›
›

100 câu hỏi về chăn nuôi bò sữa

pdf 137 trang phuongnguyen 250
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "100 câu hỏi về chăn nuôi bò sữa", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdf100_cau_hoi_ve_chan_nuoi_bo_sua.pdf

Nội dung text: 100 câu hỏi về chăn nuôi bò sữa

  1. 100 câu hỏi về chăn nuôi bò sữa
  2. TS. ÑINH VAÊN CAÛI, TS. ÑOAØN ÑÖÙC VUÕ, KS. NGUYEÃN NGOÏC TAÁN 100 CAÂU HOÛi ÑAÙP NUOÂI BOØ SÖÕA Chuû bieân: TS. Ñinh Vaên Caûi NHAØ XUAÁT BAÛN NOÂNG NGHIEÄP 2001 1
  3. Ñinh Vaên Caûi, Ñoaøn Ñöùc Vuõ, Nguyeãn Ngoïc Taán 100 CAÂU HOÛI ÑAÙP NUOÂI BOØ SÖÕA Chuû bieân: TS. Ñinh Vaên Caûi (taùi baûn laàn thöù 1, coù söûa chöõa vaø boå sung) Nhaø Xuaát baûn Noâng nghieäp 2001 2
  4. LÔØI NHAØ XUAÁT BAÛN Trong voøng 15 naêm qua (1990-2005) toác ñoä taêng ñaøn boø söõa ôû nöôùc ta ñaït trung bình 14% moãi naêm, cao gaáp 2 laàn so vôùi heo vaø gaø. Nuoâi boø söaõ noâng hoä ñaõ trôû thaønh phoå bieán taïi caùc ñòa phöông nhö Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Ñoàng Nai, Bình Döông, Long An, Caàn Thô, Tieàn Giang, Khaùnh Hoaø, Haø noäi. Vónh Phuùc Ñeán nay nhieàu tænh trong caû nöôùc ñaõ xaây döïng döï aùn phaùt trieån boø söõa. Nhaø nöôùc coù haún moät chöông trình phaùt trieån ngaønh söõa vôùi muïc tieâu ñeán naêm 2010 ñaït 200 ngaøn con, ñeán naêm 2020 ñaït 600 ngaøn con so vôùi 33 ngaøn con nhö hieân nay. Nuoâi boø söõa noâng hoä ñaõ cho thaáy tính hieäu quaû vaø beàn vöõng, ñaëc bieät laø ñoái vôùi nhöõng vuøng thuaàn noâng, naêng suaát caây troàng thaáp. Raát nhieàu noâng daân coù nguyeän voïng muoán ñöôïc hoïc taäp vaø ñaàu tö vaøo nuoâi boø söõa. Tieán só Ñinh Vaên Caûi vaø taäp theå taùc giaû laø nhöõng nhaø khoa hoïc cuûa Vieän Khoa hoïc kó thuaät Noâng nghieäp Mieàn Nam, coù nhieàu naêm hoaït ñoäng trong lónh vöïc boø söõa. Töø 1996 ñeán nay, trong Döï aùn hôïp taùc Vieät-Bæ “Phaùt trieån caùc hoaït ñoäng chaên nuoâi boø söõa ôû mieàn Nam Vieät Nam” ñaõ tröïc tieáp taäp huaán kó thuaät veàà boø söõa cho kó thuaät vieân vaø noâng daân chaên nuoâi boø söõa khu vöïc phiaù Nam. Caùc taùc giaû bieân soaïn cuoán taøi lieäu höôùng daãn kó thuaät nuoâi boø söõa döôùi hình thöùc hoûi ñaùp deã hieåu vôùi noâng daân. Saùch ñeà caäp ñeán caùc khía caïnh nhö gioáng boø, kyõ thuaät nuoâi döôõng, phoøng ngöøa beänh taät, chuoàng traïi, caùch tính toaùn hieäu quaû kinh teá v.v. Ñaây laø nhöõng vaán ñeà höõu ích ñoái vôùi noâng daân vaø caùn boä kyõ thuaät. Laàn xuaát baûn ñaàu tieân vaøo thaùng 3
  5. 12/1999 saùch ñaõ thu huùt söï chuù yù cuûa ñoâng ñaûo baïn ñoïc quan taâm ñeán boø söõa trong caû nöôùc vaø ñaõ ñöôïc in laïi nhieàu laàn. Ñeå ñaùp öùng yeâu caàu tieáp caän kó thuaät chaên nuoâi boø söõa khoa hoïc cuûa nhöõng ngöôøi chaên nuoâi nuoâi boø söõa trong caû nöôùc, nhaø xuaát baûn Noâng nghieäp cho taùi baûn cuoán saùch coù söûa chöõa vaø boå sung nhieàu noïâi dung vaø kó thuaät maø laàn xuaát baûn tröôùc chöa ñaày ñuû. Hy voïng cuoán saùch seõ laø moät trong nhöõng taøi lieäu phoå bieán kó thuaät boå ích goùp phaàn vaøo vieäc phaùt trieån boø söõa ôû caùc ñiaï phöông. Xin traân troïng giôùi thieäu cuøng baïn ñoïc. Duø ñaõ coù nhieàu coá gaéng trong bieân soaïn, xong kó thuaät lai taïo vaø nuoâi döôõng boø söõa trong ñieàu kieän hieän nay cuûa nöôùc ta coøn phaûi tieáp tuïc nghieân cöùu ñeå ruùt ra nhöõng keát luaän vaø khuyeán caùo kó thuaät phuø hôïp. Chaéc raèng cuoán saùch coøn nhieàu ñieàu phaûi boå sung. Raát mong ñöôïc baïn ñoïc goùp yù. Xin chaân thaønh caûm ôn Nhaø xuaát baûn Noâng nghieäp 4
  6. TOÅNG QUAÙT 1. Phaùt trieån ngaønh söõa ôû Vieät nam, cô hoäi vaø thaùch thöùc? Nhöõng cô hoäi • Chuùng ta coù moät thò tröôøng noâi ñòa to lôùn maø saûn xuaát söõa trong nöôùc chöa ñaùp öùng ñuû . Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, khi ñôøi soáng vaät chaát ñöôïc caûi thieän, nhu caàu tieâu duøng söõa vaø caùc saûn phaåm töø söõa taêng ñaùng keå. Tieâu thuï söõa ñaàu ngöôøi/naêm ôû nöôùc ta vaøo naêm 1980 laø 0,7kg; naêm 1990 laø 1,4kg; naêm 2000 öôùc tính 6kg, chæ cao hôn Laøo, Campuchia, Indonexia (naêm 1993, tieâu thuï söõa ôû Pakistan: 130kg; Aán Ñoä: 70kg/ngöôøi. Malaysia vaøo naêm 2000 öôùc ñaït 45kg/ngöôøi). Söõa töôi saûn xuaát ra töø ñaøn boø trong nöôùc chæ ñaït 40 000 taán/naêm (töông ñöông 0,5kg/ngöôøi). Nhö vaäy saûn xuaát söõa trong nöôùc môùi chæ ñaùp öùng khoaûng 8% so vôùi möùc tieâu thuï hieän nay, 92% nhu caàu coøn lai phaûi nhaäp döôùi nhieàu daïng maø chuû yeáu laø söõa boät khöû bô. Nhaäp khaåu söõa boät trong thôøi gian qua taêng 25% moãi naêm. Haøng naêm, haøng traêm trieäu dola cho nhaäp khaåu söõa. (naêm 2001 nhaäp khaåu khoaûng 200 trieäu USD söõa boät). Öôùc tính ñeán naêm 2010 tieâu thuï söõa ñaàu ngöôøi ôû nöôùc ta taêng leân 10kg. Ñeå töï tuùc ñöôïc 25% nhu caàu söõa vaøo naêm 2010 (10kg/ngöôøi) thì phaûi naâng toång soá ñaøn boø söõa töø 32000 con leân 185-200 ngaøn con (taêng gaáp 6 laàn). Keá hoaïch ñeán naêm 2020 naâng toång ñaøn leân 600 ngaøn con • Nuoâi boø söõa coù hieäu quaû kinh teá cao vaø oån ñònh 5
  7. So vôùi heo vaø gaø, thì nuoâi boø söõa cho hieäu quaû kinh teá cao vaø oån ñònh hôn. Chính vì vaäy maø toác ñoä taêng ñaøn boø söõa trong voøng 10 naêm qua ñaït 11%/naêm, gaáp 2 laàn so vôùi toác ñoä taêng ñaøn heo vaø gaø. Naêm 1990 coù 11ngaøn con, naêm 2000 öôùc coù 33 ngaøn con. Nuoâi boø söõa noâng hoä nay ñang phaùt trieån roäng ra haàu khaép caùc tænh trong caû nöôùc. Ñang hình thaønh ngaøy caøng nhieàu caùc trang traïi saûn xuaát söõa haøng hoaù vôùi quy moâ töø 50 boø vaét söõa trôû leân. Nhöõng thaùch thöùc • Giaù thaønh saûn xuaát söõa cuûa ta coøn cao Giaù söõa töôi caùc coâng ty Vinamilk vaø Foremost mua taïi traïm thu mua khoaûng 0,223 USD/kg (sau laøm laïnh khoaûng 0,27USD/kg) cao hôn Nga, Hung, Ba Lan (0,23 USD/kg söõa laïnh), New Zealand, Uùc, Aán Ñoä 0,15-0,17 USD/kg. Ñoù laø giaù thu mua, coøn giaù thaønh saûn xuaát theo öôùc tính cuûa chuùng toâi töø 2200ñ ñeán 2800ñ/kg tuøy töøng khu vöïc vaø ñieàu kieän cuï theå moãi noâng hoä. Giaù thaønh saûn xuaát cao tröôùc heát laø do giaù thöùc aên tinh cho boø söõa cao. ÔÛ caùc nöôùc giaù 1kg thöùc aên tinh hoãn hôïp baèng 50% giaù 1kg söõa (moät lít söõa mua ñöôïc 2kg caùm hoãn hôïp), trong khi ôû Vieät nam giaù thöùc aên tinh baèng 71% giaù 1kg söõa (2400ñ/3350ñ =71,6%, moät lit söõa mua ñöôïc 1,4kg caùm hoãn hôïp). Moät lí do nöõa daãn ñeán giaù thaønh saûn xuaát cao laø gioáng boø cuûa ta töï lai taïo, phaåm chaát khoâng ñoàng ñeàu, khoâng ñöôïc choïn loïc neân nhieàu con naêng suaát vaø chaát löôïng raát keùm. Khi boû haøng raøo thueá quan, neáu ñeå söõa töø Uùc, New Zealand vaø Aán ñoä traøn vaøo Vieät nam giaù reû baèng 2/3 giaù söõa saûn xuaát taïi choã 6
  8. thì ngaønh saûn xuaát söõa trong nöôùc ñöùng tröôùc moät thaùch thöùc khoâng nhoû. • Heä thoáng toå chöùc vaø quaûn lí ngaønh söõa cuûa ta chöa phuø hôïp. Caùc nöôùc Aán Ñoä, Thaùi Lan, Philippin coù nhieàu thaønh coâng trong phaùt trieån saûn xuaát söõa hoï ñeàu coù moät boä phaän cuûa chính phuû phuï traùch veà phaùt trieån ngaønh söõa vaø toå chöùc theo heä thoáng ngaønh doïc töø trung öông ñeán ñòa phöông. Hoaït ñoäng kheùp kín töø nghieân cöùu, saûn xuaát, ñeán cheá bieán vaø thöông maïi. Nhöõng chöông trình söõa cho beänh nhaân, söõa cho caùc chaùu maãu giaùo vaø caáp tieåu hoïc (söõa hoïc ñöôøng) khoâng vì muïc ñích kinh doanh maø nhaèm muïc tieâu ñeå theá heä coâng daân môùi coù thoùi quen uoáng söõa. Khi maø tieâu thuï söõa ñaàu ngöôøi chöa vöôït qua 20kg/naêm thì ngaønh söõa ôû caùc nöôùc naøy chöa ñaët muïc tieâu kinh doanh coù lôøi töø söõa. Coøn ôû ta hieän nay nhieàu ñôn vò, nhieàu toå chöùc, nhieàu ngaønh tham gia vaøo saûn xuaát söõa nhöng chöa ñöôïc toå chöùc thaønh moät heä thoáng hôïp lí, vì vaäy hoaït ñoäng keùm hieäu quaû vaø khoâng coù ai chòu traùch nhieäm caû. 2. Lôïi ích vaø khoù khaên cuûa chaên nuoâi boø söõa noâng hoä? Lôïi ích cuûa chaên nuoâi boø söõa noâng hoä coù theå toùm taét trong moät soá neùt chính nhö sau: • Boø aên rôm coû, nhöõng thöùc aên reû tieàn nhöng laïi saûn xuaát ra söõa moät thöù haøng hoaù ñaét tieàn. • Söõa vaét ra baùn haøng ngaøy, coù tieàn thu haøng ngaøy, raát phuø hôïp vôùi ngöôøi ít voán. 7
  9. • Taän duïng ñöôïc söùc lao ñoäng nhaøn roãi trong gia ñình, taïo theâm vieäc laøm vaø thu nhaäp oån ñònh. • Taän duïng ñöôïc coû töï nhieân, ñaát troàng coû vaø phuï phaåm noâng nghieäp, phuï phaåm töø coâng nghieäp cheá bieán do ñoù giaûm chi phí thöùc aên thoâ. • Giaù thöùc aên tinh cho boø khoâng cao baèng thöùc aên tinh cho heo gaø, neân khaû naêng thu lôïi nhuaän cao. • Nhaø nöôùc ñaàu tö vaø baûo trôï cho ngaønh chaên nuoâi boø söõa thoâng qua caùc döï aùn ñaàu tö trong vaø ngoaøi nöôùc, ñoàng thôøi duy trì giaù söõa oån ñònh vaø khaù cao. Khoù khaên • Voán ñaàu tö cho con gioáng cao. Moät boø gioáng toát taïi thôøi ñieåm hieän nay töø 12- 14 trieäu ñoàng/con. • Khoâng coù ñuû gioáng boø toát ñeå mua, ngay caû khi chuùng ta coù ñuû tieàn. • Kyõ thuaät nuoâi boø söõa khaùc vôùi heo gaø vaø coøn môùi meû vôùi nhieàu ngöôøi. • Khaû naêng quaûn lyù cuûa ngöôøi chaên nuoâi chöa toát (nhö phaùt hieän ñoäng duïc, nhöõng ghi cheùp veà sinh saûn, naêng suaát söõa cuõng nhö kieåm soaùt beänh taät ). • Caàn nhöõng phuïc vuï chuyeân bieät nhö gieo tinh nhaân taïo, nôi thu gom söõa, chöõa trò beänh. • Söõa laø moät maët haøng khoù tính, raát deã hö hoûng, khoâng phaûi baùn luùc naøo, nôi naøo cuõng ñöôïc. Chính vì vaäy maø chaên nuoâi boø söõa mang tính coäng ñoàng vaø ñoøi hoûi kyõ thuaät cao hôn so vôùi chaên nuoâi heo gaø hay boø thòt. 8
  10. TRÖÔÙC KHI QUYEÁT ÑÒNH ÑAÀU TÖ NUOÂI BOØ SÖÕA CAÀN XEM XEÙT • Thò tröôøng tieâu thuï söõa. Phaûi ñaûm baûo chaéc chaén söõa laøm ra ñöôïc tieâu thuï deã daøng vaø giaù caû chaáp nhaän ñöôïc • Heä thoáng kó thuaät vaø dòch vuï coù saün nhö khuyeán noâng kó thuaät, thuù y, gieo tinh nhaân taïo Nhöõng hoaït ñoäng naøy ñöôïc thöïc hieän bôûi caùn boä cuûa nhaø nöôùc do nhaø nöôùc quaûn lí vaø coù tay ngheà cao. • Caùc chi phí ñaàu vaøo cuûa quaù trình saûn xuaát nhö nguoàn cung caáp vaø giaù caû caùc loaïi thöùc aên tinh, thuoác thuù y, caùc phuï phaåm cho boø nhö rôm raï, heøm bia, xaùc ñaäu, xaùc mì, thaân caây baép coù saün, giaù reû vaø chi phí vaän chuyeån veà traïi thaáp. • Nguoàn coû töï nhieân, ñaát troàng coû. Nguoàn nöôùc cho boø uoáng vaøo muøa khoâ haïn. • Nôi ñaët chuoàng khoâng bò ngaäp luït vaøo muøa möa luõ, an toaøn dòch beänh vaø taøi saûn. Giao thoâng thuaän tieän vaø khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng chung quanh. • Vieäc löïa choïn nôi laäp traïi phaûi tính ñeán khaû naêng môû roäng quy moâ sau naøy vaø söï oån ñònh cuûa traïi trong khoaûng thôøi gian daøi töø 20-40 naêm sau. 3. Laøm theá naøo ñeå nuoâi boø söõa coù lôøi? Muïc ñích cuûa chaên nuoâi boø söõa noâng hoä laø lôïi nhuaän thu ñöôïc töø moät ngheà môùi Lôïi nhuaän = Toång thu - toång chi phí Muoán taêng lôïi nhuaän thì ta phaûi giaûm thieåu chi phí vaø taêng toái ña toång thu coù theå ñöôïc 9
  11. TAÊNG TOÅNG THU 1. Taêng tieàn baùn töø söõa 2. Taêng tieàn thu töø baùn beâ 3. Taêng tieàn baùn phaân vaØ tieàn baùn boø giaø, boø loaïi thaûi 1. Taêng tieàn baùn töø söõa. Muoán taêng thu töø tieàn baùn söõa caàn: • Soá löôïng söõa nhieàu: boø phaûi coù naêng suaát cao töø 3.500 lít/chu kyø trôû leân vaø nhieàu chu kì söõa cho moät ñôøi boø. • Chaát löôïng söõa cao: ñoä beùo trong söõa lôùn hôn hoaëc baèng 3,5% vaø söõa phaûi ñaït yeâu caàu vi sinh. Muoán vaäy chuùng ta phaûi choïn gioáng boø toát ñeå nuoâi ñoàng thôøi vieäc nuoâi döôõng vaø vaét söõa phaûi ñuùng kó thuaät ñeå khai thaùc boø laâu beàn. 2. Taêng tieàn thu töø baùn beâ. Coù theå ñaït ñöôïc baèng caùch: • Boø phaûi ñeû nhieàu beâ: 1 naêm 1 löùa hoaëc 14 thaùng 1 löùa. • Giaûm tyû leä beâ cheát, nhaát laø beâ caùi. • Beâ caùi coù chaát löôïng toát ñeå baùn gioáng. Muoán ñaït muïc tieâu treân caàn: + Kyõ thuaät chaêm soùc nuoâi döôõng, quaûn lyù ñaøn toát. + Phaùt hieän ñoäng duïc, phoái gioáng kòp thôøi. + Nuoâi beâ ñuùng kyõ thuaät. 3. Taêng tieàn baùn phaân vaø boø loaïi thaûi: Khoâng ñeå laõng phí phaân boø vaø nöôùc thaûi. Taän duïng phaân ñeå baùn hoaëc söû duïng phaân ñeå troàng coû. Muoán vaäy kyõ thuaät chuoàng traïi phaûi thích hôïp cho muïc ñích thu gom phaân. 10
