Tăng huyết áp ở người M’nông tại xã Yang Tao, Lăk, Đăk Lăk năm 2009: tỷ lệ hiện mắc và một số yếu tố liên quan

Nội dung text: Tăng huyết áp ở người M’nông tại xã Yang Tao, Lăk, Đăk Lăk năm 2009: tỷ lệ hiện mắc và một số yếu tố liên quan

1. 1 B GIÁO DC VÀ ĐÀO TO B Y T ĐI HC Y DƯC THÀNH PH H CHÍ MINH VĂN HU TÀI TĂNG HUYT ÁP NGƯI M’NƠNG TI XÃ YANG TAO, LĂK, ĐĂK LĂK NĂM 2009: T L HIN MC VÀ MT S YU T LIÊN QUAN CHUYÊN NGÀNH : NI KHOA MÃ S : 60 72 20 LUN VĂN THC S Y HC Ngưi hưng dn khoa hc: PGS.TS Trương Quang Bình THÀNH PH H CHÍ MINH Năm 2009
2. 2 LI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cu ca riêng tơi. Các s liu, kt qu trong lun văn là hồn tồn trung thc và chưa tng đưc ai cơng b trong bt kỳ cơng trình nghiên cu nào khác. TP. H Chí Minh, năm 2009 Văn Hu Tài
3. 3 MC LC Trang ph bìa Li cam đoan Mc lc Danh mc các ch vit tt Danh mc các bng Danh mc các biu đ và sơ đ Trang ĐT VN Đ 01 Chương 1: TNG QUAN TÀI LIU 04 1.1. Tng quan v bnh tăng huyt áp 04 1.2. T l hin mc và xu hưng THA trong các nghiên cu trưc đây 10 1.3. Mt s yu t liên quan vi THA trong các nghiên cu trưc đây 16 Chương 2: ĐI TƯNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 32 2.1. Thit k nghiên cu 32 2.2. Thi gian và đa đim nghiên cu 32 2.3. Đi tưng nghiên cu 32 2.4. Thu thp s liu 35 2.5. X lý và phân tích s liu 44 2.6. Điu tra th 45 2.7. Các bưc tin hành nghiên cu trên thc đa 46 2.8. Y đc 47 Chương 3: KT QU NGHIÊN CU 48 3.1. Đc tính chung ca mu nghiên cu 48 3.2. T l hin mc và phân b THA theo mt s bin s nn 49 3.3. V t l, phân b và liên quan ca mt s yu t vi THA 53 3.4. Mi liên quan gia mt s yu t vi THA qua phân tích đa bin 72 Chương 4: BÀN LUN 74 4.1. V mu nghiên cu 74 4.2. V t l hin mc và phân b THA theo mt s bin s nn 76 4.3. V t l, phân b và liên quan ca mt s yu t vi THA 84 4.4. V mi liên quan gia mt s yu t vi THA qua phân tích hi quy đa
4. 4 bin 98 4.5. Nhng đim mnh và yu ca đ tài 100 KT LUN 102 KIN NGH 104 TÀI LIU THAM KHO PH LC
5. 5 DANH MC CÁC CH VIT TT BMI : Body Mass Index (Ch s khi cơ th) HA : Huyt áp JNC : Joint National Committee (y ban liên hp quc gia) KNLĐ : Kh năng lao đng KTC 95% : Khong tin cy 95% OR : Odds Ratio (T s chênh) PR : Prevalence Ratio (T s t l hin mc) THA : Tăng huyt áp WHO : World Health Organization (T chc y t th gii) WHR : Waist Hip Ratio (T s vịng bng/mơng)
6. 6 DANH MC CÁC BNG Trang Bng 1.1: Phân loi HA theo T chc y t th gii (1978) 04 Bng 1.2: Phân loi HA theo JNC 5 (1993) 05 Bng 1.3: Phân loi HA theo JNC 6 (1997) 05 Bng 1.4: Phân loi HA theo JNC 7 (2003) 06 Bng 1.5: Phân loi các mc THA theo Hip hi THA và Hip hi tim mch châu Âu (2007) 07 Bng 1.6: Các ngưng HA áp dng đ chn đốn THA theo cách đo 08 Bng 1.7: T l hin mc THA qua mt s nghiên cu ti Vit Nam 13 Bng 1.8: T l các phân mc HA theo JNC 6 trong các nghiên cu trưc đây ti Vit Nam 15 Bng 1.9: T l các phân mc HA theo JNC 7 trong các nghiên cu trưc đây ti Vit Nam 16 Bng 1.10: T l THA theo gii trong các nghiên cu trưc đây ti Vit Nam 18 Bng 2.1: C mu cho ưc lưng t l yu t liên quan vi THA da vào t l trong mt s nghiên cu trưc đây 33 Bng 2.2: Phân loi các mc cân nng theo BMI áp dng cho ngưi châu Á trưng thành 36 Bng 3.1: Đc tính chung ca mu nghiên cu 48 Bng 3.2: Phân b các mc HA theo JNC 7 49 Bng 3.3: Phân b t l THA theo nhĩm tui và gii 50 Bng 3.4: T l THA điu chnh theo tui ti cng đng . 51 Bng 3.5: Phân b t l THA theo gii tính, hc vn, ngh nghip và tình trng hơn nhân 52 Bng 3.6: Phân b t l tin s gia đình cĩ THA 53 Bng 3.7: Phân b t l ngưi thân trong gia đình b THA 54 Bng 3.8: Phân b t l THA theo tin s gia đình cĩ THA 54 Bng 3.9: Phân b t l các mc cân nng theo BMI 55 Bng 3.10: Phân loi tha cân và béo phì theo theo mt s bin s nn 55
7. 7 Bng 3.11: Phân b t l THA theo mc đ BMI 56 Bng 3.12: Phân b béo bng theo gii tính và nhĩm tui 57 Bng 3.13: Phân b t l THA theo béo bng 57 Bng 3.14: Phân b t l tình trng hút thuc lá 58 Bng 3.15: T l ngưi đang hút thuc lá phân theo gii và nhĩm tui 59 Bng 3.16: Phân b mc đ và thi gian hút thuc nhng ngưi hin đang hút thuc 60 Bng 3.17: Phân b t l THA theo hút thuc lá 61 Bng 3.18: Phân b t l tình trng ung rưu 62 Bng 3.19: T l ngưi đang ung rưu phân theo gii và nhĩm tui 63 Bng 3.20: T l ung rưu nhiu phân theo gii và nhĩm tui 64 Bng 3.21: Phân b t l các loi rưu bia thưng ung 65 Bng 3.22: Phân b t l THA theo ung rưu 65 Bng 3.23: Phân b t l ăn mn theo gii và nhĩm tui 66 Bng 3.24: Phân b t l THA theo thĩi quen ăn mn 67 Bng 3.25: Phân b t l ngưi cĩ thĩi quen ăn cht béo đng vt theo gii và nhĩm tui 67 Bng 3.26: Phân b t l các du m thưng s dng khi ch bin thc ăn 68 Bng 3.27: Phân b t l THA theo thĩi quen ăn cht béo đng vt 68 Bng 3.28: Phân b t l các mc hot đng th lc theo gii 69 Bng 3.29: T l các mc hot đng th lc phân theo nhĩm tui 69 Bng 3.30: Phân b t l THA theo hot đng th lc 70 Bng 3.31: Phân b t l khơng cĩ thĩi quen đi b thưng xuyên theo gii và nhĩm tui 70 Bng 3.32: Phân b t l THA theo khơng cĩ thĩi quen đi b thưng xuyên 71 Bng 3.33: Mi liên quan gia mt s yu t vi THA cĩ ý nghĩa thng kê qua phân tích đa bin bng hi qui Poisson 73
8. 8 Bng 4.1: So sánh dân s mc tiêu và mu nghiên cu v t l gii tính và nhĩm tui 75 Bng 4.2: Phân b t l các mc HA trong nghiên cu chúng tơi và mt s nghiên cu khác 79 Bng 4.3: Các yu t cĩ liên quan đc lp vi THA trong mt s nghiên cu 99
9. 9 DANH MC CÁC SƠ Đ VÀ BIU Đ Sơ đ 2.1: Bn đ hành chính huyn Lăk, tnh Đăk Lăk 32 Sơ đ 2.1: Sơ đ t chc điu tra 40 Biu đ 3.1: Phân b PR ca THA theo nhĩm tui và gii tính 51 Biu đ 3.2: Phân b t l hút thuc lá theo gii tính 58 Biu đ 3.3: Phân b t l ung rưu theo gii tính 62 Biu đ 3.4: PR ca mi liên quan gia mt s yu t vi THA qua phân tích hi quy đa bin Poisson 72
10. 10 ĐT VN Đ Tăng huyt áp (THA) là mt vn đ sc khe cng đng quan trng ti các nưc trên th gii vì chim t l khá cao, cĩ xu hưng ngày càng tăng và gây ra nhiu bin chng gây t vong và tàn ph. Theo Kearney [63], năm 2000, t l hin mc THA ngưi trưng thành trên tồn cu là 26,4% vi 972 triu ngưi b THA, đng thi d đốn vào năm 2025, t l hin mc THA tăng lên 29,2% vi 1,56 t ngưi b THA, tăng khong 60% so vi năm 2000. THA là yu t nguy cơ hàng đu đi vi t vong vi 7,1 triu ngưi cht hng năm, chim khong 13% s ngưi t vong tồn cu và là nguyên nhân đng th ba, chim 4,5% ca gánh nng bnh tt trên tồn cu vi 64 triu ngưi sng trong tàn ph [50]. Ti Vit Nam, theo thng kê ca B Y t và Cc thng kê quc gia, cho thy THA là nguyên nhân đng th ba trong các nguyên nhân t vong và nguyên nhân th 6 đi vi gánh nng ca bnh tt trong các bnh vin [6]; đng thi t l hin mc THA trong cng đng gia tăng nhanh theo thi gian: năm 1960 (1%) [7], năm 1992 (11,7%) [31], năm 2002 (16,3%) [17], năm 2005 (26,5%) [27], năm 2008 (27,2%) [12]. T l THA ngày càng gia tăng trên tồn cu vì s gia tăng v tui th và tn sut các yu t nguy cơ, đc bit là béo phì do thc ăn nhanh và ít vn đng th lc [3],[22] và t l này cĩ khong dao đng rt ln ph thuc vào đc tính ca mu nghiên cu, đc bit là v chng tc, nhĩm tui và gii tính [64] và mt s yu t khác như vùng đa lý, li sng, ngh nghip, trình đ hc vn, điu kin sng và các hành vi liên quan [44],[53]. Đăk Lăk là tnh min núi, cĩ 44 dân tc cùng chung sng, điu kin kinh t xã hi cịn khĩ khăn, dân tc thiu s ti ch ch yu là ngưi Ê Đê và M’nơng [25]. Huyn Lăk nm phía nam tnh Đăk Lăk, bao gm 16 dân tc anh em, trong đĩ dân tc M’nơng chim cao nht vi 31.156 ngưi, chim 52% dân s ca huyn, trong đĩ đc bit Yang Tao là mt xã nm phía đơng
11. 11 bc ca huyn Lăk, bao gm khong 7.000 nhân khu nhưng là xã cĩ đa s ngưi M’nơng sinh sng vi 6639 ngưi, chim 95% dân s tồn xã và 21% ngưi dân tc M’nơng ca huyn Lăk [25]. Vic điu tra t l hin mc THA và các yu t liên quan đn THA tng dân tc cũng như các vùng đa lý khác nhau là cn thit, nhm đ ra các bin pháp truyn thơng v giáo dc sc khe đ chăm sĩc tt sc khe cho đng bào các dân tc. Nhiu nghiên cu v THA đã đưc tin hành nhiu nơi Vit Nam và khu vc Tây Nguyên nhưng ít thy nghiên cu trên các dân tc thiu s. Mt s nghiên cu trưc đây trên dân tc thiu s khu vc Tây Nguyên cho thy t l THA các dân tc thiu s Kon Tum năm 2002 là 12,54% [2]; dân tc Nùng ti xã Cuơr Knia, Buơn Đơn, Đăk Lăk năm 2005 là 15,4% [1]; dân tc Ê Đê ti thành ph Buơn Ma Thut, Đăk Lăk năm 2008 là 21% [30]. Hin ti chưa cĩ nghiên cu nào v tình trng THA và các yu t liên quan đn THA ca ngưi dân tc M’nơng trên đa bàn tnh Đăk Lăk nĩi riêng và Vit Nam nĩi chung. Chính vì vy, chúng tơi tin hành nghiên cu này nhm xác đnh t l và mt s yu t liên quan đn THA ngưi dân tc M’nơng trên đa bàn xã Yang Tao, huyn Lăk, tnh Đăk Lăk năm 2009. Câu hi nghiên cu: T l hin mc THA và mt s yu t liên quan đn THA ngưi M’nơng t 18 tui tr lên ti xã Yang Tao, huyn Lăk, tnh Đăk Lăk trong năm 2009 là bao nhiêu? Yu t nào liên quan đc lp vi t l hin mc THA? Mc tiêu nghiên cu: 1. Mc tiêu tng quát Xác đnh t l hin mc THA và mt s yu t liên quan đn THA ngưi M’nơng t 18 tui tr lên ti xã Yang Tao, huyn Lăk, tnh Đăk Lăk trong năm 2009.
12. 12 2. Mc tiêu c th 2.1 Xác đnh t l hin mc THA ngưi M’nơng t 18 tui tr lên ti xã Yang Tao, huyn Lăk, tnh Đăk Lăk trong năm 2009. 2.2 Xác đnh t l và phân b mt s yu t liên quan đn THA ngưi M’nơng t 18 tui tr lên ti xã Yang Tao, huyn Lăk, tnh Đăk Lăk trong năm 2009. 2.3 Xác đnh mi liên quan gia mt s yu t vi t l hin mc THA ngưi M’nơng t 18 tui tr lên ti xã Yang Tao, huyn Lăk, tnh Đăk Lăk trong năm 2009.
13. 13 Chương 1: TNG QUAN TÀI LIU 1.1. Tng quan v bnh tăng huyt áp 1.1.1. Đnh nghĩa và phân loi THA Đnh nghĩa và phân loi THA thay đi theo thi gian đ đáp ng vi s hiu bit tt hơn v sinh bnh hc, s xem xét t l t vong trong ngành cơng nghip bo him cuc sng, các nghiên cu v huyt áp (HA) trong các dân s khác nhau, s tương tác gia các mc HA vi bnh kèm theo, các nghiên cu gii hn ca hu qu sc khe liên quan đn HA và lưng giá liu pháp dùng thuc h áp hiu qu. Xác đnh gii hn trên ca khong HA bình thưng cho ngưi trưng thành da trên phát hin mang tính dch t hc, liên quan đn các mc HA đn nguy cơ cho hu qu bt li trong dân s và các bng chng t các th nghim lâm sàng chng minh gim yu t nguy cơ cho hu qu bt li khi điu tr thuc h áp [55]. Năm 1978, WHO đưa ra phân loi HA, gm 3 mc đ sau: Bng 1.1: Phân loi HA theo WHO (1978) [7] Phân loi HA tâm thu HA tâm trương Bình thưng < 140 mmHg và <90 mmHg THA gii hn 140159 mmHg và/hoc 9094 mmHg THA ≥ 160 mmHg và/hoc ≥ 95 mmHg Phân loi này đưa ra hai vn đ chính: (1) mc HA dùng chn đốn THA là 160/95 mmHg, và (2) đưa phân loi THA gii hn, mà khơng đưa ra phân đ THA. Áp dng phân loi này trong chn đốn THA kéo dài sut 15 năm nhưng ngưi ta thy rng cĩ mt s vn đ bt hp lý vì cĩ nhng bnh nhân cĩ HA là 150/90 mmHg nhưng cĩ mt s tai bin như suy tim, bnh mch vành, đt qu nên JNC 5 ra đi vào năm 1993 nhm xác đnh mc HA mi dùng đ chn đốn THA.
