Giáo trình Bệnh cây đại cương - GS.TS. Vũ Triệu Mân (Phần 1)

Nội dung text: Giáo trình Bệnh cây đại cương - GS.TS. Vũ Triệu Mân (Phần 1)

1. B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TR ƯNG ð I H C NÔNG NGHI P I - HÀ N I Ch biên : GS.TS. V Ũ TRI U MÂN GIÁO TRÌNH BNH CÂY ð I C ƯƠ NG (Chuyên ngành B o v th c v t) HÀ N I - 2007 Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương
2. Li nói ñ u Bnh cây ñ i c ươ ng là ph n trang b nh ng ki n th c c ơ b n, các khái ni m, ñ nh ngh ĩa, các n i dung ch y u c a khoa h c b nh cây, là môn h c c ơ s cho ph n b nh cây chuyên khoa c a môn h c b nh cây (Phytopathology). Môn h c giúp sinh viên n m v ng các ñc ñim sinh v t h c và sinh thái h c c a các nguyên nhân gây b nh và nh ng h ưng phòng tr , h n ch b nh h i. Ni dung ch y u c a môn h c g m: 1. Khái ni m chung v b nh cây. 2. Sinh thái b nh cây. 3. Phòng tr b nh cây. 4. Bnh cây do môi tr ưng. 5. Nm gây b nh cây. 6. Vi khu n gây b nh cây. 7. Virus gây b nh cây. 8. Phytoplasma gây b nh cây. 9. Viroide gây b nh cây. 10. Tuy n trùng gây b nh cây. 11. Protozoa gây b nh cây. 12. Th c v t th ưng ñ ng gây b nh cây. Tham gia vi t giáo trình này g m các tác gi : 1. GS.TS. V ũ Tri u Mân: ch ươ ng I, ch ươ ng II, ch ươ ng III, ch ươ ng IV, ch ươ ng VII, ch ươ ngVIII, ch ươ ng IX. 2. PGS.TS Lê L ươ ng T : ph n phân lo i n m - ch ươ ng V, ph n tri u ch ng b nh cây - ch ươ ng I, ph n nh ưng thay ñi c a cây sau khi b b nh -ch ươ ngI. 3. PGS.TS Nguy n Kim Vân: ch ươ ng V. 4. TS. ð T n D ũng: ch ươ ngVI, ch ươ ng XII. 5. TS. Nguy n Ng c Châu: ch ươ ng X. 6. TS. Ngô Th Xuyên: ch ươ ng XI. 7. TS. Nguy n V ăn Viên: ph n bi n pháp hoá h c - ch ươ ng III. 8. GS.TS V ũ H u Yêm: ph n b nh do thi u dinh d ưng - ch ươ ng IV. 9. PGS.TS Ngô Bích H o: ph n phân lo i và phòng tr - ch ươ ng VII. Giáo trình này ch y u dùng cho sinh viên n ăm th c 3 ngành B o v th c v t. Giáo trình ñã ñưc so n th o v i vi c b sung nhi u t ư li u m i vì v y có th làm tài li u tham kh o cho các k s ư ñã ra tr ưng và nh ng cán b k thu t quan tâm t i môn h c b nh lý th c v t. CÁCTÁCGI Ả Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 2
3. Ch−¬ngI Kh¸iniÖmchungvÒbÖnhc©y I.BÖNHC¢YVS¶NXUÊTN¤NGNGHIÖP 1.1.LÞchsökhoahäcbÖnhc©y KhoahäcbÖnhc©y®−îch×nhthnhtõnhucÇucñas¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Thêi th−îngcæ,víi®êisèngh¸il−îmsau®ãtiÕnbéh¬nlducanh,duc−.Conng−êikh«ng ph¸thiÖn®−îcsùph¸ho¹icñabÖnhc©ymlu«nchor»ngviÖcc©ybÞhÐo,bÞchÕt,s¶n xuÊtn«ngnghiÖpbÞtnph¸ldotrêi,v.v kh«ngph¸thiÖn®−îcnguyªnnh©ng©ybÖnh. TõthÕkûthø3tr−ícc«ngnguyªnvothêicæHyL¹p,Theophraste®m«t¶bÖnhgØs¾t h¹ic©yvhiÖnt−îngnÊmkÝsinhëgècc©y.§ÕnthÕkû16chÕ®éphongkiÕntËpquyÒn ph¸ttriÓnm¹nh,c¸cvïngs¶nxuÊtchuyªncanhvíihngngnhÐctaxuÊthiÖn.BÖnhc©y ngycngg©ynhiÒut¸ch¹ilínchos¶nxuÊtvnhËnthøcvÒbÖnhngycngrârÖth¬n. TíithÕkû18,kinhtÕthÕgiíi®chuyÓntõc¸cc«ngtr−êngthñc«ngsangnöac¬khÝv c¬khÝho¸.C¸cquècgiat−b¶nh×nhthnhkhoahäcküthuËtph¸ttriÓnm¹nh.B−íc®Çu ®cãnh÷ngbiÖnph¸p®¬ngi¶nphßngtrõbÖnhc©y®−îcthùchiÖn:M.Tillet(1775)vB. Prevost (1807) l nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ bÖnh than ®en lóa m×. Ti liÖu nghiªncøuvÒbÖnhc©ycñaAntondeBary(1853)®−îcxuÊtb¶n®t¹onÒnmãngchosù ph¸ttriÓncñakhoahäcbÖnhc©ysauny.Hallier(1875)ph¸thiÖnvikhuÈng©ythèicñ khoait©y.A.Mayer(1886),D.Ivanopski(1892),M.Bayerinck(1898)t×mraviruskh¶m thuècl¸.NocarvRoux(1898)ph¸thiÖnMycoplasmaë®éngvËt. Schulrt vFolsom(19171921)t×mthÊybÖnhcñ khoai t©y cã h×nh thoi nh−ng kh«ngx¸c®Þnhrânguyªnnh©n.Nh−ngph¶itíinh÷ngn¨m30cñathÕkû20khikhoahäc thÕ giíi ph¸t triÓn nhiÒu n−íc t− b¶n c«ng nghiÖp ra ®êi, nÒn c«ng nghiÖp c¬ khÝ ho¸ chuyÓnsang®iÖnkhÝho¸nhanhchãngcho®Õnnh÷ngn¨m80cñathÕkû20tinhäc,®iÖn tö,tù®éngho¸®ph¸ttriÓnm¹nh,c¸cc«ngtr×nhnghiªncøubÖnhc©y®chuyÓnsang métb−ícph¸ttriÓnv−îtbËc.N¨m18951980,E.F.Smith ®nghiªncøumétc¸chÖ thèngvÒvikhuÈng©ybÖnhc©y.RÊtnhiÒunhvikhuÈnhäc®cãc¸cc«ngtr×nhnghiªn cøucñaBranesJ.AWdreyL.V.A,BoshS.E,BoucherC.A.,ChangM.L,CookD.,N.W. Schaad,J.B.JonesvW.ChunvÒvikhuÈnhäcnh÷ngn¨m®ÇuthÕkû20c¸cnhkhoa häcHLan,Ph¸p,Anh,NhËtB¶n®cãnhiÒuc«ngtr×nhnghiªncøu.Cuèn"BÖnhvirus h¹ithùcvËt"(Plantvirology)cñaR.E.FMathewltiliÖuc¬b¶n®−îcxuÊtb¶nnhiÒulÇn; cuèn"Ph©nlo¹ivirus"(VirusTaxonomy)cñanhiÒut¸cgi¶lméttiliÖurÊtchitiÕtv hiÖn®¹ivÒvirushäcbÖnhc©yvvirusnãichung. DieniervW.Raymer(1966)®x¸c®Þnh®−îcviroidelnguyªnnh©ng©yrabÖnh khoait©ycãcñh×nhthoiëMü. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 3
4. J.Doivcéngt¸cviªn(1967)lÇn®Çutiªn®x¸c®ÞnhbÖnhPhytoplasmah¹ithùc vËtëNhËtB¶n.TiliÖu"BÖnhc©ynhiÖt®íi"cñaH.DavidvThurston;"BÖnhc©y"(Plant pathology)cñaGeorgeN.Agrios®−îcxuÊtb¶nnhiÒulÇnlnh÷ngtiliÖucãgi¸trÞcho viÖcph¸ttriÓnvnghiªncøubÖnhc©y.§ÆcbiÖt,m«nsinhhäcph©ntöph¸ttriÓn®mang l¹isùph¸ttriÓnv−îtbËccñakhoahäcbÖnhc©ycuèithÕkû20®ÇuthÕkû21.C¸chéi bÖnhlýthùcvËtcñac¸cn−ícthnhlËptõrÊtl©utrªnthÕgiíinh−:ëHLan(1891),Mü (1908),NhËtB¶n(1916),Canada(1930), Ên§é(1947). HéinghÞnghiªncøubÖnhc©ylÇnthønhÊt®tËphîprÊtnhiÒunhnghiªncøubÖnh c©yt¹iLu©n§«n(Anh)vo8/1968më®Çuchoc¸cho¹t®éngrÊt®ad¹ngvphongphó saunycñaHiÖphéic¸cnhnghiªncøubÖnhc©ythÕgiíi. ëViÖtNamtõthêiLªQuý§«n,trongcuèn“V©n§ilo¹ingò”«ng®m«t¶nhiÒu ph−¬ngph¸pch¨msãcc©ykhoÎ,dïngv«itrobãnruénghunkhãibÕp®Ób¶oqu¶nhnh tái,ng«®ÆcbiÖtl®biÕtchänvtuyÓnlùac¸cgiènglóatèt,ÝtbÞs©ubÖnh. T×nhh×nhbÖnhc©yViÖtNam®ÇuthÓkû20®®−îcghinhËnb»ngc¸cc«ngtr×nh nghiªncøucñac¸ct¸cgi¶ng−êiPh¸pF.Vincens(1921)vÒph¸thiÖnbÖnh®¹o«ndonÊm Pyricularia h¹ilóat¹ic¸ctØnhB¹cLiªu,CÇnTh¬,SãcTr¨ng.Bougnicourt(1943)ph¸t hiÖnbÖnhlóavonëViÖtNam.Roger(1951)ph¸thiÖnbÖnh®¹o«nëmiÒnB¾cViÖtNam. Trong cuèn "BÖnh c©y nhiÖt ®íi" (Phytopathologie des pays chaud) cña t¸c gi¶ Roger (1954)xuÊtb¶nt¹iParisrÊtnhiÒubÖnhh¹ic©yëvïngnhiÖt®íi®ÆcbiÖtlëViÖtNam® ®−îc®ÒcËp,m«t¶tØmØ. Sauc¸chm¹ngth¸ngT¸m,cuéckh¸ngchiÕnchèngPh¸px¶yra¸cliÖt,kÐodi9 n¨m.Mitíimïathu1955,lÇn®ÇutiªnTæBÖnhc©ythuécViÖnKh¶ocøutrångträt® ®−îcthnhlËptõ®ãngnhbÖnhc©yViÖtNam®ph¸ttriÓnm¹nhmÏ,tíinay®h×nh thnhméthÖthèngnghiªncøu,gi¶ngd¹yvqu¶nlýc«ngt¸ckiÓmdÞchvphßngtrõ bÖnhh¹irénglínvíiCôcB¶ovÖthùcvËt,ViÖnB¶ovÖthùcvËt(BVTV),c¸cbém«n BVTVëc¸ctr−êng®¹ihäcvc¸cchicôcvíihngngnc¸nbécãtr×nh®étõcao®¼ng ®Õn®¹ihäcvtrªn®¹ihäc.RÊtnhiÒucuèns¸chvÒbÖnhc©ygåms¸chdÞch,tiliÖudÞch vs¸chh−íngdÉnph−¬ngph¸pnghiªncøu,gi¸otr×nhbÖnhc©y,s¸chchuyªnkh¶o,s¸ch phæbiÕnküthuËtcñac¸ct¸cgi¶VòMinh,§−êngHångDËt,HMinhTrung,VòKh¾c Nh−îng,LªL−¬ngTÒ,VòTriÖuM©n,NguyÔnV¨nTuÊt,Ph¹mV¨nKim,NguyÔnTh¬, BïiChÝBöu,Ph¹mV¨nD−,NguyÔnThÞThuHång,vrÊtnhiÒut¸cgi¶kh¸c. Tõth¸ng9/2001HéiSinhhäcph©ntöbÖnhlýthùcvËtViÖtNam®®−îcthnhlËp tËphîphÇuhÕtc¸cnhnghiªncøubÖnhc©y ViÖtNam.Héi®cãnhiÒumèiquanhÖ quècgiavquèctÕ,ph¸ttriÓnsùhîpt¸cnghiªncøukhoahäccñac¸cnhnghiªncøu bÖnhc©yViÖtNam.Héi®tæchøc5cuéchéith¶okhoahäc6/2002,10/2003,6/2004, 10/2004,10/2006v®ÆcbiÖtn¨m2005®xuÊtb¶ncuèns¸ch“Nh÷ngthnhtùu50n¨m nghiªncøubÖnhc©yViÖtNam(19552005)”giíithiÖuc¸cc«ngtr×nhnghiªncøukhoa häcbÖnhc©ycñaViÖtNamtrongsuèt50n¨mqua. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 4
5. 1.2.Nh÷ngthiÖth¹ikinhtÕdobÖnhc©y TõcuèithÕkû20®Õnnay,n«ngnghiÖpthÕgiíi®®¹t®−îcnh÷ngthnhtùutolín, s¶nl−îngvn¨ngsuÊtc©ytrångkh«ngngõngæn®Þnhvngymétn©ngcao.TuyvËy,do nh÷ngt¸c®éngcñasùthay®æikhÝhËusùbiÕn®éngcñadÞchh¹i®dÉn®Õnnh÷ngthiÖt h¹i®¸ngkÓvÒn¨ngsuÊtvphÈmchÊtc©ytrångënhiÒuvïngtrªnthÕgiíi. TheotiliÖucñaTæchøcL−¬ngthùcvN«ngnghiÖpLiªnhîpquèc(FAO),thiÖt h¹ivÒbÖnhc©ytrongnh÷ngn¨m90thÕkû20−íctÝnh11,6%.Trong®ã,bÖnhh¹idonÊm cãtíihngchôcngnloi,h¬n1000loivirus,600loivikhuÈn, tuyÕntrïngvrÊt nhiÒubÖnhh¹ikh¸cdoviroidevphytoplasma,protozoag©yra. TrªnthÕgiíi,tronglÞchsö®cãrÊtnhiÒutrËndÞchbÖnhlín®−îcghinhËnnh−trËn dÞchdobÖnhmècs−¬ngdonÊm Phytophthorainfestans g©yraëAix¬lenvon¨m1845 1847lm1triÖung−êichÕtvh¬n2triÖung−êiph¶idic−®in¬ikh¸c.TrËndÞchbÖnhrØ s¾tcphªëS¬rilanca®g©ythiÖth¹ih¬n150triÖufr¨ngPh¸pg©ymÊtmïa®ãikÐm. Nh÷ngtrËndÞchdobÖnhGreeningvTristezag©yrahiÖnt−îngtnlôic©ycamë nhiÒuvïngthuécB¾cPhi,TrungMüv§«ngNam ¸. ëViÖtNam,bÖnhh¹ithùcvËt®g©ynªnnhiÒutrËndÞchnghiªmträngg©ythiÖth¹i rÊtlínchos¶nxuÊt:n¨m19551956bÖnh®¹o«n®h¹itrªn2000ngnmÉuB¾cbét¹i H§«ng(cò).BÖnhlóavon®ph¸h¹i®Õnhngtr¨mmÉuB¾cbéëc¸ctØnh®ångb»ng s«ngHång.BÖnhlóavnglôixuÊthiÖntõ1910ëYªnCh©u,T©yB¾ctíinh÷ngn¨m40, 50;bÖnhxuÊthiÖnc¶ë®ångb»ngB¾cbénh−ngtËptrungph¸ho¹inÆngnhÊttõ1963 1965trªndiÖntÝchrénghngtr¨mngnhaë®ångb»ngB¾cbé.ChØtÝnhriªngc¸ctØnh ThanhHo¸,Th¸iB×nh,Nam§Þnh,H§«ngvHNamtrongn¨m1964®cã57.500ha lóabÞbÖnhvnglôitnph¸hontonvhngtr¨mngnhabÞnhiÔmbÖnh. BÖnh®¹o«nph¸h¹ith−êngxuyªnëvïng®ångb»ngB¾cbé,B¾cvNamtrungbé, miÒnNam.Tõn¨m1981®Õnn¨m1986®th−êngxuyªnph¸h¹itrªn10.000ha,cãlóctíi 160.000habÞnhiÔm®¹o«n(1985)víimøcthiÖth¹inÆng,nhÑkh¸cnhau. C©ykhoait©y,cchua,ít,c©ycam,chanhbÞvirus,c©yhåtiªu,cphª,thuècl¸bÞ tuyÕntrïng.C¸cc©yhäcbÞhÐoxanhvikhuÈnvv«sèbÖnhh¹irau,c©y¨nqu¶,c©y c«ngnghiÖp,c©ylmthuèc,hoac©yc¶nhg©ythiÖth¹itolín.Trong®iÒukiÖnnhiÖt®íi khÝmïaÊmvm−anhiÒuquanhn¨mën−ícta. ThiÖth¹icñabÖnhc©ythÓhiÖnrârÖtënh÷ngmÆtsau: BÖnhlmgi¶mn¨ngsuÊtcñac©ytrång:doc©ybÞchÕt,dométbéphËnth©n,cnh l¸,cñ,qu¶bÞhuûho¹i.C©ybÞbÖnhsinhtr−ëngkÐm,cßicäc dÉn®Õnn¨ngsuÊtgi¶m. NÕudÞchbÖnhbïngph¸tcãthÓlmgi¶ms¶nl−îngtrªndiÖntÝchréngg©ythiÖth¹ikinh tÕlín. BÖnhlmgi¶mphÈmchÊtn«ngs¶nkhithuho¹chvcÊttr÷:gi¶mgi¸trÞdinhd−ìng nh−gi¶mhml−îng®¹m,chÊtbÐo,®−êng,c¸cvitamin,c¸cchÊtkho¸ng,v.vërauqu¶. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 5
