Luận văn Thiết kế và chế tạo phương tiện dạy học môn Thiết kế áo dài hệ trung học chuyên nghiệp Trường Cao Đẳng Kinh Tế Kỹ Thuật Công Nghiệp II (Phần 1)

Nội dung text: Luận văn Thiết kế và chế tạo phương tiện dạy học môn Thiết kế áo dài hệ trung học chuyên nghiệp Trường Cao Đẳng Kinh Tế Kỹ Thuật Công Nghiệp II (Phần 1)

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ VÕ THỊ QUẾ ANH THIẾT KẾ VÀ CHẾ TẠO PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC MƠN THIẾT KẾ ÁO DÀI HỆ TRUNG HỌC CHUYÊN NGHIỆP TRƯỜNG CAO ĐẲNG KINH TẾ KỸ THUẬT CƠNG NGHIỆP II NGÀNH: GIÁO DỤC HỌC - 601401 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. NGUYỄN NGỌC PHƯƠNG S K C 0 0 0 2 8 1 THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, 2005
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ VÕ THỊ QUẾ ANH THIẾT KẾ VÀ CHẾ TẠO PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC MƠN THIẾT KẾ ÁO DÀI HỆ TRUNG HỌC CHUYÊN NGHIỆP TRƯỜNG CAO ĐẲNG KINH TẾ KỸ THUẬT CƠNG NGHIỆP II Chuyên ngành: Giáo dục học Mã số ngành: 601401 Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Ngọc Phương Tp. Hồ Chí Minh, 2005
3. Luận văn thạc sĩ MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai Ban chấp hành Trung ương Đảng (khoá VIII) đã khẳng định, một trong những tư tưởng chỉ đạo là: “Thực sự coi giáo dục – đào tạo là quốc sách hàng đầu” và trong mục những giải pháp chủ yếu, đặc biệt giải pháp “Tiếp tục đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục – đào tạo và tăng cường cơ sở vật chất các trường học” cũng như biện pháp đáng chú ý “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy – học”. Do đó, để nâng cao chất lượng dạy và học, góp phần đưa những giải pháp trên thành hiện thực, người giáo viên cần phải nghiên cứu các yếu tố cơ bản: mục tiêu, nội dung, phương pháp và phương tiện cũng như mối liên hệ tương hỗ của nó trong quá trình dạy và học. Trong đó, phương tiện dạy học luôn thay đổi theo sự phát triển của khoa học kỹ thuật nhằm ngày càng hoàn thiện hơn và nó có tác động trực tiếp, thường xuyên đến quá trình dạy – học. Theo công nghệ dạy học hiện nay, nhằm đạt được mục tiêu dạy học, chuyển tải được nội dung thông tin và áp dụng phương pháp dạy học tiên tiến đòi hỏi phải có những phương tiện dạy học tác động đến nhiều giác quan. Trong quá trình lĩnh hội tri thức, người học thu nhận qua nghe (11%) và nhìn (83%) là chủ yếu. Các phương tiện dạy học như phim ảnh tĩnh, vật thật, mô hình, đa phương tiện (Multimedia), thường được sự trợ giúp của các phương tiện kỹ thuật dạy học như máy chiếu qua đầu, máy chiếu phản quang, máy vi tính, Trong quá trình công tác với cương vị là giáo viên, người nghiên cứu đã và đang chuyển tải đến học sinh những tri thức của môn Thiết kế áo dài. Môn học này không chỉ chứa đựng nội dung lý thuyết mà còn bao hàm cả nội dung thực hành tạo cho học sinh vững về lý thuyết và giỏi về kỹ năng thực hành. Nhằm rút ngắn thời gian tiếp thu tri thức và vận dụng được kiến thức vừa học vừa thực hành để hình thành kỹ năng và kỹ xảo. Đòi hỏi có sự kết hợp hài hoà của nhiều yếu tố trong quá trình truyền tri thức. Một trong những yếu tố quan trọng mang tính quyết định là phương tiện dạy học. Thực tế là việc giảng dạy môn Thiết kế áo dài vẫn còn trong tình trạng “dạy- học chay”. Bên cạnh đó, trình độ học sinh không đồng đều, một số em hoàn toàn chưa biết chút gì về may đo, ngược lại một số khác đã từng là thợ may trước khi đăng ký vào học. Do đó, nếu giáo viên giảng dạy có sự hỗ trợ phần mềm mô phỏng sẽ tạo điều kiện cho giáo viên có nhiều thời gian kèm cặp các học Võ Thị Quế Anh Trang 1
