Luận văn Pháp luật về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất nông nghiệp ở Việt Nam

Nội dung text: Luận văn Pháp luật về bồi thường khi nhà nước thu hồi đất nông nghiệp ở Việt Nam

1. Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé t− ph¸p Tr−êng ®¹i häc luËt hµ Néi PH M THU TH Y PH¸P LUËT VÒ BåI TH¦êNG KHI NHµ N¦íC THU HåI §ÊT N¤NG NGHIÖP ë VIÖT NAM LU N ÁN TI N S LU T H C HÀ N I - 2014
2. Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé t− ph¸p Tr−êng ®¹i häc luËt hµ Néi PH M THU TH Y PH¸P LUËT VÒ BåI TH¦êNG KHI NHµ N¦íC THU HåI §ÊT N¤NG NGHIÖP ë VIÖT NAM Chuyên ngành : Lu t Kinh t Mã s : 62.38.01.07 LU N ÁN TI N S LU T H C Ng i h ng d n khoa h c: 1. PGS.TS. NGUY N QUANG TUY N 2. PGS.TS. PH M H U NGH HÀ N I - 2014
3. LI CAM OAN Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các kt qu s li u nêu trong lu n án là trung th c, có ngu n gc rõ ràng, chính xác c a các c quan ch c n ng ã công b . Nh ng k t lu n khoa h c c a lu n án là m i và ch ưa có tác gi công b trong b t c công trình khoa h c nào. Tác gi lu n án Ph m Thu Th y
4. MC L C Trang M U 1 TNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U TÀI LU N ÁN 7 Ch ng 1: NH NG V N LÝ LU N V B I TH ƯNG KHI NHÀ N ƯC THU H I T NÔNG NGHI P VÀ PHÁP LU T V B I TH ƯNG KHI NHÀ N ƯC THU H I T NÔNG NGHI P VI T NAM 22 1.1. Lý lu n v thu h i t nông nghi p 22 1.1.1. Khái ni m, c im c a t nông nghi p 22 1.1.2. Khái ni m thu h i t nông nghi p 27 1.1.3. Nhu c u c n thi t khách quan c a vi c thu h i t nông nghi p cho quá trình công nghi p hóa hi n i hóa t n c 30 1.2. Lý lu n v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 31 1.2.1. Lu n gi i thu t ng “b i th ng khi Nhà n c thu h i t” 31 1.2.2. Khái ni m b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 35 1.2.3. Khái ni m h tr khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 38 1.2.4. C ơ s lý lu n c a vi c b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 40 1.3. Lý lu n v pháp lu t b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 43 1.3.1. S c n thi t khách quan c a pháp lu t iu ch nh v b i th ng khi Nhà nc thu h i t nông nghi p 43 1.3.2. Khái ni m, c im và các y u t chi ph i t i pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 46 1.3.3. C ơ c u pháp lu t iu ch nh v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 50 1.4. L c s hình thành và phát tri n pháp lu t v b i th ng khi Nhà nc thu h i t nông nghi p 54 1.4.1. Giai on tr c khi ban hành Lu t t ai n m 1993 54 1.4.2. Giai on t khi ban hành Lu t t ai n m 1993 n tr c khi ban hành Lu t t ai n m 2003 55 1.4.3. Giai on t khi có Lu t t ai n m 2003 n nay 58 1.5. Kinh nghi m và th c ti n pháp lý c a m t s n c trên th gi i v bi th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p và nh ng g i m cho Vi t Nam 61 1.5.1. Kinh nghi m c a Trung Qu c 61 1.5.2. Kinh nghi m c a Hàn Qu c 63 1.5.3. Kinh nghi m c a Singapore 66 1.5.4. M t s g i m cho Vi t Nam trong quá trình xây d ng và hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 68
5. Ch ng 2 : TH C TR NG PHÁP LU T V B I TH ƯNG KHI NHÀ NƯC THU H I T NÔNG NGHI P VI T NAM 72 2.1. N i dung pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 72 2.1.1. Các quy nh v nguyên t c b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 72 2.1.2. Các quy nh v iu ki n b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 81 2.1.3. Các quy nh c th v b i th ng t và b i th ng tài s n khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 88 2.1.4. Các quy nh v h tr cho ng i có t nông nghi p b thu h i 97 2.1.5. Các quy nh v trình t , th t c thu h i t và b i th ng, h tr khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 102 2.1.6. N i dung các quy nh pháp lu t v gi i quy t khi u n i, t cáo v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 111 2.2. M t s v n t ra t th c ti n thi hành pháp lu t v thu h i và bi th ng i v i t nông nghi p 114 Ch ng 3: GI I PHÁP HOÀN THI N PHÁP LU T VÀ NÂNG CAO HI U QU TH C THI PHÁP LU T V B I TH ƯNG KHI NHÀ N ƯC THU H I T NÔNG NGHI P VI T NAM 124 3.1. nh h ng hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu hi t nông nghi p Vi t Nam 124 3.2. Gi i pháp nh m hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam 129 3.2.1. Nhóm gi i pháp hoàn thi n các quy nh pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 130 3.2.2. Nhóm gi i pháp hoàn thi n các quy nh pháp lu t v h tr và gi i quy t vi c làm cho ng i nông dân khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 144 3.2.3. Nhóm gi i pháp nâng cao hi u qu th c thi pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 151 KT LU N 160 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U LIÊN QUAN N LU N ÁN Ã ƯC CÔNG B 164 DANH M C TÀI LI U THAM KH O 165
6. DANH M C CÁC T VI T T T CNH - HH : Công nghi p hóa, hi n i hóa CT : Chính tr GCNQSD : Gi y ch ng nh n quy n s d ng t GPMB : Gi i phóng m t b ng KT : Kinh t L : Lu t t ai SD : S d ng t TLSX : T li u s n xu t TH : Thu h i t UBND : y ban nhân dân XH : Xã h i
7. 1 M U 1. Tính c p thi t c a tài Vi t Nam là m t n c có ngh tr ng lúa n c truy n th ng v i kho ng 70% dân s là nông dân. t nông nghi p là t li u s n xu t c bi t không gì có th thay th c trong s n xu t nông, lâm nghi p. Trong th gi i hi n i, v n an ninh l ơ ng th c ang là m t trong nh ng thách th c mang tính toàn c u. An ninh lơ ng th c g n li n v i t nông nghi p. Vì v y, vi c b o v ch t ch t nông nghi p là v n có ý ngh a c bi t quan tr ng. Tuy nhiên, trong quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa t n c, nhu c u khách quan t ra là ph i chuy n mt t l t nông nghi p thích h p sang t xây d ng các khu công nghi p, khu kinh t , khu ô th m i và xây d ng c ơ s h t ng, ph c v s nghi p phát tri n t n c. gi i quy t yêu c u này, Nhà n c th c hi n thu h i t c a ng i s d ng t nông nghi p. Thu h i t không ơn gi n ch là vi c làm ch m d t quy n s d ng t c a t ch c, h gia ình, cá nhân i v i m t di n tích t nông nghi p nh t nh. Hành ng này l i nhng h u qu v kinh t - xã h i c n k p th i gi i quy t nh m duy trì s n nh chính tr , xã h i. Th c t cho th y ây là công vi c khó kh n, ph c t p và th ng phát sinh tranh ch p, khi u ki n v t ai gay g t, nóng bng. B i l , nó “ ng ch m” tr c ti p n nh ng l i ích thi t th c không ch c a ng i s d ng t mà còn c a Nhà n c, c a xã h i và l i ích c a các doanh nghi p, ch u t . Ch khi nào Nhà n c gi i quy t hài hòa l i ích c a các ch th này thì vi c thu h i t m i không ti m n nguy c ơ khi u ki n, tranh ch p kéo dài gây m t n nh chính tr - xã h i. D u v y, không ph i trong b t k tr ng h p thu hi t nào, Nhà n c, ng i s d ng t và các nhà u t c ng tìm c “ti ng nói” ng thu n; b i l, ng i b thu h i t ch u nh h ng n ng n nh t t vi c thu h i t nông nghi p, h là ng i b m t t s n xu t nông nghi p - mt t li u sn xu t quan tr ng nh t, tr thành ng i th t nghi p và i s ng gia ình r ơi vào hoàn c nh khó kh n, v.v Hơn na, thu h i t nông nghi p còn t ra thách th c mà xã h i ph i gi i quy t; ó là vi c gi m sút di n tích t nông nghi p s nh hng l n n an ninh l ơ ng th c qu c gia, làm gi m s n l ng g o xu t kh u hàng n m Nh n th c c nh ng thách th c do vi c thu h i t nông nghi p gây ra cho s phát tri n b n v ng c a t n c, ng và Nhà n c ta ã có nhi u quan im, ng l i, chính sách và ban hành pháp lu t v b i th ng khi thu h i t nông nghi p nh m gi i quy t hài hòa l i ích c a ng i s d ng t, l i ích c a xã hi và l i ích c a nhà u t . M c dù v y, th c t thi hành pháp lu t t ai nói
8. 2 chung và thi hành các quy nh v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nói riêng vn b c l nh ng h n ch , thi u sót. Theo ánh giá c a Thanh tra Chính ph , khi u ki n liên quan n b i th ng khi Nhà n c thu h i t v n chi m kho ng 70% tng s các v vi c khi u ki n v t ai. iu này có nguyên nhân t h th ng pháp lu t v thu h i t và b i th ng có nh ng n i dung còn ch a phù h p v i th c ti n, nh các quy nh v giá t b i th ng; quy nh v c ơ ch thu h i t s dng vào m c ích kinh t ; quy nh v th i im xác nh giá b i th ng, h tr và tái nh c v.v kh c ph c nh ng h n ch này, c n có s ánh giá m t cách toàn di n c v lý lu n và th c ti n th c tr ng pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p a ra các gi i pháp hoàn thi n. iu này l i càng có ý ngh a trong b i c nh các quy nh v b i th ng, h tr , tái nh c khi Nhà n c thu h i t nói chung và thu h i t nông nghi p nói riêng v a c s a i, b sung theo quy nh c a Lu t t ai n m 2013 s có hi u l c thi hành k t ngày 01/07/2014. V i ý ngh a ó, tôi l a ch n tài: “Pháp lu t v b i th ng khi Nhà nc thu h i t nông nghi p Vi t Nam” làm lu n án ti n s lu t h c. 2. Mc ích nghiên c u và nhi m v c a lun án 2.1. M c ích nghiên c u Mc ích nghiên c u tài: “Pháp lu t v b i th ưng khi Nhà n ưc thu h i t nông nghi p Vi t Nam” là t o ra m t công trình nghiên c u lý lu n và th c ti n c p ti n s , có tính h th ng v nh ng c ơ s pháp lý c a vi c Nhà n c b i th ng khi thu h i t nông nghi p. Trên c ơ s ó, xu t các gi i pháp hoàn thi n pháp lu t, nh m áp ng có hi u qu các yêu c u do th c ti n cu c s ng t ra, trong quá trình th c thi pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p. 2.2. Nhi m v nghiên c u t c mc ích nghiên c u trên ây, lun án xác nh nh ng nhi m v nghiên c u c th sau ây: - Phân tích khái ni m, c im ca t nông nghi p; phân tích khái ni m, c im c a thu h i t nông nghi p và s c n thi t khách quan c a vi c thu h i t nông nghi p vì s nghi p công nghi p hóa, hi n i hóa t n c; phân tích khái ni m, c im và lý gi i c ơ s lý lu n c a vi c b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam. - Nghiên c u nh ng v n lý lu n v pháp lu t b i th ng khi nhà n c thu hi t nông nghi p, làm rõ khái ni m, c im, các y u t chi ph i t i pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p, c ng nh c ơ cu pháp lu t
9. 3 iu ch nh v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p; l ch s hình thành và phát tri n c a pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam; tìm hi u pháp lu t và th c ti n pháp lý c a m t s n c trên th gi i v bi th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p và nh ng g i m cho Vi t Nam trong quá trình xây d ng và hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu hi t nông nghi p. - ánh giá th c tr ng pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p nh m ch ra nh ng thành t u, nh ng h n ch và nguyên nhân c a nh ng h n ch , t n t i. Trên c ơ s ó, Lu n án a ra nh h ng và các gi i pháp hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam. 3. i t ng và phm vi nghiên c u 3.1. i t ng nghiên c u i t ng nghiên c u c a tài bao g m: - H th ng quan im, ng l i, chính sách và pháp lu t c a ng và Nhà nc trong l nh v c t ai nói chung và v b i th ng, h tr khi Nhà n c thu h i t nói riêng. - Chính sách, pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t c a m t s qu c gia trên th gi i nh Trung Qu c, Hàn Qu c và Singapore. - Ni dung c a Lu t t ai n m 2003 và các v n b n h ng d n thi hành v bi th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p, ng th i có nghiên c u n i dung Lu t t ai s a i m i c Qu c h i thông qua ngày 29/11/2013, s có hi u l c thi hành vào ngày 01/07/2014. - Các thông tin, s li u, v vi c th c ti n v áp d ng các quy nh c a pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam - Các công trình khoa h c v b i th ng khi Nhà n c thu h i t Vi t Nam nói chung và pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam nói riêng ã công b trong và ngoài n c th i gian qua . 3.2. Ph m vi nghiên c u Bi th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam là tài có ph m vi nghiên c u r ng, ph c t p liên quan n nhi u l nh v c khác nhau nh lu t hc, xã h i h c, l ch s , kinh t h c, v n hoá và chính tr h c v.v Tuy nhiên, trong khuôn kh có h n c a m t b n lu n án ti n s lu t h c, Lu n án không có tham v ng tìm hi u toàn di n và gi i quy t th u áo các yêu c u c a v n b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam d i góc pháp lý, mà gi i h n
