›
›

Dạy hoc sinh tiểu học nhận biết và sử dụng dấu ngoặc đơn

pdf 36 trang phuongnguyen 2800
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Dạy hoc sinh tiểu học nhận biết và sử dụng dấu ngoặc đơn", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfday_hoc_sinh_tieu_hoc_nhan_biet_va_su_dung_dau_ngoac_don.pdf

Nội dung text: Dạy hoc sinh tiểu học nhận biết và sử dụng dấu ngoặc đơn

  1. Sáng kiến kinh nghiệm - Dạy hoc sinh tiểu học nhận biết và sử dụng dấu ngoặc đơn.
  2. 1 MC LC PHN M U I. Lý do ch n  tài 2 II. L ch s  v n  3 III. M c ích nghiên c u 4 IV. Nhi m v  và ph ng pháp nghiên c u 4 V. i t ng nghiên c u 5 VI. im m i trong k t qu  nghiên c u 5 PHN NI DUNG Ch  ng I: M t s v n chung v d u câu 7 Ch  ng II: L i d u câu, l i d u ngo c  n, d u hai ch m 11 I. Nh ng v n  xung quanh l i d u câu 11 II. L i v  d u ngo c  n, d u hai ch m 14 Ch  ng III: Nguyên nhân, cách ch a l i d u ngo c  n, d u hai ch m 16 A. L i v  d u ngo c  n 16 I. Quan ni m dùng d u ngo c  n nh th  nào là úng? 16 II. Li v  d u ngo c  n th ng g p  v n b n vi t c a h c sinh 17 III. Nguyên nhân m c l i 18 IV. Cách ch a l i d u ngo c  n 19 B. L i v  d u hai ch m 21 I. Quan ni m dùng d u hai ch m nh th  nào là úng? 21 II. L i v  d u hai ch m th ng g p  v n bn vi t c a h c sinh 22 III. Nguyên nhân m c l i 23 IV. Cách ch a l i d u ngo c kép 24 Ch  ng IV: H  th ng bài t p th c hành ch a l i d u ngo c  n, d u hai ch m 25 I. Bài t p ch a l i d u ngo c  n 25 II. Bài t p ch a l i d u hai ch m 26 III. Bài t p t ng h p 27 Ch  ng V: Th c nghi m, k t qu  và bài h c kinh nghi m 29 I. im l i th c tr ng kh o sát 29 II. K t qu  29 III. Bài h c kinh nghi m 30 PHN KT LU N * T ng h p  tài nghiên c u v  d u câu qua b y n m h c 33 * Tài li u tham kh o 35
  3. 2 PHN M U I - LÝ DO CH N  TÀI: Ch vi t ã có t lâu, nh ng không ph i xu t hi n ch vi t là có ngay h th ng d u ng t câu. D u ng t câu có l ch s  hình thành và phát tri n t Ph  ng Tây. Nó có vai trò r t l n trong ho t ng giao ti p b ng ch vi t v  các ph  ng di n: ng ngh a, ng pháp, ng i u. Khi ti p xúc v i b t c  m t lo i v n b n vi t nào, không ai trong chúng ta có th   c li n m t m ch, mà ph i d ng l i ng t h i  ngh . Ch  ngh  h i y c kí hi u trong v n b n b ng các d u câu. D u câu không ch  em l i ý ngh a ng pháp, ng ngh a, ng i u thông th ng mà còn c s  d ng vào mc ích ngh thu t làm n i b t nh ng t  t ng tình c m mu n di n t , nh n mnh. Nó có s c thái g i c m c !a ngôn ng trong m t v n c nh nh t nh. M"t khác, khi dùng t "t câu  truy n t m t n i dung nào ó thì các du câu ph i c s  d ng phù h p, sao cho m b o lôgic c !a câu v  c u to ng pháp, giúp ng i  c hi u c úng ý c !a câu. Do v y, dùng d u câu ph i trên nh ng nguyên t c nh t nh c m i ng i th a nh n. Nghiên cu v  d u câu s # góp ph $n quan tr ng vào vi c s  d ng úng và hay v  câu trong Ti ng Vi t, "c bi t là gi gìn s % trong sáng giàu &p c !a Ti ng Vi t. Nhi m v  c !a môn Ng v n trong nhà tr ng THCS hi n nay là “làm cho h c sinh d $n d $n có ý th c, có trình , có thói quen nói và vi t úng Ti ng Vi t”, ph i d y cho h c sinh “cách trình bày m t v n b n cho t  m t t: t ch  vi t  n ch m câu, b  c c ”. Th %c t trong tr ng THCS hi n nay, khi s  d ng Ti ng Vi t, h c sinh còn mc r t nhi u l i, trong ó l i dùng d u câu th ng g "p nh t. Vi c dùng sai d u câu s # h n ch r t l n kh  n ng di n t trong sáng, chính xác nh ng t  t ng tình c m c !a ng i vi t. Tìm hi u l i d u câu c !a h c sinh s # giúp ng i giáo viên tìm ra c nguyên nhân, cách kh c ph c l i sai, làm ph  ng th c bi u t
  4. 3 quan h gi a các thành ph $n trong câu, ý ngh a c !a câu c hay h n, phát huy c tác d ng c !a d u câu. Vi h c sinh THCS, k t thúc h c kì I – l p 8, các em ã c h c hoàn ch nh m i d u câu Ti ng Vi t. M "c dù v y, vi c s  d ng d u câu trong bài TLV c !a các em v 'n còn nhi u thi u sót. Do ó, ng i giáo viên tr %c ti p gi ng d y Ng v n ch  ng trình thay sách  tr ng THCS c $n th y rõ t $m quan tr ng c !a vi c d y d u câu Ti ng Vi t. ("c bi t chú tr ng s a l i sai v  du câu trong bài vi t c !a các em s # giúp ng i giáo viên th %c hi n nhi m v  gi ng d y ch  ng trình Ng v n t hi u qu  cao h n. Qua th %c t ch m bài TLV c !a h c sinh l p 9 tôi th y l i v  d u ch m l ng, d u ngo "c kép có t $n s xu t hi n cao trong bài vi t c !a h c sinh. Xu t phát t ý ngh a khoa h c và th %c ti n nêu trên,  góp ph $n làm lành m nh ngôn ng t o l p v n b n cho h c sinh, trong bài vi t này tôi  c p  n v n : “Nguyên nhân và cách ch a l i d u ngo c  n, d u hai ch m trong to l p v n b n cho h c sinh l p 9”. II – L CH S VN : * L i v  d u câu là m t trong 5 l i th ng g "p v  câu c !a h c sinh ã c nhi u tác gi   c p  n nh  (ào Th n, Nguy n Xuân Khoa, Lê C n, Di p Quang Ban, Nguy n H u Qu )nh, Bùi Minh Toán, Lê A Tuy nhiên các tác gi  c *ng ch  d ng l i  nh ng v n  chung nh t,  a ra m t s  l i  n gi n v  vi c dùng d u câu th ng g "p c !a h c sinh. Các cu n sách này bàn t i ph  ng pháp d y d u câu cho h c sinh không ph i xu t phát t vi c tìm hi u l i d u câu và nguyên nhân c !a nó. Vn  v  l i d u câu trong t o l p v n b n cho h c sinh THCS ã c tôi nghiên c u áp d ng t nhi u n m nay: Nm 2000, tôi làm lu n án t t nghi p (i h c b ng  tài nghiên c u tng h p v : Nguyên nhân – cách ch a l i 10 d u câu Ti ng Vi t trong t o