  12. Neáu boø phaûi loaïi thaûi thì phaûi voã beùo tröôùc khi baùn ñeå ñöôïc giaù cao GIAÛM CHI PHÍ 1) Giaûm khaáu hao boø gioáng, chuoàng traïi 2) Giaûm chi phí thöùc aên 3) Giaûm chi phí phoái gioáng, thuù y 4) Giaûm chi phí coâng lao ñoäng Nhöõng traïi quy moâ lôùn, trieät ñeå choáng laõng phí vaät tö, duïng cuï, ñieän, nöôùc ñeå goùp phaàn giaûm chi phí 1. Giaûm khaáu hao boø gioáng vaø chuoàng traïi: Chi phí con gioáng vaø chuoàng traïi ñöôïc tính cho 1 lít söõa saûn xuaát ra. Chi phí naøy thaáp thì tieàn lôøi cho 1 lít söõa seõ taêng. Thí duï mua moät boø gioáng 12 trieâu khai thaùc 5 löùa ñöôïc toång coäng 20 taán söõa, khi loaïi baùn ñöôïc 4 trieäu ñoàng. Tieàn khaáu hao gioáng cho 1kg söõa laø: 12 000 000ñ – 4 000 000ñ= 8 000 000ñ 8 000 000ñ : 20 000kg söõa= 400ñ/kg Nhöng neáu con boø aáy chæ cho 10 taán söõa (vì naêng suaát thaáp hay phaûi loaïi thaûi sôùm) thì khaáu hao gioáng cho 1kg söõa seõ laø 800ñ/kg. Muoán giaûm chi phí naøy thì caàn phaûi taêng khaû naêng khai thaùc, taêng löùa ñeû, taêng löôïng söõa cuûa moät ñôøi boø. Vì vaäy phaûi choïn mua nhöõng boø gioáng toát giaù reû, nuoâi döôõng ñuùng kyõ thuaät ñeå khai thaùc laâu daøi. 11
  13. Ñeå giaûm chi phí khaáu hao chuoàng traïi, chuùng ta caàn tính toaùn kó möùc ñoä ñaàu tö khi xaây traïi cho phuø hôïp vôùi quy moâ ñaøn. 2. Giaûm chi phí thöùc aên tinh vaø thöùc aên thoâ. Thöôøng chi phí thöùc aên (coû vaø caùm) chieám töø 65-70% toång chi phí trong chaên nuoâi boø söõa. Thöùc aên tinh (caùm) chieám khoaûng 70% toång chi phí thöùc aên. Neáu giaûm chi phí thöùc aên tinh seõ coù yù nghóa quyeát ñònh ñeán giaûm chi phí thöùc aên noùi chung. Giaûm baèng caùch: • Töï saûn xuaát laáy thöùc aên tinh, giaù reû (1500-1600 ñ/kg) • Thay theá 1-2kg thöùc aên tinh baèng baùnh dinh döôõng. • Cho aên ñuùng khaåu phaàn (khoâng quaù nhieàu thöùc aên tinh). • Söû duïng phuï pheá phaåm giaù reû ñeå thay theá thöùc aên tinh (heøm bia, baõ ñaäu, v.v). Thöùc aên thoâ xanh nhö rôm coû chieám khoaûng 60-70% chaát khoâ khaåu phaàn, nhöng chi phí cho thöùc aên thoâ chæ chieám khoaûng 30% chi phí thöùc aên. Ñeå giaûm chi phí thöùc aên thoâ xanh caàn: ♦ Taän duïng ñaát troáng troàng coû thaâm canh. Moät soá gioáng coû troàng coù naêng xuaát cao nhö coû Saû, coû Voi, coû Ruzi, coû Styloâ ♦ Taän duïng coû töï nhieân muøa möa baèng caùch chaên thaû vaø thu caét. ♦ Söû duïng nhieàu rôm khoâ, rôm uû ureâ thay theá moät phaàn coû xanh. Taän duïng caùc phuï pheá phaåm (daây ñaäu, xaùc mì, baõ mía) vì caùc phuï pheá phaåm naøy coù giaù reû. 12
  14. 3. Giaûm chi phí phoái gioáng, thuù y Boø söõa nuoâi ôû vuøng noùng deã bò beänh, nhaát laø boø cao saûn. Chi phí cho phoái gioáng vaø thuoác ñieàu trò beänh khaù cao. Ñeå giaûm chi phí naøy caàn: • Thieát keá chuoàng traïi ñuùng kyõ thuaät. • Chaêm soùc nuoâi döôõng ñuùng kyõ thuaät. Hai yeâu caàu treân goùp phaàn laøm giaûm ñaùng keå khaû naêng sinh beänh. Ñoù laø bieän phaùp phoøng beänh tích cöïc nhaát. • Khi boø bò beänh thì tìm baùc syõ thuù y gioûi chöõa trò ñeå boø nhanh heát beänh. • Quaûn lyù ñaøn toát, phaùt hieän vaø phoái gioáng kòp thôøi ñeå giaûm soá laàn phoái gioáng vaø naâng cao tyû leä ñaäu thai. 4. Giaûm chi phí lao ñoäng Chaên nuoâi noâng hoä phaàn lôùn söû duïng lao ñoäng gia ñình, tuy nhieân ñeå giaûm chi phí cho coâng lao ñoäng caàn: • Taän duïng toái ña lao ñoäng gia ñình (ñeå vaét söõa, saûn xuaát thöùc aên tinh, troàng coû, cheá bieán thöùc aên thoâ ). • Chuoàng traïi theo ñuùng kyõ thuaät seõ tieát kieäm coâng veä sinh chuoàng traïi vaø nuoâi döôõng. Ñieàu naøy coù yù nghóa khi ñaøn boø lôùn. ÑIEÀU MONG MUOÁN CUÛA BAÁT KÌ TRAÏI BOØ SÖÕA NAØO LAØ: • Boø cho nhieàu söõa trong moät chu kì keùo daøi • Cho nhieàu löùa söõa trong moät ñôøi boø • Khoûe maïnh ít beänh taät • Sinh ñöôïc nhieàu beâ caùi khoûe maïnh 13
  15. KYÕ THUAÄT CHUOÀNG TRAÏI 4. Chuoàng traïi cho boø söõa caàn nhöõng yeâu caàu gì? Boø söõa ñang nuoâi phoå bieán hieän nay ôû nöôùc ta laø con lai coù töø 50% ñeán 87,5% maùu boø Haø Lan vì theá khaû naêng chòu ñöïng khí haäu noùng aåm nhieät ñôùi raát keùm. Maët khaùc nhieàu hoä chaên nuoâi boø theo phöông phaùp caàm coät trong chuoàng gaàn troïn thôøi gian trong ngaøy keå caû muøa möa vaø muøa khoâ. Chuoàng boø söõa khoâng ñuùng tieâu chuaån kó thuaät seõ aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán söùc khoeû boø söõa, chaát löôïng veä sinh söõa. Moät chuoàng traïi toài teä thì trôû thaønh “nhaø tuø”, boø khoâng theå aên nhieàu ñeå saûn xuaát ra nhieàu söõa. Vì theá yeâu caàu ñoái vôùi chuoàng boø söõa caàn ñaûm baûo toái thieåu: maùt vaøo muøa heø, giöõ aám vaøo muøa ñoâng, thoâng thoaùng, saïch seõ, thoaûi maùi cho con vaät, tieän lôïi cho vieäc quaûn lí chaêm soùc vaø nuoâi döôõng vaø ñaûm baûo veä sinh moâi tröôøng. 1. Thoaùng maùt Boø vaét söõa haøng ngaøy saûn xuaát ra 15-20kg laø moät coâng vieäc raát naëng nhoïc, töø tieâu hoaù thöùc aên ñeán vieäc taïo ra söõa. Trong quaù trình laøm vieäc nhö vaäy cô theå chuùng saûn sinh ra raát nhieàu nhieät ñoàng thôøi cuõng thaûi nhieät vaøo moâi tröôøng. Gaëp trôøi noùng thì söï thaûi nhieät naøy raát khoù khaên keát quaû laø con vaät ngöøng aên vaø giaûm söõa. Chuoàng traïi thoâng thoaùng vaø maùt meû seõ giuùp boø thaûi nhieät deã daøng. Khoâng khí trong chuoàng trong laønh, maùt meû, boø khoûe 14
  16. maïnh, aên nhieàu, cho söõa nhieàu, ít beänh taät. Vì vaäy khi xaây chuoàng caàn phaûi: ♦ Choïn höôùng phuø hôïp ñeå thoaùng maùt vaøo muøa noùng vaø kín gioù laïnh vaøo muøa ñoâng (ôû mieàn Baéc). ÔÛ khu vöïc khoâng coù muøa ñoâng thì khoâng neân xaây töôøng kín quanh chuoàng. • Neàn cao 40-50cm so vôùi maët ñaát ñeå thoaùng maùt, khoâ raùo vaø khoâng bò ngaäp nöôùc vaøo muøa möa. • Maùi cao baèng hoaëc hôn 3m, lôïp baèng chaát lieäu daãn nhieät keùm nhö ngoùi, tranh, toân laïnh. • Chung quanh coù saân chôi coù taùn caây, boùng maùt cho boø vaän ñoäng. 2. Saïch seõ vaø an toaøn Chuoàng traïi caàn saïch seõ vaø khoâ raùo. Aåm öôùt dô baån laø nôi truù nguï vaø sinh saûn lí töôûng cuûa vi truøng gaây beänh. Nguoàn vi truøng naøy gaây beänh cho boø ñaëc bieät laø gaây beänh vieâm vuù vaø xaâm nhaäp vaøo söõa trong khi vaét söõa laøm taêng möùc ñoä nhieãm vi sinh söõa. Trong thieát keá chuoàng boø söõa caàn chuù yù: ♦ Neàn doác 1-2% ñeå thoaùt nöôùc. ♦ Coù raõnh thoaùt nöôùc thaûi, coù hoá chöùa nöôùc thaûi vaø phaân ôû xa chuoàng toái thieåu 20m. ♦ Maùng aên xaây noâng, khoâng caàn ngaên oâ nöôùc uoáng rieâng cho töøng con (neáu nuoâi thaû), goùc xaây hôi troøn ñeå deã veä sinh. ♦ Luoân coù ñuû nöôùc saïch cho boø uoáng thuaän tieän vaø töï do suoát ngaøy ñeâm. ♦ Coù nôi vaét söõa rieâng bieät. 15
  17. ♦ Neàn laùng xi maêng baèng caùt mòn, sau ñoù lu ñeå coù ñoä nhaùm, boø khoâng bò tröôït teù, khoâng bò caùt to laøm ñau moùng chaân. Neáu chæ coù 1-2 con thì coù theå nuoâi treân neàn ñaát, döôùi goác caây, mieãn laø neàn khoâ raùo, coù theå loùt neàn baèng chaát ñoän nhö rôm raï. Khi vaét söõa daãn boø ñeán nôi khoâ raùo, saïch seõ (saân hoaëc baõi coû saïch) ñeå veä sinh vaø vaét söõa. 3. Ñi laïi, aên uoáng, naèm nghæ thuaän lôïi Ñeå taïo cho boø coù caûm giaùc thoaûi maùi, deã chòu giuùp boø cho nhieàu söõa neân nuoâi theo cheá ñoä töï do trong chuoàng, khoâng caàm coät. • Coù ngaên chöùa caùt khoâ cho boø naèm trong chuoàng ñeå eâm moùng, baàu vuù luoân saïch vaø cô theå ñöôïc aám (nhaát laø muøa ñoâng ôû mieàn Baéc). • Coù saân cho boø vaän ñoäng, ra vaøo töï do tuøy thích ñeå cô baép khoûe, deã sinh ñeû, tieáp xuùc vôùi khoâng khí trong laønh, taém naéng phoøng beänh veà xöông. Nhieàu hoä nuoâi boø söõa khoâng coù nhieàu ñaát neân nuoâi boø theo phöông thöùc caàm coät trong chuoàng suoát thôøi gian ngaøy vaø ñeâm. Trong tröôøng hôïp khoâng coù baõi chaên thaû thì ít nhaát cuõng phaûi cho boø ra ngoaøi coät hoaëc töï do ñi laïi döôùi goác caây, boùng maùt moãi buoåi saùng 1-2 giôø. Neáu coù ñaát roäng thì nuoâi chaên thaû vaø boå sung thöùc aên taïi chuoàng laø toát nhaát vì moâi tröôøng ngoaøi töï nhieân trong laønh hôn trong chuoàng traïi. Boø ñöôïc vaän ñoäng vaø 16
  18. taém naéng seõ ít beänh taät hôn. Taän duïng thöùc aên töï nhieân neân giaûm chi phí thöùc aên hôn. Phaùt hieän boø leân gioáng deã hôn. Moùng chaân tieáp suùc nhieàu vôùi ñaát toát hôn laø treân neàn xi maêng. 5. Nhöõng ñieàu caàn chuù yù khi thieát keá traïi boø söõa? Tröôùc khi quyeát ñònh thieát keá traïi boø söõa chuû traïi caàn coù yù töôûng roõ raøng vaø hieän thöïc ngay töø ñaàu. ♦ Tieän lôïi cho quaûn lí ñaøn vaø chaêm soùc nuoâi döôõng. Moãi con boø phaûi ñöôïc aên khaåu phaàn rieâng döïa treân söùc saûn xuaát cuûa noù. Khi aên uoáng, khi naèm nghæ khoâng bò con khaùc chen laán. Tieát kieäm söùc lao ñoäng khi cho aên vaø khi veä sinh chuoàng traïi. Deã daøng quan saùt tình traïng söùc khoûe cuûa töøng con boø ♦ Deã daøng môû roäng thieát keá traïi khi ñaøn boø taêng leân. Phaàn chuoàng nôùi roäng töø chuoàng cuõ hay daõy chuoàng xaây môùi seõ phuø hôïp vaø tieän lôïi trong toång theå vôùi chuoàng boø cuõ. ♦ Loái ñi hôïp lí. Loái boø ñi ra ñoàng coû, loái boø voâ chuoàng, loái boø ñi vaøo nôi vaét söõa, loái ra saân chôi taém naéng ñöôøng cung caáp thöùc aên , ñöôøng vaän chuyeån phaân töø chuoàng ra hoá uû phaân ñeàu phaûi ñöôïc tính toaùn sao cho hôïp lí vaø tieän lôïi nhaát. ♦ Phuø hôïp vôùi cô caáu ñaøn. Trong ñaøn boø seõ coù caùc nhoùm boø: boø vaét söõa, boø caïn söõa, boø tô, beâ con sau cai söõa, beâ con ñang buù meï, boø ñöïc gioáng (neáu caàn) Moãi nhoùm boø coù ñaëc ñieåm nuoâi döôõng vaø quaûn lí khaùc nhau vì vaäy thieát keá chuoàng traïi cho moãi nhoùm naøy cuõng khaùc nhau. 17
  19. 6. Chuoàng traïi cho nuoâi nuoâi nhoát hoaøn toaøn vaø nuoâi baùn chaên thaû coù gì khaùc nhau? Boø söõa coù theå nuoâi nhoát hoaøn toaøn vaø cung caáp thöùc aên taïi chuoàng. Öu ñieåm cuûa caùch nuoâi nhoát hoaøn toaøn laø: ♦ Thieát laäp vaø cung caáp khaåu phaàn aên theo nhu caàu con vaät ♦ Kieåm soaùt chaët cheõ löôïng thöùc aên cho aên, thöùc aên dö thöøa cuûa töøng con. ♦ Deã daøng kieåm soaùt beänh taät, nhaát laø beänh kí sinh truøng vaø beänh nhieãm khuaån ♦ Deã daøng thu gom phaân, deã doïn saïch chuoàng Khuyeát ñieåm cuûa chuoàng nuoâi naøy laø caàn nhieàu lao ñoäng vaø moät vaøi baát lôïi khaùc nhö ñaõ noùi ôû phaàn treân. Chuoàng ñöôïc thieát keá cho phöông thöùc nuoâi naøy caàn coù maùng aên, maùng uoáng rieâng cho töøng con. Neáu coù ñieàu kieän thì laøm caùc khung ngaên caùch giöõa caùc boø ñeå chuùng khoâng laán sang vaø ñi phaân baån leân phaàn neàn cuûa boø beân caïnh. Nuoâi baùn chaên thaû: boø ñöôïc aên vaø ôû trong chuoàng chæ moät phaàn thôøi gian trong ngaøy, coù thôøi gian cho gaëm coû ngoaøi baõi chaên. Boø nuoâi theo phöông thöùc naøy thöôøng ñöôïc cung caáp thöùc aên thoâ ñeå aên töï do khi veà chuoàng. Chuoàng traïi trong tröôøng hôïp naøy khoâng caàn ngaên rieâng ra thaønh oâ, khoâng caàn maùng aên , maùng uoáng rieâng cho töøng con. 7. Nhöõng coâng trình hoã trôï trong thieát keá traïi boø söõa? Ngoaøi chuoàng boø laø nôi nhoát boø, traïi boø coøn goàm caùc coâng trình thieát keá khaùc nhö 18
  20. ♦ Kho chöùa thöùc aên tinh vaø rôm. Theå tích kho tuyø thuoäc vaøo soá löôïng boø. Öôùc tính moät boø söõa sinh saûn ngoaøi coû xanh caàn döï tröõ theâm 1 taán rôm moãi naêm. ♦ Moät kho nhoû cho vieäc caát tröõ caùc duïng cuï phuïc vuï traïi nhö xoâ vaét söõa, thuoác thuù y ♦ Nôi vaét söõa luoân khoâ raùo vaø saïch seõ, ôû ñoù coù baûng ghi cheùp theo doõi vaø quaûn lí ñaøn. ♦ Cuõi nuoâi beâ sô sinh ♦ Nôi cheá bieán thöùc aên tinh, baêm chaët thöùc aên thoâ (thí duï coû voi). ♦ Hoá uû rôm vôùi urea, hoá chöùa ræ maät, xaùc ñaäu naønh, xaùc mì, heøm bia neáu coù. ♦ Hoá chöùa nöôùc thaûi töø chuoàng boø, chuoàng vaét söõa, nhaø chöùa phaân ♦ Nôi nhoát rieâng boø bò beänh ñang ñieàu trò ♦ Nhaø ñeå maùy moùc noâng traïi nhö maùy keùo, maùy caét coû, xe chôû phaân NHÖÕNG SAI SOÙT THÖÔØNG GAËP TRONG CHUOÀNG NUOÂI BOØ SÖÕA NOÂNG HOÄ • Keùm thoâng gioù, noùng nöïc • Neàn chuoàng luoân aåm öôùt, thoaùt nöôùc keùm • Maùng aên saâu, aåm öôùt vaø toàn ñoïng thöùc aên cuõ oâi moác. • Boø bò caàm coät phaàn lôùn thôøi gian trong ngaøy. Khoâng coù saân cho boø vaän ñoäng gaây ra nhieàu beänh veà sinh saûn, beänh veà moùng vaø khôùp • Khoâng coù nôi ñeå thu gom, xöû lyù phaân vaø nöôùc thaûi, gaây oâ nhieãm chuoàng nuoâi vaø moâi tröôøng xung quanh 19