10. 4 ph m vi nghiên c u vi c nghiên c u nh ng v n lý lu n và th c ti n c a pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam thông qua vi c tìm hi u, ánh giá n i dung Lu t t ai n m 2003 và các v n b n h ng d n thi hành v bi th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p (có liên h v i các quy nh v v n này c a Lu t t ai n m 2013 v a c Qu c h i khóa XIII thông qua ngày 29/11/2013). Lu n án ch nghiên c u các quy nh v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p s d ng vào m c ích qu c phòng, an ninh, l i ích qu c gia, l i ích công c ng hay vì m c tiêu phát tri n kinh t , b i trong tr ng h p Nhà n c thu h i t khi có hành vi vi ph m pháp lu t t ai thì không t ra v n b i th ng. Hơn n a, Lu n án i sâu tp trung nghiên c u, tìm hi u v n b i th ng, h tr khi Nhà n c thu h i t nông nghi p c a h gia ình, cá nhân, vì ây là ch th s d ng t nông nghi p ph bi n và nh ng b t c p n i c m trong v n b i th ng ch y u x y ra i vi ch th này. M t khác, Lu n án không c p v n tái nh c khi Nhà n c thu hi t, b i ph ơ ng th c này ch c áp d ng ch y u trong tr ng h p thu h i i v i t , do v y, các quy nh v tái nh c khi Nhà n c thu h i t n m ngoài khuôn kh tài c a b n Lu n án này. 4. Ph ng pháp nghiên c u t c m c ích và nhi m v nghiên c u c a tài, lun án ã s d ng các ph ơ ng pháp nghiên c u sau ây: (1) Ph ơ ng pháp lu n nghiên c u khoa h c duy v t bi n ch ng và duy v t lch s c a ch ngh a Mác - Lênin. nghiên c u có hi u qu nh ng v n do tài t ra, lun án s d ng ph ơ ng pháp lu n c a ch ngh a duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s . ây là ph ơ ng pháp ch o xuyên su t toàn b quá trình nghiên c u c a lu n án, a ra nh ng nh n nh, k t lu n khoa h c m b o tính khách quan, chân th c. T ph ơ ng pháp chung ó, lun án s d ng các ph ơ ng pháp nghiên c u c th trong quá trình nghiên cu các n i dung chi ti t c a lun án. Tùy thu c vào n i dung i tng nghiên c u c a t ng ch ơ ng, m c trong lun án mà tác gi v n d ng các ph ơ ng pháp khác nhau cho phù h p. (2) Bên c nh ó, lun án còn s d ng các ph ơ ng pháp nghiên c u c th sau: - Ph ơ ng pháp phân tích, ph ơ ng pháp so sánh, ph ơ ng pháp l ch s , ph ơ ng pháp h th ng, c s d ng trong chơ ng 1 khi nghiên c u nh ng v n lý lu n v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p và pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam, c th :
11. 5 i) Ph ơ ng pháp phân tích c s d ng khi nghiên c u khái ni m, c im ca t nông nghi p; nghiên c u khái ni m, c im, n i dung và c ơ ch iu ch nh pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p. ii) Ph ơ ng pháp ánh giá, ph ơ ng pháp l ch s c s d ng khi nghiên c u lch s hình thành và phát tri n pháp lu t v bi th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam. iii) Ph ơ ng pháp so sánh, ph ơ ng pháp h th ng c s d ng khi nghiên cu pháp lu t và th c ti n pháp lý c a m t s n c trên th gi i v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p - Nh ng g i m cho Vi t Nam trong quá trình xây d ng, hoàn thi n ch nh pháp lu t này. - Ph ơ ng pháp t ng h p, ph ơ ng pháp phân tích, ph ơ ng pháp ánh giá, ph ơ ng pháp i chi u v.v c s d ng trong Ch ơ ng 2 khi nghiên c u th c tr ng pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam, c th : i) Ph ơ ng pháp phân tích, ph ơ ng pháp ánh giá c s d ng khi phân tích, bình lu n n i dung các quy nh v b i th ng t và b i th ng thi t h i v tài s n trên t khi Nhà n c thu h i t nông nghi p ii) Ph ơ ng pháp phân tích, ph ơ ng pháp t ng h p c s d ng khi phân tích các quy nh v h tr khi Nhà n c thu h i t nông nghi p. iii) Ph ơ ng pháp ánh giá, ph ơ ng pháp i chi u c s d ng khi ánh giá, bình lu n th c t thi hành các quy nh v b i th ng, h tr khi Nhà n c thu hi t nông nghi p. iv) Ph ơ ng pháp bình lu n, ph ơ ng pháp di n gi i c s d ng khi tìm hi u nguyên nhân c a nh ng t n t i, h n ch trong quá trình th c t thi hành các quy nh v b i th ng, h tr khi Nhà n c thu h i t nông nghi p. - Ph ơ ng pháp t ng hp, ph ơ ng pháp di n gi i, vv c s d ng trong Ch ơ ng 3 khi nghiên c u nh h ng và gi i pháp hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam, c th : i) Ph ơ ng pháp t ng h p, ph ơ ng pháp di n gi i c s d ng khi phân tích nh h ng c a vi c hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam. ii) Ph ơ ng pháp phân tích, ph ơ ng pháp bình lu n, ph ơ ng pháp t ng h p c s d ng khi c p các gii pháp c a vi c hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam.
12. 6 5. Nh ng óng góp m i c a lun án Lu n án ti n s lu t h c v i tài “ Pháp lu t v b i th ưng khi Nhà n ưc thu h i t nông nghi p Vi t Nam ” c hoàn thành có nh ng óng góp m i ch y u sau ây: - H th ng hoá và góp ph n phát tri n, b sung c ơ s lý lu n và th c ti n v bi th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p và pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu hi t nông nghi p Vi t Nam, c bi t, Lu n án phân tích, làm rõ cơ ch iu ch nh c a pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p; phân tích làm rõ khái ni m, c im và b n ch t c a vi c b i th ng khi Nhà nc thu h i t nông nghi p. - Lu n án ã phân tích và ch ra nh ng bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam trong quá trình xây d ng, hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà nc thu h i t nông nghi p thông qua vi c phân tích, tìm hi u pháp lu t và th c ti n pháp lý ca Trung Qu c, Hàn Qu c và Sinhgapore v v n b i th ng t nông nghi p khi Nhà n c thu h i t. - Lu n án ã phân tích n i dung các quy nh v b i th ng t nông nghi p khi Nhà n c thu h i t, ánh giá th c tr ng thi hành l nh v c pháp lu t này và ch ra nguyên nhân c a nh ng h n ch , t n t i. Trên cơ s ó, lun án c p yêu c u, nh h ng và a ra các gi i pháp c th hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam. Lu n án là tài li u tham kh o b ích không ch i v i các nhà ho ch nh chính sách, pháp lu t t ai , các nhà qu n lý t ai mà còn là tài li u chuyên kh o cho công tác gi ng d y, h c t p và nghiên c u khoa h c pháp lý t ai các c ơ s ào t o lu t c a n c ta. 6. Kt c u c a lun án Ngoài phn cam oan, danh m c các t vi t t t s d ng trong lu n án, m c lc, ph n m u, ph n t ng quan tình hình nghiên c u, k t lu n, danh m c các công trình nghiên c u liên quan n tài lun án ã c công b và danh m c tài li u tham kh o thì n i dung chính c a lun án, bao g m 3 ch ơ ng: - Ch ư ng 1 : Nhng v n lý lu n v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p và pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam. - Ch ư ng 2 : Th c tr ng pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam. - Ch ư ng 3 : Gii pháp hoàn thi n pháp lu t và nâng cao hi u qu th c thi pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam.
13. 7 TNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U TÀI LU N ÁN 1. Nh ng n i dung c b n c a các công trình nghiên c u có liên quan tr c ti p n tài lu n án Bi th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p là m t n i dung quan tr ng ca ho t ng qu n lý nhà n c v t ai; c th c hi n b i c ơ quan nhà n c có th m quy n nh m m b o quy n l i cho ng i b thu h i t trong ti n trình công nghi p hóa, ô th hóa t n c. Thu h i t nông nghi p ph i c th c hi n trong mi t ơ ng quan gi a yêu c u b o v t nông nghi p ( m b o cho s phát tri n bn v ng) và tính t t y u khách quan c a vi c chuy n t nông nghi p sang t phi nông nghi p trong giai on phát tri n m i c a t n c; bên c nh ó, cu c s ng và vi c làm c ng nh quy n l i c a ng i dân sau thu h i t ph i c Nhà n c quan tâm, b o m. ây là v n mang tính th i s nóng b ng, vì v y ã có khá nhi u công trình nghiên c u có liên quan n v n này và c xem xét d i các góc khác nhau. Vi c nghiên c u các công trình khoa h c có liên quan m t thi t n tài lu n án có ý ngh a c bi t quan tr ng. B i vì ó là ti n cho quá trình th c hi n lu n án, là c ơ s ánh giá, tìm hi u nh ng v n lý lu n và th c ti n ã c nghiên c u, nh ng v n còn ng , là nh ng g i m có tính nh h ng cho nh ng v n c n nghiên c u ti p theo, mà lu n án c n t p trung gi i quy t. Có th nói, ây là nh ng tài li u tham kh o r t b ích, có giá tr khoa h c cho tác gi trong quá trình nghiên c u, th c hi n lu n án c p ti n s . Qua tìm hi u, nghiên c u, tác gi th y r ng, ã có m t s công trình nghiên cu n i b t, có liên quan n m t s khía c nh khác nhau c a tài lu n án. Các công trình này có th x p theo các nhóm nghiên c u sau ây: 1.1. Nhóm công trình nghiên c u các v n lý lu n v b i th ng khi Nhà nc thu h i t Th nh t, các bài vi t trao i v “khái ni m b i th ng khi Nhà n c thu h i t”, c th có m t s bài vi t sau: Bài vi t: “V n lý lu n xung quanh khái ni m b i th ư ng khi Nhà n ư c thu hi t” ca TS Nguy n Quang Tuy n - T Bài vi t “M t s ý ki n hoàn thi n pháp lu t v b i th ưng khi Nhà nưc thu h i t” ca Ths. Lê Ng c Th nh - Tp chí Tài nguyên và Môi tr ng, s 6/2009. Các bài vi t này ã a ra nh ng c ơ s lý lu n cho vi c xây d ng khái ni m b i th ng khi Nhà n c thu h i t. ng th i, các tác gi c ng cho r ng, trong quan h b i th ng khi Nhà
14. 8 nc thu h i t, c n ph i gi i quy t th u áo m i quan h gi a Nhà n c, nhà u t và ng i có t b thu h i. Th hai , các công trình nghiên c u pháp lu t c a m t s qu c gia trên th gi i v b i th ng khi Nhà n c thu h i t và các chính sách có liên quan nh : - Bài vi t “M t s kinh nghi m c a Singapore trong vi c qu n lý th tr ư ng bt ng s n” ca ThS Ph m Bình An- Ni san Kinh Bài vi t “Chính sách n bù khi thu h i t c a m t s n ư c trong khu v c và Vi t Nam” ca ThS. Nguy n Th Dung - Tp chí C ng s n, s 2010; Bài vi t “Pháp lu t v b i th ư ng, tái nh c ư khi Nhà n ư c thu h i t c a Singapore và Trung Qu c- Nh ng gi m cho Vi t Nam trong hoàn thi n pháp lu t v b i th ư ng, tái nh c ư khi Nhà nư c thu h i t” ca TS. Nguy n Quang Tuy n và Ths. Nguy n Ng c Minh.- Tp chí Lu t h c, s 10/2010; Bài vi t “M i liên h tam giác trong h th ng t ai Hàn Qu c: Quy ho ch, phát tri n và n bù s d ng t” ca TS. Hee Nam Jung ti H i ngh Khoa h c “Chia s kinh nghi m qu c t nh m xây d ng h th ng qu n lý t ai hi n i t i Vi t Nam” do B Tài nguyên và Môi tr ng t chc t i Hà Ni, ngày 10/09/2010; Các bài vi t ti H i th o “Kinh nghi m Qu n lý t ai Hàn Qu c” do T ng c c Qu n lý t ai (B Tài nguyên và Môi tr ng) t ch c t i Hà Ni ngày 16/12/2011 nh : Bài vi t “Quá trình i m i chính sách t ai Hàn Qu c” ca TS. Soo Choi, Bài vi t “H th ng nh giá và h th ng b i th ưng Hàn Qu c” c a y ban nh giá Hàn Qu c, Bài vi t “Mô hình phát tri n t ai c a Hàn Qu c” ca Park Hyun Young. ây là nh ng bài vi t cung c p các thông tin v thu h i t, b i th ng và tái nh c các n c trong khu v c nh Singapore, Trung qu c, Thái Lan, Hàn Qu c. Nh ng thông tin này s có giá tr h u ích Vi t Nam tham kh o trong quá trình xây d ng và hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t. - Mt s cu n sách vi t v nông nghi p, nông thôn, nông dân nh : Cu n sách “Kinh nghi m qu c t v nông nghi p, nông thôn, nông dân trong quá trình công nghi p hóa” ca TS ng Kim S ơn - sách “V n nông nghi p, nông dân, nông thôn - Kinh nghi m Vi t Nam, kinh nghi m Trung Qu c” ca nhóm biên so n GS.TS. Phùng H u Phú, TS. Nguy n Vi t Thông, TS. Bùi v n H ng , gm các bài tham lu n H i th o Lý lu n l n th t gi a ng C ng sn Vi t Nam và ng C ng s n Trung Qu c - Nhà xu t b n Chính tr qu c gia n m 2009; Cu n sách “ Chính sách phát tri n nông nghi p, nông thôn, nông dân c a Hungari trong quá trình chuy n i kinh t và v n d ng cho Vi t Nam” ca GS.TSKH Lê Du Phong (ch biên) - Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia n m 2009.