14. 14 Bng 1.2: Phân loi HA theo JNC 5 (1993) [7] Phân loi HA tâm thu HA tâm trương Bình thưng < 130 mmHg và <85 mmHg Bình thưng cao 130139 mmHg và/hoc 8589 mmHg THA đ 1 140159 mmHg và/hoc 9099 mmHg THA đ 2 160179 mmHg và/hoc 100109 mmHg THA đ 3 180209 mmHg và/hoc 110119 mmHg THA đ 4 ≥ 210 mmHg và/hoc ≥ 120 mmHg JNC 5 đã b khái nim THA gii hn, khng đnh mc chn đốn THA mi là 140/90 mmHg, thp hơn so vi WHO đã đưa ra. Tuy nhiên các nghiên cu và theo dõi tip đã khng đnh rng đã b sĩt vn đ trong bnh lý THA, bên cnh con s THA cịn cĩ yu t nguy cơ tim mch; vì th JNC 6 ra đi vào năm 1997. Bng 1.3: Phân loi HA theo JNC 6 (1997) [7] Phân loi HA tâm thu HA tâm trương Ti ưu < 120 mmHg và <80 mmHg Bình thưng 120129 mmHg và 8084 mmHg Bình thưng cao 130139 mmHg và/hoc 8589 mmHg THA đ 1 140159 mmHg và/hoc 9099 mmHg THA đ 2 160179 mmHg và/hoc 100109 mmHg THA đ 3 ≥ 180 mmHg và/hoc ≥ 110 mmHg JNC 6 ra đi đã phân tích nhng tht bi ca JNC 5 và đưa ra ba vn đ chính: (1) Xp li phân loi THA, bao gm ch 3 đ; (2) Khng đnh THA khơng đơn thun là con s HA mà cịn bao gm c yu t nguy cơ làm tăng thái đ điu tr THA; (3) Phân tng nguy cơ và điu tr. Năm 2003, JNC 7 đưa ra cách phân loi THA mi thay đi cách nhìn v các mc HA.
15. 15 Bng 1.4: Phân loi HA theo JNC 7 (2003) [44] Phân loi HA tâm thu HA tâm trương Bình thưng 60; gii (nam gii, ph n mãn kinh); tin căn gia đình mc bnh tim mch sm (nam 1,5 mg/dl, n >1,3 mg/dl). Phân loi HA theo JNC 7 cơ bn da vào s liu mang tính cht dch t hc hơn là da vào kt qu ca các th nghim lâm sàng. Năm 2007, Hip hi THA và Hip hi tim mch châu Âu [74] đưa ra phân loi mi v THA, đng
16. 16 thi Hi tim mch Vit Nam [22] cũng đưa ra khuyn cáo cp nht s dng cách phân loi THA đưc trình bày trong bng 1.5 Bng 1.5: Phân loi các mc THA theo Hip hi THA và Hip hi tim mch châu Âu (2007) [74] Phân loi HA tâm thu HA tâm trương HA ti ưu < 120 mmHg và <80 mmHg HA bình thưng 120129 mmHg và/hoc 8084 mmHg HA bình thưng cao 130139 mmHg và/hoc 8589 mmHg THA đ 1 140159 mmHg và/hoc 9099 mmHg THA đ 2 160179 mmHg và/hoc 100109 mmHg THA đ 3 ≥ 180 mmHg và/hoc ≥ 110 mmHg THA tâm thu đơn đc ≥ 140 mmHg và <90 mmHg Hip hi THA và Hip hi tim mch châu Âu khơng phân loi mc “tin THA” như trong JNC 7 vì nhng lý do: (1) trong nghiên cu dc Framingham cho thy rng nguy cơ tin trin thành THA trong nhĩm HA bình thưng cao tăng lên rõ ràng so vi nhĩm HA bình thưng nên cĩ ít lý do gp chung hai nhĩm này thành 1 nhĩm vi nhau; (2) thut ng “tin THA” gây ra lo âu khơng cn thit cho bnh nhân; và (3) quan trng nht, trong thc hành phân loi này là phân loi cĩ tính phân bit cao vi nhng thái cc gia nhng ngưi khơng cn can thip (như ngưi già vi HA 120/80 mmHg) vi nhng ngưi cĩ nguy cơ cao hoc rt cao (đái tháo đưng, sau đt qu) cn phi điu tr bng thuc [74]. Như vy THA khơng ch đơn thun là con s HA, cn phi đánh giá tồn din các nguy cơ tim mch trên bnh nhân THA đưc quan tâm. 1.1.2. Chn đốn THA: Tiêu chun chn đốn THA da vào ngưng HA tùy theo cách đo [4],[22],[74] đưc trình bày trong bng 1.6
17. 17 Bng 1.6: Các ngưng HA áp dng đ chn đốn THA theo cách đo Cách đo HA tâm thu HA tâm trương Đo HA ti phịng khám/bnh vin 140 mmHg 90 mmHg Đo HA lưu đng 24 gi 125 mmHg 80 mmHg Đo HA ti nhà (t đo) 135 mmHg 85 mmHg Mt ngưi ln đưc gi là THA khi HA tâm thu ≥ 140 mmHg hoc/và HA tâm trương ≥ 90 mmHg hoc/và đang điu tr thuc h HA hàng ngày [3]. Tr s huyt áp đưc ly trung bình ca 2 ln đo chính xác tư th ngi 2 thi đim khám [44]. Trong phn ln nghiên cu dch t ti cng đng vì là nghiên cu ct ngang nên ch thc hin mt thi đim khám, vì vy t l THA đ 1 cĩ th cao hơn thc t [63]. Atallah và cng s [38] đã cho thy t l THA khi đo hai thi đim khám thp hơn hơn cĩ ý nghĩa so vi ch mt thi đim khám; tuy nhiên trong nghiên cu ca Kearney [63] đ tính t l THA ca tồn cu, tp hp tt c các nghiên cu tha mãn điu kin t năm 1980 đn năm 2002, ch cĩ 3 nghiên cu là thc hin đo HA hai thi đim khám, cịn li đu thc mt thi đim khám. Mt điu cn lưu ý trong chn đốn THA là bao gm c nhng đi tưng đang điu tr thuc h áp hàng ngày cho dù tr s HA là bao nhiêu và nhng trưng hp này đưc xp mt nhĩm riêng mà khơng th phân đ THA đưc. 1.1.3. Nguyên nhân THA: Phn ln (>90%) các trưng hp THA là khơng cĩ nguyên nhân, gi là THA nguyên phát; ch cĩ mt s nh trưng hp (<10%) là cĩ nguyên nhân, gi là THA th phát, thưng gp trưng hp tr tui [3],[7],[44]. Các nguyên nhân THA bao gm: (1) Bnh thn: hay gp nht; (2) Bnh lý ni tit; và (3) Nguyên nhân khác: Hp quai đng mch ch, tăng áp lc ni s, ngưng th lúc ng do tc nghn, thai kỳ, thuc và hĩa cht. Trong điu tra dch t hc ti cng đng, khơng cĩ điu kin đ thăm dị tìm nguyên nhân ca THA, mt vic làm rt khĩ khăn ngay c khi thc hin
18. 18 trong các bnh vin nên THA xác đnh ti cng đng thc cht là THA nĩi chung mà khơng th phân bit đưc là nguyên phát hay th phát. Tuy nhiên do phn ln THA là khơng cĩ nguyên nhân và phn nào loi tr đưc mt s nguyên nhân THA rõ ràng qua tiêu chí loi ra như đi tưng đang mang thai, ung rưu, thuc nh mũi 1.1.4. Gánh nng ca THA đi vi sc khe cơng cng THA là mt yu t nguy cơ cao đi vi bnh tim mch các nưc cơng nghip cũng như các nưc đang phát trin và là nguyên nhân ch yu cho gánh nng bnh tt ca tồn cu. THA là yu t nguy cơ hàng đu đi vi t vong vi 7,1 triu ngưi t vong do THA, chim khong 13% s ngưi t vong tồn cu và là nguyên nhân đng th ba, sau suy dinh dưng và tình dc khơng an tồn, gây ra gánh nng bnh tt trên th gii vi 64 triu ngưi sng trong tàn ph, chim 4,5% ca gánh nng bnh tt trên tồn cu [50]. Theo Kearney [63], ưc tính tng s ngưi trưng thành b THA trên tồn cu năm 2000 là 972 triu ngưi, bao gm 333 triu ngưi các nưc kinh t phát trin và 639 triu ngưi các nưc đang phát trin và d đốn vào năm 2025 thì con s ngưi trưng thành b THA s lên đn 1,56 t ngưi, tăng khong 60% so vi năm 2000; trong đĩ các nưc kinh t đang phát trin cĩ 1,15 t ngưi b THA, gia tăng 80%. Năm 2002, WHO ưc tính ít nht 50% trưng hp bnh tim mch và ít nht 75% đt qu do nguyên nhân THA và WHO cho rng HA tăng hơn mc lý tưng (HA tâm thu > 115 mmHg) là nguyên nhân ca 62% bnh tim mch và 49% bnh tim thiu máu cc b; ngồi ra HA cao hơn mc lý tưng là yu t nguy cơ hàng đu cho mi trưng hp t vong trên tồn th gii [53]. Mi đây, theo thng kê ca WHO năm 2009 [105], bnh tim mch chim >1/3 (36%) nguyên nhân t vong trên th gii và đang gĩp phn gia tăng gánh nng bnh tt ca th gii. Các nghiên cu dch t hc dc theo thi gian, đa trung tâm và s lưng
19. 19 đi tưng ln cho thy rng nhng ngưi 4069 tui, khi gia tăng mi 20 mmHg HA tâm thu thì gia tăng gp đơi t l cht bi đt qu và bnh tim thiu máu cc b [70]. HA ≥140/90 mmHg tìm thy khong 74% ngưi suy tim, 69% ngưi b nhi máu cơ tim ln th nht và 77% ngưi b đt qu ln đu tiên [73]. Nghiên cu ngưi ≥ 35 tui ti 6 nưc châu Âu (Đc, Phn Lan, Tây Ban Nha, Anh, Thy Đin, Italia) và hai nưc bc M (M, Canada) [104] cho thy t l THA liên quan mnh vi t l cht do đt qu (r= 0,78) và liên quan hơn mc trung bình vi bnh tim mch chung (r= 0,44). Gánh nng bnh tt và t vong ca THA mt s nưc trên th gii cũng biu hin khá nghiêm trng như M [51]; Canada [94]; Anh và Wales [57]; Nht Bn [85]; Singapore [68]. Ti Vit Nam [6], s liu thng kê ti các bnh vin cho thy rng, THA là nguyên nhân đng th ba gây t vong và nguyên nhân th 6 đi vi gánh nng ca bnh tt trong các bnh vin. Nghiên cu ti Ba Vì, Hà Ni t năm 19992003 [76], t l cht do nguyên nhân tim mch đng hàng đu vi 32,2%, trong đĩ hai bnh tim mch gây cht ch yu là đt qu và suy tim. 1.2. T l hin mc và xu hưng THA trong các nghiên cu trưc đây THA đang là mt vn đ sc khe tồn cu vì t l hin mc THA chim t l cao và ngày càng gia tăng trên th gii, nguyên nhân do gia tăng v tui th con ngưi và tn sut các yu t nguy cơ, đc bit là béo phì do thc ăn nhanh và ít vn đng th lc [3],[22]. 1.2.1. Ti các nưc trên th gii Nhiu nghiên cu v t l hin mc THA trên khp th gii, t các nưc đã phát trin cũng như các nưc đang phát trin, t các dân tc cũng như các chng tc khác nhau vi đa dng v nhĩm tui và khơng ging nhau v phương pháp nghiên cu, do vy t l THA cũng rt khác nhau theo tng nghiên cu. Theo Kearney [63],[64], t l THA trên th gii thay đi trong
20. 20 khong dao đng rt ln, t l thp nht vùng nơng thơn phía bc n Đ (5,2%), cao nht Ba Lan (70,7%). T l THA tồn cu năm 2000 ngưi trưng thành ≥ 20 tui là 26,4%. Trong các nưc cơng nghip phát trin thì t l THA dao đng trong khong 2050% (trung bình 37,3%) cao hơn so vi các nưc đang phát trin (22,9%), mc dù các nưc này cĩ tính khơng đng nht ln v t l THA [63]. Mc dù s liu quc gia tồn th v t l THA khơng hin hu trong phn ln các quc gia trong th gii đang phát trin nhưng t l THA cao nht đưc báo cáo t các quc gia châu M La tinh như Mexico, Paraguay và Venezuela vi khong dao đng t 3236,9%, trong khi t l thp nht là mt s nưc châu Phi vùng dưi sa mc Sahara vi t l ưc tính là 14%. Trung Quc và n Đ cĩ t l THA mc trung bình khong 2030%; mc dù cĩ mt nghiên cu n Đ cho t l THA khong 5% nhưng đa s các nghiên cu và đc bit là các nghiên cu gn đây thì t l THA ngưi trưng thành trong đt nưc này khu vc thành th 3040%, vùng nơng thơn 1217% [54]. Tương t, t l chung ca 3 quc gia vùng Caribie (Jamaca, St. Lucia và Barbados) khong 26,6%. Các nưc châu Á khác và các qun đo chim t l THA thp nht nu chun hĩa theo nhĩm tui ≥ 20 tui; tuy nhiên các nghiên cu gn đây các nưc trong khu vc này cĩ t l THA tăng dn lên như Indonesia [84], Malaysia [89] ln lưt là 22,1% và 27,8%. Singapore, cuc điu tra sc khe quc gia ln th hai vi mu đi din cho 3 nhĩm cư dân sinh sng cho thy dân tc Malays cĩ t l THA cao nht, sau đĩ là dân tc Trung Hoa 26,0% và dân tc n đ 23,7%. Khu vc châu Phi, Cameroon cĩ t l thp nht 15%, trong khi đĩ thì Zimbabwe cĩ t l THA cao và cao hơn c các nưc kinh t phát trin [64]. Mc dù trong hai nghiên cu ca Kearney [63],[64] cĩ cùng chung mt tiêu chun đưa vào phân tích đ cho phép so sánh gia các quc gia và khu vc nhưng s khác nhau v phương pháp đo HA, nhĩm tui ca đi tưng
21. 21 nghiên cu và dân s mc tiêu dùng cho s điu chnh t l, làm cho s so sánh trc tip gia các nghiên cu khĩ khăn, tuy nhiên dùng t l THA điu chnh theo tui cho phép ưc tính tt nht cho s so sánh gia các nghiên cu cĩ cùng nhĩm tui. mt s quc gia, các cuc điu tra đưc lp li theo thi gian cho phép ưc tính s thay đi v t l THA theo thi gian. Nhìn chung t l hin mc THA trên tồn cu cĩ xu hưng tăng theo thi gian đã, đang và s tri qua; t l THA năm 2000 tồn cu là 26,4% nhưng ưc tính đn năm 2025 t l này lên đn 29,2%; s liu hin ti ca các nghiên cu cho thy t l THA vn duy trì hoc gim các nưc kinh t phát trin và gia tăng các nưc kinh t đang phát trin trong thp niên va qua [55],[63],[64],[79],[90]. Nghiên cu ti M, Anh, Đc, Phn Lan, B, Hy Lp và Úc cho thy t l THA khơng thay đi hoc cĩ xu hưng gim [47],[55],[64]. Ngưc li, các nưc kinh t đang phát trin thì t l THA cĩ xu hưng tăng theo thi gian như ti Trung Quc [52],[64]; n Đ [54]; Singapore [64]. Reddy và cng s [90] đã đưa ra các yu t làm gia tăng t l cũng như gánh nng THA các nưc đang phát trin: (1) Yu t v nhân khu hc vi s gia tăng tui th tồn cu; (2) S đơ th hĩa nhanh và thay đi li sng bt li cho sc khe; (3) vai trị ca s di cư; (4) thay đi dinh dưng vi gia tăng các thành phn trong khu phn ăn như m, mui, đưng, ít cht si kèm theo s gia tăng ca ngành cơng nghip tip th nưc ung cĩ cha cn và thc ăn nhanh; (5) s gia tăng nhanh v t l béo phì các nưc đang phát trin. 1.2.2. Ti Vit Nam Vit Nam là mt quc gia thuc khu vc các nưc đang phát trin nên t l và xu hưng THA mang tích cht ca dch t hc chung ca các nưc đang phát trin trên th gii.