  21. 8. Coù caàn thieát phaûi nuoâi beâ con trong cuõi khoâng? Beâ con môùi sanh chöùc naêng ñieàu tieát thaân nhieät chöa hoaøn chænh vì vaäy khi thôøi tieát thay ñoåi ñoät ngoät deã bò beänh. Neáu nuoâi treân neàn ñaát hoaëc neàn xi maêng aåm öôùt (khoâng coù rôm khoâ loùt) deã bò nhieãm laïnh, nhieãm giun saùn, ñi laïi tröôït teù gaây söng khôùp, queø chaân. Nuoâi beâ trong cuõi (ñoùng baèng goã hoaëc haøn baèng saét) seõ coù lôïi laø: ♦ Ñaûm baûo veä sinh hôn; ♦ Giaûm thieåu ruûi ro beâ nhieãm giun saùn ♦ Traùnh möa vaø laïnh Nhôø vaäy maø tyû leä beâ nuoâi soáng cao vaø khoûe maïnh. Coù ñieàu kieän thì neân nuoâi beâ trong cuõi vaøi tuaàn ñaàu sau khi sanh. Cuõi beâ coù kích thöôùc nhö sau: daøi 120cm; roäng 90cm, cao 90cm (tính töø saøn goã), saøn cao so vôùi maët ñaát 30cm ñöôïc loùt baèng nhöõng thanh goã 4x4cm khe hôû 2,5cm. Thanh chaén quanh cuõi laø tre hay goã 4x4cm khoaûng hôû 7cm. Maët sau laøm cöûa ñoùng môû cho beâ ra vaøo khi caàn, maët tröôùc laøm giaù ñeå xoâ söõa vaø nöôùc cho beâ uoáng. 20
  22. GIOÁNG VAØ LAI TAÏO BOØ SÖÕA 9. Muïc ñích cuûa lai taïo gioáng boø söõa Laø caûi taïo gioáng boø ñòa phöông thaønh gioáng boø söõa coù naêng suaát cao hôn, saûn xuaát söõa cho hieäu quaû cao trong ñieàu kieän nuoâi döôõng, moâi tröôøng ñòa phöông. Con lai keát hôïp ñöôïc caùc ñaëc tính thích nghi cuûa boø nhieät ñôùi vaø ñaëc tính nhieàu söõa cuûa boø oân ñôùi. Trong quaù trình lai taïo coù theå taïo ra gioáng môùi phuø hôïp. Boø vaøng cuûa ta nhoû con khoái löôïng trung bình khoaûng 160-180kg, tyû leä thòt xeû thaáp, saûn löôïng söõa thaáp (300- 400kg) chæ ñuû cho beâ con buù. Ñaëc tính quùy cuaû boø Vaøng laø thích nghi toát vôùi khí haäu nhieät ñôùi noùng aåm, chòu ñöïng ñöôïc vôùi möùc ñoä nuoâi döôõng keùm, aên uoáng kham khoå, choáng chòu ñöôïc nhieàu loaïi beänh taät vaø kí sinh truøng nhieät ñôùi, maén ñeû. Chuùng ta khoâng theå choïn loïc boø Vaøng thaønh boø cho söõa naêng suaát cao. Vì vaäy caùch nhanh nhaát laø caûi tieán boø Vaøng theo höôùng söõa thoâng qua con ñöôøng lai taïo. Gioáng boø cho söõa noåi tieáng theá giôùi laø Holstein Friesian (HF) maøu loâng lang traéng ñen, coù nguoàn goác töø Haø Lan. Töø theá kyû 18 caùc nöôùc treân theá giôùi ñaõ nhaäp gioáng naøy veà vôùi muïc ñích caûi taïo ñaøn boø ñiaï phöông theo höôùng söõa. Töø nhöõng naêm 1970 nöôùc ta ñaõ nhaäp gioáng boø naøy töø Trung quoác vaø Cuba ñeå lai taïo vôùi boø ñiaï phöông ñeå cho con lai laáy söõa. 21
  23. 10. Taïi sao phaûi Sind hoaù ñaøn boø Vaøng? Chuùng ta khoâng theå gieo tinh gioáng boø söõa Haø Lan coù taàm voùc lôùn (600-800kg) cho boø Vaøng vì thai seõ lôùn boø meï khoâng coù khaû naêng sinh ñeû bình thöôøng. Muïc ñích cuûa coâng taùc Sind hoaù boø Vaøng laø caûi thieän taàm voùc boø Vaøng maø vaãn giöõ ñöôïc ñaëc tính quùy cuûa noù nhö ñaõ coù. Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích naøy, tröôùc tieân chuùng ta gieo tinh caùc gioáng boø Zebu (boø coù u) nhö boø Sind, Brahman, Sahiwal, Ongole cho boø Vaøng. Caùc gioáng boø naøy taàm voùc khoâng quaù lôùn, coù nguoàn goác nhieät ñôùi neân thích nghi toát vôùi khí haäu noùng aåm, vì theá con lai sinh ra phaùt trieån raát toát trong ñieàu kieän Vieät nam. Nhöõng naêm gaàn ñaây nhaø nöôùc ñaõ tieán haønh chöông trình Sind hoaù ñaøn boø treân phaïm vi caû nöôùc. Nghóa laø söû duïng boø ñöïc Sind hoaëc tinh cuûa noù gieo cho boø caùi Vaøng ñeå ra boø lai Sind coù taàm voùc lôùn hôn. 11. Laøm theá naøo ñeå nhaän bieát boø caùi lai Sind ñuû tieâu chuaån ñeå gieo tinh boø söõa? Boø Vaøng khoâng coù u, loâng vaøng hoaëc pha ñen, thaáp, ngaén, buïng to. Tuøy theo möùc ñoä pha maùu giöõa boø Vaøng vôùi boø Sind, boø lai Sind coù maøu loâng vaøng caùnh daùn. Ñaàu daøi, traùn doâ, tai cuùp, coù u cao vöøa phaûi, yeám thoõng nhieàu neáp nhaên, aâm hoä cuõng coù nhieàu neáp nhaên, thaân daøi, cao, buïng thon, ñuoâi daøi, choùp ñuoâi loâng ñen. Khoái löôïng lôùn hôn boø ta. Boø ñöïc: 400-450kg, boø caùi: 250- 300kg. Saûn löôïng söõa cao hôn: 800-1200kg/245 ngaøy vaét söõa neân nuoâi con nhanh lôùn hôn boø ta. 22
  24. Töø boø caùi lai Sind coù theå tieáp tuïc lai taïo theo 3 höôùng sau: • Söû duïng tinh caùc gioáng boø söõa nhö: Haø lan (HF), Jersey; Browsiss ñeå taïo ra con lai höôùng söõa. • Söû duïng tinh caùc gioáng boø thòt cao saûn nhö Charolais, Limousin, Simmentan ñeå taïo ra con lai höôùng thòt. • Söû duïng tinh boø Tarentaise, Abondance ñeå taïo ra con lai kieân duïng thòt suõa hoaëc tieáp tuïc lai vôùi boø Zebu ñeå naâng cao taàm voùc con lai theo höôùng caøy keùo, thòt vaø söõa. Boø caùi laøm neàn ñeå lai taïo vôùi boø ñöïc gioáng cao saûn thòt hoaëc söõa goïi laø boø neàn. Moät boø caùi lai Sind coù taàm voùc töø 220kg trôû leân laø ñaït tieâu chuaån troïng löôïng ñeå gieo tinh vôùi boø ñöïc Haø lan. Toát nhaát laø chæ gieo tinh boø ñöïc ngoaïi cho boø caùi neàn töø löùa ñeû thöù 2 khi cô theå ñaõ phaùt trieån hoaøn chænh. 12. Lai taïo boø söõa ôû nöôùc ta? Tröôùc ñaây ôû mieàn Baéc duøng boø ñöïc Lang traéng ñen lai vôùi boø caùi Vaøng, con lai goïi laø boø boø lai F1 Haø-Vieät. Cuõng thöû lai boø Lang traéng ñen vôùi boø caùi Zebu cuûa Aán Ñoä con lai goïi laø boø lai F1 Haø-Aán naêng suaát khaù hôn F1 Haø-Vieät. Khi phong traøo nuoâi boø söõa noâng hoä phaùt trieån maïnh ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaøo nhöõng naêm 1985 thì coâng thöùc lai giöõa tinh boø ñöïc Haø Lan vôùi boø caùi lai Sind trôû neân phoå bieán vaø khi ñoù ngöôøi ta goò teân boø lai theo thöù töï caùc theá heä lai nhö F1; F2; F3 23
  25. 13. Theá naøo laø boø söõa F1, F2 Haø Lan? Boø caùi F1 Haø Lan nuoâi ñeå laáy söõa, laø con lai giöõa boø ñöïc Haø Lan (Holstein Friesian: HF) hoaëc tinh cuûa noù vôùi boø caùi lai Sind. Boø F1 coù 50% maùu Haø lan, thöôøng coù maøu loâng ñen, khoâng coù u, chòu ñöïng töông ñoái toát vôùi khí haäu noùng aåm nhieät ñôùi, ñieàu kieän nuoâi döôõng vaø thöùc aên chaát löôïng thaáp. Naêng suaát söõa khaù, trung bình 9-12 lít/ngaøy. Phuø hôïp vôùi ngöôøi môùi vaøo ngheà nuoâi boø söõa vaø khaû naêng ñaàu tö thaáp. F2 maø chuùng ta goïi hieän nay laø con lai giöõa boø ñöïc Haø Lan hoaëc tinh cuûa noù vôùi con caùi F1 Haø Lan. Boø F2 coù 75% maùu Haø Lan, khoâng coù u, thöôøng coù maøu loâng lang ñen traéng, nhieàu con loâng ñen chæ coù vaøi veät traéng. Vì coù tyû leä maùu boø Haø lan cao (75%) neân tieàm naêng cho söõa cao hôn boø F1 (trung bình khoaûng 10-13 lít/ngaøy), nhöng chòu ñöïng khí haäu noùng aåm vaø beänh taät vuøng nhieät ñôùi keùm hôn boø F1. Yeâu caàu veà nuoâi döôõng vaø chaên soùc cuõng cao hôn boø F1. Boø naøy phuø hôïp vôùi hoä gia ñình coù kinh nghieäm chaên nuoâi vaø khaû naêng ñaàu tö cao. 14. Coù neân nuoâi boø F3 hoaëc boø Haø Lan thuaàn khoâng. Ñeå kieåm soaùt tyû leä maùu boø Haø Lan trong con lai thì lai nhö theá naøo? Boø F3 HF (87,5% maùu Haø lan) vaø boø thuaàn 100% maùu Haø lan tuy coù tieàm naêng cho söõa cao nhöng do ñieàu kieän khí haäu noùng vaø khaû naêng choáng chòu beänh taät keùm neân boø aên ít, cho söõa thaáp, chi phí thuù y cao, khoâng chaéc ñaõ coù lôøi. Vì vaäy boø F3 HF hoaëc boø HF thuaàn coù theå chæ toát ôû vuøng cao nhö Laâm Ñoàng, nôi coù khí haäu maùt meû 24
  26. quanh naêm vaø trong nhöõng hoä gia ñình coù trình ñoä chaên nuoâi cao. Khu vöïc thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø caùc tænh laân caän, muøa khoâ nhieät ñoä moâi tröôøng raát cao, chæ neân nuoâi boø F1 vaø F2 laø phuø hôïp. Ñeå con lai khoâng taêng maùu boø Haø Lan coù theå laøm theo kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc nhö sau: ♦ Söû duïng tinh boø ñöïc F2 HF x caùi F2HF ñeå ra con lai coù 75% maùu Haø lan ♦ Söû duïng tinh boø ñöïc Jersey x caùi F2HF ñeå ra con lai coù 37,5 % maùu Haø lan, 50% maùu Jersey. ♦ Söû duïng tinh boø ñöïc Zebu ñeå phoái cho boø caùi F2 vaø F3 ñeå giaûm maùu Haø lan xuoáng coøn 3/8 vaø 7/16. CHOÏN GIOÁÁNG BOØ SÖÕA NAØO ÑEÅ NUOÂI Gioáng boø söõa phoå bieán hieän nay nuoâi ôû caùc noâng hoä laø boø lai giöõa boø ñöïc Haø Lan vôùi boø caùi lai Sind vôùi tyû leä maùu HF khaùc nhau: F1(50% Haø lan) = Ñöïc HF x caùi lai Sind F2(75% Haø lan)= Ñöïc HF x caùi F1HF F3(87.5% Haø lan)= Ñöïc HF x caùi F2HF ÔÛ vuøng noùng, trình ñoä kó thuaät vaø quaûn lí chöa cao, thöùc aên chaát löôïng keùm thì nuoâi F1. ÔÛ vuøng khí haäu oân hoaø hôn, trình ñoä chaêm soùc nuoâi döôõng quaûn lí khaù hôn thì nuoâi boø lai F2. Con lai töø F3 trôû leân mang 87,5% maùu Haø lan vaø boø Haø lan thuaàn khoù nuoâi, sinh saûn keùm, chi phí thuù y vaø chi phí phoái gioáng cao, khoù coù lôøi, chöa thích hôïp vôùi nhieàu vuøng hieän nay. 25
  27. 15. Kinh nghieäm nuoâi boø söõa Haø lan thuaàn ôûû ñieàu kieän nhieät ñôùi, thaønh coâng vaø thaát baïi? Nhieät ñoä thích hôïp cho boø söõa: töø aâm 40C ñeán 220C Boø thòt: töø aâm 40C ñeán 270C vaø Beâ con: töø 10 ñeán 270C. Nhieät ñoä vaø aåm ñoä ôû nöôùc ta khaù cao, khoâng thích hôïp cho boø söõa, nhaát laø boø söõa naêng xuaát cao. Ñeå nuoâi thaønh coâng boø HF thuaàn ôû nhieät ñôùi caàn ñaûm baûo yeâu caàu toái thieåu sau: - Chaêm soùc ñaëc bieät vaø dinh döôõng cao. - Kieåm soaùt ñöôïc beänh taät vaø kyù sinh truøng. - Laøm maùt cho gia suùc (phun nöôùc, quaït maùt ). Ví duï: Boø söõa HF thuaàn ôû Baéc California vaø Israel naêng suaát ñaït treân 7000kg/chu kyø; ôû AÛ Raäp ñaït 2350- 4570kg ôû chu kyø 1 vaø chu kyø 2 Tuy nhieân ngay caû khi coù naêng suaát cao, boø söõa thuaàn vaãn coù tyû leä sinh saûn thaáp ôû caùc vuøng noùng. Vì vaäy raát caån thaän khi nhaäp khaåu vaø nhaân thuaàn gioáng boø söõa chaâu Aâu ôû caùc vuøng khí haäu noùng. Baøi hoïc thaát baïi Ôû vuøng coù khí haäu nhieät ñôùi aåm ôû Bolivia vaø caùc traïi ñöôïc quaûn lyù toát. 696 boø tô vaø boø söõa nhaäp veà thì 78 con cheát trong voøng 18 thaùng, soá coøn laïi phaûi gieát thòt vì saåy thai vaø khoâng ñaäu thai. 301 beâ sinh ra coøn soáng thì sau ñoù ñaõ cheát treân 100 con ngay caû khi ñöôïc caùc baùc syõ thuù y gioûi chaêm soùc (Callow, 9/1978). 20 naêm tröôùc Thaùi Lan nhaäp boø Haø Lan thuaàn veà nuoâi nhöng khoâng thaønh coâng. Sau naøy nhaäp boø lai AFS cuûa Uùc 26
  28. (50% maùu HF) vaø hieän nay ñang nuoâi phoå bieán gioáng naøy trong caû nöôùc. 16. Tinh vieân laø tinh gì? Tinh vieân hay coøn goïi laø tinh ñoâng vieân ñöôïc saûn xuaát töøø tinh dòch sau khi pha loaõng, ngöôøi ta laøm ñoâng laïnh thaønh vieân ñeå baûo quaûn. Tinh vieân coù giaù thaønh reû, deã baûo quaûn. Duïng cuï duøng ñeå phoái tinh vieân ñôn giaûn vaø reû tieàn. Tuy nhieân nhöôïc ñieåm cuûa tinh vieân laø deã bò nhieãm baån vaø khoâng theå ghi laïi ñöôïc soá hieäu cuûa ñöïc gioáng treân töøng vieân tinh, do ñoù khoù khaên trong coâng taùc quaûn lyù gioáng ôû caùc cô sôû. Tröôùc ñaây Vieät nam coù saûn xuaát tinh vieân taïi Trung taâm Moncada (Ba Vì) nhöng hieän nay ñaõ saûn xuaát thaønh coâng tinh coïng raï vaø ñang töøng böôùc ñi vaøo saûn xuaát ñaïi traø. Thò tröôøng tinh ñoâng vieân ôû Vieät nam hieän nay coù nhöõng loaïi tinh nhö sau: • Gioáng boø thòt coù tinh vieân cuûa gioáng boø: Red Sindhi. Brahman, Sahiwal chuû yeáu laø phuïc vuï cho chöông trình Zebu hoùa ñeå caûi taïo ñaøn boø vaøng Vieät nam. Giaù moãi vieân tinh laø 15.000 ñoàng. • Gioáng boø söõa: - Tinh vieân gioáng boø Haølan thuaàn do Vieät nam saûn xuaát: coù maøu xanh laù caây, giaù 15.000 ñoàng/ vieân - Tinh vieân boø Haølan thuaàn saûn xuaát taïi Cuba vaø vieân tinh nhaäp vaøo Vieät nam, giaù 15.000 ñoàng/ vieân. - Tinh vieân gioáng boø F2 coù maøu töï nhieân cuûa tinh dòch, giaù 15.000 ñoàng/ vieân. 27
  29. 17. Tinh coïng raï laø gì? Tinh coïng ra laø moät tieán boä môùi trong kyõ thuaät saûn xuaát tinh. Tinh dòch sau khi pha loaõng ñöôïc naïp vaøo trong oáng nhöïa troâng gioáng ruoät vieát “bic” neân thöôøng ñöôïc goïi laø tinh coïng raï (straw semen). Öu ñieåm cuûa tinh coïng raï laø haïn cheá ñeán möùc thaáp nhaát söï nhieãm baån trong baûo quaûn vaø khi söû duïng, coù theå ghi ñöôïc soá hieäu cuûa töøng ñöïc gioáng treân coïng raï do vaäy deã daøng trong coâng taùc quaûn lyù gioáng vaø laäp lyù lòch gioáng. Hieän nay taïi Trung taâm Moncada ñaõ saûn xuaát ñöôïc tinh coïng raï cuûa boø söõa vaø boø Zebu treân daây chuyeàn cuûa Ñöùc. Giaù baùn moãi coïng raï tinh boø söõa laø 17.000 ñoàng. Beân caïnh nguoàn tinh saûn xuaát trong nöôùc, ôÛ Vieät nam hieän nay coøn löu haønh roäng raõi tinh coïng raï ñöôïc nhaäp töø nhieàu nöôùc khaùc nhau nhö Phaùp, Myõ, Nhaät, Canada, New Zeland, Haø lan, Haøn Quoác Giaù moät coïng tinh tuøy chaát löôïng ñöïc gioáng dao ñoäng töø 15 000 – 750 000 ñoàng. 18. Mua tinh boø Sind, tinh boø söõa Haø lan ôû ñaâu, nhôø ai gieo tinh? Nhöõng naêm tröôùc ñaây, trong chöông trình Sind hoaù ñaøn boø nhaø nöôùc ñaõ cung caáp mieãn phí tinh boø Sind vaø moät soá tinh boø Zebu khaùc cho moät soá tænh. Tinh naøy do Trung taâm khuyeán noâng quaûn lí vaø phaân phaùt. Noâng daân coù nhu caàu thì lieân heä tröïc tieáp vôùi caùc Trung taâm khuyeán noâng tænh hoaëc caùc traïm khuyeán noâng huyeän gaàn nhaát ñeå ñöôïc nhaän tinh caùc gioáng boø Sind maø khoâng phaûi traû tieàn. Tinh naøy ôû daïng vieân hoaëc daïng coïng raï. Khi gieo cho boø phaûi nhôø ñeán kó thuaät vieân gieo tinh nhaân taïo, hoï coù kó thuaät 28