15. 9 Nông nghi p, nông thôn, nông dân luôn là nh ng v n c quan tâm t t c các n c, nh t là các n c ang ti n hành y m nh công nghi p hóa. Trên c ơ s t ng hp, phân tích v n nông nghi p, nông thôn, nông dân trong quá trình công nghi p hóa nhi u n c trên th gi i, các tác gi ã liên h vào iu ki n c th Vi t Nam vi nh ng v n mang tính lý lu n và th c ti n, nh vai trò c a nông nghi p trong công nghi p hóa, c bi t là nh ng v n v t ai, lao ng, môi tr ng trong công nghi p hóa t n c. Nh ng gi i pháp hoàn thi n chính sách i v i nông nghi p, nông thôn, nông dân các n c là bài h c tham kh o quý báu cho Vi t Nam trong thu hi t nông nghi p vì s nghi p công nghi p hóa, hi n i hóa t n c. Th ba, nhng công trình nghiên c u v n chuy n m c ích s d ng t trong th i k công nghi p hóa, hi n i hóa Vi t Nam nh : - Cun sách “i m i chính sách v chuy n i m c ích s d ng t ai trong quá trình công nghi p hóa, ô th hóa Vi t Nam” ca Nguyn Qu c Hùng- Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia n m 2006. Cu n sách ã phân tích c ơ s lý lu n và th c ti n c a vi c i m i chính sách thu h i và chuy n i m c ích s d ng t trong iu ki n công nghi p hóa, ô th hóa Vi t Nam; trong ó, làm n i b t s cn thi t khách quan c a quá trình chuy n i m c ích s d ng t trong iu ki n Vi t Nam ang ti n hành CNH - HH. - Cun sách “t ai trong th i k chuy n i - Ci cách và nghèo ói nông thôn Vi t Nam” ca Martin Ravallion và Dominique van de Walle - Ngân hàng th gi i - Nhà xu t bn V n hóa - thông tin n m 2008. Cu n sách nghiên c u nh ng thay i v th ch t ai và công tác giao t trong quá trình chuy n i ru ng t Vi t Nam ã tác ng n m c s ng c a ng i nghèo nh th nào, c bi t là ng i nghèo nông thôn. Các nhà nghiên c u c ng t ra câu h i: Tình tr ng không có t gia t ng - du hi u c a thành công hay th t b i? T ó a ra nh ng dn ch ng phân tích, ánh giá nh m i tìm câu tr l i th a áng cho v n này. 1.2. Nhóm công trình nghiên c u ni dung pháp lu t v bi th ng khi Nhà nc thu h i t Th nh t, các nghiên c u v v n giá t, bao g m m t s bài vi t sau: Bài vi t “Bàn v giá t theo quy nh c a Lu t t ai n m 2003” ca ThS. Ph m Xuân Hoàng - Tp chí Nghiên c u L p pháp, s 7/2004; Bài vi t “Bàn v giá t khi b i th ưng nên cao hay th p” ca Ths. ng Anh Quân - Tp chí Tài nguyên và Môi tr ng, s 8/2005; Bài vi t “Bàn v giá t c a Nhà n ư c” ca ThS ng Anh Quân - Tp chí Khoa hc và Phá Bài vi t “ánh giá th c tr ng giá t do Nhà n ưc quy nh và gi i pháp” ca ThS. Nguy n V n H ng t i
16. 10 Hi th o “Tài chính t ai, giá t và c ch , chính sách trong b i th ưng, h tr , tái nh c ư” do Vi n Nghiên c u Chi n l c Tài nguyên và Môi tr ng - Tng c c Qu n lý t ai (B Tài nguyên và Môi tr ng) t ch c t i Hà N i, ngày 12/07/2011. Các tác gi ã a ra nh ng bình lu n, ánh giá v giá t, tìm hi u và phân tích sâu v giá t trên th tr ng, c ng nh giá t tính b i th ng, t ó a ra nh ng xu t, ki n ngh hoàn thi n giá t do Nhà n c quy nh làm c n c tính b i th ng khi Nhà n c thu h i t. Th hai, nghiên c u v các ph ơ ng th c b i th ng: - Bài vi t “Nông dân góp v n b ng t: Gi i pháp t phá trong n bù, gi i ta” ca Hoàng L c - Th i báo Kinh t Vi t Nam s 253 ngày 21/12/2005. Trong vi c thu hi t, b i th ng, gi i phóng mt b ng tri n khai nh ng d án u t . Li ích c a 3 “nhà” luôn “ch m trán” v i nhau, ó là: Nhà n c, nhà u t và nhà dân. Làm th nào m b o quy n l i c a ng i có t b thu h i, th a mãn nhu cu s d ng t c a nhà u t và phù h p v i l i ích c a Nhà n c?. ó là v n mà các nhà qu n lý, nhà nghiên c u quan tâm, chúng ta ã suy ngh , a ra nhi u gi i pháp và m t trong nh ng gi i pháp mang tính t phá ó là cho phép các h dân b thu h i t trong khu v c c a d án góp v n vào d án (d i d ng c ph n) bng giá tr quy n s d ng t c a h thay vì c nh n ti n b i th ng. H s nh n c ti n l i t c c ph n hàng n m. Bài vi t tìm hi u sâu v v n này và a ra d n ch ng m t s d án ã th c hi n vi c cho dân góp v n b ng quy n s dng t, thu c hi u qu cao và nh n c s ng thu n t phía ng i dân. - Bài vi t “Nh ng t n t i, v ư ng m c phát sinh trong quá trình áp d ng các ph ư ng th c b i th ư ng khi Nhà n ư c thu h i t” ca TS. Nguy n Th Nga và Bùi Mai Liên - Tp chí Lu t h c, s 5/2011. Bài vi t ã kh ng nh tính t t y u khách quan ca vi c thu h i t nông nghi p s d ng cho m c ích phi nông nghi p vì s nghi p công nghi p hóa, hi n i hóa t n c. T ó, t ra v n Nhà n c c n có trách nhi m trong vi c bù p nh ng t n th t, thi t h i v v t ch t và tinh th n cho ng i dân khi m t t. S bù p ó c bi u hi n tr c h t b ng vi c a ra các ph ơ ng th c bi th ng, h tr và tái nh c cho ng i dân m t cách h p lý, m b o các nguy n vng chính áng c a h . Chính vì v y vi c nghiên c u, ánh giá các ph ơ ng th c b i th ng khi Nhà n c thu h i t c a tác gi có ý ngh a v m t lý lu n và th c ti n sâu sc, góp ph n hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t. Th ba, v gi i quy t vi c làm cho nông dân b thu h i t: Bài vi t “V gi i quy t vi c làm cho nông dân nh ng n i thu h i t” ca PGS.TS L i Ng c H i - Báo Nhân dân s 18470, ngày 5/3/2006; Cun sách “Gi i
17. 11 quy t vi c làm cho lao ng nông nghi p trong quá trình ô th hóa” ca PGS. TS. Nguy n Th Th ơm và ThS. Phí Th H ng ( ng ch biên) - Nhà xu t bn Chính tr Qu c gia n m 2009; Cun sách “Vi c làm c a nông dân trong quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa vùng ng b ng sông H ng n n m 2020” ca TS Tr n Th Minh Ng c (ch biên) - Nhà xu t b n Chính tr Qu c gia n m 2010. Các tác gi ã ch ra r ng, trong quá trình CNH - HH t n c, t nông nghi p ã b thu h p l i. Ng i nông dân m t t, m t t li u s n xu t, ng ngh a vi vi c m t vi c làm, vì v y, gi i quy t vi c làm cho lao ng nông nghi p là v n bc thi t t ra. Các tác gi c ng ã nghiên c u th c tr ng vi c làm và gi i quy t vi c làm c a ng i dân sau thu h i t, t ó ra ph ơ ng h ng và gi i pháp c th , thi t thc trong vi c gi i quy t vi c làm cho lao ng nông nghi p sau thu h i t. Th t , v v n h tr cho ng i b thu h i t: Bài vi t “Chính sách h tr khi Nhà n ư c thu h i t” ca TS. Tr n Quang Huy - Tp chí Lu t h c, s 10/2010. Bài vi t cho th y nhu c u s d ng t nông nghi p cho công nghi p hóa, ô th hóa Vi t Nam là r t l n. T ó lý gi i s c n thi t c a vi c xây d ng chính sách h tr khi Nhà n c thu h i t. Tác gi a ra nh ng c ơ s ng th i có nh ng d n ch ng c th trong các quy nh pháp lu t v h tr khi Nhà n c thu h i t. Th n m, nh ng nghiên c u v cu c s ng c a ng i dân sau thu h i t: Cun sách “S n xu t và i s ng c a các h nông dân không có t ho c thi u t ng b ng sông C u Long - Th c tr ng và gi i pháp” ca GS.TS Nguy n ình H ơ ng (ch biên) - Nhà xu t bn Chính tr Qu c gia n m 1999; Cun sách “iu tra im tâm lý nông dân b thu h i t làm khu công nghi p” ca TS Lu Song Hà (ch biên) - Nhà xu t b n Bài vi t “Phát tri n khu công nghi p vùng ng b ng sông H ng và v n nông dân m t t nông nghi p” ca PGS.TS Nguy n Sinh Cúc - Tp chí C ng s n, s 14/2008. Các tác gi ã phân tích, ch ra nh ng nguyên nhân c ơ b n và sâu xa c a tình tr ng các h nông dân không có t ho c thi u t s n xu t ng b ng sông C u long hay m t s t nh vùng ng b ng sông H ng; nghiên c u, tìm hi u tâm lý c a ng i nông dân và cu c s ng c a h sau thu h i t; trên c ơ s nghiên c u, ánh giá th c ti n, các tác gi c ng a ra nh ng gi i pháp nh m gi i quy t vi c làm cho ng i nông dân b thu h i t; gi i quy t nh ng v n tâm lý n y sinh t phía ng i nông dân b thu h i t và t o iu ki n h thích ng v i iu ki n s ng mi, có s ng thu n và ng h công cu c i m i, phát tri n t n c.