6. ChÌ,thuècl¸,cphªbÞn¸tvônhaymÊth−¬ngvÞ khichÕbiÕn,mÝagi¶m hm l−îng®−êng,b«ngv®aysîing¾nvgi¶m®ébÒn,dÔ®øt,sîib«ngbÞhoenèkhivi khuÈnph¸ho¹i.NhùacaosukÐm®nhåikhic©ybÞbÖnh.V×vËy,bÖnhlmgi¶mphÈm chÊtc¸cvËtliÖudnhchoc«ngnghiÖpthùcphÈm,c«ngnghiÖpnhÑ. BÖnhlmgi¶mgi¸trÞthÈmmücñahngho¸:bÖnhloÐtcamg©yranh÷ngvÕtlë,loÐt trªnqu¶.BÖnhsÑochanhg©yrac¸culåid¹ngchãpnãntrªnqu¶chanh.BÖnhth¸nth−xoi t¹oranh÷ngvÕt®èm®entrªnmÆtqu¶c¸cs¶nphÈmnykhib¶oqu¶nsÏbÞthèiháng. BÖnhlmgi¶msøcsènghoÆcg©ychÕthomgièng,m¾tghÐp,gècghÐp,cnhghÐp, c¸cs¶nphÈmnu«icÊym«tÕbo ,trongnh©ngièngv«tÝnhvgi¶msøcn¶ymÇmg©y chÕtc©yconkhibÖnhnhiÔmtrªnh¹tgièng. VisinhvËttrongkhig©ybÖnhc©ycßntiÕtranh÷ngchÊt®éc¶nhh−ëngtrùctiÕp ®Õnc©ybÞbÖnh,g©y®écchong−êivgiasóc.NÊmmècvng( Aspergillusflavus )h¹il¹c, ®Ëut−¬ng,h¹tsentiÕtraAflatoxing©yungth−ganëng−êiv®éngvËt. NÊmg©ybÖnhthan®enëlóam×tiÕtra®éctèg©y®écchong−êivgiasóc.NÊm g©ybÖnhmèchångng« Fusarium còngtiÕtra®éctèëliÒucaocãthÓg©ytövongcho ng−êi. NÊm g©y bÖnh ®èm vßng xu ho, b¾p c¶i Alternaria brassicae tiÕt ra ®éc tè Alternarin. BÖnhc©ycßng©y«nhiÔm®Êttrångträt,visinhvËtg©ybÖnhn»mtrongtnd−r¬i xuèng®ÊtvtuyÕntrïngtrong®Êt®lm®Êttrëthnhmétn¬inhiÔmbÖnhrÊtnguyhiÓm chovôtrångträtsau.Ho¸chÊtphßngtrõbÖnhtÝchtôl¹itrong®ÊtøcchÕvisinhvËtcã Ých,lm«nhiÔmm«itr−êng 1.3.§èit−îngnghiªncøucñakhoahäcbÖnhc©y KhoahäcbÖnhc©ylm«nkhoahäcnghiªncøuvÒc¸cc©ybÞbÖnh.Trong®ãký sinhg©ybÖnhvm«itr−ênglu«nlnh÷ng®iÒukiÖnsinhth¸iquanträng®ÓvisinhvËt g©ybÖnhcãthÓph¸ttriÓnthuËnlîihoÆcbÞøcchÕkh«ngph¸ttriÓnvg©yh¹i.§ångthêi tÝnh®éccaohaythÊpcñavisinhvËtg©ybÖnh®¶nhh−ëngrâ®Õnmøc®énhiÔmbÖnh cñac©y.ChÝnhv×vËy®èit−îngnghiªncøucôthÓcñam«nbÖnhc©ylb¶nchÊtnguyªn nh©ng©yrabÖnhc©y,c¸c¶nhh−ëngcñam«itr−êngtíisùph¸ttriÓncñabÖnh,c¸cbiÖn ph¸pphßngtrõcãhiÖuqu¶kinhtÕnhÊtvb¶ovÖm«itr−êng. ChitiÕtcñac¸cnéidungtrªnbaogåm: C¸c®Æc®iÓmtriÖuchøngvqu¸tr×nhbÖnhlý. §Æc®iÓmnguyªnnh©ng©ybÖnhvc¸cph−¬ngph¸pchÈn®o¸nx¸c®ÞnhbÖnh. T¸ch¹i,tÝnhphæbiÕn,quyluËtph¸tsinhvdùtÝnhbÖnhtheoc¸cvïngsinhth¸i. NghiªncøutÝnhmiÔndÞch,kh¸ngbÖnh,chÞubÖnhvb¶nchÊtc¸chiÖnt−îngny ®Óøngdôngtrongnghiªncøut¹ogièngkh¸ngbÖnh. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 6
7. §−arac¸cbiÖnph¸pphßngtrõcãhiÖuqu¶vkinhtÕnhÊtvb¶ovÖm«itr−êng. 1.4.Nh÷ngbiÕn®æicñac©ysaukhibÞbÖnh a.Nh÷ngbiÕn®æivÒc−êng®équanghîp C©ybÞbÖnhnãichungc−êng®équanghîp®Òugi¶m.Qu¸tr×nhquanghîpgi¶ml dodiÖntÝchl¸cñac©ygi¶msótrârÖthoÆcdol¸bÞbiÕnvng,hml−îngdiÖplôc.NhiÒu c©ybÞbÖnhl¸rônghoÆcc©ythÊplïn,l¸nhá,l¸biÕnd¹ngxo¨ncuèn,c©ycßicäcÝt l¸ trongmäitr−ênghîpc−êng®équanghîp®Òugi¶m. b.Nh÷ngbiÕn®æivÒc−êng®éh«hÊp Sùthay®æic−êng®éh«hÊpcñac©ybÖnhchñyÕuphôthuécvo®ÆctÝnhcñakýsinh vËtg©y bÖnh,®Æc®iÓm gièngnhiÔm hay chèng bÖnh hoÆc®Æc ®iÓm vïngm« tÕ bo bÞ nhiÔmbÖnh. §asèc¸ctr−ênghîpc−êng®éh«hÊpt¨ngcaoëgiai®o¹n®ÇunhiÔmbÖnhråisau ®ãgi¶msótdÇnhoÆcgi¶m®inhanhchãngtuútheoc¸c®Æc®iÓmkh¸nghaynhiÔmbÖnh cñac©ykýchñ. Khic−êng®éh«hÊpt¨ngchÝnhllócc¸cmenoxyho¸t¨ngho¹ttÝnh®étngét(men catalase,peroxydase,polyphenoloxydase ).Qu¸tr×nhny®t¹oc¸cs¶nphÈmoxyho¸ nh−quinon.Quinont¨ngnång®é®étngétcãthÓg©ychÕtm«c©ydoc¸cs¶nphÈmnyøc chÕho¹t®éngcñac¸cmenkhö(dehydrase)nhÊtlëc¸cgièngcãtÝnhkh¸ngcao.HiÖn t−îngbiÕn®æinyldosùho¹t®éngcñac©ykhicãc¸ckýsinhg©ybÖnhtÊnc«ngv ®−îccoinh−ph¶nøngtùvÖtÝchcùccñac©ychèngbÖnh. c.Ph¸huûqu¸tr×nhtrao®æichÊt KhibÞbÖnhqu¸tr×nhtrao®æichÊtëc¸cc¸thÓ,ëmétgièngc©y,loic©ynhiÔm bÖnhcãthÓcãnh÷ngthay®æikh¸cnhau.Tuynhiªn,quyluËtchungl®¹mtængsèv gluxittængsègi¶m®idoqu¸tr×nhph©nhuûm¹nhh¬n.Tûsèc¸cd¹ngprotein/phiprotein gi¶mxuèng.Proteincñac©ybÞmenproteasecñakýsinhph©nhuût¹oramétl−înglín axitamintùdo,nhiÒuaxitamintùdol¹iph©ngi¶ivcuèicïngt¹othnhNH 3,c©ybÞmÊt métl−îng®¹mlín.§−êng®acòngthay®æi,c¸cd¹ng®−êng®aph©ngi¶ithnhd¹ng ®−êng ®¬n. C¸c d¹ng gluxit dù tr÷ ph©n gi¶i lm thay ®æi sè l−îng v chÊt l−îng cña gluxittrongm«c©ybÖnh(nh−tr−ênghîpbÖnhmècs−¬ngkhoait©y,bÖnhvirusthùcvËt). ëc¸cc©ybÞbÖnhcãhiÖnt−îngsùvËnchuyÓn,ph©nbè,®iÒuhoc¸cchÊt®¹m, gluxitbÞph¸vì. d.SùbiÕn®æichÕ®én−íc N−íclm«itr−êngquanträng®ÓthùchiÖnc¸cc¬chÕcñasùsèngtrongc¬thÓ. N−ícquyÕt®Þnhsùho¹t®éngcñamenvc¸cph¶nøngcñasùsèngnh−ngkhic©ybÞ bÖnhlu«nlu«nx¶yrat×nhtr¹ngmÊtn−íccñac©ybÞbÖnh. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 7
8. C−êng®étho¸th¬in−íct¨ngm¹nhlmc©ymÊtn−íc.SëdÜx¶yrahiÖnt−îngny ldokýsinh®ph¸huûhÖrÔvm¹chdÉnn−ícëc©y.Métsèkýsinhph¸vìth©nc©y ch¶ynhùavn−íctõc¸cbãm¹chrangoi(hiÖnt−îngx×mñcaosu). KýsinhcãthÓt¸c®éngtíi®éthÈmthÊucñamngtÕbo,ph¸vìm«b¶ovÖbÒmÆt l¸,cnh,v.v lmtªliÖtkh¶n¨ng®ãngmëcñakhÝkhængvthuûkhæng. Kýsinhg©yh¹iëbãm¹chdÉnth−ênglmbãm¹chbÞvÝtt¾c,c¸cchÊtg«m,c¸cs¶n phÈmph©ngi¶ipectin,hoÆct¹oc¸ckhèiulmt¾cbãm¹ch(bÖnhsïicnhchÌ).BÖnhcã thÓ g©y hÐo vng (c¸c lo¹i nÊm Fusarium ) hay g©y hÐo xanh (vi khuÈn Ralstonia solanacearum ). e.BiÕn®æicÊut¹ocñatÕbo KhinhiÔmbÖnh,®éthÈmthÊucñamngnguyªnsinhthay®æi,ph¸vìtÝnhb¸nthÈm thÊucñamngtÕbo,ph¸huû¸plùcthÈmthÊuvtÝnhtr−¬ngcñatÕbo. §ékeonhítcñachÊtnguyªnsinhgi¶msót.Thay®æivÒsèl−îngv®élíncñal¹p thÓ,tythÓ,nh©ntÕbo vnhiÒuthnhphÇnkh¸ccñatÕbo.Nh÷ngbiÕn®æitrªn®©ydÉn ®Õnsùthay®æih×nhth¸itÕbovm«thùcvËt:§ãlsùs−ngtÕbo,t¨ngkÝchth−íctÕbo bÊtb×nhth−êng(nh−bÖnhphångl¸chÌ)t¹okhèiusotÕbosinhs¶nqu¸®é(nh−bÖnh s−ngrÔb¾pc¶i,sïicnhchÌ)g©ychÕtm«v®¸mchÕttrªnnh−c¸cbÖnhh¹il¸,th©n,cnh, cñqu¶. Nh÷ngt¸ch¹ivÒsùhaohôtmétl−înglínc¸cchÊtdinhd−ìngcñac©ybÞbÖnh,ph¸ vìho¹t®éngsinhlýb×nhth−êng.Qu¸tr×nhtænghîpvtrao®æichÊtcñac©ynh−:trao®æi ®¹m,gluxit,chÊtkho¸ng,chÊt®iÒuhosinhtr−ëngcòngbÞrèilo¹nvph¸vì. Ph¸huûchÕ®én−íclm¶nhh−ëngtíiqu¸tr×nh®ångho¸,sùsinhtr−ëng,ph¸t triÓnvtÝchluüvËtchÊtcñac©y.Lmthay®æichøcn¨ngsinhlýthay®æicÊut¹ocñatÕ bovm«.Cuèicïngtrongnh÷ngtr−ênghîpbÖnhnÆngcãthÓdÉn®Õnc©ychÕt. 1.5.§ÞnhnghÜabÖnhc©y §ÓhiÓurânh−thÕnolc©ybÞbÖnh,tr−íchÕtchóngtacÇncãkh¸iniÖmvÒmét c©ykhoÎ.Víiquan®iÓmsinhth¸ihäcvditruyÒnhäcchóngtacãthÓnªulªnmétkh¸i niÖmvÒc©ykhoÎnh−sau: C©ytrång®−îctrångträttrong®iÒukiÖnsinhth¸ikhÝhËu®Êt®aivnguåndinh d−ìng,chÕ®én−íckh«ngthay®æigièngnh−c©ybèmÑcñachóngvlu«nlu«nbiÓuhiÖn râc¸c®Æc®iÓm®Æctr−ngvÒloivgièngcñachóngth×c©y®ã®−îccoilmétc©ykhoÎ. CãrÊtnhiÒu®ÞnhnghÜabÖnhc©y,dùavo®ÞnhnghÜacñac¸cnhkhoahäcchóngta cãthÓ®−aramét®ÞnhnghÜakh¸iqu¸tnh−sau: §ÞnhnghÜa: 1. BÖnhc©ylmét®éngth¸iphøct¹p,®Æctr−ngcñamétqu¸tr×nhbÖnhlý. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 8
9. 2. Donh÷ngkýsinhvËthaydom«itr−êngkh«ngthuËnlîig©ynªn. 3. DÉn®Õnph¸vìc¸cchøcn¨ngsinhlýb×nhth−êng. 4. LmbiÕn®æicÊut¹ocñatÕbovm«thùcvËt. 5. Lmgi¶mn¨ngsuÊtvphÈmchÊtcñac©ytrång. 6. Qu¸tr×nh®ãphôthuécvob¶nchÊtcñakýchñ,kýsinhvm«itr−êngsèng. §ÞnhnghÜany®gi¶ithÝchkh¸®Çy®ñc¸c®Æc®iÓmcñabÖnhc©y. ý thønhÊt:§éngth¸iphøct¹p®Æctr−ngcñamétqu¸tr×nhbÖnhlý:ýmuèngi¶i thÝchrâ:BÖnhc©ydovisinhvËtg©ynªn®Òuph¶icãmétqu¸tr×nhnhiÔmbÖnh,ph¸ttriÓn cñabÖnhcãthêigianñbÖnh(thêikútiÒmdôc)haydom«itr−êngph¶icãmétgiai®o¹n khñngho¶ngban®ÇumíidÉn®ÕnhiÖnt−îngbÖnhlýrârÖt,kh«ngthÓx¶yramétc¸ch ®étngét. ý thø2:ýny®ph©nrahailo¹ibÖnhlbÖnhtruyÒnnhiÔm(doc¸ckýsinhvËt) vbÖnhkh«ngtruyÒnnhiÔm(dom«itr−êng). ý thø3:®gi¶ithÝchtrongphÇnbiviÕtvÒnh÷ngthay®æiëc©ysaukhibÞbÖnh vÒquanghîp,h«hÊp,trao®æichÊt,trao®æichÊt,trao®æin−íc ®ãlthay®æitÊtyÕu x¶yrakhibÞbÖnh. ý thø4:lmthay®æitÕbovm«lhËuqu¶cñasùthay®æiho¹t®éngsinhlýcñac©y. ý thø5:lmgi¶mn¨ngsuÊtvphÈmchÊtcñac©y. ý nynãilªnquan®iÓmkinh tÕvsödôngcñanhnghiªncøubÖnhc©y.NÕubÖnhc©ykh«nglmgi¶mn¨ngsuÊt, phÈmchÊtth×bÖnhcãthÓkh«ngcÇnph¶iphßngtrõ. ý thø6:Qu¸tr×nhnyphôthuécvokýchñthuécnhãmgièngkh¸ngbÖnh,chÞu bÖnhhaynhiÔmbÖnh,phôthuéc®é®éccñakýsinhvdiÔnbiÕnbÖnhnÆnghaynhÑphô thuécm«itr−êngsèngtrong®ã®iÒukiÖnthêitiÕtkhÝhËu,®Êt®aivsinhtr−ëng,dinh d−ìngcñac©ychñlnh÷ng®iÒukiÖn¶nhh−ëngrânhÊt. 1.6.C¸ctriÖuchøngdobÖnhc©yg©ynªn TriÖuchøngbÖnhlsùbiÕn®æim«bÖnhbiÓuhiÖnrabªnngoimtacãthÓquan s¸t,nhËnbiÕt®−îc. Sèl−îngbÖnhc©yrÊtnhiÒu,tuútheotÝnhchÊtkh¸cnhaucñac¸clo¹ibÖnh(bÖnh tonbéhoÆcbÖnhcôcbé)mtriÖuchøngthÓhiÖnrarÊtkh¸cnhau,nh−ngcãthÓph©n chiathnhc¸cnhãmlo¹ih×nhtriÖuchøngc¬b¶nth−ênggÆpnh−sau: • VÕt®èm :HiÖnt−îngchÕttõng®¸mm«thùcvËt,t¹orac¸cvÕtbÖnhcôcbé,h×nh d¹ngto,nhá,trßn,bÇudôc,hoÆcbÊt®Þnhh×nh,mus¾cvÕtbÖnhkh¸cnhau(®en,tr¾ng, n©u,®á, )gäichunglbÖnh®èml¸,qu¶. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 9
10. • Thèiháng :HiÖnt−îngm«tÕbo(cñ,rÔ,qu¶,th©nchøanhiÒun−ícvchÊtdù tr÷),m¶nhgianbobÞph©nhuû,cÊutrócm«bÞph¸vìtrëthnhmétkhèimÒmnhòn,n¸t, nhohoÆckh«teo,cãmus¾ckh¸cnhau(®en,n©usÉm,x¸mtr¾ng ),cãmïi. • Ch¶yg«m(nhùa) :HiÖnt−îngch¶ynhùaëgèc,th©n,cnhc©y,c¸ctÕboho¸gç dobÖnhph¸ho¹i(bÖnhch¶yg«mcam,chanh). • HÐorò :HiÖnt−îngc©yhÐochÕt,cnhl¸hÐoxanh,vng,ròxuèng.C¸cbãm¹ch dÉncãthÓbÞph¸huû,th©m®enhoÆcrÔbÞthèichÕtdÉn®Õnt×nhtr¹ngthiÕuhôtn−íc,tÕ bomÊtsøctr−¬ng. • BiÕnmu :BéphËnc©ybÞbÖnhmÊtmuxanhdosùph¸huûcÊut¹ovchøcn¨ng cñadiÖplôc,hml−îngdiÖplôcgi¶m,g©yrahiÖnt−îngbiÕnmul¸víinhiÒuh×nhthøc kh¸cnhau:loanglæ(bÖnhkh¶ml¸),vngl¸,b¹cht¹ng(tr¾nglît),v.v • BiÕnd¹ng :BéphËnc©ybÞbÖnhdÞh×nh:L¸xo¨n,d¨ndóm,cuènl¸,congqueo, lïnthÊp,caovèng,bóicnh(chæithÇn),chunngän • Us−ng :Khèil−îngtÕbot¨nglªnqu¸®é,sinhs¶ntÕborèilo¹nt¹orac¸cu s−ngtrªnc¸cbéphËnbÞbÖnh(rÔ,cnh,cñ)nh−bÖnhtuyÕntrïngnèts−ng( Meloidogyne sp.), bÖnh s−ng rÔ c¶i b¾p ( Plasmodiophora brassicae ), bÖnh u s−ng c©y l©u n¨m (nh− Agrobacteriumtumefaciens ). • LëloÐt :BéphËnbÞbÖnh(qu¶,th©n,cnh,gèc)nøtvì,loÐt,lâmnh−c¸cbÖnhloÐt cam,ghÎsaokhoait©y. • LípphÊn,mèc :TrªnbÒmÆtbéphËnbÞbÖnh(l¸,qu¶ )baophñkÝntonbéhoÆc tõngchßmmétlípsîinÊmvc¬quansinhs¶nbotörÊtmáng,xèp,mÞnnh−lípbét phÊnmutr¾nghoÆc®en(bÖnhphÊntr¾ng,bÖnhmuéi®en). • ænÊm :VÕtbÖnhlmétæbotönÊmnæilªn,lératrªnbÒmÆtl¸dolípbiÓub× nøtvì.Lo¹itriÖuchøngnychØ®Æctr−ngchométsèbÖnhnh−c¸cbÖnhgØs¾th¹ic©y, bÖnh®èmvßngdonÊm. • Mumi :HiÖnt−îngqu¶,h¹t,b«ngcêbÞph¸huûtonbébªntrongchøa®Çykhèi sîinÊmvbotönh−bét®engäilbÖnhthan®en(bÖnhhoacóclóa,phÊn®enng«). Trongc¸cd¹ngtriÖuchøngtrªnnÊmth−êngg©yrac¸chiÖnt−îng:vÕt®èm,thèi háng,ch¶yg«m,hÐoròd¹nghÐovng,us−ng,lëloÐt,lípphÊnmèc,ænÊm,mumi. VikhuÈnphæbiÕng©yrac¸cd¹ng:vÕt®èm,thæiháng,hÐoròd¹nghÐoxanhus−ng,lë loÐt. Virusth−êngg©yrac¸cd¹ng:biÕnmu,biÕnd¹ng,thØnhtho¶ngcãvÕt®èm. Phytoplasma,viroide,tuyÕntrïngth−êngg©yrabiÕnmu,biÕnd¹ng,us−ng. V×vËy,triÖuchøngbÖnhc©ycãthÓdÔbÞnhÇmlÉnvlmchobÖnhc©ykhichÈn ®o¸nph¶idïngnhiÒuph−¬ngph¸pphèihîpvíinhaumíix¸c®Þnh®−îcnguyªnnh©n g©ybÖnhchÝnhx¸c®ÆcbiÖtldïngph−¬ngph¸pl©ybÖnhnh©nt¹o. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 10