  5. 4 lp v n b n cho h c sinh THCS v  m "t lý lu n. Tôi quy t nh nghiên c u sâu s c toàn di n h n qua kinh nghi m th %c t gi ng d y môn Ng v n trong tr ng THCS  t ng lo i d u câu. Tôi ã hoàn ch nh hai lo i d u: d u ch m, du ph +y trong 5 n m h c: + Nm h c 2002-2003: áp d ng v i h c sinh l p 6 + Nm h c 2003-2004: áp d ng v i h c sinh l p 7 + Nm h c 2004-2005: áp d ng v i h c sinh l p 8 + Nm h c 2005-2006: áp d ng v i h c sinh l p 9 + Nm h c 2006-2007: t ng h p, rút kinh nghi m trong toàn c p h c THCS. C 5 n m h c này, v n  tôi  a ra u c H i ,ng khoa h c c p thành ph  và c p t nh ánh giá cao v  hi u qu , các  tài u c x p lo i A. Nm h c 2007 – 2008 và các n m ti p theo, tôi quy t nh ti p t c nghiên c u vi c s a ch a l i các d u ngo "c  n, d u hai ch m trong v n b n vi t c !a các em, góp m t ph $n nh - vào vi c gi gìn s % trong sáng c !a Ti ng Vi t. Xu t phát t ý ngh a khoa h c và th %c ti n nêu trên, “ Nguyên nhân và cách ch a l i d u ngo c  n, d u hai ch m trong t o l p v n b n cho h c sinh l p 9” ang là v n  c p thi t c$n c gi i quy t tri t . III – MC ÍCH NGHIÊN CU: Phát hi n l i sai trong bài t p làm v n c !a h c sinh, giúp các em s a ch a các l i ã m c, góp ph $n làm trong sáng ngôn t trong t o l p v n b n, giúp h c sinh có k  n ng di n t chính xác ý nh c !a mình. IV – NHI M V VÀ PH  NG PHÁP NGHIÊN CU: 1. Nhi m v !:
  6. 5 Trong ph m vi c !a bài vi t này, tôi gi i quy t các nhi m v  c  b n sau ây: - Phân lo i l i d u ngo "c  n, d u hai ch m. - Ch  ra nguyên nhân m c l i. - ( ra nguyên nhân m c l i. - ( ra cách ch a. - Các bài t p th %c hành s a l i d u ngo "c  n, d u hai ch m. Nhi m v  này c tri n khai  ph $n n i dung, c  th   các ch  ng: Ch  ng I: M t s  v n  chung v  d u câu. Ch  ng II: L i d u câu. L i d u ngo "c  n, d u hai ch m. Ch  ng III: Nguyên nhân, cách ch a l i d u ngo "c  n, d u hai ch m. Ch  ng IV: H th ng bài t p ch a l i d u ngo "c  n, d u hai ch m. Ch  ng V: Th %c nghi m. 2. Ph  ng pháp nghiên c "u: a) Ph  ng pháp nghiên c u lý thuy t. b) Ph  ng pháp kh o sát th %c t . c) Ph  ng pháp phân lo i thng kê. d) Ph  ng pháp th %c hành, luy n t p. e) Ph  ng pháp th %c nghi m. V - #I T$NG NGHIÊN CU: H c sinh l p 9 – Tr ng THCS Tr $n Qu c To n. Tng s : 312 em VI - I%M M&I TRONG KT QU ' NGHIÊN CU: * Ch a l i d u câu là quá trình c ti n hành lâu dài, liên t c. H c ã c th %c hành ch a l i trong nhi u n m li n, k t qu  cho th y t $n s  l i v 
  7. 6 du câu c h n ch  n m c th p nh t, ch t l ng bài vi t t p làm v n ngày càng nâng cao. * Công khai v i h c sinh v  cách nghiên c u, th %c hi n; àm tho i cùng các em  tìm cách s a l i tùy theo iu ki n c  th   t ng l p, t ng i tng.
  8. 7 PHN NI DUNG CH./ NG I MT S# VN  CHUNG V DU CÂU I. L (ch s ) hình thành và phát tri *n c +a d u câu: 1. D u câu có m t l ch s  hình thành và phát tri n lâu i. Tr c ây,  Ph  ng Tây, gi a các ch không có kho ng cách. Chúng n i li n thành mch, không có d u ch m, ph +y ho "c các d u ng n cách khác. H th ng d u câu th t s % c n nh vào th k  XIX. 2. 0 Vi t Nam, vào kho ng th k  XII, ông cha ta ã m n ch Hán  ghi âm Ti ng Vi t – g i là ch Nôm. Do m n ch t li u ch Hán nên hình th c c !a ch Nôm gi ng ki u ch Hán; nó c vi t thành hàng d c, ho "c hàng ngang, không vi t hoa, không ch m ph +y. V ng i u, ng t h i, vi c  c ch Nôm c *ng gi ng nh  ch Hán: ng i  c ph i c n c  vào ý ngh a mà t % lu n ra  n âu là ng ng gi ng,  n âu là h t câu. Cách  c ó m t r t nhi u công phu. Tr c m t v n b n, khi th y h t ý, tr n câu, ng i  c ph i t % ánh d u b ng m t khuyên tròn nh -, ngày nay g i là d u ch m. H t m t ý nh -, m t v câu thì h  m t d u ch m chanh. Th k 1 XIX, ch qu c ng c hình thành, chung ta du nh p luôn c  h th ng d u câu c !a ch vi t ph  ng Tây. Lúc này, d u ó ã mang tính ch t qu c t , có kí hi u nh  chúng ta ngày nay. Nh  v y, s  ra i d u câu $u tiên là  các n c ph  ng Tây. Cùng vi ch vi t, chúng ta m n d u câu nh  m t thành ph +m v n minh nhân lo i, bi n chúng thành d u câu Ti ng Vi t. II. D u câu và vai trò c +a d u câu:
  9. 8 1. D u câu ,c t ra do nh ng yêu c -u nào? Du câu g n v i nh ng v n  có liên quan  n câu. Nó có ch c n ng quan tr ng trong giao ti p b ng ch vi t. ("t ra h th ng d u câu ph i xu t phát t nh ng yêu c $u c  th  do ng pháp v  câu qui nh, trong ó có: + Câu  d ng l i nói: g n v i ng i u, ng ngh a. + Câu  d ng vi t: g n v i ngh a, ng pháp, ý ngh a tình thái. (ây ch  là nh ng yêu c $u chung nh t. D u câu c "t ra còn do nh ng vai trò, ch c n ng c  th  c !a nó. 2. D u câu là gì? Du câu là kí hi u trong v n vi t, là ph  ng ti n dùng  phân cách, tách bi t nh ng thành ph $n c u t o c !a câu v  ng pháp c *ng nh  v  ý ngh a, giúp cho s % di n t các v n b n vi t c minh b ch, rõ ràng; ng i  c hi u c tr n v &n ý c !a ng i vi t. 3. Vai trò c +a d u câu: - D u ch m câu c "t ra do vai trò to l n i v i vi c ng t h i, dùng t và "t câu, nó có giá tr  tu t h c (20). - D u câu là ph  ng ti n dùng  phân bi t ý ngh a các  n v  ng pháp trong on v n (chúng c dùng  ch  ra ranh gi i gi a các câu, gi a các thành ph $n trong câu, gi a các thành t  trong c m t ). Nh  có d u câu mà ng i  c hi u úng bài v n vi t c d dàng h n, "c bi t là khi  c di n c m bài v n, bài th  (19) - D u câu không nh ng là hình th c ng t on c !a l i nói, làm cho l i nói m ch l c, rõ ràng mà còn là hình th c bi u t nh ng tr ng thái tình c m khác nhau: s % ánh giá, phê bình, chê bai, c  v *, khuy n khích (8).