18. 12 Th sáu, nh ng nghiên c u bình lu n các quy nh pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t - Bài vi t “V n thu h i t và b i th ưng khi thu h i t trong D th o Lu t t ai (s a i, b sung)” ca TS. Nguy n Quang Tuy n, T p chí Lu t h c, s 12 - 2008; Bài vi t “Bình lu n các quy nh v thu h i t và b i th ưng khi thu h i t trong D th o Lu t t ai (s a i)” ca TS. Nguy n Quang Tuy n, T p chí Nghiên cu L p pháp, s 12 - 2008; Bài vi t “ánh giá, ki n ngh pháp lu t hi n hành v thu hi t, b i th ưng, h tr , tái nh c ư” ca ThS. V Th Minh H ng t i H i th o “Tài chính t ai, giá t và c ch , chính sách trong b i th ưng, h tr , tái nh c ư” do Vi n Nghiên c u Chi n l c Tài nguyên và Môi tr ng - Tng c c Qu n lý t ai (B Tài nguyên và Môi tr ng) t ch c t i Hà N i, ngày 12/07/2011. Các tác gi ã phân tích, ánh giá nh ng im h p lý và b t h p lý trong các quy nh hi n hành v thu h i t, b i th ng khi thu h i t; ng th i, ki n ngh mt s gi i pháp góp phn hoàn thi n các quy nh này, ây là nh ng ý ki n quý báu cho quá trình so n th o Lu t t ai s a i. - Cun sách “H u gi i phóng m t b ng Hà N i - Vn và gi i pháp” ca PGS. TS Nguy n Chí M và TS Hoàng Xuân Ngh a ( ng ch biên) - Nhà xu t b n C Bài vi t “Th c tr ng, nh ng v ưng m c trong quá trình Nhà nưc thu h i t giao, cho thuê và t th a thu n có t th c hi n d án” ca ThS. Nguy n c Bi n t i H i th o “Tài chính t ai, giá t và c ch , chính sách trong b i th ưng, h tr , tái nh c ư” do Vi n Nghiên c u Chi n lc Tài nguyên và Môi tr ng - Tng c c Qu n lý t ai (B Tài nguyên và Môi tr ng) t ch c t i Hà N i, ngày 12/07/2011. Các tác gi ã c p nh ng v n lý lu n và th c ti n trong thu h i và gi i phóng m t b ng, làm rõ nh ng v ng m c trong quá trình Hà N i thu h i t th c hi n các d án u t , c bi t là nh ng v n c a h u gi i phóng m t b ng Hà N i - trung tâm v n hóa, kinh t , chính tr c a c n c - Mt trong nh ng a phơ ng i u trong y m nh CNH - HH, ô th hóa g n v i phát tri n kinh t tri th c. Nh ng bài h c rút ra t th c ti n gi i phóng m t b ng Hà N i s là nh ng kinh nghi m quý báu cho các a ph ơ ng tham kh o trong quá trình th c thi chính sách, pháp lu t v gi i phóng m t b ng vì s nghi p CNH - HH. - Cun sách “C ch Nhà n ưc thu h i t và chuy n d ch t ai t nguy n Vi t Nam; Ph ư ng pháp ti p c n, nh giá t và gi i quy t khi u n i c a dân” ca Ngân hàng th gi i - Hà N i n m 2011. Trong cu n sách này có hai báo cáo liên quan tr c ti p n v n thu h i và b i th ng khi Nhà n c thu h i t; ó là:
19. 13 Báo cáo 1 - xu t v hoàn thi n chính sách Nhà n c thu h i t và c ơ ch chuy n d ch t ai t nguy n Vi t Nam; Báo cáo 2 - Nghiên c u v c ơ ch xác nh giá t ph c v b i th ng, h tr và tái nh c t i Vi t Nam. 1.3. Nhóm công trình nghiên c u các v n v t ch c th c thi và hoàn thi n pháp lu t - Bài vi t “Gi i bài toán l i ích kinh t gi a ba ch th : Nhà n ưc, ng ưi có t b thu h i và ch u t ư khi b thu h i t” c a Ths. ng c Long - Tp chí Tài nguyên và Môi tr ng, s 5/2009; Bài vi t “Công khai, minh b ch b o v quy n l i c a ng ưi b thu h i t” ca PGS.TS. Nguy n Quang Tuy n - Tp chí Nghiên c u L p pháp, s 2 - 2012. Trong thu h i t, b i th ng và gi i phóng m t b ng, v n quan tr ng là gi i quy t t t m i quan h l i ích gi a ba ch th : Nhà n c, ng i có t b thu h i và ch u t , m t khác, m t nguyên t c không th thi u trong quá trình th c hi n ó là công khai, minh b ch b o v quy n l i cho ng i b thu h i t. Các tác gi cng a ra các gi i pháp hoàn thi n v n này. - Bài vi t “Pháp lu t v trình t , th t c thu h i t, b i th ư ng và gi i phóng mt b ng và nh ng v ư ng m c n y sinh trong quá trình áp d ng” ca TS. Nguy n Th Nga - Tp chí Lu t h c, s 11/2010. Thu h i t, b i th ng và gi i phóng m t b ng là m t trong nh ng n i dung quan tr ng c a qu n lý Nhà n c i v i t ai. Trình t , th t c thu h i t, b i th ng và gi i phóng m t b ng là nh ng v n không th thi u, luôn g n li n v i quá trình th c hi n ho t ng quan tr ng này. Bài vi t ã phân tích, ánh giá nh ng quy trình áp d ng các quy nh c a pháp lu t v l nh v c này, trên c ơ s ó a ra nh ng gi i pháp có tính kh thi cho vi c hoàn thi n pháp lu t v l nh v c này. - Cun sách “M t s gi i pháp nh m phát tri n b n v ng nông thôn vùng ng bng B c b - Trong quá trình xây d ng, phát tri n các khu công nghi p” ca TS c Quân (ch biên) - Nhà xu t b n Chính tr qu c gia nm 2010. Qua kh o sát m t s vùng nông thôn ng b ng B c b - mt trong nh ng vùng kinh t tr ng im c a t n c, tác gi cu n sách ã góp ph n nh n din th c tr ng c a tình hình thi u vi c làm, gi m sút ch t l ng môi tr ng s ng nh ng vùng nông thôn b thu h i t làm khu công nghi p, ng th i xu t m t s gi i pháp nh m góp ph n tìm ra h ng gi i quy t phát tri n b n v ng nông thôn vùng ng b ng B c b hi n nay.
20. 14 1.4. Nhóm công trình là tài nghiên c u khoa h c, Báo cáo hay Lu n v n th c s nghiên c u các v n lý lu n và th c ti n v b i th ng khi Nhà n c thu h i t Th nh t, các tài nghiên c u khoa h c và Báo cáo - tài nghiên c u khoa h c c p B (2007), do Vi n Nghiên c u Khoa h c Pháp lý - B T pháp ph i h p v i B Tài nguyên và Môi tr ng th c hi n: “Xây d ng c ch pháp lý b o v t nông nghi p trong iu ki n công nghi p hóa - hi n i hóa”. tài phân tích th c tr ng c ơ ch pháp lý b o v t nông nghi p, v i t cách là m t ngu n tài nguyên, t ó xu t nh ng gi i pháp lng ghép nhi m v b o v môi tr ng t nông nghi p trong quá trình quy ho ch, khai thác, s d ng và chuy n m c ích s d ng t nông nghi p. Nâng cao hi u qu b o v t nông nghi p tr c nh ng tác ng x u v môi tr ng do quá trình công nghi p hóa và ô th hóa gây ra. - tài nghiên c u khoa h c c p tr ng (2013) c a TS. Nguy n Th Nga v : "Pháp lu t b i th ưng, h tr , tái nh c ư khi nhà n ưc thu h i t - th c tr ng và hưng hoàn thi n”. tài là b c tranh khá sinh ng c a nh ng v vi c có th t phát sinh trong th c t , ng th i th hi n nh ng v ng m c, nh ng câu h i mà b n thân pháp lu t hi n hành ch a có l i gi i. Các kinh nghi m th c ti n c a quá trình t ch c th c thi pháp lu t c ng c phân tích, làm sáng t trong tài này. - Báo cáo “V tình hình s d ng t nông nghi p xây d ng các khu công nghi p, khu ô th m i và i s ng c a ng ưi dân có t b thu h i” ca B Tài nguyên và Môi tr ng, Hà N i - tháng 3 n m 2006. Báo cáo phân tích và ánh giá ch tr ơ ng, chính sách v thu h i t nông nghi p xây d ng các khu công nghi p, khu ô th m i; th c tr ng s d ng t nông nghi p xây d ng các khu công nghi p, khu ô th m i và s tác ng c a quá trình thu h i t nông nghi p xây d ng các khu công nghi p, khu ô th m i i v i i s ng c a ng i dân có t b thu h i. - Báo cáo “ Tình hình thu h i t c a nông dân th c hi n công nghi p hóa, hi n i hóa ” c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, tháng 7/2007. Báo cáo này ã a ra nh ng s li u r t c ơ b n v tình hình thu h i t c a nông dân th i gian qua, ch ra nh ng k t qu t c c ng nh nh ng t n t i b t c p c n kh c ph c, trong ó c ng c p v n gi i quy t vi c làm cho nông dân sau thu h i t. Th hai, các lun v n th c s : Theo tìm hi u, nghiên c u c a tác gi , cho n nay dng nh ch a có m t lu n án ti n s lu t h c nào c p tr c ti p nh ng v n lý lu n và th c tin liên quan n tài.
21. 15 Các tài nghiên c u a s là lu n v n thc s , m t s tài nghiên c u có liên quan g n nh t n lu n án c a tác gi , có th k n là: - Nhóm các lun v n th c s lu t h c: Lu n v n (2006) c a Nguy n Vinh Di n, vi tài: “Pháp lu t v b i th ưng thi t h i khi Nhà n ưc thu h i t” ; Lu n v n (2008) c a Nguy n Duy Th ch, v i tài: “Tìm hi u pháp lu t v b i th ưng, h tr , tái nh c ư khi Nhà n ưc thu h i t thông qua th c ti n áp d ng c a Hà N i” ; Lu n vn (2009) c a Hoàng Th Nga, v i tài: “Pháp lu t v b i th ưng, gi i phóng m t bng khi Nhà n ưc thu h i t” ; Lu n vn (2011) c a Lê Th Y n v i tài: “Pháp lu t v b i thưng khi Nhà n ưc thu h i t qua th c ti n áp d ng t i a bàn qu n Tây H , thành ph Hà N i” ; Lu n v n (2012) c a Hoàng Th Thu Trang v i tài: “Pháp lu t v b i th ưng khi Nhà n ưc thu h i t nông nghi p c a h gia ình, cá nhân và th c ti n áp d ng ti Ngh An”; Lun v n (2012) c a Ph ơ ng Linh vi tài: "Pháp lu t v h tr , tái nh c ư ng ưi có t b thu h i trong gi i phóng m t b ng - th c tr ng và gi i pháp hoàn thi n" ; Lu n v n (2013) c a Tr n Ph ơ ng Liên v i n i dung “ Pháp lu t v b i th ưng, h tr i v i h gia ình, cá nhân khi Nhà n ưc thu hi t nông nghi p - Th c tr ng và h ưng hoàn thi n". Các lun v n này ã phân tích, làm rõ c ơ s lý lu n c a vi c b i th ng khi Nhà n c thu h i t; ánh giá th c tr ng pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu hi t nói chung trên ph m vi c n c, hay trên m t a bàn c th là Hà N i; xu t các ki n ngh góp ph n hoàn thi n và th c thi có hi u qu pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t. - Nhóm các lun v n thu c m t s chuyên ngành khác: Lu n v n th c s kinh t chính tr (2006) c a Ph c L c, v i tài: “i m i chính sách thu h i, chuy n i m c ích s d ng t trong iu ki n công nghi p hóa, ô th hóa Vi t Nam th i k 2006- 2010 (qua tình hình c a thành ph Hà N i) ”; Lu n v n th c s kinh t , chuyên ngành kinh t nông nghi p (2008) c a V n C ng, v i tài: “Nghiên cu r i ro s d ng ti n n bù và vi c làm c a h nông dân b thu h i t giao cho khu công nghi p Ph N i B - Hưng Yên” ; Lu n v n th c s nông nghi p, chuyên ngành qun lý t ai (2009) c a Nguy n Ng c Anh, v i tài: “ánh giá vi c th c hi n chính sách b i th ưng, h tr gi i phóng m t b ng và tái nh c ư khi Nhà n ưc thu h i t t i m t s d án trên a bàn huy n Phú Xuyên, thành ph Hà N i” . Các lun v n này, ã ph n ánh c m t s khía c nh có liên quan n v n thu hi và b i th ng khi Nhà n c thu h i t nh : Phân tích c ơ s lý lu n và th c ti n ca vi c i m i chính sách thu h i, chuy n i m c ích s d ng t trong iu ki n công nghi p hóa, ô th hóa Vi t Nam; hay nghiên c u nh ng r i ro trong vi c s
22. 16 dng ti n b i th ng và nh ng khó kh n trong v n gi i quy t vi c làm c a các h nông dân b thu h i t; hay ánh giá vi c th c hi n chính sách b i th ng, h tr , tái nh c trên m t a bàn c th , ó là huy n Phú Xuyên, Hà N i, trên c ơ s ó nh n di n nh ng thu n l i và khó kh n c a công tác này có h ng gi i quy t phù h p. 2. ánh giá, k t qu c a các công trình nghiên c u có liên quan tr c ti p n tài lu n án và nh ng n i dung tr ng tâm ti p theo mà Lu n án th c hi n 2.1. M t s nh n xét Ti p c n, tìm hi u các công trình có liên quan n tài c a lu n án ã c công b trong th i gian qua; chúng tôi có m t s nh n xét, bình lu n nh sau: Th nh t, v ph ơ ng pháp nghiên c u. Các tác gi ã s d ng ch y u m t s ph ơ ng pháp sau ây trong quá trình nghiên c u: - Ph ơ ng pháp lu n khoa h c duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s c a ch ngh a Mác- Lênin nh m nghiên c u v n trong tr ng thái v n ng, bi n i không ng ng và t trong m i quan h t ng th , tác ng qua l i gi a hi n t ng cn nghiên c u vi các hi n t ng khác. H ơn n a, i t ng nghiên c u c xem xét, ánh giá trong tr ng thái “ ng” làm cho v n nghiên c u phong phú, a dng, v a truy n th ng, v a hi n i. - Ph ơ ng pháp thu th p, x lý thông tin. Thông tin khoa h c trong các công trình nghiên c u c các tác gi thu th p, phân tích, x lý t nhi u ngu n khác nhau: (i) Các quy nh trong v n b n pháp lu t c a Nhà n c; (ii) Các Ngh quy t, vn ki n c a ng; (iii) T k t qu kh o sát, iu tra xã h i h c; (iv) T t ng k t th c ti n thi hành pháp lu t v b i th ng, gi i phóng m t b ng khi Nhà n c thu hi t; (v) T các công trình, bài vi t c a các tác gi trong n c; (vi) T các trang website; (vii) T các tài li u n c ngoài, cho th y nh ng công trình nghiên cu ca các tác gi i tr c c ng ã c p b c tranh khá toàn di n và " a màu s c" v bi th ng, h tr cho ng i có t b thu h i. - Ph ơ ng pháp phân tích, t ng h p cng c s d ng trong h u h t các công trình nghiên c u làm c ơ s cho các tác gi nh n nh, ánh giá v n nghiên c u di góc pháp lu t th c nh và th c t th c thi pháp lu t v b i th ng, h tr khi Nhà n c thu h i t. - Ngoài ra, m t s ph ơ ng pháp khác c ng c s d ng b sung nh ph ơ ng pháp di n d ch, quy n p, so sánh, nghiên c u và làm sáng t các n i dung nghiên c u. Th hai, v n i dung nghiên c u, có th nh n xét nh sau: Mt là, dù cách ti p c n v n có th khác nhau, nh ng phân tích và nh n nh v n có th nh ng góc nhìn khác nhau song a s các công trình nghiên