  30. vaø duïng cuï môùi laøm ñöôïc. Chuû boø chæ phaûi traû tieàn coâng cho daãn tinh vieân. Töø naêm 2001 Döï aùn “Phaùt trieån gioáng boø söõa quoác gia giai ñoaïn 2001-2010” ñöôïc nhaø nöôùc ñaàu tö mieãn phí tinh boø ñöc gioáng söõa Haø Lan xuaát saéc, naêng xuaát 10-12 ngaøn kg/chu kì ñeå caùc tænh lai taïo boø lai söõa F1 vaø F2 HF. Coù nhieàu tænh ñaõ tham gia vaøo döï aùn naøy. Baø con muoán lai taïo boø söõa haõy lieân heä tröïc tieáp vôùi caùc Sôû noâng nghieäp ñeå ñöôïc höôùng daãn theâm. Taïi TP. Hoà Chí Minh tinh vieân vaø tinh coïng raï coù baùn taïi: Coâng ty vaät tö vaø truyeàn gioáng traâu boø Trung öông II, Trung taâm chuyeån giao kyõ thuaät Vieän chaên nuoâi (Goø Vaáp), Coâng ty boø söõa TP. Hoà chí Minh. 19. Caùch khôûi söï ñeå taïo ñaøn boø söõa gia ñình? Caùch 1: Mua boø tô hoaëc ñang khai thaùc söõa F1, F2 veà nuoâi. Öu ñieåm laø taïo ñaøn nhanh, khai thaùc söõa ngay. Khoù khaên laø caàn voán ban ñaàu lôùn vaø deã mua laàm phaûi boø loaïi thaûi coù chaát löôïng keùm, lí lòch khoâng roõ raøng. Caùch 2: Lai taïo töø ñaøn boø neàn lai Sind: Öu ñieåm laø voán ban ñaàu ít, kinh nghieäm chaên nuoâi ñöôïc tích luõy vaø naâng cao daàn, bieát roõ lí lòch vaø chaát löôïng con lai mình taïo ra. Khoù khaên laø thôøi gian gaây taïo ñaøn laâu. 20. Choïn loïc vaø loaïi thaûi boø söõa? Choïn boø toát giöõ laïi, loaïi thaûi boø xaáu ñi laø vieäc laøm thöôøng xuyeân cuûa moät traïi boø söõa ñeå duy trì moät ñaøn boø söõa saûn xuaát coù hieäu quaû cao. Muoán choïn loïc ñöôïc chính xaùc phaûi ghi cheùp caù theå ñeå bieát roõ thaønh tích söõa, thaønh tích sinh 29
  31. saûn. Ngoaøi ra coøn caên cöù vaøo söùc khoûe, ngoaïi hình vaø caû tính neát cuûa boø nöõa. Nguyeân nhaân chính daãn ñeán loaïi thaûi boø caùi söõa phoå bieán ôû caùc traïi laø: ♦ Naêng suaát söõa thaáp, bình quaân döôùi 8kg/ngaøy ♦ Sinh saûn keùm, bieåu hieän khoù ñaäu thai, daãn ñeán khoaûng caùch löùa ñeû daøi treân 18 thaùng moät löùa. ♦ Sinh ñeû khoâng bình thöôøng, con sinh ra coù chaát löôïng keùm ♦ Söùc khoûe keùm, hay beänh taät ♦ Hung döõ, khoù quaûn lí, khoù vaét söõa ♦ Beâ caùi sinh ñoâi cuøng vôùi beâ ñöïc thì 85%-90% beâ caùi trong tröôøng hôïp naøy seõ voâ sinh. Vì vaäy khoâng neân giöõ laïi laøm gioáng. Naêng suaát söõa cuûa boø lai taêng daàn töø löùa 1 ñeán löùa 3 sau ñoù töông ñoái oån ñònh. Neáu döïa vaøo naêng suaát ñeå quyeát ñònh choïn loïc boø söõa thì coù theå tham khaûo tieâu chuaån sau (cho löùa söõa thöù 1): − Boø F1: töø 2000 lít trôû leân cho 270 ngaøy vaét söõa. − Boø F2: töø 2500 lít trôû leân cho 300 ngaøy vaét söõa. Moät traïi bình thöôøng moãi naêm loaïi thaûi khoaûng 5% boø vì lí do sinh saûn keùm vaø 15% boø vì lí do söõa keùm (do giaø, do vieâm vuù, teo thuyø vuù ). Nhö vaäy öôùc tính moãi naêm loaïi thaûi khoaûng 20% soá boø vaét söõa. Moät soá löôïng töông öùng boø tô seõ ñöôïc thay theá ñeå duy trì quy moâ ñaøn. 21. Caùch choïn moät boø söõa toát? Ngoaïi hình moät boø söõa toát: 30
  32. • Da moûng, loâng thöa, ñaàu thanh, coå nhoû. Traùn roäng vaø töông ñoái phaúng, soáng muõi thaúng. • Moõm to roäng, loã muõi nôû to, haøm khoeû, maét to saùng, tai to vöøa phaûi vaø linh hoaït. • Löng thaúng, khoeû, hoâng phaúng. Moâng nôû, khoâng doác. • Ngoaïi hình: phaàn sau saâu hôn phaàn tröôùc, daïng hình “neâm”. • Boán chaân khoûe, thaúng, khoâng chaïm kheo, moùng ngaén, troøn ñeàu nhö “baùt uùp”. • Buïng to (chöùng toû boø coù khaû naêng aên nhieàu thöùc aên thoâ) • Caùc ñaàu xöông loä roõ, nhìn coù veû goùc caïnh nhöng khoâng gaøy yeáu. Ñoái vôùi boø ñaõ vaø ñang cho söõa caàn caên cöù vaøo: • Saûn löôïng söõa cao, thôøi gian duy trì saûn löôïng söõa cao keùo daøi. • Toác ñoä giaûm söõa thaáp, thôøi gian cho söõa keùo daøi. • Tính tình hieàn, deã vaét söõa, tia söõa nheï, taïp aên, ít beänh taät. • Leân gioáng roõ reät, maïnh meõ, phoái gioáng deã ñaäu thai. Caùch choïn moät boø gioáng haäu bò (boø tô) toát: • Choïn con cuûa meï cao saûn vaø boá toát (thöøa höôûng di truyeàn). • Sinh tröôûng phaùt trieån toát. Leân gioáng laàn ñaàu tröôùc 14 thaùng tuoåi. Chu kì leân gioáng ñeàu ñaën. Khoái löôïng luùc 14 thaùng tuoåi (ñoái vôùi F1, F2) phaûi ñaït 240-250kg. 31
  33. • Thaân hình caân ñoái, coù daùng cuûa boø söõa. Khoâng quaù gaày nhöng khoâng quaù maäp. Khoâng choïn nhöõng boø coøi coïc, ngaén ñoøn, buïng coùc, loâng xuø, da daøy, da khoâ cöùng. • Hình daùng theå hieän roõ laø boø caùi khoâng nhaàm vôùi boø ñöïc • Vò trí nuùm vuù ñeàu nhau, da baàu vuù coù nhieàu neáp gaáp • Khoâng choïn con caùi sinh ñoâi cuøng beâ ñöïc (85% voâ sinh) Choïn baàu vuù toâùt: • Baàu vuù to, nôû ñeàu maø khoâng seä quaù goái, lieân keát chaët cheõ vôùi cô theå nhôø heä thoáng daây chaèng khoûe. • Nuùm vuù to vöøa phaûi vaø caùch ñeàu nhau. Nuùm vuù khoâng quaù daøi nhöng khoâng quaù ngaén. • Tónh maïch buïng to vaø keùo daøi töø vuù leân tôùi gaàn naùch, tónh maïch treân baàu vuù noåi roõ vaø chaèng chòt. • Baàu vuù naén vaøo thaáy meàm (vuù da), tröôùc khi vaét thì caêng to nhöng sau khi vaét thì xeïp seõ nhieàu söõa. • Baàu vuù sôø thaáy cöùng (vuù thòt), tröôùc khi vaét thì caêng to nhöng sau khi vaét vaãn coøn to seõ ít söõa. • Caùc thuøy vuù tröôùc vaø sau phaân chia roõ raøng nhöng khoâng quaù thaét, hai thuøy sau to hôn hai thuøy tröôùc. • Caùc thuøy vuù caân ñoái vôùi nhau khi caêng söõa cuõng nhö khi vaét söõa xong. Chuù yù: Boø caøng giaø thì baàu vuù caøng xeä, nuùm vuù caøng to Nhieàu boø coù baàu vuù raát goïn, nhoû nhöng naêng suaát söõa raát cao. 32
  34. NHÖÕNG SAI SOÙT THÖÔØNG GAËP KHI CHOÏN BOØ SÖÕA • Khoâng roõ nguoàn goác, lyù lòch. • Khoâng roõ tieàn söû veà beänh taät vaø khaû naêng saûn xuaát. • Choïn döïa theo tieâu chuaån cuûa boø thòt vaø boø caøy keùo. • Quan taâm ñeán maøu loâng, ñoám, khoaùy hôn laø baàu vuù. 33
  35. THÖÙC AÊN CHO BOØ SÖÕA 22. Boø söõa caàn nhöõng loaïi thöùc aên gì? Noùi chung taát caû nhöõng loaïi thöùc aên maø boø “ta” aên ñöôïc thì ñeàu söû duïng ñöôïc ñeå nuoâi boø söõa. Coù 3 nhoùm thöùc aên chính cho traâu boø: Thöùc aên thoâ nhö coû, rôm, thaân laù caây troàng noâng nghieäp sau thu hoaïch, caùc loaïi rau, cuû quaû Thöùc aên thoâ laøm ñaày daï coû ñaûm baûo söï hoaït ñoäng bình thöôøng chöùc naêng daï coû, laøm taêng tyû leä bô trong söõa. Neáu ñuû thöùc aên thoâ chaát löôïng toát seõ cung caáp ñuû chaát dinh döôõng ñeå boø söõa soáng vaø saûn xuaát ra khoaûng 4-5 lít söõa moãi ngaøy. Ñaây laø phaàn cô baûn cuûa khaåu phaàn boø söõa. Thöùc aên tinh: caùm lau, caùm hoãn hôïp, caùc loaïi khoâ daàu, caùc loaïi haït nguõ coác Caùc phuï pheá phaåm cuûa coâng nghieäp cheá bieán noâng saûn nhö heøm bia xaùc ñaäu, xaùc mì coù theå coi laø thöùc aên tinh. Thöùc aên tinh caàn thieát ñeå cung caáp theâm caùc chaát dinh döôõng khi boø cho naêng suaát cao (treân 4-5 lít/ngaøy). Thöùc aên tinh laø phaàn boå sung vaøo khaåu phaàn cô baûn Thöùc aên boå sung khoaùng vaø vitamin: Thöùc aên khoaùng nhaát laø Can xi, phoát pho, muoái aên vaø moät soá khoaùng vi löôïng khaùc raát caàn cho boø cho söõa vaø söï ñaùp öùng ñaày ñuû, caân ñoái caùc chaát khoaùng giuùp caûi thieän naêng suaát söõa, duy trì tình traïng söùc khoûe vaø hoaït ñoäng sinh saûn toát. 34
  36. Moãi nhoùm thöùc aên noùi treân coù ñaëc ñieåm dinh döôõng rieâng vì vaäy coù aûnh höôûng khaùc nhau ñeán naêng suaát, chaát löôïng, söùc khoûe cuûa boø söõa vaø lôïi töùc cuûa ngöôøi chaên nuoâi. THÖÙC AÊN CHO BOØ SÖÕA • Rôm coû laø thöùc aên chính cuûa boø söõa chieám 60 -70% chaát khoâ khaåu phaàn. Boø aên ñaày ñuû coû xanh chaát löôïng toát thì ñuû dinh döôõng ñeå boø soáng vaø saûn xuaát ra 4- 5 lít söõ moãi ngaøy. • Thöùc aên tinh nhö caùm, heøm bia, xaùc mì, xaùc ñaäu naønh laø phaàn boå sung cho boø söõa khi naêng suaát söõa cao hôn 5 lít/ngaøy • Thöùc aên tinh khoâng theå thay theá coû rôm trong khaåu phaàn cuûa boø söõa 23. Theá naøo laø thöùc aên coù chaát löôïng toát? Chaát löôïng cuûa moät loaïi thöùc aên ñöôïc quyeát ñònh bôûi soá löôïng vaø chaát löôïng caùc chaát dinh döôõng trong thöùc aên ñoù. Soá löôïng chaát dinh döôõng phuï thuoäc vaøo chaát khoâ (hay vaät chaát khoâ) cuûa thöùc aên, vì caùc chaát dinh döôõng chính nhö ñöôøng, tinh boät, xô, chaát beùo (cho ra naêng löôïng); protein, khoaùng ñeàu naèm trong chaát khoâ coøn laïi cuûa thöùc aên sau khi ta laøm bay heát hôi nöôùc. Thí duï 1kg coû khoâ coù chaát dinh döôõng nhieàu hôn 1kg coû töôi cuøng loaïi. Chaát dinh döôõng toát hay xaáu ñöôïc ñaùnh giaù döïa vaøo khaû naêng gia suùc tieâu hoaù vaø ñoàng hoaù caùc thaønh phaàn dinh döôõng ñoù thaønh thòt vaø söõa. 35
  37. Chaát xô khoâng coù giaù trò dinh döôõng ñoái vôùi heo gaø, nhöng laïi laø moät thaønh phaàn dinh döôõng raát quan troïng ñoái vôùi ñoäng vaät nhai laïi nhö boø söõa So vôùi nhu caàu cuûa boø söõa thì raát ít loaïi thöùc aên ñôn leû naøo thoûa maõn dinh döôõng vì theá ta phaûi phoái hôïp nhieàu loaïi thöùc aên ñôn leû thaønh khaåu phaàn hoãn hôïp ñeå thoaû maõn nhu caàu dinh döôõng cho con vaät. 24. Söû duïng caùc loaïi thöùc aên trong khaåu phaàn boø söõa nhö theá naøo? Soá löôïng caùc loaïi thöùc aên cung caáp cho con vaät trong moät ngaøy ñeâm goò laø khaåu phaàn aên. Khaåu phaàn aên cuûa boø söõa goàm caùc loaïi thöùc aên thoâ nhö coû rôm laø chính, ñaây laø phaàn cô baûn cuûa khaåu phaàn. Thí duï: 20 kg coû vaø 4-5 kg rôm hoaëc 30kg coû vaø 2- 3kg rôm laø khaåu phaàn cô baûn. Löôïng rôm coû naøy ñuû dinh döôõng cho boø coù khoái löôïng 400kg saûn xuaát ra 4-5 lít söõa/ngaøy. Khi cho boø aên coû non, tuy boø aên no buïng nhöng löôïng chaát khoâ thaáp do ñoù khoâng ñaùp öùng ñuû chaát dinh döôõng, nhaát laø naêng löôïng. Vì vaäy phaûi phaûi cho boø aên theâm rôm hoaëc cho aên theâm thöùc aên tinh. KHI BOØ SÖÕA AÊN ÑUÛ COÛ RÔM • Khaåu phaàn coù ñuû chaát xô (Chaát xô treân 18% chaát khoâ khaåu phaàn) seõ raát toát cho tieâu hoaù cuûa boø söõa. • Giaûm chi phí thöùc aên vì rôm coû reû hôn thöùc aên tinh. 36
  38. • Söõa coù chaát löôïng cao, haøm löôïng bô cao hôn 3,5% Yeâu caàu rôm coû phaûi chaët ngaén khoaûng 8-12cm (vaø caàn daøi hôn 2,5 cm) seõ thuaän lôïi cho boø laáy thöùc aên vaø tieâu hoaù thöùc aên. Cho aên 3 laàn moãi ngaøy: saùng, chieàu, toái (9 -10 giôø toái) • Boø söõa 400kg caàn toái thieåu 20kg coû xanh moãi ngaøy. Thöùc aên tinh nhö caùm gaïo, thöùc aên hoãn hôïp chæ boå sung vaøo khaåu phaàn cô baûn khi boø saûn xuaát nhieàu hôn 5lít söõa/ngaøy. Vì 1kg thöùc aên tinh coù chaát dinh döôõng ñuû ñeå boø saûn xuaát ra khoaûng 2 lít söõa, vì vaäy töø lít söõa thöù 6 trôû ñi ta caàn theâm vaøo khaåu phaàn cô baûn 0,5kg thöùc aên tinh cho 1lít söõa. Thí duï boø 8 lít söõa/ngaøy caàn theâm vaøo khaåu phaàn cô baûn: (8-5) x 0,5 = 1,5kg thöùc aên tinh. ÔÛ nhöõng boø cao saûn (18-20lít/ngaøy) neáu cho aên nhieàu hôn 8kg thöùc aên tinh cuõng khoâng laøm taêng naêng suaát söõa maø boø coøn bò axit daï coû, sinh ra nhieàu beänh vaø laøm taêng chi phí thöùc aên. KHI BOØ AÊN QUAÙ NHIEÀU THÖÙC AÊN TINH • Khi thöùc aên tinh nhieàu hôn 8 kg/con/ngaøy seõ laøm giaûm tæ leä chaát xô deã gaây roái loaïn tieâu hoaù. • Chi phí thöùc aên cao vì thöùc aên tinh ñaét hôn rôm coû • Saûn löôïng söõa tuy coù taêng nhöng chaát löôïng söõa giaûm: söõa bò chua, bô thaáp (döôùi 3%). • Deã bò beänh axit daï coû laøm giaûm tieâu hoaù chaát xô. Axit vaøo maùu gaây cho boø bò nhieàu beänh taät nhö beänh saûn khoa, beänh ñau moùng queø chaân. 37
  39. 25. Cung caáp thöùc aên cho boø söõa nhö theá naøo? Khi ñaõ coù moät khaåu phaàn aên hôïp lí vaø caân ñoái dinh döôõng ta phaûi thöïc hieän vieäc phaân phoái thöùc aên ñeán töøng con boø söõa trong ñaøn ñeå moãi con ñöôïc aên ñuùng tieâu chuaån maø khoâng coù söï caïnh tranh giöõa chuùng. Ñoái vôùi thöùc aên thoâ boø coù theå ñöôïc aên lieân tuïc trong ngaøy baát cöù khi naøo. Ñoái vôùi thöùc aên tinh caøng chia nhoû ra laøm nhieàu böõa caøng toát, ñieàu naøy toán coâng söùc neân trong thöïc teá ít nhaát cuõng chia laøm 3 laàn trong ngaøy. Chuù yù: thöùc aên thoâ caàn baêm chaët nhoû töø 3-12cm; thöùc aên tinh khoâng caàn nghieàn mòn caùc nguyeân lieäu. 26. Caùm heo gaø nuoâi boø söõa ñöôïc khoâng? Töï troän thöùc aên hoãn hôïp cho boø söõa theo coâng thöùc naøo? Thöùc aên hoãn hôïp cho heo vaø gaø coù theå söû duïng ñeå nuoâi beâ con sau cai söõa. Neáu cho boø söõa aên thì laõng phí vì giaù cao vaø nhieàu khi khoâng phuø hôïp. Boø söõa laø ñoäng vaät nhai laïi coù daï coû vôùi heä vi sinh vaät daøy ñaëc coù theå giuùp vaät chuû söû duïng nhöõng loaïi thöùc aên maø heo gaø khoâng theå söû duïng ñöôïc. Lôïi duïng öu theá naøy, trong thöùc aên hoãn hôïp cho boø söõa ta coù theå duøng haït boâng vaûi, khoâ daàu boâng vaûi, khoâ daàu döøa, urea, khoai mì laùt reû tieàn vaø toát cho boø söõa. Vôùi caùc nguyeân lieäu coù saün taïi gia ñình vaø treân thò tröôøng hieän nay, ngöôøi noâng daân hoaøn toaøn coù theå töï saûn xuaát ñöôïc thöùc aên tinh hoãn hôïp cho boø söõa vôùi thaønh phaàn nguyeân lieäu nhö sau: Caùm gaïo, taám hoaëc baép: 10-30% Khoai mì laùt: 0-40% 38
