Luận văn Thực trạng và giải pháp hướng nghiệp học sinh trung học cơ sở tại huyện Bình Chánh Thành Phố Hồ Chí Minh (Phần 1)

Nội dung text: Luận văn Thực trạng và giải pháp hướng nghiệp học sinh trung học cơ sở tại huyện Bình Chánh Thành Phố Hồ Chí Minh (Phần 1)

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ PHẠM NGỌC TUYỀN THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HƯỚNG NGHIỆP HỌC SINH TRUNG HỌC CỞ SỞ TẠI HUYỆN BÌNH CHÁNH THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH S K C 0 0 03 27 89 1 NGÀNH: GIÁO DỤC HỌC – 601401 S K C 0 0 3 7 9 2 THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, 2012
2. BÔ ̣ GIÁ O DUC̣ VÀ ĐÀ O TAỌ TRƯỜ NG ĐAỊ HOC̣ SƯ PHAṂ KỸ THUÂṬ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ PHẠM NGỌC TUYỀN THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HƯỚNG NGHIỆP HỌC SINH TRUNG HỌC CỞ SỞ TẠI HUYỆN BÌNH CHÁNH THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NGÀNH: GIÁO DỤC HỌC - 601401 Hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN TRẦN NGHĨA Tp. Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2012
3. LÝ LỊCH KHOA HỌC I. LÝ LỊCH SƠ LƢỢC Họ và tên: Phạm Ngọc Tuyền Giới tính: Nữ Ngày, tháng, năm sinh: 03/09/1983 Nơi sinh: Bình Chánh TP.HCM Quê quán: Bình Chánh TP.HCM Dân tộc: Kinh Địa chỉ: B10/193 ấp 2 xã Tân Nhựt huyện Bình Chánh TP.HCM Điện thoại cơ quan: (083) 37602534 Điện thoại nhà: (083) 38859319 E-mail: pntuyen83@gmail.com II. QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO Từ năm 2004 đến năm 2008: Sinh viên ngành Công nghệ May của Trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật TP. HCM. Từ năm 2010 đến năm 2012: Học viên cao học ngành Giáo dục học trƣờng Trƣờng Đại học Sƣ phạm Kỹ thuật TP. HCM. III. QUÁ TRÌNH CÔNG TÁC CHUYÊN MÔN KỂ TỪ KHI TỐT NGHIỆP ĐH Thời gian Nơi công tác Công việc đảm nhiệm 09/2008 Nay Trung tâm Kỹ thuật Tổng hợp – Giáo viên Hƣớng nghiệp huyện Bình Chánh TPHCM TPHCM, ngày tháng năm 2012 Người khai Phạm Ngọc Tuyền i
4. LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TPHCM, ngày tháng năm 2012 Người cam đoan Phạm Ngọc Tuyền ii
5. LỜI CÁM ƠN Tôi xin chân thành gửi lời cám ơn đến: Thầy TS. Nguyễn Trần Nghĩa đã cung cấp tài liệu và tận tình hƣớng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Quý Thầy, Cô trong Ban giám hiệu, Khoa Sƣ phạm kỹ thuật, phòng Đào tạo Sau đại học trƣờng Đại học Sƣ phạm kỹ thuật; Quý Thầy Cô giảng dạy và các bạn lớp Giáo dục học 18B đã giúp tôi hoàn thành tốt chƣơng trình học. Quý Thầy, Cô phản biện đã cho tôi những lời nhận xét quý báu, giúp tôi hoàn thiện hơn đề tài nghiên cứu. Ban lãnh đạo Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Bình Chánh, Ban Giám đốc Trung tâm KTTH-HN Bình Chánh, tất cả giáo viên công nghệ 6,7,8,9 của huyện Bình Chánh đã có nhiều ý kiến đóng góp để tôi hoàn thành đề tài. Ban giám hiệu, giáo viên, phụ huynh và học sinh các trƣờng THCS Tân Nhựt, THCS Vĩnh Lộc A, THCS Phong Phú đã nhiệt tình tham gia khảo sát, tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập tƣ liệu nghiên cứu đề tài. Các thành viên trong gia đình đã luôn ủng hộ tôi về mặt vật chất và tinh thần, tạo mọi điều kiện để tôi vừa công tác vừa nghiên cứu đạt đƣợc kết quả hiện nay. Tôi xin chân thành cám ơn! TPHCM, ngày tháng 10 năm 2012 Ngƣời nghiên cứu Phạm Ngọc Tuyền iii