  10. 9 Tóm l i, t t c  các ý ki n u th ng nh t kh 2ng nh vai trò c !a d u câu là r t quan tr ng trong vi c bi u th  nh ng ng i u, ng pháp, ng ngh a c !a câu. Ví d : Câu v n sau ây: Không  c ánh th c c  d y vi c c n. (Nguy n Công Hoan) Tùy theo cách ánh d u ph +y, ta hi u ngh a c !a t ng tr ng h p có khác nhau: Không  c, ánh th c c  d y, vi c c n. Không  c ánh th c c  d y, vi c c n. Rõ ràng, không dùng d u câu ho "c dùng d u câu sai quy t c thì nhi u khi ng i  c s # hi u sai ý c !a ng i vi t, ch a k  màu s c tu t , giá tr  bi u cm b  m t i. Tôi mu n  c p riêng  n kh  n ng tu t c !a d u câu. (ây là kh  n ng phát sinh c !a d u câu. Vi c dùng d u câu  nh ng v  trí không c $n có th ng là do d ng ý ngh thu t c !a ng i vi t, vì th nó em l i cho câu m t giá tr  mi. Ví d  1: “ t n c !p vô cùng. Nh ng Bác ph i ra i”. (Ch  Lan Viên). Du ch m "t gi a câu th , tr c quan h t “nh ng”, nó nh n m nh vào s % i l p gi a hai v câu. S % t  ng ph n y có tác d ng kh 2ng nh s % l%a ch n ng i, l %a ch n lý t ng úng n và d t khoát c !a Bác: Ra i vì mt ngày mai t  i &p c !a T  qu c. Ví d  2: Trong bài th  “Quê h  ng” c !a Giang Nam có on vi t: “ Hòa bình tôi tr  l i ây Vi mái tr ng x a bãi mía lu ng cày Li g p em Th !n thùng n p sau cánh c a V"n khúc khích c i khi tôi h #i nh #
  11. 10 Chuy n ch $ng con (khó nói l m, anh i!)” Theo quy t c dùng d u câu, l # ra  câu th  cu i on này tác gi  ph i dùng ngo "c kép. Chuy n ch $ng con “Khó nói l m, anh i!” Ti sao nhà th  l i dùng d u ngo "c  n ( )? Nh  v y có sai quy t c không? Có c ch p nh n không? N u dùng ngo "c kép “ ” ng i  c s # hi u ây là l i tho i c !a cô gái, cô ang hi n hi n và tr %c di n i tho i v i ng i con trai. Ng c l i, n u dùng d u ngo "c  n, ng i  c v 'n hi u ó là l i cô gái nh ng nh ng l i y dng nh  c v ng v  t trong kí c au th  ng c !a chàng trai. Lúc này, d u ngo "c  n có m t ý ngh a m i, khác v i ý ngh a thông th ng c !a nó là  tách bi t các thành ph $n ph  chú. Du câu giúp cho s % di n t ngôn ng c minh b ch. Nó có tác d ng làm cho c u t o câu v n và quan h ng pháp gi a các t trong câu c rõ ràng; giúp cho vi c di n t n i dung c chính xác. Vi c dùng d u câu có sáng t o em l i giá tr  tu t cao. T ây, vi c s  d ng d u câu không ph i là m t vi c làm tùy ti n, ph i d%a vào nh ng c n c  xác áng và tuân th ! theo nh ng quy t c nh t nh.
  12. 11 CH ./ NG II L.I DU CÂU L.I DU NGO /C  N, DU HAI CH M I. Nh ng v n xung quanh l i d u câu: Hi n nay, dùng sai d u ng t câu là hi n t ng khá ph  bi n c !a h c sinh THCS. Th m chí, trên sách báo ôi khi c*ng còn nhi u ch  ch a n v  cách dùng d u câu. Hi n t ng l i d u câu có th  do nh ng nguyên nhân khách quan ho "c nh ng nguyên nhân thu c v  ch ! quan ng i vi t. Nh ng nó là bi u hi n không lành m nh trong ch vi t; không nh ng không phát huy c tác d ng c!a d u câu, làm phong phú, trong sáng ngôn ng mà ôi khi gây ra nh ng l $m l 'n áng ti c, bu ,n c i. Ý ngh a c !a câu có th  b  hi u sai ho "c ph $n nào gây ra khó kh n, ch m tr i v i vi c l nh h i ngôn ng . 1. Quan ni m v l i: Li là sai sót do th %c hi n úng qui t c. Tr c ây, ng i ta quan ni m l i d u câu là "t câu sai. “Khi nói m t câu ch m sai thì câu ó do thi u m t v câu, làm cho câu ch a tr n ý.” Quan ni m v  l i nh  trên m i ch  th y c m t khía c nh c !a l i d u câu, nó không áp ng c tính khái quát, toàn di n  các l i d u câu trên các ph  ng di n khác nhau. 0 giai on sau, ng i ta chú ý  n v  trí c !a d u trong câu và quan ni m l i d u câu là không "t úng v  trí, vai trò c !a nó trong câu.Quan im này có ph $n ti n b  h n. Cách xem xét ho t ng c !a d u câu  m i v  trí, vi nh ng vai trò khác nhau c !a nó ph $n nào th  hi n quan ni m c !a các nhà ngôn ng v  l i d u câu. Tuy v y, m t quan ni m thích h p ph i xu t phát t
  13. 12 nh ng ti n  lý thuy t úng n. Lý thuy t v  d u câu v i ho t ng, vai trò c!a nó trong câu ho "c trong  n v  ngôn ng l n h n câu là nh ng c  s  lí lu n quan tr ng trong vi c xem xét l i v  d u câu c !a h c sinh. Xu t phát t các ti n  ó s # giúp chúng ta lý gi i m t cách th -a áng các tr ng h p mc l i. Nh ng bi u hi n sau ây b  coi là l i v  d u câu: + Không dùng d u câu  nh ng v  trí l # ra ph i có d u ng n cách, tách bi t. + Dùng d u sai v  trí c $n có c !a nó. + Dùng d u sai ch c n ng. 2. Tiêu chí phân lo 0i l i: Li v  d u câu r t ph c t p. Do ó c $n ph i c n c  vào ho t ng c !a du câu trong câu và trong các  n v  ngôn ng l n h n câu  v ch ra các tiêu chí phân lo i l i. M "t khác, i v i t ng lo i d u câu c  th , chúng có nh ng vai trò khác nhau i v i câu c  v  ng phap, ng ngh a và ng i u. Chúng c *ng có nh ng v  trí khác nhau  trong câu, có giá tr  tu t khác nhau (n u có). T tiêu chí trên, tôi i vào xem xét c  th  ho t ng c !a t ng lo i d u câu, vai trò c !a nó trong câu, trong on v n và ch  ra nh ng bi u hi n m c li c  th  v i t ng lo i d u câu. Ly vi c nghiên c u n i dung lý thuy t làm ti n , tôi xem xét các lo i li d u câu th ng g "p nh t trong bài T p làm v n c !a h c sinh THCS. N m v ng lý thuy t d u câu là c  s  khoa h c  tìm ra nguyên nhân,  xu t cách sa ch a, kh c ph c l i c !a nh ng d u câu ó. 3. Các l i th 1ng g p v d u câu: Qua tìm hi u, th ng kê th %c t , tôi nh n th y các l i v  d u câu th ng g"p  bài làm c !a h c sinh nh  sau:
  14. 13 + Ng t câu sai qui t c: a) Không ánh d u ng t câu khi câu k t thúc: Li này th ng g "p  d u ch m có khi là d u ch m than, ch m h -i, ch m ph +y. (ôi khi các em vi t m t on v n r t dài mà không dùng m t d u câu nào  k t thúc. b)Dùng d u ng t câu khi câu ch a k t thúc: (ây là tr ng h p các em "t d u ch m câu khi câu m i ch  có m t v , mt thành ph $n, m t b  ph n, ch a tr n v  ý, ch a ! v  k t c u ng pháp. + Vi ph m các qui t c ng t các b  ph n c a câu: a) Không ánh d u c n thi t  ng t các b % ph n c a câu: (ây là l i có th  g "p  các lo i d u câu: d u ph +y, d u ch m ph +y, d u ngo "c  n, d u ngo "c kép, d u g ch ngang b) Ng t sai qui t c b % ph n c a câu: Li này th ng g "p khi các em dùng d u ph +y, ch m ph +y, d u ngo "c  n, d u ngo"c kép, d u hai ch m, d u g ch ngang + L n l n ch c n ng c a các d u câu: Tình tr ng l 'n l n ch c n ng c !a d u câu  a  n hi n t ng trong bài làm c !a các em dùng sai d u câu áng ti c nh  dùng d u ch m h -i, ch m than sau nh ng câu mang tính ch t t ng thu t; dùng d u ngo "c  n  ch  l # ra ph i dùng d u ngo "c kép; dùng d u ch m ph +y  ch  ph i dùng d u ph +y Và ng c l i. * Tuy nhiên, trên th %c t , d u câu không ph i lúc nào c *ng c s  dng vào úng nh ng ch c n ng v n có c !a nó mà ng i ta dùng d u câu theo l i nói gián ti p. Ví d : Bà Ngh  b &u môi: -Ti n tao có ph i v # h n âu mà tao qu 'ng cho mày bây gi ? D tao hám lãi c a mày l m y? ( Ngô T t T ).