4. Luận văn thạc sĩ sinh yếu, cũng như bồi dưỡng thêm cho các học sinh giỏi. Trước sự phát triển của khoa học kỹ thuật, đặc biệt là công nghệ thông tin và việc ứng dụng nó trong dạy học ngày càng mở rộng, cùng với sự quan tâm của Ban giám hiệu Trường Cao Đẳng Kinh Tế Kỹ Thuật Công Nghiệp II đầu tư về phương tiện dạy học nên việc tiến hành ”Thiết kế và chế tạo phương tiện dạy học môn Thiết kế áo dài hệ trung học chuyên nghiệp Trường Cao Đẳng Kinh Tế Kỹ Thuật Công Nghiệp II” là thiết thực và cần thiết. Tạo điều kiện tốt để thu hút sự chú ý bài giảng của học sinh và góp một phần không nhỏ chuyển “quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo”. Đồng thời giúp giáo viên vận dụng được các phương pháp dạy học tích cực tạo cho học sinh tiếp thu kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo chủ động và sáng tạo. 2. Mục đích nghiên cứu Thiết kế và chế tạo phương tiện dạy học môn Thiết kế áo dài nhằm tạo sự tích cực học tập ở người học và nâng cao hiệu quả dạy - học cho môn Thiết kế áo dài. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Các phương tiện dạy học Việc thiết kế, chế tạo phương tiện dạy học bao gồm : phương pháp, mô hình thiết kế và các kỹ thuật thiết kế. Khách thể nghiên cứu: Môn học Thiết kế áo dài của hệ trung học chuyên nghiệp tại Trường Cao đẳng Kinh tế Kỹ thuật Công nghiệp II. 4. Phạm vi nghiên cứu Do đặc thù môn học và đặc điểm người học nên phương tiện dạy học được lựa chọn để chế tạo trong đề tài là phần mềm đa phương tiện (multimedia) tích hợp: tài liệu học tập, giảng dạy với hình ảnh minh họa sinh động, các mô phỏng động, các tài liệu tóm tắt, các hướng dẫn. Do thời gian có hạn nên việc thực nghiệm được tiến hành trên các bài 2, bài 3, bài 5. Dựa trên kết quả thực nghiệm và đánh giá sẽ tiếp tục thực nghiệm cho các bài học còn lại. Phần thực nghiệm sẽ được tiến hành ở 2 lớp thiết kế thời trang (TKTT26B và TKTT27A) Trường Cao Đẳng Kinh Tế Kỹ Thuật Công Nghiệp II. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, người nghiên cứu giải quyết những nhiệm vụ sau: Võ Thị Quế Anh Trang 2
5. Luận văn thạc sĩ 1) Trình bày cơ sở lý luận của đề tài về phương tiện dạy học. 2) Khảo sát tình hình giảng dạy môn Thiết kế áo dài tại Trường Cao Đẳng Kinh Tế Kỹ Thuật Công Nghiệp II. 3) Thiết kế và chế tạo chương trình đa phương tiện – Giáo trình điện tử môn Thiết kế áo dài dùng cho hoc sinh hệ Trung học chuyên nghiệp tại Trường Cao Đẳng Kinh Tế Kỹ Thuật Công Nghiệp II. 4) Thực nghiệm và đánh giá kết quả. 6. Phương pháp nghiên cứu: Trong phạm vi đề tài này, người nghiên cứu đã lựa chọn và phối hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khoa học sau đây: 6.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Nghiên cứu quan điểm của Đảng và nhà nước về việc đổi mới phương tiện dạy học. Nghiên cứu các khái niệm và cơ sở lý luận liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Nghiên cứu các phương pháp sử dụng phần mềm ứng dụng. 6.2. Phương pháp thu thập và xử lý thông tin: Thu thập các số liệu và thông tin thực tế về thực trạng giảng dạy môn Thiết kế áo dài. 6.3. Phương pháp điều tra: Thăm dò ý kiến học sinh sau khi học môn Thiết kế áo dài bằng phương tiện dạy học mới. 6.4. Phương pháp trò chuyện, phỏng vấn, quan sát: Trực tiếp với học sinh trên lớp. 6.5. Phương pháp thống kê: Xử lý các số liệu từ quá trình điều tra để đưa ra các kết luận về tính hiệu quả của phương tiện dạy học mới. 6.6. Phương pháp thực nghiệm: Đánh giá việc thiết kế và chế tạo phương tiện dạy học mới. Võ Thị Quế Anh Trang 3