6. TÓM TẮT Công tác hƣớng nghiệp là một khâu rất quan trọng trong quá trình giáo dục, góp phần tích cực vào việc phân luồng học sinh, chuẩn bị cho học sinh đi vào cuộc sống lao động hoặc đƣợc tiếp tục đào tạo phù hợp với năng lực bản thân và nhu cầu của xã hội. Tuy vậy, trên thực tế thì hoạt động hƣớng nghiệp hiện nay chƣa đƣợc các cấp quản lý giáo dục và các trƣờng quan tâm đúng mức, chất lƣợng hoạt động hƣớng nghiệp chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu của học sinh và xã hội, học sinh sau tốt nghiệp THCS chƣa đƣợc chuẩn bị chu đáo để lựa chọn nghề nghiệp, lựa chọn hƣớng đi phù hợp với bản thân và yêu cầu của xã hội. Hệ quả của việc xem nhẹ tƣ vấn hƣớng nghiệp, phân luồng học sinh sau THCS là tình trạng bỏ học, gây lãng phí cho gia đình và xã hội. Đề tài: “Thực trạng và giải pháp hướng nghiệp học sinh trung học cơ sở tại huyện Bình Chánh Thành Phố Hồ Chí Minh”, đƣợc tiến hành thực hiện 3 nhiệm vụ sau: - Thứ nhất: Hệ thống hoá cơ sở lý luận về hƣớng nghiệp học sinh THCS. - Thứ hai: Khảo sát thực trạng hƣớng nghiệp của các trƣờng THCS huyện Bình Chánh, tìm hiểu nguyên nhân của thực trạng. - Thứ ba: Đề xuất giải pháp hƣớng nghiệp phù hợp. Qua đó, ngƣời nghiên cứu hy vọng sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng hoạt động hƣớng nghiệp học sinh THCS; góp phần vào việc định hƣớng nghề nghiệp, thực hiện tốt việc phân luồng học sinh sau THCS. iv
7. ABSTRACT Vocational orientation education is a very important mission in teaching program, it contributes positive to meet the society's requirement of human recourses, preparing for students to come into their labour life or training direct to suitable with themselves ability and meet the society's requirement. However, the truth activities vacational guidance of all levels of education managers and many high schools seem to pay less attention to hold career guidance classes for students nowadays; the quality of activites vocational are not ensured to meet the society's requirement and students. The students after graduated from secondary schools not repair carefully to select their job, selection suitable job for themselves and society's requirement, consequently of not pay attention to advisory vocational guidance in secondary schools, meet the society's requirement of human resourses after graduated are drop out situation, to cause waste for family and society. Topic: “The fact and situation of vocational guidance in secondary schools at Binh Chanh district in Ho Chi Minh city”, it was conducted three tasks as follows: - Firstly: Systematize rationale about vocational guidance of secondary schools. - Secondary: Surveying the factor vocational guidance of secondary schools at Binh Chanh district, searching resons of the fact. - Thirdly: Recommend solutions suitable vocational guidance. Thereby, the researches hopes to contribute to increase quality of activities vocational education in secondary chools; contribute to the career orientation, meet the society's requirement of human recourses after school graduation. v
8. MỤC LỤC Trang Trang tựa Quyết định giao đề tài Lý lịch cá nhân i Lời cam đoan ii Lời cám ơn iii Tóm tắt luận văn iv Mục lục vi Danh mục các chữ viết tắt viii Danh mục các bảng, biểu, sơ đồ x PHẦN A MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1 2. Mục đích nghiên cứu 3 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3 4. Giả thuyết nghiên cứu . 3 5. Phạm vi nghiên cứu 3 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 4 7. Những đóng góp khoa học của luận văn 4 PHẦN B NỘI DUNG CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HƢỚNG NGHIỆP HỌC SINH TRUNG Chƣơng 1 HỌC CƠ SỞ 1.1. Lịch sử về hoạt động hƣớng nghiệp 5 1.1.1. Trên thế giới 5 1.1.2. Ở Việt Nam 7 1.2. Các văn bản chỉ đạo hoạt động hƣớng nghiệp 10 1.2.1. Các văn bản của Trung ƣơng 10 1.2.2. Các văn bản của Bộ giáo dục & Đào tạo 11 1.2.3. Các văn bản của địa phƣơng . 