  40. Khoâ daàu caùc loaïi: 10-20% Haït boâng vaûi: 0-20% Boät thaân laù caây hoaëc voû cuû ñaäu phoäng: 0-10% Ræ maät: 0-5% Urea: 0-1% Boät xöông: 2-3% Muoái aên: 0,5-1% Nguyeân lieäu phoái troän thöùc aên hoãn hôïp cho boø söõa ñeå to, thoâ toát hôn nghieàn mòn. Thöùc aên tinh cho beâ con tröôùc 6 thaùng tuoåi khoâng coù urea. 27. Soá löôïng caùm hoãn hôïp trong khaåu phaàn boø söõa? Löôïng caùm hoãn hôïp cho boø söõa trong moät ngaøy ñeâm phuï thuoäc vaøo saûn löôïng söõa, chaát löôïng coû xanh, caùc loaïi thöùc aên thoâ vaø phuï pheá phaåm khaùc trong khaåu phaàn. • Khi coù ñuû coû xanh chaát löôïng toát thì löôïng thöùc aên tinh hoãn hôïp cho moãi con boø coù theå tính nhö sau: Cöù 0,5kg cho 1 lít söõa tính töø lít thöù 6 trôû ñi. Ví duï: boø 15 lít söõa caàn: (15-5) x 0,5 = 5kg caùm hoãn hôïp • Khi khoâng ñuû coû xanh, hoaëc coû xanh coù chaát löôïng keùm thì caàn thöùc aên tinh coù chaát löôïng cao hôn hoaëc soá löôïng thöùc aên tinh phaûi cao hôn, coù theå tính 0,4kg caùm cho 1lít söõa saûn xuaát ra. Thí duï: boø 15 lít söõa caàn: 15 x 0,4= 6 kg caùm hoãn hôïp. Coû xanh ôû xöù noùng nhö nöôùc ta coù chaát löôïng keùm, vì vaäy neân tính 0,4kg thöùc aên tinh cho 1kg söõa laø phuø hôïp. Thöùc aên chia ñeàu laøm 3 laàn/ngaøy toát hôn cho aên 2 laàn/ngaøy toát hôn cho aên 1 laàn trong ngaøy. • Khoâng neân hoaø caùm hoãn hôïp vaøo nöôùc khi cho aên. 39
  41. NHU CAÀU CHAÁT KHOÂ THÖÙC AÊN VAØ NÖÔÙC UOÁNG Trong 1kg coû xanh coù töø 100-200 gam chaát khoâ, coøn laïi laø nöôùc • Nhu caàu chaát khoâ cuaû boø söõa trong moät ngaøy ñeâm baèng 2,7 ñeán 3,2% khoái löôïng cô theå (tuøy naêng suaát söõa). Thí duï boø söõa khoái löôïng 400 kg, vaät chaát khoâ baèng 3% khoái löôïng cô theå, soá kg vaät chaát khoâ caàn laø : 400kg x 3/100 = 12 kg/ngaøy (töông ñöông vôùi 3kg caùm vaø 60kg coû xanh) • Boø söõa caàn trung bình 40 lít/ngaøy vaø coäng theâm cöù 3 lít nöôùc cho 1kg söõa saûn xuaát ra. Thí duï boø 15 lít söõa caàn: 40 + (3 x 15) = 85 lít nöôùc/ngaøy. Toát nhaát laø luoân coù ñuû nöôùc saïch cho boø söõa uoáng suoát ngaøy ñeâm. 28. Söû duïng heøm bia, xaùc ñaäu, xaùc mì trong khaåu phaàn boø söõa nhö theá naøo? Heøm bia hoaëc hoãn hôïp giöõa xaùc ñaäu vôùi xaùc mì theo chaát khoâ coù giaù trò dinh döôõng töông vôùi thöùc aên tinh, vì vaäy coù theå thay theá moät nöûa ñeán hai phaàn ba thöùc aên tinh. Löôïng heøm bia toái ña khoaûng 15kg cho moät con/ngaøy. Neáu coù caû 3 loaïi thì soá löôïng neân döøng ôû möùc heøm bia 5-7kg, xaùc ñaäu, xaùc mì 4-6kg. Khi thay theá löôïng lôùn thöùc aên tinh baèng caùc phuï phaåm naøy caàn chuù yù boå sung theâm chaát khoaùng. Khi boø aên nhieàu heøm bia, xaùc 40
  42. ñaäu, xaùc mì cuõng taùc haïi nhö khi boø aên nhieàu thöùc aên tinh. NHÖÕNG THÖÙC AÊN CHÍNH THAY THEÁ COÛ, RÔM VAØ CAÙM: • Caây thöùc aên xanh daïng töôi vaø khoâ nhö: ngoïn mía, caây baép non, thaân laù khoai lang, thaân laù ñaäu phoäng thay theá moät phaàn rôm coû. • 4 kg heøm bia thay theá 1kg caùm hoãn hôïp. • 3 kg xaùc mì + 3,5kg xaùc ñaäu thay theá 1kg caùm hoãn hôïp. • 1 baùnh dinh döôõng thay theá 1kg caùm hoãn hôïp. Khoâng theå duøng heøm bia, xaùc ñaäu, xaùc mì ñeå thay theá coû vaø rôm. 29. Taïi sao traâu boø coù theå söû duïng urea? Khi naøo xaûy ra ngoä ñoäc urea? Traâu boø cuõng nhö moät soá ñoäng vaät nhai laïi khaùc nhö deâ, cöøu coù daï daøy chia laøm 4 ngaên, trong ñoù daï coû coù dung tích raát lôùn. Trong daï coû coùù heä vi sinh vaät daï coû coù theå thuûy phaân urea vaø caùc chaát chöùa nitô khaùc thaønh NH3 vaø coùù khaû naêng bieán ñoåi chaát xô, chaát boät ñöôøng cuûa thöùc aên thaønh caùc chaát dinh döôõng cho cô theå söû duïng. Chuùng söû duïng caùc saûn phaåm thuûy phaân naøy ñeå sinh tröôûng vaø phaùt trieån thaønh soá löôïng lôùn, sau ñoù theo thöùc aên xuoáng daï muùi kheá, ôû ñaây chuùng bò tieâu hoaù vaø trôû thaønh nguoàn ñaïm coù giaù trò cho vaät chuû. 41
  43. Löôïng urea toái ña cho traâu boø phuï thuoäc vaøo caùch thöùc cho aên vaø naêng löôïng cuûa khaåu phaàn, dao ñoäng töø 70- 150 gam/con/ngaøy. Urea phaûi ñöôïc chia nhoû vaø cho aên nhieàu laàn keøn theo vôùi thöùc aên nhieàu chaát boät ñöôøng nhö caùm hoaëc ræ maät. Ngoä ñoäc urea xaûy ra khi cho aên moät laàn nhieàu urea, vaøo daï coû chuùng bò thuûy phaân ra NH3 vöôït quaù khaû naêng söû duïng cuûa vi sinh vaät daï coû, khi ñoù NH3 vaøo maùu ñeán gan, gan quaù taûi hoaëc gan yeáu khoâng coù khaû naêng bieán ñoåi chuùng trôû laïi urea, löôïng NH3 cao trong maùu gaây ñoäc. KHI KHAÅU PHAÀN BOØ SÖÕA THIEÁU PROTEIN • Giaûm saûn löôïng söõa.Ñöôøng cong tieát söõa khoâng ñaït ñænh cao • Giaûm troïng löôïng ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa chu kì söõa. • Boø bieáng aên (khi protein thaáp döôùi 7% chaát khoâ khaåu phaàn). • AÛnh höôõng ñeán leân gioáng vaø tyû leä ñaäu thai. • Giaûm söùc ñeà khaùng ñoái vôùi beänh taät. • Beâ sinh ra coù troïng löôïng thaáp. 30. Lôïi ích cuûa rôm uû vôùi urea? Kó thuaät uû rôm vôùi urea? Nöôùc ta nguoàn rôm luùa raát doài daøo, giaù reû, nhieàu vuøng vaøo muøa khoâ ñaõ duøng rôm ñeå thay theá 1/2 ñeán 2/3 coû xanh trong khaåu phaàn cô baûn boø söõa. Rôm khi ñöôïc uû vôùi urea seõ taêng giaù trò dinh döôõng, taêng khaû naêng tieâu hoùa, boø söõa aên vaøo nhieàu hôn. Nuoâi boø baèng rôm uû urea seõ giaûm ñöôïc 42
  44. ñaát troàng coû hoaëc taêng ñöôïc ñaøn vì rôm uû thay theá ñöôïc 2/3 löôïng coû trong khaåu phaàn. Maët khaùc khaåu phaàn thöùc aên oån ñònh hôn nhôø chuû ñoäng nguoàn rôm. Yeâu caàu khi uû rôm vôùi urea laø rôm phaûi thaám ñeàu nöôùc coù hoaø tan urea, neùn chaët, ñaäy kín hôi, vì vaäy hoá uû seõ raát ña daïng tuøy ñieàu kieän moãi gia ñình. Caùch uû: Cöù 100 kg rôm caàn 4kg urea hoaø tan heát vaøo trong 60-100 lít nöôùc (tuøy rôm öôùt hoaëc khoâ), töôùi ñeàu leân rôm theo töøng lôùp moät, giaãm chaët khi uû vaø ñaäy kín phía treân hoá uû rôm ñeå cho khí amoniac khoâng thoaùt ra ngoaøi, ngaám ñeàu vaøo rôm vaø laøm cho rôm meàm. Sau 7 ñeán 10 ngaøy thì coù theå laáy rôm uû cho boø aên. Rôm sau khi uû coù maøu vaøng saäm, öôùt ñeàu, khoâng coù moác, muøi khai amoniac laø toát. Moãi laàn laáy xong ñaäy kín thì coù theå baûo quaûn ñöôïc 2-3 tuaàn. 31. Baùnh dinh döôõng lôïi ích vaø caùch söû duïng baùnh dinh döôõng ñeå nuoâi boø söõa? Baùnh dinh döôõng laø moät hoãn hôïp caùc phuï pheá phaåm reû tieàn nhö ræ maät, caùm, urea, muoái, voâi vôùi tyû leä thích hôïp ñöôïc nhaøo troän roài eùp thaønh khoái (baùnh) laøm thöùc aên cung caáp chaát dinh döôõng cho boø söõa vaø caùc loaïi traâu boø deâ cöøu khaùc. Coù nhieàu coâng thöùc laøm baùnh dinh döôõng. Coâng thöùc ñang saûn xuaát taïi Trung taâm Nghieân cöùu vaø Huaán luyeän chaên nuoâi Boø söõa nhö sau: Ræ maät: 37- 40%, caùm gaïo: 35- 40%, urea: 5-8%, voâi: 5-7%, xi maêng: 4%, Muoái: 2%. Hoãn hôïp khoaùng 2-3%. 43
  45. Troän ñeàu ræ maät, urea, voâi, ximaêng, khoaùng tröôùc roài ñoå caùm vaøo sau troän ñeàu. Cho voâ khuoân vaø eùp cho ñeán khi ñaït ñöôïc ñoä cöùng vöøa phaûi. Söû duïng baùnh dinh döôõng cho traâu boø coù ích lôïi sau: Taän duïng ñöôïc caùc nguyeân lieäu thöùc aên reû tieàn, keùm ngon mieäng, maát caân ñoái veà dinh döôõng thaønh moät hoãn hôïp ngon mieäng vaø caân baèng dinh döôõng hôn, coù theå thay theá töông ñöông 1-2 kg thöùc aên hoãn hôïp. Urea vaø ræ maät trong baùnh dinh döôõng taïo ñieàu kieän cho heä vi sinh vaät daï coû hoaït ñoäng toát vaø cung caáp nhieàu khoaùng vi löôïng cho traâu boø, nhaát laø ñoàng (Cu). Khi cho boø aên baùnh dinh döôõng khoâng boùp vuïn, khoâng ngaâm vaøo nöôùc, khoâng hoaø vaøo nöôùc cho uoáng maø ñeå boø töï “gaëm nhaám” töø töø. Tuøy theo tyû leä urea trong baùnh, neáu baùnh coù 5% urea thì cho boø aên khoaûng 2kg/con/ngaøy thay theá 2kg thöùc aên hoãn hôïp. Khoâng cho beâ con döôùi 6 thaùng tuoåi aên bôûi vì daï coû cuûa beâ con chöa phaùt trieån hoaøn chænh deã bò ngoä ñoäc. KHI KHAÅU PHAÀN BOØ SÖÕA THIEÁU KHOAÙNG: • Giaûm saûn löôïng söõa (khi thieáu P). • Tyû leä ñaäu thai thaáp (thieáu P vaø ñoàng (Cu)). • Bieán daïng xöông ôû ñoäng vaät non (thieáu Ca vaø P). • Giaûm tính ngon mieäng (thieáu P vaø NaCl). • Gaây ra beänh soát söõa (thieáu Ca). Boät xöông, boät soø, muoái aên, Phaân laân, ræ maät laø nguoàn boå sung khoaùng cho boø söõa. Coù theå tìm mua daïng ñaù lieám. 44
  46. 32. Caây coû Voi- ñaëc ñieåm, giaù trò dinh döôõng, caùch troàng? • Coû Voi troâng gioáng nhö caây mía, caây coù loùng (ñoát) vaø cao ñeán 2m. Caïnh tranh ñöôïc vôùi coû daïi. • Chaát löôïng coû raát toát, boø thích aên vì ñöôøng nhieàu, ngoït. Caét non khoâng caàn baêm boø vaãn aên heát nhöng naêng suaát chaát khoâ thaáp. Caét giaø thì boø aên boû laïi phaàn goác, vì vaäy caàn phaûi chaët ngaén (toái ña 8cm) • Khoâng chòu ñöôïc ngaäp uùng, khoâng chòu ñöôïc haïn naëng. Khoâng thích hôïp vôùi chaân ruoäng chua, pheøn, maën. Khoâng chiuï ñöôïc boùng raâm. • Chòu ñöôïc phaân boùn nhieàu, nhaát laø phaân chuoàng. • Troàng moät laàn khai thaùc ñöôïc nhieàu naêm. Troàng nhö troàng mía baèng hom baùnh teû, ngoïn. • Sau khi troàng 50-60 ngaøy thì caét löùa ñaàu. Caùc löùa sau caùch nhau 40-45ngaøy. Neáu ñuû phaân boùn vaø nöôùc töôùi vaøo muøa khoâ thì caét quanh naêm. Caét cao caùch maët ñaát 5cm. • Naêng suaát raát cao coù theå ñaït 400 taán/ha/naêm, ñuû nuoâi 25-30 boø söõa 33. Coû Ruzi- ñaëc ñieåm, giaù trò dinh döôõng, caùch troàng? • Coû Ruzy coù nguoàn goác töø Aán Ñoä. Thaân boø, meàm, khi toát seõ taïo thaønh thaûm daøy ñaëc che kín maët ñaát. • Coû chòu haïn raát toát, chòu ngaäp uùng trong khoaûng thôøi gian ngaén, coù theå chòu ñöôïc boùng raâm. Thích hôïp vôùi chaân 45
  47. ruoäng cao. Raát deã troàng, troàng moät laàn thu hoaïch nhieàu naêm. • Troàng baèng hom nhö troàng daây lang thaønh haøng. Raïch haøng noâng, haøng caùch haøng 50cm. Hoaëc troàng baèng haït. Öôm haït nhö gieo maï, caây moïc cao 10cm ñaùnh ra troàng thaønh haøng. Caây caùch caây 30cm. Raát chòu phaân boùn Vedagro. • Coû thu hoaïch non khi khoaûng caùch caét 30 ngaøy thì raát meàm boø aên heát maø khoâng caàn baêm chaët. Neáu ñeå giaø chaát löôïng coû giaûm haún, phaàn goác khoâ cöùng boø khoâng thích aên, tyû leä tieâu hoaù keùm. • Ñuû nöôùc töôùi coû toát vaø cho thu hoaïch quanh naêm. Naêng xuaát raát cao coù theå ñaït 250 taán/ha/naêm. Chaêm soùc toát thì 1ha coû seõ saûn xuaát ra moät löôïng coû ñuû nuoâi 15-20 con boø söõa. Coû Ruzi coù theå thu haït baèng caùch gaàn ñeán muøa möa khoâng caét nöõa, ñeå coû toát, ra hoa, keát haït. Khi haït chín thì thu haït baèng caùch ñaäp boâng coû laáy haït chín moãi ngaøy. Neáu caét caû boâng veà phôi thì nhieàu haït coøn xanh chöa chín neân haït coù tyû leä naûy maàm raát thaáp. 34. Caây coû Saû TD 58- ñaëc ñieåm, giaù trò dinh döôõng vaø caùch troàng? • Coû Saû TD 58 laù lôùn, gioáng hoaø thaûo, thaân buïi ñöùng nhö buïi saû. Thaân vaø haït maøu tím, laù xanh thaãm, meàm gia suùc raát thích aên. Chaát löôïng coû cao hôn coû Ruzi. Chiuï haïn raát toát. Chòu boùng raâm. Thích hôïp vôùi nhieàu loaïi ñaát, khoâng chòu ñöôïc ngaäp uùng keùo daøi. 46
  48. • Coû Saû raát deã troàng, troàng moät laàn thu hoaïch nhieàu naêm. Troàng baèng thaân goác hoaëc baèng haït. Troàng baèng goác thì moãi buïi töø 2-3 nhaùnh. Troàng theo haøng, buïi caùch buïi 25cm, haøng caùch haøng 40cm. Neáu troàng baèng haït thì heát khoaûng 6kg/ha. Haït gieo nhö maï khi caây con cao 15-20cm thì ñaùnh ra troàng thaønh haøng maät ñoä 25 x 40cm. • Löùa ñaàu thu hoaïch sau khi troàng 55-60ngaøy. Caùc löùa sauï-40 ngaøy. Caét goác cao 5cm so vôùi maët ñaát. Ñuû phaân boùn vaø nöôùc töôùi thì caét quanh naêm, naêng suaát raát cao coù theå ñaït 300 taán/ha/naêm (ñuû nuoâi 15-20 boø söõa). • Muoán thu haït coû thì ta ngöøng caét vaøo thaùng 8, coû seõ ra hoa vaøo thaùng 10. Thu haït chín haøng ngaøy nhö thu haït coû Ruzi ñeå ñaûm baûo haït chín tyû leä naûy maàm cao. 47