6. Luận văn thạc sĩ Chương 1 TỔNG QUAN VỀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC 1.1. Khái niệm về phương tiện dạy học Cho đến nay, khái niệm về phương tiện dạy học vẫn chưa được sự thống nhất. Tùy theo mỗi tác giả mà được hiểu theo khía cạnh khác nhau. Theo nghĩa rộng, phương tiện dạy học là tất cả những thứ mà người dạy và người học sử dụng trong quá trình dạy học kể cả kiến thức, kinh nghiệm của giáo viên và học sinh, bao gồm 5 nhóm [12, tr 29]: + Vật liệu dạy học + Công cụ, thiết bị dạy học + Phương tiện kỹ thuật dạy học + Hiện trường dạy học + Thiết bị chung. Theo nghĩa hẹp, phương tiện dạy học là đồ dùng dạy học cụ thể như sách giáo khoa, tranh ảnh, phim trong Như vậy, phương tiện dạy học có thể hiểu là một phương tiện truyền thông, làm môi trường trung gian để truyền thông tin từ đối tượng phát đến đối tượng thu là người học. Chứa đựng một thông tin dạy học nhằm tác động đến người học. Theo quan điểm của Giáo sư Ihbe [18, tr 13]: Phương tiện dạy học là tập hợp các dấu hiệu trình bày và lưu trữ đầy chủ đích từ một hay nhiều hệ thống dấu hiệu (chữ viết, âm thanh, ký hiệu, ảnh, đồ thị, ) để truyền đạt một nội dung từ người phát (người thầy) đến người nhận (học sinh) và nội dung kết dính ở dấu hiệu và tập hợp dấu hiệu làm cầu nối giữa người nhận với chủ đích suy nghĩ , với một mục đích theo đuổi, và với những phương pháp lựa chọn của người phát. Trong quá trình giáo dục, để đạt được mục đích giáo dục thì phương tiện dạy học, phương pháp dạy học, giáo viên và học sinh phải có quan hệ chặt chẽ gắn bó lẫn nhau, phải phù hợp với nhau trong môi trường giáo dục. Với mục đích giáo dục cần đạt được, với phương pháp dạy học giáo viên sử dụng, với trình độ nhất định của học sinh, giáo viên cần phải chọn phương tiện dạy học thích ứng thì hiệu quả giáo dục mới cao. Việc lựa chọn phương pháp, phương tiện dạy học phải dựa trên cơ sở lý luận có khoa học, không thể tùy tiện. Trong phạm vi đề tài nghiên cứu này, phương tiện dạy học được hiểu là những đồ dùng dạy học và những nguồn thông tin học tập khác nhau mà giáo Võ Thị Quế Anh Trang 4
7. Luận văn thạc sĩ viên dùng để dạy và học sinh dùng để học, các phương tiện này có thể là lời nói của giáo viên, sách giáo khoa, tài liệu học tập, tài liệu tham khảo, thiết bị học tập, các đồ dạy trực quan, phim điện ảnh phục vụ học tập, máy thu thanh, máy ghi âm, vô tuyến truyền hình và những phương tiện kỹ thuật dạy học khác. 1.2. Vị trí của phương tiện dạy học trong hệ thống giáo dục Trong lịch sử tiến hóa của nhân loại, con người đã phải trải qua một quá trình lao động lâu dài với sự đóng góp hết sức quan trọng của công cụ lao động do chính họ làm ra. Chính nhờ có công cụ kết hợp với nhiều yếu tố khác con người mới có thể đạt được những điều mình mong muốn. Trong lĩnh vực giáo dục, quá trình giáo dục là một quá trình phức tạp, bao gồm một hệ thống những yếu tố liên hệ chặt chẽ với nhau: nội dung dạy học, phương pháp dạy học, phương tiện dạy học, thầy giáo và học sinh. Trong đó