22. 22 Bng 1.7: T l hin mc THA qua mt s nghiên cu ti Vit Nam Nghiên cu Đa đim Năm Nhĩm tui T l THA Đng Văn Chung [3],[7] Vit Nam 1960 ≥ 15 13% Trn Đ Trinh [31] Vit Nam 1992 ≥ 15 11,7% Phm Gia Khi [17] PBVN 1 2002 ≥ 25 16,32% B Y t [6] Vit Nam 2002 2564 16,9% Phm Gia Khi [12] Vit Nam 2008 ≥ 25 27,2% Lê Anh Tun [32] Hà Ni 1998 ≥ 16 16,15% Phm Gia Khi [14] Hà Ni 2000 ≥ 16 16,05% Tơ Văn Hi [9] Hà Ni 2002 ≥ 16 18,69% Huỳnh Văn Minh [77] Ba Vì 2006 2564 14,1% Phm Gia Khi [16] Thái Nguyên 2002 ≥ 25 13,88% Phm Gia Khi [15] Thái Bình 2002 ≥ 25 12,39% Nguyn Lân Vit [34] Xuân Canh 2005 ≥ 25 20,5% Bùi Đc Long [20] Phú Đin 2005 ≥ 18 15,5% Bùi Đc Long [19] An Lc 2008 ≥ 18 18,9% Nguyn Hu Hnh [10] Tân Tin 2001 ≥ 18 13,8% Phm Hùng Lc [21] ĐBSCL 2 2002 ≥ 15 14,9% Vũ Bo Ngc [23] Q.4,TPHCM 3 2005 ≥ 18 21,89% Trn Thin Thun [27] TP. HCM 2005 2564 26,52% Đào Duy An [2] Kon Tum 2002 ≥ 18 12,54% Cao Th Yn Thanh [26] Đăk Lăk 2005 ≥ 25 17,5% Quc Ái [1] Cuơr Knia 2005 ≥ 18 15,4% Trnh Quang Trí [30] Đăk Lăk 2008 ≥ 25 21% Lê Th Thu Trang [28] Qung Tr 2009 ≥ 25 26,7% Trn Nam Khánh [18] Khánh Vĩnh 2003 ≥ 40 32% 1PBVN : Phía bc Vit Nam. 2ĐBSCL : Đng bng sơng Cu Long. 3Q.4, TPHCM : Qun 4, Thành ph H Chí Minh.
23. 23 Nghiên cu v t l hin mc THA ti Vit Nam đã đưc tin hành nhiu nơi trên khp 3 min ca đt nưc. Đa đim, thi đim, đi tưng nghiên cu khác nhau qua tng nghiên cu nên kt qu v t l hin mc THA cũng thay đi. Tuy nhiên cĩ mt s đim chung v mt s nghiên cu trưc đây v t l hin mc ca THA ti Vit Nam: T l hin mc ca THA trong cng đng dân s tăng nhanh theo thi gian: Năm 1960, t l THA theo Đng Văn Chung [7] ch chim 1%; đn năm 1992, nghiên cu ca Trn Đ Trinh [31] tăng lên 11,7%; đn năm 2002, nghiên cu ca Phm Gia Khi [17] tăng lên đn 16,32% và đn năm 2008 theo Phm Gia Khi [12] t l THA ti Vit Nam lên đn 27,2%; như vy trong khong gn 50 năm mà t l THA trong cng đng nưc ta tăng gp hơn 20 ln. Xu hưng gia tăng t l THA cũng xy ra ti Hà Ni [32], [14], [9] và ti Ba Vì [77],[78]. T l THA ph thuc rt nhiu vào nhĩm tui đi tưng nghiên cu, nghiên cu ca Trn Nam Khánh [18] mc dù t l THA chim 32% nhưng li thc hin trên đi tưng ≥ 40 tui nên s so sánh v t l THA trong các nghiên cu khác nhau gp nhiu hn ch. Nhìn chung, t l hin mc THA trong các nghiên cu ti Vit Nam trong nhng năm gn đây dao đng trong khong 1227%. Mt khác, trong các nghiên cu thc hin nưc ta ch cĩ nghiên cu ca Cao Th Yn Thanh [26] và Huỳnh Văn Minh [77] mi cĩ tính t l THA chun hĩa theo nhĩm tui, trong khi đĩ phn ln các nghiên cu ti các nưc trên th gii đu thc hin phép chun hĩa này đ hn ch sai lch chn la và cũng đ đánh giá s lưng đi tưng b THA trong qun th nghiên cu. Các nghiên cu v THA trên cng đng ngưi Kinh thì cĩ nhiu nhưng trên các dân tc thiu s thì ít đưc thc hin. Mi ch cĩ nghiên cu ca Đào Duy An [2] vào năm 2002 ngưi dân tc thiu s t 18 tui tr lên ti th xã Kon
24. 24 Tum; Trn Nam Khánh [18] các dân tc khác nhau Kinh, Rc Lây, Trin, Ê Đê và Tày ti Khánh Vĩnh, Khánh Hịa. Ti Đăk Lăk, Quc Ái và Huỳnh Văn Minh [1] nghiên cu trên 319 ngưi dân tc Nùng đnh cư ti Buơn Đơn, Đăk Lăk năm 2005; Trnh Quang Trí [30] điu tra trên dân tc Ê Đê ti thành ph Buơn Ma Thut, Đăk Lăk vào năm 2008; Cao Th Yn Thanh [26] điu tra THA ngưi t 25 tui tr lên tồn tnh Đăk Lăk vào năm 2005 nhưng khơng đ cp đn t l hin mc ca tng dân tc trên đa bàn và chưa thy nghiên cu nào v t l THA ca dân tc M’nơng, mt trong hai dân tc thiu s chim t l v dân s cao nht tnh Đăk Lăk [25]. Mc đ các mc HA trong mt s nghiên cu đưc th hin bng 1.8 và 1.9 Bng 1.8: T l các phân mc HA theo JNC 6 trong các nghiên cu trưc đây ti Vit Nam. Phân mc HA Nghiên cu Bình Bình THA THA THA thưng thưng cao đ 1 đ 2 đ 3 Phm Gia Khi [16] 74,5% 11,6% 8,4% 3,8% 1,6% Phm Gia Khi [15] 78,9% 8,8% 8,4% 2,6% 1,4% Phm Gia Khi [17] 73,2% 10,5% 10,2% 4,2% 1,9% Phm Gia Khi [14] 71,94% 11,97% 10,21% 3,88% 1,96% Phm Gia Khi [12] 63,73% 12,9% 13,8% 5,7% 3,3% Lê Anh Tun [32] 71,86% 11,97% 10,22% 3,98% 1,97% Tơ Văn Hi [9] 9,72% 6,30% 2,67% Lê Th Thu Trang [28] 60,3% 13,0% 14,97% 8,68% 3,04% Đào Duy An [2] 71,19% 5,6% 10,76% 5,75% 1,33% T l các mc HA phân theo JNC 6 trong các nghiên cu trên cho thy HA bình thưng cao ch chim t l khong 512% và t l các đ THA gim dn t đ 1 đn đ 3. THA đ 1 chim khong 815%, THA đ 2 và 3 dao đng trong khong 412%.
25. 25 Bng 1.9: T l các phân mc HA theo JNC 7 trong các nghiên cu trưc đây ti Vit Nam. Phân mc HA Nghiên cu Bình Tin THA THA đ 1 THA đ 2 thưng Bùi Đc Long [20] 42,3% 42,3% 5,9% 9,5% Bùi Đc Long [19] 33,9% 47,2% 7,0% 11,9% Trnh Quang Trí [30] 36,1% 42,9% 11,7% 9,3% T l các mc HA phân theo JNC 7 trong các nghiên cu trên cho thy rng t l tin THA chim t l >40%, trong khi đĩ thì t l THA đ 2 chim t l khá cao, khong 912%. Điu này ph thuc vào đi tưng nghiên cu, đa đim nghiên cu và thi đim nghiên cu vì thc cht THA đ 2 trong phân loi JNC 7 bao gm đ 2 và đ 3 THA trong phân loi JNC 6 [44]. Phân đ THA theo JNC 6 hay JNC 7 khi nghiên cu trong cng đng đu đnh nghĩa bin THA bao gm c nhng ngưi đang điu tr thuc h huyt áp hng ngày bt k con s HA là bao nhiêu và nhng đi tưng này mt khi đã dùng thuc thì khơng th xp đ THA. Tuy nhiên chưa thy nghiên cu nào ti Vit Nam đ cp đn t l THA khi dùng thuc h áp. 1.3. Mt s yu t liên quan vi THA trong các nghiên cu trưc đây T l THA thay đi khác nhau trong nhiu nghiên cu trên khp khu vc trên th gii do nh hưng ca mt s yu t, nhưng theo Kearney [63],[64] thì t l THA thay đi ch yu ph thuc vào ba yu t là chng tc, nhĩm tui và gii tính; ngồi ra nhiu y văn trên th gii [3],[7],[44],[55] đã đưa ra nhng yu t nguy cơ liên quan vi THA, nht là nhng yu t liên quan đn hành vi cĩ th thay đi hoc kim sốt đưc. 1.3.1. Chng tc: Nhiu nghiên cu cho thy rng t l THA các chng tc cĩ s khác bit nhau, đc bit là chng tc da đen thưng cĩ t l THA cao hơn các chng tc khác. Các nghiên cu M [40],[45],[66], [87] và Anh
26. 26 [107] đu cho thy ngưi M gc Phi hoc ngưi da đen đu cĩ t l THA cao hơn so vi các dân tc khác và ngưi da đen là yu t nguy cơ đc lp đi vi THA; ngồi ra THA ngưi M gc Phi cịn hay gp tui cịn tr, biu hin nng n hơn và dn đn nhiu hu qu lâm sàng hơn ngưi da trng khơng phi gc Tây Ban Nha cĩ cùng đ tui [44]. Bnh nguyên ca THA trong các chng tc khác nhau cũng khơng ging nhau v vai trị các yu t như mui ăn, kali, kích xúc, phn ng ca h tim mch, th trng, s lưng vi cu thn, chuyn hĩa natri và h thng ni tit nhưng đu ging nhau ch bnh nguyên THA luơn cĩ nhiu yu t tác đng vào [43],[44],[79],[83]. 1.3.2. Gii tính: Gii tính là mt trong ba yu t nh hưng nhiu nht đn t l THA tồn cu; theo Kearney [64] thì phn ln nghiên cu cĩ báo cáo phân b THA theo gii cho thy THA cĩ xu hưng xut hin gii nam nhiu hơn gii n. Da vào nghiên cu ct ngang, nam gii gia tăng HA mnh theo tui hơn ph n trưc thi kỳ mãn kinh, cịn sau thi kỳ mãn kinh thì n gii li gia tăng mc HA cao hơn nam gii. Trong nghiên cu ti M, HA tâm thu trung bình nam cao hơn n trong giai đon sm ca thi kỳ trưng thành nhưng nhng ngưi ≥ 60 tui thì HA tâm thu trung bình n cao hơn nam rõ rt [55]. nh hưng ca mãn kinh lên THA cịn bàn cãi vì các nghiên cu dc chưa nghiên cu v THA khi mãn kinh, nhưng các nghiên cu ct ngang cho thy rng, ngay c khi đã hiu chnh theo tui và BMI thì nhng ph n hu mãn kinh d b THA gp 2 ln so vi ngưi tin mãn kinh và các tác gi cho rng THA liên quan đn mãn kinh là do nhiu yu t như thiu ht estrogen, sn xut nhiu hormone tuyn yên, tăng cân hay phi hp các yu t này vi nhng nh hưng thn kinh th dch khác mà chưa đưc xác đnh [44]. Mt nghiên cu khác ca Kearney [63], phân tích mi liên quan gia THA và gii tính khác nhau t các khu vc trên th gii cho thy cĩ 4 khu
27. 27 vc mà nam cĩ t l THA cao hơn n: các nưc kinh t phát trin, châu M La tinh Carribê, Trung Quc và các nưc châu Á khác; trong khi đĩ 4 khu vc mà n cĩ t l THA cao hơn nam: các nưc kinh t Xơ Vit trưc đây, n Đ, vùng Trung Đơng và châu Phi. Tác gi cũng cho bit ngưi tr thì nam gii b THA cao hơn n, ngưc li nhng ngưi ln tui thì THA hay gp n nhiu hơn [63]. T l THA nam cao hơn n đưc quan sát trong các nghiên cu ti M [87] năm 19992004; ti 6 nưc châu Âu và 2 nưc bc M [104]; ti Malaysia [89]. Tuy nhiên các nghiên cu ti Indonesia [84]; Thái Lan [58] t l THA nam nhiu hơn n nhưng khơng cĩ ý nghĩa thng kê; ngưc li mt nghiên cu ti Malaysia [71], n cĩ t l THA cao hơn nam. Ti Vit Nam, phn ln nghiên cu cho thy t l THA nam nhiu hơn n. Bng 1.10: T l THA theo gii trong các nghiên cu trưc đây ti Vit Nam Nghiên cu Nhĩm tui Nam N p Vit Nam [6] ≥ 16 15,1% 13,5% Min Bc [17] ≥ 25 19,0% 14,9% Xuân Canh, Hà Ni [34] ≥ 25 25,8% 17,2% Ba Vì, Hà Ni [77] 2564 18,1% 10,1% An Lc, Hi Dương [19] ≥ 18 19,2% 18,8% >0,05 Đơng Hà, Qung Tr [28] ≥ 25 30,5% 23,5% Phú Đin, Hi Dương [20] ≥ 18 17,2% 14,5% TP. H Chí Minh [27] 2564 32,8% 21,1% Qun 4, TP. H Chí Minh [23] ≥ 18 21,2% 22,5% >0,05 Tân Tin, Cà Mau [10] ≥ 18 17,3% 11,4% Đăk Lăk [26] ≥ 25 22,5% 14,2% Đăk Lăk (dân tc Ê Đê) [30] ≥ 25 27,4% 15,0% Đăk Lăk (dân tc Nùng) [1] ≥ 18 16,0% 14,7% >0,05 Kon Tum [2] ≥ 18 15,4% 11,2% >0,05
28. 28 Mc dù nghiên cu các vùng khác nhau vi đ tui khác nhau nhưng hu ht các nghiên cu ti Vit Nam cho thy t l THA nam cao hơn n cĩ ý nghĩa thng kê; mi đây năm 2008, dch t hc v THA ti Vit Nam [12] cũng cho thy t l THA nam cao hơn n vi OR=1,37. Trong các nghiên cu trên, ch cĩ nghiên cu ti Qun 4, TP. H Chí Minh [23] cĩ t l THA n hơi cao hơn nam nhưng khơng cĩ ý nghĩa thng kê. 1.3.3. Tui Tui là mt yu t nguy cơ quan trng nht nh hưng đn t l THA; t l THA gia tăng theo khi tui càng cao, ch yu là do gia tăng s xơ cng đng mch, điu này làm gia tăng HA tâm thu và gia tăng áp lc mch đp [90]. S gia tăng HA tâm thu theo tui là nguyên nhân chính làm gia tăng t l THA khi tui càng cao [44], gii thích vì sao t l THA trên th gii ngày càng tăng do s gia tăng tui th ca tồn cu [44],[90]. ngưi trưng thành, các nghiên cu ct ngang và dc theo thi gian đu cho thy rng HA tâm thu và HA tâm trương đu gia tăng tin trin theo tui. Nghiên cu WHO MONICA thì mi năm HA tâm thu gia tăng khong 0,290,91 mmHg đi vi nam và khong 0,61,3 mmHg đi vi n; s gia tăng này hng đnh và cĩ th gim xung sau 50 tui đi vi HA tâm trương mà thơi [55]. Nhiu nghiên cu đã ch ra rng s gia tăng t l THA theo tui đi vi tt c các dân tc, c hai gii và trong hu ht các nưc cơng nghip hĩa. Ti M, năm 2003 2004, t l THA gia tăng t 7,3% ngưi 1839 tui lên đn 66,3% ngưi ≥ 60 tui và sau khi phân tích đa bin thì nhĩm tui 4059 và ≥ 60 tui cĩ nguy cơ b THA gp tương ng 6 ln và 27 ln so vi nhĩm tui t 1839 tui [87]. Ti Sao Luis, Maranhao, Braxin [39], t l THA tăng dn theo nhĩm tui 18 29; 3039; 4049; 5059; ≥ 60 vi các t l tương ng là 7,8%; 19,3%; 25,7%; 49,1% và 70,7%. Nghiên cu ti Ba Vì [78], t l THA gia tăng theo tui, đc bit là gii n. Nghiên cu THA ti Vit Nam năm 2008 [12] cho thy t l
29. 29 THA tăng dn theo nhĩm tui cĩ ý nghĩa thng kê vi OR=1,39; các nghiên cu khác ti Vit Nam cũng cho thy t l THA tăng khi tui càng tăng, cho dù trong các nhĩm tui nghiên cu khác nhau cũng như các phân nhĩm lp tui trong các nghiên cu ca các tác gi cũng khơng ging nhau [1],[2],[14],[17],[23],[27],[28],[30],[34]. 1.3.4. Tin s gia đình cĩ THA Phân tích ca Hajjar [55] v mi liên quan gia yu t tin s gia đình cĩ THA vi THA cho thy cĩ liên quan đn s gia tăng t l hin mc và t l mi mc THA; cĩ l yu t di truyn và yu t mơi trưng chi phi vào mi liên quan này. Nghiên cu ct ngang vi 5.329 ngưi trưng thành, tin s gia đình THA làm tăng HA tâm trương, BMI, béo phì và cholesterol máu; mt nghiên cu tm sốt tồn quc gia thì yu t tin s gia đình cĩ THA làm tăng t l THA gp 2 ln so vi ngưi khơng cĩ yu t này [55]. Ti Thái Lan [58], ngưi cĩ tin s gia đình THA cĩ t l THA gp 2,3 ln; ti Philippines [91] thì t l ngưi cĩ tin s gia đình THA chim 28,5%, gp 2,4 ln so vi ngưi khơng cĩ yu t này. Ti Braxin [39], t l ngưi khơng cĩ, khơng bit và cĩ yu t nguy cơ này ln lưt là 25,6%; 30,7% và 27,4% và s khác bit t l THA gia các nhĩm khơng cĩ ý nghĩa thng kê. Mt s nghiên cu ti Vit Nam như ti mt s tnh phía bc [17], Thái Bình [15], Thái Nguyên [16], Hà Ni [9] cho thy t l tin s gia đình cĩ THA khong 811% và yu t này liên quan vi t l THA khơng cĩ ý nghĩa thng kê; trong khi đĩ nghiên cu ti Xuân Canh, Hà Ni [34] thì nguy cơ THA tăng lên 1,5 ln cĩ ý nghĩa thng kê. 1.3.5. Béo phì Nhiu nghiên cu cho thy rng BMI cĩ mi liên quan mnh vi HA và t l THA. Cơ ch THA liên quan đn béo phì chưa đưc rõ nhưng ngưi ta cho rng do nhiu yu t, đc trưng cĩ s tương tác ca s quá ti tun hồn,
30. 30 hot hĩa thn kinh giao cm cũng như h thng ReninAngiotensin, s đ kháng insulin, hi chng chuyn hĩa, gia tăng nng đ triglycerid máu, gim cholesterol t trng cao và ngưng th lúc ng do tc nghn [55],[92]. Theo các nghiên cu dc theo thi gian, tăng cân cĩ liên quan vi s gia tăng t l mi mc THA, khi tăng 5% cân nng thì liên quan đn tăng 2030% t l mi mc THA [55]. Béo phì là mt yu t nguy cơ quan trng cho s gia tăng t l THA trên tồn cu [3], vì vy s gia tăng t l béo phì trên tồn cu phn nào gii thích cho s gia tăng t l THA trên tồn cu trong vài thp niên va qua, nht là M [55]. Theo WHO (2006), ít nht 1/6 dân s th gii b tha cân, hơn 300 triu ngưi ln béo phì (vi BMI≥30) [102]. Nghiên cu ti M năm 20032004 [87], t l tha cân và béo phì chim t l ln lưt là 30,8% và 40,8% và cĩ t l THA cao hơn gp ln lưt 1,7 ln và 3,4 ln so vi nhĩm cân nng bình thưng. Ti châu Âu, t l béo phì gia tăng và nm trong khong 1040% trong phn ln các nưc trong 10 năm qua và gn đây mt s nghiên cu cho thy t l béo phì khong 1020% nam và 1025% n [98]. Nghiên cu mi liên quan gia BMI và HA ca 3 dân s châu Phi và châu Á (Ethiopia, Vit Nam và Indonesia) [93], t l béo phì Indonesia vi nam 42%; n 20% và Vit Nam khong 7%. BMI liên quan thun cĩ ý nghĩa thng kê vi c HA tâm thu và HA tâm trương vi h s tương quan r = 0,230,27; ch cĩ mc BMI ≥ 25 kg/m 2 mi cĩ tăng t l THA cĩ ý nghĩa thng kê c 3 nhĩm dân tc. Ti Thái Lan [62], t l tha cân và béo phì các năm 1985, 1990, 1991 và 1997 ln lưt là 22,5%; 18,4%; 25,9%; 34,9%. Ti Vit Nam, nghiên cu ti mt s tnh phía bc [17], t l tha cân và béo phì ln lưt là 9,7% và 6,0%; tăng dn theo tui và n nhiu hn hơn nam; thành th cao hơn nơng thơn và nhĩm cĩ BMI ≥ 22 đã cĩ nguy cơ THA. Ti Xuân Canh, Hà Ni [34], t l THA tăng khi BMI tăng nhưng ch cĩ nhĩm tha cân và béo phì đ 2 cĩ t l THA cao cĩ ý nghĩa thng kê.