  49. CHAÊM SOÙC - NUOÂI DÖÔÕNG 35. Troïng löôïng trung bình cuûa beâ F1 vaø F2? Nguyeân nhaân laøm cho beâ sinh ra coù trong löôïng quaù nhoû? Beâ F1 vaø F2 Haø Lan sanh bình thöôøng coù troïng löôïng khoaûng 28-30kg. Nuoâi döôõng vaø chaêm soùc boø meï trong giai ñoaïn mang thai, ñaëc bieät 3 thaùng cuoái khoâng hôïp lyù seõ laøm cho beâ con sinh ra coù troïng löôïng thaáp. Boø meï sinh sôùm (phoái gioáng laàn ñaàu quaù sôùm) beâ cuõng coù troïng löôïng thaáp. Trong thöïc teá nhieàu beâ con sinh ra coù troïng löôïng thaáp nhöng ñöôïc chaêm soùc toát vaãn soáng vaø phaùt trieån bình thöôøng. 36. Coù neân taùch beâ con khoûi meï ngay sau khi sanh? Boø meï nhaän bieát beâ con sau khi ñeû nhôø muøi vò khi noù lieám beâ con vaø nhaän daïng baèng maét. Neáu ta taùch beâ con ngay luùc chuùng vöøa sanh ra khoâng cho meï lieám vaø nhaän daïng thì boø meï khoâng coøn khaû naêng nhaän ra con cuûa noù. Nhieàu boø söõa F1 raát “ham” con, trong tröôøng hôïp naøy vieäc taùch beâ con khoûi meï ngay sau khi ñeû coù theå seõ laøm boø meï khoâng tieát söõa, hoaëc tieát söõa ít, thôøi gian cho söõa ngaén. Trong tröôøng hôïp naøy ta phaûi traû beâ con laïi cho boø meï, ñeå chuùng ñöùng caïnh meï moãi laàn vaét söõa. Ñoái vôùi boø F2 vaø F3 ít “ham” con hôn, taùch beâ con ít aûnh höôûng ñeán tieát söõa cuûa boø meï, vì vaäy coù theå taùch beâ ngay sau khi sanh. Tuy nhieân nhieàu taøi lieäu cho bieát vieäc taùch rôøi hoaøn toaøn boø meï vôùi beâ con coù aûnh höôûng xaáu ñeán naêng suaát vaø ñoä beàn tieát söõa. Moät soá traïi nhoû, noâng daân aùp duïng phöông 48
  50. phaùp taùch beâ khoâng hoaøn toaøn nghóa laø cho beâ ñöùng caïnh hoaëc thuùc vuù tröôùc khi vaét vaø “buù veùt” sau khi vaét seõ kích thích boø meï coù phaûn xaï tieát söõa toát hôn. 37. Lôïi ích cuûa vieäc taùch beâ con khoûi boø meï ngay sau khi sanh? Tröôùc heát laø taïo cho boø meï coù thoùi quen tieát söõa khoâng caàn söï coù maët cuûa beâ con. Gaëp tröôøng hôïp beâ con cheát sau khi sanh hoaëc ta loaïi thaûi beâ ñöïc ngay sau khi sanh thì boø meï vaãn khoâng ngöøng tieát söõa. Trong nhöõng traïi lôùn phaûi vaét söõa moät luùc nhieàu boø, söï khoâng coù maët cuûa beâ ñöùng caïnh hoaëc beâ thuùc vuù seõ laøm ñôn giaûn hôn vaø deã daøng hôn coâng vieäc vaét söõa. Khi taùch beâ cuõng coù nghóa laø ta phaûi cho beâ buù giaùn tieáp baèng bình hoaëc uoáng baèng xoâ. Ñieàu naøy coù lôïi laø kieåm soaùt ñöôïc löôïng söõa cho beâ buù vaø ñaùnh giaù ñöôïc naêng suaát söõa thöïc teá cuûa boø meï. Ñeå taäp cho beâ buù bình caàn phaûi coù bình nhöïa 1,5lít vaø nuùm vuù cao su. Vì röûa bình cöïc neân ngöôøi ta taäp cho beâ uoáng söõa trong xoâ. Ban ñaàu ngöôøi ta nhuùng ngoùn tay vaøo söõa ñöa leân mieäng beâ, keùo töø töø ngoùn tay vaø duï beâ ñeán khi ngoùn tay ngaäp trong söõa, beâ muùt söõa töø xoâ, khi ñoù ta ruùt tay ra. 38. Söõa ñaàu laø gì? Taïi sao phaûi cho beâ sô sanh buù söõa ñaàu? Söõa ñaàu laø söõa do boø meï tieát ra ngay sau khi sanh vaø keùo daøi töø 3-5 ngaøy. Söõa ñaàu coù vaät chaát khoâ vaø caùc chaát dinh döôõng cao hôn nhieàu laàn so vôùi söõa thöôøng. Chaát löôïng söõa ñaàu giaûm nhanh töø laàn vaét ñaàu tieân ñeán nhöõng laàn 49
  51. vaét tieáp theo vaø sau 5 ngaøy (coù con keùo daøi ñeán 7 hoaëc 10 ngaøy) thì chaát löôïng nhö söõa thöôøng. Söõa ñaàu khi ñun noùng leân seõ ñaëc laïi nhö taøu huû, vì vaäy khoâng theå nhaäp chung vôùi söõa thöôøng ñeå baùn. Khi beâ con buù khoâng heát söõa ñaàu thì söû duïng söõa ñaàu ñeå nuoâi beâ khaùc hoaëc naáu leân cho ngöôøi aên raát toát. Beâ phaûi ñöôïc buù söõa ñaàu caøng sôùm caøng toát bôûi vì: - Söõa ñaàu coù haøm löôïng chaát dinh döôõng cao vaø coù chöùa khaùng theå giuùp beâ con choáng laïi ñöôïc beänh taät. - Khaû naêng haáp thu khaùng theå cuûa beâ töø söõa ñaàu raát maïnh ôû ngaøy môùi sanh vaø giaûm nhanh sau 2-3 ngaøy. - Beâ coù theå bò nhieãm vi truøng gaây beänh ngay sau khi sanh, vì vaäy sau khi sanh 4-6 giôø beâ caàn toái thieåu 1-1,5 lít söõa ñaàu töø meï. 39. Soá löôïng söõa cho beâ buù, taäp aên cho beâ con vaø tuoåi cai söõa beâ? Soá löôïng söõa vaø soá laàn buù (buù bình) trong moät ngaøy phuï thuoäc vaøo tuoåi beâ. Tuaàn ñaàu: 3-4 ngaøy ñaàu: 4-5laàn/ngaøy, moãi laàn khoaûng 1lít (thöôøng cho buù söõa ñaàu khoâng haïn cheá). Ngaøy thöù 4 ñeán ngaøy thöù 7: 3-4 laàn/ngaøy, moãi laàn 1-1,5 lít. Tuaàn thöù 2 vaø 3: ngaøy 2-3 laàn, moãi laàn töø 1,5-2,0 lít. Tuaàn thöù 4: 2 laàn/ngaøy, moãi laàn 2 lít. Thaùng thöù 2: 5 lít/ngaøy Thaùng tuoåi thöù 3 giaûm löôïng söõa xuoáng coøn 4 lít/ngaøy. Söõa phaûi coù nhieät ñoä oån ñònh ôû caùc laàn buù (khoâng phaûi böõa aám böõa laïnh), toát nhaát laø söõa vöøa vaét ra cho beâ 50
  52. buù ngay, khi ñoù söõa ôû nhieät ñoä 36-370 C. Beâ buù söõa laïnh hoaëc buù nhieàu söõa trong moät laàn deã bò æa chaûy. Töø tuaàn thöù 2 trôû ñi beâ con ñaõ baét ñaàu nhaám nhaùp nhöõng coïng rôm coïng coû. Nhöng ngay töø tuaàn thöù 2 ta cuõng neân cho beâ laøm quen vôùi thöùc aên tinh. Thöùc aên taäp aên cho beâ con laø thöùc aên tinh coù chaát löôïng toát, khoâng quaù nhuyeãn vaø khoâng coù urea vaø coû non phôi heùo hoaëc coû khoâ. Taäp cho beâ aên sôùm seõ kích thích heä tieâu hoùa cuûa beâ phaùt trieån vaø cho pheùp cai söõa sôùm cho beâ luùc ñöôïc 3 thaùng tuoåi. Khi ñoù beâ ñaït troïng löôïng khoaûng 80kg. Tieâu toán heát khoaûng 350 lít söõa, 60 kg caùm. Thöôøng thì heát 3 thaùng ngöôøi ta vaãn chöa cai söõa haún maø cho beâ uoáng giaûm daàn xuoáng 2lít/ngaøy roài 1lít/ngaøy tröôùc khi cai söõa haún vaøo luùc 4 thaùng tuoåi. Löôïng söõa nguyeân toång coäng cho moät beâ khoaûng 400lít. Chuù yù: Chæ cai söõa cho beâ khi beâ ñaõ aên ñöôc töø 1,5-1,7 kg thöùc aên tinh moãi ngaøy. LÖÔÏNG SÖÕA CHO BEÂ BUÙ • Sau khi sinh chaäm nhaát 4-5 giôø, beâ phaûi ñöôïc buù söõa ñaàu. Moãi laàn 1 lít, 4-5 laàn/ngaøy • Tuaàn ñaàu buù 4 laàn/ngaøy moãi laàn 1 lít (toái ña 1,5 lít/laàn buù). • Tuaàn 2 buù 2-3 laàn/ngaøy, tuaàn 4 trôû ñi ngaøy buù 2laàn, moãi laàn 2lít. • Thaùng thöù 2: 5lít/ngaøy. • Thaùng thöù 3: 4lít/ngaøy. Sau 3 thaùng thì cai söõa. • Taäp cho beâ aên thöùc aên tinh töø tuaàn thöù 2. 51
  53. • Taêng daàn thöùc aên tinh ñeå khi ñeán 3 thaùng tuoåi beâ aên ñöôïc 1,5kg/ngaøy. • Thoâng thöôøng beâ buù söõa raát nhanh, neâuù buù chaäm coù theå beâ bò beänh. 52
  54. CHAÊM SOÙC BEÂ GIAI ÑOAÏN BUÙ SÖÕA • 10 ngaøy ñaàu sau khi sinh, cô theå beâ ñieàu tieát nhieät keùm neân phaûi nuoâi trong cuõi loùt rôm cho beâ aám khoâng tieáp xuùc vôùi ñaát beâ bò laïnh vaø deã nhieãn giun saùn. • Chuoàng traïi saïch seõ, röûa saïch bình buù, xoâ ñöïng söõa sau moãi laàn buù ñeå phoøng beänh æa chaûy. • Traùnh möa taït gioù luøa ñeå phoøng beänh vieâm phoåi. • Khoâng cho beâ naèm treân ñaát aåm coù phaân boø meï deã bò nhieãm giun saùn. 40. Beâ con thöôøng hay bò tieâu chaûy, ho, buïng to loâng xuø ñoù laø beänh gì? phoøng ra sao? Ñoù laø trieâu chöùng cuûa 3 beänh thöôøng gaëp ôû beâ con: Tieâu chaûy: Phaân loûng, maøu traéng, muøi hoâi. Beâ buù chaäm hoaëc khoâng buù. Nguyeân nhaân coù theå veä sinh keùm, thieáu söõa ñaàu, buù quaù nhieàu söõa moät laàn, söõa laïnh hoaëc noùng thaát thöôøng. Vieâm phoåi: Ho, soát cao, chaûy nöôùc maét, dòch muõi. Phoøng beänh toát nhaát laø cho beâ buù ñuû söõa ñaàu, phoøng gioù laïnh. Nhieãm giun saùn: Beâ chaäm lôùn, buïng oûng ñít beo, loâng xuø, da khoâ, phaân ñaëc loaõng thaát thöôøng Caùch phoøng beänh toát nhaát laø chaêm soùc nuoâi döôõng beâ con caån thaän: Coû neân phôi kyõ, caùc thöùc aên khaùc khoâng ñeå bò chua, moác hoaëc thay ñoåi ñoät ngoät, khoâng cho beâ buù söõa quaù nhieàu moät laàn, söõa laïnh hoaëc söõa bò hö hoûng. Coù nhieàu beâ raát haùu aên, söõa rôi vaøo daï coû nhieàu cuõng sinh tieâu chaûy. Traùnh khoâng ñeå beâ con laïnh vaø gioù luøa. Traùnh 53
  55. khoâng ñeå beâ soáng ôû nôi aåm öôùt buøn laày deã bò nhieãm giun saùn 41. Kó thuaät nuoâi beâ caùi sau cai söõa? Khi naøo thì coù theå phoái gioáng cho boø tô? Muïc ñích cuûa nuoâi döôõng trong giai ñoaïn naøy laø ñeå coù moät boø tô khoeû maûnh, ñaït troïng löôïng 260kg trôû leân vaøo luùc 15 thaùng tuoåi. Boø tô coù theå phoái gioáng ñaäu thai vaøo luùc 16-17 thaùng tuoåi vaø sanh beâ löùa ñaàu vaøo luùc 26 –27 thaùng tuoåi. Trong nuoâi döôõng ngoaøi thöùc aên caàn chuù yù boå sung theâm chaát khoaùng. Ñaëc bieät laø Canxi vaø phoát pho cho phaùt trieån xöông. Neáu boø tô khoâng ñöôïc cho aên caùm hoãn hôïp, chæ cho aên rôm coû thì thieáu huït nhieàu chaát khoaùng khaùc keå caû muoái. Töø sau cai söõa ñeán 6 thaùng tuoåi: Cho aên coû chaát löôïng toát vaø boå sung theâm 1,0-1,5kg caùm hoãn hôïp moãi ngaøy. Töø 6 thaùng ñeán khi phoái gioáng: Thöùc aên thoâ chaát löôïng toát thì boå sung theâm 0,25-0.5kg caùm hoãn hôïp. Neáu thöùc aên thoâ chaát löôïng keùm thì phaûi cho theâm 1,0-1,5kg caùm hoãn hôïp hoaëc haït boâng vaûi. Nhieàu beâ caùi tô ñöôïc chaêm soùc nuoâi döôõng toát seõ thaønh thuïc veà tính sôùm vaø coù theå leân gioáng luùc 8-9 thaùng tuoåi. Nhöõng beâ ñöôïc nuoâi döôõng toài coù theå 18 thaùng tuoåi vaãn chöa leân gioáng. Phoái gioáng cho beâ caùi sôùm khi cô theå chöa ñuû lôùn seõ aûnh höôûng ñeán söùc khoûe vaø naêng suaát söõa sau naøy. Vì vaäy chæ neân phoái gioáng cho boø tô khi ñaït caû hai ñieàu kieän: treân 15 thaùng tuoåi, troïng löôïng ñaït 60% troïng löôïng cuûa boø tröôûng thaønh (60% x 420kg = 252kg). Chuù yù: neân boû qua 1-2 laàn leân gioáng ñaàu tieân. 54
  56. ÑO VOØNG NGÖÏC ÖÔÙC ÑOAÙN KHOÁI LÖÔÏNG BEÂ Voøng ngöïc (cm) Khoái löôïng (kg) 70 40 85,5 60 95,5 80 104 100 (4 thaùng) 111 120 117 140 122,5 160 127,5 180 (9 thaùng tuoåi) 132,5 200 137,5 220 142 240 (13 thaùng tuoåi) 147 260 (ñaït khoái löôïng phoái gioáng) 42. Taïi sao boø tô gaàn 2 naêm tuoåi khoâng leân gioáng? Trong thöïc teá gaëp moät soá boø tô treân 18 thaùng tuoåi vaø troïng löôïng treân 250 kg nhöng khoâng coù bieåu hieän leân gioáng. Ngöôøi ta goïi tröôøng hôïp naøy laø voâ sinh hoaëc chaäm sinh. Caàn xem xeùt caùc nguyeân nhaân sau: - Bò vieâm nhieãn hoaëc bò beänh ôû cô quan sinh duïc, beänh naøy gaây ra bôûi vi truøng vaø kí sinh truøng. - Do quaûn lí vaø nuoâi döôõng keùm. Thöùc aên thieáu vitamin A, thieáu khoaùng (phoát pho, ñoàng ), cho aên quaù thöøa hoaëc quaù thieáu moät caùch baát thöôøng. Cuõng coù theå boø leân gioáng thaàm laëng (khoâng roõ reät) vaø khoâng phaùt hieän ñöôïc. 55
  57. - Boø bò roái loaïn noäi tieát (hormone), thí duï nhö haøm löôïng Oestrogen thaáp neân boø khoâng theå hieän ra ngoaøi bieåu hieän ñoäng duïc. - Do khuyeát taät di truyeàn nhö löôõng tính, nöûa ñöïc nöûa caùi. - Hoaëc beâ caùi sanh ñoâi cuøng vôùi beâ ñöïc. Gaëp tröôøng hôïp naøy caàn chuù yù quaûn lí vaø nuoâi döôõng cho toát, neáu boø vaãn khoâng leân gioáng thì nhôø thuù y khaùm vaø xaùc ñònh nguyeân nhaân, rôi vaøo 2 nguyeân nhaân cuoái thì phaûi loaïi thaûi. 43. Taïi sao nhieàu boø caùi khoâng leân gioáng laïi sau khi sanh? Thoâng thöôøng thì sau khi sanh 3 thaùng boø meï seõ leân gioáng laïi vaø phaûi ñaäu thai khoâng quaù 3 laàn phoái gioáng. Khoâng ñaït ñöôïc yeâu caàu treân cuõng goïi laø chaäm sinh hoaëc voâ sinh. Cuõng caàn phaûi xem xeùt 5 nguyeân nhaân nhö treân ñoái vôùi boø tô. CHAÄM SINH - VOÂ SINH ÔÛ BOØ SÖÕA Theå hieän: • Boø tô sau 18 thaùng tuoåi chöa leân gioáng. • Boø raï sau khi sanh 3 thaùng chöa leân gioáng trôû laïi. • Boø phoái 3 laàn khoâng ñaäu thai. Nguyeân nhaân: • Beänh ñöôøng sinh saûn. • Quaûn lyù keùm, chaêm soùc nuoâi döôõng khoâng toát. • Beänh do di truyeàn (nöûa ñöïc, nöûa caùi). 56
  58. • Cheát phoâi: khoaûng 30-35% phoâi bò cheát töø khi coù thai ñeán luùc sinh. Cheát phoâi chuû yeáu taäp trung vaøo 6 tuaàn ñaàu. KHAÉC PHUÏC CHAÄM SINH –VOÂ SINH • Chaêm soùc nuoâi döôõng toát. Khoâng ñeå boø quaù gaày hoaëc quaù maäp. • Khoâng cho aên luùc quaù no, luùc quaù ñoùi. • Cung caáp ñuû coû xanh ñeå coù vitamin, cung caáp chaát khoùang nhö P, Ca, NaCl, caùc khoaùng vi löôïng. • Quaûn lyù toát, phaùt hieän ñoäng duïc vaø phoái gioáng kòp thôøi. • Kieåm soaùt vaø ñieàu trò toát beänh ñöôøng sinh duïc. 44. Phöông phaùp phaùt hieän boø leân gioáng? Boø lai coù maùu Haø Lan cao vaø nuoâi döôõng keùm seõ leân gioáng thaát thöôøng vaø bieåu hieän khoâng roõ nhö boø ta vaø boø lai F1. Trong chaên nuoâi boø söõa noâng hoä, vieäc phaùt hieän ñoäng duïc caàn döïa vaøo moät soá quan saùt sau: - Neáu laø boø ñang vaét söõa thì saûn löôïng söõa seõ giaûm ôû ngaøy leân gioáng. - Saùng thaû boø ra baõi chaên, caùc con trong ñaøn seõ ñeo baùm vaø nhaûy leân löng boø caùi leân gioáng. - Ban ñeâm khi boø naèm xuoáng, duøng ñeøn pin soi phía moâng boø. ÔÛ nhöõng boø leân gioáng seõ thaáy dòch chaûy ra rôi xuoáng thaønh veät treân neàn hoaëc coøn baùm dính treân aâm hoä. - Döï kieán ngaøy boø leân gioáng ñeå theo doõi. Ñieàu naøy raát quan troïng ñeå kòp thôøi phoái gioáng laïi cho nhöõng boø chöa 57