23. 17 cu v v n lí lu n b i th ng, h tr , tái nh c khi Nhà n c thu h i t ã cp trên, mi ch chú tr ng n vi c a ra khái ni m, c im c a b i th ng, h tr , s khác nhau gi a bi th ng và h tr c ng nh b i th ng và n bù. Cùng v i ó, a s các tác gi u nh n nh tính t t y u khách quan c a v n thu hi t c lí gi i d i góc yêu c u c a s nghi p công nghi p hóa, hi n i hóa t n c. ng th i, kh ng nh s cn thi t Nhà n c ph i có trách nhi m bù p (b i th ng, h tr ) cho ng i có t b thu h i qua s lí gi i d i góc thi t hi c a nh ng ng i có t b Nhà n c thu h i. Chúng tôi không ph nh n tính úng n c a nh ng nh n nh và ánh giá c a các tác gi các công trình nghiên c u nêu trên, song n u lí lu n v b i th ng, h tr khi Nhà n c thu h i t c ti p c n a chi u h ơn, ph m vi r ng m h ơn thì vn nghiên c u s sâu s c h ơn, s là ti n t t h ơn cho vi c ti p c n n i dung ca pháp lu t th c nh v v n này. Ch ng h n: V khái ni m thu h i t c n c nghiên cu trong m i liên h v i tr ng thu, tr ng mua, hay tr ng d ng t, trong m i quan h v i quy n s h u t ai, quy n tài s n Ho c, khi các tác gi cp hu qu c a vi c thu h i t hay tính t t y u khách quan c a vi c thu h i t, a s m i ch d ng l i s phân tích và lí gi i t yêu c u c a s nghi p công nghi p hóa, hi n i hóa t n c Chúng tôi thi t ngh r ng, vi c ti p c n s thi t th c và sâu s c h ơn n a n u chúng c nhìn nh n tính hi u qu c a vi c thu h i t chuy n i m c ích, chuy n d ch c ơ c u kinh t . iu này s càng th y rõ nét h ơn khi th c t có hàng v n hecta t c a các nông lâm tr ng, các tr m tr i, các xí nghi p qu c doanh t n t i trong c ơ ch c , khai thác và s d ng không có hi u qu , lãng phí và hi n nay còn "bùng nhùng", ch a r ch ròi v c ơ ch qu n lí và ki m soát chúng. Cùng v i ó là hàng ngàn hecta t nông nghi p c giao cho các h gia ình, cá nhân s d ng n nh, lâu dài không ph i tr ti n s d ng t cho Nhà n c song h l i không có nhu c u s d ng tr c ti p mà cho thuê, cho mn, cho ng i khác khai thác mà không khai báo V y, v n t ra là, nh ng di n tích t ó c n thi t ph i c Nhà n c v i t cách là i di n ch s h u, ng th i là ch th qu n lí nhà n c v t ai, có s phân b và iu ch nh l i s d ng sao cho có hi u qu , vi c thu h i t s d ng cho các m c ích khác nhau c a Nhà n c c ng là m t trong nh ng bi u hi n c a yêu c u ó. Các công trình nghiên c u ã công b ch a c ti p c n góc này. Hai là, các công trình nghiên c u ã công b v tính t t y u khách quan c a vi c b i th ng, h tr khi Nhà n c thu h i t, c ng nh các công trình ti p c n d i khía c nh th c ti n c a v n bi th ng, h tr nh : “Bàn v giá t khi b i th ng
24. 18 nên cao hay th p” c a Ths. ng Anh Quân hay “Bàn v giá t theo quy nh c a Lu t t ai 2003” c a Ph m Xuân Hoàng; V khái ni m b i th ng có: “V n lý lu n xung quanh khái ni m b i th ng khi Nhà n c thu h i t” c a TS. Nguy n Quang Tuy n hay “M t s ý ki n hoàn thi n pháp lu t v b i th ng khi Nhà n c thu h i t ca Lê Ng c Th nh; Cu n “Gi i quy t vi c làm cho lao ng nông nghi p trong quá trình ô th hóa” c a PGS. TS Nguy n Th Th ơm và ThS Phí Th H ng ( ng ch biên) - Nhà xu t bn Chính tr Qu c gia n m 2009, v.v cho th y, a s các quan im c a các tác gi u cho r ng, vi c Nhà n c thu h i t ph c v cho nhu c u c a Nhà n c ca nh ng ng i ang khai thác, s d ng mà không do li c a h gây ra, thì Nhà n c ph i có trách nhi m b i th ng và bù p cho h nh ng thi t h i mà h ph i i m t c khía c nh v t ch t và phi v t ch t. ng th i, các tác gi các công trình nghiên c u u nh n nh r ng, chính sách v b i th ng, h tr và tái nh c hi n nay ch a th c s th a áng, th p xa so v i th c t , ch a bù p c nh ng thi t h i mà ng i có t b thu h i ph i gánh ch u. Chúng tôi hoàn toàn chia s v i nh ng nh n nh nêu trên, tuy nhiên chúng tôi cho r ng, v n nghiên c u s a d ng và nhi u chi u h ơn, sâu h ơn n u chúng c m r ng ph m vi và i t ng c a v n nghiên c u. Ch ng h n, khi quy n li c a ng i có t b thu h i ã c gi i quy t, song do nh n th c và ý th c ch p hành pháp lu t còn h n ch mà vi c gi i phóng m t b ng b ch m tr , d n n vi c ch m ti n th c hi n d án i v i các nhà u t , gây thi t h i cho h , ho c s ch m tr th c hi n pháp lu t t phía các c ơ quan công quy n d n n d án b dây da kéo dài gây thi t h i cho nhà u t thì ai là ngi có trách nhi m bù p nh ng thi t h i này? ây c ng là v n c n thi t c t ra và gi i quy t ti p theo. Ba là, m t ch ng m c nh t nh, các công trình nghiên c u b c u ã cp nh ng khía c nh th c ti n thi hành pháp lu t v b i th ng, h tr , tái nh c qua vi c phân tích các quy nh c a pháp lu t hi n hành và nêu nh ng ví d th c t ch ng minh. C th nh : Bài vi t “Chính sách h tr khi Nhà n c thu h i t c a TS. hu h i t, b i th ng và gi i phóng m t b ng và nh ng v ng m c n y sinh trong quá trình áp d ng” c a TS. dng các ph ơ ng th c b i th ng khi Nhà n c thu h i t” c a TS. Nguy n Th Nga và Bùi Mai Liên) Qua ó, chúng tôi th y r ng, nh ng "góc khu t" c a pháp lu t v bi th ng, h tr , tái nh c khi Nhà n c thu h i t d n c "hé m " rõ h ơn qua nh ng ví d th c ti n sinh ng. Tuy nhiên, theo dõi và tr c ti p ch ng ki n th c t nh ng n m qua cho th y, các t n t i, v ng m c phát sinh còn a d ng và ph c t p
25. 19 hơn nhi u, chúng c bi u hi n nhi u d ng khác nhau, vì v y, chúng c n c nghiên c u sâu h ơn, th c t h ơn v n này mang h ơi th c a cu c s ng. ây c ng là mong mu n mà chúng tôi s h ng t i trong quá trình nghiên c u. Bn là, ã có nhi u quan im, ý ki n c nêu ra r i rác t t c các công trình nghiên c u v nhng gi i pháp góp ph n ti p t c hoàn thi n pháp lu t v b i th ng, h tr , tái nh c khi Nhà n c thu h i t. Tuy nhiên, chúng s mang tính khoa h c, toàn di n và kh thi h ơn khi chúng c t ra m t cách t ng th , th ng nh t và tr c ti p h ơn. ây c ng là nhi m v mà lu n án h ng t i trong quá trình nghiên c u. 2.2. Nh ng n i dung tr ng tâm ti p theo mà Lu n án th c hi n Trên c ơ s ti p thu, k th a nh ng t t ng khoa h c và m t s v n mang tính lý thuy t t các công trình khoa h c ã nghiên c u. Tác gi cho r ng, ây là v n khá ph c t p trong th c ti n áp d ng và c ng vô cùng nh y c m, nh t là trong iu ki n t ai thu c s h u toàn dân mà Nhà n c là i di n ch s h u. Vì v y, Lu n án c n c ti p t c nghiên c u, gi i quy t nh ng v n v b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p mà ch a c các nhà nghiên c u ti p c n ho c ã c ti p c n nh ng ch m c khái quát trong các công trình nghiên c u. C th : Th nh t, trong ti n trình công nghi p hóa, hi n i hóa t n c, vi c thu h i t nông nghi p chuy n sang m c ích phi nông nghi p là m t nhu c u c n thi t khách quan, iu này ã c các công trình nghiên c u c p. Tuy nhiên nhìn nh n t nông nghi p v i t cách là m t t li u s n xu t c thù và có ý ngh a c bi t quan tr ng trong i s ng kinh t , xã h i Vi t Nam (m t t n c i lên t nn kinh t nông nghi p) iu ó chi ph i n nh ng quy nh pháp lu t v thu h i và b i th ng i v i t nông nghi p thì ch a c các tác gi làm rõ. Chính vì vy ây là m t trong nh ng n i dung s c ti p t c nghiên c u trong Lu n án. Th hai , trong l nh v c b i th ng khi Nhà n c thu h i t, còn có nh ng quan im khoa h c khác nhau v nh ng thu t ng liên quan n thu h i và b i th ng, Lu n án s lu n gi i rõ h ơn v v n này. Th ba , nh ng nguyên t c, iu ki n c a vi c b i th ng khi Nhà n c thu hi t là nh ng nh h ng r t quan tr ng chi ph i n công tác b i th ng, m bo b i th ng th a áng, tính úng, tính cho nh ng thi t h i mà ng i s d ng t ph i gánh ch u khi b thu h i t. Mt khác, chính sách bi th ng c ng s mang tính kh thi h ơn, có hi u l c th c thi trên th c t h ơn n u chúng c ti p c n và chia s , quan tâm h ơn t i nh ng doanh nghi p, các nhà u t , nh t là nh ng nhà u t trong l nh v c kinh doanh b t ng s n trong giai on hi n nay, ang y h
26. 20 tr c vô vàn nh ng khó kh n và thách th c. Cùng v i ó, l i ích c t o ra t quá trình chuy n d ch t ai c ng ph i c iu ti t công b ng, h p lí nh m t o ngu n thu cho Nhà n c tái u t , xây d ng t n c. iu này ch a c làm rõ trong các công trình nghiên c u, lu n án s phân tích rõ h ơn v n này. Th t , vn b i th ng t, b i th ng tài s n trên t ã có m t s công trình nghiên c u c p nh ng ch mang tính khái quát ho c nh ng khía c nh nh mà ch a l t t c m t cách tr n v n nh ng n i dung này xét c khía c nh lý lu n l n th c ti n. Lu n án s nghiên c u m t cách h th ng và sâu s c, toàn di n hơn v n b i th ng t, b i th ng tài s n trên t khi Nhà n c thu h i t nông nghi p, trong ó c bi t chú trng n giá t b i th ng vì ây là tr ng tâm ca v n b i th ng. M t khác, khi nói n giá t b i th ng, a s các công trình ã có m i ch phân tích, t duy m t chi u theo h ng: giá b i th ng c a Nhà nc th p, chênh l ch quá xa so v i giá th trng hay là m c h tr ch a th a áng, ch a m b o n nh cu c s ng, vi c làm c a ng i b thu h i t, mà ch a có s t duy ng c tr l i chia s v i nh ng khó kh n mà doanh nghi p và Nhà n c g p ph i trong quá trình b i th ng. S là tr n v n h ơn khi chúng ta nhìn nh n m t cách khách quan ánh giá úng th c tr ng c a v n này, làm c ơ s có giá tr cho vi c hoàn thi n pháp lu t, ây là iu mà Lu n án c ng s c p. Th n m, vn h tr khi Nhà n c thu h i t ã có công trình nghiên c u cp nh ng ch y u là d i góc phân tích nh ng quy nh pháp lu t v h tr mà ch a làm rõ b n ch t c ng nh m i liên h c a nó v i b i th ng, ây s là iu c th c hi n trong Lu n án. M t khác nh ng quy nh pháp lu t v h tr c ng s c nghiên cu sâu h ơn trong Lu n án, b i tác gi cho r ng, trong l nh v c b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p thì h tr là m t bi n pháp b sung rt c n thi t làm tr n v n h ơn m c ích c a b i th ng, m b o quy n l i chính áng cho ng i nông dân khi b thu h i m t t li u s n xu t, giúp h nhanh chóng n nh cu c s ng. c bi t, m t s lo i t nông nghi p nh ng v trí khá c bi t nh : t v n ao li n th a v i t mà không c công nh n là t , t nông nghi p khu v c giáp ranh v i khu v c ô th , trung tâm hành chính ho c t nông nghi p xen k trong khu dân c Nh ng lo i t nông nghi p này theo pháp lu t hi n hành có nh ng ch nh r t khác bi t v i lo i t nông nghi p thu n túy, trong ó, m c h tr cao h ơn g p nhi u l n so v i m c bi th ng. Vì v y, trên th c t áp dng là h t s c ph c t p và nh y c m, chúng c ng là m t trong nh ng nguyên nhân "châm ngòi" cho nh ng tranh ch p, khi u n i, t cáo. Vì v y, chúng c n ph i c phân tích, nh n nh th u áo và th n tr ng h ơn.
