Luận văn Nghiên cứu các cấu trúc Hải Dương phục vụ dự báo ngư trường vùng biển khơi miền trung Việt Nam

Nội dung text: Luận văn Nghiên cứu các cấu trúc Hải Dương phục vụ dự báo ngư trường vùng biển khơi miền trung Việt Nam

1. ĐI H C QU C GIA HÀ N I TR ƯNG Đ I H C KHOA H C T NHIÊN = = = = = = == = = = = BÙI THANH HÙNG NGHIÊN C U CÁC C U TRÚC H I D ƯƠ NG PH C V D BÁO NG Ư TR ƯNG VÙNG BI N KH ƠI MI N TRUNG VI T NAM LU N VĂN TH C S Ĩ KHOA H C HÀ N I, 2010
2. ĐI H C QU C GIA HÀ N I TR ƯNG Đ I H C KHOA H C T NHIÊN BÙI THANH HÙNG NGHIÊN C U CÁC C U TRÚC H I D ƯƠ NG PH C V D BÁO NG Ư TR ƯNG VÙNG BI N KH ƠI MI N TRUNG VI T NAM Chuyên ngành: H i D ươ ng hc Mã s : 60. 44. 97 LU N VĂN TH C S Ĩ KHOA H C NG ƯI H ƯNG D N KHOA H C: PGS.TS. ĐOÀN VĂN B HÀ N I, 2010
3. Li c m ơn Đ hoàn thành khoá lu n này, tôi xin g i l i c m ơn chân thành và sâu s c nh t t i PGS.TS. Đoàn Văn B - b môn H i du ơng h c- ngu i đã đnh hu ng, tr c ti p h ưng dn và tn tình giúp đ em v nhi u m t. Tôi c ũng xin g i l i c m ơn t i các th y cô trong Khoa Khí t ưng -Thu văn và H i dươ ng h c, các b n cùng l p, các đ ng nghi p và lãnh đo Vi n Nghiên c u H i s n đã có nh ng ch d n và gi i đáp quý báu, t o đi u ki n thu n l i đ tôi hoàn thành khoá lu n. Trong quá trình th c hi n, lu n văn ch c ch n không tránh kh i có nhi u thi u sót, vì vy tôi r t mong nh n đ ưc s góp ý c a th y cô và các b n đng nghi p đ lu n văn có th hoàn thi n h ơn. Tôi xin chân thành c m ơn ! Hà N i, ngày 5 tháng 11 năm 2010 Hc Viên Bùi Thanh Hùng
4. MC L C DANH M C CÁC CH VI T T T 3 DANH M C CÁC B NG 3 DANH M C CÁC HÌNH 4 M Đ U 7 Ch ươ ng 1. Gi i thi u vùng bi n nghiên c u và ph ươ ng pháp s d ng 9 1.1. Mt s đi u ki n t nhiên vùng bi n nghiên c u 9 1.1.1. V trí đ a lý 9 1.1.2. Đi u ki n khí t ưng 10 1.1.2.1. Nhi t đ không khí 10 1.1.2.2. Tr ưng áp su t khí quy n 11 1.1.2.3. Tr ưng gió 13 1.1.3. Đ c đ i m các tr ưng h i d ươ ng h c 16 1.1.3.1. Tr ưng dòng ch y bi n 16 1.1.3.2. Hàm l ưng Ôxy hoà tan 19 1.1.3.3. Ch s pH 20 1.1.4. Các front vùng bi n nghiên c u 21 1.2.Vai trò sinh thái c a m t s y u t môi tr ưng bi n đ i v i đ i s ng m t s loài cá ng đ i d ươ ng 24 1.2.1. Đ i v i cá ng vây vàng (Thunnus albacares) 24 1.2.2. Đ i v i cá ng m t to (Thunnus obesus) 25 1.2.3. Đ i v i cá ng v n (Katsuwonus pelamis) 27 1.3.Tài li u và ph ươ ng pháp 28 1
5. 1.3.1. C ơ s d li u h i d ươ ng h c 28 1.3.2. C ơ s d li u cá Vietfish base 31 1.3.2. Ph ươ ng pháp 34 Ch ươ ng 2. M t s c u trúc h i d ươ ng đ c tr ưng t i vùng bi n nghiên c u 35 2.1. Phân b và bi n đ ng tr ưng nhi t đ n ưc bi n t ng m t 35 2.2. D th ưng nhi t đ t ng m t 38 2.3. C u trúc nhi t đ th ng đ ng 40 2.4. Đ dày l p đ ng nh t nhi t đ b m t 45 2.5. Phân b và bi n đ ng đ sâu m t đ ng nhi t 24 0C 48 2.6. Phân b và bi n đ ng đ sâu m t đ ng nhi t 20 0C 51 2.7. Phân b và bi n đ ng đ sâu biên d ưi t ng đ t bi n nhi t đ 54 2.8. Phân b và bi n đ ng c a các front 55 Ch ươ ng 3. Quan h gi a n ă ng su t đ ánh b t v i m t s c u trúc h i d ươ ng đ c tr ưng58 3.1. M i liên quan đ nh tính gi a ng ư tr ưng và m t s c u trúc h i d ươ ng 58 3.2. M i liên quan đ nh l ưng n ă ng su t đ ánh b t và các y u t môi tr ưng 61 KT LU N 64 KI N NGH 65 TÀI LI U THAM KH O 66 2
6. DANH M C CÁC CH VI T T T CSDL Cơ s d li u Đ NTM Đng nh t t ng m t HTN Đ Hi t nhi t đi XBMT&GB Đ Xa b mi n trung và gi a Bi n Đ ông DANH M C CÁC B NG Bng 1. Giá tr trung bình m t s y u t hóa h c-môi tr ưng 20 Bng 2. Đ c tr ưng nhi t mu i các kh i n ưc mùa đông (Đ t ài KT03-10) 23 Bng 3. Đ c tr ưng nhi t mu i các kh i n ưc mùa hè ( Đ tài KT03-10) 23 Bng 4. Ngu n s li u ngh câu vàng 31 Bng 5. Ngu n s li u ngh l ưi rê 32 Bng 6. Ngu n s li u ngh l ưi vây 32 Bng 7. S b n ghi theo thành ph n loài và theo tr m trong CSDL ngh cá 33 Bng 8. Th ng kê s l ưng tr m và t l s l ưng tr m theo ngh trong CSDL ngh cá vùng bi n XBMT&GB Đ 33 Bng 9. Bi n thiên đ dày l p đ ng nh t nhi t đ (m) trong mùa đ ông gi a các n ă m ti đ i m 112 đ kinh đ ông, 12 đ v ĩ b c 46 Bng 10. Các giá tr trung bình, l n nh t, nh nh t đ dày l p Đ NTM (m) toàn vùng bi n nghiên c u theo tháng 47 Bng 11. Danh m c các c u trúc nhi t bi n đ ưc ch n làm bi n đ c l p 61 Bng 12. T ng h p m t s thông tin c ơ b n c a ph ươ ng trình t ươ ng quan đ i v i ngh câu 62 Bng 13. T ng h p m t s thông tin c ơ b n c a ph ươ ng trình t ươ ng quan đ i v i ngh Rê 63 Bng 14. T ng h p m t s thông tin c ơ b n c a ph ươ ng trình t ươ ng quan đ i v i ngh Vây 63 3
7. DANH M C CÁC HÌNH Hình 1. Vùng bi n nghiên c u 9 Hình 2. Bi n trình n ă m nhi t đ không khí t i m t s khu v c trong vùng bi n nghiên c u.10 Hình 3. B n đ tr ưng áp trung bình tháng 1(trái) và tháng 7(ph i) trên Bi n Đ ông 11 Hình 4. B n đ tr ưng ng su t gió trung binh tháng 1 (trái) và tháng 7 (ph i) trên mt Bi n Đ ông 14 Hình 5. Tr ưng roto ng su t gió (dyn/cm 3)trên m t bi n trung bình tháng 1(trái) và tháng 7(ph i) tính theo tr ưng ng su t gió c a Halleman and Rosenstein (1983) 15 Hình 6. H th ng dòng ch y t ng m t trên Bi n Đ ông (Atlat qu c gia) 16 Hình 7. Phân b n ng đ DO(ml/l) trung bình t ng mt trong mùa đ ông (trái) và mùa hè (ph i) 19 Hình 8 . S ơ đ phân b front trong bi n Đ ông (theo Belkin I.M)[6] 21 Hình 9. Các front SST chu k ỳ dài Bi n Đ ông tháng hai giai đ o n 1985- 1996[5] 21 Hình 10. B n đ phân b các kh i n ưc và front trên m t bi n theo hai mùa gió 22 Hình 11. Phân bô s l ưng tr m l ch s có thu th p nhi t đ n ưc bi n 30 Hình 12. M t đ các tr m ngh câu trong CSDL ngh cá xa b 33 Hình 13. M t đ các tr m ngh rê trong CSDL ngh cá xa b 33 Hình 14. M t đ các tr m ngh vây trong CSDL ngh cá xa b 33 Hình 15. Phân b trung bình nhi u n ă m nhi t đ n ưc bi n t ng m t ( 0C) tháng 1(bên trái) và tháng 4 (bên ph i) 35 Hình 16. Phân b trung bình nhi u n ă m nhi t đ n ưc bi n tng m t ( 0C) tháng 7(bên trái) và tháng 10 (bên ph i) 36 Hình 17. Bi n trình trung bình nhi t đ n ưc t ng m t toàn vùng bi n nghiên c u36 Hình 18. Bi n trình n ă m nhi t đ n ưc b ên các t ng t i đ i m (109,25 và 10,25)37 Hình 19. Bi n trình n ă m nhi t đ nưc bi n các t ng t i đ i m (110,75 và 15,75)37 Hình 20. Bi n trình n ă m nhi t đ nưc bi n các t ng t i đ i m (113,25 và 13,25)38 4