11. II.§ÆctÝnhcñakýchñvkýsinhg©ybÖnhc©y C©yth−êngbÞnhiÔmbÖnhsaumétqu¸tr×nhx©mnhiÔmvg©ybÖnhcñamétlo¹i kýsinhvËthaydosùt¸c®éngmétthêigiant−¬ng®èidicñamétyÕutèm«itr−êng. BÖnhdom«itr−ênghaycßngäilbÖnhkh«ngtruyÒnnhiÔm,bÖnhsinhlýldoyÕutè m«itr−êngg©yrasÏ®−îcxemxÐttrongmétphÇnsautronggi¸otr×nhny. BÖnhtruyÒnnhiÔmlnhãmbÖnhchóngta®ÒcËp®ÕntrongphÇnnylnh÷ngbÖnh dokýsinhvËtg©yra.§ãlnh÷ngbÖnhdovisinhvËthaydonh÷ng®éngvËtbËcthÊpg©y h¹i.VÝ dô:bÖnh dovirus, vi khuÈn, nÊm, Phytoplasma, Viroide, tuyÕn trïng,Protozoa, thùcvËtth−îng®¼ngkýsinhg©yra. 2.1.Sùt¸c®éngcñavisinhvËtg©ybÖnhvoc©y Nãichung,visinhvËtg©ybÖnhkhitÊnc«ngvoc©yth−êngg©yranh÷nghiÖnt−îngsau: SödôngvËtchÊtdinhd−ìngcñac©y®Ónu«isèngc¬thÓchóng. Ph¸huûqu¸tr×nhvËnchuyÓnvtÝchluüchÊtdinhd−ìngëc©ylmhángbãm¹ch, huûho¹ibérÔc©y. Trongkhikýsinhtrªnm«bÖnh,chóngth−êngsinhrac¸cho¹tchÊtsinhhäc,thùc chÊtlc¸cchÊt®écvmen®Çu®éc,ph©ngi¶itÕboc©yvlmrèilo¹n,ph¸vìqu¸ tr×nhtrao®æichÊtëc©y. ChóngtacãthÓ®ÞnhnghÜa: VisinhvËtg©ybÖnh:lnh÷ngsinhvËtdÞd−ìngb»ngc¸chlÊydinhd−ìngcñac©y kýchñ®Ósèngph¸ttriÓnvsinhs¶n. C©ykýchñ:lc©ymë®ãkýsinhsèng,ph¸ttriÓnvlnguåncungcÊpdinh d−ìngchokýsinh. V×vËy,thùcchÊtmèiquanhÖkýsinhlsùthiÕtlËpquanhÖkýsinhvkýchñsÏ x¶yrakhikýsinhx©mnhËpvg©ybÖnh®−îctrªnc©ykýchñkýsinhth¾ng®−îcmäi sù®Òkh¸ngcñakýchñ®ÓthiÕtlËpmèiquanhÖkýsinh. KÕtthóccñamèiquanhÖny,chóngtacãc©ybÖnhbÞnhiÔmbÖnh. 2.2.Ph©nchiatÝnhkýsinh TuútheotÝnhchÊtvph−¬ngthøckýsinh,chóngtachiac¸cvisinhvËtkýsinhmét c¸ch®¬ngi¶nthnhc¸cnhãmnh−sau: a.NhãmvisinhvËtkýsinhchuyªntÝnh KýsinhchuyªntÝnh(kýsinhb¾tbuéc)lnhãmkýsinhchØcãkh¶n¨ngsödôngc¸c vËtchÊth÷uc¬s½ncãtrongm«c©ysèngv®angph¸ttriÓn.Chóngkh«ngsödônghay kh«ngph¸ttriÓntrªnc¸cm«c©y®chÕt(tnd−c©ytrång). Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 11
12. VÝdô:C¸cloinÊms−¬ngmai,gØs¾t,nÊmphÊntr¾ngh¹ic©y,trongnhãmkýsinh chuyªntÝnhcßncãthÓkÓ®Õnc¸cvirus,phytoplasma,viroide,nh−ngcãnh÷ngquanniÖm chor»ng3kýsinhvËtnycãmøc®ékýsinhcaoh¬ncãthÓgäilkýsinhtuyÖt®èië møc®étÕbo,khitÕbo®angph¸ttriÓnm¹nh,khitÕbochÕtth×chóngmíibÞtiªudiÖt. b.NhãmvisinhvËtb¸nkýsinh(ho¹isinhtùdocã®iÒukiÖn) Lc¸ckýsinhvËtchñyÕusèngtrªnc¸cm«c©y®angsèng(th−êngëbéphËnl¸ b¸nhtÎ,l¸gi),sinhtr−ëngvsinhs¶nb»ngc¸chnh©nv«tÝnh(nÊm)nh−ngtrong®iÒu kiÖnnhÊt®Þnhno®ãtrongqu¸tr×nhph¸ttriÓnc¸thÓ(h÷utÝnh)hoÆckhikh«ngcãc©yký chñtrªn®ångruéngth×vÉncãkh¶n¨ngsèngvtånt¹itrªntnd−c©ytrång,trªnc¸cm« c¾trêihoÆcmétsèbéphËnc©y®chÕth¼n.C¸clo¹inÊmlóavon,tiªmlöathuéclípnÊm tóivnhiÒuloinÊmkh¸clnh÷ngloithuécnhãmb¸nkýsinh®iÓnh×nh. c.NhãmvisinhvËtb¸nho¹isinh(kýsinhtùdocã®iÒukiÖn) Nhãmnygåmc¸cvisinhvËtg©ybÖnhtrªnc¸cphÇncñac©y®gi,suyyÕunh−trªn l¸gi,gècth©n,cñhayc©yconsuyyÕu,chóngcãthÓtånt¹itrªnc¸cm«®chÕt,trªntn d−c©ytrångtrong®Êt,trªnh¹t,qu¶,cñ,v.v §iÓnh×nhcñanhãmnycãthÓkÓ®Õnmétsè loinÊmmècnh− Aspegillusniger g©ybÖnhhÐorògècmèc®enëc©yl¹c;haynÊmg©y bÖnhtrªnb¾pc¶i Botrytriscinerea vnhiÒuloinÊmmèckh¸c.C¸cnÊmnycßncãkh¶ n¨ngg©yh¹ic¶trongb¶oqu¶nn«ngs¶nëc¸ckhoth«s¬trongnhiÖt®éb×nhth−êng. d.NhãmvisinhvËtho¹isinh Nhãmnygåmc¸cvisinhvËtchØsèngtrªnc¸cvËtchÊth÷uc¬ëm«c©y®chÕt, trªnc¸ctnd−c©ytrång,trong®Êtvn−íc, NhãmvisinhvËtnykh«ngcãkh¶n¨ng sèngkýsinhtrªnc¸cc©y®angsèng,kÓc¶c¸cm«c©y®suyyÕu. NhãmsinhvËtho¹isinhnycãýnghÜarÊtquanträngtrongviÖcph©nhuûchÊth÷u c¬gi¶iphãngCO 2bæxungvobÇukhÝquyÓncñatr¸i®Êt.Chónggiópph©nhuûchÊth÷u c¬vt¹omïncho®Êt,trongsè®ãcãrÊtnhiÒuloivisinhvËt®èikh¸ngsèngë®Êt® ®−îcsödông®ÓthùchiÖnbiÖnph¸psinhhäcphßngchèngbÖnhc©y.Tr−íc®©y,nhãm ny®−îccoinh−hontonkh«ngg©yh¹ichoc©ytrång,nh−ng ngynaymét sèvi khuÈnvnÊmho¹isinhcòngcãthÓph¸h¹itrongkhonh−nÊmmèc Mucor,Penicillium vmétsèloivikhuÈn. Sùph©nchiabènmøc®écña4nhãmvisinhvËtkýsinhchØmangtÝnht−¬ng®èi, khi®iÒukiÖnsinhth¸im«itr−êngthay®æicãthÓmétvisinhvËtënhãmnysÏmang®Æc tÝnhcñamétnhãmkh¸cvsùph©nchia4nhãmtrªnchØl4nhãmchñyÕumth«i. 2.3.Qu¸tr×nhtiÕnho¸cñatÝnhkýsinh Ngynay,tÊtc¶nh÷ngvisinhvËtkýsinh®®−îcs¾pxÕptheonhãmvph©nlo¹i t−¬ng®èi®Çy®ñkÓc¶södông®ÕnküthuËtsinhhäcph©ntö®Ós¾pxÕpc¸cph©nnhãm v®¬nvÞph©nlo¹inháh¬n.TuyvËyc¸cnhnghiªncøucæsinhhäc,bÖnhlýthùcvËt,di truyÒnhäcvrÊtnhiÒunghnhkhoahäccãliªnquan®thÊyrânguångèccñac¸cvisinh Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 12
13. vËttr¸i®ÊthiÖnnay chñyÕu b¾t nguån tõ ®Êt.Vi sinhvËt ®Êt (nhãmho¹isinh)cã hÖ thèngmenrÊtphongphóvcãnhiÒuchÊt®éc®ÓcãthÓt×mthøc¨nvtùb¶ovÖc¬thÓ cñachóngkhisèngtrongm«itr−êngthiªnnhiªn.KhitiÕpxócvíitÕboc©ysuyyÕunh− l¸gi,rÔc©y,gècth©nchóng®hót®−îcthøc¨ndÔdngh¬nvtrëthnhnhãmb¸nho¹i sinh,lócnysèl−îngmenv®éctèb¾t®Çugi¶m®i.Khic¸clo¹ib¸nho¹isinhtÊnc«ng voc©yquavÕtth−¬ngvc¸cm«suyyÕu,ph¸ttriÓnlªnc¸cl¸b¸nhtÎ,chóngdÇntrë thnhvisinhvËtb¸nkýsinhmétlÇnn÷athøc¨n®®−îcthay®æivíisèl−îngdinh d−ìngdåidoh¬n,c¸cmenv®éctèkh«ngcÇndïng®Õnl¹igi¶m®i®Õnkhitrëthnh kýsinhchuyªntÝnhlu«nph¸h¹itrªnc¸cbéphËnc©ynonv®angph¸ttriÓnm¹nh,visinh vËtkýsinhchuyªntÝnh®x©mnhËpvoc©ymétc¸chnhÑnhngh¬nthËmchÝb¶ovÖm« xanht−¬icho®Õnlóckýsinh®b¾t®Çusinhs¶nsèl−înglínc¸thÓc©ymíitnlôi. NhãmvisinhvËtnycãrÊtÝtmenv®éctè.§ÆcbiÖtc¸cvisinhvËtnh−Virus,Viroide v Phytoplasma hÇu nh− kh«ng cã men v ®éc tè, chØ cã virus giÕt vi khuÈn (Bacteriophage)míicãhÖthèngmen®ÓtÊnc«ngtÕbovikhuÈn. Tãml¹isùtiÕnho¸cñatÝnhkýsinhl: Ho¹isinhchuyªntÝnh
    B¸nho¹isinh
    B¸nkýsinh
    KýsinhchuyªntÝnh. Donh÷ng®Æc®iÓmtrªn,c¸cvisinhvËtkýsinhchuyªntÝnhth−êngph¸tsinhm¹nh trªnc©y®−îcch¨msãctèt,®iÒukiÖnth©mcanhcao,®ÆcbiÖtlnh÷ngc©y®−îcbãnthõa ®¹m,l©nvl−îngph©nqu¸caomÊtc©n®èihaytrªnc¸cgièngÝtchÞuph©ncãhiÖnt−îng lèp,v.v .Tr¸il¹ic¸cnÊm,vikhuÈnb¸nho¹isinhvb¸nkýsinhth−êngph¸h¹itrªnc¸c c©y®−îcch¨msãckÐm,c©ykÐmph¸ttriÓnhayëc¸cbéphËnsuyyÕucñac©y. 2.4.Kh¶n¨ngg©ybÖnhcñavisinhvËtg©ybÖnhc©y Kh¶n¨ngg©ybÖnhcñavisinhvËtg©ybÖnh:th−ênggäilcaohaythÊp. VisinhvËtg©ybÖnhcãkh¶n¨ngg©ybÖnhhaykh«ngphôthuécvokh¶n¨ngg©y bÖnhcñakÝsinh,kh¶n¨ngny®−îcx¸c®Þnhb»ngtÝnhx©ml−îc,tÝnhg©ybÖnhvtÝnh ®éc. a.TÝnhx©ml−îc :lkh¶n¨ngvisinhvËtx©mnhËpvobªntrongcñac©y,v−îtquasùph¶n øngtùvÖcñac©y®ÓthùchiÖnb−íc®Çucñaqu¸tr×nhthiÕtlËpmèiquanhÖkÝsinh. b.TÝnhg©ybÖnh: lkh¶n¨ngcñavisinhvËtsaukhix©mnhËpg©yranh÷ngt¸c®éngbªn trongc©y®ÓthùcsùthiÕtlËpmèiquanhÖkÝsinh,biÓuhiÖnrârÖtcñatÝnhg©ybÖnhl triÖuchøngbÖnh®Æctr−ngcñac©ykÝchñsaukhibÞnhiÔmbÖnh. c.TÝnh®éc: TÝnh®éc(Virulence)lkh¸iniÖmbaoqu¸tc¶haikh¸iniÖmvÒtÝnhx©ml−îc vtÝnhg©ybÖnh,biÓuhiÖnëmøc®él©ynhiÔmnÆnghaynhÑ,møc®ég©yh¹inÆnghay nhÑ.TÝnh®éccãnhiÒubiÕn®éngph©nho¸tuútheo®Æc®iÓmditruyÒncñac¸cgièng kh¸cnhauthuécloic©ynhiÔmbÖnh.HiÖnt−îngnycãthÓgi¶ithÝchkhimétgièngc©y bÞmétchñng®éccñamétkÝsinhno®ãg©yh¹irÊtnÆngtrongkhimétgièngkh¸ccïng loihÇunh−kh«ngbÞchñngnyg©yh¹i. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 13
14. B×nhth−êng,nÕutÝnhx©ml−îc,tÝnhg©ybÖnhcaoth×còngcãtÝnh®éccao,nh−ng trongmétsètr−ênghîpkh«nghontonnh−vËy.Sùkh¸cnhauvÒtÝnh®éclu«nthÓhiÖn theochñngsinhlývnßisinhhäckh¸cnhaucñavisinhvËtg©ybÖnh. 2.5.Ph¹mvig©ybÖnhcñavisinhvËtg©ybÖnhc©y(TÝnhchuyªnho¸,chuyªnho¸c¬ quan,chuyªnho¸giai®o¹n,ph¹mvikýchñ) TÝnhchuyªnho¸cñavisinhvËtg©ybÖnh(th−ênggäilrénghayhÑp). TÝnhkÝsinhcñavisinhvËtth−êngthÓhiÖnsùchänläc,métchñnghaynßikÝsinh, haymétloikÝsinhchØcãthÓkÝsinhtrªnmétloic©yhoÆcnhiÒuloic©y.Kh¶n¨ngkÝ sinhny®−îcgäilph¹mvikÝchñ“réng”hay“hÑp”. a.TÝnhchuyªnho¸réng VÝdô:nÊmkh«v»nlóa Rhizoctonia cãph¹mvikÝchñtrªn180loic©y. Viruskh¶ml¸thuècl¸(Tabaccomosaicvirus)cãph¹mvikÝchñtíi230loic©y. b.TÝnhchuyªnho¸hÑp ThÓhiÖnkÝsinhchØcãthÓg©ybÖnhtrªnmétloihaymétsèÝtloic©ynh−:nÊm s−¬ngmai,nÊmthan®en,nÊmgØs¾tcphª,métsèvikhuÈn Xanthomonas Trongmétloi kÝsinhnh−nÊm Pyriculariaoryzae g©ybÖnh®¹o«nlóahoÆcnÊmgØs¾tlóamú Puccinia graminis cãthÓh×nhthnhnhiÒu“d¹ngchuyªnho¸”,“chñngsinhlý”,“nßisinhhäc”kh¸c nhauvÒtÝnhg©ybÖnh,tÝnhchuyªnho¸,tÝnh®éckh¸cnhaubiÓuhiÖntrªnc¸cgièngkh¸c nhaucñac©y. TÝnh chuyªn ho¸ cßn thÓ hiÖn ë tÝnh “chuyªn ho¸ m«”, “chuyªn ho¸ c¬ quan”, “chuyªnho¸béphËn”:cãkÝsinhchØh¹iëgècth©n,cãkÝsinhchØph¸ërÔ,cãkÝsinhl¹i tËptrungph¸ëhoavqu¶hayël¸ MétsèkÝsinhl¹ithÓhiÖnsùph¸ho¹imang“tÝnhchuyªnho¸giai®o¹n”haytÝnh “chuyªnho¸tuæisinhlý”.BÖnhchØph¸ho¹iëc©ynonhayc©ygi 2.6.Nh÷ngkh¸iniÖmvÒkýchñ C©ykýchñ:nh−®®ÞnhnghÜac©ykÝchñlc©ymë®ãkÝsinhlÊychÊtdinhd−ìng ®Ósèng,ph¸ttriÓnvsinhs¶n.C©ykÝchñth−êng®−îcgäitªntheoc¸ckh¸iniÖmkh¸c nhau:c©ykÝchñchÝnh,c©ykÝchñphô,c©ykÝchñtrunggianvc©ykÝchñd¹i. VÝdô:BÖnhb¹cl¸lóacãthÓh¹itrªnlóavmétvic©ycá,nh−nglóa®−îccoil c©ykÝchñchÝnhvgäitªnlmétbÖnhlóav×lóalc©ycãýnghÜakinhtÕcaonhÊttrong sèc¸cc©ybÞbÖnh.C©ycá®−îccoilc©ykÝchñd¹i.BÖnhgØs¾tng«sinhranhiÒud¹ng botövc¸cbotöth−êngbuécph¶isèngtrªnc¸cc©ykh¸cnhau.Giai®o¹nbotöh¹v botö®«ngsèngtrªnc©yng«,giai®o¹nbotöxu©nsèngtrªnc©ychuame®Êt( Oxalis sp.).C©ychuame®Êt®−îccoilc©ykÝchñtrunggian. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 14