31. 31 Ti Đăk Lăk, t l tha cân và béo phì là 16,3% và cĩ t l THA cao gp 14,8 ln so vi nhĩm cĩ cân nng bình thưng [26], trong khi đĩ dân tc Ê Đê [30], t l tha cân 11,2%, béo phì 7,5%, trong đĩ béo phì gp n nhiu hơn nam; nhĩm tha cân và béo phì cĩ liên quan vi t l THA vi PR ln lưt là 1,9 và 2,4. Các nghiên cu trên khác nhau v nhĩm tui và khác nhau v phân loi các mc BMI theo tiêu chun ca T chc th gii hay tiêu chun dành cho ngưi châu Á trưng thành [36],[99] nên rt khĩ so sánh kt qu v t l tha cân và béo phì gia các nghiên cu. 1.3.6. Béo bng Theo Yap [106], mc dù BMI đã đưc chng minh là yu t đo lưng hu ích cho nguy cơ ca THA bi vì s tương quan thun gia THA và chng béo phì nhưng nĩ khơng cung cp thơng tin v phân b m trong cơ th, hơn na trong các nghiên cu gn đây cho thy chu vi vịng bng và ch s WHR cĩ liên quan mnh hơn vi nguy cơ béo phì. BMI cĩ tương quan thun vi vịng bng; khi phân tích đơn bin và đa bin thì vịng bng cĩ liên quan cĩ ý nghĩa vi HA tâm thu và HA tâm trương cho c hai gii nam và n, trong khi đĩ BMI khơng cĩ s liên quan này và tác gi đ ngh s dng chu vi vịng bng đ tiên đốn nguy cơ mc bnh THA nhưng ch áp dng cho dân s châu Á tr tui. Béo bng đưc đánh giá bng chu vi vịng bng [99] hoc bng ch s WHR [81],[98] nhưng theo mt nghiên cu cho thy ch s WHR cĩ đ nhy, đ chuyên và chính xác hơn so vi ch s BMI ln chu vi vịng bng trong tiên đốn yu t nguy cơ cho bnh lý tim mch, trong đĩ cĩ THA [49]. Các nghiên cu s dng tiêu chun WHR đ đánh giá béo bng ti mt s tnh phía bc Vit Nam [17], ti Đk Lăk [26], dân tc Ê Đê [30] cho thy t l béo bng khong 1824%; nghiên cu ti Anh [107] cũng cho thy t l béo bng nam 25,3%, n 18,9%, trong đĩ nhĩm dân tc Trung Quc và
32. 32 n Đ cĩ t l béo bng cao nht. Mi liên quan gia béo bng làm tăng t l THA đu cĩ ý nghĩa thng kê th hin trong các nghiên cu trong và ngồi nưc [17],[19],[20],[26],[30],[34],[107]. Các nghiên cu đánh giá béo bng bng chu vi vịng bng cũng cho thy béo bng cĩ t l THA cao hơn cĩ ý nghĩa thng kê như nghiên cu ti Đơng Hà [28], ti Vit Nam [12] và ti Braxin [39]. Như vy vịng bng càng ln thì cĩ t l THA càng cao. 1.3.7. Hút thuc lá Nicotin cĩ trong thuc lá cĩ tác dng ch yu làm tăng nng đ serotonin, catecholamin não và tuyn thưng thn gây co mch ngoi biên; hút thuc lá cịn làm tăng hot tính giao cm, tăng đ cng ca thành mch, hu qu làm cho tăng đ kháng insulin, béo phì ni tng và bt li trên tin trin ca bnh thn [11]. Theo WHO, năm 2002, tồn th gii cĩ hơn 1,25 t ngưi hút thuc lá, trong đĩ nam gii khong 1 t ngưi, cịn n gii vào khong 250 triu ngưi. T l hút thuc lá nam gii các nưc phát trin vào khong 35%, các nưc đang phát trin khong 50%, và Vit Nam là mt trong nhng nưc cĩ t l ngưi nam hút thuc cao [61]. Thng kê ca WHO năm 2009 [105], t l hút thuc lá ca tồn cu là 26%, trong đĩ nam 42,4%, n 9,6%; Hút thuc lá gây 4,1% gánh nng bnh tt tồn cu, ch đng sau THA (4,5%), quan h tình dc khơng an tồn (6,3%) và suy dinh dưng (9,5%) vi hơn 4,9 triu ngưi cht hng năm [50]. T l đang hút thuc lá và b hút thuc lá Thái Lan [58] ln lưt là 23,7% và 9,3%; trong khi đĩ ngưi M gc Vit [40] tương ng là 12,2% và 11,3%. Ti Vit Nam, năm 20012002, t l hút thuc Vit Nam khong 50% [61], t l nam gii hút thuc nơng thơn và thành th xp x nhau khong 56,1% và t l ph n hút thuc khong 1,8% [6], nhưng đn năm
33. 33 2009 thì t l hút thuc lá gim xung cịn 24,3%; trong đĩ nam 45,7%, n 2,5% [105]. Các nghiên cu khác như ti các tnh phía bc Vit Nam [17], Đăk Lăk [26], dân tc Ê Đê [30] cũng cho thy t l đang hút thuc lá khong 2239%. Tt c các nghiên cu trong và ngồi nưc đu cho thy t l hút thuc lá nam cao hn so vi n. T l ngưi đang hút thuc nhng ngưi ln tui cao hơn so vi ngưi tr tui [30],[78]; ch yu là hút 10 năm chim t l đáng k [30],[58]. Các nghiên cu cho thy hút thuc lá và t l THA liên quan khơng cĩ ý nghĩa thng kê qua phân tích đơn bin như ti Braxin [39], Philippines [91], các tnh phía bc Vit Nam [17], Thái Nguyên [16], Thái Bình [15], Hà Ni [32], An Lc và Phú Đin, Hi Dương [19],[20], dân tc Ê Đê [30]. Mt s nghiên cu cho thy t l THA cao hơn cĩ ý nghĩa thng kê qua phân tích đơn bin nhưng khơng cĩ ý nghĩa qua phân tích đa bin như ti n Đ [67], Thái Lan [58], Xuân Canh, Hà Ni [34]. Mt s nghiên cu cho thy ngưi hút thuc cĩ t l THA cao hơn so vi ngưi khơng hút thuc nhưng ch mi qua phân tích đơn bin (khơng cĩ phân tích đa bin) như ti Vit Nam năm 19891992 [31], ti đng bng sơng Cu Long [21], ti Đăk Lăk năm 2005 [26]. Thuc lá đưc xem là cht thúc đy quan trng ca THA, ngưng hút thuc lá là phương cách hiu qu nht và tc thì đ gim nguy cơ v tim mch nhưng khơng cĩ liên quan đn con s HA vì ngưi hút thuc lá kinh niên cĩ HA thp hơn ngưi khơng hút thuc lá, cĩ l do cân nng thp hơn [11],[86]. 1.3.8. Ung rưu Theo WHO, năm 2004, ưc tính trên tồn th gii hin cĩ khong 2 t ngưi đang ung bia rưu; 76,3 triu ngưi cĩ nhng ri lon liên quan đn rưu bia; cĩ mi liên quan gia ung rưu và 60 loi bnh tt khác nhau;
34. 34 hàng năm cĩ 1,8 triu ngưi cht do bia rưu và lm dng bia rưu gây nên 4% gánh nng bnh tt tồn cu, ch sau hút thuc lá (4,1%), THA (4,5%), quan h tình dc khơng an tồn (6,3%) và suy dinh dưng (9,5%) [50],[101]. Rưu nh hưng va cĩ li và va cĩ hi trên h thng tim mch. Ung rưu nhiu s gây THA, xut huyt não, bnh cơ tim và ri lon nhp tim, trong khi đĩ ung rưu ít hay va phi thì làm gim t l bnh đng mch vành, thiu máu não và đt t tim mch. Mt trong nhng cơ ch rưu nh hưng đn tim mch thơng qua cơ ch t thích ng ca HA, tuy nhiên mi liên h gia rưu và HA phc tp. Rưu nh hưng rõ ràng đn HA thơng qua các cơ ch như c ch oxide nitric, nh hưng h thn kinh giao cm, đ kháng insulin, hot hĩa trc h đituyn yên, thay đi cân bng Canxi Magie, thay đi h thng ReninAngiotensinAldosterol và kích thích Endothelin1; tuy nhiên thi đim đo HA nh hưng tm quan trng ca hiu qu bi vì tác dng hai pha trên HA sau khi ung rưu. HA gim vào thi đim 35 gi và tăng sau 1215 gi sau khi ung rưu [65]. Nhiu nghiên cu quan sát cho thy mi liên quan hình ch J gia lưng rưu và HA [55]. Nhiu nghiên cu dch t hc và th nghim lâm sàng cho thy rng ung rưu > 210 g/tun (>3 đơn v/ngày) là ngưng gây THA, đc bit cĩ nh hưng rõ rt đi vi ngưi ln tui; trong khi đĩ ung rưu <1 đơn v/ngày cĩ tác dng h HA [60]. Dùng rưu va phi vi mc cho phép khơng quá 30g ethanol/ngày đi vi nam và khơng quá 15g ethanol/ngày đi vi n hay nhng ngưi nh cân s làm gim HA tâm thu 2,54 mmHg [44]. Vào năm 2002, khong 55% ngưi ln M hin đang ung bia rưu, so vi nhng thp k trưc, t l ngưi ln ung rưu ngày càng gim [95]. T l đang ung rưu và b ung rưu ngưi M gc Vit [40] là 26,2% và 6,1%; trong khi đĩ ti Thái Lan [58] ln lưt là 28,5% và 5,5%. Ti Vit Nam, năm 2002, t l nam gii t 15 tui tr lên ung rưu bia t 1 ln tr
35. 35 lên trong mt tun là 46% và ch 2% đi vi n; 53% h gia đình cĩ ít nht 1 ngưi ung bia rưu trong tun qua; ngưi dân tc thiu s ung rưu nhiu hơn ngưi Kinh [6]. T l lm dng bia rưu các vùng, min là khác nhau, ngay c trong mt tnh t l này cũng khác nhau [5] và do các nghiên cu đưa ra nhng đnh nghĩa và tiêu chun riêng nên vic đánh giá mc đ ung bia rưu cĩ khác nhau. T l ung rưu các nghiên cu ti các tnh phía bc Vit Nam [17], An Lc [19], Phú Đin [20], TP. H Chí Minh [23] khong 2133%; trong khi đĩ hai nghiên cu thc hin ti Đăk Lăk [26],[30] cĩ t l ung rưu bia khá cao khong 4648%. Các nghiên cu trong và ngồi nưc đu cho thy t l đang ung rưu nam cao hơn hn so vi n. T l ngưi đang ung rưu dưng như gim dn theo tui nam gii và tăng dn n gii nhưng khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê [17]. T l ung rưu nhiu (≥ 4 đơn v rưu/ngày đi vi nam và ≥ 3 đơn v rưu/ngày đi vi n) các tnh phía bc Vit Nam là 6,8% và chim t l cao tnh min núi Thái Nguyên hơn các tnh khác [17], trong khi đĩ ngưi Ê Đê ti Đăk Lăk [30], t l này là 14,2%. Các nghiên cu cho thy ngưi ung rưu cĩ t l THA cao hơn so vi ngưi khơng ung rưu như nghiên cu ti Vit Nam năm 19891992 [31], các tnh phía bc Vit Nam [17], Hà Ni [14], Xuân Canh Hà Ni [34], Qun 4, TP. H Chí Minh [23], Đăk Lăk [30] nhưng cũng cĩ mt s nghiên cu cho thy tương quan khơng rõ gia ung rưu và t l THA như ti Braxin [39], Thái Lan [58], An Lc [19], Phú Đin [20], Hà Ni [32]. Ngưi ung 35 đơn v rưu/ngày cĩ t l THA gp 34 ln so vi nhng ngưi khơng ung rưu. Mi liên quan gia ung rưu và HA là đc lp, sau khi loi tr các yu t gây nhiu như tui, béo phì và s bài xut natri niu; nh hưng ca ung rưu lên t l THA tương đương như vai trị ca béo phì và ln hơn vai trị ca ăn mn đi vi THA [60],[75].
