Luận văn Tổ chức dạy học theo hướng tích cực hóa người học môn Vật liệu hoc tại Trường Đại Học Sư Phạm Kỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh (Phần 1)

Nội dung text: Luận văn Tổ chức dạy học theo hướng tích cực hóa người học môn Vật liệu hoc tại Trường Đại Học Sư Phạm Kỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh (Phần 1)

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ NGUYỄN THỊ HUYỀN TRANG TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC HÓA NGƯỜI HỌC MÔN VẬT LIỆU HỌC TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN KỸ THUẬT – 601410 S KC 0 0 4 1 3 7 Tp. Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2013
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ NGUYỄN THỊ HUYỀN TRANG TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC HÓA NGƯỜI HỌC MÔN VẬT LIỆU HỌC TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN KỸ THUẬT – 601410 HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Đặng Văn Thành Tp. Hồ Chí Minh, tháng 10/2013
3. LÝ LỊCH KHOA HỌC I. LÝ LỊCH SƠ LƢỢC Họ & tên: NGUYỄN THỊ HUYỀN TRANG Giới tính: Nữ Ngày, tháng, năm sinh: 24/ 03/ 1987 Nơi sinh: Thanh Hóa Quê quán: Thanh Hóa Dân tộc: Kinh Chức vụ, đơn vị công tác trƣớc khi học tập, nghiên cứu: Giáo viên thỉng giảng trƣờng THPT Gia Định – Thành Phố Hồ Chí Minh Địa chỉ: Khu phố Đông A, phƣờng Đông Hòa, Dĩ An, Bình Dƣơng. Điện thoại nhà riêng: 0972027639 E-mail: nguyenthihuyentrangspkt@gmail.com II. QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO 1. Đại học Hệ đào tạo: Chính qui Thời gian đào tạo: từ 2006 đến 2011 Nơi học: Trƣờng Đại học Sƣ phạm kỹ thuật TP Hồ Chí Minh Ngành học: Kỹ thuật công nghiệp 2. Thạc sĩ Hệ đào tạo: Chính qui tập trung Thời gian đào tạo: 10/2011 Nơi học: Trƣờng Đại học Sƣ phạm kỹ thuật TP Hồ Chí Minh Ngành học: Lý luận và phƣơng pháp dạy kỹ thuật 3. Trình độ ngoại ngữ (biết ngoại ngữ gì, mức độ): Anh văn – B III. QUÁ TRÌNH CÔNG TÁC CHUYÊN MÔN KỂ TỪ KHI TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC: Công việc Thời gian Nơi công tác đảm nhiệm Giáo viên Từ 2012 đến nay Trƣờng THPT Gia Định – Tp.HCM thỉnh giảng Tp. Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 08 năm 2013 Ngƣời khai ký tên i
4. LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tp. Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 08 năm 2013 Ký tên ii
5. LỜI CẢM ƠN Xin trân trọng gởi lời cảm ơn đến: Thầy TS. Đặng Văn Thành – Giảng viên trƣờng Đại học Sƣ Phạm Kỹ Thuật, ngƣời đã tận tình giúp đỡ và định hƣớng cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành đề tài. Ban giám hiệu, phòng Đào tạo sau đại học và khoa Sƣ phạm trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành khóa học. Quý Thầy Cô là giáo viên Trƣờng THPT Gia Định – Thành Phố Hồ Chí Minh và khoa Cơ khí Chế tạo máy - trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh đã tạo mọi điều kiện giúp tôi thực hiện đề tài. Quý Thầy Cô đã tham gia giảng dạy lớp Cao học ngành Lý luận và phƣơng pháp dạy kỹ thuật khóa 2011 – 2013B. Các anh chị học viên trong lớp cao học khóa 2011 – 2013B ngành Lý luận và phƣơng pháp dạy kỹ thuật, gia đình và bạn bè đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. NGUYỄN THỊ HUYỀN TRANG iii
6. TÓM TẮT Ngày nay, hòa vào xu thế đổi mới giáo dục để hội nhập, giáo dục nƣớc ta cần phải đổi mới một cách mạnh mẽ và toàn diện. Ngoài đổi mới về mục tiêu, chƣơng trình thì đổi mới về phƣơng pháp dạy học là một yếu tố rất quan trọng góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học .Với môn học vật liệu học 1 tại trƣờng Đại học Sƣ Phạm Kỹ Thuật TP Hồ Chí Minh, đối tƣợng ngƣời học là những ngƣời sẽ trở thành kỹ sƣ tƣơng lai cho đất nƣớc và cũng là nguồn nhân lực trong lĩnh vực kỹ thuật nên việc đồi mới phƣơng pháp dạy học cần đƣợc quan tâm thực hiện. Chính vì vậy ngƣời nghiên cứu lựa chọn thực hiện đề tài “Tổ chức dạy học theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học môn Vật