  15. 14 Du h -i sau m i câu trên không dùng vào m c ích  h -i,  nêu v n  nghi v n; nó th  hi n thái  t ch i, m a mai, khinh b  c !a bà Ngh . ( khách quan, quá trình tìm l i nh ng d u câu th ng g "p trong bài làm c !a h c sinh, tôi không xét  n vi c dùng d u câu theo l i gián ti p. Tóm l 0i: L i v  d u câu trong bài làm c !a h c sinh hi n nay là m t hi n t ng ph  bi n ang c $n c quan tâm m t cách th -a áng_ "c bi t i v i nh ng d u câu các em th ng dùng và hay vi ph m. II. L i v d u ngo c  n, d u hai ch m: T nh ng v n  v  vai trò và l i d u câu nói chung, cùng v i th %c t mc l i c !a h c sinh l p 9 tr ng THCS, tôi th y l i v  d u ngo "c  n và du hai ch m là hai l i d u câu mà các em hay vi ph m nh t trong quá trình to l p v n b n. Trên c  s  khoa h c c !a lí thuy t v  hai d u câu này, tôi tìm ra nguyên nhân m c l i và cách ch a li cho các em. Khi s  d ng du ngo "c  n, d u hai ch m trong bài t p làm v n, h c sinh hay m c nh ng l i sau ây: 1. Không dùng d u ngo "c  n  tách bi t các b  ph n câu. 2. Dùng d u ngo "c  n tách bi t sai b  ph n c !a câu. 3. L 'n l n ch c n ng d u ngo "c  n v i d u ngo "c kép. 4. Ch  dùng d u ngo "c  n  $u ho "c cu i b  ph n tách bi t. 5. Không dùng d u hai ch m  báo hi u, phân cách khi c $n thi t. 6. L 'n l n ch c n ng d u hai ch m v i d u ph +y. 7. Dùng th a d u hai ch m. Nh  v y, l i v  d u ngo "c  n và d u hai ch m trong bài t p làm v n c!a h c sinh l p 9 hi n nay ang là m t hi n t ng ph  bi n, c $n c quan tâm m t cách th -a áng. H n n a, theo yêu c $u i m i c !a ch  ng trình giáo d c hi n hành, làm th nào  h c sinh THCS nói, vi t úng và hay Ti ng Vi t ang là v n  c p bách, c $n c u tiên hàng $u, thì vi c s a
  16. 15 li d u câu trong v n b n vi t c !a các em càng là yêu c $u b c xúc c $n "t ra và làm ngay. Xu t phát t nh ng l i v  d u ngo "c  n và d u hai ch m cùng v i vi c th %c t òi h -i nh  ã nói  trên, ng i giáo viên tr %c ti p gi ng d y s # có k ho ch, bi n pháp s a l i úng n k p th i, phù h p cho i t ng h c sinh c th  mình ang d y, góp ph $n hoàn thành t t nhi m v  môn Ng v n trong nhà tr ng.
  17. 16 CH./ NG III NGUYÊN NHÂN-CÁCH CH 2A L.I DU NGO /C  N, DU HAI CH M A. L .I V DU NGO /C  N ( ) I. Quan ni m dùng d u ngo c  n nh  th  nào là úng? Du ngo "c  n là lo i d u có ch c n ng tách bi t. Nó là lo i d u dùng kép (ph i có m   phía trái khúc on ánh d u, có óng  phía ph i). Ví d : Cô bé nhà bên (Có ai ng ) C(ng vào du kích (“Quê h ng” - Giang Nam). Du ngo "c  n c dùng trong các tr ng h p sau: - ( tách bi t ( óng khung) ph $n b  sung, chú thích, gi i thích thêm cho b ph n chính c !a câu. Ví d  1 : Nông nghi p ph i phát tri n m nh  cung c p l ng th c cho nhân dân, cung c p nguyên li u (nh : bông, mía, chè ) cho nhà máy, cung cp  nông s n (nh : l c, , ay )  xu t kh )u i l y máy móc. Ví d  2 : Tây B c (m %t hòn ng c ngày mai c a T  qu c) ang ch  i chúng ta. - Dùng óng khung l i bình bi u th  thái , suy ngh  c !a ng i vi t i vi n i dung, l i l # mà h v a trình bày. - D u ngo "c  n dùng  ghi chú thái , c  ch  c !a nhân v t trong v n bn k ch. Ví d : HOÀNG VI *T - V i s l ng t i thi u y ng i công nhân m i có th  s ng mà không ch t ói, không làm b y. Mu n t ng s n xu t, ph i u t . Khâu c n u t tr c tiên là con ng i. n cái máy c (ng ph i có  nhiên
  18. 17 li u nó m i làm vi c  c. (v i m i ng i) Và ph i làm ra trò! Cái d  lâu nay c a chúng ta là: ng i ch m và k + l i  c  i x  nh nhau, ng i tài nng và k + d t nát u h ng chung m %t m c quy n l i, th m chí có nh ng k+ không làm gì c , ch , ng $i phán thôi, l i  c vì n  h n nh ng ng i ã v t v c ng hi n. (Theo SGK Ng  V n 9 - T p II - Trang 175) - D u ngo "c  n ghi chú tên tác gi , d ch gi  c !a tác ph +m sau m t on trích. Ví d : (nh  ví d  1) - D u ngo "c  n dùng  óng khung m t d u h -i, d u ch m than, d u ba ch m  tách bi t ph $n bi u th  m t n i dung c hi u ng $m không c $n dùng l i. II. Nh ng l i dùng d u ngo c  n th 1ng g p trong bài làm c +a hc sinh. 1. Không dùng d u ngo c  n * tách bi t các b  ph n câu. Ví d  1 : Nh c n V ( ình Liên ng i ta hay nh c n bài th “Ông $” * ch , c n m %t bài th y thôi c (ng   kh 'ng nh v  trí c a nhà th trên thi àn th ca Vi t Nam. * (on câu t ch  “Ch  c $n Vi t Nam” là l i bình lu n thêm c !a ng i vi t v  bài th  “Ông ,”, nó ph i c "t trong d u ngo "c  n  tách bi t ra. Ví d  2 : Nh c n Chính H u ta không th  không nh c t i “ $ng chí 1948”. 1948 - ây là th i gian ra i c !a tác ph +m “ (,ng chí”. B  ph n này ph i c "t trong d u ngo "c  n vì nó ch  là thành ph $n chú thích. 2. Dùng d u ngo c  n tách bi t sai b  ph n c +a câu.