36. 36 1.3.9. Ăn mn Nhiu nghiên cu quan sát và th nghim lâm sàng đã chng minh mi liên quan gia lưng mui ăn (NaCl) và HA; nh hưng ca NaCl gia tăng theo tui, vi mc đ cao ca HA và vi ngưi bình thưng cĩ tin s gia đình THA; gia nhng nhĩm dân s, s gia tăng HA và t l THA theo tui cĩ liên quan đn lưng NaCl ăn vào [55]. Nhìn chung, hiu qu ca vic gim natri lên HA cĩ xu hưng ln hơn ngưi da đen, ngưi trung niên hay ln tui, nhng ngưi cĩ THA, đái tháo đưng hay bnh thn mãn tính vì nhng đi tưng này xu hưng cĩ h thng ReninAngiotensinAldosterol đáp ng kém hơn [37]. Mt phân tích gp ca các th nghim lâm sàng cĩ nhĩm chng kéo dài ít nht 4 tun kt lun rng gim lưng natri ăn vào khong 50 mmol/ngày thì gim HA tâm thu trung bình 4 mmHg và HA tâm trương 2,5 mmHg ngưi THA và tương ng là 2 mmHg và 1 mmHg trên nhng ngưi HA bình thưng [35]. Các nhà dch t hc đã tính tốn rng, nu dân s tồn th gii ăn trung bình 6 gam mui/ngày thì s làm gim huyt áp tâm thu 5mmHg, qua đĩ s gim 24% đt qu, gim 18% nguy cơ bnh mch vành và hàng năm gim 2,5 triu ngưi cht do các bnh mch vành và đt qu [103]. Cĩ nhiu phương pháp đưc s dng đ ưc tính lưng mui tiêu th hàng ngày như kho sát ch đ ăn, điu tra khu phn và đnh lưng Na + niu. Trong đĩ vic đnh lưng Na + niu trong 24 gi đưc xem là tiêu chun vàng đ đo lưng lưng Na + đưa vào cơ th vì nưc tiu cĩ th biu th chính xác 8590% lưng natri đưa vào cơ th. Cách đo lưng này cĩ đim thun li là khơng b sai lch bi phng vn hoc thu thp s liu qua điu tra, nhưng tn kém và tương đi khĩ thc hin [103]. Nghiên cu INTERSALT (1988) thu thp nưc tiu 24 gi 10.079 ngưi thuc 52 qun th 32 nưc khác nhau. Kt qu cho thy hơn 50% nam cĩ mc s dng Na + t 150199 mmol/ngày và hơn 50% n cĩ mc tiêu
37. 37 th Na + t 100149 mmol/ngày, tc là s mui s dng hàng ngày nam gp khong 20 ln và n gp khong 15 ln nhu cu thc t ca cơ th [97]. Mui ăn là loi gia v khơng th thiu nhưng nu ăn nhiu mui thì li khơng tt cho sc khe. Tuy nhiên, vic gim lưng mui đn mc lý tưng là ht sc khĩ khăn bi vì hơn 75% lưng mui tiêu th hàng ngày là do quá trình ch bin thc ăn [37],[103]. Nghiên cu v natri ăn vào và t l mi mc THA dân s Trung Quc, lưng mui s dng trung bình trên mi ngưi dân các vùng là khác nhau và t l THA cao hơn nhng dân s cĩ ăn lưng mui cao hơn và t l THA ca quc gia tăng lên 3 ln trong vịng 30 năm qua nhưng khơng cĩ s gia tăng lưng natri tiêu th tương ng, nguyên nhân ca s gia tăng t l THA đây đưc cho là do nguyên nhân ca s gia tăng tha cân và béo phì trong thi kỳ này [72]. T l THA nguyên phát s ít gp nhĩm đi tưng cĩ thĩi quen dùng lưng mui thp (≤ 5 g NaCl/ngưi/ngày) nhưng li ph bin nhĩm đi tưng dùng lưng mui cao (hơn 1015 g NaCl/ngưi/ngày) [48]. Các nghiên cu ti Vit Nam xác đnh ăn mn qua b câu hi phng vn như ti Qun 4, TP. H Chí Minh [23], An Lc [19], Đăk Lăk [26], dân tc Ê Đê [30] thì t l ăn mn khong 2055%, khơng cĩ s khác nhau gia nam và n [23], trong khi đĩ nghiên cu ti Đăk Lăk thì nam cĩ t l ăn mn cao hơn so vi n [26]. Nghiên cu ti các tnh phía bc Vit Nam, điu tra t l ăn mn qua b câu hi và đnh lưng natri niu trong 24 gi cho thy khơng cĩ s tương quan gia ăn mn và tăng thi natri niu, vì vy vic điu tra thĩi quen ăn mn qua phng vn cĩ th cĩ nhiu sai lch [17]. Các nghiên cu trong nưc v mi liên quan gia ăn mn và THA như nghiên cu ca Trn Đ Trinh và cng s (19891992) v dch t hc ca bnh THA Vit Nam cho thy thĩi quen ăn mn liên quan cht vi THA và t l THA các vùng ven bin (Ngh Tĩnh, Qung Bình, Hu) là 17,8%, cao
38. 38 hơn hn so vi các vùng khác, nht là khu vc đng bng và min núi [31]. Mt s nghiên cu trong nưc khác cũng cho thy cĩ mi liên quan gia nhng ngưi cĩ thĩi quen ăn mn và THA như nghiên cu ti Hà Ni [32] vi OR= 1,3; Phú Đin, Hi Dương [20] vi OR=1,6; An Lc, Hi Dương [19] vi OR= 2,1; nghiên cu trên ngưi dân tc Ê Đê [30] vi PR=1,9. Tuy nhiên cũng cĩ mt s nghiên cu khác cho thy ăn mn liên quan vi THA khơng cĩ ý nghĩa thng kê như ti các tnh phía bc Vit Nam [17]; ti Qun 4, TP. H Chí Minh [23]; ti Đăk Lăk [26]. 1.3.10. Ăn m đng vt Nhiu nghiên cu quan sát và các th nghim lâm sàng đánh giá tác đng ca cht béo bão hịa đn HA cho thy s tương quan này là khơng rõ [37]; Ch đ ăn nhiu m đng vt là nguy cơ trc tip ca các bnh tim mch, nên ăn gim lưng cht béo bão hịa đ gim tình trng tăng lipid máu và to điu kin gim cân và mt s nghiên cu nh cũng cho thy HA gim vi ch đ cĩ lưng cht béo thp [11]. Nghiên cu ti Hà Ni [9], ti Đăk Lăk [26], ngưi Ê Đê [30] thì t l ngưi cĩ thĩi quen ăn m đng vt dao đng khong 1665%, mc dù 3 nghiên cu này cho thy t l THA nhng ngưi cĩ thĩi quen ăn cht béo đng vt cao hơn nhĩm khơng cĩ thĩi quen này nhưng khác bit đu khơng cĩ ý nghĩa thng kê. 1.3.11. Hot đng th lc Nhng ngưi cĩ mc th lc hp lý thì cĩ nguy cơ thp hơn v s phát trin các bnh lý mn tính; trái li li sng tĩnh ti làm gia tăng tha cân, béo phì và nhiu bnh lý mn tính như bnh mch vành, THA, đái tháo đưng typ 2, lỗng xương và mt s loi ung thư; ngồi ra hot đng th lc cịn giúp điu tr chng lo âu và trm cm t mc đ nh đn va [95]. Trong bin pháp trong điu tr THA khơng dùng thuc, tham gia th lc ngồi tri đu đn như đi b nhanh (ít nht 30 phút mi ngày, hu ht các
39. 39 ngày trong tun) giúp làm gim HA tâm thu 49 mmHg [44]. Đ d phịng tiên phát bnh lý tim mch, mc đ hot đng th lc phù hp trong sut đi là đi b nhanh ti thiu 20 phút/ngày và t 46 ngày/tun [13]. Tp th dc nhp điu vi mc đ va phi cũng làm gim HA tâm thu và tâm trương ln lưt là 3,8 và 2,6 mmHg so vi ngưi hot đng tĩnh ti nh vào các cơ ch: S giãn mch ph thuc ni mc, gia tăng qua s tăng sn xut nitric oxide, gim hot tính thn kinh giao cm, gim đ cng đng mch, tăng tính nhy cm vi insulin và gim lp m bng, đc lp vi s gim cân [11]. Mt nghiên cu tin cu theo dõi trên 11 năm trên 17.000 ngưi 2564 tui ti Phn Lan, tn sut THA gim khong 37% và 41% nam; 18% và 35% n nhng ngưi hot đng th lc va và nng so vi nhng ngưi hot đng th lc ít [59]. Nghiên cu ti M cho thy hot đng th lc ít và ngưi M gc Phi là hai yu t gĩp phn quan trng làm gia tăng t l THA [42]. Nghiên cu trên 27.000 ph n ≥ 45 tui cho thy cĩ mi liên quan nghch gia hot đng th lc và t l THA [82]. Theo WHO (2006), cĩ hơn 60% dân s th gii tĩnh ti ít hot đng (sedentary) hay hot đng khơng đ đ nâng cao sc khe và ít hơn 1/3 ngưi tr tui hot đng đy đ đ ci thin li sng khe mnh [102]. Theo WHO (2000), Indonesia và Thái Lan thuc nhĩm quc gia cĩ khong 15% ngưi hồn tồn khơng hot đng th lc, khơng hot đng th lc đây bao gm nhng ngưi khơng tp th dc th thao, thuc nhng ngưi làm bàn giy, đi li bng phương tin cĩ đng cơ. T l này Malaysia, Philippines, và Vit Nam là 16%. T l khơng hot đng th lc n gii nhiu hơn nam [6]. Nghiên cu ti cng đng ngưi dân tc Ê Đê ti Đăk Lăk, t l các mc hot đng th lc ít, trung bình và mnh ln lưt là 2,1%; 51,7% và 46,2%; trong đĩ ít hot đng th lc khơng cĩ s khác nhau theo gii tính và nhĩm tui và cũng khơng cĩ liên quan đn t l THA [30]. Nghiên cu ti Qun 4, TP. H
40. 40 Chí Minh, hot đng th lc làm t l THA gim 30% so vi nhĩm khơng cĩ hot đng th lc [23]. 1.3.12. Các yu t khác • Hc vn: Ti các tnh phía bc Vit Nam [17], t l THA hay gp nhĩm hc vn cao, ngưi sau đi hc cĩ t l THA gp 1,6 ln so vi ngưi ph thơng; ngưc li ti Qun 4, TP. H Chí Minh [23] và huyn Ba Vì [78] thì t l THA gim dn nhĩm hc vn cao hơn. Nghiên cu ti Cà Mau [10] và Đăk Lăk [30] thì hc vn liên quan khơng cĩ ý nghĩa thng kê vi t l THA. • Ngh nghip: Mi liên quan gia các nhĩm ngh nghip và THA thay đi khác nhau theo tng nghiên cu. Ti các tnh phía bc Vit Nam [17], t l THA ít gp nhĩm lao đng chân tay vi OR=0,38; ti Ba Vì [78] cán b cơng nhân viên chc cĩ xu hưng THA cao hơn nơng dân; ti Cà Mau [10] ngưi lao đng chân tay cĩ t l THA cao hơn ngưi lao đng trí ĩc; ti Đăk Lăk [30] và Qun 4, TP. H Chí Minh [23] thì t l THA hay gp nhng ngưi khơng cịn kh năng lao đng. • Tình trng hơn nhân: Nghiên cu ti Braxin [39], t l THA ngưi cĩ v chng gp 1,8 ln so vi ngưi sng đc thân; ti Thái Lan [58], ngưi cĩ v chng cĩ t l THA thp hơn ngưi đc thân hay gĩa vi OR=0,58. Các nghiên cu ti các tnh phía bc Vit Nam [17], Xuân Canh [34] và Đăk Lăk [30] đu cho thy ngưi ly d, ly thân hay gĩa cĩ t l THA cao hơn các đi tưng khác. Các yu t hc vn, tình trng cơng vic và tình trng hơn nhân liên quan vi THA thay đi qua các nghiên cu qua phân tích đơn bin, cĩ l do cĩ nhiu yu t nhiu chi phi, đc bit là nhĩm tui. Sau khi phân tích đa bin thì 3 yu t này khơng cĩ s liên quan vi THA. • Các yu t khác: Đái tháo đưng, ri lon lipid máu, stress tâm lý, ung thuc nga thai, thu nhp gia đình, cân nng khi sinh vì điu kin khách quan nên chúng tơi khơng đ cp trong nghiên cu này.
41. 41 Chương 2: ĐI TƯNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CU 2.1. Thit k nghiên cu : Ct ngang mơ t cĩ phân tích [24] 2.2. Thi gian và đa đim nghiên cu 2.2.1. Thi gian nghiên cu : Tháng 46/2009. 2.2.2. Đa đim nghiên cu: Xã Yang Tao, huyn Lăk, tnh Đăk Lăk. Yang Tao là mt xã nghèo vùng xa trung tâm tnh, dân tc thiu s M’nơng chim đa s; h sinh sng lâu đi đây vi đi sng kinh t cịn nhiu khĩ khăn và nhng nét đc trưng riêng v thĩi quen sng, sinh hot, văn hĩa và xã hi [25] (ph lc 2). Đa đim nghiên cu Sơ đ 2.1: Bn đ hành chính huyn Lăk, tnh Đăk Lăk 2.3. Đi tưng nghiên cu 2.3.1. Dân s mc tiêu Ngưi dân tc M’nơng t 18 tui tr lên (sinh năm 1991 tr v trưc), cĩ b và m là ngưi M’nơng và cĩ h khu sinh sng ti các thơn buơn trên đa bàn xã Yang Tao, huyn Lăk, tnh Đăk Lăk năm 2009. 2.3.2. Dân s chn mu : Như dân s mc tiêu
42. 42 2.3.3. C mu 2.3.3.1. Xác đnh t l hin mc THA: đưc tính theo cơng thc 2 Z (1α/2) × p 1 (1p1) N1= Trong đĩ 2 d1 N1 : C mu ti thiu cn điu tra đ ưc lưng t l hin mc THA. α : Xác sut sai lm loi 1, chn α = 0,05 thì Z (1α/2) = 1,96. p1 : Tr s mong mun ca t l hin mc THA, chn p1 = 0,154 (t l hin mc THA ngưi dân tc Nùng ti Đăk Lăk là 15,4% [1]) d1 : Đ chính xác (sai s cho phép), chn d 1=ε×p1 =0,25 ×0.154 =0,04. Thay s tính đưc N 1 = 313 2.3.3.2. Xác đnh t l các yu t liên quan THA: đưc tính theo cơng thc: 2 Z (1α/2) × p 2 (1p2) N2= 2 d2 Trong đĩ N2: C mu ti thiu cn điu tra đ ưc lưng t l yu t liên quan vi THA. α : Xác sut sai lm loi 1, chn α = 0,05 thì Z (1α/2) = 1,96. p2 : Tr s mong mun ca t l yu t liên quan vi THA (chn p2 theo các t l ca mt s nghiên cu trưc đây trong bng 2.1). d2 : Đ chính xác (sai s cho phép), chn d 2 = 0,05 Bng 2.1: C mu cho ưc lưng t l yu t liên quan vi THA da vào t l trong mt s nghiên cu trưc đây. Yu t liên quan p2 Nghiên cu trưc đây C mu Tha cân và béo phì 18,7% Trnh Quang Trí [30] 234 Béo bng 19,7% Trnh Quang Trí [30] 244 Tin s gia đình cĩ THA 10,1% Phm Gia Khi [17] 140 Hút thuc lá 31,8% Trnh Quang Trí [30] 334
43. 43 Yu t liên quan p2 Nghiên cu trưc đây C mu Ung rưu 47,8% Trnh Quang Trí [30] 384 Ăn mn 40,8% Trnh Quang Trí [30] 372 Ăn cht béo đng vt 16,0% Trnh Quang Trí [30] 207 Ít hot đng th lc 2,1% Trnh Quang Trí [30] 32 Chn c mu N 2 = 384 đ điu tra cho ưc lưng t l mt s yu t liên quan vi THA. 2.3.3.3 Xác đnh mi liên quan gia mt s yu t vi THA: đưc tính theo 2 cơng thc: * * {Z(1− α / 2) 2P 1( − P ) + Z(1− β) P1 1( − P1) + P2 1( − P2 )} n = 2 P( 1 − P2 ) Trong đĩ n : C mu ti thiu cho mi nhĩm (cĩ và khơng cĩ yu t liên quan vi THA). α : Xác sut sai lm loi I, chn α =0,05 thì Z (1α/2)=1,96. β : Xác sut sai lm loi II, chn β =0,20 thì Z (1β)=0,84. P2 : Xác sut bnh (THA) trong nhĩm khơng cĩ phơi nhim (khơng cĩ yu t liên quan). Trong nghiên cu trưc [20],[39] P2 = 0,1. P1 : Xác sut bnh (THA) trong nhĩm cĩ phơi nhim (cĩ yu t liên quan). P1 = P 2 × PR. Trong thng kê, PR thưng đưc chp nhn vi PR ≥ 2; đây chúng tơi chn PR = 2 (đ cĩ c mu ln nht) nên P 1 = 0,1 × 2 = 0,2. * P = (P 1 + P 2)/2. Chn n 2 : n1 = 1:1 Thay s tính đưc n 1 = n 2 = 199. Vy c mu cn điu tra cho ni dung này là N3 =398. Trong nghiên cu này, chn c mu N = 398 (ly trịn N=400 ) đ điu tra và phân tích cho 3 ni dung nêu trên.