  59. ñaäu thai ôû laàn phoái tröôùc. Neáu boø khoâng ñoäng duïc laïi qua vaøi chu kì keá tieáp thì khaû naêng boø ñaõ ñaäu thai. 45. Thôøi ñieåm gieo tinh thích hôïp cho boø ñeå ñaït tyû leä ñaäu thai cao? Tröôùc heát caàn phaûi quan saùt kó nhöõng bieåu hieän leân gioáng cuûa boø caùi. Khi môùi leân gioáng boø caùi khoâng ñöùng yeân cho con khaùc nhaûy leân löng. Gieo tinh vaøo thôøi ñieåm naøy laø sôùm. Khi boø caùi chòu ñöùng yeân cho boø khaùc nhaûy leân (chòu ñöïc) vaø dòch nhôøn aâm ñaïo chaûy ra ñaëc hôn. Thôøi ñieåm naøy coù theå gieo tinh nhöng hôi sôùm, tyû leä ñaäu thai khoâng cao. Thôøi ñieåm phoái gioáng toát nhaát ñeå ñaït tyû leä thuï thai cao laø khoaûng thôøi gian töø giöõa giai ñoaïn chòu ñöïc ñeán 6 giôø sau khi keát thuùc chòu ñöïc. Nöûa ngaøy sau khi boø ñaõ heát chòu ñöïc môùi gieo tinh laø treã, tyû leä ñaäu thai thaáp. Ngöôøi chaên nuoâi caàn baùo cho daãn tinh vieân roõ: boø coù bieåu hieän ñoäng duïc töø khi naøo, baét ñaàu chòu ñöïc khi naøo, daãn tinh vieân seõ laø ngöôøi quyeát ñònh thôøi ñieåm gieo tinh thích hôïp. PHAÙT HIEÄN BOØ LEÂN GIOÁNG • Taäp trung phaùt hieän boø leân gioáng vaøo buoåi saùng sôùm, chieàu toái vaø 9-10 giôø ñeâm. Daáu hieäu leân gioáng maïnh yeáu khaùc nhau. • Boø leân gioáng thaàm laëng: ít bieåu hieän roõ ra beân ngoaøi nhöng coù theå quan saùt thaáy dòch töø aâm hoä (vaøo 9- 10 giôø ñeâm) vaø naêng suaát söõa giaûm. • Boø leân gioáng maõnh lieät: deã phaùt hieän nhö nhaûy leân con khaùc, hoaêc ñeå im cho con khaùc nhaûy leân löng, ra dòch luùc 58
  60. ñaàu loûng sau ñoù ñaëc quaùnh, aâm hoä söng hôn lôùn, söõa giaûm • Ñöùng im cho boø khaùc nhaûy leân laø daáu hieäu chaéc chaén nhaát. 59
  61. THÔØI ÑIEÅM GIEO TINH THÍCH HÔÏP • Thôøi ñieåm phoái gioáng toát nhaát laø khoaûng thôøi gian töø sau khi boø chòu ñöïc (ñöùng im cho con khaùc nhaûy leân) 6 giôø ñeán khi keát thuùc chòu ñöïc 6 giôø. • Quy taéc phoå bieán: Phaùt hieän boø leân gioáng vaøo buoåi saùng thì phoái gioáng cho boø vaøo buoåi chieàu. Phaùt hieän boø leân gioáng vaøo buoåi chieàu thì phoái gioáng cho boø vaøo buoåi saùng hoâm sau. 46. Taïi sao nhieàu boø caùi ñoäng duïc khoâng theo chu kyø 18-21 ngaøy? Bình quaân chu kyø ñoäng duïc laø 21 ngaøy (dao ñoäng töø18-23 ngaøy), tuy nhieân coù nhöõng caù theå coù theå coù chu kyø daøi hoaëc ngaén hôn. Vì theá chuùng ta caàn phaûi laäp soå theo doõi caù theå ghi cheùp nhöõng thoâng tin caàn thieát nhaèm laøm toát hôn coâng taùc quaûn lyù sinh saûn. Vieäc naøy raát quan troïng giuùp ta döï ñoaùn ngaøy boø caùi leân gioáng ñeå theo doõi phoái gioáng hoaëc döï ñoaùn ñaäu thai ôû laàn phoái cuoái cuøng. Coù moät vaøi boø caùi cöù sau 10-15 ngaøy laïi leân gioáng nhöng phoái khoâng ñaäu. Nguyeân nhaân coù theå laø do roái loaïn noäi tieát, oestrogen cao laøm cho boø caùi ñoäng duïc keùo daøi 3-4 ngaøy, coù tröùng chín nhöng khoâng ruïng. Buoàng tröùng bò u nang. 47. Taïi sao boø ñöôïc phoái gioáng nhieàu laàn nhöng khoâng ñaäu thai? 60
  62. Tröôøng hôïp naøy raát phoå bieán ôû taát caû caùc traïi lôùn cuõng nhö taïi nhoû. Coù raát nhieàu nguyeân nhaân, chæ xin neâu moät vaøi nguyeân nhaân chính: • Boø ñoäng duïc nhöng khoâng ruïng tröùng, do roái loaïn noäi tieát, loãi ôû boø caùi (u nang buoàng tröùng). • Boø caùi ñoäng duïc, tröùng ruïng nhöng tinh chaát löôïng keùm, tinh truøng ít hoaëc yeáu khoâng coù khaû naêng thuï thai vôùi tröùng, loãi do baûo quaûn tinh khoâng toát. • Boø caùi toát, tinh toát nhöng phoái gioáng khoâng ñuùng thôøi ñieåm, sôùm quaù hoaëc treã quaù. Loãi do ngöôøi phaùt hieän ñoäng duïc vaø daãn tinh vieân. • Boø caùi toát, tinh toát, phoái ñuùng thôøi ñieåm nhöng daãn tinh vieân sai soùt veà kó thuaät khi gieo tinh nhö : bôm tinh ngoaøi aâm ñaïo hoaëc tinh quaûn vaøo quaù saâu ñaâm thuûng thaân hoaëc söøng töû cung gaây chaûy maùu trong töû cung, tinh truøng bò cheát, hoaëc ruùt tinh quaûn ra quaù nhanh laøm tinh dòch theo daãn tinh quaûn ngöôïc trôû ra aâm ñaïo taát caû ñeàu laøm cho tyû leä thuï thai thaáp. • Moïi vieäc ñeàu toát, tröùng ñaõ thuï tinh nhöng phoâi cheát sau ñoù trong voøng 2-6 tuaàn. Loãi do thôøi tieát quaù noùng, chaêm soùc keùm. Khi gieo tinh ñeán laàn thöù 3 khoâng ñaïâu thai thì cho boø ñöïc nhaûy tröïc tieáp. NGUYEÂN NHAÂN BOØ CAÙI SINH SAÛN KEÙM 61
  63. • Boø caùi sinh saûn toát thì moãi naêm sinh moät beâ. Raát nhieàu boø caùi coù tình traïng sinh saûn keùm khoaûng caùch löùa ñeû keùo daøi. Nguyeân nhaân coù theå laø: • Boø caùi bò beänh ñöôøng sinh duïc. • Quaûn lí keùm khoâng phaùt hieän ñöôïc boø leân gioáng boû lôõ nhieâuø chu kì leân gioáng hoaëc phoái khoâng ñuùng thôøi ñieåm • Tinh chaát löôïng keùm do baûo quaûn laâu, thieáu nitô. • Gieo tinh khoâng ñuùng kyõ thuaät, bôm tinh ôû ngoaøi aâm ñaïo, gaây chaûy maùu thaân vaø söøng töû cung laøm tinh truøng cheát. Neáu boø caùi gieo 3 laàn khoâng ñaäu thì cho boø ñöïc nhaûy tröïc tieáp. 48. Chaêm soùc, nuoâi döôõng boø giai ñoaïn tröôùc khi ñeû nhö theá naøo? Ñoái vôùi boø ñang cho söõa phaûi cho caïn söõa tröôùc khi sanh 45-60 ngaøy bôûi vì: - Boø meï caàn hoài phuïc laïi cô theå sau thôøi gian daøi tieát söõa. - Ñaûm baûo cho thai phaùt trieån toát vaø duy trì naêng suaát söõa cao ôû löùa sau. - Saûn xuaát ñöôïc nhieàu söõa ñaàu chaát löôïng cao ôû kyø söõa sau cho beâ con. Boø tô cuõng nhö boø caïn söõa mang thai ôû thaùng thöù 8 phaûi ñöôïc nuoâi vôùi cheá ñoä thöùc aên nhö laø noù ñang cho 5 lít söõa/ngaøy. Sang thaùng thai thöù 9 boø meï phaûi ñöôïc aên theâm thöùc aên tinh, löôïng thöùc aên tinh taêng töø töø. Thí duï tuaàn ñaàu 0,5kg, tuaàn sau taêng so vôùi tuaàn tröôùc 0,5 kg sao cho ñeán khi sanh boø ñöôïc aên 2,5-3kg thöùc aên tinh/ngaøy. Ngoaøi 62
  64. yù nghóa cung caáp chaát dinh döôõng coøn giuùp boø vaø heä vi sinh vaät daï coû khoâng bò thay ñoåi ñoät ngoät bôûi cheá ñoä thöùc aên tinh cao sau khi sanh. Khoâng neân thay ñoåi thöùc aên giai ñoaïn tröôùc vaø sau khi sanh vaøi ngaøy seõ deã bò roái loaïn tieâu hoaù vaø aûnh höôûng ñeán naêng suaát söõa. Ñoái vôùi boø tô phaûi xoa boùp baàu vuù, laøm quen vôùi ngöôøi vaét söõa, nôi vaét söõa seõ thuaän lôïïïi cho vieäc vaét söõa sau naøy. THÖÙC AÊN TINH CHO BOØ SAÉP SANH • Tröôùc khi sanh 1 thaùng cho boø aên theâm thöùc aên tinh. Tuaàn ñaàu 0,5kg, taêng daàn moãi tuaàn 0,5kg ñeå ñeán ngaøy sanh boø aên 3-4kg caùm/ngaøy (tuøy boø gaày hay beùo) ñeå boø vaø vi sinh vaät daï coû quen daàn vôùi thöùc aên tinh. • Giöõ nguyeân loaïi thöùc aên tinh, soá löôïng thöùc aên tinh tröôùc vaø sau khi sanh vaøi ngaøy sau ñoù môùi taêng daàn. 49. Caùch tính ngaøy sanh döï kieán? Nhöõng bieåu hieän cuûa boø tröôùc khi sanh? Thôøi gian mang thai cuûa boø trung bình laø 280 ngaøy. Ngaøy sanh döï kieán ñöôïc tính töø ngaøy phoái gioáng laàn cuoái cuøng coäng theâm 280 ngaøy. Ñeå ñôn gæan ta laáy thaùng phoái coäng vôùi 9 vaø laáy ngaøy phoái coäng theâm 5 hoaëc 7 (neáu thôøi gian chöûa coù thaùng hai 28 ngaøy). Thí duï boø phoái gioáng laàn cuoái vaøo ngaøy 2/1/2001. Ngaøy sanh döï kieán laø: ngaøy 9 (vì trong thôøi gian mang thai coù thaùng 2) thaùng 10 (1+ 9), nghóa laø ngaøy 9/10/2001 63
  65. Thí duï boø phoái gioáng laàn cuoái vaøo 28/11/2001. Ngaøy sanh döï kieán laø: ngaøy 28+7= 35 thaùng 20 (11+9) sau khi chuyeån ñoåi ngaøy thaùng cho phuø hôïp ta coù ngaøy sanh döï kieán laø ngaøy 4/9/2002. Boø coù theå sanh sôùm hoaëc muoän hôn döï kieán tôùi 10 ngaøy, vì vaäy caàn phaûi theo doõi bieåu hieän boø meï tröôùc ngaøy sanh döï kieán 1 tuaàn. Boø saép sanh coù bieåu hieän nhö sau: - 1 tuaàn tröôùc khi sanh baàu vuù töø töø caêng leân, khi nuùm vuù caêng chöùa ñaày söõa laø boø saép ñeû. Vì vaäy caàn chuù yù theo doõi ñeå ñeà phoøng vieâm vuù tröôùc khi sanh. 1-3 ngaøy tröôùc khi sanh aâm hoä chaûy ra nhieàu dòch nhôøn ñaëc maøu traéng. Khi dòch loaõng daàn laø luùc boø saép ñeû. - Suïp moäng: Loõm xuoáng thaáy roõ ôû hai beân goác ñuoâi, ñuoâi leäch sang moät beân vaø ít cöû ñoäng. - Boø coù bieåu hieän boàn choàn, hay ñöùng leân naèm xuoáng, ñi tieâu, tieåu nhieàu laàn. 50. Tröôøng hôïp naøo thì xaùc ñònh boø ñeû khoù? Nhöõng daáu hieäu cho bieát boø sanh khoù: - Boø meï raën nhieàu, vôõ oái nhöng khoâng thaáy thai ra. - Töø luùc beâ loä ra maø 3 giôø sau beâ vaãn chöa ra ñöôïc, trong khi boø meï loä roõ veû ñau ñôùn lo laéng. - Beâ loù ra thaáy tö theá thai khoâng bình thöôøng. Gaëp tröôøng hôïp naøy phaûi nhôø thuù y can thieäp. 50. Chaêm soùc boø meï sau sanh nhö theá naøo? Sau khi boø ñeû xong caàn phaûi: 64
  66. Cho boø uoáng nhieàu nöôùc, toát nhaát laø pha nöôùc aám+ ñöôøng traéng+ ít muoái cho uoáng giuùp cho boø nhanh laïi söùc Theo doõi nhau ra hay khoâng ñeå coù höôùng xöû lyù. Bình thöôøng sau khi sanh 3-6 giôø nhau thai seõ ra. Neáu chaäm hôn 12 giôø caàn nhôø thuù y theo doõi. Nhau ra xong neân duøng vieân ñaët töû cung ñeå ñaët cho boø meï. Theo doõi tình traïng söùc khoûe cuûa boø neáu coù soát hay dòch haäu saûn chaûy ra coù muøi hoâi thoái hoaëc keùo daøi sau 15-20 ngaøy thì tìm bieän phaùp xöû lyù thích hôïp. 51. Kó thuaät nuoâi döôõng boø vaét söõa? Ñaëc ñieåm sinh lyù boø vaét söõa: • Sau khi ñeû söõa taêng daàn, sau 4-6 tuaàn söõa ñaït cöïc ñaïi roài giaûm daàn. • Nhöõng tuaàn ñaàu sau khi ñeû saûn löôïng söõa thaáp nhöng chaát löôïng cao, boø meï meät, aên ít neân thöôøng giaûm khoái löôïng cô theå. • Sau khi ñeû 2-3 thaùng, boø meï leân gioáng laïi. Kó thuaät nuoâi: • Thaùng ñaàu sau khi sanh: Thöùc aên tinh khoâng tính theo saûn löôïng söõa thöïc teá maø tính theo saûn löôïng söõa cöïc ñaïi döï kieán. Cho aên ñuû coû xanh chaát löôïng toát. • Theo doõi ñoäng duïc vaø phoái gioáng kòp thôøi ôû thaùng 3-4 sau khi ñeû. • Sau khi ñaït ñeán saûn löôïng söõa cöïc ñaïi thì thöùc aên tinh tính theo saûn löôïng söõa thöïc teá. • Chuoàng traïi khoâ, saïch, thoaùng maùt ñeå traùnh beänh vieâm vuù • Luoân ñuû nöôùc saïch cho boø uoáng töï do suoát ngaøy ñeâm 65
  67. 52. Theá naøo laø stress nhieät ôû boø söõa? Nhieät luoân sinh ra trong cô theå boø do trao ñoåi chaát vaø tieâu hoaù thöùc aên. Nhieät ñoä moâi tröôøng luoân thay ñoåi, tuy vaäy nhieät ñoä cô theå boø luoân duy trì oån ñònh ôû 3804C -390C (101,1-102,20F) vì cô theå coù cô cheá ñieàu tieát nhieät. Khi nhieät ñoä moâi tröôøng keát hôïp vôùi nhieät sinh ra trong cô theå lôùn hôn söï thaûi nhieät töø cô theå vaøo moâi tröôøng thì thaân nhieät vöôït quaù 390C xuaát hieän stress nhieät Khaû naêng thaûi nhieät ôû boø söõa phuï thuoäc vaøo caû 2 yeáu toá nhieät ñoä vaø aåm ñoâ vaø ñöôïc bieåu dieãn qua chæ soá aåm ñoä nhieät ñoä- THI. THI= t -(0.55-(0.55*(RH/100)))*(t-58) t: Nhieät ñoä moâi tröôøng (0F) RH: Aåm ñoä moâi tröôøng Möùc ñoä stress nhieät ôû boø söõa lieân quan chaët cheõ vôùi giaù trò THI nhö sau: • THI: 71-72 boø coù daáu hieäu stress nhieät • THI: 78-79 saûn löôïng söõa giaûm • THI: 84-85 nguy hieåm cho söùc khoûe cuûa boø • THI: 89-90: Stress maïnh • THI: treân 98 boø coù theå cheát 0F= (0C x 9/5) +32 Thí duï: (300C x9/5) +32=86 0F Nhieät ñoä vaø aåm ñoä cao ôû nöôùc ta laø trôû ngaïi lôùn cho chaên nuoâi boø söõa. 66
  68. NHÖÕNG ÑIEÀU CAÀN CHUÙ YÙ KHI NUOÂI BOØ VAÉT SÖÕA TRONG MOÂI TRÖÔØNG NOÙNG • Khi trôøi noùng boø cho söõa giaûm, ngay caû khi ta cung caáp cho chuùng ñuû coû xanh vaø nöôùc uoáng. • Nhieät ñoä moâi tröôøng cao coøn aûnh höôûng ñeán sinh saûn bôûi söï giaûm tieát hormone (vì theá thöôøng ñoäng duïc thaàm laëng, hoaëc khoâng ruïng tröùng). Bieän phaùp khaéc phuïc • Ñoái vôùi boø nuoâi nhoát trong chuoàng phaûi che chaén aùnh naéng chieáu tröïc tieáp vaøo boø. Nhoát thöa boø ra, hoaëc phaân taùn boø ra nôi raâm maùt, döôùi boùng caây coù gioù luøa. Duøng caùc bieän phaùp choáng noùng khaùc nhö phun nöôùc leân thaân boø, quaït gioù. • Cho aên nhieàu coû non chaát löôïng cao, giaûm rôm hoaëc thöùc aên nhieàu xô khoù tieâu. • Chia löôïng thöùc aên vaø cho aên laøm nhieàu laàn trong ngaøy, toái thieåu 5 laàn. • Khi trôøi noùng (buoåi tröa) khoâng eùp boø aên, maø chuù yù cho boø uoáng ñuû nöôùc saïch maùt. Buø laïi ta cho aên vaøo luùc trôøi maùt hay ban ñeâm. • Taêng löôïng thöùc aên tinh vaø taêng chaát löôïng protein cuûa khaåu phaàn. Khaåu phaàn boø vaét söõa vaøo trôøi noùng caàn haøm löôïng protein cao, theå ñaït 19-20% vaät chaát khoâ. • Taêng haøm löôïng moät soá chaát khoaùng trong khaåu phaàn, ñaëc bieät laø natri (Na) vaø kali (K). 52. Phöông phaùp naøo ñeå caïn söõa cho boø? 67