thầy giáo và học sinh là những nhân tố quyết định của hệ thống giáo dục và phương tiện dạy học đóng vai trò quan trọng dưới sự điều khiển và sử dụng của giáo viên. Để chế tạo và sử dụng phương tiện sao cho phù hợp với nội dung dạy học nhằm đạt hiệu quả giáo dục cao nhất, cần phải tìm hiểu mối quan hệ giữa phương tiện với nội dung và giữa phương tiện với phương pháp dạy học. Quan hệ giữa phương tiện dạy học và nội dung dạy học Mỗi phương tiện chứa đựng một nội dung dạy học nhất định, nội dung ngày càng phong phú thì phương tiện dạy học cũng phải phù hợp với mức độ hiện đại của nội dung. Nội dung chứa trong mỗi phương tiện phải hướng tới những lý thuyết và sự kiện cơ bản, thực sự quan trọng đối với việc học tập và hoạt động tương lai của học sinh, giúp học sinh trong việc nắm vững các kiến thức khoa học hiện đại góp phần vận dụng tốt trong công tác nghiên cứu những hiện tượng thực tiễn. Các phương tiện này phải được chế tạo sao cho sự trình bày kiến thức sẽ hình thành cho học sinh những khái niệm, định luật khoa học theo phương pháp quy nạp (điển hình), đồng thời nó cũng góp phần rèn luyện phương pháp suy diễn, làm cho học sinh nắm vững và vận dụng tốt vào trong thực tiễn. Phương tiện cũng phải góp phần trang bị cho học sinh những kiến thức về kỹ thuật tổng hợp và phát triển hứng thú cho học sinh. Khi phương tiện dạy học được phát triển cao hơn (hiện đại, chính xác và đạt tiêu chuẩn sư phạm cao) thì cũng thúc đẩy sự phát triển nội dung, chương trình, sách giáo khoa, Phương tiện cũng giúp rút ngắn thời gian dạy học, cho phép tăng khối lượng kiến thức và như vậy mục tiêu đào tạo sẽ được đáp ứng. Võ Thị Quế Anh Trang 5
8. Luận văn thạc sĩ Quan hệ giữa phương tiện dạy học và phương pháp dạy học Trong hoạt động dạy - học của giáo viên và học sinh, phương tiện dạy học được sử dụng và tùy theo phương pháp dạy học. Dạy học bằng phương pháp nào thì phương tiện dạy học tương ứng với phương pháp đó. Phương pháp dạy học phát triển thì hiệu quả giáo dục càng cao, tất nhiên phương tiện dạy học cũng phát triển theo. Ngược lại, phương tiện dạy học cũng là yếu tố giáo viên dựa vào đó lựa chọn phương pháp giảng dạy, sự phát triển của phương tiện dạy học là điều kiện để phương pháp dạy học phát triển. Mặt khác, với phương tiện ngày càng phong phú, hiện đại, giáo viên có thể trong một thời gian ngắn sử dụng phối hợp được nhiều phương pháp với nhau và linh hoạt hơn trong giảng dạy. Tóm lại, phương tiện dạy học và phương pháp dạy học có ảnh hưởng tác động qua lại lẫn nhau cùng phát triển trong quá trình dạy học. 1.3. Vai trò của phương tiện dạy học Phương tiện dạy học không chỉ là công cụ hỗ trợ hoạt động lao động sư phạm của giáo viên mà còn có vai trò thay thế cho các sự vật, hiện tượng và các quá trình xảy ra trong đời sống lao động mà giáo viên và học sinh không có khả năng tiếp cận trực tiếp. Các phương tiện dạy học tạo điều kiện để phát huy hết các chức năng tư duy của bộ não, các giác quan và hệ vận động của học sinh trong quá trình học tập. Phương tiện dạy học có vai trò chủ yếu như: - Là nguồn thông tin cung cấp kiến thức để người học hiểu một cách chắc chắn, rõ ràng, chính xác và sâu sắc. - Gây hứng thú, tạo sự chú ý cho người học trong quá trình học tập, không mất nhiều thời gian ghi chép những cái đã có trong sách giáo khoa hay tài liệu học tập. - Tiết kiệm được thời gian, sức lực giảng dạy