44. 44 2.3.4. Phương pháp chn mu: Chn mu phương pháp ngu nhiên đơn. 2.3.5. Tiêu chí chn mu 2.3.5.1. Tiêu chí đưa vào Nhng đi tưng cĩ cha và m đu là ngưi dân tc M’nơng t 18 tui tr lên, cĩ h khu thưng trú ti các buơn, làng thuc xã Yang Tao, Lăk, Đăk Lăk năm 2009. 2.3.5.2. Tiêu chí loi ra Nhng đi tưng t chi tham gia; đi tưng b bnh tâm thn, câm, đic, khơng đi li đưc, khơng cĩ kh năng giao tip; đi tưng gù vo ct sng, ct tay phi, ph n đang mang thai; đi tưng vng mt ti đa phương trong thi đim điu tra sau 2 ln mi hoc tip xúc mà khơng gp đưc. 2.3.6. Kim sốt sai lch chn la Dùng phn mm thng kê ca máy vi tính đ chn mu ngu nhiên. Nhng đi tưng đưc đưa vào danh sách điu tra, nu sau 2 ln mi đn Trm Y t xã hoc đn nhà mà khơng điu tra đưc thì chn nhng đi tưng cĩ s th t ngay sau nhng đi tưng khơng điu tra đưc trong danh sách ca dân s mc tiêu. Nhân viên Y t gi thư mi đi tưng đưc chn đn Trm Y t xã và nhc nh thêm nhng đi tưng đưc điu tra khơng dùng bia, rưu, cà phê hoc các cht kích thích trưc ngày điu tra 1 ngày. Vn đng các trưng buơn, nhân viên y t thơn buơn và các đồn th trong xã khuyn khích mi ngưi tham gia nghiên cu đy đ. 2.4. Thu thp s liu 2.4.1. Lit kê và đnh nghĩa các bin s 2.4.1.1. Nhĩm bin s nn • Tui: Bin đnh lưng khơng liên tc, sau đĩ đưc mã hĩa thành bin s đnh tính, cĩ 5 giá tr: 1829; 3039; 4049; 5059 và ≥ 60
45. 45 • Gii tính: Bin s nh giá, cĩ 2 giá tr: Nam; n. • Trình đ hc vn: Bin s đnh tính, cĩ 5 giá tr: Mù ch (khơng bit đc, vit); cp 1; cp 2; cp 3; trên cp 3 (trung cp, cao đng, đi hc, sau đi hc). • Ngh nghip: Bin s đnh tính, cĩ 3 giá tr: Lao đng trí ĩc: Cán b qun lý, hành chính, văn phịng. Lao đng chân tay: Ni tr, làm ry, cơng nhân nơng trưng, lao đng ph thơng, chăn nuơi, th xây dng, th ch bin, tiu th cơng nghip, vn hành điu khin máy mĩc thit b, lái phương tin giao thơng. Khơng cịn kh năng lao đng: Nhng ngưi già, yu hoc b bnh tt khơng cịn kh năng lao đng. • Tình trng hơn nhân: Bin s đnh tính, cĩ 4 giá tr là: Chưa kt hơn; hin cĩ v (chng); ly hơn, ly thân; gĩa (v hoc chng mt). 2.4.1.2. Nhĩm bin s v nhân trc và tin s gia đình THA • Ch s khi cơ th (BMI): BMI = [cân nng (kg)]/[chiu cao (m)]2, là bin đnh lưng liên tc, sau đĩ đưc mã hĩa thành bin đnh tính, cĩ 5 giá tr theo thang phân loi BMI dành cho các quc gia Châu Á [99]. Bng 2.2: Phân loi các mc cân nng theo BMI áp dng cho ngưi châu Á trưng thành [99] Phân hng BMI (kg/m 2) Nh cân <18,5 Bình thưng 18,522,9 Tha cân 2324,9 Béo phì ≥ 25 Đ 1 2529,9 Đ 2 ≥ 30
46. 46 • T s vịng bng/vịng mơng (WHR): Bin đnh lưng, sau đĩ đưc mã hĩa thành bin s béo bng đưc lưng giá bng WHR, cĩ 2 giá tr [81],[98]: Cĩ béo bng : Khi WHR ≥ 0,95 vi nam và ≥ 0,85 vi n. Khơng béo bng : Khi WHR < 0,95 vi nam và < 0,85 vi n. • Tin s gia đình THA: Bin đnh tính, cĩ 3 giá tr: Cĩ tin s gia đình THA: Khi đi tưng cĩ ít nht mt ngưi b, m, anh, ch, em rut b THA. Khơng cĩ tin s gia đình THA: Khi đi tưng khơng cĩ tt c b, m, anh, ch, em rut b THA. Khơng bit tin s gia đình THA: Khi đi tưng khơng bit b, m, anh, ch, em rut cĩ b THA hay khơng. 2.4.1.3. Nhĩm bin s v THA • Tăng huyt áp: Bin đnh tính, cĩ 2 giá tr cĩ hoc khơng THA [3],[7],[44]: Cĩ THA: Khi HA tâm thu ≥140 mmHg, hoc HA tâm trương ≥90mmHg, hoc đang điu tr thuc h HA hàng ngày. Khơng THA: Khi HA tâm thu <140mmHg, HA tâm trương <90 mmHg và đi tưng hin khơng điu tr thuc h áp. • Phân loi THA theo y ban liên quc gia v phịng nga, phát hin, đánh giá và điu tr THA 2003 JNC 7 (bng 1.4) [3],[22],[44]. Phân loi này ch áp dng cho nhng ngưi khơng dùng thuc h huyt áp. Khi huyt áp tâm thu và huyt áp tâm trương khơng cùng mt phân loi thì chn mc huyt áp cao hơn đ xp loi mc đ THA [22]. 2.4.1.4. Nhĩm bin s v hành vi liên quan đn THA • Hút thuc lá : Là bin s đnh tính, cĩ 3 giá tr [30],[40]: Ngưi khơng hút thuc lá: là ngưi chưa bao gi hút bt kỳ loi thuc nào hoc nu đã th hút thuc thì chưa bao gi hút hàng ngày và tng s điu đã hút <100 điu trong sut quãng đi đã qua.
47. 47 Đang hút thuc lá : là ngưi hút t 100 điu tr lên trong c quãng đi đã qua và hin ti ngày nào cũng hút ít nht 1 điu. + Mc đ hút thuc chia ra các mc: 110; 1120; > 20 điu/ngày. + Thi gian hút thuc chia thành các mc: 1 10; 1120; > 20 năm. Ngưi b thuc : là ngưi hút t 100 điu tr lên trong c quãng đi đã qua nhưng hin đã b hút ít nht 12 tháng tính đn ngày điu tra. • Ung rưu: Là bin đnh tính, cĩ 3 giá tr [30],[40],[101]: Ngưi khơng ung rưu : t trưc đn nay chưa ung bia rưu hoc nu ung thì ung < 12 ly chun (đơn v rưu) trong quãng đi đã qua. Hin đang ung rưu: là ngưi cĩ ung rưu trong 12 tháng qua. Mc đ ung rưu phân thành 2 giá tr là ung nhiu hoc ung ít [75],[101]. + Ung nhiu là ung trung bình ≥ 4 đơn v rưu/ngày đi vi nam, và ≥ 3 đơn v rưu/ngày đi vi n; + Ung ít là ung <4 đơn v rưu /ngày đi vi nam và <3 đơn v rưu/ngày đi vi n. Ngưi b rưu : trưc đây cĩ ung rưu bia, nhưng hin đã b ung ít nht 12 tháng tính đn ngày điu tra. Ghi chú: 1 đơn v rưu (1 ly chun) cĩ cha tương đương 10 gam rưu ethanol nguyên cht [75],[101]. • Ăn mn: Là bin s đnh tính, cĩ 2 giá tr [30],[95]: Cĩ thĩi quen ăn mn: là trong ba ăn hàng ngày dùng nhiu nưc mm, xì du nhiu hơn thành viên khác trong gia đình hoc ăn thc ăn mn, thc ăn bo qun lâu (như cá khơ, dưa mui, cà mui, ) trung bình ≥ 4 ngày/tun hoc b mi ngưi cho là ăn mn. Khơng cĩ thĩi quen ăn mn: là ngoi tr nhng ngưi cĩ thĩi quen ăn mn theo đnh nghĩa nêu trên.
48. 48 • Thĩi quen ăn cht béo đng vt: Là bin s đnh tính, cĩ 2 giá tr [30],[95]: Cĩ thĩi quen ăn nhiu cht béo đng vt: Ăn m đng vt và s dng m đng vt trong khi xào nu thc ăn thưng xuyên ≥ 4 ngày/tun. Khơng cĩ thĩi quen ăn nhiu cht béo đng vt: Khơng ăn m đng vt hoc s dng m đng vt trong khi xào nu thc ăn 3 gi/tun hoc hot đng th lc trung bình > 6 gi/tun. Hot đng th lc va: hot đng mnh t 13 gi/tun hoc hot đng trung bình 26 gi/tun. Hot đng th lc ít: hot đng mnh < 1gi/tun hoc hot đng trung bình < 2gi/tun. Ghi chú: Hot đng mnh là nhng hot đng tiêu tn nhiu sc lc và làm cho đi tưng phi th mnh nhiu hơn bình thưng. Hot đng trung bình là nhng hot đng tiêu tn sc lc va phi và làm cho đi tưng phi th mnh hơn bình thưng mt chút. ● Thĩi quen đi b thưng xuyên: Là bin đnh tính, cĩ 2 giá tr [13],[44]: Cĩ thĩi quen đi b thưng xuyên: Đi b nhanh ít nht 30 phút mi ngày và ít nht 4 ngày mi tun. Khơng cĩ thĩi quen đi b thưng xuyên : Khơng đi b hoc nu cĩ đi b < 4 ngày trong mi tun đi b nhanh ít nht 30 phút mi ngày. 2.4.2. Phương pháp thu thp s liu Sau khi chn ngu nhiên 400 đi tưng vào mu nghiên cu t dân s mc tiêu, đi tưng trong danh mu đưc mi đn trm y t xã đ đo cân nng, chiu cao, vịng bng, vịng mơng, đo HA và phng vn theo b câu hi son sn.
49. 49 Cách thc tin hành nghiên cu: Đi tưng đưc ngi ngh ti ch 30 phút và khơng hút thuc, ung rưu hay cà phê trưc khi điu tra ít nht 30 phút. Bưc 1 : Đo chiu cao, cân nng, vịng bng, vịng mơng đi tưng. Bưc 2 : Phng vn trc tip đi tưng v hành chính, tin s gia đình cĩ ngưi b THA và các hành vi liên quan đn THA. Bưc 3 : Đo huyt áp đi tưng. Bưc 4 : Sau khi điu tra xong, phát kinh phí h tr cho đi tưng, lp danh sách nhng ngưi b THA đ trm y t xã qun lý và cp thuc cp thi cho nhng ngưi cn can thip gp. Li vào Bàn Bàn đo CN, CC, tip nhn VB, VM Bàn phng vn Li ra Bàn Bàn kt lun và phát thuc đo HA Sơ đ 2.2: Sơ đ t chc điu tra 2.4.3. Cơng c thu thp s liu Thu thp d kin thơng qua phng vn theo mu câu hi son sn (ph lc 1). B câu hi này tham kho b câu hi ca WHO v các yu t nguy cơ ca bnh khơng lây nhim [100] và mt s nghiên cu trưc đây ca Nguyn
50. 50 Lân Vit [34], Vũ Bo Ngc [23], Trnh Quang Trí [30] cĩ chnh sa và b sung qua nghiên cu cho phù hp vi cng đng Vit Nam, sau khi điu tra th ti cng đng và đo trc tip các ch s huyt áp, đo chiu cao, cân nng, vịng bng, vịng mơng, tính ch s BMI, WHR. Thi gian điu tra trung bình cho mi đi tưng khong 1530 phút. 2.4.4. Phương tin và cách thc đo HA, cân nng, vịng bng, vịng mơng 2.4.4.1. Đo huyt áp: Đo huyt áp bng huyt áp k thy ngân LPK2 sn xut ti Nht Bn vi đ chính xác tính bng mmHg [29],[88]. Hưng dn đi tưng ngi ngh ngơi ti ch ít nht 5 phút, thoi mái, các cơ dui. + Khơng nĩi chuyn, khơng đ bàng quang căng. + Khơng hút thuc, cà phê, ung rưu hoc hot đng mnh trưc khi đo huyt áp ít nht 30 phút. + Khơng dùng các thuc kích thích giao cm (như thuc tr s nght mũi, thuc nh mt đ giãn đng t). Tin hành đo huyt áp đi tưng: + Cho đi tưng ngi yên tĩnh da lưng vào gh, chân khơng bt chéo, bàn chân chm sàn. Kéo áo bên tay phi đi tưng lên ti sát nách và đt cng tay lên bàn, sao cho cánh tay kê mc ngang tim (v trí túi hơi ngang mc nhĩ phi, tương ng vi đim gia xương c và khoang liên sưn IV). + Dùng tay bt đng mch cánh tay ri đt đưng gia băng qun ca huyt áp k lên đng mch cánh tay sao cho b dưi ca băng qun trên np gp khuu tay trái khong 23 cm đ khơng chm ng nghe. Đt ng nghe dưi gn băng qun trên đưng đi ca đng mch cánh tay. + Bơm nhanh túi hơi đ tr s vưt trên tr s tâm thu (đưc nhn bit bng s mt mch quay) khong 2030 mmHg ri x túi hơi vi tc đ 23 mmHg (hoc mi nhp mch nu nhp tim quá chm). Nu x hơi nhanh
51. 51 hơn s làm huyt áp tâm thu thp và huyt áp tâm trương cao. Huyt áp tâm thu đưc xác đnh là lúc nghe đưc ting đp đu tiên (pha 1 Korotkoff), ng vi lúc s đưc mch quay. Huyt áp tâm trương đưc xác đnh là lúc ting nghe cui cùng trưc mt hn ting Korotkoff (pha 5). Trong mt s trưng hp ting đp vn cịn nghe đưc ngay c khi x túi hơi hồn tồn thì huyt áp tâm trương đưc xác đnh là lúc ting đp thay đi cưng đ (pha 4 Korotkoff: Âm thi nh li như b nght) + Sau khi đo đưc huyt áp tâm trương thì x nhanh túi hơi, cho đi tưng ngi ngh và ghi kt qu huyt áp ln 1 vào phiu điu tra. Sau 5 phút tin hành đo huyt áp ln 2 và ghi kt qu vào phiu điu tra. Nhìn vào phiu điu tra so sánh huyt áp 2 ln đo, nu cĩ chênh lch > 5 mmHg thì cho đi tưng ngi ngh thêm 5 phút na ri đo li huyt áp ln 3 ri ghi kt qu vào phiu điu tra. Huyt áp dùng đ chn đốn THA là tr s trung bình gia 2 ln đo, khi HA ca 2 ln đo chênh lch nhau hơn 5 mmHg thì ly huyt áp trung bình ca 3 ln đo. 2.4.4.2. Đo cân nng: Đo cân nng bng cân sc khe cht lưng cao ca hãng Nhơn Hịa vi đ chính xác tính bng 0,1 kg. Hưng dn đi tưng ch mc qun áo mng; khơng đi giày dép; khơng đi mũ hoc cm mang mt vt gì. Cho đi tưng đng đt hai chân lên bàn cân nh nhàng sao cho trng tâm ca cơ th rơi vào đim gia cân, thăng bng so vi cân, hai tay buơng lõng, mt nhìn thng phía trưc. Ghi kt qu s đo cân nng trên bàn cân (chính xác đn 0,1kg) ri ghi vào phiu điu tra. 2.4.4.3. Đo chiu cao: Đo chiu cao bng thưc đo chiu cao Trung Quc vi đ chính xác tính bng 0,1cm.