  19. 18 Tr ng h p m c l i này th ng là: thành ph $n câu c $n c tách bi t thì các em không dùng d u ngo "c  n  tách bi t; trái l i, thành ph $n câu không c phép tách bi t thì các em l i "t nó trong ngo "c  n. Ví d  3 : G p Thúy Ki u, (anh chàng h  Thúc) con nhà buôn giàu có, là r c a L i B % Th ng Th ã say mê nàng. “Anh chàng h Thúc” là thành ph $n nòng c t c !a câu (ch ! ng ) không th  dùng d u ngo "c  n  tách bi t nó. Thành ph $n chú thích  ây chính là on câu “con nhà buôn Th ng Th ”. 3. L 3n l n ch "c n 4ng c +a d u ngo c  n v 5i d u ngo c kép. Ví d  4 : Làm sao có th  nguôi  c tr c c nh (cây a c (, b n ò x a) v"n còn ó v y mà ng i i ã không bao gi  còn tr  l i. Khi trích d 'n câu ca dao xen vào câu v n c !a mình, ng i vi t ã dùng du ngo "c  n  tách bi t ph $n trích d 'n nh  v y là sai, l # ra ph i dùng du ngo "c kép. Ví d  5 : “Bài th v  ti u %i xe không kính” “Ph m Ti n Du t” là m %t bài th vi t v  ng i lính lái xe Tr ng S n nh ng n m kháng chi n ch ng M&. Khi c $n chú thích tên tác gi  sau tác ph +m c !a h ph i dùng d u ngo "c  n, không dùng d u ngo "c kép. 4. Ch 6 dùng d u ngo c  n 7 -u ho c 7 cu i b  ph n tách bi t. Ví d  6 : “Làng” (Kim Lân là t p truy n ng n xu t s c vi t v  ng i nông dân trong kháng chi n ch ng Pháp. Ví d  7 : ng lao %ng Vi t Nam tr c kia là ng c %ng s n ông D ng) luôn luôn gi ng cao và gi  v ng ng n c  %c l p dân t %c và gi i phóng các t ng l p lao %ng (H $ Chí Minh). III. Nguyên nhân m 8c l i.
  20. 19 - Có th  do s  su t ôi khi các em ã quên không dùng d u ngo "c  n  ch  c $n ph i tách bi t thành ph $n câu. (iu này nhi u khi d 'n  n hi u l $m. Chúng tôi xin trích d 'n ra ây m t câu chuy n c i: - m %t n c n , có m %t ông t vòng hoa g i vi ng b n. Theo thông l , vòng hoa ch , mang m %t dòng ch   n gi n: “Kính vi ng ông X”. t hoa xong, v  nhà, ng "m ngh & l i th y ch   n gi n quá, ông kia vi t m y ch  nh sau g i c a hàng hoa: “Xin ghi thêm n u còn ch  linh h $n ông s .  c lên thiên àng.” Vòng hoa  c g i t i ám tang v i dòng ch : “Kính vi ng ông X. N u còn ch , linh h $n ông s .  c lên thiên àng.” Nguyên nhân là do ông khách quên không "t “n u còn ch ” trong d u ngo "c  n và d u hai ch m sau d u ngo "c  n. - Do không xác nh c thành ph $n nào trong câu c $n ph i tách bi t và "t trong d u ngo "c  n c *ng d 'n  n l i sai. Ví d : Trong m %t t i ngh , mát (anh ch $ng là giám  c công ty X) ã mm lòng (tr c s  quy n r ( có ch  ích) c a cô th kí n . - Ng i vi t ã "t c  ch ! ng c !a câu và thành ph $n tr ng ng vào trong ngo "c. - Do không phân bi t c ch c n ng tách bi t c !a d u ngo "c  n khác du ngo "c kép  ch  nào vì v y gây nên hi n t ng nh $m l 'n ch c n ng c !a hai lo i d u này. Tuy nhiên, khi s  d ng c $n chú ý t i giá tr  tu t c !a d u ngo "c  n phân bi t tr ng h p l i do l 'n l n ch c n ng gi a d u ngo "c  n và d u ngo "c kép v i tr ng h p l # ra nên dùng d u ngo "c kép thì ngi vi t l i dùng d u ngo "c  n  t o ra giá tr  tu t . IV. Cách ch a l i. - (i v i tr ng h p 1: không dùng d u ngo "c  n  tách bi t.
  21. 20 Ng i vi t ph i có ý th c dùng d u ngo "c  n trong các tr ng h p c $n tách bi t m t thành ph $n câu nào ó. C$n "t ra câu h -i: Tác d ng c !a vi c "t d u ngo "c  n vào thành ph $n ó nh  th nào? Nó có giúp cho câu tr  nên rõ ràng, m ch l c h n không? Cách ch a l i  các ví d  1, 2 trong ph $n l i d u ngo "c  n ã nêu:  ví d 1 ch  c $n thêm ngo "c  n vào on cu i t ch  “Ch  c $n ”  n h t;  ví d "t m c th i gian 1948 vào ngo "c  n. - (i v i tr ng h p 2: Dùng d u ngo "c  n tách bi t sai b  ph n c !a câu. C$n tr  l i câu h -i: b  ph n nào c !a câu th ng c tách bi t? Nó có th  là nh ng b  ph n, thành ph $n sau ây: + Ph $n chú thích, gi i thích, b  sung: 1 - Có khi là gi i thích s % ki n, tình tr ng, tính ch t, "c im c !a s % v t, s% vi c c nói trong thành ph $n chính. 2 - Có khi là tên g i khác c !a s % v t, s % vi c. 3 - Ph $n trong ngo "c  n có th  là thu t ng , tên g i b ng ti ng n c ngoài. 4 - Có th  là ngu ,n g c, a ch , th i gian có liên quan  n s % vi c, s % vt c nói  n trong câu. Ngoài ra còn có m t s  b  ph n khác c "t trong d u ngo "c  n mà chúng tôi ã nêu rõ  ph $n “Quan ni m dùng d u ngo "c  n nh  th nào là úng?”. Tránh tính tr ng "t thành ph $n chính c !a câu vào d u ngo "c  n  tách bi t ra. Ví d  3 trong ph $n l i d u ngo "c  n c ch a nh  sau: B- d u ngo "c  n  c m t “anh chàng h Thúc”, "t c m t “Con nhà bu n giàu có, là r  c !a L i B  Th ng Th ” vào trong ngo "c  n. - Tr ng h p còn l i: ng i vi t ph i n m v ng d u ngo "c  n ch  dùng trong tr ng h p nào  tránh nh $m l 'n v i d u ngo "c kép.
  22. 21 0 ví d  4 b - d u ngo "c  n thay d u ngo "c kép vào ó. 0 ví d  5  tên tác gi  Ph m Ti n Du t trong ngo "c  n. B. L.I DU HAI CH M ( : ) I. Quan ni m dùng d u hai ch m nh  th  nào là úng? Du hai ch m th ng c dùng trong các tr ng h p sau ây: - Dùng  báo hi u iu trình bày ti p theo mang ý gi i thích, thuy t minh. Ví d : “Tôi ã nói: Xuân Di u là nhà th d $i dào. Tôi thêm: Xuân Di u là m %t nhà th luôn luôn tìm tòi.” - Dùng  báo hi u on có tính ch t li t kê hay có tính ch t b  sung. Ví d : Thi ua ái qu c : - Di t gi c ói. - Di t gi c d t. - Di t gi c ngo i xâm. - Báo hi u d 'n chng s # c trích d 'n. Ví d : C nh ón thuy n ánh cá tr  v  $n ào, t p n p c (ng  c miêu t v i m %t tình yêu tha thi t: Ngày hôm sau, $n ào trên b n  Kh p dân làng t p n p ón ghe v . “Nh  n tr i bi n l ng cá y ghe”, Nh ng con cá t i ngon thân b c tr ng. - Dùng d u hai ch m  báo hi u l i nói tr %c ti p (k  c  i tho i) ho "c li nói gián ti p (không có ngo "c kép) c *ng có khi báo hi u c  m t ý ngh . Ví d : Chao ôi, có bit âu r /ng: hung h ng, h ng hách ch , t  em thân mà tr  n  cho nh ng c  ch , ngu d i c a mình thôi. Tôi ph i tr i qua c nh nh th . Thoát n n r $i, mà còn ân h n quá, ân h n mãi.