liệu hoc tại Trƣờng Đại Học Sƣ Phạm Kỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh”. Luận văn gồm có ba phần, trong đó: Phần mở đầu: Nêu rõ lý do, mục tiêu, nhiệm vụ, đối tƣợng nghiên cứu, phƣơng phánp nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu, giới hạn nội dung và ý nghĩa đóng góp của đề tài. Phần nội dung: Trình bày trong 3 chƣơng, tập trung vào những vấn đề sau: Tìm hiểu cơ sở lý luận về việc áp dụng phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học, phân tích thực trạng của việc dạy học môn Vật liệu học 1 tại Trƣờng Đại học Sƣ Phạm Kỹ Thuật TP.Hồ Chí Minh; Áp dụng phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học cho môn Vật liệu học 1 tại Trƣờng Đại học Sƣ Phạm Kỹ Thuật TP.Hồ Chí Minh và thực nghiệm sƣ phạm. Phần kết luận và khuyến nghị: Trình bày những kết quả đạt đƣợc của quá trình nghiên cứu nhƣ: Đánh giá đƣợc thực trạng dạy học môn Vật liệu học 1 tại Trƣờng Đại học Sƣ Phạm Kỹ Thuật TP.Hồ Chí Minh; xây dựng đƣợc bài giảng điển hình; cùng các bài kiểm tra và tiêu chuẩn đánh giá cho môn học này theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học. Bên cạnh đó, đề tài cũng nêu lên những vấn đề băn khoăn khi áp dụng phƣơng pháp tích cực hóa ngƣời học môn Vật liệu hoc 1 trong điều kiện hiện tại, cũng nhƣ nêu lên những định hƣớng cho sự phát triển đề tài. Để việc áp dụng Phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học đƣợc hiệu quả hơn, đề tài cũng nêu lên những khuyến nghị cần quan tâm thực hiện từ phía lãnh đạo nhà Trƣờng cũng nhƣ từ giảng viên và cả học viên. iv
7. ABSTRACT Nowadays, merging into trend of education innovation for integration, our country's education needs to be innovated comprehensively and strongly. The innovation of teaching method is also an important element to contribute to teaching quality increase. With subject materials at the university of technical education ho chi minh city, student learning object material who are become mechanical engineer of the country and human resources in technical county. so innovation of teaching methods need take care. therefore my group make topic “Organizing an teaching system in positive way student who learning material at The University Of Technical Education HCM city”. Theses include three part, therein: The beginning: indicate the reasons, purposes, responsibilities, research objectives, research method, research hypothesis,content limitation and the contribution meaning of the thesis. The body: is presented in three chapters, include: Literature review of applying teaching methods towards trend of activating learners; The teaching context on the subject of Materials One in The University of Technical Education Ho Chi Minh city. The conclusion and recommendation: The thesis indicates the achieved outcome of research process such as: assessing teaching's real situation of the subject Materials One; building typical lectures, tests and evaluation criteria for this subject; carrying out experimental teaching and assessing the outcome of applying teaching methods towards trend of activating learners. Besides, the thesis points out wondering problems when aplying the methods on the subject of Materials One in current condition, as well as indicates the orientation for thesis development. To apply the methods more effectively, the thesis also indicates recommendations that need to be cared to implement by Rector Board, teachers and students of The University of Technical Education Ho Chi Minh city. v
8. MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU i 1. Lí do chọn đề tài 1 2. Mục tiêu đề tài 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2 4. Giả thuyết nghiên cứu 3 5. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 3 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài 4 8. Ý nghĩa đóng góp của đề tài 4 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HƢỚNG TÍCH CỰC HÓA NGƢỜI HỌC MÔN VẬT LIỆU HỌC 1 TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH . 5 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu: 5 1.1.1. Ở nƣớc ngoài: 5 1.1.2. Ở trong nƣớc 6 1.2. Một số khái niệm liên quan 8 1.2.1. Tổ chức và tổ chức dạy học 8 1.2.2. Hình thức tổ chức dạy học 10 1.2.3. Phƣơng pháp dạy học 10 1.2.3.1. Đặc trƣng cơ bản của phƣơng pháp dạy học 10 1.2.3.2. Cấu trúc của phƣơng pháp dạy 11 1.2.3.3. Phân loại hệ thống các phƣơng pháp dạy học 11 1.2.3.4. Quan điểm dạy học – phƣơng pháp dạy học – kỹ thuật dạy học 12 1.2.4. Tính tích cực 13 1.2.5. Vai trò của giáo viên trong dạy học tích cực 14 1.2.6. Đặc trƣng của PPDH theo hƣớng tích cực 17 1.3. Một số PPDH theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học 20 1.3.1. Phƣơng pháp thảo luận 20 1.3.1.1. Khái niệm: 20 vi
9. 1.3.1.2. Có ba kỹ thuật phổ biến của phƣơng pháp thảo luận 21 1.3.2. Phƣơng pháp vấn đáp 27 1.3.2.1. Khái niệm: 27 1.3.2.2. Các hình thức của phƣơng pháp vấn đáp 27 1.3.2.3. Những yêu cầu khi vận dụng phƣơng pháp vấn đáp 27 1.3.2.4. Ƣu nhƣợc điểm của phƣơng pháp vấn đáp 28 1.3.3. Phƣơng pháp giải quyết vấn đề 29 1.3.3.1. Khái niệm 29 1.3.3.2. Đặc trƣng cơ bản của phƣơng pháp dạy học giải quyết vấn đề 29 1.3.3.3. Quy trình dạy học bằng phƣơng pháp giải quyết vấn đề 30 1.3.4. Dạy học theo dự án 31 1.3.4.1. Khái niệm: 31 1.3.4.2. Đặc điểm của dạy học theo dự án: 31 1.3.4.3. Các giai đoạn của dạy học theo dự án: 32 1.3.4.4. Điều kiện để áp dụng dạy học theo dự án: 33 1.3.4.5. Phân loại dạy học theo dự án: 33 1.3.4.6. Ƣu nhƣợc điểm của phƣơng pháp dạy học theo dự án: 34 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 34 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG CỦA VIỆC GIẢNG DẠY MÔN VẬT LIỆU HỌC 1 TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 36 2.1. Giới thiệu tổng quan trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật Tp.HCM 36 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển 36 2.1.2. Chức năng và nhiệm vụ của nhà trƣờng 37 2.2. Thực trạng dạy và học môn Vật liệu học 1 38 2.2.1. Vị trí mục tiêu của môn học 38 2.2.2. Nội dung chƣơng trình 38 2.2.3. Mục tiêu, phạm vi, đối tƣợng khảo sát 41 2.2.3.1. Mục tiêu 41 2.2.3.2. Phạm vi và đối tƣợng khảo sát 41 2.2.4. Nội dung, hình thức và kết quả khảo sát 41 vii
10. 2.2.4.1. Đối với học sinh 41 2.2.4.2. Đối với giảng viên 47 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 55 CHƢƠNG 3: TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HƢỚNG TÍCH CỰC HÓA NGƢỜI HỌC MÔN VẬT LIỆU HỌC 1 TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 56 3.1. Lựa chọn các phƣơng pháp dạy học tích cực trong quá trình TCDH 56 3.2. Nhiệm vụ và quy trình vận dụng PPDH cho việc tổ chức dạy học theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học 56 3.2.1. Nhiệm vụ 56 3.2.2. Quy trình 60 3.3. TCDH theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học cho môn Vật liệu học 1 61 3.3.1. Dạy học thông qua hoạt động nhóm 63 3.3.2. Dạy học giải quyết vấn đề 73 3.4. Thực nghiệm sƣ phạm 80 3.4.1. Mục đích thực nghiệm 80 3.4.2. Đối tƣợng và thời gian thực nghiệm 80 3.4.3. Nội dung thực nghiệm 80 3.4.4. Phƣơng pháp thực nghiệm 80 3.4.5. Xử lý kết quả thực nghiệm 81 3.4.5.1. Kết quả từ phiếu thăm dò ý kiến của HS 81 3.4.5.2. Kết quả từ phiếu đánh giá nhận xét của giảng viên dự giờ 84 3.4.5.3. Kết quả về mặt điểm số 85 3.4.6. Kiểm nghiệm giả thuyết 90 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 92 KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ 93 1. Kết luận chung về đề tài. 93 2. Hƣớng phát triển của đề tài. 94 3. Kiến nghị 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO 95 PHỤ LỤC 96 viii
11. DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 CTĐT Chƣơng Trình Đào Tạo 2 DH Dạy Học 3 GV Giáo Viên 4 GD Giảng Dạy 5 HTTC Hình Thức Tổ Chức 6 HTTCDH Hình Thức Tổ Chức Dạy Học 7 HS Học Sinh 8 KT Kỹ Thuật 9 KTDH Kỹ Thuật Dạy Học 10 ND Nội Dung 11 PPDH Phƣơng Pháp Dạy Học 12 PPGD Phƣơng Pháp Giảng Dạy 13 QTDH Quá Trình Dạy Học 14 QĐDH Quan Điểm Dạy Học ix