27. 21 Th sáu , lu n án s chú tr ng h ơn h ng nghiên c u c a mình t nh ng v vi c có th t phát sinh trên th c t v i nh ng quan im, ý ki n gi i quy t r t khác nhau; có nh ng v ng m c, t n t i mà nguyên nhân do pháp lu t th c nh còn có nh ng kho ng tr ng, b ng nên không có c ơ s áp d ng; song có nh ng t n t i, vng m c l i xu t phát t chính s thi u rõ ràng, minh b ch c a pháp lu t gây nên cách hi u và áp d ng không gi ng nhau các a ph ơ ng; có nh ng quy nh l i t ra xa r i th c t nên các ch th c tình tìm cách "lách lu t" thu l i b t h p pháp, Th b y, lu n án c th c hi n trong b i c nh Lu t t ai 2013 ã c Qu c Hi thông qua nh ng ch a có hi u l c thi hành. Vì v y, ti p thu và k th a t nh ng quy nh c a pháp lu t v b i th ng tr c ó cn ph i c ti p t c nghiên c u có cơ ch tri n khai, th c thi trên th c t có hi u qu ; ng th i, nh ng n i dung m i quy nh mang tính nguyên t c và khái quát trong lu t c n ph i c th n tr ng nghiên c u th u áo có nh ng h ng d n thi hành c th , chi ti t h ơn v i m t c ơ ch thích h p. iu này c ng s c tác gi chú tr ng trong quá trình nghiên c u lu n án. Tóm l i, trong ti n trình công nghi p hóa, hi n i hóa t n c, c bi t trong bi c nh n n kinh t - xã h i ang có nh ng thay i liên t c và nhanh chóng thì các kt qu mà gi i nghiên c u khoa h c pháp lý n c ta t c trong l nh v c b i th ng khi Nhà n c thu h i t nói chung và thu h i t nông nghi p nói riêng v n cn ti p t c c nghiên c u, b sung và hoàn thi n. Vì v y r t c n có m t công trình nghiên c u c l p, chuyên sâu và có h th ng v pháp lu t b i th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p Vi t Nam, ây là nhi m v mà Lu n án s th c hi n.
28. 22 Ch ng 1 NH NG V N LÝ LU N V B I TH ƯNG KHI NHÀ N ƯC THU H I T NÔNG NGHI P VÀ PHÁP LU T V B I TH ƯNG KHI NHÀ N ƯC THU H I T NÔNG NGHI P VI T NAM 1.1. Lý lu n v thu h i t nông nghi p 1.1.1. Khái ni m, c im ca t nông nghi p 1.1.1.1. Khái ni m t nông nghi p Thu s ơ khai c a loài ng i, t ã c coi là ti n c a t nhiên, là iu ki n ban u c a s s ng. Nhà s h c, nhà a chí n i ti ng Phan Huy Chú (1782-1849) vào th k XIX ã vi t: “C a báu m t n c không gì quý b ng t ai, nhân dân và c a c i u do y mà sinh ra” [9]. T bao i nay, t ai luôn là cái nôi nuôi dng s sng c a con ng i, là n ơi n ch n , iu ki n sinh t n, là t li u s n xu t c bi t quan tr ng không gì thay th c trong s n xu t nông, lâm nghi p. Vi t ng di n tích hơn 33 tri u ha, Vi t Nam t ai c chia làm nhi u lo i cn c theo m c ích s dng, t nông nghi p là m t lo i t n m trong v n t ai th ng nh t c a qu c gia. t nông nghi p là m t thu t ng c s d ng ph bi n trong các v n b n pháp lu t t ai n c ta. Theo cách hi u truy n th ng c a ng i Vi t Nam, t nông nghi p th ng c coi là t tr ng lúa, tr ng cây hoa màu nh ngô, khoai, sn và nh ng lo i cây c coi là l ơ ng th c. Tuy nhiên, trên th c t vi c s d ng t nông nghi p khá phong phú, không ch ơn thu n là tr ng lúa, hoa màu mà còn c s d ng tr ng các lo i cây lâu n m hay dùng vào m c ích ch n nuôi gia súc, gia c m, nuôi tr ng th y s n, Theo T in Lu t h c c a Vi n Khoa h c Pháp lý (B T pháp): “ t nông nghip: T ng th các lo i t c xác nh là t li u s n xu t ch y u ph c v cho vi c tr ng tr t và ch n nuôi, nghiên c u thí nghi m v tr ng tr t và ch n nuôi, b o v môi tr ng sinh thái, cung ng s n ph m cho các ngành công nghi p và d ch v ” [76, tr.237-238]. iu 42, Lu t t ai 1993 quy nh v t nông nghi p nh sau: “t nông nghi p là t ưc xác nh ch y u s d ng vào s n xu t nông nghi p nh ư tr ng tr t, ch n nuôi, nuôi tr ng th y s n ho c nghiên c u thí nghi m v nông nghi p”. Vi quy nh c a Lu t t ai n m 1993, t ai Vi t Nam c chia làm 6 lo i: t nông nghi p, t lâm nghi p, t chuyên dùng, t ô th , t khu dân c nông thôn và t ch a s d ng, c n c vào m c ích s d ng ch y u c a
29. 23 các lo i t. Theo s phân lo i này, t nông nghi p, t lâm nghi p c tách riêng thành hai lo i t trong s sáu lo i t thu c v n t qu c gia và c nh ngh a theo iu 42 và iu 43 c a Lu t t ai n m 1993. Vi quy nh v t nông nghi p trong Lu t t ai n m 1993, nc ta quan ni m t nông nghi p da vào tiêu chí m c ích s d ng ch y u (m c ích chính, m c ích c ơ b n nh t do Nhà n c v i t cách i di n ch s h u toàn dân v t ai xác nh và c ghi rõ trong quy t nh giao t, cho thuê t c a c ơ quan nhà n c có th m quy n). Quan ni m trên ây là quan ni m v t nông nghi p hi u theo ngh a “h p”. Quan ni m này hi n không còn phù h p v i th c tr ng s d ng t nông nghi p trong iu ki n kinh t th tr ng n c ta hi n nay. xây d ng và phát tri n n n nông nghi p s n xu t hàng hóa thì m t trong nh ng gi i pháp c Nhà n c ta th c hi n là xác nh a v làm ch c a h gia ình, khuy n khích mô hình kinh t trang tr i h gia ình phát tri n. Các trang tr i kinh t h gia ình s n xu t - kinh doanh có hi u qu u áp d ng ph ơ ng th c kinh doanh tng h p k t h p gi a s n xu t nông nghi p, lâm nghi p v i nuôi tr ng th y s n nh m khai thác và t n d ng ti m n ng, th m nh c a t ai, s c lao ng. Ranh gi i phân bi t gi a t tr ng cây nông nghi p v i t lâm nghi p, t nuôi tr ng th y s n d n b xóa nhòa. H ơn n a, vi c quan ni m t nông nghi p trên ây s gây khó kh n cho ng i s d ng t trong vi c chuy n i m c ích s d ng t t t tr ng cây nông nghi p sang t lâm nghi p, t nuôi tr ng th y s n và ng c l i, nh m phân b l i c ơ c u s n xu t áp ng nhu c u c a th tr ng. Lu t t ai nm 2003 ra i, không c p c th v khái ni m t nông nghi p mà ch a ra thu t ng “Nhóm t nông nghi p”. t ai c chia làm ba lo i c n c vào m c ích s d ng c a t, c th là chia theo ba phân nhóm: nhóm t nông nghi p, nhóm t phi nông nghi p và nhóm t ch a s d ng. Theo ó, nhóm t nông nghi p bao g m các lo t t c th sau: (i) t tr ng cây hàng n m gm t tr ng lúa, t ng c dùng vào ch n nuôi, t tr ng cây hàng n m khác; (ii) t tr ng cây lâu n m; (iii) t r ng s n xu t; (iv) t r ng phòng h ; (v) t rng c d ng; (vi) t nuôi tr ng th y s n; (vii) t làm mu i; (viii) t nông nghi p khác theo quy nh c a Chính ph . Nh v y, theo quy nh c a pháp lu t hi n hành, chúng ta ã m r ng khái ni m t nông nghi p, v i tên g i “nhóm t nông nghi p” thay cho “t nông nghi p” và nh v y, trong nhóm t nông nghi p s bao gm nhi u lo i t (trong ó có t lâm nghi p theo quy nh Lu t t ai 1993 tr c ây).
30. 24 Có th th y, so v i L nm 1993, s phân loi t nông nghi p theo L 2003, có ph m vi r ng h ơn, bao g m nhi u lo i t khai thác và s d ng trong lnh v c nông nghi p. S phân lo i này có s an xen gi a lo i t nông nghi p, t lâm nghi p (tr c ây), t nuôi tr ng thu s n và làm mu i là phù h p. M t m t, chúng m bo s qu n lí t p trung, th ng nh t trong qu n lí t ai c a Nhà n c, giúp cho các c ơ quan qu n lý t ai a ph ơ ng d dàng, thu n l i h ơn trong vi c theo dõi, ki m tra, giám sát quá trình khai thác, s d ng t c a các h gia ình, cá nhân. M t khác, xét t th c t s d ng t c a các h gia ình, cá nhân t xa x a n nay, trong m i h gia ình, cá nhân thì h th ng không s d ng thu n túy mt lo i t riêng r nh : t tr ng lúa, tr ng màu, mà ó là s an xen c a vi c khai thác và s dng k t h p c a nhi u lo i t khác nhau nh t: tr ng lúa, tr ng màu, tr ng cây n qu , t nuôi tr ng thu s n ho c k t h p v i tr ng r ng s n xu t, t làm mu i Vi c k t h p s d ng nhi u lo i t nh vy, là m t nhu c u t t y u khách quan c a m i h mu n nâng cao n ng l c s n xu t, t n d ng qu t khai thác có hi u qu t ai, có iu ki n m r ng s n xu t và ng d ng khoa h c k thu t, u t vn thu n l i, d dàng ây c ng là s phù h p v i ch tr ơ ng mà ng và Nhà n c ta ang khuy n khích s n xu t nông nghi p theo mô hình nông trang tr i, kt h p nông - lâm - ng - diêm i v i h nông dân. Vì v y, phân lo i t nông nghi p theo pháp lu t hi n hành là m t s h p lí, v a thu n l i cho vi c qu n lí, v a phù h p v i th c t s d ng t c a các h nông dân, v a khuy n khích phát tri n nông nghi p theo xu h ng c a n n s n xu t hàng hoá. T nh ng iu phân tích trên, có th a ra khái nim v t nông nghi p nh sau: t nông nghi p bao g m t ng th các lo i t, có c tính s d ng gi ng nhau, v i t ư cách là t ư li u s n xu t ch y u ph c v cho m c ích s n xu t nông nghi p, lâm nghi p nh ư tr ng tr t, ch n nuôi, nuôi tr ng th y s n, tr ng r ng; khoanh nuôi tu b , b o v r ng; b o v môi tr ưng sinh thái; nghiên c u thí nghi m v nông nghi p, lâm nghi p. Vi t Nam, t nông nghi p chi m m t t l t ơ ng i l n trong v n t ai và c phân b r ng kh p trên ph m vi c n c. Vi c quan ni m t nông nghi p ph m vi r ng nh trên là c n thi t và phù h p v i thc t khai thác và s d ng c a các t ch c, h gia ình, cá nhân. iu ó càng có ý ngh a h ơn trong th c t khi xác nh t b thu h i là lo i t nào trong nhóm t nông nghi p làm c ơ s cho vi c xác nh cách th c và m c b i th ng. Ch ng h n, n u t thu h i c a h gia ình,
31. 25 cá nhân là t canh tác tr ng lúa n c, là ngu n s ng tr c ti p c a bà con nông dân thì bên c nh vi c xác nh trách nhi m b i th ng v t, Nhà n c còn ph i tính n vi c h tr cho ng i nông dân nh : chính sách h tr n nh i s ng, chính sách ào t o ngh , b trí vi c làm và gi i quy t các chính sách an sinh xã h i khác cho bà con nông dân; hoc, n u t b thu h i là t r ng phòng h , t r ng sn xu t có ngu n g c c Nhà n c giao t không thu ti n ho c có thu ti n nh ng ti n ã tr có ngu n g c t ngân sách nhà n c ây c ng là lo i t thu c nhóm t nông nghi p, song pháp lu t hi n hành không t ra v n b i th ng v t, các tài s n trên t có c b i th ng hay không, mà ph thu c vào vi c xem xét kho n ti n u t tài s n trên t ó thu c ngu n v n c a Nhà n c hay c a t ch c, cá nhân. Tuy nhiên, i v i lo i t này khi thu h i thì pháp lu t l i có nh ng ch nh c bi t, t ra nh ng yêu c u nghiêm ng t và h n ch t i m c t i a vi c chuy n sang s d ng vào m c ích khác, c bi t là t r ng phòng h vì ây là lo i t có ý ngh a quan tr ng c bi t trong vi c b o v i s ng, s n xu t và môi tr ng trong lành cho con ng i. Vì v y, nghiên c u khái ni m t nông nghi p có ý ngh a quan tr ng trong vi c xây d ng c ơ ch và chính sách b i th ng khi Nhà nc thu h i t nông nghi p phù h p. M t khác, giúp cho các c ơ quan ch c n ng th c hi n pháp lu t, phân lo i và xác nh cách th c c ng nh mc b i th ng i vi t ng lo i t m b o quy n l i cho ng i có t b thu h i, nh ng v n m bo s qu n lí và ki m soát ch t ch c a Nhà n c, ng th i, ph n ánh trung th c, khách quan ngu n g c, di n bi n, hi n tr ng c a quá trình s d ng t. 1.1.1.2. c im t nông nghi p Ngoài nh ng c im chung c a t ai, nh ó là tài s n không do con ng i t o ra, có tính c nh và không th di d i, t nông nghi p còn có nh ng c im riêng c ơ b n sau ây: Th nh t, t nông nghi p là lo i t mà giá tr s d ng ph thu c ch y u vào ch t l ng t ai, màu m phì nhiêu c a t. Gía tr c a t ô th , t hay m t s lo i t chuyên dùng khác ph thu c ch y u vào các y u t nh v trí a lý c a khu t ó, kh n ng sinh l i, mc hoàn thi n c a h th ng c ơ s h t ng, h ng, hình th , kích th c, di n tích v.v. i v i t nông nghi p, do s d ng làm t li u s n xu t, nên giá tr c a lo i t này l i ph thu c vào các y u t nông, hóa, th nh ng nh phì nhiêu, t ng dày ca l p t m t, d c, PH ( chua) v.v phì hay màu m là m t thu c tính t nhiên c a t nông nghi p và là y u t quy t nh ch t l ng c a t. ây là