8. Hình 21. Phân b trung bình nhi u n ă m d th ưng nhi t đ t ng m t( 0C) tháng 1 (bên trái) và tháng 4 (bên ph i) 39 Hình 22. Phân b trung bình nhi u n ă m d th ưng nhi t đ t ng m t ( 0C) tháng 7 (bên trái) và tháng 10 (bên ph i) 39 Hình 23. Phân b th ng đ ng nhi t đ n ưc t i đ i m 112 oE , 12 oN 41 Hình 24. Phân b nhi t đ trên m t c t v ĩ tuy n 16,25 oN tháng 1 (trái), tháng 4 (ph i) 42 Hình 25.Phân b nhi t đ trên m t c t v ĩ tuy n 16,25 oN tháng 7 (trái ), tháng 10(ph i) 42 Hình 26 .Phân b nhi t đ trên m t c t v ĩ tuy n 11,75 oN tháng 1 (trái) tháng 4 (ph i) 43 Hình 27. Phân b nhi t đ trên m t c t v ĩ tuy n 11,75oN tháng 7 (trái ) tháng10 (ph i) .43 Hình 28 . Phân b nhi t đ trên m t c t kinh tuy n 110,25 oE trong tháng 1 43 Hình 29. Phân b nhi t đ trên m t c t kinh tuy n 110,25 oE trong tháng 7 44 Hình 30. Phân b nhi t đ trên m t c t kinh tuy n 113,75 oE trong tháng 1 44 Hình 31. Phân b nhi t đ trên m t c t kinh tuy n 113,75 oE trong tháng 7 44 Hình 32. Bi n trình n ă m đ dày l p đ ng nh t nhi t đ t i các đ i m nút (t v ĩ đ 11,25 oN đ n 15,75 oN) trên kinh tuy n 110,75 oE 45 Hình 33. Bi n trình n ă m đ dày l p đ ng nh t nhi t đ t i các đ i m nút (t v ĩ đ 8,25 oN đ n 10,75 oN) trên kinh tuy n 110,75 oE 45 Hình 34. Bi n trình n ă m đ dày l p đ ng nh t nhit đ t i các đ i m nút (t v ĩ đ 12,25 oN đ n 16,75 oN) trên kinh tuy n 114,75 oE 46 Hình 35.Phân b trungbình nhi u n ă m đ dày l p đ ng nh t nhi t đ b m t (m) tháng 1 (bên trái) và tháng 4 (bên ph i) 47 Hình 36. Phân b trungbình nhi u n ă m đ dày l p đ ng nh t nhi t đ b m t (m) tháng 7 (bên trái) và tháng 10 (bên ph i) 47 Hình 37. Bi n trình n ă m đ sâu t ng đ ng nhi t 24 0C trong toàn vùng bi n nghiên c u .49 Hình 38. Phân b trung bình nhi u n ă m đ sâu(m) m t đ ng nhi t 24 0C tháng 1 (bên trái) và tháng 4 (bên ph i) 50 Hình 39. Phân b trung bình nhi u n ă m đ sâu(m) m t đ ng nhi t 24 0C tháng 7 (bên trái) và tháng 10 (bên ph i) 50 5
9. Hình 40. Bi n đ i trung bình kho ng cách hai m t đ ng nhi t đ 20 0C và m t 24 0C theo ph ươ ng kinh tuy n trên vùng bi n nghiên c u 52 Hình 41. Bi n đ i trung bình kho ng cách hai m t đ ng nhi t đ 20 0C và m t 24 0C theo ph ươ ng kinh tuy n trên vùng bi n nghiên c u 52 Hình 42. Phân b trung bình nhi u n ă m đ sâu(m) t ng đ ng nhi t 20 0C tháng 1 (bên trái) và tháng 4 (bên ph i) 53 Hình 43. Phân b trung bình nhi u n ă m đ sâu (m )t ng đ ng nhi t 20 0C tháng 7 (bên trái) và tháng 10 (bên ph i) 53 Hình 44. Phân b trung bính nhi u n ă m đ sâu(m) biên d ưi c a t ng đ t bi n nhi t đ tháng 1 (bên trái) và tháng 4 (bên ph i) 55 Hình 45. Phân b trung bình nhi u n ă m đ sâu (m)biên d ưi c a t ng đ t bi n nhit đ tháng 7 (bên trái) và tháng 10 (bên ph i) 55 Hình 46. Các khu v c có gradienT ≥ 0,2 0C/10km 57 Hình 47. Các khu v c có gradienT ≥ 0,2 0C/10km 57 Hình 48. Bi n đ ng trung bình n ă ng su t đ ánh b t ngh câu vàng theo ph ươ ng kinh tuy n trên vùng bi n nghiên c u 58 Hình 49. Bi n đ ng nhi t đ n ưc bi n trung bình nhi u n ă m các tháng theo ph ươ ng kinh tuy n trên vùng bi n nghiên c u 59 Hình 50. Bi n đ ng trung bình n ă ng su t đ ánh b t ngh câu vàng theo ph ươ ng v ĩ tuy n trên vùng bi n nghiên c u 60 Hình 51. Các khu v c có gradienT ≥ 0,2 0C/10km tháng 7 60 6
10. M Đ U Nh ư đ ã bi t, nh ng đ i u ki n luôn thay đ i ca môi tr ưng bên ngoài đ óng vai trò quy t đ nh đ i v i s di c ư theo mùa, di c ư không theo chu k ỳ và s phân b c a cá. Ngoài ra các đ i u ki n c a môi tr ưng và nh ng thay đ i c a chúng có nh hưng t i kh n ă ng b sung, s sinh t n và sinh tr ưng c a cá. Môi tr ưng bên ngoài còn tác đng c đ n nh ng quá trình sinh h c nh ư đ tr ng và sinh tr ưng. Mc dù có nh ng đ c đ i m ph c t p trong phân b và bi n đ ng các đ àn cá bi n nhi t đ i Vi t Nam so v i các khu v c khác trên th gi i, nh ưng các quy lu t rút ra đ ưc trong th c t nghiên c u đ ã cho th y có s t n t i m i t ươ ng quan gi a phân b và bi n đ ng các đ àn cá (mùa v , đ sâu t p trung, các bãi cá v.v ) v i các đc tr ưng thu đ ng l c và môi tr ưng bi n. Các nghiên c u c ũng đ ã ch ra r ng các đ àn cá kinh t ch y u (ví d cá ng đ i d ươ ng) th ưng t p trung t i các khu v c có liên quan t i các c u trúc h i d ươ ng đ c thù nh ư các d i front, l p đ ng nh t trên, tng đ t bi n nhi t-mu i Các c u trúc h i d ươ ng đ c tr ưng quy mô l n (vùng ho t đ ng n ưc tr i, các front, l p đ t bi n nhi t-mu i ) trong bi n luôn bi n đ ng d ưi nh h ưng c a các quá trình h i d ươ ng quy mô v a và nh (c u trúc nh theo đ sâu c a nhi t đ , đ mu i, sóng n i, các tác đ ng th i ti t). Các k t qu nghiên c u nh ng quá trình này nhi u vùng đ i d ươ ng th gi i đ ã đưc ng d ng có hi u qu trong các mô hình tính toán và d báo các c u trúc nhi t mu i, hoàn l ưu và môi tr ưng, góp ph n nâng cao hi u qu công tác d báo và đ ánh giá d báo cá bi n kh ơi. Đi v i Bi n Đ ông và vùng bi n Vi t Nam, do h n ch v đ chính xác trong xác đ nh ng ư tr ưng c ũng nh ư các c u trúc h i d ươ ng có liên quan nên chúng ta ch ưa thi t l p đ ưc m i quan h gi a các c u trúc khí t ưng-hi v ă n đ c tr ưng (nh ư các đ i front, vùng ho t đ ng n ưc tr i, vùng h i t và phân k ỳ dòng ch y, l p đ t bi n nhi t mu i ) v i kh n ă ng t p trung, phân tán, di c ư, b t m i c a các đ i tưng cá n i l n đ i d ươ ng. M t khác, trong th c t , ph m vi ho t đ ng khai thác ca các tàu thuy n c ũng nh ư khu v c t p trung cá và ph m vi th hi n các c u trúc 7