15. Kýchñphôth−êngdïng®ÓchØnh÷ngc©ytrångcãgi¸trÞkinhtÕthÊph¬nnh−bÖnh h¹ic©ylóam×cãthÓcãtrªnc©ycaol−¬ngth×caol−¬ngcãthÓ®−îccoilkýchñphô. III.CHÈN§O¸NBÖNHC¢Y 3.1.Môc®Ých ChÈn®o¸nbÖnhc©ynh»mx¸c®Þnhnguyªnnh©ng©ybÖnh v c¸c biÓu hiÖn bªn ngoicñabÖnh,ph©nbiÖtrâvíic¸chiÖnt−îngbÖnhdokýsinhkh¸cvdom«itr−êng g©ynªn,tõ®ãcãbiÖnph¸pphßngtrõ®óng®¾n. 3.2.C¸c®iÒukiÖncÇnthiÕt®ÓchÈn®o¸nbÖnhc©y a)Ng−êilmc«ngt¸cchÈn®o¸n:§ÓchÈn®o¸n®−îcbÖnhc©yng−êilmc«ngt¸c chÈn®o¸nph¶ilng−êi®−îc®ot¹ochÝnhquym«nbÖnhc©yvÝtnhÊtcã35n¨mtham giac¸cho¹t®éng®iÒutra,nghiªncøubÖnhc©y. b)Th«ngtinvÒc©yvkhuvùccÇnchÈn®o¸n:ph¶ibiÕtrâchÊt®Êt,chÕ®éch¨m sãc,®Ëc®iÓmgièngc©y,giai®o¹nsinhtr−ëng,®iÒukiÖnkhÝhËuthêitiÕt,mïavô,c¸c biÖnph¸pphßngtrõ®thùchiÖn,c¸cc©ytrångvôtr−íc c)CÇncãnh÷ngtrangthiÕtbÞvtiliÖutèithiÓu®ÓchÈn®o¸nbÖnhchÝnhx¸cnh−: kÝnhhiÓnviquanghäc,c¸ctrangthiÕtbÞkh¸c®Ónu«icÊyvisinhvËt.TèithiÓucãKit ELISA®Óx¸c®Þnh(nÕulbÖnhvirus)cãc¸cho¸chÊtcÇnthiÕtgiópchochÈn®o¸nnhanh vchÝnhx¸c. 3.3.Kh¸iqu¸tvÒc¸cb−ícchÈn®o¸nbÖnhc©y B−íc1: Quans¸tbaoqu¸t®ångruéng®Ó®¸nhgi¸møc®éphæbiÕncñabÖnhv gièngbÞh¹ichñyÕu,møc®éh¹ivthêigianxuÊthiÖnbÖnh. B−íc2: Ph©nbiÖttriÖuchøngbÖnh®ÆcbiÖtkh¸cvíic¸cbÖnhdokýsinhkh¸cv m«itr−êngg©yra.T×mra®−îcnh÷ng®iÓm®ÆcthïcñabéphËnbÞh¹i. B−íc3: X¸c®Þnh®−îcvisinhvËtg©ybÖnhv®Æc®iÓmcñachóng®Ó®i®Õnkh¶ n¨ngphßngtrõcãhiÖuqu¶vkinhtÕnhÊt. ChÈn®o¸nbÖnhkh¸phøct¹p,lýdochñyÕulv×c©ybÖnhbuécph¶itånt¹iv ph¸ttriÓntrong®iÒukiÖnsinhth¸im«itr−ênglu«nbiÕn®éng.T×nhtr¹ngbÖnhlýl¹iphô thuécloi,gièng,tuæic©yvb¶nchÊtvisinhvËtg©ybÖnh.Do®ã,cÇncãt¸cphonglinh ho¹tv®ÆcbiÖtkh«ngbáquac¸cchitiÕt®ÆcbiÖtthu®−îchiÖuqu¶cao. 3.4.C¸cph−¬ngph¸pchÈn®o¸nbÖnhc©y a.Ph−¬ngph¸pchÈn®o¸nb»ngtriÖuchøngbªnngoi DïchÈn®o¸nb»ngph−¬ngph¸pno®in÷a,th×cuèicïngkÕtluËnvÒtriÖuchøng bªnngoivÉnlmétph−¬ngph¸prÊtquanträngtrongchÈn®o¸nbÖnhc©y.Th«ngqua c¸cbiÓuhiÖnb»ngtriÖuchøngbªnngoi,chóngtacãthÓhiÓubiÕtÝtnhiÒuvÒnguyªn nh©ng©ybÖnhbªntrongvng−îcl¹i.§iÒuquanträngnhÊttrongchÈn®o¸ntriÖuchøng Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 15
16. lph¶it×mra®Æc®iÓmriªngbiÖtcñatõnglo¹inhãmbÖnhvtõnglo¹inguyªnnh©ng©y bÖnh®ÓcãthÓsos¸nhchóngvíinhau,tr¸nhm¾cph¶inh÷ngnhÇmlÉn. Lu«nlu«nph¶il−uýméthiÖnt−îng:métnguyªnnh©ng©ybÖnhcãthÓg©yra nhiÒud¹ngtriÖuchøngkh¸cnhauvng−îcl¹iméttriÖuchøngcãthÓdonhiÒunguyªn nh©nkh¸cnhaug©yra. TriÖuchøngbÖnhcßnphôthuécvomøc®énÆngnhÑkhibÖnhg©yratrªnmétc©y phôthuécvogièngc©ykh¸cnhau,ch¨msãckh¸cnhauv®iÒukiÖnsinhth¸ivkhÝhËu kh¸cnhauvob¶nchÊtcñanguyªnnh©ng©ybÖnhkh¸cnhau®ÆcbiÖtltÝnh®éccñavi sinhvËtkh¸cnhau. ChÈn®o¸nb»ngtriÖuchønglu«nrÊtquanträng,rÊtkinhtÕvmangl¹ihiÖuqu¶ cao.Tuynhiªn,trongchÈn®o¸nbÖnhc©ynÕuchØsödôngmétph−¬ngph¸pcãthÓcßn phiÕn diÖn nªn ng−êi ta th−êng dïng nhiÒu ph−¬ng ph¸p phèi hîp nhau ®Ó kÕt luËn nguyªnnh©ng©ybÖnhmétc¸chchÝnhx¸c. b.Ph−¬ngph¸pchÈn®o¸nb»ngkÝnhhiÓnviquanghäcth«ngth−êng Nh÷ngvisinhvËtcãthÓkiÓmtrab»ngkÝnhhiÓnvibaogåmnÊm, x¹khuÈn,vi khuÈn Virus,phytoplasma,viroidekh«ngthÓsödôngkÝnhhiÓnvith−êngmph¶idïng kÝnhhiÓnvi®iÖntöphãng®¹ihngv¹n®Õnhngchôcv¹nlÇn®Óquans¸tv×chóngrÊt nhábÐ.MuènchÈn®o¸nvisinhvËtb»ngkÝnhhiÓnvith−êngph¶icãmétsè®iÒukiÖn sau: - Ph¶in¾mv÷ngph−¬ngph¸psödôngkÝnhhiÓnviquanghäc - ThumÉunÊm,vikhuÈnëngoi®ångph¶ilmÉucãvÕtbÖnh®angph¸ttriÓnhoÆc míih×nhthnh.NÕulÊyvÕtbÖnh®còdÔnhÇmnguyªnnh©ng©ybÖnhvíic¸cvisinhvËt ho¹isinh,phôsinhr¬ingÉunhiªnvmäct¹ptrªnbÒmÆtvÕtbÖnh. - NÕuvÕtbÖnhmíich−acãbotöhaydÞchbotöth×cÇn®ÓmÉul¸bÖnh(th©n, cnh,qu¶)vohépÈmpetricãlãtgiÊyÈm®Ótrong®iÒukiÖnnhiÖt®éphßnghaytrongtñ ÊmënhiÖt®éÊm(30 0C)hngngyph¸thiÖnsîinÊmvbotöxuÊthiÖntrªnbÒmÆtvÕt bÖnh®ÓlÊymÉuquans¸t. - CãthÓquans¸ttrùctiÕpbotötrªnvÕtbÖnhd−íikÝnhhiÓnvi:vÒh×nhd¹ng,mu s¾c,®okÝchth−íccñabotö,hoÆcdïngph−¬ngph¸pnhuémmethylenxanh,nitratb¹c 10% tõ 35 phót, thÊm kh« nhÑ råi nhuém tiÕp vo dung dÞch KOH 10%, hay nhuém KMnO 4 5%, hoÆc Fucsin Fenol ®Ó ph¸t hiÖn thÓ sîi nÊm hayvikhuÈncãtrongm« bÖnh. - Khiquans¸tvikhuÈncãthÓthùchiÖnc¸cküthuËtchÈn®o¸nnhanhnh− ng©m1 ®Çul¸bÖnhvodungdÞchNaCl1%trong1530phótvquans¸tgiätdÞchvikhuÈnxuÊt hiÖnë®Çul¸nh«lªnmÆtn−íc. N huémgram,nhuéml«ngroi,xemtrªnkÝnhdÇuë®é phãng®¹ih¬n400lÇnvm«t¶h×nhd¹ng,mus¾c,®o®ÕmkÝchth−íc,vikhuÈnmét Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 16
17. c¸ch chÝnh x¸c. TÕ bo vi khuÈn cßn cã thÓ ®−îc quan s¸t râ trªn kÝnh hiÓn vi huúnh quangkhidïngph−¬ngph¸pnhuémkh¸ngthÓhuúnhquangvikhuÈn. c.Ph−¬ngph¸pchÈn®o¸nsinhhäc VíivisinhvËtchñyÕulnÊmvvikhuÈnkhicÇnph¶iph©nlËptrªnm«itr−êngcã thÓdïngmétmÈunhám«c©ymíinhiÔmbÖnh.C¾tphÇnl¸gÇnvÕtbÖnhcÊyvom«i tr−êng,dïngph−¬ngph¸pphalongvcÊytruyÒn®Óph©nly.C¸clo¹im«itr−êngth−êng dïngl:m«itr−êngWaterAgar(WA)(th−êngdïng20gAgarv1000mln−íccÊt).Sau ®ãlc¸cm«itr−êngph©nlËpnÊm(mPDA,CLA,PDA,CMA )m«itr−êngph©nlËpvi khuÈn(SPA,King’sB,TZC,Wakimoto,PS,PG,PGA ) Trongc¸cm«itr−êng,cãnh÷ngm«itr−ênggäilm«itr−êngtænghîp(tÊtc¶c¸c chÊt®ÒubiÕtrâthnhphÇnho¸häc,th−ênglc¸cm«itr−êngláng).M«itr−êngb¸ntæng hîplm«itr−êngcãmétsèchÊthoÆcmétchÊtkh«ngrâthnhphÇnho¸häc. VÝdô:m«itr−êngPGA:Khoait©y:200gch−arâthnhphÇnho¸häc Glucose:20g Agar:15gch−arâthnhphÇnho¸häc N−íccÊt:1000ml Cãm«itr−ênggäilm«itr−êngthiªnnhiªn(kh«ngbiÕtthnhphÇnho¸häccña chÊtt¹om«itr−êng).VÝdô:m«itr−êngcñkhoait©y,m«itr−êngcñcrèt,m«itr−êng khoait©yAgar .vÒtÝnhchÊtvËtlÝ.M«itr−êngcßncãthÓchiathnhd¹ngm«itr−êng lángvm«itr−êng®Æc(khidïngAgar).Nu«icÊyvisinhvËttrªnm«itr−ênglángdo thiÕuoxyth−êngph¶idïngm¸yl¾c®Ót¨ngl−îngoxychom«itr−êng. d.Ph−¬ngph¸pdïngkh¸nghuyÕtthanhchÈn®o¸nbÖnh Kh¸nghuyÕtthanh®ÓchÈn®o¸nbÖnhh¹i®®−îcthönghiÖmdùatrªnhiÖnt−îng khicãmétchÊtl¹(kh¸ngnguyªn)voc¬thÓ,c¬thÓsÏcãkh¶n¨ngkh¸ngl¹ib»ngc¸ch t¹o®¸pøngmiÔndÞchh×nhthnhkh¸ngthÓ.Lóc®Çu,ph−¬ngph¸pnysödôngchobÖnh virusnh−ngnayphæbiÕnc¶trongchÈn®o¸nvikhuÈnvmétsèbÖnhkh¸c. Kh¸ngthÓ®adßng(Polyclonalantibody) KhitatiªmdÞchvirus®−îclmtinhkhiÕttõc©ychØthÞbÞnhiÔmbÖnhvoc¬thÓ ®éngvËt,c¬thÓ®éngvËtsÏthùchiÖn®¸pøngmiÔndÞch.Trongtr−ênghîpnyc¬thÓ ®éng vËt ® t¹o nªn nhiÒu kh¸ng thÓ do nhiÒu dßng tÕ bo B t¹o ra. §ã chÝnh l polyclonalantibodyhaygäilkh¸ngthÓ®adßng.TrongchÈn®o¸nbÖnhc©ykh¸ngthÓ ®adßngcãhiÖuqu¶rÊtcaotrongviÖclo¹itrõc©ybÞbÖnhdïchóngëchñngnothuéc cïngmétloivisinhvËtg©ybÖnh. Kh¸ngthÓ®¬ndßng(Monoclonalantibody) Lkh¸ngthÓkh«ngnh©nlªntrongc¬thÓ®éngvËtmnh©nlªntrongtÕboungth− ®−îc nu«i cÊy trªn 1 b¶n plastic. Tãm t¾t ph−¬ng ph¸p t¹o kh¸ng thÓ ®¬n dßng cña Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 17
18. MilsteinvKohler(1975)nh−sau:TÕbolymphoBcãgenmho¸Ig(t¹okh¸ngthÓ)+ tÕboutuûMyecoma(nh©nnhanh)cñamét®éngvËtbÞungth−.HaitÕbonydunghîp víinhauv®−îcnu«itrongm«itr−êngHAT(chøahypoxantin,aminorperinvtomidin) chóngt¹oratÕbolai.ThùchiÖnnu«icÊy®¬nbotrªnb¶nplastictrong®iÒukiÖnv« trïngtuyÖt®èitathu®−îcdßng1,2,3,4, Tõ®ãs¶nxuÊt®−îckh¸ngthÓ®¬ndßng (monoclonalantibody).Kh¸ngthÓ®¬ndßngcãthÓph¸thiÖntíichñng(strain)cñavirus haynßi(race)cñavikhuÈnvnÊmg©ybÖnhh¹ithùcvËt. Kh¸ngnguyªn(viruscãtrongdÞchl¸bÖnh)sÏkÕthîpvíikh¸ngthÓ(cãtrongkh¸ng huyÕtthanh)®Òut¹okÕttñadïlkh¸ngthÓ®¬ndßnghay®adßng. Kh¸nghuyÕtthanhlu«ncãtÝnh®ÆchiÖucao: kh¸ngnguyªnAchØkÕthîpvíikh¸ngthÓA. kh¸ngnguyªnBchØkÕthîpvíikh¸ngthÓB. kh¸ngnguyªnCchØkÕthîpvíikh¸ngthÓC. Kh«ngcãhiÖnt−îngkÕttñachÐogi÷aA,B,C,chÝnhv×vËychóngtacãthÓsödông kh¸nghuyÕtthanh®ÓchÈn®o¸nx¸c®ÞnhbÖnhh¹i.Trongsuètnh÷ngn¨m®ÇucñathÕkû 20(19301970)kh¸nghuyÕtthanhlph−¬ngph¸pchÈn®o¸nrÊtquanträngv×ph¶nøng x¶yranhanhtõ1520phóttrong®iÒukiÖnnhiÖt®éphßngthÝnghiÖmkho¶ng2025 0C. Nh−ng®Óquans¸tph¶nøngngymétkhãh¬nkhitagÆpc¸ctr−ênghîpkÕttñaqu¸Ýt khãcãthÓph¸n®o¸ncãhaykh«ngcãph¶nøng(ph¶nøng ±).N¨m1977,ClarkvAdam (Scottlen) ® dïng ph−¬ng ph¸p thö nghiÖm miÔn dÞch liªn kÕt men (Enzyme linked immunosorbentassay–ELISA)lÇn®ÇutiªntrªnthùcvËt.Ph−¬ngph¸pELISA®t¹ora mét sù ®æi míitrong viÖcsödông kh¸ng huyÕt thanhlm t¨ng®é chÝnhx¸clªnhng ngh×nlÇn.B¶nchÊtcñaph−¬ngph¸pvÉnlsödôngkh¸ngnguyªnvkh¸ngthÓt¹orasù kÕthîpgi÷achóngvíimen(enzyme)liªnkÕtnh−ngchØthÞcñaph¶nøngkh«ngph¶il kÕttñamlmuvng.M¸y®äcELISA®kh¾cphôchiÖnt−îngmuvngnh¹tdÇnv cungcÊpchochóngtab¶ngsèliÖuchØrâc¸cph¶nøngx¶yraëtõnggiÕngtrongb¶n ELISA. Ph−¬ngph¸pELISAdirect(DASELISA),ph−¬ngph¸pindirectlnh÷ngph−¬ng ph¸psödôngphæbiÕntrªnthÕgiíicho®Õnnay,nh÷ngph−¬ngph¸pnyvÉndïngréng ritrongs¶nxuÊtv®−îccoilph−¬ngph¸phuyÕtthanhchÝnhx¸cnhÊt®−îcsödông hiÖnnay.ChitiÕtc¸cquytr×nhcñaph−¬ngph¸pELISAnh−sau:
    Ph−¬ngph¸pDASELISA(DoubleantibodysandwichELISA)haycßngäi lph−¬ngph¸pELISAtrùctiÕp B−íc1 :Cè®ÞnhIgG®ÆchiÖucñavirusvob¶nELISA. IgGhotrongdungdÞch®Ömcarbonate,chovomçigiÕng100 µl.§Ætb¶nELISA tronghépÈm,®ÓvotñÊmënhiÖt®é37 0Ctrongthêigian24h.Saukhiñ,giÕng®−îc röab»ngdungdÞch®Ömröa(PBST)balÇn,mçilÇntrong3phót. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 18
19. B−íc2 :Cè®ÞnhdÞchc©yvob¶nELISA. NghiÒnmçimÉu2gtrong®ÖmchiÕt(PBST+2%PVP)víi®éphalong1/10v 1/20.DÞchc©y®−îcnhávob¶nELISAvíil−îng100µl/giÕng.Sau®ã®Ætb¶nELISA vohépÈm®Ótrongtñl¹nhë–4 0Cquamét®ªmhoÆccãthÓñë37 0Ctrongkho¶ng2 4h.Trongqu¸tr×nhnyIgGsÏx¶yraliªnkÕtgi÷aIgGvkh¸ngnguyªn(nÕumÉulmÉu bÞnhiÔmbÖnh).Saukhiñb¶nELISA®−îcröanh−b−íc1. B−íc3 :Cè®ÞnhIgGliªnkÕtenzyme. HoIgGliªnkÕtenzyme(IgGE)trongdungdÞch®ÖmliªnkÕt(PBST+2%PVP +0,2%Ovalbumin)theotûlÖchovogiÕngvíil−îng100 µl/giÕng.B¶nELISA®−îcñë 37 0Ctrong2hvröanh−b−íc1. B−íc4 :Cè®ÞnhchÊtnÒnvob¶nELISA. HochÊtnÒnNPP(nitrophenolphosphate)vodungdÞch®Ömsubstrate(theotûlÖ 0,250,5mg/1mldungdÞch®Öm).Sau®ãnhávomçigiÕng100 µl.B¶nELISA®Ótrong hépÈm®−îc®ÆtënhiÖt®étrongphßngthÝnghiÖm.Sau1hc¸cgiÕngcãmuvngl giÕngcãph¶nøngd−¬ngtÝnh,giÕngkh«ngmulkh«ngcãph¶nøng.KÕtqu¶®−îc®äc chÝnhx¸ch¬ntrªnm¸y®äcELISA(ELISAreader)ëb−ícsãng405nm. §Ócè®Þnhmus¾ccñab¶nELISA,b¶oqu¶ntrongtñl¹nh4 0CnÕucÇnxeml¹ivo khikh¸ccãthÓdïngdungdÞchNaOH3MnhávomçigiÕng2530 µl.