12. DANH SÁCH CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH ẢNH Hình 1.1. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học tích cực 15 Hình 2.1. Trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật TP.HCM 36 Hình 2.2. Kết quả kiểm tra học kì II năm học 2011 – 2012 và học kì I năm học 2012 – 2013 42 Hình 2.3. Nội dung môn vật liệu học 1 42 Hình 2.4. Nguồn tài liệu, sách tham khảo của SV 44 Hình 2.5. Không khí lớp trong giờ học Vật liệu học 44 Hình 2.6. Mức độ SV thích PPDH cho môn Vật liệu học 45 Hình 2.7. Thái độ của sinh viên đối với môn học 47 Hình 2.8. Kết quả đánh giá về năng lực sƣ phạm của giảng viên đang giảng dạy tại bộ môn 48 Hình 2.9. Kết quả trao đổi, học hỏi kinh nghiệm về PPDH của giảng viên 49 Hình 2.10. Nguyên nhân ảnh hƣởng đến kết quả học tập môn Vật liệu học 50 Hình 2.11. Mức độ những PPDH giảng viên đang sử dụng trong giảng dạy môn Vật liệu học 51 Hình 2.12. Kết quả nhận định của GV về việc sử dụng PPDH 53 Hình 2.13. Ý kiến GV góp phần nâng cao hiệu quả, chất lƣợng GD và ĐT 53 Hình 3.1. Quá trính quản lý tối ƣu dạy – học 60 Hình 3.2. Cấu trúc thiết kế bài giảng lý thuyết 61 Hình 3.3. Cấu trúc thiết kế bài giảng thực hành 61 Hình 3.4. Kết quả so sánh về việc tự học ở nhà của SV lớp ĐC và TN 83 Hình 3.5. So sánh giữa lớp ĐC và TN về nội dung kiến thức thu đƣợc sau bài học 83 Hình 3.6. Phân phối tần số bài kiểm tra số 1giữa lớp ĐC và TN 87 Hình 3.7. Phân phối tần số bài kiểm tra số 2giữa lớp ĐC và TN 89 x
13. DANH SÁCH CÁC BẢNG Bảng 1.1. Sự so sánh giữa hành vi có hiệu quả và không có hiệu quả của giáo viên trong quá trình dạy học 16 Bảng 1.2. So sánh giữa dạy học truyền thống và dạy học tích cực 20 Bảng 1.3. Cách thực hiện và ƣu nhƣợc điểm của các cách chia nhóm 24 Bảng 1.4. Các giai đoạn của dạy học theo dự án 33 Bảng 2.1. Đối tƣợng và thời điểm đào tạo của môn vật liệu học 1 38 Bảng 2.2. Bảng kết quả điều tra về mặt điểm số hình thức KT trắc nghiệm 42 Bảng 2.3. Nội dung môn học Vật liệu học 43 Bảng 2.4. Nguồn tài liệu, giáo trình, sách tham khảo của sinh viên 44 Bảng 2.5. Không khí trong lớp học 44 Bảng 2.6. PP hiện giảng viên sử dụng giảng dạy môn Vật liệu học 45 Bảng 2.7. Hình thức học nào phù hợp cho giảng dạy môn Vật liệu học 46 Bảng 2.8. Năng lực sƣ phạm của giảng viên đang giảng dạy tại bộ môn 48 Bảng 2.9. Các cách GV thực hiện để trao đổi, học hỏi kinh nghiệm về phƣơng pháp dạy học 49 Bảng 2.10. Nhận định của giảng viên về nguyên nhân ảnh hƣởng đến kết quả học tập môn Vật liệu học 50 Bảng 2.11. Mức độ những phƣơng pháp dạy học GV đang sử dụng trong giảng dạy môn Vật liệu học 51 Bảng 2.12. Kết quả nhận định của GV về việc sử dụng PPDH 52 Bảng 2.13. Ý kiến của GV góp phần nâng cao hiệu quả, chất lƣợng GD và ĐT 53 Bảng 3.1. Bảng khảo sát vai trò của sinh viên lớp ĐC và TN 82 Bảng 3.2. Bảng tỷ lệ % nhận xét của GV sau khi dự giờ lớp ĐC và lớp TN 84 Bảng 3.3. Thống kê điểm trung bình bài kiểm tra số 1của lớp ĐC và lớp TN 85 Bảng 3.4. Phân phối tần số của lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 1 86 Bảng 3.5. Xếp loại kết quả bài kiểm tra số1lớp TN và ĐC 87 Bảng 3.6. Thống kê điểm trung bình bài kiểm tra số 2 của lớp ĐC và lớp TN 88 Bảng 3.7. Phân phối tần số của lớp TN và ĐC bài kiểm tra số 2 89 Bảng 3.8. Xếp loại kết quả bài kiểm tra lớp TN và ĐC 89 xi
14. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong những năm gần đây, đổi mới phƣơng pháp dạy học là một trong những yêu cầu cần thiết trong ngành giáo dục nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục và đào tạo. Điều này đƣợc thể hiện qua các văn bản quan trọng của Đảng và Nhà nƣớc. Trong “Chiến lƣợc phát triển giáo dục 2001-2010” (đƣợc phê duyệt bởi thủ tƣớng chính phủ, theo Quyết định số 201/2001/QĐ-TTG, ngành giáo dục cũng đƣợc yêu cầu: “Đổi mới và hiện đại hóa phương pháp giáo dục. Chuyển từ việc truyền đạt trí thức thụ động, thầy giảng, trò ghi sang hướng dẫn người học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri thức; dạy cho người học phương pháp tự học; tự thu nhận thông tin một cách hệ thống và có tư duy phân tích, tổng hợp, phát triển được năng lực cá nhân; tăng cường tính chủ động, tính tự chủ của học sinh, sinh viên trong quá trình học tập, hoạt động tự quản trong nhà trường và tham gia các hoạt động xã hội”1. Nghị quyết số 14/2005/NQ-CP của chính phủ ký ngày 2/11/2005 về đổi mới cơ bản và toàn diện đại học Việt Nam giai đoạn 2006-2020 đã nêu: “ Phải tiến hành đổi mới từ mục tiêu, quy trình, nội dung đến phương pháp dạy và học, phương thức đánh giá kết quả học tập”. Về giải pháp, Nghị quyết cũng đã xác định: “triển khai đổi mới phương pháp đào tạo theo ba tiêu chí: Trang bị cách học; phát huy tính chủ động của người học; sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học. Khai thác các nguồn tư liệu giáo dục mở và nguồn tư liệu trên Internet. Lựa chọn những chương trình, giáo trình tiên tiến của các nước”2. Trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật TP Hồ Chí Minh áp dụng chƣơng trình đào tạo 150 tín chỉ theo tiếp cận CDIO (hình thành ý tƣởng, thiết kế triển khai, thực hiện và vận hành) thay cho chƣơng trình đào tạo 180 chỉ, áp dụng từ năm học 2012 – 2013. Theo cách tiếp cận này, việc thiết kế, hiệu chỉnh các chƣơng trình đào tạo, đề 1 “Chiến lƣợc phát triển giáo dục 2001-2010” (đƣợc phê duyệt bởi thủ tƣớng chính phủ, theo Quyết định số 201/2001/QĐ-TTG – Mục 5.2 2 Nghị quyết số 14/2005/NQ-CP của chính phủ ký ngày 2/11/2005 về đổi mới cơ bản và toàn diện đại học Việt Nam giai đoạn 2006-2020 – Mục 1 và mục 3b 1
15. cƣơng chi tiết các học phần, việc dạy và học, kiểm tra đánh giá, phải căn cứ, bám sát và nắm chắc các chuẩn đầu ra. Ngoài ra việc dạy học môn Vật liệu học 1 hiện tại Trƣờng ĐH Sƣ Phạm Kỹ Thuật TP.Hồ Chí Minh chƣa tích cực hóa ngƣời học nhƣ đặc tính của chƣơng trình đào tạo tiếp cận CDIO mà nhà Trƣờng đang áp dụng. Để hòa vào xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học đang diễn ra hiện nay, và quá trình tìm hiểu thực tế việc dạy học môn Vật liệu học (một trong những môn học quan trọng của bộ môn “công nghệ kim loại” nói riêng và khoa “Cơ khí máy nói chung” của trƣờng ĐH Sƣ Phạm Kỹ Thuật TP.HCM). Với những lý do trên, ngƣời nghiên cứu đã chọn đề tài: “TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC HÓA NGƯỜI HỌC MÔN VẬT LIỆU HỌC TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH”. 2. Mục tiêu đề tài Trên cơ sở khảo sát thực trạng và thực nghiệm phƣơng pháp giảng dạy môn Vật liệu học tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, từ đó áp dụng PPDH theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học để nâng cao chất lƣợng dạy học cho môn vật liệu học, góp phần nâng cao chất lƣợng đào tạo cho Trƣờng ĐH Sƣ Phạm Kỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh, cũng nhƣ nguồn nhân lực có chất lƣợng cho đất nƣớc. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Với mục tiêu nhƣ trên, đề tài có các bƣớc nhiệm vụ sau: - Hệ thống cơ sở lý luận về áp dụng PPDH theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học. - Phân tích đặc điểm môn Vật liệu học 1 tại Trƣờng ĐH Sƣ Phạm kỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh - Tìm hiểu thực trạng về dạy học môn Vật liệu học, để trên cơ sở đó lựa chọn PPDH theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học cho môn học phù hợp với mục tiêu của môn học. - Lập kế hoạch bài dạy 02 bài trong giáo trình vật liệu học có áp dụng phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học. 2