11. hi v ă n l i th ưng gi i h n trong quy mô v a và nh (t 1-2 km đ n 20-30 km). Hi n t i, nh ng thông tin này còn ch ưa đ ưc quan tâm đ y đ nên ch ưa th có đ ưc các d báo ng ư tr ưng quy mô v a và nh ph c v đ i u hành s n xu t Vi c nghiên c u các y u t môi tr ưng và m i quan h cá-môi tr ưng th ưng g p r t nhi u khó kh ă n vì tính ch t ph c t p trong quá trình hình thành, phân b và bi n đ ng c a các y u t ngo i c nh c ũng nh ư các tác đ ng l n nhau gi a chúng và nh h ưng v m t sinh h c, sinh thái h c do chúng gây ra. Chính vì vy các nhà h i d ươ ng h c ngh cá th ưng ph i nghiên c u tác đ ng c a các y u t môi tr ưng m c đ nh t đ nh, trong đ ó có th tách riêng kh o sát s tác đ ng c a mt ho c m t s y u t ch không th kh o sát t h p toàn b chúng. đ ây chúng tôi l a ch n nghiên c u c u trúc nhi t vùng bi n xa b mi n trung, b i nhi t đ n ưc bi n là m t trong nh ng nhân t quan tr ng nh t c a môi tr ưng bên ngoài có nh h ưng tr c ti p ho c gián ti p đ n t p tính c a cá. Trong môi tr ưng bi n, nh ng thay đ i c a nhi t đ th ưng kèm theo nh ng thay đ i c a các y u t khác mà tác đ ng tr c ti p c a chúng có th là r t l n, thí d nh ư s thay đi c a h i l ưu. Trong đ a s các tr ưng h p, nhi t đ đ ưc xem là ch tiêu quan tr ng nh t c a các đ i u ki n sinh thái tr i và luôn thay đ i. Mc tiêu c a lu n v ă n là xác đ nh đ ưc các c u trúc h i d ươ ng đ c tr ưng (nhi t đ ) và m i quan h gi a các c u trúc này v i s t p trung c a các loài hi s n (d a vào n ă ng su t đ ánh b t và thành ph n loài) vùng bi n xa b mi n Trung, làm c ơ s cho d báo ng ư tr ưng. N i dung chính c a lu n v ă n đ ưc trình bày thành 03 ch ươ ng: Ch ươ ng 1 : Gi i thi u vùng bi n nghiên c u và ph ươ ng pháp s d ng Ch ươ ng 2 : M t s c u trúc h i d ươ ng đ c tr ưng trong vùng bi n nghiên c u Ch ươ ng 3 : Quan h gi a n ă ng su t đ ánh b t, thành ph n loài v i m t s c u trúc h i d ươ ng đ c tr ưng 8
12. Ch ươ ng 1. Gi i thi u vùng bi n nghiên c u và ph ươ ng pháp s d ng 1.1. Mt s đ iu ki n t nhiên vùng bi n nghiên c u 1.1.1. V trí đ a lý Vùng bi n nghiên c u gi i h n trong kho ng 6,0 oN-17,0 oN, 107,0 oE- 117,0 oE, v i hai qu n đ o Hoàng Sa và Tr ưng Sa thu c ch quy n Vi t Nam, là vùng bi n có v trí chi n l ưc quan tr ng và r t giàu ti m n ă ng cho s phát tri n kinh t bi n c ũng nh ư an ninh qu c phòng (hình 1). Hình 1. Vùng bi n nghiên c u 9
13. 1.1.2. Đ i u ki n khí t ưng 1.1.2.1. Nhi t đ không khí Nhi t đ không khí trung bình n ă m khu v c này có giá tr dao đ ng t 26,5 oC - 27,5 o C, t ươ ng đ ươ ng nh ư khu v c ngoài kh ơi Thái Bình D ươ ng trên cùng v ĩ tuy n. Trong mùa đ ông , nhi t đ không khí trung bình th p nh t vào tháng 1 t i khu vc qu n đ o Hoàng Sa (vùng 77) là 23,3 oC, t i khu v c phía đ ông (vùng 70) là 24,7 oC, đ i d n v phía nam v ĩ tuy n 15 oN giá tr này t ă ng lên đ n trên 25 oC (vùng 102). Nhi t đ không khí trung bình th p nh t đ o đ ưc Hoàng Sa là 12 oC. Hình 2. Bi n trình n ă m nhi t đ không khí t i m t s khu v c trong vùng bi n nghiên c u Trong mùa hè , các tháng 5, 6 và 7 là nóng nh t, Hoàng Sa tháng 5 có nhi t đ không khí trung bình là 29,0 oC, nhi t đ cao nh t là 38 oC. Biên đ n ă m c a nhi t đ không khí trung bình tháng t i khu v c này dao đ ng trong kho ng t 5 oC đ n 7oC, trong đ ó t i các vùng đ ông nam có biên đ nh nh t. So sánh v i các tr m ven b trên cùng v ĩ tuy n, có th th y t i các vùng bi n ven b biên đ n ă m nhi t đ trung bình có th đ t trên 8 oC nh ư tr m S ơn Trà (hình 2). Trong các tháng mùa đ ông nhi t đ trung bình trên khu v c có h ưng t ă ng dn t phía tây-bc v đ ông-nam v i giá tr gradient x p x 1 oC/1 v ĩ đ . Vào mùa hè, nhi t đ không khí h u nh ư đ ng nh t v i giá tr cao do tác đ ng c a không khí nóng t đ t li n. 10
14. 1.1.2.2. Tr ưng áp su t khí quy n Tr ưng áp su t khí quy n trên m t Bi n Đ ông ch u nh h ưng tr c ti p c a quá trình bi n đ ng phân b c a các trung tâm khí áp c ơ b n quy mô toàn c u đ ưc hình thành do quá trình t ươ ng tác đ i d ươ ng-khí quy n-lc đ a. V i v trí đ a lý c a mình tr ưng khí áp trên Bi n Đ ông ch u nh h ưng tr c ti p và m nh m nh t c a các đ i khí áp quan tr ng đ ó là rãnh áp th p xích đ o-nhi t đ i đ i qua khu v c, d i áp cao c n nhi t đ i phía b c và áp cao n Đ D ươ ng phía nam. Do quá trình t ươ ng tác l c đ a-đi d ươ ng, các đ i khí áp này có s phân hóa và bi n đ ng l n theo chu k ỳ n ă m, trong đ ó rãnh áp th p xích đ o-nhi t đ i có s d ch chuy n theo h ưng b c- nam. Trong các mùa, đ i khí áp cao c n nhi t đ i b c bán c u có th bao g m m t di các trung tâm áp cao t n t i th ưng xuyên trên các đ i d ươ ng và l c đ a trong mùa đ ông, ho c chuy n thành các trung tâm áp th p trên l c đ a và áp cao trên đ i dươ ng trong mùa hè. Đ i v i Bi n Đ ông và khu v c Đ ông-Nam Á, v trí trung bình ca rãnh áp th p xích đ o-nhi t đ i có s d ch chuy n l n nh t theo h ưng b c-nam so v i các khu v c khác trên Trái Đ t (hình 3). Ph m v d ch chuy n c a rãnh áp th p này t ươ ng ng v i d i h i t nhi t đ i (HTN Đ ) trên khu v c đ ưc xác đ nh t kho ng 20°S trong mùa đ ông đ n h ơn 40°N trong mùa hè. Hình 3. B n đ tr ưng áp trung bình tháng 1(trái) và tháng 7(ph i) trên Bi n Đ ông 11