do giảm bớt thời gian viết bảng, vẽ minh họa, trên lớp của giáo viên. - Tăng tính trực quan làm cho quá trình nhận thức của người học được dễ dàng, hiệu quả hơn do tạo ra được các hình ảnh, biểu tượng trong quá trình nhận thức, tư duy. - Trong giờ học có thể tăng thêm lượng kiến thức, đưa thêm những vấn đề mới, những vấn đề mở rộng và đi sâu vào thảo luận những vấn đề cụ thể. - Các thiết bị dụng cụ thực hành tạo điều kiện cho học sinh luyện tập hình thành các kỹ năng, kỹ xảo. Võ Thị Quế Anh Trang 6
9. Luận văn thạc sĩ - Phát huy tính tích cực hoạt động của người học. - Giáo viên đỡ vất vả trong giờ lên lớp, hạn chế được việc dùng phấn có ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ. Qua nghiên cứu, người ta đã tổng kết được mức độ ảnh hưởng của các giác quan trong quá trình truyền thông như sau [9, tr 21]: - Khi học sự tiếp thu tri thức đạt được qua: Nếm 1% Nếm Sờ 1,5% Sờ Ngửi 3,5% Ngửi Nghe Nghe 11% Nhìn Nhìn 83% Hình 2.1. Tỷ lệ kiến thức thu được qua các giác quan - Tỷ lệ kiến thức nhớ được sau khi học qua: Nghe 20% Nhìn 30% Nghe và nhìn 50% Nói 80% Nói và làm 90% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Nghe Nhìn Nghe và nhìn Nói Nói và làm Hình 2.2. Tỷ lệ kiến thức nhớ được qua các giác quan Võ Thị Quế Anh Trang 7
10. Luận văn thạc sĩ Như vậy giáo viên khi dạy phải biết sử dụng linh hoạt những kênh thông tin kết hợp với nhau để đạt hiệu quả cao. Từ đó ta thấy rằng phương tiện dạy học có ảnh hưởng rất lớn đến việc tiếp thu và trình diễn lại những vấn đề được học. Phương tiện dạy học là một trong những yếu tố quan trọng quyết định đến chất lượng đào tạo thông qua vai trò của nó. 1.4. Khả năng của các phương tiện dạy học Phương tiện dạy học đóng vai trò quan trọng trong quá trình giáo dục, mức độ phát triển và giá trị của chúng ngày càng cao. Dưới đây sẽ làm sáng tỏ về những khả năng của phương tiện dạy học đối với việc lĩnh hội kiến thức, củng cố và rèn luyện các kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo. Khả năng của phương tiện dạy học đối với quá trình nhận thức Trong thực tế, học sinh không thể hiểu được khi sử dụng ngôn ngữ để mô tả một khái niệm, một hiện tượng nếu không có những biểu tượng ban đầu. Học sinh có những biểu tượng ban đầu không đồng bộ nhau, do đó khi muốn cho học sinh hiểu bài được chính xác và chắc chắn thì phải xây dựng các khái niệm từ sự quan sát trực tiếp các hiện tượng tự nhiên hoặc nhân tạo (phương tiện trực quan) để giảng dạy. Dựa vào các tài liệu trực quan học sinh có thể tự kiểm tra lại tính chính xác của các kiến thức thu nhận được so với thực tiễn. Ngoài ra các tài liệu trực quan tăng tổng hợp các hiện tượng để rút ra những kết luận đúng đắn. Trong quá trình nhận thức thế giới vĩ mô, vi mô hay siêu vi mô, phương tiện lại càng cần thiết. Aênghen đã nói: “công cụ làm dài thêm cơ quan cảm giác của con người, cho phép con người đi sâu vào trong thế giới vật chất nằm sau giới hạn tri giác của các giác quan thông thường”. Nói chung, trong quá trình nhận thức về hiện thực khách quan, phương tiện dạy học đưa con người đến tầm sâu, rộng và chính cường hứng thú học tập ở học sinh hơn, dễ dàng hơn trong quá trình phân tích, xác hơn về bản chất của thế giới. Khả năng của phương tiện dạy học đối với việc rèn luyện kỹ năng thực hành Nhận thức được thế giới là điều cần thiết, nhưng như thế chưa đủ, mà con người cần phải cải tạo được thế giới. Trên quan điểm đó, nhà trường cần thiết đào tạo ra những con người có khả năng thực hành, cụ thể học sinh cần rèn luyện kỹ năng thực hành. Để học sinh thực hành phải sử dụng nhiều phương tiện khác nhau. Đặc biệt trong rèn luyện kỹ năng thực hành không thể thiếu phương tiện được vì không có nó việc học tập sẽ nghèo nàn, chỉ có thể nhận thức về mặt lý thuyết thôi nhưng cũng không đầy đủ. Các phương tiện sẽ giúp cho học sinh Võ Thị Quế Anh Trang 8