16. - Tiến hành thực nghiệm phƣơng pháp dạy học tích cực tại khoa Cơ khí chế tạo máy – trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh - Xử lý kết quả thực nghiệm từ đó đánh giá kết quả của việc áp dụng PPGD theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học cho môn học. 4. Giả thuyết nghiên cứu Hiện nay PPDH đƣợc áp dụng cho môn Vật liệu học tại Trƣờng Đại học Sƣ Phạm Kỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh chƣa mang lại hiệu quả: chƣa phát huy đƣợc tính tích cực của ngƣời học, chƣa tạo đƣợc hứng thú và động cơ học tập tốt cho ngƣời học trong quá trình học tập. Chất lƣợng và hiệu quả của quá trình dạy học phụ thuộc vào tính tự giác, tích cực của ngƣời học. Vì vậy, nếu vận dụng PPDH tích cực trong dạy học môn Vật liệu học thì sẽ phát huy đƣợc tính tích cực, tự lực nhận thức, tự giác của học sinh trong học tập, hình thành ở ngƣời học năng lực độc lập giải quyết vấn đề góp phần nâng cao chất lƣợng và hiệu quả của quá trình giảng dạy cho môn Vật liệu học 5. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu là các biện pháp vận dụng PPDH tích cực và cách tổ chức hoạt động dạy học môn Vật liệu học của giáo viên trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh - Khách thể nghiên cứu là quá trình dạy học môn Vật liệu học tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh 6. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp quan sát: Tiến hành dự giờ lớp của các giáo viên đang gỉang dạy môn Vật liệu học tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Thu thập tài liệu trên sách, báo, tạp chí giáo dục, internet để lập cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài. - Phương pháp chuyên gia: Trao đổi trực tiếp với các giáo viên giảng dạy môn Vật liệu học và sinh viên để làm rõ thực trạng công tác giảng dạy của môn học này. Đồng thời xin ý kiến các chuyên gia về các bài giảng đã đƣợc biên soạn theo phƣơng pháp dạy học tích cực hóa ngƣời học. 3
17. - Phương pháp thực nghiệm: Thực nghiệm các bài giảng đã đƣợc biên soạn dựa trên cơ sở lý luận về dạy học theo phƣơng pháp dạy học tích cực hóa ngƣời học - Phương pháp thống kê toán học: Phân tích kết quả thực nghiệm. 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài Tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, lĩnh vực vật liệu học đƣợc chia thành nhiều chƣơng trình nhằm đào tạo phù hợp cho các chuyên ngành khác nhau nhƣ: Vật liệu học cơ sở, Vật liệu học 1, Vật liệu học 2; trong đó Vật liệu học 1 dành cho đào tạo phần lớn sinh viên khoa Cơ khí Chế tạo máy và khoa Cơ khí động lực. Do hạn chế về mặt thời gian cũng nhƣ khả năng, đề tài nghiên cứu việc giảng dạy môn Vật liệu học 1 tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh 8. Ý nghĩa đóng góp của đề tài Áp dụng PPDH theo hƣớng tích cực hóa ngƣời học cho môn Vật liệu học 1 tại Trƣờng Đại học Sƣ Phạm Kỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh thành công sẽ: - Nâng cao đƣợc tính chủ động học tập cho học viên trong quá trình học môn Vật liệu học, cũng nhƣ hình thành đƣợc tính tích cực chủ động trong công việc sau này. - Nâng cao chất lƣợng dạy học cho môn Vật liệu học, cũng nhƣ góp phần nâng cao chất lƣợng giảng dạy của Trƣờng Đại học Sƣ Phạm Kỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh - Góp phần làm thay đổi quan điểm trong dạy học thụ động để hòa vào xu thế đổi mới phƣơng pháp dạy học trong giai đoạn hiện nay. - Đóng góp đƣợc một phần nhỏ tạo sự chuyển biến cho việc mạnh dạng đổi mới PPDH trong chƣơng trình đào tạo của Trƣờng Đại học Sƣ Phạm Kỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh - Góp phần tạo thêm sự thuận lợi cho việc dạy học các môn có liên quan nhƣ: Vật liệu học cơ sở; vật liệu học II; Công nghệ kim loại; tại Trƣờng Đại học Sƣ Phạm Kỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh 4
18. CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HƢỚNG TÍCH CỰC HÓA NGƢỜI HỌC MÔN VẬT LIỆU HỌC 1 TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu: 1.1.1. Ở nước ngoài: Trên thế giới ngày nay, ở nhiều nƣớc phát triển, ngƣời ta đã thay đổi cách dạy và cách học. Tích cực hóa ngƣời học, với phƣơng pháp này, ngƣời học phải tự tìm kiếm tài liệu ở thƣ viện, ở các phƣơng tiện thông tin đại chúng, đi tham quan tại những nơi triển lãm, tự thực hành trong các xƣởng trƣờng. Ngay từ thời cổ đại, vấn đề phát huy tích cực của ngƣời học đã đƣợc các nhà giáo dục quan tâm. Điển hình là Socrate với phƣơng pháp vấn đáp Oristic. Đến thế kỷ XVII, J.A.Komensky, trong tác phẩm nổi tiếng lý luận dạy học lần đầu tiên trong lịch sử đã nêu lên tính tự giác, tính tích cực là một trong nguyên tắc dạy học. Sau đó, J.J Rutxo chủ trƣơng làm cho trẻ em tích cực tự mình giành lấy tri thức bằng con đƣờng tự khám phá ra nó. Cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, nhờ sự thành công của phong trào nhà trƣờng mới tích cực (chủ động), vấn đề này đƣợc nhiều nhà giáo dục học và tâm lý học chú ý nghiên cứu, vận dụng. J.Dewey đã thành lập nhà trường tích cực (chủ động) và đã phát triển cách học tập nhóm của học sinh. Chịu ảnh hƣởng của triết học William Jams, tâm lý học trẻ em của Stanly Hall và hoàn cảnh chính trị lúc bấy giờ, J.Dewey đã xây dựng triết học thực dụng mà ông gọi là chủ nghĩa công cụ , chính từ triết học này ông đã xây dựng một khoa học sƣ phạm rất tích cực (chủ động) về sự làm việc chung của học sinh. Sau này Kerschensteiner, cũng giống nhƣ J.Dewey cố gắng thực hiện những nguyên tắc của nhà trường tích cực (chủ động) vào việc cải cách các trƣờng trung học và tiểu học. Ngoài phƣơng pháp dạy học, ông còn muốn thông qua hình thức tự quản của học sinh mà làm phát triển cá tính của họ. Ông chỉ ra rằng, những hoạt 5
19. động chung không chỉ khơi dậy tinh thần trách nhiệm cá nhân trong lƣơng tâm mỗi ngƣời, mà còn loại bỏ đƣợc tất cả hành động gây bởi những động cơ có tính chất ích kỷ, đồng thời hình thành học sinh thói quen tốt là tinh thần xã hội. Ngoài ra, Georg Kerschensteiner cũng chỉ ra nếu sử dụng không đúng, đôi khi hình thức học tập nhóm có thể dẫn đến một hình thức đặc thù của sự ích kỷ, đó là ích kỷ cộng đồng. Sau một thời gian làm việc chung, nhóm đã trở thành một cá thể và lại vì quyền lợi, vì ganh đua, cá thể đó trở nên ích kỷ. Ở Nga, ngƣời ta quan tâm đến vấn đề phát huy tích cực nhận thức của học sinh. Nhiều nhóm tác giả đã nghiên cứu nhiều con đƣờng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh. 1.1.2. Ở trong nước Trong những năm 1960-1993: Từ năm 1960 vấn đề cải tiến PPDH trong các trƣờng đã đƣợc đặt ra và triển khai một cách có hệ thống. Tuy nhiên từ năm 1965 về sau, khi Mỹ tiến hành chiến tranh phá hủy ở miền Bắc, giáo viên và học sinh phải tham gia vào nhiều công việc phục vụ chiến đấu và sản xuất, nên việc cải tiến PPDH gặp nhiều khó khăn, trở ngại. Năm 1975 đất nƣớc hoàn toàn giải phóng. Nhà trƣờng có điều kiện phát triển quy mô lớn. Nhƣng sức ép thi cử vào đại học trở thành một gánh nặng cho giáo viên và học sinh. Dạy theo hƣớng vào mục đích thi cử. Phƣơng pháp thuyết trình: thầy đọc - trò chép, vốn có thế mạnh là truyền thụ đƣợc một lƣợng thông tin lớn trọng một thời gian ngắn, rất thích hợp cho việc luyện thi đã trở thành thống soái trong PPDH. Các phƣơng pháp tích cực sáng tạo không đƣợc chấp nhận, trở nên xa lạ với nhà trƣờng. Từ năm 1993, Hội Nghị lần thứ IV của ban chấp hành trung ƣơng Đảng Cộng Sản Việt Nam khóa VII có nghị quyết về tiếp tục đổi mới sự nghiệp giáo dục đào tạo. Nghị quyết khẳng định rằng : “đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học áp dụng những phương pháp dạy học hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề”3 3 Nghị quyết hội nghị lần thứ tƣ ban chấp hành trung ƣơng đảng (khóa VII) về định hƣớng chiến lƣợc phát triển giáo dục đào tạo – Mục IV.1 6