52. 52 Hưng dn đi tưng tháo b giày dép; khơng đi mũ, nĩn, khăn ri bưc vào bàn thưc đ đo chiu cao. Cho đi tưng đt đng thng tư th nghiêm, lưng áp v thưc đo chiu cao, mt nhìn thng v phía trưc theo nguyên tc 05 chm: Chm gĩt, chm bp chân, chm mơng, chm lưng và chm chm áp sát vào tưng, tay buơng thõng. H dn thưc đo chiu cao t trên xung chm vi đnh đu. Đc kt qu s đo chiu cao (chính xác đn 0,1cm) ri ghi vào phiu điu tra. 2.4.4.4. Đo vịng bng: Đo chiu cao bng thưc dây Trung Quc khơng giãn vi đ chính xác tính bng 0,1cm. Hưng dn đi tưng ch mc qun áo mng và ni lng dây tht lưng trưc khi đo. Cho đi tưng đng thng, hai bàn chân cách nhau khong 1215 cm; tay buơng thõng, hít th bình thưng. Đo eo bng, là đim gia đưng b dưi mng sưn và đim trên mào chu và đo cui thì th ra (lúc bng lõm xung). Đc kt qu s đo vịng bng (chính xác đn 0,1cm) ri ghi vào phiu điu tra. 2.4.4.5. Đo vịng mơng: Đo chiu cao bng thưc dây Trung Quc khơng giãn vi đ chính xác tính bng 0,1cm. Hưng dn đi tưng ch mc qun áo mng, b ht vt dng trong túi qun trưc khi đo. Cho đi tưng đng thng, hai bàn chân cách nhau khong 1215 cm; tay buơng thõng. Đo mc nhơ nht phía sau mu chuyn ln xương đùi chiu ngang gị mu. Đc kt qu s đo vịng mơng (chính xác đn 0,1cm) ri ghi vào phiu điu tra.
53. 53 2.4.5. Kim sốt sai lch thơng tin Tp hun k và thng nht tt c các thành viên ca t điu tra v k năng phng vn, phương pháp đo lưng và ghi chép các ch s nghiên cu theo b câu hi son sn. Đo huyt áp cho đi tưng tham gia nghiên cu là do bác s thc hin. B câu hi đưc th nghim và chnh sa k qua nghiên cu th 30 đi tưng trưc khi điu tra chính thc. Phng vn mt đi mt. Thành viên t điu tra tham gia phng vn đi tưng nghiên cu là nhng ngưi bit ting Kinh và ting M’nơng đng thi khơng cùng xã Yang Tao. S dng các loi phương tin đo cùng loi. Vn đng các trưng buơn và nhân viên y t thơn buơn khuyn khích mi đi tưng tham gia tr li phng vn đy đ và chính xác. Cĩ giám sát trong quá trình điu tra, đm bo vic đo lưng chính xác và các biu mu ghi đy đ. 2.5. X lý và phân tích s liu 2.5.1. X lý s liu Thu thp tồn b mu, danh sách, phiu điu tra và xem xét hồn chnh ca tng phiu. Mã hĩa, nhp s liu bng phn mm Epidata 3.1. 2.5.2. Phân tích s liu S dng phn mm STATA 10.0 đ thng kê và x lý. Thng kê mơ t và thng kê phân tích. Nhng s thng kê cn tính bao gm: + Tn s, t l % và khong tin cy 95% các t l nghiên cu. + T s t l hin mc (PR) và khong tin cy 95% ca PR khi xác đnh s đo kt hp mi liên quan gia mt s yu t vi t l hin mc THA.
54. 54 + Trung bình và đ lch chun ca các bin s đnh lưng. S dng phép kim: + Phân tích đơn bin: Khi so sánh các t l gia các nhĩm nghiên cu và PR liên quan gia THA vi mt s yu t thì dùng phép kim chi bình phương (Chisquared test) hoc phép kim chính xác Fisher (Fisher’s exact test) khi cĩ cĩ > 20% tn s mong đi trong bng 2 trung bình ca các nhĩm. + Phân tích đa bin: Khi lưng giá đng thi mi liên quan gia t l hin mc THA vi mt s yu t qua mơ hình hi qui đa bin thì s dng hi qui Poisson (Poisson’s regression) vì mt s nghiên cu đã cho thy rng trong nghiên cu ct ngang, khi t l hin mc ca mt s kin ≥ 10% thì dùng mơ hình hi qui logistic (logistic regression) s ưc tính t s chênh OR (odds ratio) cao hơn mc thc t [33],[41]. Sau khi phân tích đơn bin thì ch dùng các yu t liên quan vi mc ý nghĩa thng kê p<0,1 mi đưa vào mơ hình phân tích đa bin đ tránh gim đi nh hưng ca các yu t lên t l THA vì hin tưng các bin song song (multicollinearity). Kt qu đt đưc cĩ ý nghĩa thng kê khi p<0,05. 2.6. Điu tra th Sau khi hồn chnh đ cương, trưc khi tin hành nghiên cu, chúng tơi tin hành điu tra th 30 ngưi ti M’nơng ≥ 18 tui ti xã Yang Tao, Lăk, Đăk Lăk đ hồn chnh b câu hi và xem xét nhng khĩ khăn, vưng mc trong quá trình điu tra đ tp hun và thng nht li vi thành viên ca nhĩm điu tra.
55. 55 2.7. Các bưc tin hành nghiên cu trên thc đa Giai đon 1: Chn mu điu tra Trưc khi tin hành nghiên cu, chúng tơi trình giy gii thiu ca Trưng Đi hc Y Dưc TP. H Chí Minh v vic ly s liu nghiên cu cho Trm Y t và T chc chính quyn xã Yang Tao ri trao đi vi h v mc đích và cách thc thu thp s liu nghiên cu. Lp danh sách đi tưng dân s mc tiêu (đi tưng cĩ cha và m là ngưi M’nơng ≥ 18 tui đang sinh sng ti xã Yang Tao, Lăk, Đăk Lăk, danh sách bao gm 4 thơng tin: h tên, năm sinh, gii tính và thơn buơn ca tng đi tưng) thơng qua các nhân viên y t thơn buơn và phịng h tch ca xã. Dùng phn mm thng kê máy vi tính chn ngu nhiên 400 đi tưng trong danh sách qun th mc tiêu đ làm mu điu tra. Lp danh sách mu điu tra. Giai đon 2: Tin hành điu tra thu thp s liu. Tp hun cho t nghiên cu điu tra. Nhân viên y t thơn buơn gi giy mi đn tng cá nhân ca 400 đi tưng đã đưc chn vào mu điu tra đn Trm y t xã đ tham gia nghiên cu, dn dị thêm ni dung trong giy mi và yêu cu đi tưng ngày điu tra mang theo s khám bnh và khơng đưc ung rưu bia, cà phê t ngày hơm trưc. Tin hành phng vn theo b câu hi và đo HA, cân nng, chiu cao, vịng bng, vịng mơng cho tng đi tưng tham gia nghiên cu. Trong quá trình điu tra thu thp s liu, cĩ giám sát và kim tra ni dung ca tng phiu đ hồn chnh ni dung ca b câu hi. Giai đon 3: Sau khi điu tra thu thp s liu xong. Phát kinh phí cho đi tưng tham gia nghiên cu Lp danh sách nhng đi tưng b THA đ trm y t xã qun lý và cp thuc cp thi cho nhng đi tưng cn can thip gp.
56. 56 2.8. Y đc Vic điu tra t l THA và mt s yu t liên quan khơng làm nh hưng xu đn ngưi tham gia nghiên cu: Tt c các đi tưng nghiên cu s đưc gii thích c th v mc đích, ni dung nghiên cu đ t nguyn tham gia và hp tác tt trong quá trình nghiên cu. Cu trúc và ni dung b câu hi khơng vi phm y đc cũng như bt kỳ mt chun mc đo đc xã hi Trong quá trình điu tra, nu khám phát hin THA, các yu t liên quan vi THA hoc các bnh kèm theo s hưng dn đi tưng nghiên cu khám và điu tr min phí. Mi thơng tin ca đi tưng đu đưc gi bí mt và ch s dng cho mc đích nghiên cu. Thi gian tham gia nghiên cu ca các đi tưng ngn, khơng nh hưng nhiu đn cơng vic ca đi tưng. S liu đưc x lý và báo cáo dưi dng tng hp. Đi tưng tham gia nghiên cu đưc nhn kinh phí h tr.
57. 57 Chương 3: KT QU NGHIÊN CU 3.1. Đc tính chung ca mu nghiên cu Bng 3.1: Đc tính chung ca mu nghiên cu (N =400) Đc tính bin s Tn s T l % % tích lu Nam 165 41,3 41,3 Gii tính N 235 58,7 100,0 1829 153 38,3 38,3 3039 83 20,7 59,0 Nhĩm tui 4049 57 14,3 73,3 5059 56 14,0 87,3 ≥ 60 51 12,7 100,0 Chưa lp gia đình 75 18,8 18,8 Tình trng Đang cĩ v, chng 305 76,2 95,0 hơn nhân Ly thân, ly d 5 1,3 96,3 Gĩa 15 3,7 100,0 Khơng bit ch 104 26,0 26,0 Cp 1 145 36,3 62,3 Trình đ Cp 2 95 23,7 86,0 hc vn Cp 3 52 13,0 99,0 Sau cp 3 4 1,0 100,0 Lao đng trí ĩc 24 6,0 6,0 Ngh nghip Lao đng chân tay 370 92,5 98,5 Khơng cịn KNLĐ 6 1,5 100,0 Nhn xét: Mu nghiên cu bao gm 400 ngưi, trong đĩ Gii tính: T l n (58,7%) nhiu hơn so vi nam (41,3%). Nhĩm tui: Tui nh nht là 18 tui, tui cao nht là 88 tui; tui trung
58. 58 bình: 38,9 ± 16,2 (tui). T l các nhĩm tui 1829; 3039; 4049; 5059 và ≥ 60 ln lưt là: 38,5%; 20,7%; 14,3%; 14,0% và 12,7%; tương đi phù hp vi tháp tui t nhiên ca dân s. Tình trng hơn nhân: Ch yu là ngưi đang cĩ v, chng (76,2%), k đn là chưa lp gia đình (18,8%); nhĩm ly thânly d và nhĩm gĩa v hoc chng chim t l thp. Trình đ hc vn: Ch yu là nhĩm t cp 2 tr xung, đc bit nhĩm mù ch chim 26,0%; nhĩm hc vn cp 1 chim 36,3%; nhĩm sau cp 3 (trung hc chuyên nghip, cao đng, đi hc và sau đi hc) chim t l rt thp (1%). Ngh nghip: Ch yu là nhĩm lao đng chân tay (92,5%), lao đng trí ĩc và khơng cịn kh năng lao đng (KNLĐ) chim t l thp. 3.2. T l hin mc và phân b THA theo mt s bin s nn Bng 3.2: Phân b các mc HA theo JNC 7 Huyt áp Tn s % KTC 95% Bình thưng 174 43,5 38,6 48,4 Tin THA 156 39,0 34,2 43,8 Đ 1 52 13,0 9,7 16,3 Đ 2 13 3,2 1,5 5,0 THA Đang điu tr thuc h áp 5 1,3 0,2 2,3 Tng 70 17,5 13,8 21,2 Tng 400 100 Nhn xét: T l THA chim 17,5% (KTC 95%: 13,8 21,2%), trong đĩ ch yu là nhĩm THA đ 1 (13,0%), đ 2 chim 3,2%; nhĩm đang s dng thuc điu tr h huyt áp ch chim 1,3%. Nhĩm tin THA cũng chim t l khá cao (39,0%).
59. 59 Bng 3.3: Phân b t l THA theo nhĩm tui và gii: Gii THA n PR KTC 95% p và nhĩm tui Tn s % 1829 58 6 10,3 1 Tham chiu 3039 35 5 14,3 1,4 0,44,5 0,594 Nam 4049 23 4 17,4 1,7 0,55,9 0,421 5059 25 8 32,0 3,1 1,18,9 0,037 ≥60 24 15 62,5 6,0 2,315,6 <0,001 1829 95 2 2,1 1 Tham chiu 3039 48 6 12,5 5,9 1,229,4 0,029 N 4049 34 5 14,7 7,0 1,436,0 0,020 5059 31 7 22,6 10,7 2,251,6 0,003 ≥60 27 12 44,4 21,1 4,794,3 <0,001 1829 153 8 5,2 1 Tham chiu 3039 83 11 13,2 2,5 1,16,3 0,045 Chung 4049 57 9 15,8 3,0 1,16,8 0,023 5059 56 15 26,8 5,1 2,212,1 <0,001 ≥ 60 51 27 52,9 10,1 4,622,3 <0,001 Tng 400 70 17,5 Nhn xét: T l THA tăng dn theo nhĩm tui, khi nhĩm tui tăng lên mt bc (10 tui) thì t l THA tăng lên 1,7 ln (p<0,001). Nu ly nhĩm tui 1829 làm tham chiu thì các nhĩm tui 3039; 4049; 5059 và ≥60 cĩ t l THA tăng lên gp ln lưt là 2,5; 3,0; 5,1 và 10,1 ln.
60. 60 Nu phân tng theo gii thì n gii khi tui càng tăng thì t l THA đu tăng cĩ ý nghĩa thng kê, trong khi đĩ nam gii thi khi tui ≥ 50 thì t l THA tăng mi cĩ ý nghĩa thng kê. Chung Nam N÷ 25 21.1 20 15 10.7 10.1 10 5.9 7.0 5.1 5 3.0 6 1 2.5 3.1 0 1.4 1.7 1829 3039 4049 5059 >=60 Biu đ 3.1: Phân b PR ca THA theo nhĩm tui và gii tính Bng 3.4: T l THA điu chnh theo tui ti cng đng. Nhĩm tui T l S ngưi dân ca S ngưi mc THA thơ (%) xã Yang Tao THA trong dân 1829 5,2 1412 73 3039 13,3 749 100 4049 15,8 485 77 5059 26,8 400 107 ≥ 60 52,9 413 218 Tng 100,0 3459 575 T l THA đã điu chnh theo tui: 575/3459 = 16,6% Nhn xét: T l THA ti cng đng sau khi điu chnh theo tui chim 16,6%.
61. 61 Bng 3.5: Phân b t l THA theo gii tính, hc vn, ngh nghip và tình trng hơn nhân THA Gii tính, hc vn, ngh n PR KTC 95% p nghip và hơn nhân Tn s % Gii Nam 165 38 23,0 1,7 1,12,6 0,015 tính N 235 32 13,6 Mù ch 104 24 23,1 1 Tham chiu Hc Cp 1 145 27 18,6 0,8 0,51,4 0,444 vn Cp 2 95 17 17,9 0,7 0,41,4 0,722 Cp 3 tr lên 56 2 3,8 0,2 0,10,7 0,011 Lao đng trí ĩc 370 61 16,5 1 Tham chiu Ngh Lao đng chân tay 24 5 20,8 1,3 0,53,1 0,615 nghip Khơng cịn KNLĐ 6 4 66,7 4,0 1,511,1 0,007 Đc thân 75 5 6,7 1 Tham chiu Hơn Đang cĩ v chng 305 57 18,7 2,8 1,17,0 0,027 nhân Ly d, ly thân; gĩa 20 8 40,0 6,0 2,018,3 0,002 Tng 400 70 17,5 Nhĩm sau cp 3 (4 ngưi) và nhĩm ly d, ly thân (5 ngưi) chim t l nh nên khi phân tích gp chung vi các nhĩm bên cnh thành hai nhĩm: cp 3 tr lên và nhĩm ly d, ly thân; gĩa. Nhn xét: T l THA nam gp 1,7 ln so vi n (PR=1,7) cĩ ý nghĩa thng kê vi p=0,015. T l THA theo các nhĩm hc vn khác nhau cĩ ý nghĩa thng kê vi p = 0,019. Nu ly nhĩm mù ch làm tham chiu thì nhĩm hc vn t cp 3 tr lên cĩ t l THA gim 5 ln (PR=0,2) vi p =0,011.
62. 62 T l THA phân theo nhĩm ngh nghip khác nhau cĩ ý nghĩa thng kê vi p =0,012 (Fisher’s exact test). Nu ly nhĩm lao đng trí ĩc làm nhĩm tham chiu, thì t l THA nhĩm lao chân tay gp 1,3 ln nhưng khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p>0,05), trong khi đĩ nhĩm khơng cịn kh năng lao đng cĩ t l THA gp 4 ln cĩ ý nghĩa thng kê (p=0,007). T l THA gia các nhĩm theo tình trng hơn nhân khác nhau cĩ ý nghĩa thng kê vi p = 0,001. Nu ly nhĩm đc thân làm nhĩm tham chiu thì nhĩm đang cĩ v chng cĩ t l THA gp 2,8 ln (p=0,027) và nhĩm ly d, ly thân và gĩa cĩ t l THA gp 6 ln (p=0,002). 3.3. T l và phân b mt s yu t liên quan vi THA 3.3.1. Tin s gia đình cĩ THA Bng 3.6: Phân b t l tin s gia đình cĩ THA Nam N Tng Tin s gia đình cĩ THA Tn s % Tn s % Tn s % KTC 95% Khơng 114 69,1 167 71,1 281 70,2 65,8 74,7 Cĩ 6 3,6 19 8,1 25 6,3 3,9 8,6 Khơng bit 45 27,3 49 20,8 94 23,5 19,3 27,7 Tng 165 100 235 100 400 100 Nhn xét: T l gia đình cĩ ngưi b THA ch chim 6,3% (KTC 95%: 3,9 8,6%), trong đĩ t l nhĩm khơng bit nhng ngưi thân trong gia đình cĩ THA chim t l khá cao (23,5%). T l các nhĩm tin s gia đình cĩ THA gia nam và n khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê vi p=0,090.