13 1.3. Hoạt động hƣớng nghiệp . 14 1.3.1. Các khái niệm liên quan đến hƣớng nghiệp 14 1.3.2. Phƣơng hƣớng thực hiện công tác hƣớng nghiệp . . 29 1.3.3. Vị trí của hƣớng nghiệp trong hệ thống giáo dục . 30 1.3.4. Chức năng của hƣớng nghiệp 31 1.3.5. Mục đích của hƣớng nghiệp . 32 1.3.6. Mục tiêu, nhiệm vụ, vai trò của hƣớng nghiệp . 36 1.3.7. Các nguyên tắc hƣớng nghiệp trong trƣờng phổ thông 35 1.3.8. Nội dung của giáo dục hƣớng nghiệp cấp trung học cơ sở . 35 1.4. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh trung học cơ sở 36 1.4.1. Về thể chất 36 1.4.2. Về tâm lý 37 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 39 Chƣơng 2 THỰC TRẠNG HƢỚNG NGHIỆP HỌC SINH THCS TẠI vi
9. HUYỆN BÌNH CHÁNH THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 2.1. Khái quát địa bàn nghiên cứu 40 2.1.1 Đặc điểm tự nhiên và tình hình kinh tế xã hội 40 2.1.2 Thực trạng về giáo dục - đào tạo 40 2.2. Thực trạng hoạt động hƣớng nghiệp 42 2.2.1. Thực trạng về nhận thức của cán bộ, giáo viên, nhân viên, cha mẹ học sinh và học sinh về hƣớng nghiệp 43 2.2.2. Hoạt động giáo dục hƣớng nghiệp 48 2.2.3. Đội ngũ giáo viên làm công tác hƣớng nghiệp . . 52 2.2.4. Cơ sở vật chất cho công tác hƣớng nghiệp . . 54 2.2.5. Xu hƣớng chọn trƣờng, hƣớng đi sau tốt nghiệp trung học cơ sở 55 2.2.6. Công tác tƣ vấn hƣớng nghiệp cho học sinh trung học cơ sở 55 2.2.7. Phân luồng học sinh sau trung học cơ sở . 57 2.2.8. Tiềm năng học nghề và nhu cầu nhân lực địa phƣơng . 60 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 61 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HƢỚNG NGHIỆP HS THCS TẠI Chƣơng 3 HUYỆN BÌNH CHÁNH THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 3.1. Cơ sở đề xuất giải pháp . 63 3.1.1. Các văn bản chỉ đạo công tác hƣớng nghiệp . 63 3.1.2. Những vấn đề về nhân lực trong thời kỳ công nghiệp hóa-hiện đại hóa . 63 3.1.3. Định hƣớng giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh phổ thông ở nƣớc ta trong những năm tới 64 3.1.4. Thực trạng phân luồng học sinh sau trung học cơ sở của huyện 65 3.1.5. Thực trạng hoạt động hƣớng nghiệp của huyện 66 3.1.6. Một số nguyên tắc để xây dựng biện pháp . 67 3.2. Những giải pháp cơ bản 68 3.2.1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh học sinh về hƣớng nghiệp 68 3.2.2. Thành lập Ban đại diện cha mẹ học sinh về hƣớng nghiệp 72 3.2.3. Tăng cƣờng hoạt động kiểm tra và tổng kết đánh giá công tác hƣớng nghiệp 74 3.2.4. Xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ, giáo viên làm công tác hƣớng nghiệp 75 3.2.5. Tăng cƣờng xã hội hóa cho công tác hƣớng nghiệp 78 3.3. Kiểm chứng tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp . 83 3.3.1. Kiểm chứng tính cấp thiết 83 3.3.2. Kiểm chứng tính khả thi 84 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 86 PHẦN C KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 87 1. Kết luận 87 2. Kiến nghị 88 3. Hƣớng phát triển của đề tài 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC vii
10. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nội dung CTHN Công tác hƣớng nghiệp CNH- HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa CSVC Cơ sở vật chất CBQL Cán bộ quản lý CMHS Cha Mẹ học sinh CĐ Cao đẳng ĐH Đại học GDHN Giáo dục hƣớng nghiệp GDTX Giáo dục thƣờng xuyên GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên GVCN Giáo viên chủ nhiệm HĐHN Hoạt động hƣớng nghiệp HS Học sinh HSPT Học sinh phổ thông KTTH-HN Kỹ thuật Tổng hợp – Hƣớng nghiệp KT-XH Kinh tế - Xã hội LĐSX Lao động sản xuất LĐ-TB&XH Lao động thƣơng binh và xã hội PHHS Phụ huynh học sinh PLHS Phân luồng học sinh PPDH Phƣơng pháp dạy học THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TCCN Trung cấp chuyên nghiệp TVHN Tƣ vấn hƣớng nghiệp viii