15. Di h i t nhi t đ i trên khu v c bi n th ưng có h ưng bi n đ i theo v trí trung bình và khi đ i qua Bi n Đ ông n m v t chéo t đ t li n qua qu n đ o Philipin. Trên d i c n nhi t đ i, trung tâm khí áp cao c n nhi t đ i b c Thái Bình D ươ ng có xu th m nh và m r ng h ơn trên đ i d ươ ng trong mùa hè và y u h ơn trong mùa đ ông Trong mùa hè, do s suy y u c a d i áp th p v ĩ đ cao, v trí trung tâm áp cao c ũng có s d ch chuy n t ươ ng đ i v phía đ ông-bc Thái Bình D ươ ng Trong mùa đ ông, trên ph n l c đ a châu Á c a đ i này luôn có s hi n di n ca trung tâm áp cao l c đ a. S liên k t và t ươ ng tác c a hai trung tâm này có vai trò ht s c quan tr ng chi ph i tr ưng áp trên Bi n Đ ông. Có th nh n th y rõ s hi n di n c a các trung tâm áp cao này trên các b n đ tr ưng áp khu v c Đ ông-Nam Á và Bi n Đ ông trong mùa đ ông thông qua các ph n rìa cao áp n m phía b c chí tuy n b c (hình 3). V trí c a rìa áp cao này th ưng d ch chuy n theo h ưng đ ông tây khi tác đ ng ca trung tâm áp cao l c đ a t ă ng c ưng. V trí c a đ ưng đ ng áp 1020mb th ưng chuy n d ch theo h ưng b c nam trong t ng đ t gió mùa và là m t trong nh ng d u hi u c a tác đ ng trung tâm áp cao l c đ a trên vùng bi n. Các k t qu nghiên c u th ng kê cho th y, trong m t s tr ưng h p khi trung tâm áp cao l c đ a suy y u, có th nh n th y s hi n di n c a rìa cao áp phía đ ông- bc khu v c, đ i u này cho th y có nhi u kh n ă ng trung tâm áp cao c n nhi t đ i b c Thái Bình D ươ ng th hi n nh h ưng c a mình. Trong mùa hè, tr ưng khí áp trên khu v c Đ ông-Nam Á và Bi n Đ ông b t đ u ch u s tác đ ng c a đ i áp cao c n nhi t đ i nam bán c u, đ c bi t là trung tâm áp cao c n nhi t đ i nam n Đ D ươ ng (hình 3). Tuy nhiên t b n đ tr ưng áp mùa hè toàn c u cho th y, Bi n Đ ông và các khu v c k c n n m trong đ i áp th p xích đ o- nhi t đ i đ ưc m r ng và d ch chuy n m nh v phía l c đ a Đ ông Á. Trên các b n đ tr ưng áp trên Bi n Đ ông v trí c a d i áp th p này th ưng đ ưc nh n th y thông qua v trí c a d i h i t nhi t đ i n m v t qua Bi n Đ ông. Quá trình t ă ng c ưng c a trung tâm áp th p l c đ a còn đưc th hi n qua s t n t i th ưng xuyên c a m t 12
16. trung tâm áp th p khu v c B c Đ ông D ươ ng- Vân Nam. Trên ph n l n các b n đ khí áp s hi n di n c a trung tâm khí áp khu v c này đ ưc nh n th y rõ qua v trí d i áp th p xích đ o-nhi t đ i. Nh ư chúng ta đ u bi t, quá trình t ươ ng tác bi n-khí quy n-lc đ a đ ưc th hi n qua bi n đ ng phân b tr ưng khí áp trên m t đ t v i s hình thành và bi n đ i các trung tâm khí áp c ơ b n thay cho các đ i khí áp d ng vành kh ă n v t ngang Đ a Cu. Quá trình t ươ ng tác này c ũng d n đ n nh ng bi n đ ng c ơ b n c a phân b tr ưng gió trên toàn b b m t trái đ t và trên t ng khu v c. Đ i v i khu v c Đ ông á và Đ ông-Nam Á s bi n đ ng trong n ă m c a tr ưng áp và gió đ ưc th hi n rõ thông qua đ c đ i m ch đ gió mùa. Đ ây là m t trong nh ng khu v c có ch đ gió mùa đc s c trên trái đ t. Nh ư chúng ta đ u bi t, v i s hình thành nh ng trung tâm áp th p trên d i c n nhi t đ i thu c các đ i l c Âu-Á và châu Phi trong mùa nóng (hè) c ũng nh ư vi c t ă ng cưng các trung tâm áp cao l c đ a trong mùa l nh ( đ ông) đ ã d n đ n hi n t ưng đ i hưng gió theo chi u đ i l p nhau khi chuy n t mùa đ ông sang mùa hè trên khu v c rng l n nhi t đ i-xích đ o kéo dài t Tây Phi đ n Đ ông Á và b c Úc. Đ ây là khu vc ho t đ ng gió mùa r ng l n và m nh nh t trên Trái Đ t v i trung tâm là b c n Đ D ươ ng và các bi n Đ ông Nam Á. 1.1.2.3. Tr ưng gió Nh ư đ ã trình bày ph n trên, tr ưng gió trên Bi n Đ ông ch u tác đ ng ch yu c a s d ch chuy n và bi n đ i m nh m c a d i áp th p xích đ o nhi t đ i và có ch đ gió mùa đ c tr ưng. Trên các b n đ tr ưng gió trung bình mùa đ ông và mùa hè trên ph m vy toàn c u c ũng nh ư Bi n Đ ông đ u nh n th y rõ đc tr ưng bi n đ ng phân b đ ó. C ũng t các b n đ này, bên c nh s đ i ng ưc hưng gió, c ưng đ gió mnh trên m t bi n ch y u x y ra trong mùa đ ông khi d i h i t nhi t đ i đ i xu ng nam Bán C u, ra kh i gi i h n Bi n Đ ông. Trong mùa hè do d i h i t nhi t đ i n m n a ph n phía b c bi n, gió có c ưng đ l n ch quan tr c th y trên vùng bin ngoài kh ơi gi a và nam Bi n Đ ông (hình 4). 13
17. Hình 4. B n đ tr ưng ng su t gió trung binh tháng 1 (trái) và tháng 7 (ph i) trên m t Bi n Đ ông Nh ư v y, tr ưng gió trên khu v c Bi n Đ ông và k c n đ ưc hình thành và bi n đ ng ph thu c ch y u vào bi n đ ng phân b c a tr ưng áp. Tuy nhiên, nh ng đc đ i m c ơ b n c a tr ưng gió còn th hi n rõ vai trò c a các nhân t đ a phươ ng đc bi t là đ a hình và đ ưng b bi n. Trong mùa gió mùa đ ông , tuy gió đ ông-bc (NE) đ ưc xem là h ưng gió áp đo trên toàn b khu v c (hình 4), nh ưng ngay đ i v i Bi n Đ ông, trên d i ven b Vi t Nam do tác đ ng bi n đ i c a đa hình và đưng b h ưng gió đ ã có s bi n đ i đ áng k . Đ i v i d i ven b tây V nh B c B và trung Trung B , d ưi tác đ ng c a di Tr ưng S ơn h ưng gió t i nhi u tr m ven b đ ã chuy n sang b c (N) và b c-tây- bc (NNW). Trên các vùng bi n Nam B và v nh Thái Lan, h ưng gió l i chuy n d n sang đ ông-đ ông-bc (ENE) và đ ông (E) khi đ i t ngoài kh ơi vào l c đ a và ra v nh Thái Lan. Đ i v i giá tr c a v n t c gió c ũng quan tr c th y có s suy gi m đ áng k t vùng ngoài kh ơi đ i vào b và t trung tâm bi n đ n các khu v c g n b và v nh Thái Lan. 14