    Ph−¬ngph¸pIndirectELISAhaycßngäilph−¬ngph¸pELISAgi¸ntiÕp B−íc1 :Cè®ÞnhdÞchc©y(nghilbÞbÖnh)cÇnkiÓmtravob¶n:cÇnmçimÉu0,2g l¸chovotóinilonnghiÒntrongdungdÞchPBSvíitûlÖl¸/dungdÞch®Öml1/201/100, nhávob¶n100 µl/giÕng.Sau®ã®Ób¶nELISAvohépÈmvñquamét®ªmënhiÖt®é 40C. B−íc 2 : ChuÈn bÞ mÉu c©y khoÎ (c©y ® ®−îc kiÓm tra ELISA kh«ng bÞ nhiÔm) nghiÒn trong dung dÞch ®Öm pha huyÕt thanh (PBS T 1000ml + 2% PVP + 0,2% Ovabumin)theotûlÖ1/20.Läcquav¶iläctathu®−îcdÞchc©ykhoÎ.Chokh¸nghuyÕt thanhvodÞchc©ykhoÎtheonång®é®phalongtuútõnglo¹ikh¸nghuyÕtthanhkhuÊy ®Òuv®Ó45phóttrong®iÒukiÖn37 0C. B−íc3 :Röab¶nELISAvíi®ÖmPBST3lÇntrong3phót. B−íc4 :Cè®Þnhkh¸nghuyÕtthanhvob¶nELISA,nhávomçigiÕng100 µlkh¸ng huyÕtthanh®phalongtrongdÞchc©ykhoÎ.Sau®ãchob¶nELISAvotronghépÈmv ®Óë®iÒukiÖnnhiÖt®é37 0Ctrongthêigiantõ11h30phót. B−íc5 :Röab¶nELISAnh−ëb−íc3. B−íc 6 :Cè®Þnhkh¸nghuyÕtthanhcñakh¸ngnguyªnIgGthá(hay kh¸nghuyÕt thanhB(conjugateAP)víi®éholong1/10001/2000. Mçi giÕng 100 µl. §Æt b¶n Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 19
20. ELISAvohépv®Óquamét®ªmëtñl¹nh4 0C(hoÆc®ÓënhiÖt®é37 0Ctrong1h1h30 phót). B−íc7 :Röab¶nELISAnh−b−íc3. B−íc8 :Cè®ÞnhchÊtnÒnv®¸nhgi¸kÕtqu¶: Pha0,250,3mgNNP/1ml®Ömsubtrateråihotanb»ngm¸ykhuÊytõ. Sau®ãnhádungdÞchtrªnvob¶nELISA,100 µl/giÕng. §−ab¶nELISAvohépÈmv®ÓtrongnhiÖt®éphßngthÝnghiÖm(kho¶ng20 0C) trongthêigiantõ3060phót. B−íc9 :§äckÕtqu¶: C¸cgiÕngcãmuvnglc¸cgiÕngcãph¶nøng(+).GiÕngkh«ngcãmulc©y kh«ngbÞnhiÔmbÖnh.§äckÕtqu¶tiÕpb»ngc¸ch®−avom¸y®äcELISAëb−ícsãng 405nm.CòngcãthÓdõngph¶nøngb»ngNaOH3Mvíi l−îng 25 50 µl/giÕng nh− ph−¬ngph¸pDASELISA. e.C¸cph−¬ngph¸pchÈn®o¸nsinhhäcph©ntö Ph−¬ngph¸pchÈn®o¸nkh¸nghuyÕtthanhvELISAlnh÷ngph−¬ngph¸pchÈn ®o¸nprotein.Chotíinay(2006)vÉnlph−¬ngph¸p®−îcøngdôngréngri®ÓchÈn®o¸n virusëng−êi,®éngvËtvthùcvËt®®−îngc¸chngAgdia,Biorad(Mü),nhiÒuhngs¶n xuÊt cña NhËt, §øc, Ph¸p, H Lan th−¬ng m¹i ho¸ v ®−a ra thÞ tr−êng rÊt nhiÒu s¶n phÈmdogi¸trÞcñac¸cs¶nphÈmnyrÎv®échÝnhx¸ccao.Nh÷ngph−¬ngph¸pchÈn ®o¸nsinh häcph©n tö l ph−¬ng ph¸pph¸thiÖn ARNv ADN. Tõ nh÷ng n¨m 80 khi ph−¬ngph¸psinhhäcph©ntöra®êith×viÖcx¸c®ÞnhvirusthùcvËtb¾t®Çuph¸ttriÓnë møc®éph©ntö.CãrÊtnhiÒuph−¬ngph¸psinhhäcph©ntö®−îcøngdông,songtíinay PCR(polymerazachainreaction)lph−¬ngph¸p®−îcsödôngréngrivmangl¹ihiÖu qu¶caonhÊt.Ph−¬ngph¸p®−îcthùchiÖntrªnc¬sëkh¶n¨ngt¸itæhîpcñaADN,ARN invitro.MuènthùchiÖnkh¶n¨ngnycÇncãc¸c®iÒukiÖnc¬b¶nsau:T¸ch®−îc1l−îng nháADNnguyªnb¶n,trénvíiméttËphîpc¸cchÊttrongm«itr−êngmuèi®ÖmgåmTaq Polymeraza,dNTPs(Deoxyribonucletittriphophates),MgCl 2.MéthoÆchai®o¹nnucleotit lmmåi(primer). Tãmt¾tc¸cb−íccñaph−¬ngph¸pPCRgåm: B−íc1:SîiADNkÐp®−îcxölýë94 0Ctrong5phótt¹othnh2sîi®¬n. B−íc2:§o¹nbæsungsîi®¬nADNv®o¹nmåighÐpcÆpë3065 0Ctrong3 gi©y. B−íc3:Tænghîpsîi®¬nmíiADNë65–75 0Ctrong25phót. B−íc4:Quaytrël¹ib−íc2saukhiADNkÐpl¹it¸chthnh2sîi®¬në94 0Ctrong 30gi©y .s¶nphÈmPCR®−îc®iÖnditrªngelAgarosehoÆcgelPolyacrylamide. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 20
21. g.Ph−¬ngph¸phiÓnvi®iÖntö Ph−¬ngph¸pkÝnhhiÓnvi®iÖntölph−¬ngph¸pquanträng®Óph¸thiÖnc¸cvirus, phytoplasma,viroideg©ybÖnhëthùcvËtmkÝnhhiÓnvith«ngth−êngvíi®éphãng®¹i nhákh«ngthùchiÖn®−îc. MaxKnol,ErnettRuska(1931)lnhãmc¸cnhkhoahäc®chÕt¹othnhc«ng kÝnhhiÓnvi®iÖntö.Tõ®ã,virusthùcvËtv®éngvËt®®−îcquans¸tchÝnhx¸cvÒh×nh th¸i,cÊut¹o.HiÓnvi®iÖntöcãhailo¹ikÝnhchñyÕul: KÝnhhiÓnvi®iÖntötruyÒnqua(transmissionelectronmicroscope)vhiÓnvi®iÓntö quÐt(scaningelectronmicroscope).KÝnhhiÓnvi®iÖntötruyÒnquallo¹ikÝnh®−îcsö dôngphæbiÕntrongnghiªncøubÖnhc©y.§ÓthùchiÖn®−îcküthuËtquans¸tvchôp ¶nhhiÓnvi®iÖntöcãthÓxemtrùctiÕpmÉu(ph−¬ngph¸pDIP)hoÆcxemmÉuvisinhvËt (chñyÕulvirus)®®−îclmtinhkhiÕt.HoÆcc¾tl¸tc¾tm«bÖnhcùcmángb»ngm¸y c¾tsiªumáng(Ultramicrotom)®Óquans¸tvirustrongm«tÕboc©ybÞnhiÔmbÖnh.TÊt c¶c¸cph−¬ngph¸pt¹omÉutrªn®ÒusödôngnhiÒuthuècnhuémvho¸chÊt®Ócè®Þnh mÉuvËtvkhithùchiÖnl¸tc¾tsiªumángph¶itiÕnhnhvíim¸yc¾ttrongch©nkh«ng. Tõph−¬ngph¸phiÓnvi®iÖntölmc¬sëngynay®ra®êivph¸ttriÓnnhiÒuküthuËt míinh−hiÓnvilùcnguyªntö,hiÓnvitõlùc,hiÓnviquÐthiÖuøng®−êngngÇm. h.C¸cph−¬ngph¸pkh¸c §èivíimétsèbÖnhh¹ithùcvËttr−íc®©yng−êita®dïngmétsèph−¬ngph¸p ®¬ngi¶nvíi®échÝnhx¸ckho¶ng80%®ÓchÈn®o¸ns¬bébÖnhh¹i: − DungdÞchRezocin10%khinhuémmul¸tc¾tmángëcñkhoait©yph¸thiÖnthÊy c¸cbãm¹chlibebÞnhuémmuxÉmlhiÖnt−îngcñ®bÞnhiÔmviruscuènl¸(Potato leafrollvirusPLRV). − DungdÞchsunfat®ångCuSO 4.5H 2O3%nhuémmun©u®ákhixölým«c©yhä c,häbÇubÝcãthÓph¸thiÖnsùnhiÔmbÖnhdovirusCucumbermosaic(CMV). − Ph−¬ngph¸pgi¸m®ÞnhnhanhbÖnhvngl¸Greeningb»ngnhuémIodvdïng giÊythöNCMchokÕtqu¶tèt. − Ph−¬ngph¸p®o®énhít,®é®ôccñadÞchc©ycònglph−¬ngph¸pchÈn®o¸ns¬ bébÖnhh¹itrongtr−ênghîpc©ybÞbÖnhdÞchc©yth−êngcã®é®ôccaoh¬n. − Ph−¬ngph¸phuúnhquang®ÓchÈn®o¸nm«qu¶,h¹tbÞbÖnhdùavosùph¸ts¸ng cñam«bÖnhkhitachiÕmnguåns¸ngtõ®Ìnth¹chanhcãb−ícsãngkh¸cnhau − Ph−¬ngph¸pchÈn®o¸nbÖnhtrªnh¹tgièngtr−íckhigieotrång:SaukhilÊymÉu kiÓmtrah¹ttheoquy®Þnh,cãthÓthùchiÖnph−¬ngph¸pröah¹tråilyt©mnhÑvquan s¸tdÞchthu®−îctrªnkÝnhhiÓnvi®Óph¸thiÖnbotöhaysîinÊmbÖnhh¹i.Dïngc¸ch khötrïng®ÊtthÝnghiÖmråing©mñh¹tvgieotrªn®Êtv«trïngph¸thiÖnc©yconbÞ bÖnh.Dïngph−¬ngph¸pELISAvPCRchÈn®o¸nbÖnhëcñhayh¹tgièng. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 21
22. − VíituyÕntrïng:ng−êitalÊymÉu®ÊtëchiÒus©utõ5–20cmvsödôngph−¬ng ph¸pBekman(1995).LäctuyÕntrïngqual−íiläc25 µmsaukhi®ng©mmÉu®Êttõ24 48h.HoÆcng©mrÔc©ytrongcècn−íc23htathu®−îctuyÕntrïng뮸ycècvdïng kÝnhlópphãng®¹i50lÇn®Óquans¸t. − Ph−¬ngph¸pph¸thiÖngiätdÞchvikhuÈn:cãthÓdïngl¸(bÖnhb¹cl¸lóa)hayth©n (bÖnhhÐoxanhc©yhäc)ng©mvodungdÞch1%NaClhoÆcn−ícs¹ch,sau2030 phótsÏthÊygiätdÞchvikhuÈnxuÊthiÖnë®Çul¸hayël¸tc¾tth©nnh«lªnmÆtn−íc. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 22
23. Ch−¬ngII Sinhth¸ibÖnhc©y Sinhth¸ibÖnhc©ylnghiªncøumèiquanhÖgi÷akýsinhg©ybÖnhvíic©ytrångv ®iÒukiÖnm«itr−êngbaogåmc¶c¸csinhvËtkh¸ctronghÖsinhth¸iquanhc©ytrång. §©ylmétmèiquanhÖkh¸phøct¹p,kÕtqu¶cñasùt−¬ngt¸cnylqu¸tr×nhph¸tsinh rabÖnhc©yhaykh«ng? ®ÓxemxÐtqu¸tr×nhnycÇnph¶inghiªncøuc¸cnéidungsau: NguånbÖnh:d¹ngtånt¹icñanguånbÖnhvvÞtrÝtånt¹icñanguånbÖnh. − Qu¸tr×nhx©mnhiÔml©ybÖnhcñavisinhvËtg©ybÖnh. − C¸c®iÒukiÖnph¸tsinhbÖnhc©yvdÞchc©y. 2.1.D¹ngtånt¹ivvÞtrÝtånt¹icñanguånbÖnh NguånbÖnhlc¸cd¹ngb¶otånkh¸cnhaucñavisinhvËtg©ybÖnhëc¸cthùcvËt sènghoÆcvËtliÖuthùcvËtkhigÆpc¸c®iÒukiÖnm«itr−êngthay®æit−¬ng®èiphïhîpsÏ l©ynhiÔm®Ót¹oc©ybÞbÖnh®Çutiªntrªn®ångruéng. Trong®iÒukiÖnsinhth¸icñan−ícta,métn−ícn»mëvïngnhiÖt®íigiãmïacã métmïa®«ngl¹nhëc¸ctØnhmiÒnB¾c.§Þah×nhl¹ithay®æi,nhiÒunóiëphÝaT©y,bê biÓndi,v×vËykhÝhËuv®Êt®aicãrÊtnhiÒusùkh¸cbiÖtgi÷ac¸cvïngdÉn®Õnthnh phÇnc¸clo¹ic©ytrångrÊtphongphó,®ad¹ngvtiÒmÈnmétnguånbÖnhh¹ilu«ncãkh¶ n¨ngg©yrasùbïngph¸tdÞchënhiÒukhuvùc. NguånbÖnhl−ugi÷l¹isauthuho¹ch,qua®«ng,quahÌth−ênglc¸cnguånbÖnhë tr¹ngth¸itÜnhngõngho¹t®éngdinhd−ìng,sinhtr−ëngvsinhs¶n.HiÖnt−îngnyliªn quan®Õn®iÒukiÖnm«itr−êng®ÆcbiÖtl®Êt®ai,tËpqu¸ncanht¸c,mïavôtrångträtv ®Æc®iÓmriªngbiÖtcñatõngloi,chñngvisinhvËtg©ybÖnh. a.D¹ngtånt¹i VÒsèl−îngc¸cvisinhvËtg©ybÖnhlv«cïngphongphóv®ad¹ng.NguånbÖnh trongtùnhiªntånt¹iërÊtnhiÒud¹ngkh¸cnhautuútheo®Æc®iÓmcñac¸cnhãmkýsinh. Virusth−êngtånt¹iëthÓtÜnhvirion,ëd¹ngthÓvïi(XthÓ)trongtÕbothùcvËt,®ã lméttËphîphngtriÖu,tûvirus. VikhuÈntånt¹iëd¹ngtÕbovikhuÈnd¹ngtÜnh,hÇunh−c¸cvikhuÈng©ybÖnh c©ylvikhuÈnkh«ngcãnhabo–do®ãmétd¹ngkh¸cld¹ngh¹tkeovikhuÈn(mét tËphîprÊtnhiÒu–hngtriÖutÕbothnhmétkhèilín)tånt¹imétthêigiankh¸di trongtùnhiªn. Phytoplasmavviroidetånt¹iëd¹ngh¹thayd¹ngsîitrongtÕbothùcvËt. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 23
24. NÊmlnhãmvisinhvËtg©ybÖnhcãnhiÒud¹ngtånt¹ivolo¹iphongphónhÊt trongc¸cnguyªnnh©ng©ybÖnhc©y. D¹ng phæ biÕn cña nÊm l d¹ng sîi nÊm tån t¹i trong m« c©y, cnh, l¸, qu¸, h¹t C¸cd¹ngbiÕnth¸icñasîinh−h¹chnÊmcãsøcchèngchÞucaotrongc¸cm«itr−êng lnguånbÖnhrÊtquanträng®Óduytr×nßigièng,nªnkh¸nhiÒutr−ênghîph¹chlgiai ®o¹nb¾tbuéctrongchukúsèngcñamétloinÊmnh−métsènÊmh¹chcãthÓtånt¹itíi vin¨m. VÝdô:BÖnhkh«v»n( Rhizoctoniasolani Kuhn),bÖnhhÐoròtr¾nggècc©ytrångc¹n (Scleroticumrolfsii Sacc),bÖnhthèih¹chc©yhoathËptù( Sclerotiniasclerotiorum( Lib) DeBary). D¹ngtånt¹ikh¸cnhaucñanÊmlc¸cd¹ngbotösinhtõc¬quansinhtr−ëng,d¹ng botöv«tÝnh,botöh÷utÝnhcñanÊmg©ybÖnhc©y.Trongc¸cbotösinhratõc¬quan sinhtr−ëng,botöhËu( Chlamydospore )ld¹ngcãvádÇy,søcsèngm¹nhlmétnguån bÖnhrÊtquanträngëmétsènÊmnh−nÊm Fusarium g©ybÖnhhÐovngëc©y.C¸cd¹ng botöv«tÝnhth−ênglbotöcñac¸cloinÊmthuéclípnÊmtói( Ascomycetes )métsè nÊmh¹®¼ngthuéclípnÊmt¶o( Phycomycetes ).C¸cbotöh÷utÝnhh×nhthnhtheokiÓu sinhs¶nh÷utÝnh®¬ngi¶nnhÊtnh−botötrøng( Oospore )ld¹ngbotöh÷utÝnhsèng rÊtkhoΖkhir¬ivo®Êt,hay®ivohÖtiªuho¸cña®éngvËt.Tr¶iquac¸cthay®æitrong ®iÒukiÖnthiªnnhiªn,phÇnlínbotötrøngvÉntånt¹ivtiÕptôcg©ybÖnhc©y. C¸cd¹ngbotöh÷utÝnhnh−botötói,botö®¶m, còngcãthÓlc¸cd¹ngb¶o tåncñanÊm.MÆcdïcãthÓcãnh÷ngd¹ngbotörÊtdÔmÊtsøcsèngnh−botö®¶mcña bÖnhphångl¸chÌdonÊm Exobasisiumvexans Masse,trongtr−ênghîpnysîinÊm®ãng vaitrßquanträngh¬n.Sù®ad¹ngsinhhäccñavisinhvËtthÓhiÖntÝnhthÝchøngkhiÕn chonh−ngnghiªncøuvÒnguånbÖnhcÇnph¶ilu«nn¨ng®éng®Óph¸thiÖnc¸cd¹ngtån t¹imíi. b.VÞtrÝtånt¹icñanguånbÖnh TrongthùctÕ,trªn®ångruéngc¸cd¹ng®−îccoild¹ngtånt¹i®tr¶iquamétthêi giandithöth¸chtrongm«itr−êng®Ósèngsãtvtrëthnhd¹ngtånt¹i.TuycãmétsèÝt tr−ênghîpd¹ngtånt¹icãthÓ®éclËpsèngtrongm«itr−êng,cßn®asètr−ênghîpc¸cd¹ng ny®Òuph¶i®−îcchechëbëimétm«thùcvËtsènghay®chÕt®Óchêthêic¬l©ybÖnhtrë l¹ivoc©y. Trongc¸cvÞtrÝtånt¹i,chóngtacãthÓlÊymétvithÝdô: Tånt¹itrongc¸ch×nhthøcnh©ngièngv«tÝnh:quahomgièng,cnhchiÕt,gèc ghÐp,m¾tghÐp,cñgièng,c¸cs¶nphÈmnu«ic©ym«thùcvËt,m«itr−êngnh©nv«tÝnh th−ênglmétkhèil−înglínc¸cm«sèng.V×vËy,phÇnlínc¸cd¹ngtånt¹i®ÒucãthÓcã mÆttrongc¸ch×nhthøcnh©ngièngv«tÝnh–nh−nÊm, vi khuÈn, phytoplasma, virus, viroide,tuyÕntrïng.V×vËy,khinu«icÊym«nh©ngièngcÇnkiÓmtraküm«s¹chbÖnh. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 24