63. 63 Bng 3.7: Phân b t l ngưi thân trong gia đình b THA (N=25) Ngưi thân Tn s T l % % tích lũy trong gia đình b THA B hoc m 14 56,0 56,0 B và m 3 12,0 68,0 Anh, ch hoc em 5 20,0 88,0 B/m và anh/ch/em 3 12,0 100,0 Tng 25 100 Nhn xét: Trong 25 ngưi bit gia đình cĩ ngưi thân b THA thì b hoc m b THA chim t l cao nht (56,0%), k đn là anh, ch hoc em rut b THA chim 20,0%; nhĩm đng thi b và m; b/m và anh/ch/em đu chim t l 12,0%. Bng 3.8: Phân b t l THA theo tin s gia đình cĩ THA THA Tin s n PR KTC 95% p gia đình cĩ THA Tn s % Khơng cĩ 281 50 17,8 1 Tham chiu Cĩ 25 5 20,0 1,1 0,42,8 0,803 Khơng bit 94 15 16,0 0,9 0,51,6 0,711 Tng 400 70 17,5 Nhn xét: T l THA phân theo nhĩm tin s gia đình cĩ THA khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê vi p =0,869. Nhĩm tin s gia đình cĩ THA cĩ t l THA gp 1,1 ln nhĩm tin s gia đình khơng cĩ THA, nhưng khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p>0,05).
64. 64 3.3.2. Béo phì Bng 3.9: Phân b t l các mc cân nng theo BMI Các mc cân nng Tn s T l % KTC 95% Nh cân 60 15,0 11,5 18,5 Bình thưng 296 74,0 69,7 78,3 Tha cân 34 8,5 5,7 11,2 Béo phì 10 2,5 0,9 4,0 Tng 400 100 Nhn xét : BMI trung bình là 20,5 ± 2,3 kg/m 2, thp nht là 14,0 kg/m 2 và cao nht là 39,2 kg/m 2. T l nh cân chim 15,0%. T l tha cân và béo phì chim 11% (KTC 95%: 7,914,1%), trong đĩ ch yu là tha cân 8,5% (KTC 95%: 5,711,2%), béo phì ch chim 2,5% (KTC 95%: 0,94,0%). Bng 3.10: Phân loi tha cân và béo phì theo mt s bin s nn Tha cân Gii tính, nhĩm tui, hơn n và béo phì PR KTC 95% p nhân, hc vn, cơng vic Tn s % Gii Nam 165 25 15,2 1,9 1,13,3 0,026 tính N 235 19 8,1 1829 153 17 11,1 1 Tham chiu 3039 83 8 9,6 0,9 0,4 2,0 0,740 Nhĩm 4049 57 7 12,3 1,1 0,5 2,7 0,824 tui 5059 56 6 10,7 0,9 0,4 2,4 0,939 ≥ 60 51 6 11,8 1,1 0,9 2,7 0,904 Đc thân 75 9 12,0 1 Tham chiu Hơn Đang cĩ v chng 305 34 11,2 0,9 0,41,9 0,884 nhân Ly d, ly thân; gĩa 20 1 5,0 0,4 0,13,3 0,406
65. 65 Mù ch 104 10 9,6 1 Tham chiu Hc Cp 1 145 18 12,4 1,3 0,62,8 0,517 vn Cp 2 95 13 13,7 1,4 0,63,2 0,402 Cp 3 tr lên 56 3 5,4 0,6 0,22,0 0,374 Lao đng trí ĩc 370 43 11,6 1 Tham chiu Cơng Lao đng chân tay 24 1 4,2 0,4 0,12,6 0,311 vic Khơng cịn KNLĐ 6 0 0,0 Tng 400 44 11,0 7,914,1 Nhn xét: T l tha cân và béo phì nam gp 1,9 ln so vi n cĩ ý nghĩa thng kê vi p=0,026. T l tha cân và béo phì phân theo nhĩm tui, hơn nhân, hc vn và cơng vic khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê. Bng 3.11: Phân b t l THA theo mc đ BMI THA Mc BMI n PR KTC 95% p Tn s % Nh cân 60 7 11,7 1 Tham chiu Bình thưng 296 47 15,9 1,4 0,03,0 0,447 Tha cân 34 11 32,4 2,8 1,17,2 0,035 Béo phì 10 5 50,0 4,3 1,413,5 0,013 Tng 400 70 17,5 Nhn xét: T l THA phân theo các mc BMI khác nhau cĩ ý nghĩa thng kê vi p =0,044. Nu ly nhĩm nh cân làm tham chiu thì nhĩm tha cân và béo phì cĩ t l THA gp 2,8 và 4,3 ln, cĩ ý nghĩa thng kê vi p =0,035 và 0,013.
66. 66 3.3.3. Béo bng Bng 3.12: Phân b béo bng theo gii tính và nhĩm tui Gii tính Béo bng n PR KTC 95% p và nhĩm tui Tn s % Gii N 235 21 8,9 7,4 1,8 31,0 0,001 tính Nam 165 2 1,2 1829 153 6 3,9 1 Tham chiu 3039 83 6 7,2 1,8 0,65,7 0,289 Nhĩm 4049 57 2 3,5 0,9 0,24,4 0,892 tui 5059 56 5 8,9 2,3 0,77,4 0,174 ≥ 60 51 4 7,8 2,0 0,67,1 0,283 Tng 400 23 5,8 3,48,0 Nhn xét: T l béo bng theo WHR chim 5,8% (KTC 95%: 3,4 8,0%). T l béo bng n (8,9%) cao gp 7,4 ln so vi nam (1,2%), cĩ ý nghĩa thng kê vi p = 0,001. T l béo bng theo các nhĩm tui khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê vi p =0,515 (Fisher’s exact test). Bng 3.13: Phân b t l THA theo béo bng THA Béo bng n PR KTC 95% p Tn s % Béo bng 23 8 34,8 2,1 1,14,4 0,046 Khơng béo bng 337 62 16,5 Tng 400 70 17,5
67. 67 Nhn xét: T l THA nhng ngưi cĩ béo bng gp 2,1 ln so vi ngưi khơng cĩ béo bng cĩ ý nghĩa thng kê vi p =0,046 (Fisher’s exact test). 3.3.4. Hút thuc lá Bng 3.14: Phân b t l tình trng hút thuc lá Nam N Tng Tình trng hút thuc Tn s % Tn s % Tn s % KTC 95% Khơng hút 81 49,1 212 90,2 293 73,3 68,9 74,7 B hút 11 6,7 0 0,0 11 2,7 1,1 4,4 Đang hút 73 44,2 23 9,8 96 24,0 19,8 28,2 Tng 165 100 235 100 400 100 100% Nam 80% N÷ Chung 60% 44.2% 40% 24.0% 20% 9.8% 0% Kh«ng hĩt Bá hĩt §ang hĩt Biu đ 3.2: Phân b t l hút thuc lá theo gii tính Nhn xét: T l đang hút thuc lá chim 24,0% (KTC 95%:19,8 28,2); nhĩm b hút thuc ch chim 2,7%. T l hút thuc lá nam (44,2%) nhiu hơn n (9,8%) cĩ ý nghĩa thng kê vi p<0,001.
68. 68 Bng 3.15: T l ngưi đang hút thuc lá phân theo gii tính và nhĩm tui Gii tính Đang hút thuc n PR KTC 95% p và nhĩm tui Tn s % 1829 58 20 34,5 1 Tham chiu 3039 35 13 37,1 1,1 0,52,2 0,835 Nam 4049 23 13 56,2 1,6 0,83,2 0,165 5059 25 16 64,0 1,8 1,03,6 0,065 ≥ 60 24 11 45,8 1,3 0,62,8 0,448 1829 95 1 1,1 1 Tham chiu 3039 48 1 2,1 2,0 0,131,6 0,629 N 4049 34 1 2,9 2,8 0,244,7 0,467 5059 31 7 25,8 24,5 3,1196,0 0,003 ≥ 60 27 12 44,4 42,2 5,5324,0 <0,001 1829 153 21 13,7 1 Tham chiu 3039 83 14 16,9 1,2 0,62,4 0,550 Chung 4049 57 14 24,6 1,8 0,93,5 0,092 5059 56 23 42,9 3,1 1,75,6 <0,001 ≥ 60 51 23 45,1 3,3 1,85,9 <0,001 Tng 400 96 24,0 Nhn xét: T l đang hút thuc theo nhĩm tui thì nhĩm tui 5059 và ≥ 60 hút thuc nhiu hơn so vi nhĩm tui tr hơn cĩ ý nghĩa thng kê. Nu phân theo gii, n phân b ging nhĩm chung, trong khi đĩ nam thì t l đang hút thuc gia các nhĩm tui khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê.
69. 69 Bng 3.16: Phân b mc đ và thi gian hút thuc nhng ngưi hin đang hút thuc (N=96) Nam N Tng Mc đ và thi gian hút thuc Tn s % Tn s % Tn s % S điu 110 41 56,2 22 95,7% 63 65,6 thuc 1120 25 34,2 1 4,3 26 27,1 hút/ngày > 20 7 9,6 0 0,0 7 7,3 110 22 30,1 4 17,4 26 27,1 S năm 1120 13 17,8 1 4,4 14 14,6 hút thuc > 20 38 52,1 18 78,2 56 58,3 Tng 73 100 23 100 96 100 Nhn xét: Mc đ hút thuc: S điu thuc hút trung bình/ngày ca nhng ngưi đang hút là 12,1 ± 9,8 điu. Ch yu hút ≤ 10 điu/ngày (65,6%); mc đ hút thuc phân theo gii khác nhau cĩ ý nghĩa thng kê vi p=0,002; trong đĩ nam gii cĩ mc đ hút thuc nhiu hơn n gii. Thi gian hút thuc lá: Thi gian hút thuc trung bình ca nhng ngưi đang hút là 28,4 ± 18,4 năm. Ch yu hút > 20 năm (58,3%); thi gian hút thuc lá phân theo gii tính khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê vi p=0,071.
70. 70 Bng 3.17: Phân b t l THA theo hút thuc lá THA Hút thuc lá n PR KTC 95% p Tn s % Khơng hút 293 40 13,7 1 Tham chiu Tình trng B hút 11 2 18,2 1,3 0,35,5 0,695 hút thuc Đang hút 96 28 29,2 2,1 1,33,5 0,002 Mc đ 110 63 18 18,4 1 Tham chiu hút thuc 1120 26 9 34,7 1,2 0,52,7 0,638 (điu/ngày) > 20 7 1 14,3 0,5 0,13,7 0,500 Thi gian 110 26 5 19,2 1 Tham chiu hút thuc 1120 14 4 28,6 1,5 0,45,5 0,555 (năm) > 20 56 19 33,9 1,8 0,74,7 0,259 Nhn xét: T l THA theo tình trng hút thuc khác nhau cĩ ý nghĩa thng kê vi p= 0,002. Nu ly nhĩm khơng hút thuc làm tham chiu thì nhĩm b hút thuc cĩ t l THA gp 1,3 ln nhưng khơng cĩ ý nghĩa thng kê (p>0,05); nhĩm đang hút thuc lá cĩ t l THA gp 2,1 ln, cĩ ý nghĩa thng kê (p=0,002). T l THA theo mc đ hút thuc khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê vi p= 0,567. Nhĩm hút thuc >20 điu/ngày, gim t l THA gp 2 ln nhưng khơng cĩ ý nghĩa thng kê vi p>0,05. T l THA theo thi gian hút thuc khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê vi p= 0,395. T l THA tăng theo thi gian hút thuc nhưng khơng cĩ ý nghĩa thng kê vi p>0,05.
71. 71 3.3.5. Ung rưu Bng 3.18: Phân b t l tình trng ung rưu Nam N Tng Tình trng ung rưu Tn s % Tn s % Tn s % KTC 95% Khơng ung 45 27,3 188 80,0 233 58,2 53,4 63,1 B ung 7 4,2 2 0,8 9 2,3 0,7 3,7 Đang ung 113 68,5 45 19,2 158 39,5 34,7 44,3 Tng 165 100 235 100 400 100 90% Nam 68.5% N÷ Chung 60% 39.5% 30% 19.2% 0% Kh«ng uèng Bá uèng §ang uèng Biu đ 3.3: Phân b t l ung rưu theo gii tính Nhn xét: T l nhĩm đang ung rưu chim 39,5% (KTC 95%: 34,744,3%), nhĩm b ung rưu ch chim 2,3%. T l đang ung rưu nam (68,5%) nhiu hơn so vi n (19,2%) cĩ ý nghĩa thng kê vi p<0,001.
72. 72 Bng 3.19: T l ngưi đang ung rưu phân theo gii và nhĩm tui (N=158) Đang ung rưu Gii n PR KTC 95% p và nhĩm tui Tn s % 1829 58 33 56,9 1 Tham chiu 3039 35 25 71,4 1,3 0,72,1 0,391 Nam 4049 23 17 73,9 1,3 0,72,3 0,381 5059 25 20 80,0 1,4 0,82,5 0,229 ≥ 60 24 18 75,0 1,3 0,72,3 0,346 1829 95 6 6,3 1 Tham chiu 3039 48 6 12,5 2,0 0,66,1 0,237 N 4049 34 9 26,5 4,2 1,511,8 0,007 5059 31 10 32,3 5,1 1,814,0 0,002 ≥ 60 27 14 51,8 8,2 3,221,3 <0,001 1829 153 39 25,5 1 Tham chiu 3039 83 31 37,4 1,5 0,92,3 0,112 Chung 4049 57 26 45,6 1,8 1,12,9 0,022 5059 56 30 53,6 2,1 1,33,4 0,002 ≥ 60 51 32 62,9 2,4 1,53,9 <0,001 Tng 400 158 39,5 Nhn xét: T l nhĩm đang ung rưu nhìn chung tăng dn theo nhĩm tui cĩ ý nghĩa thng kê, nu ly nhĩm 1829 tui làm tham chiu nhĩm tui 3039; 4049; 5059 và ≥ 60 cĩ t l đang ung rưu gp ln lưt là: 1,5; 1,8; 2,1 và 2,4 ln. Khi phân tng theo gii thì gii nam, t l đang ung rưu gia các nhĩm
73. 73 tui khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê; ngưc li thì gii n, các nhĩm tui 4049; 5059 và ≥ 60 cĩ t l đang ung rưu cao hơn so vi nhĩm tui tr 1829 tui. Bng 3.20: T l ung rưu nhiu phân theo gii và nhĩm tui (N=158) Gii Ung rưu nhiu n PR KTC 95% p và nhĩm tui Tn s % Nam 113 87 77,0 Gii 1,2 0,91,5 0,181 N 45 30 66,7 1829 39 23 59,0 1 Tham chiu 3039 31 22 71,0 1,2 0,72,1 0,535 Nhĩm 4049 26 21 88,8 1,3 0,82,4 0,297 tui 5059 30 26 86,7 1,4 0,82,6 0,179 ≥ 60 32 25 78,1 1,3 0,82,3 0,330 Tng 158 117 74,0 67,181,0 Nhn xét: T l mc đ ung rưu nhiu 74% (KTC 95%: 67,1 81,0%). T l ung rưu nhiu nam (77%) và n (66,7%) khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê vi p =0,181. T l ung rưu nhiu theo các nhĩm tui khác nhau khơng cĩ ý nghĩa thng kê vi p = 0,087.
74. 74 Bng 3.21: Phân b t l các loi rưu bia thưng ung (N=158) Loi rưu bia Tn s T l % % tích lũy Rưu trng 130 82,3 82,3 Rưu Cn, rưu vang 17 10,8 93,1 Bia 10 6,3 99,4 Loi khác 1 0,6 100 Tng 158 100 Nhn xét: Phn ln là ngưi ung rưu trng (82,3%), trong khi rưu Cn đc trưng ca ngưi dân tc thiu s Tây Nguyên ch chim 10,8%. Bng 3.22: Phân b t l THA theo ung rưu THA Ung rưu n PR KTC 95% P Tn s % Khơng ung 233 23 9,8 1 Tham chiu Tình B ung 9 2 22,2 2,3 0,59,5 0,271 trng Đang ung 158 45 28,5 2,9 1,74,8 0,05); nhĩm đang ung rưu lá cĩ t l THA gp 2,9 ln, cĩ ý nghĩa thng kê