11. Luận văn thạc sĩ có điều kiện kiểm tra lại và vận dụng các kiến thức lý thuyết vào thực tiễn một cách sinh động hơn, hứng thú hơn và đưa đến kết quả cao hơn. 1.5. Phân loại phương tiện dạy học Trong vấn đề phân loại phương tiện dạy học, nhiều nhà giáo dục phân chia theo nhiều cách khác nhau. Có thể phân loại dựa trên cơ sở nhận thức của quá trình học tập của học sinh. Quá trình học tập của học sinh đi từ:  Tác động thực tế tới các vật và hiện tượng hoặc từ sự quan sát chúng.  Từ tri giác những hình khối và mặt phẳng, những biểu hiện âm thanh của những sự vật và hiện tượng đó, thực hành với các vật và hiện tượng đó.  Từ tri giác những điều mô tả các vật và hiện tượng bằng những ký hiệu và những từ của ngôn ngữ tự nhiên và ngôn ngữ nghệ thuật, quá trình thực hành với các vật và hiện tượng đó.  Đến sự hình thành những biểu tượng, đến sự diều chỉnh trong óc những nội dung các vật và hiện tượng đó bằng cách phân tích và tổng hợp, trừu tượng hóa và khái quát hóa, so sánh, đối chiếu và hình thành khái niệm, đến chỗ ghi vào trí nhớ các vật và hiện tượng đó bằng ngôn ngữ tự nhiên và ngôn ngữ nghệ thuật, vận dụng để giải quyết những nhiệm vụ quan trọng và nhận thức cái mới. Trên cơ sở đó, theo X.G.Sapôvalencô, Viện thiết bị trường học và các phương tiện kỹ thuật dạy học, thuộc Viện hàn lâm khoa học giáo dục Liên xô, phương tiện dạy học có thể phân loại như sau: Nhóm 1: Những đối tượng tự nhiên (những mẫu thật) Các vật và hiện tượng của thế giới khách quan (các khoáng chất, các mẫu cây cỏ, động vật, ) để nghiên cứu trực tiếp. Các vật và những phương tiện để làm nhớ lại các hiện tượng bằng cách diễn thị và thực nghiệm để nghiên cứu về chất và lượng các hiện tượng đó. Nhóm 2: Những hình ảnh và các ảnh xạ của đối tượng (các mẫu vật thật) Những hình tự nhiên và những hình trưng bày để xem: hình khối (hình mẫu, khuôn, mô hình, quả địa cầu, ), hình phẳng (tranh ảnh, biểu đồ, sơ đồ, bản vẽ, ) Những phương tiện nghe (đĩa hát, băng ghi âm, ) Những phương tiện nghe nhìn (phim đèn chiếu, phim vòng có lồng tiếng, phim trích đoạn, ) Những hình ảnh và ảnh xạ tự nhiên, hình ảnh và ảnh xạ tổ hợp, những mô hình khối và mô hình phẳng. Võ Thị Quế Anh Trang 9
12. Luận văn thạc sĩ Nhóm 3: Những bản mô tả các vật và hiện tượng Những tác phẩm khoa học, văn học và những sách tra cứu. Tuyển tập các bài tập và luyện tập, sách hướng dẫn luyện tập, thực hành Nhóm 4: Những phương tiện kỹ thuật để hiển hiện và truyền đạt những thông tin Những phương tiện thông tin (máy chiếu, máy thu vô tuyến, máy quay đĩa, máy ghi âm, ) Những phương tiện kiểm tra (tấm mẫu, bản đục lỗ, ) Các máy luyện tập. Những phương tiện tổng hợp (máy dạy học, ) Nhóm 5: Những phương tiện vật chất và kỹ thuật để thu thập và sản xuất ra những mẫu thật, những hình ảnh Vật liệu để sản xuất ra những mẫu vật, những hình ảnh, những bản mô tả (giấy bìa, thuốc màu, gỗ, kim loại, chất dẻo, ) Dụng cụ và