25. Tånt¹itrongc¸ch×nhthøcsinhs¶nh÷utÝnh:Sinhs¶nh÷utÝnhbaogåmc¸cnh©n gièngh÷utÝnhtùnhiªnt¹oh¹t,nh©ngièngh÷utÝnhtrongchuyÓngent¹onh÷ngc©ylai– nhiÒulo¹inÊm,vikhuÈn,tuyÕntrïng cãthÓtånt¹iëbªntrongph«ih¹t(nh−bÖnhb¹c l¸dovikhuÈn Xanthomonasoryzae tånt¹itrongh¹tlóa,vikhuÈn Ralstonianicotianae tån t¹itrongh¹tthuècl¸,nÊmlóavon Fusariummoniliforme tånt¹itrongh¹tlóa, ). MétsèbÖnhchØtånt¹inguånbÖnhngoiváh¹tnh−bÖnhgØs¾th¹ic©y®ËudonÊm Uromycesappendiculatus ,haybÖnhphÊn®enh¹ing«donÊm Ustilagomaydis –trong tr−ênghîpnynÕuh¹tbÞbÖnh®−îcxölýbªnngoinguånbÖnhcãthÓkh«ngcßn.Riªng bÖnhdovirus,phytoplasma,viroidelnh÷ngkÝsinhëmøc®étÕborÊtÝttruyÒnquah¹t gièng–bëiv×khih¹tgièngb¾t®Çugiho¸th×m«itr−êngkh«ngthuËnlîichoc¸cvisinh vËtnyph¸ttriÓn.Hml−îngchÊtg©y®écchokÝsinhhayøcchÕkýsinht¨ngcaokhiÕn cho h¹t trë nªn Ýt bÞ bÖnh. Mét c¸ch gi¶i thÝch kh¸c l khi c¸c nguån bÖnh virus, phytoplasma,viroidekh«ngnhiÔmvophÊnhoahayvonhÞc¸ith×h¹tcòngkh«ngbÞ nhiÔmbÖnh.Trongc¸ch¹tgièngchØcãh¹tc¸clo¹i®Ëu®çlcãméttûlÖnhiÔmvirusrâ rÖtnhÊt–do®ãkhitrångc©yhä®Ëuph¶ixemxÐtlo¹itrõbÖnhtruyÒnquah¹tgièngnãi chungkh«ngnªnsödôngh¹tëc©yhä®ËubÞvirus. NguånbÖnhëc©ykýchñ,c©yd¹itnd−vë®Êt: C©y ký chñ v c©y d¹i (th−êng l c¸c c©y v cá d¹i cïng hä) th−êng mang theo nguånbÖnhrÊtlíncñavisinhvËtg©ybÖnhvtuyÕntrïng Sau®ã,nguånbÖnh®−îcgi÷ l¹ikhic¸ctnd−cßnsãtl¹isauvôtrångträtnh−th©ncnh,rÔ,qu¶,h¹t,cñ cñanh÷ng c©ybÖnhr¬ixuèng®Êt.Tíikhic¸ctnd−bÞthèimôc,th−êngphÇnlínvisinhvËtbÞchÕt theo,métsènhãmvisinhvËtcãkh¶n¨ngr¬ivo®ÊtcãthÓsèngnhêmétthêigianë®Êt. MétsènhãmvisinhvËtg©ybÖnhkh¸ccãkh¶n¨ngr¬ith¼ngvo®Êtnh−c¸clo¹inÊm ho¹isinhvb¸nho¹isinhvsèngkh¸l©udië®ÊtvcãthÓg©ybÖnhchoc©ykhicã®iÒu kiÖn®éÈmvnhiÖt®éthÝchhîp. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®éc canh sÏ t¹o ®iÒu kiÖn tÝch luü nguån bÖnh ngy cng nhiÒu,tr¸il¹ilu©ncanhsÏcãt¸cdônglmgi¶mnguånbÖnhrÊtlín–nhÊtlvíic¸cvi khuÈnvnÊm,tuyÕntrïngcãph¹mvikÝchñhÑpsÏdÔdngbÞtiÖudiÖtvvisinhvËt®èi kh¸ngtrong®ÊtcãthÓph¸ttriÓnthuËnlîitiªudiÖtvikhuÈnbÖnhc©y(tr−ênghîpny ng−êitagäil®ÊtcãhiÖnt−îng“tùkhötrïng”). NguånbÖnhcãnhiÒuhayÝtë®ÊtphôthuécrÊtnhiÒuvosùph©nhuûc¸ctnd−c©y trånghayph©nbãnch−ahoaimôc.V×vËy,nÕu®Êtkh«,tnd−l©uph©nhuû bÖnhth−êng x¶yranÆngh¬ntrªn®Êtcã®éÈmcaohayngËpn−íc,tnd−bÞmôcn¸tvbãnph©n chuång®hoaimôc.Trongtr−ênghîpnytÊtc¶c¸c yÕutè vÒ ®Êt®ai,khÝ hËu, canh t¸c, rÊt¶nhh−ëngtíinguånbÖnhban®Çu. 2.2.Qu¸tr×nhx©mnhiÔmcñavisinhvËtg©ybÖnhc©y V×®ÆctÝnh®ad¹ngsinhhäcvthÝchøngcñav«sèvisinhvËtg©ybÖnh–qu¸tr×nh x©mnhiÔm®−îcdiÔnratuúthuécloivisinhvËtg©ybÖnhc©y.NÊm,vikhuÈnphÇnlín Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 25
26. tr−ênghîp®x©mnhËpvoc©yth«ngqualçhëtùnhiªnnh−c¸clçkhÝkhæng,thuû khængvvÕtth−¬ngs©ys¸t.Virusvviroideth−êngx©mnhËpquac¸cvÕtth−¬ngnhÑcã thÓkhãph¸thiÖnthÊyb»ngm¾tth−êng.Métsètr−ênghîpc¸cloinÊmkýsinhchuyªn tÝnhcãthÓtùx©mnhËpb»ngc¸cht¹ovßihótcã¸plùccaoxuyªnthñnglípcutinvbiÓu b×ël¸,qu¶, c©y®Óx©mnhËpvoc©y.BÒmÆtl¸cãn−ícÈmcãnhiÒuaxitamintù do,v.v l®iÒukiÖnthuËnlîi®ÓnÊmx©mnhËpvg©ybÖnh. Ngoic¸ccon®−êngx©mnhËptrªnc¸cbéphËnc©ynh−rÔ,l«nghót,mÇmnonv hoacòngcãthÓln¬ikýsinhdÔdngx©mnhËpvoc©y.Trongqu¸tr×nhx©mnhiÔmvi sinhvËtg©ybÖnhcÇncãmétl−îng“l−îngx©mnhiÔm”.L−îngx©mnhiÔmc¸cvisinhvËt rÊtkh¸cnhau–vÝdô®èivíinÊmcãthÓcãnh÷ngloinÊmchØcÇnmétbotö,cãloicã ®Õnhngngnbotö;viruscãloichØcãthÓl©ybÖnhëng−ìngphalng1/1000còngcã loicãthÓl©ybÖnhëmøcphalongtíi1/1000000.L−îngx©mnhiÔmny®−îcgäil “l−îngx©mnhiÔmtèithiÓu”cÇncãchométvisinhvËtkhig©ybÖnhc©y. XemxÐtqu¸tr×nhx©mnhËpvg©ybÖnhchoc©ytrångng−êitacãchiaqóatr×nh nytheonhiÒugiai®o¹n:NÕulÊymétlo¹inÊmlmthÝdô–chóngtacãthÓph©nthnh c¸cgiai®o¹nsau: a) Giai ®o¹n tiÕp xóc: l giai ®o¹nbotö bayngÉunhiªntrongkh«ngkhÝ hay truyÒn®inhêgiã,n−ícch¶y gÆp®−îcc©ybÖnh.Giai®o¹nnymangtÝnhx¸csuÊtcao, chØcãmétl−îngnhÊt®ÞnhbotöcãthÓtiÕpxócvíic©ybÖnh.NÕutiÕpxócgÆpl¸cãmÆt r¸p,cã®éÈmcao,tÇngb¶ovÖmángbotöcãthÓb¸mgi÷vchuÈnbÞx©mnhËp.Métsè botögÆpph¶ic©ykýchñcãbÒmÆtl¸tr¬ncãthÓbÞröatr«ihoÆcmÆtl¸cãnhiÒul«ng kh«ngthÓtiÕpxócvíibiÓub×l¸sÏkh«ngthùchiÖn®−îcgiai®o¹nsau(ng−êitagäihiÖn t−îngnyëc©yltÝnhmiÔndÞchc¬giíi). b)Giai®o¹nn¶ymÇm: giai®o¹nnycÇnnhÊtlph¶icãgiätn−ícv®éÈmcaov ®iÒukiÖnnhiÖt®éthÝchhîp. c)Giai®o¹nx©mnhËpvl©ybÖnh: Saukhix©mnhËpvoc©ynÊmcãthÓph¸t triÓnlmc©ynhiÔmbÖnh.Giai®o¹nnycòngcãthÓkÕtthócnhanhchãngnÕuc©ytiÕtra c¸cmenhay®éctèlmv«hiÖuho¸kýsinh(ng−êitagäilmiÔndÞchho¸häc).NÕugiai ®o¹nny®−îcthùchiÖnkýsinh®thnhc«ngtrongviÖcthiÕtlËpquanhÖkýsinhký chñvc©y®bÞbÖnh. Kh¸iniÖmvÒthêikútiÒmdôcThêikúñbÖnh: ThêikútiÒmdôc®−îctÝnhtõkhivisinhvËtg©ybÖnhx©mnhËpvoc©ycho®Õn lócc©yxuÊthiÖntriÖuchøngbÖnh®Çutiªn. ThêikútiÒmdôclrÊtquanträng,nÕuthêikúnydiÔnrang¾n,bÖnhsÏliªntôc chuyÓnsanggiai®o¹nph¸ttriÓn(t¹obotöl©ynhiÔmlÇntiÕptheo).NÕuthêikútiÒmdôc di–bÖnhsÏchuyÓnsanggiai®o¹nph¸ttriÓnm¹nhh¬nÝtt¸ch¹ih¬n.Qu¸tr×nhnyphô Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 26
27. thuécvo®iÒukiÖndinhd−ìng,¸nhs¸ng,Èm®é,v.v nh−ngquanträngnhÊtlnhiÖt®é. NhiÖt®éthÊpsÏlmthêikútiÒmdôckÐodi. d)Giai®o¹nph¸ttriÓncñabÖnh: lgiai®o¹nnÊmph¸ttriÓnm¹nh,b¾t®Çut¹o cnhbotö,sinhrÊtnhiÒubotövl©ylanm¹nhram«itr−êngxungquanh. Qu¸tr×nhx©mnhiÔmvl©ybÖnhcñanÊmphôthuécrÊtnhiÒuvoc©ykýchñ(tuæi nonhaygi),chÕ®éch¨msãc(thõaph©nbãnhaythiÕuph©n,c©ycßicäc)®ÆcbiÖtkhi bãnmÊtc©n®èi.C©ytrångëmËt®édyhayth−acãthùchiÖnlu©ncanhhay®éccanh, cãthùchiÖnvÖsinh®ångruéngnh−trõcá,lm®Êts¹chtnd−,chÕ®én−ícchoc©y.Qu¸ tr×nhnycßnphôthuécmïavôgieotrång®ÆcbiÖtl¶nhh−ëngcñanhiÖt®é,sau®ãl ®éÈmkh«ngkhÝ,¸nhs¸ngm¹nh®ÆcbiÖtlcãtiacùctÝmsÏøcchÕhoÆctiªudiÖtký sinh.Ngoira,®épHcña®ÊtvcÊut−îng®Êtcòng¶nhh−ëngtíiqu¸tr×nhny. VÒkýsinhth×tuúlo¹ikýsinhg©ybÖnh–nãichungc¸cloicãsøcsèngkhoΖ chèngchÞu®−îcngo¹ic¶nhth×sÏ x©mnhËpnhanh h¬n. Riªng virus, phytoplasma cã nhiÒuloikhix©mnhËpkh«ngx¶yrac¸cgiai®o¹ntrªnmviÖcx©mnhËpvoc©ylnhê c¸cc«ntrïngcãmiÖngchÝchhót®gióp®−avirusvphytoplasmavos©utrongbãm¹ch libe.ThêikútiÒmdôc®−îctÝnhtõlócÊycho®Õnkhic©yxuÊthiÖntriÖuchøngbÖnh. 2.3.Chukúx©mnhiÔmcñabÖnh C¸cbÖnhh¹ic©y®Òucãchukúx©mnhiÔmlÆpl¹inhiÒulÇnmíicãthÓg©yh¹itrªn métruéng,métvïng®Êt.SùlÆpl¹inytuúthuécvochukúph¸ttriÓn(cñanÊmbÖnh) haysù xuÊthiÖnliªntôccñam«igiíitruyÒnbÖnh(virus,phytoplasma) vméttrong nh÷ngyÕutèquyÕt®ÞnhlthêikútiÒmdôccñabÖnhng¾n–trong®iÒukiÖnm«itr−êng, ®ÆcbiÖtlnhiÖt®éthÝchh¬p.SùlÆpl¹iny®«ilóccãt¸c®éngcñaconng−êi–khiÕncho bÖnhph¸ttriÓncngnhanhnÕutav«t×nhvËnchuyÓn,nh©ngièngc©ybÞbÖnh–lanra diÖntÝchréng. 2.4.C¸c®iÒukiÖnph¸tsinhbÖnhc©yvdÞchbÖnhc©y Quanh÷ng®Æc®iÓmcñac©ytrång,visinhvËtg©ybÖnhvm«itr−êngba®iÒukiÖn c¬b¶n®Óph¸tsinhbÖnhc©yl: a)Ph¶icãmÆtc©ykýchñëgiai®o¹nc¶mbÖnh. b)Ph¶i cãnguån bÖnh ban ®Çu, visinh vËtg©y bÖnh ph¶i®¹t “møc x©m nhiÓm tèi thiÓu”. c)Ph¶icãnh÷ng®iÒukiÖnm«itr−êngt−¬ng®èiphïhîp®Óqu¸tr×nhx©mnhiÔmv g©ybÖnhcãthÓthùchiÖn®−îc. NÕuc©ykýchñkh«ngcãmÆttrªn®ångruénghoÆccãmÆtmëvogiai®o¹nc©y kh«ngmÉnc¶mvíibÖnhth×c©ykh«ngthÓm¾cbÖnh.L−îngvisinhvËtg©ybÖnhnÕu “kh«ng®¹tmøcx©mnhiÔmtèithiÓu”c©ycòngkh«ngthÓm¾cbÖnh.Dïcã®ñhai®iÒu kiÖntrªnnh−ngthêitiÕtkh«ngthuËnlîihaymétyÕutèm«itr−êngthay®æicãthÓlm Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 27
28. choc©ykh«ngbÞm¾cbÖnh.Tãml¹i,nÕuthiÕuméttrongba®iÒukiÖntrªnbÖnhkh«ngthÓ ph¸tsinhvc©ytrångkh«ngthÓbÞbÖnh. BÖnhc©yph¸tsinh®g©ythiÖth¹ichométc©ybÖnh,métv−ênc©y,métruéng,mét n−¬ngbÞbÖnh.Nh−ngthiÖth¹icñabÖnhsÏtrënªntrÇmträngkhibÖnhph¸tsinhthnh dÞch–ph¸trªndiÖntÝchrénglínhngv¹n,hngtriÖuha–g©yramÊtmïa,®ãikÐm,thiÖt h¹ikinhtÕnghiªmträng.SùthiÖth¹itolínÊyb¾tnguåntõviÖcthay®æic¶vÒchÊtv l−îngcñaba®iÒukiÖnph¸tsinhbÖnhc©y®nªuëtrªn.: a)VÒphÝac©ykýchñ: Ph¶icãmÆtmétdiÖntÝchlínc©ykýchñëgiai®o¹nc¶mnhiÔmvgiai®o¹nc¶m nhiÔmnytrïngvíithêikúbÖnhl©ylanm¹nh. b)VÒphÝavisinhvËtg©ybÖnh: NguånbÖnh®−îctÝchluüsèl−îngrÊtlínv−îtxamøc“x©mnhiÔmtèithiÓu”,cã kh¶n¨ngsinhs¶nlíntruyÒnbÖnhnhanhchãngvvíisèl−îngv−îttréi,cãtÝnh®éccao vsøcsèngm¹nh. c)VÒphÝam«itr−êng: c¸c®iÒukiÖnthêitiÕtnh−nhiÖt®é,Èm®é,l−îngm−a, còngnh−m«itr−êng®Êt,m«igiíitruyÒnbÖnhnhiÒu, rÊtthuËnlîichovisinhvËtsinh s¶n,truyÒnlanrénglín,nhanhchãng. Ba®iÒukiÖntrªnph¶itrïnglÆptrongmétkho¶ngkh«nggianvthêigiannhÊt®Þnh, métthêi®iÓmnhÊt®ÞnhmíicãthÓdÉntíidÞchbÖnhph¸tsinhtnph¸trªndiÖntÝchréng lín.VÒphÝac©ykýchñ®é®ång®ÒuvÒ®ÆctÝnhditruyÒncngdÔdngdÉntíidÞchbÖnh nghiªmträngh¬n.DÞchbÖnhbiÕn®éngnh−ng®iÒukiÖnquyÕt®Þnhlc¶bayÕutèph¶i khípnhauvx¶yracïngmétlóc(métthêi®iÓm)vkh«ngph¶ibÊtcøbÖnhnocòng x¶yradÞch.V×vËycãthÓtrongmétthËpkû,thËmchÝtrongmétthÕkûdÞchchØx¶yra métvilÇn(vÝdôbÖnhlóavnglôiëViÖtNamxuÊthiÖnn¨m1910,råi1920,1940råi 1962–1966).Nh−vËy,bÖnhc©ybiÕn®éngtheomïavtheon¨m, quym«cñadÞch bÖnhcãthÓhÑphoÆcrénghaygäildÞchbÖnhcôcbévdÞchbÖnhtonbé.Trongqu¸ tr×nhdiÔnbiÕndÞchbÖnhcãthÓcãnh÷ngbiÕn®énglín.RÊtnhiÒutr−ênghîpc©ytr¸nh ®−îcdÞchbÖnh,c¸cyÕutèm«itr−êngnhiÒukhitrënªnrÊtquanträng. VÝdô: §épHcña®Êtcaoc©yhähoathËptùkh«ngbÞbÖnhs−ngrÔc¶ib¾pdonÊm Plasmodiophora brassicae , cßn ë ®é pH thÊp c©y hä c kh«ng bÞ bÖnh do x¹ khuÈn Streptomycesscabies . §Êt kh« c©y hä hoa thËp tù, hä c Ýt bÞ bÖnh thèi gèc do nÊm Pythium v Phytophthora .Tr¸il¹i,khi®Êt®ñÈmc©yl¹ichèng®−îcbÖnhdox¹khuÈn Streptomyces scabies . Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 28
29. NÊm Pythium v Phytophthora kh«ngxuÊthiÖnkhinhiÖt®écaovÈm®éthÊp trªnc¸cc©yrau. QuamétsèvÝdôtrªnchóngtacãthÓthÊybÖnhc©ycòngnh−dÞchbÖnhc©ykh«ng ph¶ilócnocòngcãthÓxuÊthiÖntrªn®ångruéngmétc¸chdÔdng.Víinh÷nghiÓubiÕt ngycngnhiÒucñaconng−êi,chóngtacãthÓkhèngchÕkh¶n¨ngph¸tbÖnhvph¸t dÞchëmøc®éthÊpnhÊt®Ób¶ovÖs¶nxuÊt. 2.5.BÖnhc©yvm«itr−êng: BÖnhc©yvíic¸c®iÒukiÖnsinhth¸i,®ÆcbiÖtlm«itr−êngcãquanhÖchÆtchÏvíi nhau.PhÇnny®−îctr×nhbytrongphÇnbiÖnph¸pcanht¸ctrongphßngtrõbÖnhc©yv bÖnhdom«itr−êng;sinhviªncãthÓthamkh¶o®Óbæxungc¸ckiÕnthøcvÒsinhth¸ibÖnh c©y. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 29
30. Ch−¬ngIII PH−¬ngph¸pphßngtrõbÖnhc©y 3.1. Môc®Ých PhßngtrõbÖnhc©ylnh»mmôc®Ýchh¹nchÕhaytrùctiÕptiªudiÖtbÖnhh¹i®Ó gi¶mthiÖth¹ivÒn¨ngsuÊt,phÈmchÊtcñac©ytrångtiÕntíin©ngcaon¨ngsuÊtphÈmchÊt c©ytrång,b¶ovÖm«itr−êngchométnÒnn«ngnghiÖps¹chvbÒnv÷ng. PhßngcãýnghÜaquanträngvcãhiÖuqu¶kinhtÕcaoh¬ntrõrÊtnhiÒu–trõbÖnh tuylbiÖnph¸pb¾tbuécph¶ithùchiÖnnh−ngbaogiêcòngmangtÝnhbÞ®éngvkh«ng tr¸nhkháinh÷ngmÊtm¸t.V×vËy,®ÆtrakÕho¹chphßngtrõs¸tvíithùctÕdiÔnbiÕncña bÖnhsÏthu®−îchiÖuqu¶kinhtÕcao,b¶ovÖ®−îcm«itr−êng. 3.2.Nh÷ngnguyªnt¾cx©ydùngbiÖnph¸pphßngtrõ 3.2.1.Tr−íckhi®ivoc¸cbiÖnph¸pphßngtrõcÇnthÊyrâlc¸cbiÖnph¸pphßng trõcãthÓtËphîpthnhméthÖthèngbiÖnph¸phaychØthùchiÖnméthayhaibiÖnph¸p träng®iÓm. 3.2.2.KhisödôngmétbiÖnph¸pth×®iÒuquanträngnhÊtlph¶idù®o¸n®óngthêi ®iÓm®ÓphßngtrõcãhiÖuqu¶nhÊt. 3.2.3.KhithùchiÖnméthÖthèngbiÖnph¸pphßngtrõ(haynãic¸chkh¸cthùchiÖn hÖthèngqu¶nlýtænghîpbÖnhh¹i–IDM). ChóngtacÇnl−uýmétsènguyªnt¾cvc¸cbiÖnph¸pkhithùchiÖnph¶i®¹t®−îc bah−íngsau: Cãt¸cdôngtiªudiÖthaykhèngchÕnguånbÖnh®Çutiªn. Ng¨nchÆnsùl©ylan®Óc¶ntrëbÖnhkh«ngph¸trªndiÖntÝchréng. T¨ngtÝnhchèngchÞucñac©ygiópc©yhåiphôc,ph¸ttriÓntèt. KhithùchiÖnc¸cbiÖnph¸pnyph¶i: §¶mb¶otÝnhliªnhon,hîplýtrongqu¸tr×nhtrångträtmétc©y.CãbiÖnph¸pl träng®iÓm,cãbiÖnph¸plhçtrî,c¸cbiÖnph¸pkh«ngtriÖttiªulÉnnhau. Ph¶idùavo®Æc®iÓmloivgièngc©y,®Æc®iÓmkýsinhvËtg©ybÖnhv®Æc ®iÓmsinhth¸ibÖnhh¹i. Ph¶in¾m®−îcc¸c®Æc®iÓmvïngsinhth¸i(c©ytronghÖthènglu©ncanh,c¸cc©y d¹i,thnhphÇnbÖnhh¹icñachóng,®Êt®ai,khÝhËuthêitiÕt,mïavô)®Ódùb¸obÖnhh¹i. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 30