  69. Vieäc caïn söõa cho nhöõng boø coù naêng suaát thaáp ôù thaùng söõa thöù 9-10 khoâng coù gì khoù khaên, nhöng ôû nhöõng boø cao saûn khi gaàn sanh saûn löôïng söõa vaãn coøn cao vieäc caïn söõa khoâng ñuùng seõ gaây vieâm vuù. Coù hai phöông phaùp ñeå caïn söõa cho boø: Caïn söõa töø töø: Töùc laø chuùng ta giaûm daàn thöùc aên tinh, giaûm soá laàn vaét söõa/ ngaøy. Thay ñoåi giôø giaác, nôi vaét söõa vaø ngöôøi vaét söõa. Trong voøng 6-7 ngaøy thì caïn söõa hoaøn toaøn cho boø meï. Phöông phaùp naøy thöôøng aùp duïng cho nhöõng con boø coù naêng suaát söõa cao vaø tính beàn tieát söõa toát. Caïn söõa ñoät ngoät: giaûm nöôùc uoáng vaø thöùc aên xanh trong hai ba ngaøy,giaûm hoaøn toaøn thöùc aên tinh vaø khoâng vaét söõa. Sau 1-2 ngaøy neáu thaáy vuù coøn caêng thì vaét laïi moät laàn roài ngöng haún. Phöông phaùp naøy thöôøng chæ aùp duïng cho nhöõng boø naêng suaát söõa thaáp. Löu yù: Duø aùp duïng phöông phaùp naøo thì cuõng chuù yù theo doõi tình traïng vieâm vuù coù theå xaûy ra. 53. Cho boø caïn söõa aên nhö theá naøo? Nhieàu ngöôøi chaên nuoâi “phuï baïc” vôùi boø khi caïn söõa chæ vì noù khoâng coøn saûn sinh ra tieàn nhö tröôùc nöõa! Cho boø caïn söõa aên nhö theá naøo tuøy thuoäc vaøo theå traïng beùo hay gaày cuûa boø sau khi caïn söõa. Nhöõng boø cao saûn thöôøng gaøy oám sau moät chu kì tieát söõa keùo daøi noù caàn ñöôïc nuoâi döôõng toát ñeå phuïc hoài söùc khoûe vaø theå traïng. Maët khaùc boø caïn söõa cuõng laø luùc noù ñang mang thai ôû nhöõng thaùng cuoái, luùc naøy thai phaùt trieån nhanh caàn nhieàu chaát dinh döôõng cho thai 68
  70. phaùt trieån, sau naøy beâ sinh ra seõ coù troïng löôïng cao vaø khoûe maïnh. Giai ñoaïn caïn söõa cuõng laø dòp ñeå boø meï tích luõy chaát dinh döôõng ñeå sau naøy söû duïng vaøo giai ñoaïn ñaàu cuûa kì tieát söõa sau, vì vaäy giai ñoaïn naøy boø meï caàn maäp theâm 40-50kg. Thoâng thöôøng thì ôû thaùng ñaàu sau khi caïn söõa boø ñöôïc aên khaåu phaàn nhö laø luùc noù ñang cho 5lít söõa vaø thaùng gaàn sanh noù ñöôïc aên nhö khi noù ñang cho 10 lít söõa. 69
  71. SÖÕA VAØ KYÕ THUAÄT KHAI THAÙC SÖÕA 54. Ñaëc ñieåm vaø thaønh phaàn cuûa söõa boø? Söõa boø ôû nhieät ñoä thöôøng coù daïng loûng, maøu traéng ngaø (hôi vaøng, do maøu cuûa môõ söõa vaø caroten trong söõa) ngöûi coù muøi thôm, neám coù vò ngoït. Nhieät ñoä ñoùng baêng cuûa söõa töø aâm 0.550C tôùi aâm 0.530C. Söõa naëng hôn nöôùc moät chuùt, tyû troïng töø 1.028 ñeán 1.033 ôû 150C hay 200C. Söõa goàm nhöõng thaønh phaàn coù theå nhìn thaáy vaø khoâng nhìn thaáy. Ngoaøi nöôùc, söõa goàm nhöõng chaát nhö: môõ; protein; enzym; ñöôøng lactose; vitamin; khoaùng; baïch caàu; vi khuaån. Thaønh phaàn cuûa söõa khoâng oån ñònh maø coù söï khaùc nhau lôùn giöõa söõa ñaàu vaø söõa thöôøng, giöõa caùc giai ñoaïn cuûa chu kyø söõa (ñaàu chu kì hay cuoái chu kì), giöõa caùc laàn vaét söõa (saùng hay chieàu), giöõa caùc gioáng boø (boø Haø Lan, boø Zebu, boø ta ) vaø caùc yeáu toá khaùc nhö thöùc aên, söùc khoeû gia suùc cuõng aûnh höôûng ñeán thaønh phaàn cuûa söõa. Trung bình söõa boø lai Haø Lan coù toång vaät chaát khoâ khoâng môõ laø 9%, môõ 3,7%, nöôùc 87,3%. Söûa loaïi thöïc phaåm voâ cuøng quùy giaù ñoái vôùi söùc khoûe con ngöôøi MOÄT COÁC SÖÕA TÖÔI 200 ML CUNG CAÁP 70
  72. • 9% nhu caàu protein cho ngöôøi lôùn; vaø 8% cho treû em. • 80% nhu caàu vitamin A cho ngöôøi lôùn vaø 10% cho treû em; cung caáp 12% nhu caàu vitamin B2 cho ngöôøi lôùn vaø treû em. • 40% nhu caàu Ca cho ngöôøi tröôûng thaønh vaø 30% cho treû em. • Söõa ngheøo saét vaø ñoàng, vì theá caàn boå xung theâm saét ñeå traùnh thieáu maùu 55. Phaûn xaï xuoáng söõa cuûa boø nhö theá naøo? Nhöõng thoùi quen ñeàu ñaën nhö tieáng va ñaäp cuûa bình söõa, cho boø aên thöùc aên, khi boø chôø ñôïi vaøo nhaø vaét söõa hoaëc khi ta röûa baàu vuù tröôùc khi vaét ñeàu coù theå baét ñaàu phaûn xaï coù ñieàu kieän. Moät phaûn xaï coù ñieàu kieän seõ laøm tuyeán yeân tieát oxytocine eùp söõa töø caùc nang tuyeán, caùc oáng daãn söõa ñoå vaøo beå chöùa söõa ôû treân nuùm vuù vaø laøm nôùi loûng caùc cô cho söõa xuoáng. Thôøi gian xuoáng söõa chæ keùo daøi 5-7 phuùt do doù yeâu caàu phaûi vaét nhanh vaø ñeàu tay. Moïi söï thay ñoåi tröôùc vaø trong khi vaét söõa coù theå laøm boø ngöng tieát söõa. 56. Caùc phöông phaùp vaét söõa baèng tay? Tö theá ngoài thöôøng söû duïng khi vaét söõa baèng tay laø: - Ngoài beân phaûi boø treân moät gheá thaáp. - Soâ vaét söõa ñeå ngay döôùi ñaát. - Maët höôùng veà baàu vuù duøng hai tay vaét. - Löng cong hoaëc thaúng tuøy töøng ngöôøi. Coù caùc phöông phaùp vaét söõa baèng tay sau: 71
  73. Vaét vuoát: Laø kieåu vaét söõa baèng caùch keïp nuùm vuù vaøo giöõa hai ngoùn tay caùi vaø ngoùn tay troû vuoát xuoáng phía döôùi, ñaåy söõa doïc theo chieàu nuùm vuù cho ñeán khi ra khoûi baàu vuù. Phöông phaùp naøy ít naëng nhoïc cho ngöôøi vaét söõa nhöng nguy hieåm cho boø. Gaây thay ñoåi nuùm vuù vaø thöôøng laøm raùch hoaëc vieâm vuù. Vaét söõa baèng caùch keùo nuùm vuù: Nghóa laø nuùm vuù ñöôïc giöõ giöõa ñoát ñaàu tieân gaáp laïi cuûa ngoùn tay caùi vaø caùc ngoùn khaùc, boùp maïnh trong khi keùo tröôït ngoùn caùi veà phía döôùi ñeå ñaåy söõa ra ngoaøi. Ñaây cuõng laø moät phöông phaùp vaét söõa khoâng toát, gaây raùch vaø vieâm caùc moâ cuûa nuùm vuù. Vaét naém: Laø phöông phaùp vaét söõa toát, caùc thao taùc ñöôïc chia ra ba thì 1. Naém nuùm vuù baèng baøn tay heù môû trong khi giöõ chaët ngoùn tay caùi vaø ngoùn troû ôû phía treân nuùm vuù, khoâng cho söõa ngöôïc trôû leân. 2. Laàn löôït co caùc ngoùn ñeå doàn söõa ñeán loã nuùm vuù vaø ra khoûi baàu vuù. 3. Môû baøn tay ra cho söõa xuoáng nuùm vuù cho laàn vaét söõa tieáp theo. Thöôøng trong suoát quaù trình vaét söõa ngöôøi ta söû duïng phöông phaùp vaét naém, phöông phaùp vaét vuoát chæ söû duïng ôû giai ñoaïn cuoái ñeå vaét kieät. ÔÛ caùc nöôùc chaên nuoâi boø söõa tieán boä ña soá thöïc hieän vaét naém caû 5 ngoùn tay. Öu ñieåm cuûa caùch naøy laø thao taùc nhanh, cöû ñoäng ñeàu caùc ngoùn tay, söõa thaûi nhòp nhaøng vaø ngöôøi vaét naém toát coù theå vaét treân 80-90 laàn/phuùt (moät phuùt coù theå vaét 2 lít söõa). 72
  74. 57. Caùc böôùc tieán haønh vaø thao taùc khi vaét söõa? Nhöõng ngöôøi vaét söõa gioûi coù theå vaét ñöôïc moät löôïng nhieàu hôn so vôùi maùy vaét söõa. Ta bieát raèng thôøi gian duy trì phaûn xaï xuoáng söõa cuûa boø laø coù giôùi haïn. Chæ coù nhöõng ngöôøi vaét söõa gioûi môùi vaét heát söõa trong baàu vuù tröôùc khi phaûn xaï xuoáng söõa döøng laïi. Vì vaäy trong phöông phaùp vaét söõa boø baèng tay, chính ngöôøi vaét söõa laø yeáu toá haïn cheá trong vieäc laáy söõa ra khoûi baàu vuù chöù khoâng phaûi laø boø. 1/ Tröôùc khi vaét söõa: Chuaån bò ñòa ñieåm vaét söõa: Ñòa ñieåm vaét söõa phaûi coá ñònh, saïch seõ vaø yeân tónh. Chuaån bò duïng cuï: Coù nhieàu duïng cuï khaùc nhau: • Duïng cuï ñöïng söõa, duïng cuï goùp söõa vaø duïng cuï loïc söõa Caùc duïng cuï naøy phaûi laøm baèng vaät lieäu khoâng chöùa caùc chaát ñoäc nhö kim loaïi naëng, hoùa chaát ñoäc vì söõa coù khaû naêng haáp thu caùc kim loaïi naëng vaø moät soá hoùa chaát ñoäc raát maïnh. Toát nhaát neân duøng caùc duïng cuï laøm baèng nhoâm thuaàn, saét traùng men hoaëc nhöïa trung tính. Caùc duïng cuï naøy caàn röûa saïch seõ vaø voâ truøng (traùng qua nöôùc soâi) tröôùc khi söû duïng. • Khaên lau saïch, daây buoäc chaân, buoäc ñuoâi (daây buoäc chaân duøng sôïi daây meàm, to baûn). • Nöôùc aám ñeå luyeän naêng baàu vuù. • Gheá ngoài cho ngöôøi vaét söõa. Neáu vaét söõa baèng maùy thì phaûi veâ sinh, chuaån bò kieåm tra maùy moùc, kieåm tra caùc thoâng soá kyõ thuaät cuûa maùy. 73
  75. • Chuaån bò caùc duïng cuï khaùc ñeå xaùc ñònh khoái löôïng söõa, laáy maãu phaân tích Chuaån bò ngöôøi vaét söõa: • Ngöôøi vaét söõa phaûi coù tính bình tónh, nheï nhaøng, khoâng bò maéc caùc beänh truyeàn nhieãm. • Ngöôøi vaét söõa phaûi röûa tay saïch seõ baèng xaø phoøng vaø lau khoâ baèng khaên saïch tröôùc khi vaét söõa. • Khi baét ñaàu vaét söõa, ngöôøi vaét söõa phaûi hoaøn toaøn taäp trung vaøo coâng vieäc cuûa mình. Tuyeät ñoái khoâng ñöôïc döøng vieäc vaét söõa laïi vì lyù do caù nhaân. • Taùc phong, maøu saéc quaàn aùo phaûi oån ñònh, khoâng thay ñoåi. Chuaàn bò boø • Boø ñöôïc ñöa vaøo vaét söõa phaûi laø nhöõng boø bình thöôøng. Neáu thaáy boø coù nhöõng bieåu hieän baát thöôøng veà söùc khoûe, thaàn kinh thì döøng laïi. • Taém chaûi saïch seõ cho boø nhaát laø phaàn sau vaø baàu vuù. • Duøng khaên saïch nhuùng vaøo nöôùc aám 40- 420C röûa saïch baàu vuù sau ñoù lau khoâ baèng moät khaên saïch. Nhuùng caùc ñaàu nuùm vuù vaøo coàn iode 2-4% nhaèm traùnh nhöõng vi sinh vaät coù treân da baàu vuù xaâm nhaäp vaøo söõa vaø kích thích boø tieát hormone oxytocin. Coâng vieäc naøy laøm nhanh trong voøng 1 phuùt. 2/ Khi vaét söõa Tröôùc khi vaét söõa vaøo xoâ phaûi loaïi boû caùc tia söõa ñaàu ra ngoaøi moät chieác khay maøu saãm nhaèm ñeå: 74
  76. • Quan saùt traïng thaùi cuûa söõa, kieåm tra maøu saéc, muøi vò vaø xem söõa coù bò voùn khoâng. • Loaïi boû nhöõng phaàn söõa bò oâ nhieãm naëng ra ngoaøi. Sau ñoù vaét söõa vaøo xoâ. Neáu laø vaét söõa baèng maùy thì sau khi kieåm tra caùc tia söõa ñaàu xong, laép caùc coác vaét söõa vaøo caùc nuùm vuù vaø vaän haønh maùy. Chuù yù: • Trong quaù trình vaét söõa phaûi thöôøng xuyeân thay ñoåi vuù vaét. Thöôøng vuù phía tröôùc ñöôïc vaét tröôùc sau ñoù vaét vuù phía sau. Coù theå vaét heát nuùm vuù naøy môùi sang nuùm vuù khaùc, khoâng nhaát thieát phaûi vaét cuøng luùc 2 nuùm vuù. • Coá gaéng vaét kieät söõa ñeå taêng tyû leä môõ söõa vaø giaûm nguy cô vieâm vuù, kích thích khaû naêng taïo söõa cho laàn sau. 3/ Sau khi vaét söõa • Veä sinh laïi baàu vuù boø. Nhuùng ñaàu vuù boø vaøo dung dòch thuoác saùt truøng vaø cho boø aên coû non ñeå boø khoâng naèm sau khi vaét söõa nhö vaäy vi sinh vaät khoâng xaâm nhaäp vaøo vuù khi loã nuùm vuù chöa ñoùng kòp. • Röûa saïch seõ toaøn boä caùc duïng cuï chöùa söõa vaø goùp söõa, lau khoâ phôi döôùi naéng maët trôøi sau ñoù caát vaøo nôi khoâ raùo. • Neáu vaét söõa baèng maùy phaûi veä sinh maùy vaét söõa ñeå loaïi boû phaàn söõa coøn laïi trong maùy baèng chaát taåy röûa thích hôïp. KYÕ THUAÄT VAÉT SÖÕA • Taïo cho boø tinh thaàn thoaûi maùi khi vaøo nôi vaét söõa. 75
  77. • Veä sinh duïng cuï vaét söõa, chuoàng vaét söõa, ngöôøi vaét söõa thaät saïch seõ. • Coá ñònh ngöôøi vaét söõa, giôø vaét söõa, kyõ thuaät vaét söõa. • Nhuùng ñaàu vuù vaøo coàn iod 2-4% tröôùc vaø sau khi vaét söõa. • Thôøi gian chuaån bò vaø kích thích xuoáng söõa khoâng keùo daøi quaù moät phuùt. • Thôøi gian vaét söõa keùo daøi khoâng quaù 7 phuùt. • Vaét naém khoâng gaäp ngoùn tay caùi, chæ vaét vuoát khi vaét kieät. • Khoâng keùo daøi nuùm vuù xuoáng saâu deã toån thöông vuù. • Vaét kieät söõa, khoâng ñeå söõa dö trong baàu vuù deã gaây vieâm vuù. 58. Öu nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp vaét söõa baèng maùy? Öu ñieåm: • Tieát kieäm thôøi gian. • Tieát kieäm lao ñoäng • Söõa saïch hôn. Haïn cheá: • Ñaàu tö ban ñaàu cao. • Toán chi phí baûo trì vaø thay theá phuï tuøng. • Veä sinh maùy thöôøng xuyeân. • Ngöôøi vaän haønh maùy phaûi coù trình ñoä veà maùy moùc, kyõ thuaät. • Boø vaét söõa baèng maùy phaûi coù nuùm vuù ñeàu. • Maùy khoâng kieåm soaùt ñöôïc löôïng söõa, coù khi söõa coøn laïi trong baàu vuù, coù khi huùt ra maùu. 76
  78. • Nguy cô vieâm vuù cao hôn. 59. Saûn löôïng vaø chaát löôïng söõa trong moät chu kyø bieán ñoäng nhö theá naøo? Sau moãi laàn sanh beâ boø meï tieát söõa keùo daøi khoaûng 8-10 thaùng goïi laø moät chu kì söõa. Nhìn chung thì saûn löôïng vaø chaát löôïng söõa trong moät chu kì bieán ñoäng theo quy luaät sau: - Saûn löôïng söõa taêng daàn töø khi ñeû ñeán tuaàn thöù 8-10 seõ ñaït cöïc ñaïi (ñænh söõa) sau ñoù giaûm daàn. Khi khaåu phaàn aên cuûa boø thieáu protein thì boø cho naêng suaát thaáp ñeàu khoù phaùt hieän thaáy ñænh söõa. Khi khaåu phaàn thieáu naêng löôïng thì sau khi ñaït ñænh söõa saûn löôïng giaûm nhanh. - Chaát löôïng söõa maø chuû yeáu laø haøm löôïng chaát beùo thöôøng coù tyû leä nghòch vôùi saûn löôïng söõa. Nghóa laø khi saûn löôïng söõa thaáp thì bô söõa cao vaø khi saûn löôïng söõa cao thì bô thaáp. Ñaàu kì tieát söõa haøm löôïng bô cao, sau 1-2 thaùng haøm löôïng bô giaûm daàn vaø sau ñoù taêng daàn ôû caùc thaùng cuoái kì. - Haøm löôïng ñöôøng vaø khoaùng trong söõa ít bieán ñoäng. 60. Vi sinh vaät trong söõa? Chaát löôïng veä sinh söõa ñöôïc xaùc ñònh bôûi soá löôïng vaø loaïi vi sinh vaät coù trong söõa. Moãi vi sinh vaät chæ goàm 01 teá baøo, maét thöôøng khoâng nhìn thaáy. Vi sinh vaät sinh saûn raát nhanh. Moät soá loaøi vi sinh vaät chæ 20 phuùt ñaõ phaân chia thaønh 2 vi sinh vaät môùi, nhö vaäy sau 4h thaønh 4000 vi sinh vaät. Töø moät con vi khuaån coù theå nhaân leân thaønh 16 trieäu con trong voøng 24 giôø. Vi 77