32. 26 mt c tr ng c a t nông nghi p, th hi n kh n ng cung c p th c n, n c cho cây tr ng trong quá trình phát tri n. c im này c a t nông nghi p ã minh ch ng rõ vì sao trong các quy nh ca pháp lu t hi n hành v quy ho ch, k ho ch s d ng t, v các tr ng h p thu hi t, v chuy n m c ích s d ng t v.v. thì i v i lo i t nông nghi p có giá tr cao, c bi t là t tr ng lúa n c - lo i t mà ngu n s ng và thu nh p ca g n 70% dân s trông ch vào ó, c Nhà n c quy nh h t s c nghiêm ng t, v i ch tr ơ ng hn ch thu h i m b o i s ng cho h và cao h ơn là vì s an toàn lơ ng th c c a qu c gia. Th hai , t nông nghi p c s d ng làm t li u s n xu t tr c ti p và không th thay th c trong l nh v c nông nghi p, lâm nghi p, nuôi tr ng th y s n và làm mu i. Nh ã c p trong ph n khái ni m t nông nghi p cho th y, t nông nghi p là t ng th c a nhi u lo i t c s d ng trong l nh v c s n xu t nông nghi p. Có lo i t c s d ng cho m c ích s n xu t, kinh doanh nông nghi p, có lo i t c s d ng không vì m c ích kinh doanh nhng nó là a bàn, n n tng t o ra các s n ph m nông nghi p; có lo i t c s d ng cho m c ích ng n h n ho c tr ng các lo i cây hàng n m, có lo i t c s d ng cho m c ích dài h n và tr ng các lo i cây lâu n m. Tuy nhiên , trong th c t khai thác và s d ng t c a các t ch c, h gia ình, cá nhân, có nh ng lo i t mà kh i ngu n chúng c s d ng cho m c ích chính là s n xu t nông nghi p nh : tr ng tr t, ch n nuôi, nuôi tr ng th y s n, tr ng các lo i cây n qu hay các lo i cây lâu n m, song do nhu c u t thân c a m i ch th mu n thay i m c ích s d ng nh m nâng cao hi u qu s d ng t, ho c trong nhi u tr ng h p vì l i ích c a nh ng lo i t s dng cho m c ích khác có giá tr cao h ơn so v i t nông nghi p mà h ang s dng nên các ch th ã t ý thay i m c ích so v i ban u - và chúng tr thành t phi nông nghi p. S thay i m c ích này có th Nhà n c ki m soát c và cho phép, song c ng có tr ng h p Nhà n c không ki m soát c. Trong tr ng hp này, m c ích s d ng t trong h s ơ, gi y t là t nông nghi p, song trên th c t h l i s d ng cho m c ích phi nông nghi p nh : s d ng t v n ao làm nhà , s d ng t nông nghi p ti p giáp v i tr c giao thông làm a im kinh doanh phi nông nghi p, chuy n t lo i t tr ng cây hàng n m sang lo i t tr ng cây lâu n m V i nh ng tr ng h p này, vi c nghiên c u c im c a t nông nghi p là lo i t c s d ng cho m c ích "ch y u" là s n xu t nông
33. 27 nghi p s có ý ngh a vô cùng quan tr ng trong vi c xác nh lo i t c b i th ng và m c b i th ng, h tr khi Nhà n c thu h i t. iu này c ng có ý ngh a quan tr ng trong vi c ng n ng a các sai ph m c a ng i có t b thu h i, c tình kê khai gian d i lo i t có giá tr cao h ơn, c b i th ng nhi u h ơn khi Nhà n c thu h i t. làm t t iu này, bên c nh vi c qu n lí và theo dõi sát sao tình hình bi n ng t ai t i a ph ơ ng mình, các c ơ quan qu n lí t ai c n ph i n m rõ m c ích s d ng t ch y u, là t c s d ng cho m t m c ích chính có th i h n dài nh t, trong quá trình k t khi s d ng cho n th i im Nhà nc có thông báo thu h i t. Có nh v y, vi c xác nh b i th ng và m c b i th ng m i c chính xác. Vi nh ng phân tích trên ây, có th th y t nông nghi p là lo i t khá c thù trong v n t qu c gia, c bi t i v i m t t n c i lên t n n kinh t nông nghi p nh Vi t Nam. Chính nh ng c im riêng có c a t nông nghi p ã chi ph i, nh h ng không nh n chính sách, pháp lu t c a Nhà n c v b i th ng khi thu h i t. Trong quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa t n c, vi c thu h i t nông nghi p chuy n sang m c ích phi nông nghi p là c n thi t nh ng không có ngh a là phát tri n công nghi p b ng m i giá mà không tính n s phát tri n b n vng c a t nc. Vì v y, pháp lu t t ai c n có s ki m soát ch t ch vi c chuy n t nông nghi p, nh t là t tr ng lúa, t có r ng sang s d ng vào m c ích khác, nh m m b o v ng ch c an ninh l ơ ng th c qu c gia, b o v môi tr ng sinh thái và c bi t là quy n l i chính áng c a ng i dân. Chính vì v y, khi thu h i t nông nghi p, vi c b i th ng không ơn gi n là vi c tr l i giá tr quy n s d ng t b thu h i mà c n ph i tính n nh ng tác ng sâu s c c a vi c thu h i t gây ra cho ng i nông dân nh m t vi c làm, m t k sinh nhai, b t n nh i s ng và s n xu t. T ó t ra v n , song song v i b i th ng khi thu h i t nông nghi p, Nhà n c c n ph i có k sách an dân, chú tr ng th c hi n chính sách h tr n nh i s ng, n nh s n xu t cho ng i dân sau thu h i t. 1.1.2. Khái ni m thu h i t nông nghi p Nu nh giao t, cho thuê t là c ơ s làm phát sinh quan h pháp lu t t ai, phát sinh quy n s d ng t c a ng i c Nhà n c trao quy n s d ng thì thu h i t là m t bi n pháp làm ch m d t quan h pháp lu t t ai b ng m t quy t nh hành chính c a c ơ quan nhà n c có th m quy n. Thông qua nh ng ho t ng này, Nhà n c th hi n rt rõ quy n nh ot t ai vi t cách là i di n ch s h u i v i t ai.
34. 28 Trong Lu t t ai n m 1987 và Lu t t ai n m 1993, ã c p v n thu h i t, nh ng ch a nh ngh a rõ th nào là thu h i t mà ch li t kê các tr ng h p b thu hi t ( iu 14 Lu t t ai n m 1987 và iu 26 Lu t t ai n m 1993). Theo T in gi i thích thu t ng Lu t h c, thu h i t c hi u là: Cơ quan nhà n c có th m quy n thu h i quy n s d ng t c a ng i vi ph m quy nh v s d ng t Nhà n c giao cho ng i khác s d ng ho c tr l i cho ch s d ng t h p pháp b l n chi m. Tr ng h p th t c n thi t, Nhà n c thu h i t ang s dng c a ng i s d ng t s d ng vào m c ích qu c phòng, an ninh, l i ích qu c gia, l i ích công c ng [66]. Khái ni m này th c ra c ng ch a h n là m t nh ngh a rõ ràng v thu h i t, mc dù có c p các tr ng h p thu h i t nh ng n i hàm c a khái ni m này ch a bao quát h t các tr ng h p thu h i t c a Nhà n c. Khi Lu t t ai n m 2003 ra i, thu t ng thu h i t ã c gi i thích t i Kho n 5, iu 4: “Thu hi t là vi c Nhà n c ra quy t nh hành chính thu l i quy n s d ng t ho c thu l i t ã giao cho t ch c, y ban nhân dân xã, ph ng, th tr n qu n lý theo quy nh c a Lu t này”. Dù ã có s iu ch nh và m r ng n i hàm c a v n thu h i t, song cách gi i thích này ch a th t s chính xác, b i nó d n n cách hi u r ng ng i s d ng t b thu h i ch là t ch c hay y ban nhân dân xã, ph ng th tr n, trong khi theo quy nh pháp lu t, ng i s d ng t b thu h i còn có th là h gia ình, cá nhân s d ng t, hơn n a ây m i là ch th ph bi n b thu h i t. Trong quá trình xây d ng Lu t t ai nm 2013, ã có khá nhi u các quan im, ý ki n bàn lu n v khái ni m pháp lí này. Có quan im cho r ng, thu t ng “Thu h i t” ch th t s phù h p cho tr ng h p: Nhà n c thu h i do vi ph m pháp lu t t ai và thu h i do ch m d t vi c s d ng t theo pháp lu t ho c t nguy n, bi l khi nhà n c giao t, cho thuê t ho c c c p gi y ch ng nh n quy n s d ng t, m c dù không có quy n s hu nh ng ng i dân ho c t ch c ã c xác l p quy n s d ng v i ý ngh a là quy n tài s n t ( iu 108 và iu 164 - B lu t dân s ), trong quá trình s d ng t h có quy n “ nh ot” quy n s dng t h p pháp c a mình. iu 23 Hi n pháp n m 1992 quy nh: “Tài s n h p pháp c a cá nhân, t ch c, không b qu c h u hóa. Trong tr ng h p th t c n thi t vì lý do qu c phòng, an ninh và vì l i ích qu c gia, Nhà n c tr ng mua ho c tr ng dng có b i th ng tài s n c a cá nhân ho c t ch c theo th i giá th tr ng ”. M t khác, toàn v n Hi n pháp n m 1992 không có b t k quy nh nào v vi c Nhà
35. 29 nc thu h i tài s n c a công dân và t ch c. H ơn n a, Lu t tr ng mua, tr ng d ng tài s n (Lu t s 15/2008/QH12) Qu c h i khóa XII, k h p th 3 thông qua ngày 03/06/2008 ã quy nh c th v v n tr ng mua, tr ng d ng tài s n. Vì lí do trên, ch nên áp d ng c ơ ch thu h i t i vi các tr ng h p: Thu h i t do vi ph m pháp lu t t ai; Thu h i t do ch m d t vi c s d ng t theo pháp lu t ho c t nguy n và thu h i t do vi c tr ng mua không th c hi n c theo iu 17- Lu t tr ng mua, tr ng d ng tài s n. Còn i v i tr ng h p Nhà n c có nhu cu s d ng t cho m c ích qu c phòng an ninh, l i ích qu c gia, l i ích công cng, phát tri n kinh t - xã h i, cn áp d ng c ơ ch trng mua quy n s d ng t thay th cho c ơ ch thu h i t. a s các ý ki n khác l i cho r ng, trong iu ki n t ai thu c s h u toàn dân do Nhà n c là i di n ch s h u và th ng nh t qu n lí, Nhà n c có quy n phân b và iu ch nh t ai, vi c xác l p, thay i hay ch m d t quy n s d ng t c a i t ng này xác l p cho i t ng khác vì m c tiêu kinh t xã h i c a t n c là hoàn toàn thu c quy n c a Nhà n c v i hai t cách ó. Vi c có hay không s l m quy n, c quy n hay xâm ph m t i quy n tài s n t (quy n s d ng t thu c tài sn t c a ng i s d ng) không bi u hi n quy t nh hành chính v thu h i t mà cn ph i xem quy t nh hành chính ó có úng n và h p pháp hay không. Trên c ơ s ti p thu có ch n l c các ý kin, các quan im c a các nhà khoa hc, Lu t t ai n m 2013 ã c Qu c h i thông qua ngày 29/11/2013, s có hi u l c vào ngày 01/07/2014, t i kho n 11, iu 4 ã quy nh: “Nhà n c thu h i t là vi c Nhà n c quy t nh thu l i quy n s d ng t c a ng i c Nhà nc trao quy n s d ng t ho c thu l i t c a ng i s d ng t vi ph m pháp lu t v t ai”. T nh ng nghiên c u trên, có th hi u m t cách khái quát v thu h i t nh sau: “Thu h i t là vi c Nhà n c ra quy t nh hành chính thu l i t và quy n s d ng t ã giao cho các ch th s d ng t theo quy nh c a pháp lu t t ai”. T cách hi u này, có th a ra khái ni m v thu h i t nông nghi p nh sau: “Thu h i t nông nghi p là vi c Nhà n ưc ra quy t nh hành chính thu li t nông nghi p và quy n s d ng t nông nghi p ã giao cho các ch th s d ng t theo quy nh c a pháp lu t t ai ”. Thu h i t nông nghi p gây ra nh ng h u qu tiêu c c cho ng i b thu h i t. H b m t t li u s n xu t, không có công n vi c làm d n n i s ng g p nhi u khó kh n. Vì v y, vi c thu h i t nông nghi p vì lý do khách quan nh thu