31. Ph¶in¾mv÷nghonc¶nhkinhtÕcña®Þaph−¬ng®Ó®−aranh÷ngbiÖnph¸pphßng trõhîplývmangl¹ihiÖuqu¶kinhtÕcaonhÊt,b¶ovÖm«itr−êng. 3.3.C¸cbiÖnph¸pphßngtrõbÖnhc©y 3.3.1.BiÖnph¸psödônggièngchèngbÖnh Tr−íc®©yquanniÖmvÒkýsinhrÊt®¬ngi¶nnh−ngngynaytrongmétloisinhvËt g©ybÖnhcãthÓcãnhiÒunhãmchñng(strain)haynßi(race)kh¸cnhau.Sù®ad¹ngsinh häcvbiÕn®æigenditruyÒn®dÉn®Õntrongc¸cmèiquanhÖsinhth¸ibÖnhc©ycãrÊt nhiÒu hiÖn t−îng tr−íc ®©y khã gi¶i thÝch. Theo Stakman v céng sù (1914) gi÷a c¸c chñngtrongmétloivisinhvËtg©ybÖnhkh«ngthÓph©nbiÖtnÕuchØdùavoh×nhth¸i (morphology)mcÇnph¶idùavokh¶n¨ng x©mnhiÔmg©ybÖnhëc¸cc©ychñkh¸c nhau.Flor(1946)khinghiªncøubÖnhgØs¾tcñac©ylanhvnhËnthÊy:cømçigenkh¸ng bÖnhcñac©ychñcãmétgent−¬ngøngkh«ng®éc(aviruslence)cñakýsinhg©ybÖnhv mçigenmÉnc¶mcñac©ykýchñl¹icãgent−¬ngøngcãtÝnh®éc(viruslent)cñakýsinh g©ybÖnh.Ph¸thiÖncñaFlor®trëthnhthuyÕt“gen®èigen”.Vanderplank(1963)cho r»ng:cãhaitÝnhkh¸ng®ãltÝnhkh¸ngdäc(vertical)®−îckiÓmso¸tb»ngmétsègen kh¸ngchÝnh–nh÷nggennybiÓulétÝnhkh¸ngcaonh−ngchØcãt¸cdôngkh¸ngvíimét sèchñng,loig©yh¹i.TÝnhkh¸ngngang(horizontal)®−îcquy®ÞnhbëinhiÒugenkh¸ng phô,mÆcdïtÝnhkh¸ngyÕunh−ngcãt¸cdôngkh¸ngvíihÇuhÕtc¸cchñng,loig©yh¹i. Trongthiªnnhiªn,c¸cloic©yd¹ith−êng®−îcchänläctùnhiªntheoh−íngchèng chÞuvíim«itr−¬ngvs©u,bÖnhh¹i.Tr¸il¹i,conng−êiquanhiÒuthÕkû®chängièng theoh−íngn¨ngsuÊtcao,phÈmchÊttètnh−ngkh«ngchóýtíitÝnhkh¸ngv×vËyngy naykhihiÓurâtÝnhkh¸ngcñac©yvíibÖnhh¹ing−êitacãthamväng®−ac¸cgenkh¸ng vonh÷ngc©ycãphÈmchÊtcao,n¨ngsuÊtcao®Ób¶ovÖchóngtr−ícnguånbÖnhngy cngbiÕn®æiv®ad¹ngh¬n.Ng−êita®dïngph−¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh cæ ®iÓn v ph−¬ngph¸pchuyÓngenb»ngküthuËtProtoplashayb»ngc¸chb¾ngenvotÕboc©y chñ. C©ycãgenkh¸ngl¹icãn¨ngsuÊtcao,phÈmchÊttètlc©ytrånglýt−ëngvíichóng tahiÖnnay.TuyvËykh¶n¨ngkh¸ngcñac©yt¹o®−îcth−ênglkh¸ngbÖnhchiÒudäc nghÜalchØchèng®−îcmétchñnghayvichñngvisinhvËtg©ybÖnh.NÕutatrånggièng c©ykh¸ngbÖnhnynhiÒun¨mtrªn®ångruéngth×métlócno®ãgÆpmétchñngmíi(hay chñngl¹)cñavisinhvËtg©ybÖnhtÝnhkh¸ngsÏkh«ngcßnn÷ac©ydÔdngbÞnhiÔmbÖnh vbÞgi¶mn¨ngsuÊt,phÈmchÊtnÆngnÒ.Trongkhilait¹oramétgièngkh¸ngv®−a®−îc chóngvos¶nxuÊthngchôcn¨m.§Ókh¾cphôchiÖnt−îngny,viÖcs¶nxuÊtgièngs¹ch bÖnhtrënªnquanträng;nÕumétgièngchèngbÖnh®−îcchänläcs¹chbÖnhth×thêigian tånt¹icñachóngtrªn®ångruéngcãthÓkÐodigÊp2,3lÇnmangl¹ihiÖnqu¶kinhtÕcao h¬nh¼n. 3.3.2.BiÖnph¸psödônggièngs¹chbÖnh Chängièngs¹chbÖnhcÇnph¶ithùchiÖn3néidungb¾tbuéc: Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 31
32. Ph¶icãnguångièngs¹chbÖnhban®Çu®−îckiÓmtrabÖnhb»ngELISAhayPCR ®Ólo¹ibágièngbÞnhiÔm,dïchØnhiÔmmøc®énhÑ. Gièngph¶inh©nnhanh(b»ngh¹tvíiloic©ycãhÖsènh©ncao)b»ngnu«icÊym« víic¸cloinh©nv«tÝnhcãhÖsènh©ngièngthÊp. Qu¸tr×nhs¶nxuÊttrªnlu«nph¶ithùchiÖntrongnhl−íic¸chlyvïngc¸chly chèngc«ntrïngtruyÒnbÖnhvvËtliÖuph¶i®−îckiÓmtranghiªmngÆtb»ngELISAv PCR®Ó®¶mb¶ogiènggècs¹chbÖnh. C¸chÖthèngs¶nxuÊtgièngs¹chchoc©ycam(Ph¸p,Mü,§iLoan ),hÖthèng khoait©ys¹chbÖnh(§øc,Ph¸p,HLan, )®mangl¹ihiÖuqu¶kinhtÕrÊtcao. BiÖnph¸ps¶nxuÊtc©ys¹chbÖnh®®−îc¸pdôngvíitÊtc¶c¸cgièngc©ytrångë c¸cn−ícph¸ttriÓn.C¸cc«ngtys¶nxuÊtgièngcãnhiÖmvôcungcÊp100%gièngs¹ch, cãchÊtl−îngcao,n¨ngsuÊtcaochon«ngd©n.N«ngd©nkh«ng®−îcphÐptùgi÷gièng nÕugièng®ãkh«ng®−îcc«ngnhËnthùchiÖntheométquytr×nhs¶nxuÊtgièngs¹ch nghiªmngÆt. 3.3.3.BiÖnph¸pcanht¸c Nh÷ngbiÖnph¸pcanht¸cnh−thêivô,lm®Êt,t−íin−íc,ch¨msãc,lu©ncanh,xen canh, mbÊtcøhÖthèngcanht¸cnocòngth−êngxuyªnthùchiÖn.NÕu®−îctrangbÞ nh÷nghiÓubiÕtng−êitacãthÓthùchiÖnc¸cbiÖnph¸pnymétc¸chcãýthøcsÏmang l¹ihiÖuqu¶phßngtrõ,hiÖuqu¶kinhtÕcao.BiÖnph¸pcanht¸ccãt¸cdông: Lmthay®æi®iÒukiÖnsinhth¸i,thay®æikýchñ,nguåndinhd−ìngcñakýsinh vËtg©ybÖnh. TiªudiÖthoÆclmh¹nchÕkýsinhvËtg©ybÖnh,c¶ntrësùl©ylanvtånt¹icñaký sinhvËtg©ybÖnh. BiÖnph¸pcanht¸ccãgi¸trÞphßngbÖnhrÊtcaovkh«ngg©yh¹im«itr−êng. a)Lu©ncanh Khitrång®éccanh,bÖnhh¹icãkh¶n¨ngtÝchluünguånbÖnhg©ythiÖth¹ikinhtÕ lín.Lu©ncanhlthay®æic©ytrångtrªnmét®¬nvÞdiÖntÝch.Khilu©ncanhc¸clo¹ic©y trångkh«ngbÞcïngmétloibÖnhsÏt¹o®−îckh¶n¨ngc¸chlyvíinguånbÖnh.Lu©n canhc¶it¹o®Êttèth¬n,lmchotËp®onvisinhvËt®Êtphongphó c©ysÏæn®Þnhph¸t triÓnvt¨ngn¨ngsuÊt.§Óx©ydùng®−îcmétc«ngthøclu©ncanhcÇnn¾m®−îcc¸c th«ngtinsau: N¾m®−îcc¸c®iÒukiÖntrångträtcñavôtr−íc,thnhphÇnc¸clo¹ibÖnhvs©u h¹ic©ytrångtrongc¸cvôtr−íc. X¸c®Þnh®−îcphækýchñvthêigiantånt¹icñanguånbÖnhcÇnphßngtrõ. N¾m®−îckÕho¹chdùkiÕns¶nxuÊtcñavïngtr−ícm¾tvl©udi. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 32
33. NÕunguånbÖnhcãphækýchñrénghoÆcthêigiantånt¹itrong®Êtl©udith×lu©n canhkhãcãt¸cdôngtrõbÖnh.NÕuc©ytrångkh¸c®Þnh®−avoc«ngthøclu©ncanh®Ó tr¸nhbÖnhcÇnphßngtrõ,nh−ngl¹im¾cbÖnhhoÆcs©ukh¸cnÆngh¬nth×kh«ngthÓ®−a voc«ngthøclu©ncanh.Cuèicïng,nÕukÕho¹chs¶nxuÊtkh«ngchophÐp, hoÆcc©y trång®angcãgi¸trÞkinhtÕrÊtcao,cãthÓph¶i¸pdôngbiÖnph¸pkh¸ckh«ngthÓthay thÕb»ngmétc©ycãgi¸trÞkinhtÕthÊpmkh«ngbÞbÖnh. BÖnhcãkh¶n¨ngtruyÒnquah¹thaycãkh¶n¨ngtruyÒnb»ngc«ntrïng,trongqu¸ tr×nhtrångträtcßncÇnph¶ixölýh¹tgièng,diÖtc«ntrïngm«igiíikÕthîpvíilu©ncanh. ëNga,lu©ncanhchèngbÖnhhÐovngc©yb«ngdonÊm. ëMü,lu©ncanhchèngbÖnhdo tuyÕntrïngh¹ic©y®Ëut−¬ng®Òumangl¹inh÷nghiÖuqu¶kinhtÕrÊtlínb¶ovÖ®−îc m«itr−êng,chiphÝÝttènkÐm. b)C¸cküthuËttrångträt − Gieotrång®óngthêivô:thêivôgieotrånggiópc©ythÝchøngvíi®iÒukiÖnsinh th¸ikhÝhËucñaloivgièngc©y®óngthêivôc©ysÏph¸ttriÓnm¹nh,t¨ngkh¶n¨ng chèngbÖnhvng−îcl¹i. − Lm®Êtvgieotrång:küthuËtlm®Êtgiópchoc©ysinhtr−ëngbérÔtèt,kh«ng t¹ovÕtth−¬ngërÔ.Ph−¬ngph¸plmdÇm¶icñan«ngd©nViÖtNamcãthÓtiªudiÖthay h¹nchÕmétphÇnc¸cvisinhvËtg©ybÖnh.Cys©uvïilÊph¹chnÊm,botö,sîinÊm xuèng1520cm,ng©mruéngbãnv«icãthÓlmc¸ctnd−môcn¸t–visinhvËtbÞtiªu diÖtphÇnlín,lmluèngcao,tho¸tn−íccãthÓb¶ovÖc©ytho¸tkháimétsèbÖnhh¹i. ThùchiÖngieohaytrångc©ycÇnchóý®én«ng,s©ucñah¹t,cñac¸chomkhi®Ætxuèng ®Êt.Ph−¬ngph¸pgieo,trångcòng¶nhh−ënglín®Õnsùph¸ttriÓncñac©yvkh¶n¨ng kh¸ngbÖnh. − Södôngph©nbãn:l−îngph©nbãnhîplýtheo®Êt,theo®Æc®iÓmgièngc©ytrång sÏgiópc©yt¨ngkh¶n¨ngsinhtr−ëng,ph¸ttriÓnvchèngl¹ibÖnhh¹i.Ph©n®¹mrÊtcÇn chosùsinhtr−ëngth©nl¸,nhêcãl−îng®¹mt¨ng®lmc©yph¸ttriÓnmangl¹inguån chÊth÷uc¬dåidocho®Êt,tr¶l¹icho®Êt®éph×nhiªu,v×vËyph©n®¹mrÊtquanträng. TuyvËy,nÕul¹mdôngbãnqu¸thõa®¹mmétc¸chkh«ngcÇnthiÕtsÏlml−îng®¹mtù docãnhiÒutrongc©y,c©ymÒmyÕu,hml−îngSiO 2/Ngi¶m,dÉn®Õnc©ybÞlèp,®æ, gi¶mn¨ngsuÊtvchÊtl−înghoaqu¶kÐm,dÔbÞh−háng,thèitrongb¶oqu¶nvmétsè c©ydÔbÞnhiÔmbÖnh:nh−lóadÔbÞbÖnh®¹o«n,b¹cl¸.Tr¸il¹i,khithiÕu®¹mcãthÓbÞ bÖnh®èmn©u,tiªmlöa.Ph©nl©n,kalibãnthÝchhîptheo®Êtvgièngc©ytrångsÏhçtrî choviÖcbãn®¹mlmc©ycøng,®iÒuhoNPKgiópc©y®Ëuqu¶tèt,chènghiÖnt−îng rônghoa, RÊtnhiÒunguyªntèvil−îngnh−Bo,Mo,Mn,Fe,Cu, cãvaitrßquanchosù ph¸ttriÓncñac©yvcho®Ëuqu¶. − ChÕ®én−íc:chÕ®én−ícrÊtquanträng®Óc©yph¸ttriÓnbérÔvthùchiÖnqu¸ tr×nhc©nb»ngn−íctrongc©y.§éÈmqu¸cao,métsèc©ytrångdÔnhiÔmbÖnhdonÊm Pythium v Phytophthora .Tr¸il¹i,®éÈmthÊpc©ydÔbÞbÖnhdonÊm Fusarium h¹igèc, Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 33
34. nÊm Alternaria h¹il¸.Gi÷®éÈm®Êt80%søcchøaÈmtèi®acña®ångruénglphïhîp víic¸cc©ytrångc¹n.Gi÷chiÒus©un−ícruéngtõ1015cmlphïhîpvíilóan−ícv nhiÒuc©ytrångn−íc. − VÖsinh®ångruéng:däns¹chcád¹ivtnd−tr−íckhigieotrånglu«nmangl¹i hiÖuqu¶caotrongphßngtrõ,xo¸bá®−îcphÇnlínnguånbÖnhl©ylanban®Çuvlm mÊtn¬ic−trócñac«ntrïngtruyÒnbÖnhmangl¹ihiÖuqu¶phßngbÖnhrÊtcao. 3.3.4.BiÖnph¸pc¬häcvlýhäc − BiÖnph¸psng,xÈy,lo¹ibác¸ch¹tgièngkh«ng®ñphÈmchÊt,h¹tbÖnhnh−ng©m h¹tvon−ícmuèicãtûträngcao®Ólo¹ih¹tlÐpvt¹pchÊt. − Ph¬ih¹tgièngd−íin¾ng:xölýh¹tb»ngtiaphãngx¹d−íi7R¬ghen®ÓdiÖtnÊm bÖnh.Xölýh¹të50–60 0Ctrong68hsÊy®ÓdiÖtvikhuÈn. 0 − Xölýh¹tgiènglóan−ícnãng54 Ctrong10phót®Ólo¹itrõbÖnhlóavon,bÖnh ®¹o«n,b¹cl¸vc¸cbÖnhngoiváh¹t. 0 − Dïngh¬inãngxölý®ÊtënhiÖt®é60 Ctrong60phótdiÖtnÊmbÖnh. − Nhæbác©ybÖnh,chÆtcnhbÖnh,®èn®au,®ènt¹oh×nhchoc¸cc©y¨nqu¶,c©y c«ngnghiÖp®ÓchèngbÖnh,®èttnd−c©ybÖnh. − §orÔc©y¨nqu¶ph¬in¾ng®ÓdiÖtnÊmrÔ(kÕthîpdïngthuèc)ëvïng§ÞaTrung H¶i C¸cbiÖnph¸pny®¬ngi¶n,rÎtiÒn,trongnhiÒutr−ênghîpmangl¹ihiÖuqu¶kinhtÕ cao. 3.3.5.BiÖnph¸psinhhäc BiÖnph¸psinhhäclbiÖnph¸psödôngc¸csinhvËt®èikh¸ngsiªukýsinh,chÊt kh¸ngsinh, ®ÓtiªudiÖt,h¹nchÕvisinhvËtg©ybÖnhc©y.BiÖnph¸psinhhäckh«ng g©y®écchoc©y,chong−êi,chogiasóc,kh«ngg©y«nhiÔmm«itr−êng.BiÖnph¸psinh häc®®−îc¸pdôngtõngphÇnhay®−îcsödôngnh−métbiÖnph¸pchñyÕuvíimétsè bÖnhh¹iëc¸cn−íctiªntiÕnnh−ngviÖc¸pdôngbiÖnph¸psinhhäccßnh¹nchÕ. BiÖnph¸psinhhäc®®−îcsödôngtheobah−íngchÝnhsau: − Södôngc¸csiªukýsinh(kýsinhbËchai). − Södôngc¸cvisinhvËt®èikh¸ngvchÊtkh¸ngsinh. − SödôngPhytonxit. a)C¸csiªukýsinh Nh÷ngvisinhvËtsèngkýsinhtrªnc¬thÓkýsinhvËt g©ybÖnh c©y ®−îc gäi l nh÷ngkýsinhbËchaihaysiªukýsinh.KýsinhbËchaith−êngcònglnh÷nglo¹inÊm,vi khuÈn,virus,v.v Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 34
35. NÊm Verticillium vnÊm Cladosporium kýsinhtrªnbotönÊmgØs¾tcphª.NÊm Darlucafilum sèngkýsinhtiªudiÖtnhiÒuloinÊmgØs¾t.NÊmCicinnobolusceratii ký sinhtrªnsîivc¬quansinhs¶ncñanÊmphÊntr¾ng.Métsèlo¹ivikhuÈn Agrobacterium , Ralstonia sèngkýsinhtrªnnÊm Fusarium. Trongtùnhiªn,siªukýsinhchØxuÊthiÖnkhikýsinhg©ybÖnh®ph¸ttriÓnvg©y bÖnhnÆngtrªnc©y,v×vËysödôngsiªukýsinhtrongtùnhiªnth−êng®¹thiÖuqu¶thÊp. ëc¸cphßngthÝnghiÖmcãnh÷ngnghiªncøuhiÖn®¹ivÒsiªukýsinhtrªnthÓgiíi, c¸cm«itr−êngnu«ikýsinhcÊp2®ra®êi,ngynayc¸clo¹ithuècsinhhäc®®−îcs¶n xuÊtvth−¬ngm¹iho¸ny®®−îcøngdôngtrongphßngtrõcãhiÖuqu¶. b)C¸cPhytonxit PhytonxitlchÊt®Òkh¸ngdothùcvËts¶nsinhracãt¸cdôngtiªudiÖthayøcchÕ visinhvËtg©ybÖnh.C¸cPhytonxitcãtrongrÊtnhiÒulo¹ithùcvËtcãthÓëd¹ngbayh¬i nh−ëcñhnh,tái,raung¶i,s¶, R.M.Galachianchor»ng:dïngn−íctái,hnhxölýh¹t gièngng«,cchuacãt¸cdôngh¹nchÕ,tiªudiÖtnÊmbÖnh. 3.3.6.BiÖnph¸pho¸häc: BiÖnph¸pdïngthuèchãahäcphßngchèngbÖnhc©y®mangl¹inh÷ngkh¶n¨ng trõbÖnhnhanhchãng,b¶ovÖc©ytrång.TheonhiÒunhËnxÐtcñanhiÒuchuyªngiavÒ hiÖuqu¶kinhtÕcñathuècho¸häcth×thuèccãthÓmangl¹ilîinhuËngÊp10lÇn.Tuy nhiªn,nÕusödôngthuèckh«nghîplý,saiph−¬ngph¸psÏmang®ÕnhiÖuqu¶thÊp,g©y« nhiÔmm«itr−êng®Êt,nguånn−íc,trùctiÕpg©y®écchong−êi,sinhvËtcãÝchhoÆc®Ól¹i d−l−îngtrongn«ngs¶nv−îtmøcchophÐp,g©yngé®écthùcphÈmchong−êivgiasóc. NÕusödôngliªntôcmétlo¹ithuèctrõbÖnhëmétvïngsÏdÉn®ÕnkÕtqu¶lmvisinh vËtquenthuècvchèngthuèc. ThuèctrõbÖnhth−êng®−îcs¶nxuÊtthnhmétsèd¹ngchÕphÈmnh−sau: D¹ngbétthÊmn−íc(WP)nh−Zinep. D¹ngkemkh«(DF)nh−Kocide61,4DF. D¹ngkemnho(FL)nh−Oxyclorua®ång. D¹ngnhòdÇu(EC)nh−Hinosan40EC. D¹ngthuèch¹t(G)nh−Kitazin10G. D¹ngthuèch¹tcãthÓr¾ctrùctiÕpvoruéng,cßntÊtc¶c¸cd¹ngthuèckh¸cph¶i hotanvon−íc®Óphunlªnc©y. D¹nglángtan(L)nh−Validacin3L. *Nguyªnt¾cvph−¬ngph¸psödôngthuèc: Södôngtheonguyªnt¾c4®óng(ëViÖtNamquy®Þnh): Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 35