18. Trong mùa gió tây-nam (SW) (hình 4), s phân hóa c a h ưng gió và v n t c gió càng tr nên đ áng k h ơn do ch u tác đ ng chính c a d i h i t nhi t đ i đ i qua khu v c. Trên toàn b Bi n Đ ông và k c n, h ưng gió SW ch áp đ o các khu v c nam và đ ông-nam bi n, h ưng gió tây (W) đ ã tr nên th nh hành trên toàn v nh Thái Lan c ũng nh ư các khu v c ven b Đ ông Nam B và m t s n ơi Nam Trung B . Trên khu v c phía b c Bi n Đ ông, bao g m c v nh B c B gió đ ã chuy n h ưng d n t SW sang h ưng nam (S) th m chí đ ông-nam (SE). Khu v c có v n t c gió m nh nh t c ũng t p trung trên ph n bi n ngoài kh ơi đ ông-nam Bin Đ ông v i v n t c trung bình kho ng 7-8 m/s. 100 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120 100 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120 22 22 22 22 20 20 20 20 18 18 18 18 16 16 16 16 14 14 14 14 12 12 12 12 10 10 10 10 8 8 8 8 6 6 6 6 4 4 4 4 2 2 2 2 100 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120 100 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120 Hình 5. Tr ưng roto ng su t gió (dyn/cm 3)trên m t bi n trung bình tháng 1(trái) và tháng 7(ph i) tính theo tr ưng ng su t gió c a Halleman and Rosenstein (1983) Vi đ c đ i m phân b c a các tr ưng gió theo mùa, trên Bi n Đ ông luôn t n ti các vùng xoáy c a ng su t gió có d u khác nhau. Trong mùa đ ông (hình 5), s hi n di n c a vùng xoáy có giá tr d ươ ng l n trên ph n trung tâm là tác nhân gây ra hoàn l ưu xoáy thu n c ơ b n c a nưc bi n. Trong mùa hè (hình 5) vùng bi n có giá tr xoáy ng su t d ươ ng l i d ch chuy n v trí v g n b Nam Trung B . Trong khi trên vùng bi n nam và đ ông nam l i là khu v c có xoáy ng su t gió âm. 15
19. Đc đ i m t n t i và bi n đ i c a các trung tâm xoáy ng su t gió có d u ng ưc nhau là nguyên nhân hình thành nên xoáy hoàn l ưu trên m t bi n có quy mô khác nhau, trong nhi u tr ưng h p t o ra d i phân k ỳ và h i t dòng ch y c ũng nh ư t ă ng c ưng s ho t đ ng c a các khu v c n ưc tr i ven b trong đ ó có n ưc tr i Nam Trung B . 1.1.3. Đ c đ i m các tr ưng h i d ươ ng h c 1.1.3.1. Tr ưng dòng ch y bi n mùa hè mùa đ ông Hình 6. H th ng dòng ch y t ng m t trên Bi n Đ ông (Atlat qu c gia) Trong mùa hè dòng ch y t ng m t: hình thành ch y u do tr ưng gió Tây Nam v i đ c đ i m b phân hóa m nh b i tác đ ng c a d i h i t nhi t đ i có v trí trung bình v t chéo qua bi n theo h ưng t Tây B c đ n Đ ông Nam. V t ng th tr c chính c a dòng ch y trên m t bi n h ưng t Tây Nam đ n Đ ông B c kèm theo mt h th ng các xoáy quy mô v a. Do s hi n di n và t ă ng c ưng c a vùng n ưc m bi n sâu ngoài kh ơi Đ ông Nam B , b ph n xoáy ngh ch phía Nam sau khi tách t b kho ng v ĩ tuy n 11 °N đưc t ă ng c ưng. V n t c dòng ch y đ ây có giá tr trung bình vào khong 0,25 m/s v i giá tr c c đ i có th v ưt quá 0,5 m/s. 16
20. S phân hóa c a tr ưng gió c ũng là nguyên nhân hình thành trên ph n phía Bc c a tr c dòng ch y chính m t xoáy thu n c c b ngoài kh ơi Ninh Thu n- Khánh Hoà t o đ i u ki n hình thành và duy trì ho t đ ng c a n ưc tr i trên vùng bi n Nam Trung B . Trong t ng th i k ỳ, xoáy thu n này có th kéo dài đ n v ĩ tuy n 15 °N-16 °N và v ươ n xa b v phía Đ ông Nam Hoàng Sa. Trên vùng bi n g n b có th x y ra hi n t ưng xen k dòng ch y h ưng v Nam c ũng nh ư đ i lên phía B c là k t qu c a s tranh ch p gi a dòng ch y gió và dòng ch y nhi t-mu i. Trên vùng bi n phía Tây và B c Hoàng Sa, so v i dòng ch y gió, vai trò c a dòng ch y nhi t mu i đ ã tr nên đ áng k và m t nhánh c a xoáy ngh ch c ơ b n ti p tc h ưng theo phía Đ ông B c xu t phát t c a v nh B c B . M t nhánh khác s hưng v phía Đ ông trên vùng Nam Hoàng Sa s g p nhánh tách dòng t vùng bi n Nam Trung B hình thành nên dòng ch y chính đ i ra eo Luzon. Ph thu c vào m c đ xâm nh p c a dòng Curioshio vào b c Bi n Đ ông, t i ph n gi a c a hai nhánh dòng ch y này s hình thành nên m t s xoáy quy mô v a trong đ ó có xoáy thu n Tây- B c Luzon ho t đ ng m nh t o nên vùng n ưc tr i. Trong tr ưng h p các xoáy c c b kém phát tri n các nhánh dòng ch y chính s h ưng v phía B c và k t h p v i dòng ch y ven b Trung Qu c đ i th ng qua eo Đ ài Loan ho c theo eo Luzon đ i ra Thái Bình D ươ ng nh p vào dòng ch y Curioshio. Trên khu v c Đ ông và Đ ông Nam Bi n Đ ông, nhánh phía Đ ông c a xoáy ngh ch chính b phân hoá và suy y u ch tn t i trên ph n trung tâm bi n. Dòng ch y theo h ưng gió trên khu v c ngoài kh ơi Borneo và Palaoan v a làm suy y u hoàn l ưu xoáy ngh ch chung v a góp ph n t o ra nhi u xoáy c c b khác. Đ áng chú ý nh t là s hình thành các xoáy c c b trên khu v c qu n đo Tr ưng Sa. Nh ư v y, hoàn l ưu mùa hè b phân chia thành nhi u xoáy c c b khác nhau, tuy nhiên trên phông chung, m t xoáy ngh ch quy mô l n v n bao trùm trên ph n ln Bi n Đ ông. 17