những vật dụng (viết, bút vẽ, bảng vẽ, ) Thiết bị kỹ thuật (máy công cụ, phụ tùng kỹ thuật, ) Thiết bị tham quan. Những phương tiện kỹ thuật để điều khiển công tác giảng dạy và giáo dục (vô tuyến điện, điện thoại, ) 1.6. Phương tiện dạy học 1.6.1. Sự cần thiết phải sử dụng phương tiện dạy học Do sự đòi hỏi của phương pháp dạy học Kiến thức của loài người về mọi lĩnh vực tích lũy ngày càng nhiều. Yêu cầu chính yếu đối với các trường là đào tạo thế hệ trẻ thành những con người mới ngày càng toàn diện hơn. Đó chính là mâu thuẫn mà nhà trường phải giải quyết, trong quá trình giải quyết các mâu thuẫn này, những phương pháp dạy học mới ra đời, kéo theo nhu cầu thiết yếu của phương tiện dạy học cũng phải đổi mới để theo kịp sự tiến bộ của phương pháp dạy học. Do hoạt động nhận thức của học sinh Hoạt động nhận thức của học sinh trong quá trình học tập là một quá trình vận động không ngừng, từ chỗ chưa biết đến biết, từ chỗ biết chưa đầy đủ, chưa đúng đắn đến chỗ biết đúng đắn hơn, đầy đủ hơn. Sự hoạt động đó phải trải qua nhiều con đường, trong đó con đường quan trọng đó là quan sát, thực hành, lao động sản xuất, Võ Thị Quế Anh Trang 10
13. Luận văn thạc sĩ Trải qua các con đường đó, hoạt động nhận thức của học sinh được thực hiện nhờ có sự tác động của vật chất (sự biến đổi trong thực hành, trong lao động sản xuất ), nhờ có sự tác động của tri giác (thụ cảm, biểu tượng, quan sát), nhờ có sự tác động của tư duy (phân tích, tổng hợp, quy nạp, diễn dịch, so sánh, đối chiếu, chứng minh ), nhờ tác động của ngôn ngữ tự nhiên và ngôn ngữ nghệ thuật (ký hiệu, công thức, phương trình ) Sự tác động trực tiếp của vật chất đến các cơ quan thụ cảm, đó là nguồn gốc, là điểm xuất phát của nhận thức. Lênin đã nói: “hình tượng tư duy được phát sinh không bằng con đường nào khác là cảm tính”. Nếu không có sự tồn tại của các biểu tượng về các hiện tượng và sự kiện cụ thể, nếu không có trực quan sinh động về các sự vật và các quá trình nghiên cứu thì học sinh không thể nắm vững kiến thức chính xác và hiểu được những quy luật của tự nhiên và xã hội. Các phương tiện dạy học được xem là đối tượng vật chất của nhận thức, chiếm vị trí trong việc tổ chức hoạt động nhận thức của học sinh, nhờ có các phương tiện dạy học mà các hoạt động nhận thức của học sinh được thúc đẩy và hướng tập trung vào những điểm cơ bản của nhận thức. Do lợi ích khi sử dụng các phương tiện dạy học Sử dụng các phương tiện dạy học trong quá trình giảng dạy có những lợi ích sau:  Trong một thời gian ngắn truyền thụ cho học sinh một lượng thông tin chính xác và đầy đủ về đối tượng nghiên cứu.  Học sinh tiếp thu những thông tin chính xác, đầy đủ hơn về các đối tượng, hiện tượng và quá trình nghiên cứu so với sự trình bày bằng lời.  Nâng cao tính trực quan của việc dạy học, giúp học sinh hiểu sâu về bản chất, nắm vững tài liệu học tập,  Tạo tình huống có vấn đề trong giảng dạy, kích thích lôi cuốn, động viên học sinh tích cực tham gia vào quá trình học tập và nghiên cứu khoa học.  Thỏa mãn những nhu cầu và hứng thú học tập của học sinh.  Tiết kiệm được thời gian cho giáo viên.  Bằng các phương tiện dạy học, học sinh có thể biết nhiều sự vật, hiện tượng phong phú trong thế giới, giúp cho học sinh gần với thực tế hơn và quá trình học tập hứng thú hơn. 1.6.2. Phân tích đặc điểm, cách thức chế tạo và sử dụng phương tiện dạy học Võ Thị Quế Anh Trang 11