20. Từ Nghị quyết của Hội Nghị trung ƣơng IV đã đánh dấu một mốc mới trong việc đổi mới phƣơng pháp dạy học. Từ đó xuất hiện các cuộc hội thảo trong đó có “ đồi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng hoạt động hóa ngƣời học” (1995). Ngoài ra ở các viện nghiên cứu, ở các trƣờng đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp, đều có đề tài nghiên cứu. Nghị quyết TW2 (khóa VIII) và chiến lƣợc phát triển giáo dục 2001-2010 (ban kèm nghị quyết số 201/2011/QĐ – TTG ngày 28 tháng 12 năm 2001 của thủ tƣớng chính phủ) cũng đã nêu lên quyết định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học “ chuyển từ việc truyền thụ tri thức thụ động, thầy giảng, trò ghi sang hướng dẫn người học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri thức ”4 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phát động phong trào thi đua “Xây dựng trƣờng học thân thiện, ngƣời học tích cực” trong các trƣờng phổ thông giai đoạn 2008-2013 với mục tiêu huy động sức mạnh tổng hợp các lực lƣợng trong và ngoài nhà trƣờng để xây dựng môi trƣờng giáo dục an toàn, thân thiện, hiệu quả, phù hợp với điều kiện của địa phƣơng và đáp ứng nhu cầu của xã hội. Đồng thời khắc phục tính thụ động, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của ngƣời học trong học tập và các hoạt động xã hội một cách phù hợp và hiệu quả. Chiến lƣợc phát triển giáo dục 2009-2020 đã đề cập đến giáo dục phổ thông “học sinh phải có ý thức và trách nhiệm cao trong học tập, có lối sống lành mạnh, có bản lĩnh, trung thực, có năng lực làm việc độc lập và hợp tác, có kỹ năng sống, tích cực tham gia các hoạt động xã hội, ham thích học tập, có năng lục tự học, ” 5phấn đấu đến 2020 nhằm xây dựng một nền giáo dục Việt Nam hiện đại, có khả năng hội nhập quốc tế, hƣớng đến một xã hội học tập thích ứng với nền kinh tế thị trƣờng theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Trong những năm gần đây, Bộ giáo dục và đào tạo cũng đã yêu cầu các cơ sở giáo dục và đào tạo chuyển đổi mục tiêu, chƣơng trình giáo trình, nội dung, phƣơng pháp và theo hƣớng lấy ngƣời học làm trung tâm, làm cho ngƣời học có khả năng tự 4 Nghị quyết hội nghị lần thứ hai ban chấp hành trung ƣơng đảng (khóa VIII) về định hƣớng chiến lƣợc phát triển giáo dục đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá và nhiệm vụ đến năm 2000; Mục IV.3 5 Chiến lƣợc phát triển giáo dục 2009 – 2020; Mục IV.2b 7
21. học trong trƣờng và sau khi tốt nghiệp ra trƣờng có khả năng thích ứng cao với nghề nghiệp, đây đƣợc coi là chiến lƣợc dạy học giúp cho học sinh nâng cao tính tích cực, khả năng tự học. Ngoài ra, ở trƣờng Đại học Sƣ phạm kỹ thuật, một số luận văn thạc sĩ cũng đã tìm hiểu PPDH tích cực về các môn học khác nhƣ: - Lê Thị Thành An (2007), Tổ chức dạy thực hành theo hướng tích cực hóa người học môn kỹ thuật điều khiển tại trường Kỹ nghệ II. - Trƣơng Phƣớc Tân (2009), Tổ chức dạy học môn toán lớp 12 theo hướng tích cực hóa học sinh tại trường THPT Vĩnh Cửu tỉnh Đồng Nai. - Ngô Hữu Lễ (2010), Tổ chức dạy học môn Microsoft Access theo hướng tích cực hóa người học tại trường Cao đẳng nghề An giang. - Nguyễn Thị Ngọc Điệp (2010), Dạy học môn cơ kỹ thuật 2 theo hướng tích cực hóa người học tại trường Cao đẳng sư phạm Đồng Nai. Nhìn chung tất cả đều hƣớng tới việc thay đổi vai trò ngƣời dạy và ngƣời học nhằm nâng cao hiệu quả của quá trình dạy học, đáp ứng đƣợc yêu cầu của mục tiêu và nội dung giáo dục trong giai đoạn phát triển mới. Trong đó, học sinh chuyển từ vai trò là ngƣời thu nhận thông tin sang vai trò chủ động, tích cực tham gia tìm kiếm kiến thức. Còn thầy giáo chuyển từ ngƣời truyền thông tin sang vai trò ngƣời tổ chức, hƣớng dẫn, giúp đỡ để HS tự mình khám phá kiến thức mới. 1.2. Một số khái niệm liên quan 1.2.1. Tổ chức và tổ chức dạy học Tổ chức(organization): là một công cụ đƣợc sử dụng bởi con ngƣời để kết hợp các hành động lại tạo ra một giá trị, hay đúng hơn là làm những gì đó cấn thiết để tiến hành một hoạt động nào đó nhằm có đƣợc hiệu quả tốt nhất. Tổ chức: một sự sắp xếp tƣơng hỗ và sự liên hệ qua lại giữa các yếu tố trong một phức hợp nào đó, tổ chức đƣợc hiểu là một trật tự xác định cả về mặt ý nghĩa chức năng cũng nhƣ về ý nghĩa cấu trúc và đối tƣợng sự vật. Dạy (taught): Theo Newcomb, McCracken và Wormbord (1986) thì "Dạy là một quá trình chỉ đạo và hƣớng dẫn quá trình học để ngƣời học đạt đƣợc những kiến 8