21. Trong mùa đ ông h th ng dòng ch y t ng m t: b chi ph i ch y u b i tr ưng gió th nh hành trên Bi n Đ ông và m t ph n b nh h ưng c a h th ng dòng ch y đ a chuy n. Đc đ i m c ơ b n nh t c a dòng ch y m t trong th i k ỳ này là s hi n di n c a m t xoáy thu n l n trên ph m vi toàn b bi n, ch y u đ i v i vùng nưc sâu h ơn 100 mét. S t ă ng c ưng c a dòng ch y d c b Tây Bi n Đ ông xu t phát t eo Đ ài Loan và eo Luzon kéo dài đ n t n v ĩ tuy n 5 °N-6°N. Trên ph n bi n ven b mi n Trung Vi t Nam, do s k t h p c a dòng ch y gió v i dòng ch y nhi t- mu i nên v n t c đ t giá tr trung bình t 0,75 đ n 0,85 m/s và giá tr c c đ i trong mt s tr ưng h p có th v ưt quá 1 m/s. Xoáy thu n l n này th ưng b thu h p theo h ưng v ĩ tuy n do s hi n di n ca các xoáy ngh ch quy mô v a phía Đ ông. S xu t hi n c a xoáy ngh ch này có th do nguyên nhân u n dòng t i m t s khu v c nh ư phía Đ ông Hoàng Sa, nh ưng cũng có th do nguyên nhân nhi t xu t phát t vùng n ưc m t i trung tâm Bi n Đ ông. phía Đ ông B c Bi n Đ ông, t i ph n B c c a dòng ch y đ i vào t eo Luzon hình thành nên m t xoáy ngh ch quy mô va. Đ ây là m t b ph n c a dòng ch y m B c Bi n Đ ông ng ưc chi u v i gió th nh hành. Ngoài kh ơi b Đ ông Nam Vi t Nam xoáy thu n c ơ b n v n đ ưc duy trì và m r ng do s t ă ng c ưng c a dòng ch y gió đ i vào th m l c đ a Đ ông Nam B và hưng v bi n Java. V phía trung tâm bi n, s hi n di n c a vùng n ưc m th ưng xuyên hình thành nên xoáy ngh ch l n làm cho nhánh phía Đ ông c a xoáy thu n c ơ bn b d n v phía Tây và Tây-Bc t o ra d i phân k ỳ d c kinh tuy n 110 °E-112 °E. Do s t n t i c a xoáy ngh ch này và các xoáy c c b khác, trên ph n Đ ông- Nam ca bi n g n b B c đ o Borneo, hình thành nên m t nhánh dòng ch y d c b theo hưng Tây Tây- Nam. Trên ph n th m l c đ a Nam Bi n Đ ông do nhân t gió tr nên áp đ o nên dòng ch y ch y u t p trung theo h ưng Tây Nam d c b Vi t Nam và h ưng Nam đ i vào bi n Java. 18
22. Đc tr ưng dòng ch y t i khu v c Bi n Đ ông th hi n ch đ mùa rõ r t v i s hi n di n c a hai xoáy hoàn l ưu quy mô l n ng ưc chi u nhau trong hai mùa. Tuy nhiên do t ươ ng tác gi a các nhân t tác đ ng nh ư gió, m t đ , đ a hình c ũng nh ư hi n t ưng trao đ i n ưc v i Thái Bình D ươ ng và các bi n k c n đ ã hình thành nên các c u trúc hoàn l ưu d ng xoáy có quy mô khác nhau. 1.1.3.2. Hàm l ưng Ôxy hoà tan Trong m t s đ t kh o sát riêng bi t, Ôxy hoà tan (DO) trong n ưc vùng bi n nghiên c u dao đ ng n ng đ cao và khá n đ nh. Khu v c bi n có n ng đ ôxy hoà tan cao là nam Trung b - đ ông Nam b và qu n đ o Tr ưng Sa (ph m vi 106 - 114 oE, và 7 - 15 oN), đ t t i 4,55 - 4,86ml/l. Theo mùa, n ng đ ôxy hoà tan trung bình t ng m t phía b c vùng nghiên cu trong mùa khô và mùa m ưa có giá tr t ươ ng ng là 4,58 ml/l và 4,30 ml/l. Vùng bi n nam Trung b - đ ông Nam b và qu n đ o Tr ưng Sa có n ng đ DO là 4,68 ml/l (mùa khô) và 4,62 ml/l (mùa m ưa). Nh ư v y, vào mùa khô nng đ ôxy hòa tan trong n ưc t ng m t toàn b các khu v c đ u cao h ơn mùa m ưa. 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 17 17 17 17 16 5.00 § N½ng 16 16 § N½ng 16 4.50 4.90 15 15 15 15 4.40 4.80 14 14 14 14 4.30 4.70 13 13 13 13 4.20 4.60 Nha Trang Nha Trang 12 12 12 12 4.10 4.50 11 Phan ThiÕt 11 11 Phan ThiÕt 11 4.00 4.40 TP Hå ChÝ Minh TP Hå ChÝ Minh 10 10 10 10 9 9 9 9 8 8 8 8 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 Hình 7. Phân b n ng đ DO(ml/l) trung bình t ng m t trong mùa đ ông (trái) và mùa hè (ph i) 19
23. Theo đ sâu, n ng đ ôxy hoà tan t ươ ng đ i n đ nh trong l p n ưc t 0 đn 50m, sau đ ó gi m d n. Theo s li u c a d án Tr ưng Sa 1993 - 1997 (khu vc 106 - 114 oE, và 7 - 15 oN) đ sâu 100m n ng đ ôxy hoà tan trung bình là 3,76ml/l, xu ng đ sâu 200m n ng đ DO trung bình ch còn là 2,83ml/l. T CSDL c a đ tài chúng tôi đ ã đưa ra ( đ minh h a) các b c tranh phân b n ng đ DO trong n ưc vùng bi n nghiên c u các t ng m t trong mùa đ ông và mùa hè (hình 7). Giá tr trung bình c a DO tính toán t CSDL tuy có th p h ơn giá tr DO đ o đ ưc trong các đ t kh o sát riêng bi t, song s khác bi t này không nhi u và nó mang đ c tr ưng th ng kê rõ r t và ph n ánh đ úng v i quy lu t phân b và bi n đ ng tr ưng DO trong vùng bi n nghiên c u. 1.1.3.3. Ch s pH So v i các d li u nhi t-mu i và DO, s l ưng d li u v pH trong CSDL không nhi u nên khó có th phân tích và đ ánh giá đ úng đ c tr ưng các quy lu t phân b và bi n đ ng c a y u t này. Tuy nhiên có th rút ra m t s nh n đ nh sau d a trên l ưng s li u pH thu đ ưc trong m t s chuy n kh o sát riêng bi t: Bng 1. Giá tr trung bình m t s y u t hóa h c-môi tr ưng trên vùng bi n xa b mi n Trung Tng Mùa khô Mùa m ưa Ôxy 0m 4.68 4.62 (mg/l) 50m 4.07 4.66 100m 3.80 3.73 Yu t 0m 8,16 8,18 pH 50m 8,18 8,19 100m 8,09 8,12 N ưc bi n vùng nghiên c u mang đ c tr ưng ki m y u và khá n đ nh, giá tr trung bình pH t ng m t toàn vùng dao đ ng trong kho ng 8,10 - 8,20. Theo đ sâu, ch s pH có xu h ưng gi m ch m, t i t ng 100m còn 8,08 - 8,13. Vùng bi n Trung b đ n đ ông Nam b và Tr ưng sa có pH 7,95 - 8,21 t i t ng m t, 7,90 - 8,13 t i tng 100m – B ng 1. 20
24. Theo mùa, vùng bi n nghiên c u có giá tr pH trung bình mùa m ưa l n h ơn mùa khô, song s khác bi t không nhi u. T i t ng m t, giá tr pH trung bình là 8,18 trong mùa mưa và 8,16 trong mùa khô; t i t ng 100m các giá tr t ươ ng ng là 8,12 và 8,09. 1.1.4. Các front vùng bi n nghiên c u Các front trong Bi n Đ ông th ưng n m trùng v trí v i s ưn l c đ a (hình 8, 9). Ít nh t có 1front phía Tây Luzon m r ng xu ng t i các l p n ưc sâu. Front phía Tây Luzon n m trùng v i khu v c n hoa c a các th c v t n i liên quan đ n hi n t ưng n ưc tr i (Tang & cs, 1999) ho c liên quan đ n xoáy thu n n đ nh ngoài kh ơi Tây B c Luzon (Qu, 2000). Front này và d i front ngoài kh ơi phía Đ ông Vi t Nam trùng v i 3 khu v c ho t đ ng đ ng l c m nh có th quan tr c đ ưc t d li u đ cao m c bi n TOPEX/Poseidon (Ho & cs, 2000). Thông qua các d li u TOPEX/Poseidon Wang và Cs (2000) đ ã ch ng minh đ ưc r ng Front ven b Vi t Nam g n v i các d i h p có s bin thiên theo mùa đ áng k v i c c tr bi n thiên ln nh t. Ch y u các front nhi t b m t (SST) th i k ỳ mùa đ ông xu t hi n dc theo s ưn l c đ a ngoài kh ơi phía Nam Trung Hoa và ngang c a v nh Thái Lan và Tây B c đ o Luzon. (hình 9) Hình 8. S ơ đ phân b front trong bi n Hình 9. Các front SST chu k ỳ dài Bi n Đ ông (theo Belkin I.M)[11] Đ ông tháng hai giai đ o n 1985-1996[10] 21