36. Dïng®óngthuèc. Phun,r¾c®ónglóc:khic©ymíichímbÖnh,diÖntÝchbÞbÖnhcßnnháhÑp.Kh«ng phunlócc©yrahoa,khin¾ngto,tr−ícc¬nm−avkh«ng®−îcphuntr−ícthuho¹chd−íi 20ngy. Dïngthuèc®óngliÒul−îng,nång®é. Phunr¶ithuècn−íc,thuècbét,thuèch¹t,thuècxölýgièng®óngc¸ch. §¶mb¶oantonlao®éngkhisödôngthuèc: +Ph¶ichuyªntrë,cÊttr÷thuècb»ngph−¬ngtiÖnriªngbiÖt,n¬ib¶oqu¶nxakhu d©nc−,xanguånn−íc. +Ng−êièm,ng−êigi,phôn÷cãthai,trÎemkh«ng®−îctiÕpxócvíithuèc. +Kh«ng®−îc¨nuèngtrongkhilmviÖc.Ph¶iröas¹chch©ntay,t¾mgéis¹chsÏ saukhi®ïngthuèc. +NÕucãhiÖnt−îngthuèctiÕpxócvíidahaybÞngé®écthuècth×lËptøcph¶iröa, tÈys¹ch,ng−êibÞn¹nph¶i®−îc®−axan¬icãthuèc,ph¶i®−îcxölýs¬cÊpcøu,h«hÊp nh©nt¹ov®−a®ÕnbÖnhviÖngÇnnhÊt®ÓcÊpcøu. Phunthuècph¶i®¶mb¶othêigianc¸chlytr−ícthuho¹ch®Ó®¶mb¶on«ngs¶nv thùcphÈmkh«ngcßntånd−thuècg©yngé®écchong−êiv®éngvËt. Ngynay,khoahäcvÒthuècho¸häcphßngchèngbÖnhc©yrÊtquant©mtíiviÖc s¶nxuÊtrac¸clo¹ithuèccãtÝnh®écchänläc,ph©nhuûnhanhnh»mdiÖtvisinhvËtg©y bÖnh,Ýt®écchong−êiv®éngvËtvÝt¶nhh−ëngtíim«itr−êng.TuyvËy,tu©nthñc¸c nguyªnt¾ctrªnvÉnlrÊtcÇnthiÕt®Ób¶ovÖsøckhoÎvb¶ovÖm«itr−êngsèngcñamçi ng−êivcéng®ång. Thuècho¸häclbiÖnph¸pmangl¹ihiÖuqu¶kinhtÕcaonh−nglcondaohail−ìi lbiÖnph¸pkh«ngthÓthiÕunh−ngkhidïngph¶ilu«nth©nträngtheo®óngc¸ch−íng dÉntrªn. ThuècphßngtrõbÖnhc©ybaogåmc¸chîpchÊtv«c¬,h÷uc¬vkh¸ngsinh.Chóng ®−îcdïngphunlªnc©y,xölýgièng,xölý®Êt®ÓphßngtrõmétsènÊm,vikhuÈng©y bÖnhh¹ic©ytrång.Ngoira,métsèthuèctrõs©ucãt¸cdôngphßngtrõmétsèloic«n trïngm«igiíitruyÒnbÖnhvirus,ng¨nchÆnsùl©ylanbÖnhvirustrªn®ångruéng. Dùavoph−¬ngthøct¸cdôngcñathuèc,ng−êitachiachóngthnh2nhãm: 1C¸clo¹ithuèccãt¸cdungb¶ovÖc©y:C¸cthuècnyph¶i®−îctr¶i®ÒutrªnbÒ mÆtc¸cbéphËnth©n,l¸,qu¶cñac©yvh¹tgièng.Thuèccãt¸cdôngtiªudiÖtnÊmbÖnh, kh«ng®ÓnÊmbÖnhx©mnhËpg©yh¹ic©y.TiªudiÖtc«ntrïngm«igiíitr−íckhichóng truyÒnbÖnhvoc©y.ThuèccãhiÖulùctètnÕu®−îcdïngngaytr−íckhic©ynhiÔmbÖnh. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 36
37. 2C¸cthuèccãt¸cdôngtiªudiÖtbÖnh:C¸clo¹ithuèccãt¸cdôngthÊms©uhoÆc néihÊpcãkh¶n¨ngtiªunÊm,vikhuÈnkhinÊm,vikhuÈn®x©mnhËpvotrongtÕbo c©y.Baogåmc¸clo¹ithuèckhix©mnhËpvotrongc©y,hoÆcc¸cs¶nphÈmchuyÓnho¸ cñachóngëtrongc©ycãthÓg©y®éctrùctiÕp®ÕnvËtg©ybÖnh.Trongmétsètr−ênghîp kh¸c,thuèccãthÓg©ynªnnh÷ngbiÕn®æitrongqu¸tr×nhsinhlý,sinhho¸cñac©y,t¹o nªnmiÔndÞchho¸häccñac©y®èivíivËtg©ybÖnh. 1Nhãmthuècchøa®ång Bordeaux(Booc®«) :C¸chphabooc®«1%:Hotan1kgsunfat®ångtrong80lÝt n−íc.Ho1kgv«isèngtrong20lÝtn−íc.§ætõtõdungdÞchsunfat®ångvon−ícv«i. Võa®æ,võakhuÊy®Òu.Hçnhîpt¹o®−îccãmuxanh da trêi, h¬i kiÒm. Dung dÞch booc®«phaxongph¶idïngngay. Thuèccãt¸cdôngtiÕpxóc,phunlªnl¸,cã®éb¸mdÝnhcao,t¸cdôngb¶ovÖc©y. Ho¹ttÝnhchñyÕulh¹nchÕsùn¶ymÇmcñabotö.ThuècchØph¸thuyt¸cdôngtr−íc khibotönÊmn¶ymÇm.ChØdïngkhic©ytrång®angph¸ttriÓnëgiai®o¹nthuècÝtg©y ®écchoc©y.Llo¹ithuèctrõbÖnhphæréng,diÖt®−îcnhiÒulo¹ibÖnhdovikhuÈnv nÊmg©yranh−mècs−¬ng Phythophthorainfestans trªncchua,khoait©y;bÖnhghÎtrªn t¸o; Plasmophora viticola trªn nho, v Pseudoperonospora humuli trªn c©y hoa bia. Nh−ngthuècÝtcãhiÖulùctrõc¸cbÖnhthuécnhãmnÊmphÊntr¾ng Erysiphe .Thuèccã thÓg©ych¸yl¸nÕuphakh«ng®ónghaytrong®iÒukiÖnthêitiÕtqu¸Èm.MËnv®orÊt mÉnc¶mvíithuèckhigÆpnhiÖt®éthÊp. Coppercitrate (Tªnth−¬ngm¹i TTM):¶iV©n6.4SL):D¹ngláng,muxanh thÉm,tantèttrongn−íc.Trõ®−îcnhiÒulo¹ibÖnhkh¸cnhau. ë ViÖtNamthuèc®−îc ®¨ngkýtrõb¹cl¸lóa. Copperhydroxide (TTM: Champion 37,5SL,57,6DP,77WP;FunguranOH50 BHN;Kocide53,8DF,61,4DF):LthuèctrõnÊmvvikhuÈncãt¸cdôngb¶ovÖ,trõ s−¬ngmaih¹inho,b¾pc¶ivnhiÒuc©ykh¸c;ch¸yl¸vmècs−¬ngtrªncchua,khoai t©y; Septoria trªnd©ut©y; Leptosphaeria,Septoria v Mycosphaerella trªnngòcèc. Copperoxychloride (TTM:Bacba 86WP; COC 85WP; §ång cloruloxi 30 WP; Isacop65.2WG;PNCoppercide50WP;Vidoc30BTN,50HP,80BTN):Thuèctrõ bÖnhtiÕpxócphunlªnl¸víit¸cdôngb¶ovÖ.TrõbÖnhs−¬ngmaicchua,khoait©yv trªnc¸clo¹iraukh¸c;bÖnh®èml¸cñacñc¶i®−êng,cÇnt©y,mïit©y,«live,nho;phÊn tr¾ngnho,hoabia,raubinavc©yc¶nh;bÖnhthèivsÑoc©yqu¶mäng,qu¶h¹ch;thèirÔ m¨ngt©y;xo¾nl¸®o;thñnglçqu¶h¹ch;®èml¸vcuènl¸d©ut©y;phångl¸v®èml¸ chÌ;®èml¸vphÊntr¾ngd−achuétvd−ahÊu;c¸clo¹ibÖnhvikhuÈn.Kh«ngg©y®éc choc©yëliÒukhuyÕnc¸o,nh−ngtrong®iÒukiÖnno®ãcãthÓg©yh¹icrèt,khoait©y vg©y®ál¸ëmétviloit¸o.Kh«nghçnhîpvíic¸cthuècchøathuûng©n,thiuramv c¸cthuècdithiocacbamat,DNOC,l−uhuúnhv«i. Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 37
38. Copper sulfate (TTM: §ång Hoocmon 24,5 crystal; Cuproxat 345SC; BordoCop Super12,5WP;BordoCopSuper25WP):Thuèctrõt¶ovthuèctrõkhuÈnphunlªnl¸víi t¸cdôngb¶ovÖ.Thuèctrõ®−îchÇuhÕtc¸clo¹it¶otrong®ÇmlÇy,hån−íc,n−ícuèng, hånu«ic¸,ruénglóa,suèi,m−¬ng,bÓb¬i,v.v §ångsunfat®−îchçnhîpvíiv«i®Ó t¹odungdÞchbooc®«.Còng®−îcdïng®Ób¶ovÖgç.§é®écvíithùcvËt:dÔg©y®éccho c©ynÕudïngriªngkh«nghçnhîpvíiv«i®Ót¹odungdÞchbooc®«. 2Nhãmthuècl−uhuúnh 2.1.Nhãmthuècl−uhuúnhnguyªntè Sulfur (TTM: Kumulus 80WP; Mapsu 80WP; Microthion special 80WP; Microthion special 80WG; OKSulfolac 80DF, 80WP, 85SC; Sulox 80WP) : Thuèc trõ nÊmtiÕpxóc,cãt¸cdôngb¶ovÖ;cãkh¶n¨ngdiÖtnhÖn.Thuèc®−îcdïngphan−íc0,4 0,8%®ÓphuntrõbÖnhv¶ytrªnt¸o,mËn,®o;trõphÊntr¾ngtrªnnhiÒulo¹ic©ytrångnh− nho,c©y¨nqu¶,ngòcèc,c©yc¶nh,d−achuét,vc¸clo¹id−akh¸c,rau;®ångthêitrõ ®−îcnhÖntrªnnhiÒulo¹ic©ytrång.ThuèccãthÓg©y®écchométsèc©ytrångnh−bÇu bÝ,c©ym¬vmétsègièngc©ymÉnc¶mvíil−uhuúnh. 2.2.Nhãmthuècl−uhuúnhv«c¬ Calcium polysulfide (CaS. Sx).Thu®−îc b»ngc¸ch ®un nÊu2phÇnl−u huúnh nguyªntè+1phÇnv«isèng+10phÇnn−íc.§unnhálöavquÊy®Òu,®Õnkhil−uhuúnh tanhÕt.N−íccètthu®−îcëd¹ngláng,mumËnchÝn,cãmïitrøngthèi.Tûträng®¹tcao nhÊt1.285t−¬ng®−¬ng32 0B. Thuèccãt¸cdôngb¶ovÖc©y.Calciumpolysunfitcãt¸cdôngtrõnÊmbÖnhvkhi ph©nhuût¹othnhl−uhuúnhnguyªntècòngcãt¸cdôngphßngbÖnh.§−îcdïngtrõ bÖnhsÑoh¹icamquýt,phÊntr¾ngtrªnnhobÇubÝ,d−achuét.Thuèccßncãt¸cdôngtrõ rÖps¸pvnhÖntrªnmétsèc©ytrång.Nång®éth−êngdïng0,30,5®éB«mª,phun thuèckhitrêim¸t,khibÖnhchímph¸t.ThuècdÔg©yh¹icho®o,m¬,mËn,bÇubÝ,khoai t©yvhnh.Khiphathuècph¶i®o®éB«mªcñan−íccèt,dïngc«ngthøcsau®ÓtÝnh: 100xB 1x(145B) X= Bx(145B 1 ) X:Sèl−îngn−íccètcÇnthiÕt®Óphalongvíi100lÝtn−íc B:§éB«mªcñan−íccèt B1:§éB«mªcÇndïng. Kh«nghçnhîpvíic¸cthuèctrõs©ubÖnhkh¸c. 2.3.NhãmthuècAlkylenbis(dithiocacbamat) Propineb (TTM: Antracol 70WP,Doremon70WP, Newtracon70WP): T¸c ®éng nhiÒumÆtnh−c¸cthuèctrõnÊmdithiocarbamatkh¸c.Thuèc®−îcdïng®Óphunlªnl¸cã Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 38
39. t¸cdôngb¶ovÖ.DiÖtbotövbotön¶ymÇmb»ngtiÕpxóc.§−îcdïng®ÓtrõbÖnh phÊntr¾ng,®èm®en,ch¸y®ámècx¸mh¹inho;sÑov®èmn©utrªnt¸o;®èml¸trªnc©y ¨nqu¶; Alternaria v Phytophthora trªnkhoait©y;phÊntr¾ng,®èml¸ Septoria vmècl¸ trªncchua;mècxanhtrªnthuècl¸;rØs¾tv®èml¸trªnc©yc¶nh;rØs¾t,®èml¸,phÊn tr¾ngtrªnrau.Ngoira,thuèccòngcßn®−îcdïngtrªncamchanh,lóavchÌ.Lo¹ithuèc bétthÊmn−íc70WPth−êngphanång®é0,20,5%®Óphunlªnc©y.Kh«nghçnhîp víithuècmangtÝnhkiÒm. Mancozeb (TTM: AnKZeb 80WP; Annong Manco 80WP, 430 SC; Cozeb45 80WP; Dipomate 80WP, 430SC; Dithane F448 43EC; Dithane M45 80WP; Cadilac 80WP;Forthane43SC,80WP,330FL;Man80WP;Manozeb80WP,ManthaneM4637SC, 80WP;Manzate20080WP; Penncozeb80WP, 75DF; Sancozeb80WP;ThanM80WP; Timan80WP; Tipozeb80WP; UnizebM45 80WP;Vimancoz80BTN):ThuèctrõnÊm tiÕpxóccãt¸cdôngb¶ovÖ.Phunlªnc©y,xölýh¹tgièngtrõnhiÒuloinÊmbÖnh(thèi l¸,®èml¸,rØs¾t,phÊntr¾ngsÑo,v.v )trªnc©yng¾nngy,c©y¨nqu¶,rauvc©yc¶nh v.v Dïng®Ótrõch¸ysímvs−¬ngmaicchuakhoait©y(1,36kga.i./ha);C¸cbÖnhlë cærÔ Rhizoctoniasolani v Streptomycesscabies trªnkhoait©yh¹t;®èml¸d−achuét,ngò cèc,rau,hoahång,cÈmch−íng,m¨ngt©y,®Ëut¸o,mËn(1,6kga.i./ha);bÖnhphÊntr¾ng hnh,nho,táit©y,raudiÕp,d−achuét,thuècl¸,c©yc¶nh: Gleodespomigera.Glomerella cingulata,Microthyriellarubi v Physalosporaobtusa trªnt¸o;sÑotrªnt¸ovmËn(2,4 3.6kg/ha)bÖnhSigatoka( Cercosporamusea )trªnchuèi;bÖnhthèi®èmqu¶,th¸nth−cña ®Ëuvd−achuét;bÖnhchÕtr¹ptrªnrau,nhiÒubÖnhh¹ic©yconvc©ytrångkh¸c. Metiramcomplex (TTM:Polyram80DF): ThuèctiÕpxóccãt¸cdôngb¶ovÖ.ThÊm voc©ynhanhqual¸,th©nvrÔ.DïngtrõbÖnhtrªnnhiÒuc©ytrångkh¸cnhaunh−bÖnhsÑo trªnc¸cc©y¨nqu¶,rØs¾ttrªnmËn,phÊntr¾ngv®èm®entrªnnho;s−¬ngmaivch¸yl¸c chua,khoait©y;phÊntr¾ngthuècl¸;phÊntr¾ngvrØs¾ttrªnc©yc¶nh;bÖnhtrªnb«ng,l¹c. LiÒudïngth−êngtõ1,54,0kg/ha.Dïngxölýh¹t®ÓtrõbÖnhtrªnv−ên−¬mchorauvc©y c¶nh. Zineb (TTM:Ramat80WP;Tigineb80WP;Guinness72WP;Zin80WP;ZinebBul 80WP;Zinacol80WP;Zinforce80WP;ZithaneZ80WP;Zodiac80WP):Thuèccãt¸c dôngk×mhmh«hÊp.ThuèctrõnÊmcãt¸cdôngb¶ovÖ,phunlªnl¸.TrõphÊntr¾ngh¹i nho,hoabia,hnh,rau,thuècl¸vc©yc¶nh;rØs¾ttrªnc¸cc©y¨nqu¶,rauvc©yc¶nh; bÖnhch¸y®átrªnnho;bÖnhmècs−¬ngkhoait©yvcchua;®èml¸trªn®Ëu,c©y¨nqu¶; th¸n th− trªn cam chanh, ®Ëu, nho, sÑo t¸o, mËn; ®èm thèi qu¶ trªn c©y ¨n qu¶: Cercospora trªnchuèi.Nãichungkh«ngg©y®écchoc©y,trõnh÷ngc©ymÉnc¶mvíi kÏmnh−thuècl¸,bÇubÝ.Kh«ng®−îchçnhîpvíic¸cchÊtkiÒm. 2.4.NhãmthuècDimetyldithiocacbamat Thiram (TTM: Caram 85WP; ProThiram 80WP; ProThiram 80WG): Thuèc trõ nÊmtiÕpxóccãt¸cdôngb¶ovÖ.Phunlªnl¸trõ Botrytis spp.trªnnho,c©y¨nqu¶,rau,c©y Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 39
40. c¶nh.;rØs¾ttrªnc©yc¶nh;sÑotrªnt¸o®ovlª;cuènl¸v Monilia h¹ic©y¨nqu¶.Thuèc dïng®¬nhayhçnhîpvíithuèctrõs©uvtrõbÖnhkh¸c®Óxölýh¹tgièngchèngbÖnhchÕt r¹ptrªnv−ên−¬m( Pythium )vc¸cbÖnhkh¸cnh−Fusarium trªnng«,b«ng,ngòcèc,rau, c©yc¶nh. Ziram (TTM:Ziflo76WG):T¸c®éngtiÕpxóclchñyÕu;phunlªnl¸,cãt¸cdông b¶ovÖ.Ngoiracßnxua®uæichimvchuét.TrõbÖnhchoc©y¨nqu¶,nho,rauvc©y c¶nh.TrõbÖnhsÑotrªnt¸o,lª, Monilia,Alternaria,Septoria ,cuènl¸l¸®o,®èmqu¶,rØ s¾t,®èm®envth¸nth−;®−îcquÐtlªnth©nëd¹ngnho®Ób¶ovÖc©y¨nqu¶,c©yc¶nh. CãthÓg©yh¹ichoc¸cc©ymÉnc¶mvíikÏmnh−thuècl¸vd−achuét.Kh«nghçnhîp Ziramvíic¸cthuècchøas¾t,®ång. 3Nhãmthuècbenzymeidazol Benomyl (Bemyl 50WP; Ben 50WP; Bendazol 50WP; Benex 50WP; Benofun 50WP; Benätigi 50WP; Binhnomyl 50WP; Candazol 50WP; Fundazol 50WP; Funomyl 50WP;Plant50WP;Tinomyl50WP;Viben50BTN): ThuèctrõnÊmnéihÊpcãt¸cdôngb¶ovÖvdiÖttrõ,vËnchuyÓnchñyÕuh−íng ngän.CãhiÖulùcm¹nh®ÓtrõnÊmtronglípnÊmtói,nÊmbÊttonvnÊm®¶mtrªnngò cèc,c¸clo¹ic©y¨nqu¶,lóavrau.ThuèccòngcãhiÖuqu¶diÖttrøngnhÖn.Thuèc®−îc phunlªnc©ytr−ícthuho¹chhaynhóngrauqu¶von−ícthuèc®ÓtrõbÖnhthèitrongb¶o qu¶n.LiÒudïngtrªnrauvc©yng¾nngy140150ga.i./ha;trªnc©y¨nqu¶5501100g a.i./ha.Sauthuho¹chdïng25200g/100l. Carbendazim (TTM: Acovil 50SC; Adavil 500FL; Agrodazim 50SL; Appencarb super 50FL; Appencarb super 75DF; Bavistin 50FL, 50SC; Derosal 50SC, 60WP; Carbenzyme50WP,500FL ).ThuèctrõnÊmnéihÊpcãt¸cdôngb¶ovÖvdiÖttrõ.X©m nhËpquarÔvm«xanh;vËnchuyÓnh−íngngän.T¸c®éngk×mhmph¸tsùph¸ttriÓn cñaèngmÇm,ng¨nc¶nsùh×nhthnhgi¸cb¸mvsùph¸ttriÓncñasîinÊm.Thuèc®−îc dïng®ÓtrõnÊm Septoria , Fusarium,Pseudocercosporella vphÊntr¾ng Erysiphe trªn ngòcèc,®èml¸ Alternaria,Sclerotinia v Cylindrosporium trªnc¶idÇu, Cladosporium v Botrytis trªnkhoait©y;®èml¸ Cercospora vphÊntr¾ng Erysiphe trªncñc¶i®−êng; Uncinulu vthèigèc Botrytis trªnd©ut©y; Venturia,Podosphaera,Monilia v Sclerotinia trªnc©y¨nqu¶.LiÒudïngrÊtkh¸cnhautõ120600ga.i./hatuúthuécvoc©ytrång.§Ó xölýh¹tth−êngdïng0,60,8g/kg®ÓdiÖtthan®en Tilletia ,rØs¾t Ustilago,Fusarium v Septoria trªnh¹tgièng,lëcærÔtrªnb«ng. Thiophanate–methyl (TTM:Agrotop70WP;Binhsin70WP;CantopM5SC;43SC; 72WP;Cercosin5SC;CopingM70WP;FusinM70WP;kuangHwaOpsin70WP;T.sin 70WP;TSMannong70WP;TSMannong430SC;ThioM70WP;ThioM500FL;Tipo M 70BHN; Tomet 70WP; Top 50SC; Top 70WP; Topan 70WP; TopsinM 70WP; TSM 70WP;VithiM70WP): Tr ưng ñi h c Nông nghi p 1 – Giáo trình B nh cây ñi c ương 40