  23. 22 II. Nh ng l i v d u hai ch m th 1ng g p trong bài làm c +a h c sinh. 1. Không dùng d u hai ch m * báo hi u, phân cách khi c -n thi t. - Không dùng d u hai ch m  báo hi u, phân cách gi a thành ph $n mang ý khái quát và thành ph $n li t kê sau nó. Ví d  1 : Trong cu %c i 15 n m l u l c c a mình, Thúy Ki u ã tr i qua r t nhi u au kh .* R i vào l u xanh c a Tú Bà, ph i làm “hoa nô” cho nhà Ho n Th , r i vào tay B c H nh, B c Bà, m c l 0a H $ Tôn Hi n L# ra, sau t “ au kh ” ng i vi t ph i dùng d u hai ch m  báo hi u thành ph $n có tính ch t li t kê. - Không dùng d u hai ch m  báo hi u d 'n ch ng, báo hi u ph $n gi i thích, thuy t minh cho ph $n câu tr c, t tr c Ví d  2 : Phan B %i Châu  a ra quan ni m v  chí làm trai nh sau* “ Làm trai ph i l   trên i Há  càn khôn t  chuy n r i ” 0 ví d  2 áng l # sau t : “nh  sau” ph i có d u hai ch m  báo hi u d'n ch ng c trích d 'n. - Không dùng d u hai ch m  báo hi u l i nói gián ti p, báo hi u ph $n trích d 'n nguyên v n. Ví d  3 : “ T 0 r /ng qu c s & x a nay Ch n ng i tri k , m %t ngày  c ch ng? ” T0 H i mu n nói v i Thúy Ki u *  trên i tìm  c m %t ng i tri k , âu ph i d dàng; âu ph i ch , m %t ngày là tìm  c. Ng i vi t ã di n xuôi ý câu th  th  hi n l i c !a nhân v t T H i theo li gián ti p nh ng l i không dùng d u hai ch m  sau c m t “mu n nói v i Thúy Kiu”. 2. L 3n l n ch "c n 4ng c +a d u hai ch m v 5i d u ph 9y.
  24. 23 Có khi ng i vi t nh $m l 'n r t vô lí, ã dùng d u ph +y ch  không ph i du hai ch m tr c b  ph n d 'n ch ng, li t kê tr c l i nói, ý ngh a nào ó ho "c tr c nh ng k t c u C-V có quan h n i dung ý ngh a. Ví d  4 : Tôi tính toán, *t 0 ây n ch  anh N m Hu  làm vi c ph i m t ba ti ng $ng h $ leo d c, ngh &a là ph i ch p t i m i t i n i. Toàn b  câu t ch : “t ây  n ch  ”  n h t là ph $n b  sung ý ngh a, gi i thích c  th  cho “tôi tính toán”, ph i dùng d u hai ch m sau c m C-V “tôi tính toán” ch  không ph i dùng d u ph +y. 3. Dùng th :a d u hai ch m. Ví d  5 : Chúng ta quy t tâm ánh th ng gi c M & xâm l c vì: %c l p, t do c a T  qu c và ch  ngh &a xã h %i. T “vì” h p v i “ c l p, t % do c !a T  qu c và ch ! ngh a xã h i” làm thành tr ng ng ch  m c ích, dùng d u hai ch m  ó là th a. III. Nguyên nhân m 8c l i. Cách s  d ng d u hai ch m nhìn chung t  ng i  n gi n. - Nguyên nhân m c l i ch ! y u do s  su t c !a ng i vi t trong quá trình s d ng d u; do ng i vi t không n m c quy t c s  d ng c !a d u hai ch m. - Do không phân bi t c thành ph $n có tính li t kê, gi i thích, thuy t minh, b  sung v i m t s  thành ph $n khác c !a câu có k t c u t  ng t % nh  thành ph $n li t kê, gi i thích. Ví d : C $n ph $n bi t hai tr ng h p sau ây: + Tôi quy t nh xin v  quê d y h c vì: L i s ng c a tôi phù h p v i l i s ng quê, b m ! tôi u mu n g n tôi và tôi r t yêu m n mái tr ng mà ngày x a tôi t 0ng h c  ó. Sau t “vì” là thành ph $n gi i thích cho “ quy t nh xin v quê d y h c” cho nên ph i dùng d u hai ch m  ó.
  25. 24 + Tôi quy t nh không nói vì s  Hoa bu $n. “Vì s  Hoa bu ,n” là thành ph $n tr ng ng ch  nguyên nhân, sau t “vì” không dùng d u hai ch m nh  tr ng h p trên c. IV. Cách ch a l i. Ch  c $n ng i s  d ng d u có ý th c và n m v ng nh ng tr ng h p dùng dâu hai ch m thì s # tránh c nh ng l i ã nêu trên, vì th %c t r t d nh n bi t d u hai ch m nên "t  v  trí nào. 0 các ví d  1, 2, 3 trong ph $n l i du hai ch m có th  s a ch a b ng cách thêm d u hai ch m vào nh ng v  trí ã c ánh d u (*). 0 ví d  4 trong ph $n l i ph i b - d u ph +y, thay d u hai ch m vào v  trí (*).
  26. 25 CH ./ NG IV H TH #NG BÀI TP CH 2A L.I DU NGO /C  N VÀ DU HAI CH M I. BÀI TP TH ;C HÀNH CH 2A L.I DU NGO /C  N. Bài t p 1 : Phát hi n l i v  d u ngo "c  n trong nh ng câu sau: a. Nói n c nh quan Hà Tây, t c ng , ca dao, dân ca hay nh c nhi u n núi Ba Vì T n Viên. Dãy núi này n /m  phía tây t ,nh và là bi u t ng ca s  hùng v &, ý chí c a nhân dân. b. H $ Xuân H ng  c g i là Bà Chúa th Nôm là ng i ( ã  a ngôn ng  dân t %c) phát tri n n hoàn thi n. Yêu c $u: Nh n di n l i sai v  d u ngo "c  n. Gi ý: Câu a/ thi u d u ngo "c  n dùng óng khung tên g i khác c !a s % v t, gi i thích thêm v  s % v t (có th  là v  trí, a im ). Câu b/ tách bi t sai b  ph n câu. Bài t p 2 : Thêm d u ngo "c  n vào nh ng ch  c $n thi t: - Gi  s  Ngài ánh  c chúng tôi i n a ây là m %t iu vi n vông thì nh ng th ng l i t m th i kia ch 'ng nh ng không t ng thêm mà còn làm t n th ng n uy tín quân nhân và t cách ái qu c c a Ngài. Yêu c $u: - Phân tích và ch  ra b  ph n nào trong câu c $n c tách bi t. - Dùng d u ngo "c  n  tách bi t. Gi ý: L i bình c !a ng i vi t xen vào câu c *ng th ng c "t trong du ngo "c  n. Bài t p 3 : Ch  rõ m c ích dùng d u ngo "c  n trong tr ng h p sau:
  27. 26 “( ) H 1i i lão H c! Thì ra n lúc cùng lão có th  làm li u nh ai ht M %t ng i nh th  y! M %t ng i ã khóc vì trót l 0a m %t con chó! M%t ng i nh n n  ti n l i làm ma, b i không mu n liên l y n hàng xóm, láng gi ng Con ng i áng kính ây bây gi  c (ng theo gót Binh T  có n ? Cu %c i qu  th t c  m i ngày m %t thêm áng bu $n ( )”. (Lão H c, Nam Cao) Gi d 'n: Xem l i cách dùng d u ngo "c  n trong t ng tr ng h p c  th  (  ch  ng III)  gi i thích. II. BÀI TP TH ;C HÀNH CH 2A L.I DU HAI CH M. Bài t p 1 : ("t d u hai ch m vào nh ng câu v n sau: 1- H $ Ch  T ch ã nói lên quy t tâm s t á c a nhân dân ta “Dân t %c Vi t Nam thà ch t ch  nh t nh không ch u m t %c l p t  do.” 2- Trong l i kêu g i ch ng M & c u n c, H $ Ch  T ch ã nói “Không có gì quý h n %c l p, t  do.” 3- Nhà th T H u ã v . b c tranh c c kh  v  cu %c i m t t  do, %c lp c a nông dân ta ngày x a. “Ôi nh  nh ng n m nào th a tr c ” Yêu c $u: - Nh n di n nh ng v  trí c $n in d u hai ch m. - Thêm d u hai ch m vào v  trí ó. Gi ý: Tr c khi trích d 'n th , v n ho "c m t l i nói nguyên v n nào ó thì sau l i d 'n ng i vi t ph i dùng d u hai ch m. Bài t p 2 : ("t 2 câu có dùng d u hai ch m  k  ra nh ng y u t  c !a s % vi c và 2 câu có dùng d u hai ch m  gi i thích s % vi c ã nêu  trên. Bài t p 3 : Vì sao hai câu sau ây có ý ngh a gi ng nhau mà dùng nh ng du câu khác nhau?