11. TPHCM Thành phố Hồ Chí Minh UBND Ủy ban nhân dân ix
12. DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng, biểu, sơ đồ Trang Hình 1.1: Tam giác hƣớng nghiệp của K.K. Platonov 18 Sơ đồ 1: Miền chọn nghề tối ƣu 23 Sơ đồ 1.2: Các hƣớng đi sau tốt nghiệp THCS 26 Bảng 2.1: Thống kê số lƣợng phổ giáo dục tiểu học mức độ 1 41 Bảng 2.2: Số trƣờng lớp, học sinh năm học 2011-2012 42 Bảng 2.3: Tỷ lệ HS lên lớp và tỷ lệ HS tốt nghiệp năm học 2011-2012 42 Bảng 2.4: Số lƣợng trƣờng, CBQL, GV, PHHS, HS tham gia khảo sát 43 Biểu đồ 2.1: Nhận định của GV, HS, PHHS về tầm quan trọng của 43 CTHN Bảng 2.5: Định hƣớng của PHHS và HS sau THCS 44 Bảng 2.6: Các nhân tố ảnh hƣởng đến việc chọn trƣờng, chọn nghề của 45 HS nhiều nhất Bảng 2.7: Thái độ của HS khi tham gia môn học GDHN trong trƣờng 45 Biểu đồ 2.2: Mức độ trao đổi của PHHS và HS về hƣớng nghiệp 46 Bảng 2.8: GV nhận định về hiệu quả CTHN trong nhà trƣờng 46 Biểu đồ 2.3: Nhận định của GV về sự phù hợp của nội dung GDHN 47 Bảng 2.9: Nguyên nhân làm CTHN hiện nay chƣa đạt hiệu quả 47 Bảng 2.10: Các hình thức tổ chức hƣớng nghiệp 48 Bảng 2.11: Kết quả thực hiện nhiệm vụ hƣớng nghiệp của GV bộ môn 49 Biểu đồ 2.4: Kết quả xếp loại cả năm môn Công nghệ 9 qua các năm 50 học Biểu đồ 2.5: Tình hình tham gia tập huấn, đào tạo bồi dƣỡng chuyên 53 môn nghiệp vụ về hƣớng nghiệp của GV Hình 3.1: Mô hình đào tạo liên thông 70 Bảng 3.1: Thống kê kết quả kiểm chứng tính cấp thiết của các giải pháp 83 Bảng 3.2: Thống kê kết quả kiểm chứng tính khả thi của các giải pháp 84 Biểu đồ 3.1: Mức độ cấp thiết và mức độ khả thi của các giải pháp 85 x
13. PHẦN A: MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài GDHN cho HSPT nói chung, cho HS THCS nói riêng là vấn đề đang được Đảng, Nhà nước đặc biệt quan tâm, được quy định rõ ràng trong các điều khoản của Luật giáo dục Việt Nam 2005, cụ thể là: - Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp HS phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho HS tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. - Giáo dục THCS nhằm giúp HS củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục tiểu học; có học vấn phổ thông ở trình độ cơ sở và những hiểu biết ban đầu về kỹ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học THPT, trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động. (Điều 27 Luật giáo dục 2005) - Giáo dục THCS phải củng cố, phát triển những nội dung đã học ở tiểu học, bảo đảm cho HS có những hiểu biết phổ thông cơ bản về tiếng Việt, toán, lịch sử dân tộc; kiến thức khác về khoa học xã hội, khoa học tự nhiên, pháp luật, tin học, ngoại ngữ; có những hiểu biết cần thiết tối thiểu về kỹ thuật và hướng nghiệp. (Điều 28 Luật giáo dục 2005) GDHN là một bộ phận của nội dung giáo dục phổ thông toàn diện đã được xác định trong Luật Giáo dục. Chiến lược phát triển giáo dục 2001-2010 và chủ trương đổi mới chương trình giáo dục phổ thông hiện nay cũng nhấn mạnh đến yêu cầu tăng cường GDHN nhằm góp phần tích cực và có hiệu quả vào việc PLHS, chuẩn bị cho HS đi vào cuộc sống lao động hoặc được tiếp tục đào tạo phù hợp với năng lực bản thân và nhu cầu của xã hội. Đối với HS lớp 9, việc chọn trường, chọn hướng học tiếp THPT hay chuyển sang loại hình đào tạo khác là một quyết định quan trọng ảnh hưởng đến tương lai. Đối với các bậc phụ huynh, việc chọn trường gần nhà, trường phù hợp với sức học của HS, cơ hội nghề nghiệp trong tương lai, rất được quan tâm. 1