36. 30 hi t nông nghi p s d ng vào m c ích qu c phòng, an ninh; l i ích qu c gia; li ích công c ng ho c vì m c ích phát tri n kinh t ph i t ra và c bi t chú tr ng v n b i th ng, h tr cho ng i s d ng t nh m giúp h s m v t qua khó kh n n nh i s ng và tìm ki m vi c làm m i. 1.1.3. Nhu c u c n thi t khách quan ca vi c thu h i t nông nghi p cho quá trình công nghi p hóa hi n i hóa t n c Nhà n c không tr c ti p chi m h u, s d ng t ai nói chung và t nông nghi p nói riêng mà giao t cho t ch c, h gia ình, cá nhân s d ng n nh lâu dài (g i chung là ng i s d ng t). Khi Nhà n c có nhu c u s d ng t vào mc ích chung nh s d ng vào m c ích qu c phòng, an ninh; l i ích qu c gia, li ích công c ng, thì Nhà n c ph i thu h i t c a ng i s d ng t. t trong bi c nh ó, thu h i t nói chung và thu h i t nông nghi p nói riêng là th c t khó tránh kh i, có th th y iu ó t nh ng lý do sau: Th nh t, Ngh quy t i h i ng toàn qu c l n th XI ã kh ng nh: “Ph n u n n m 2020, n ưc ta c b n tr thành n ưc công nghi p theo h ưng hi n i” [15, tr.31] . t c m c tiêu này, chúng ta c n y m nh công nghi p hóa, hi n i hóa t n c, xây d ng h th ng c ơ s h t ng k thu t ng b , hi n i, phát tri n ngu n nhân l c ch t l ng cao i ôi v i c i cách th ch chính tr v.v. Do v y, vi c chuy n m t ph n t nông nghi p sang s d ng vào m c ích khác là iu không tránh kh i. có th iu ch nh a m t ph n t nông nghi p thích h p sang s d ng cho các yêu c u công nghi p hóa, hi n i hóa t n c, Nhà n c c n thi t ph i th c hi n vi c thu h i t nông nghi p c a ng i s d ng t, bi vi c t ng lo i t này thì ng ngh a v i vi c ph i gi m lo i t khác, b i qu t qu c gia là có gi i hn. Th hai , cùng v i s t ng tr ng kinh t , quá trình ô th hóa ngày càng c thúc y, t ra yêu c u Nhà nc ph i xây d ng h th ng h t ng k thu t và h th ng h t ng xã h i nh m c i thi n, nâng cao i s ng c a ng i dân. iu này dn n vic Nhà n c ph i thu h i t ang s d ng (trong ó có khá nhi u di n tích t nông nghi p) chuy n sang m c ích khác. Tuy nhiên, v n t ra c n ph i gi i quy t, ó là vi c thu h i t nông nghi p ph i c tính toán m t cách khoa hc và d a trên c ơ s quy ho ch m b o hài hòa gi a t ng tr ng kinh t v i n nh xã h i, gi a phát tri n công nghi p, d ch v v i bo m an ninh l ơ ng th c qu c gia và s phát tri n b n v ng t n c. Chúng ta ph i ý th c r t rõ v vai trò ca t nông nghi p i v i cu c s ng c a ng i dân hi n t i và mai sau. Chính vì
37. 31 vy, không th phát tri n công nghi p b ng m i giá mà ph i c n tr ng, bi t trân tr ng i v i t nông nghi p. Th ba , vi c thu h i t nông nghi p còn do nhu c u chuy n m c ích s dng t nông nghi p nh m m c ích s d ng t hi u qu h ơn. Trên th c t , có nh ng tr ng h p ch s d ng t nông nghi p hoang hóa, không khai thác c giá tr s d ng c a t, ho c là cho ng i khác thuê s d ng vào m c ích khác, ho c b n thân di n tích t nông nghi p ó không còn áp ng c yêu c u v m t hóa, lý cho m c ích tr ng tr t, ví d t có d c cao, b c màu, c n ci, Trong khi ó, vi c chuy n t nông nghi p thành t ô th làm cho giá tr m t ơn v di n tích t t ng lên rõ r t, ví d t nông nghi p có giá 50.000 /1m 2 nh ng chuy n sang t ô th thì giá tr t s t ng lên là 5.000.000 /1m 2 (t ng g p 100 l n). m bo hi u qu cho vi c s d ng t, c ng nh quy n l i c a ch th s d ng t, vi c quy ho ch, chuy n m c ích s d ng t nông nghi p c n ph i c t ra. Vi c thu h i t nông nghi p do nhu c u c a Nhà n c s là h p lí, h p quy lu t và chính áng n u t ó c khai thác và s d ng có hi u qu cho các m c ích qu c phòng, an ninh, l i ích qu c gia, l i ích công c ng và vì m c tiêu phát tri n kinh t . Vi c thu h i t nông nghi p c ng s là t t y u và nh n c s ng lòng, nh t trí cao c a ngi có t b thu h i n u t ó c s d ng ích th c cho s nghi p công nghi p hóa, ô th hóa t n c và i kèm v i ó là chính sách b i th ng, h tr cho ng i có t b thu h i m t cách th a áng, h ơn th n a là s b trí vi c làm g n li n v i vi c chuy n d ch c ơ c u kinh t m t cách h p lí, cân b ng. 1.2. Lý lu n v bi th ng khi Nhà n c thu h i t nông nghi p 1.2.1. Lu n gi i thu t ng “b i th ng khi Nhà n c thu h i t” Trong th c ti n thi hành pháp lu t c ng nh trong quá trình th o lu n góp ý cho d th o Hi n pháp n m 1992 s a i và óng góp ý ki n cho d th o Lu t t ai n m 2003 s a i, có nh ng quan im khác nhau xung quanh thu t ng “b i th ng khi Nhà n c thu h i t”. i n m t quan ni m t ơ ng i th ng nh t v thu t ng này, chúng tôi xin a ra các quan im lu n bàn v v n này nh sau: Quan im th nh t: Hi n pháp n m 1992 không quy nh v v n thu h i t, mà ch quy nh v v n tr ng mua ho c tr ng d ng có b i th ng tài s n hp pháp c a cá nhân, t ch c (iu 23, Hi n pháp 1992). Quy n thu h i t c a Nhà n c là quy nh riêng c a h th ng pháp lu t v t ai, c n c vào s h u toàn dân v t ai, mà ch a c th hi n trong Hi n pháp, o lu t gc c a qu c gia. C n ph i thay c ơ ch “Nhà n c thu h i t” c a Lu t t ai bng c ơ ch
38. 32 “Nhà n ưc tr ưng mua ho c tr ưng d ng quy n s d ng t” và ch áp d ng “trong tr ưng h p th t c n thi t vì lý do qu c phòng, an ninh và vì l i ích qu c gia ”, ch nh vy Lu t t ai m i phù h p v i Hin pháp” [27]. Cn t duy theo h ng, vic tr ng mua quy n s d ng t (Nhà n c có quy n bu c ng i dân ph i bán) c th c hi n trong tr ng h p c n l y t ph c v m c ích chung c a xã h i; còn tr ng d ng quy n s d ng t s c th c hi n trong nh ng tr ng h p kh n cp c a chi n tranh, thiên tai ho c trong nh ng tr ng h p c n thi t khác. Tr ng hp tr ng mua quy n s d ng t, Nhà n c s bù p t n th t cho ng i s d ng theo c ơ ch b i hoàn th a áng. Vi vai trò i di n ch s h u, Nhà n c có quy n trng mua và ã mua thì ph i có giá bi hoàn th a áng theo th i giá th tr ng ho c là n bù giá công bng do c ơ quan chuyên trách nh giá t th c hi n. Quan im th hai : “B i th ng” hay “ n bù” thi t h i khi Nhà nc thu h i t, v n c n nh danh l i [60, tr.40]. Có th th y, “b i th ng” và “ n bù” u th hi n bi n pháp kh c ph c nh ng thi t h i do m t bên gây ra cho bên kia. i vi trách nhi m b i th ng, xét v m t lý lu n theo thông l c a pháp lu t qu c t và pháp lu t dân s Vi t Nam; trách nhi m b i th ng ch phát sinh khi có các iu ki n c n và sau: (i) Có thi t h i th c t x y ra; (ii) Hành vi gây thi t h i là hành vi trái pháp lu t; (iii) Có m i quan h nhân qu gi a hành vi trái pháp lu t và thi t hi; (iv) Có l i c a ng i gây thi t h i. Trách nhi m b i th ng c a Nhà n c c t ra khi Nhà n c ã th c hi n m t hành vi trái pháp lu t và gây thi t h i. C th , ó là vi c Nhà n c ch u trách nhi m bi th ng cho cá nhân, t ch c b thi t h i v v t ch t, t n th t v tinh th n do l i c a ng i thi hành công v gây ra trong quá trình th c hi n ch c n ng, nhi m v c Nhà n c giao. V n này ã c quy nh trong Lu t trách nhi m b i th ng Nhà n c n m 2009, còn trách nhi m b i th ng khi Nhà n c thu h i t không c nh danh và không thu c ph m vi iu ch nh c a Lu t này. V y trách nhi m mà Nhà n c ph i bù p nh ng t n th t cho ng i s d ng t, khi thu h i t c hi u nh th nào? Tr c ht c n th y r ng thu h i t theo quy nh c a pháp lu t t ai, là vi c Nhà n c b ng quy n l c c a nhân dân giao phó (Nhà n c CHXH ch ngh a Vi t Nam là Nhà n c c a nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân) và b ng ý chí c a mình do pháp lu t quy nh, quy t nh thu h i t c a t ch c, cá nhân vì l i ích ca toàn xã h i. H ơn n a, vi c thu h i này, m c dù gây thi t h i cho ng i s d ng t nh ng không ph i là hành vi vi ph m pháp lu t, mà là hành vi chính áng vì l i
39. 33 ích chung. Do v y, trong tr ng h p này, pháp lu t nên quy nh là “ n bù thi t hi” khi Nhà n c thu h i t s d ng vào m c ích qu c phòng, an ninh, l i ích qu c gia, l i ích công c ng. Quan im th ba : Theo quan im riêng, tác gi cho r ng, “Thu h i t” và “B i th ng khi thu h i t” là nh ng thu t ng luôn g n li n v i ch s h u toàn dân i v i t ai mà Nhà n c là ng i i di n. iu này c n c xem xét hai khía c nh: (i) Quy n i di n s h u c a Nhà n c i v i t ai là c ơ s , là nn t ng pháp lý cho Nhà n c th c hi n vi c thu h i t; (ii) B i th ng là h qu tt y u sau thu h i, n u ng i s d ng t áp ng c các iu ki n do pháp lu t t ai quy nh. M t khác, “b i th ng” là thu t ng phù h p t trong b i c nh Nhà n c thu h i t v i t cách là ch s hu i di n i v i t ai. iu này c minh ch ng b i nh ng lý do c ơ b n sau: Th nh t, Vi t Nam, t ai thu c s h u toàn dân do Nhà n c i di n ch s h u, m c dù ây c ng là v n còn gây ra nhi u quan im trái chi u. Tuy nhiên, ch s h u này c xây d ng d a trên nh ng n n t ng lý lu n khá v ng ch c và c ơ s th c ti n phù h p v i iu ki n hoàn c nh t n c ta. iu này ã tr thành nguyên t c c ơ b n nh t c a quá trình xây d ng và hoàn thi n pháp lu t t ai t Hi n pháp n m 1980 n Hi n pháp n m 1992 s a i, Hi n pháp nm 2013 và Lu t t ai n m 2013 hi n nay. t ai, tài nguyên n c, tài nguyên khoáng sn, ngu n l i vùng bi n, th m l c a, vùng tr i và các tài s n do Nhà n c u t, qu n lý, là “tài s n công thu c s h u toàn dân do Nhà n c i di n ch s h u và th ng nh t qu n lý”. Vi c th c hi n s h u toàn dân v t ai, do Nhà n c i di n ch s h u nh m m b o cho Nhà n c ch ng trong khai thác, s d ng tài nguyên t ai ph c v các m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i, an ninh, qu c phòng; ph c v yêu c u công nghi p hóa, hi n i hóa t n c. H ơn n a, t ai là thành qu do công s c, x ơ ng máu c a bao th h ng i Vi t Nam khai phá, gìn gi , c i t o. Vi c ti p t c quy nh s h u toàn dân i v i t ai nh m bo m n nh trong qu n lý, s d ng t ai và n nh xã h i. V n bi t r ng, cho dù th c hi n hình th c s h u nào i v i t ai i ch ng n a (s h u t nhân nh nhi u nc trên th gi i hay s h u toàn dân nh Vi t Nam) thì trong th c ti n áp d ng cng s có nh ng m t trái c a nó. Vi t Nam, ã có nh ng quan im cho r ng, nên l a ch n hình th c s h u t nhân i v i t ai, th nh ng, v n t ra là chúng ta ph i cân i gi a cái c và cái m t, gi a cái l i tr c m t và nh ng iu s ph i tr giá trong t ơ ng lai, có m t s l a ch n phù h p, gi v ng c s n