  28. 27 a. Ch  t ch H $ Chí Minh nói: “Tôi ch , có m %t s  ham mu n, ham mu n t%t b c, là làm sao cho n c ta hoàn toàn %c l p, dân ta  c hoàn toàn t  do, $ng bào ta ai c (ng có c m n, áo m c, ai c (ng  c h c hành”. b. Ch  t ch H $ Chí Minh nói Ng i ch , có m %t ham mu n, ham mu n t %t bc, là làm sao cho n c ta  c hoàn toàn %c l p, dân ta  c hoàn toàn t do, $ng bào ta ai c (ng có c m n, áo m c, ai c (ng  c h c hành. Gi d 'n: Xem xét hai câu trên: câu nào d 'n nguyên v n câu nói c !a Bác thì tr c ó ph i dùng d u hai ch m; câu nào ch  là l i d 'n gián ti p  gi i thích. III. BÀI TP T<NG H$P V DU NGO /C  N, DU HAI CH M. Bài t p 1: Ch  rõ tác d ng c !a d u ngo "c  n và d u hai ch m trong on trích sau: “( )Chúng tôi, m i ng i – k  c  anh, u t ng con bé s . ng yên ó thôi. Nh ng th t l  lùng, n lúc y, tình cha con nh b ng n i d y trong ng i nó, trong lúc không ai ng  n thì nó b ng kêu thét lên: - Ba a a ba! Ti ng kêu c a nó nh ti ng xé, xé s  im l ng và xé c  ru %t gan m i ng i, nghe th t xót xa. ó là ti ng “ba” mà nó c è nén trong bao nhiêu nm nay, ti ng “ba” nh v 1 tung ra t 0 áy lòng nó, nó v 0a kêu v 0a chy xô ti, nhanh nh m %t con sóc, nó ch y thót lên và dang hai tay ôm ch t l y c  ba nó. Tôi th y làn tóc t sau ót nó nh d ng ng lên.” (Nguy n Quang Sáng, Chi c l c ngà) Gi d 'n: ( th y c tác d ng c !a d u ngo "c  n, d u hai ch m, c $n bám sát m ch truy n, tìm ra tâm tr ng c !a nhân v t trong tình hu ng c  th  c!a on trích. T ó ch  rõ tác d ng c !a t ng d u câu theo  bài.
  29. 28 Bài t p 2: (on v n sau ây ã dùng bao nhiêu d u ngo "c  n, d u hai ch m? Gi i thích vì sao m i d u ngo "c  n, d u hai ch m ó l i c dùng nh  th ? Truy n th Nôm xu t hi n kho ng th  k , XVII và phát tri n r c r 1  th  k, XVIII, XIX. Có hai lo i truy n th Nôm: bình dân (th ng khuy t danh và gn g (i v i v n h c dân gian), bác h c (do các trí th c Nho gia sáng tác). ,nh cao và tiêu bi u nh t cho th  lo i truy n Nôm là ki t tác “Truy n Ki u” ca i thi hào Nguy n Du. (Theo SGK Ng  V n 9 - T p II - Trang 198) (*) G i ý: + Th ng kê d u ch m l ng, d u ngo "c kép. + Gi i thích nh ng d u câu ó c dùng theo quy t c nào? (d %a vào mc II ch  ng III) + T ng h p k t qu  và gi i áp nh ng yêu c $u bài t p ã nêu. Bài t p 3: Vi t m t on v n ng n trong ó có dùng phù h p d u ngo "c  n, d u hai ch m v i nh ng vai trò khác nhau. Ch  rõ và phân tích tác d ng. (*) G i ý làm bài: (ây là bài t p khó h c sinh ph i v n d ng ki n th c v d u câu và k  n ng vi t on v n  th %c hi n. Giáo viên h ng d 'n các bc ti n hành: - Xác nh ph  ng th c bi u t và ch !  c !a on v n. (nên vi t theo ph  ng th c t % s %, chú ý  n tình hu ng, nhân v t, s% vi c) - ("t m t s  câu xoay quanh ch !  mà có dùng d u ngo "c  n, d u hai ch m. - Liên k t các câu thành on v n. - ( c và s a l i cho úng v i yêu c $u c !a bài t p.
  30. 29 CH./ NG V TH;C NGHI M, KT QU ' VÀ BÀI HC KINH NGHI M I - i*m l 0i th c tr 0ng kh o sát: * Tr c khi h ng d 'n s a l i: T ng s  bài kh o sát: 312. Bi *u 1 Bi *u 2 S bài S bài 250 162 178 134 150 n   m 62 m  c n  "   ucâukhác c  " D ungo  u hai ch uhai u hai ch uhai  D  D ungo ucâukhác D   D D 0 Li d u câu 0 Dùng úng d u câu Bng t =ng h ,p S bài dùng úng S bài m c l i Du câu Tng s  bài kh o sát SL TL SL TL Du ch m l ng 312 150 48,2 162 51,8 Du hai ch m 312 178 57 134 43 Du câu khác 312 250 80 62 20 II – K t qu  th c nghi m: S bài m – m c % c nghi % i –i74%  89% i –i62%  al úng khisau th m –87% m   al úng sau khiúngsau th   cs cs nghi   bài dùng bài   bài dùng S bài  S  S S 0 Dùng úng d u câu Du ngo "c n Du hai ch m
  31. 30 Bng i chi u k t qu : S bài dùng úng S bài c s a l i Du câu Tng s  bài kh o sát SL TL SL TL Du ch m l ng 312 272 87 193/272 62 Du hai ch m 312 278 89 230/278 74 III. Bài h c kinh nghi m: M"c dù t c k t qu  nêu trên, ng i vi t không có tham v ng trong mt th i gian ng n có th  t c k t qu  m 3 mãn vì thành công ó m i ch  là b c $u. Các em còn c ti p t c th %c hành s a l i v  hai d u câu này  các bài vi t TLV, bài ki m tra cu i n m và các l p ti p sau. Qua th %c t ch a li v  d u ngo "c  n, d u hai ch m trong quá trình t o l p v n b n cho h c sinh l p 9, tôi th y có m t s  kinh nghi m áng l u ý sau ây: Mt là: Vi c s a l i d u câu nói chung và l i v  d u ngo "c  n, d u hai ch m cho h c sinh nói riêng c $n có s % ph i k t h p c !a t t c  các ,ng chí giáo viên, "c bi t là giáo viên d y Ng v n trong tr ng THCS. Hai là: ( b o l u hi u qu  s  d ng lâu dài thi t th %c c !a  tài, vi c rèn ch a l i d u câu cho h c sinh ph i c ti n hành th ng xuyên, liên t c trong su t c p h c. Ba là: Tránh t  t ng nôn nóng v i vàng ho "c th -a mãn ch ! quan khi k t qu  t cao th p khác nhau vì  tùy t ng th i im, t ng n m h c, tùy t ng i t ng mà s  l ng các em vi ph m có th  lên xu ng b t th ng. Bên c nh ó c *ng không nên chán n n, n u k t qu  s a l i ch a t ý , mà giáo viên mong mu n. Giáo viên c $n kiên trì t o cho h c sinh thói quen dùng du câu úng  m i n i, m i lúc, trong c  t o l p v n b n nói và vi t. B n là: Tìm ra nguyên nhân và  xut cách ch a l i v  d u ngo "c  n, du hai ch m c !a  tài có th  áp d ng r ng rãi  nhi u mô hình tr ng
  32. 31 THCS, c  trung tâm, n i th , n i thành, tr ng chuyên, l p ch n hay vùng sâu, vùng xa. N4m là: Giáo viên d y Ng v n c $n bi t ng viên k p th i s % c  g ng rèn s a l i d u câu c !a h c sinh, giáo d c h c sinh luôn ý th c gi gìn s % trong sáng c !a Ti ng Vi t qua vi c s  d ng úng d u câu. (iu ó có m t ý ngh a r t l n i v i vi c th %c hi n t t môn h c Ng v n trong nhà tr ng.