25. Ti vùng bi n Vi t Nam, nghiên c u front và s hi n di n c a các kh i n ưc đã đưc đ tài KT03-10 (1991-1995) mô t , ch ra v trí trong t ng tháng, t ng mùa làm c ơ s d li u quan tr ng trong d báo phân b ngu n l i cá (hình 10). V i k t qu mô hình hóa, đ tài KHCN- 06-02 c ũng đ ã kh ng đ nh s hi n di n c a các kh i n ưc và front đ ã giúp lý gi i rõ h ơn v các khu v c t p trung cá liên quan đ n ho t đ ng c a n ưc tr i, các front và quá trình d ch chuy n chúng do hoàn l ưu chung c a bi n. Mô hình c ũng đ ã ch ra s hi n di n c a kh i n ưc l nh mùa đ ông ven b Trung Qu c v i nhi t đ t ươ ng t nh ư kh i n ưc l nh ven b Tây v nh B c B. Trong mùa đ ông, gi i h n lan truy n c a kh i n ưc n ưc m t B c Bi n Đ ông có th kéo dài đ n t n 5 0N và u n v h ưng Đ ông Nam đ n 112-113 0E và d i front nhi t k t h p v i front mu i phía Đ ông-Nam Phú Quý có th có v trí trung bình theo h ưng B c Nam. [5] Hình 10. B n đ phân b các kh i n ưc và front trên m t bi n theo hai mùa gió (1- n ưc l nh ven b tây v nh b c b , 2 - n ưc m t b c Bi n Đ ông, 3 - n ưc m t ngoài kh ơi nam Bi n Đ ông, 4- n ưc m t bi n sâu, 5- n ưc nh t l ven b , 6- n ưc mt khu v c n ưc tr i nam trung b , 7 - n ưc m t khu v c n ưc tr i V nh B c B , 3- khu v c front, gi i h n các kh i n ưc) ( Đ tài KT03-10) 22
26. Trong mùa hè, s l ưng các kh i n ưc v n gi nguyên nh ư trong báo cáo ca đ tài KT03-10, v trí các vùng front c ũng không có s thay đ i nhi u nh ưng ngu n g c c a các front có th đ ưc làm sáng t h ơn. Front t ng h p nhi t và mu i nm gi a kh i n ưc m và t ươ ng đ i nh t do k t qu t ươ ng tác v i n ưc sông đ ra t vùng b Nam B v i n ưc l nh và m n khu v c n ưc tr i. Front t i phía B c Đ èo Ngang c ơ b n là front nhi t do k t qu xâm nh p c a n ưc t ng sâu đ i lên t i vùng ti p giáp v i n ưc b đ t nóng m nh mùa hè do gió khô nóng t i các vùng bi n nông ven b Hà T ĩnh, Ngh An. D i front phía c a sông H ng l i là front mu i do xâm nh p n ưc sông ra bi n. [5] Kt qu phân tích các kh i n ưc c a đ tài KT03-10 trình bày trong b ng 2, 3 Bng 2. Đ c tr ưng nhi t mu i các kh i n ưc mùa đ ông ( Đ tài KT03-10) TT Tên kh i n ưc Nhi t đ Đ mu i Ký hi u trên (oC) (‰) hình 10 1 Nưc l nh ven b tây V nh B c B 17-24 30-33 1 2 Nưc m t b c Bi n Đ ông 24-26 33-34,5 2 3 Nưc m t ngoài kh ơi nam Bi n Đ ông 26-31 33-34 3 4 Nưc mt bi n sâu 14-19 34,5-34,7 4 Bng 3. Đ c tr ưng nhi t mu i các kh i n ưc mùa hè ( Đ tài KT03-10) TT Tên kh i n ưc Nhi t đ Đ mu i Ký hi u trên (oC) (‰) hình 10 1 Nưc m t bi n sâu 27-31 33-34 4 2 Nưc nh t l ven b 28-31 <33 5 3 Nưc m t khu v c n ưc tr i Nam Trung B 20-27 34-34,5 6 4 Nưc m t khu v c n ưc tr i V nh B c B 20-28 33-34,5 7 5 Nưc m t bi n sâu 15-23 34,5-34,7 23
27. 1.2. Vai trò sinh thái c a m t s y u t môi tr ưng bi n đ i v i đ i s ng m t s loài cá ng đ i d ươ ng Các k t qu nghiên c u v sinh h c, sinh thái m t s loài cá ng là đ i t ưng khai thác chính c a các ngh cá xa b mi n Trung đ ã đưc nghiên c u khá nhi u. Dưi đ ây ch y u gi i thi u vai trò sinh thái c a nhi t đ (y u t môi tr ưng quan tr ng b c nh t) đ i v i m t s đ i t ưng cá ng là c ơ s cho vi c nghiên c u các câu trúc nhi t ph c v d báo ng ư tr ưng trong vùng bi n nghiên c u. 1.2.1. Đi v i cá ng vây vàng (Thunnus albacares) Cá ng vây vàng là loài cá có kích th ưc l n, c ơ th r n ch c, hình thoi, h ơi d t bên. T ng s l ưc mang cung mang th nh t là 26-34. Có hai vây l ưng phân tách nhau m t kho ng r t h p, có 8-10 vây ph phía sau vây lưng th 2 và 7-10 vây ph sau vây h u môn. Cá ng vây vàng Nh ng cá th l n có tia vây l ưng th hai và vây h u môn r t dài, có th đ t quá 20% chi u dài thân. Thân ph v y r t bé, ph n ng c có v y l n h ơn nh ưng c ũng không phân bi t quá rõ. Cu ng đ uôi r t d t v i 1 sng da l n gi a hai s ng da nh h ơn m i bên. Có bóng b ơi. Ph n l ưng có màu xanh kim lo i đ m chuy n d n sang vàng đ n b c ph n b ng. Hai bên b ng cá th ưng có kho ng 20 v ch ngang ho c các đ ưng ch m đ t đ o n. Vây l ưng, vây hu môn và các vây ph có màu vàng sáng, các vây ph có vi n đ en h p. Cá ng vây vàng sng t ng n ưc trên nh ưng th ưng t p trung l p n ưc sâu h ơn t ng d ưi m t. Ngh câu vàng th ưng câu đ ưc cá l p n ưc xáo tr n, t gn t ng m t đ n đ sâu kho ng 250m, trên l p nêm nhi t. Cá phân b vùng bi n nhi t đ i và c n nhi t đ i v i nhi t đ 15 0C-31 0C, nh ưng nhi t đ ưa thích trong kho ng 18 0C-28 0C. Nhi t đ t i ưu cho ho t đ ng ca cá ng vây vàng các vùng bi n thu c Thái Bình D ươ ng là 24 oC. Khi ph i b ơi v i t c đ cao t ng n ưc sâu t i t ă m 24