  33. 32 PHN KT LU N Du câu có vai trò quan tr ng trong quá trình t o l p v n b n. M i d u câu có nh ng quy t c s  d ng riêng c !a nó. Dùng úng d u câu s # làm cho câu v n trong sáng, ý t ng rõ ràng, m ch l c, s % di n t thêm phong phú, góp ph $n làm giàu &p thêm Ti ng Vi t. D u ngo "c  n, d u hai ch m là hai lo i d u mà các em h c sinh l p 9 th ng xuyên s  d ng trong bài t p làm vn c !a mình. Chúng xu t hi n trong v n b n v a a d ng, v a phong phú, v a linh ho t uy n chuy n (iu c $n thi t nh t là ng i vi t c $n n m v ng t ng cách s d ng c !a m i d u câu, bi t "t nó úng ch . Trong ph m vi h n h &p c !a  tài, ng i vi t ã c  g ng  a ra nh ng yêu c $u lý thuy t c  b n v  s  d ng d u ngo "c  n, d u hai ch m. Tr ng tâm hn c , bài vi t ch  ra nh ng l i sai th ng g "p c !a hai d u câu này trong quá trình t o l p v n b n c !a h c sinh, tìm ra nguyên nhân m c l i và  xu t cách ch a sao cho phù h p, cùng h th ng bài t p th %c hành rèn k 3 n ng dùng hai d u câu trên nh m giúp các em có cách di n t trong sáng h n, hi u qu  h n. Vi c phát hi n l i d u ngo "c  n, d u hai ch m và  a ra cách ch a ph i xu t phát t bài làm c  th  c !a h c sinh. N u công vi c này c ti n hành th ng xuyên, liên t c s # giúp ng i m c l i h n ch  n m c t i a s % vi ph m. Do ó, ph  ng châm c !a  tài là: (i t th %c t – nghiên c u lý lu n – v n d ng th %c hành – rèn luy n k 3 n ng -  th %c hi n tri t  m c tiêu c $n t. M"c dù v y, bài vi t “ Nguyên nhân và cách ch a l i d u ngo "c  n, du hai ch m trong t o l p v n b n cho h c sinh l p 9” không tránh kh -i nh ng sai sót. Ng i vi t r t mong có s % óng góp ý ki n cùng s % giúp 4 !ng h  c !a b n  c  rút kinh nghi m và  a ra nh ng k t lu n xác áng, giàu s c thuy t ph c h n.
  34. 33 * T M HC Trong b y n m h c v a qua (t 2002-2003), tôi ã ti n hành nghiên c u  tài ch a l i d u câu Ti ng Vi t trong v n b n vi t cho h c sinh THCS m t cách liên t c, toàn di n. Xin c ánh giá c  th  nh  sau: 1. V s l ,ng d u câu ,c nghiên c "u và s )a l i: 6 d u câu - D u ch m - D u ph +y - D u ch m l ng - D u ngo "c kép - D u ngo "c  n - D u hai ch m (ây là nh ng d u câu có t $n s  m c l i cao trong bài t p làm v n c !a h c sinh THCS. 2. V hi u qu  "ng d !ng c +a tài: * Ch a áp d ng  tài nghiên c u: * Sau khi v n d ng  tài nghiên c u 3. Vai trò c +a ng 1i giáo viên d 0y Ng  V 4n trong vi c giúp h c sinh dùng úng d u câu Ti ng Vi t: ( gi gìn s % trong sáng giàu &p c !a Ti ng Vi t, vi c giúp h c sinh THCS s  d ng úng d u câu Ti ng Vi t là vô cùng c $n thi t, quan tr ng. Là ng i giáo viên d y Ng V n, tr c h t b n thân m i th $y cô giáo ph i t % rèn luy n mình th ng xuyên  v n d ng chính xác h th ng d u câu trong quá trình giao ti p và vi t v n b n. T ki n th c, k  n ng, kinh nghi m và lòng say mê yêu ngh , m i giáo viên c $n tâm huy t, trách nhi m v i s % nghi p “tr ,ng ng i” ngay t b c i $u tiên cho h c sinh b ng cách chú ý, t  m , c+n th n trong vi c s a l i d u câu  các v n b n vi t c !a các em. Bên c nh
  35. 34 ó c $n luôn i m i, sáng t o trong ph  ng pháp gi ng d y, trau d ,i ngôn ng Ti ng Vi t, m  r ng v n hi u bi t và nh ng nghiên c u, tìm tòi c !a cá nhân, s  d ng thành th o ti ng nói chung c !a c ng ,ng  t c m c tiêu gi ng d y b  môn Ng V n trong nhà tr ng. H Long, ngày tháng n m NG?I VI T Nguy @n Th ( Th m
  36. 35 TÀI LI U THAM KH 'O 1. Nguy n Xuân Khoa – L i ng pháp c !a h c sinh: Nguyên nhân và cách ch a. Tp chí ngôn ng s  1 – 1972. 2. Bàn v  nh ng c  s  c !a vi c dùng d u câu Ti ng Vi t. Tp chí ngôn ng s 3 – 1972. 3. Nguy n Xuân Khoa – Ph  ng pháp d y d u câu Ti ng Vi t  tr ng ph  thông. Nhà xu t b n Giáo d c 1996. 4. (inh Tr ng L c – Lê Xuân Th i: S  tay Ti ng Vi t. Nhà xu t b n Giáo d c 1994. 5. Phan Ng c – Ch a l i chính t  cho h c sinh. Nhà xu t b n Giáo d c 1982. 6. Sai, úng và hay trong vi c dùng t , "t câu, ch m câu. Nhà xu t b n Giáo d c 1994. 7. (ào Th n - (i t i th ng nht quy t c dùng m t s  d u câu. Tp chí v n h c – Tháng 1- 1994. 8. Nguy n Kim Th n – Nói và vi t úng Ti ng Vi t. Nhà xu t b n Giáo d c 1976. 9. Bùi Minh Toán – Lê A - ( Vi t Hùng: Ti ng Vi t th %c hành. Nhà xu t b n Giáo d c 1998. 10. Mai Th  L ng – L i v  m t s  d u câu c !a h c sinh PTTH – Nguyên nhân và cách ch a – 1998. 11. Lê Th  Kim Thoa – L i v  câu c !a h c sinh mi n núi t nh Lai Châu – 1999. 12. Sách giáo khoa Ng v n 6 – t p 1 – NXB Giáo d c 2002. 13. Sách giáo khoa Ng v n 6 – t p 2 – NXB Giáo d c 2002. 14. Sách giáo khoa Ng v n 7 – t p 1 – NXB Giáo d c 2003. 15. Sách giáo khoa Ng v n 7 – t p 2 – NXB Giáo d c 2003. 16. Sách giáo khoa Ng v n 8 – t p 1 – NXB Giáo d c 2004. 17. Sách giáo khoa Ng v n 8 – t p 2 – NXB Giáo d c 2004. 18. Lê Xuân Thai – Ti ng Vi t trong tr ng h c. NXB (i h c qu c gia Hà N i – 1999. 19. Nhóm tác gi : Ti ng Vi t hi n i – NXB Giáo d c – 2000 20. Nguy n Minh Thuy t – Nguy n V n Hi p: Ti ng Vi t th %c hành NXB (i h c qu c gia Hà N i – 1998.