28. thi u ánh sáng có nhi t đ th p h ơn nhi t đ c a c ơ th , s hâm nóng nhi t đ võng m c m t và não cao h ơn nhi t đ bên ngoài đ ã giúp cá t ă ng c ưng th l c, đm b o b t đ ưc m i d dàng. Cá ng vây vàng tr ưng thành (60-90kg) phân b ti đ sâu gi ng v i cá ch ưa tr ưng thành (2-5kg) và chúng s d ng 60%-80% th i gian s ng t i t ng n ưc m t đ ng nhi t ho c ngay sát dưi t ng n ưc này (sâu trên 100m). Đôi khi cá tr ưng thành bơi xu ng t ng n ưc l nh 18 oC nh ưng sau đ ó l i dành h ơn 90% th i gian s ng trong t ng n ưc có nhi t đ trên 22 oC. Đ sâu l n nh t mà cá ng vây vàng (đưc theo dõi) có th đt t i là 270m, nơi có nhi t đ kho ng 15 oC và nng đ ôxi trung bình v n gi đ ưc m c trên 80% đ bão hòa. T i 25 oC, m c dù cá có nh ng thay đ i v sinh lí t ươ ng ng v i s suy gi m oxi môi tr ưng xung quanh nh ưng s gi m nh đ ó luôn n m trong gi i hn ch u đ ng và không làm suy gi m s phân ph i ôxi c a h tu n hoàn. Tuy nhiên, nhi t đ trong c ơ th c s là y u t gi i h n s ho t đ ng theo chi u sâu c a cá ng vây vàng. C th , ti 15 oC, cá không có kh n ă ng t ă ng nh p tim và do đ ó h u nh ư không th đ áp ng nhu c u t ă ng hàm l ưng ôxy trong c ơ khi s ă n m i ho c khi tr n tránh các loài cá ă n th t khác, ngay c khi t ng n ưc này không thi u h t ôxy. Đ i u này c ũng đ ng nh t v i hi n t ưng cá ng vây vàng ch ho t đ ng trong l p nưc có nhi t đ l n h ơn 15 oC. 1.2.2. Đi v i cá ng m t to (Thunnus obesus) Cá ng m t to có c ơ th r n ch c, hình thoi, h ơi d t bên, đ u và m t to. T ng s lưc mang t i cung mang th nh t là 23-31. Hai vây l ưng phân tách nhau b i m t kho ng h p, có 8-10 vây ph sau vây l ưng th hai và 7-10 vây ph sau vây h u môn. Cá ng m t to Tia vây h u môn và vây l ưng th hai ng n. Vây ng c có chi u dài trung bình (22- 31% chi u dài thân) đi v i nh ng cá th có kích th ưc l n (trên 110cm) nh ưng l i rt dài nh ng cá th bé h ơn. Có 2 vành da trung gian gi a hai vây b ng. Thân ph 25
29. vy r t bé, ph n ng c có vy l n và dày h ơn nh ưng c ũng không quá rõ ràng. Cu ng đ uôi r t d t v i 1 s ng da phát tri n rõ gi a hai s ng đ uôi nh h ơn m i bên g c vây đ uôi. Có bóng b ơi. L ưng cá có màu xanh kim lo i đ m, hai bên thân và b ng có màu h ơi tr ng, có 1 d i màu xanh ng ũ s c ch y d c thân theo đ ưng bên cá th còn s ng. Vây l ưng th nh t có màu vàng đ m, vây l ưng th hai và vây h u môn có màu vàng nh t, các vây ph có màu vàng sáng v i vi n đ en. Cá nh có các v ch ngang cách nhau không đ u hai bên b ng và có tia vây ng c dài, v ưt quá vây hu môn và vây l ưng th hai. Cá ng m t to s ng t ng d ưi m t, đ sâu 50-350m, t ươ ng ng v i nhi t đ 29-13 0C, nh ưng nhi t đ t i ưu là 17-22 oC. S xu t hi n c a loài này bi n thiên theo mùa và khí h u, nh ưng th ưng l p n ưc b m t và l p nêm nhi t. Nhi t đ và đ sâu l p nêm nhi t có l là nh ng y u t chính c a môi tr ưng quy t đ nh s phân b theo các ph ươ ng ngang và th ng đ ng c a cá ng m t to. Cá ng m t to có ng ưng ch u đ ng nhi t đ và n ng đ ôxy th p h ơn các loài cá ng khác nên loài này có xu h ưng phân b sâu h ơn. Cá con và cá tr ưng thành c nh th ưng t ng mt trong nh ng nhóm đ ơn loài ho c cùng v i các loài cá ng khác (cá ng vây vàng, cá ng v n) và có th đ i cùng v i nh ng v t th trôi n i. vùng nhi t đ i, cá nh loài này th ưng đ ánh đ ưc nhi u đ sâu 50-100 m, phía d ưi các v t th trôi ni nh ư các khúc g , chà r o. Cá l n l p n ưc sâu h ơn và có xu h ưng s ng bi t lp, ít h p đ àn. K t qu đ ánh d u cá ng m t to Hawai cho th y, vào ban ngày, s phân b c a cá tr ưng thành liên quan ch t ch v i đ ưng đ ng nhi t 15 0C, vào ban đ êm, cá di chuy n lên t ng n ưc trên m h ơn, đ sâu kho ng 50m. Cá ng m t to th ưng s ng vùng bi n có kho ng bi n đ i nhi t đ l n h ơn cá ng vây vàng (kho ng 10 oC đ i v i cá nh , 18 oC đ i v i cá tr ưng thành). Cá bt m i vào c ban ngày và ban đ êm. Vùng n ưc ki m m i ưa thích c a cá ng m t to là nh ng khu v c có nhi t đ 8-15 oC n m g n ng ưng nhi t gây ch t. Theo nh ng s li u g n đ ây, cá ng m t to vùng bi n Hawai th ưng ki m ă n c ngày đ sâu 350m - 500m, n ơi có nhi t đ kho ng 8 oC-10 oC. Cá s ho t đ ng trong ph m 26
30. vi này cho t i khi nhi t đ c ơ th c a chúng gi m xu ng còn 17 oC (hi n t ưng này xy ra sau 45 phút). Lúc đ ó, con v t s b ơi lên t ng n ưc m h ơn ( đ sâu 50 -150m) tr ưc khi chúng quay tr l i t ng n ưc có đ sâu l n. T p tính này cho th y khi nhi t gây ch t b t t xu ng th p h ơn thì cá ng m t to có th b ơi xu ng sâu và ít t p hp l i v i nhau do s di c ư th ng đ ng c a chúng đ ưc n i r ng. Trái l i, khi nhi t gây ch t t ă ng lên thì nhìn chung n ơi c ư trú c a cá t ng n ưc nông h ơn và s di c ư theo chi u th ng đ ng ít đ ưc n i r ng. 1.2.3. Đi v i cá ng v n (Katsuwonus pelamis) Cá ng v n có c ơ th hình thoi, dài và tròn, có 1 hàng r ă ng nh , hình nón. S lưng l ưc mang 53-63 chi c cung mang th nh t. Hai vây l ưng cách nhau m t kho ng h p (không l n hơn m t), vây l ưng th nh t có 14-16 gai c ng, có 7-9 vây ph sau vây l ưng th hai và 7-8 vây ph sau Cá ng v n vây h u môn, vây ng c ng n v i 26-27 tia vây, có 2 vành da trung gian gi a hai vây bng. C ơ th cá không ph v y, ngo i tr vùng ng c và c ơ quan đ ưng bên. Có 1 sng da phát tri n gi a 2 s ng da nh h ơn m i bên g c vây đ uôi. L ưng cá màu xanh s m, hai bên thân và b ng màu tr ng b c v i 4-6 d i s c màu đ en ch y d c thân t tr ưc ra sau m i bên m t b ng cá. Cá ng v n là loài s ng t ng m t c a vùng bi n kh ơi và cá tr ưng thành phân b đ ưng đ ng nhi t 15 oC. Nhìn chung, ph m vi nhi t đ c a s xu t hi n cá ng v n là t 14,7 oC đ n 30 oC, trong khi u trùng ca chúng ph n l n b gi i h n ti t ng m t v i nhi t đ không d ưi 25 oC. Nhi t đ t ng m t c a vùng bin có cá ng v n sinh s ng th ưng n m trong kho ng 18 oC - 28 oC ho c có th cao h ơn, kéo dài t vùng xích đ o t i v ĩ đ 40 o b c. vùng bi n tây Thái Bình D ươ ng, s di chuy n và t p trung thành đ àn c a cá ng vn d ưng nh ư liên quan t i nhi t đ c a vùng front. Phân b đ sâu c a cá ng v n 27
31. có s thay đ i theo ngày và đ êm: vào ban ngày, chúng phân b t t ng m t t i đ sâu kho ng 260m, v đ êm chúng phân b g n t ng n ưc m t h ơn. 1.3.Tài li u và ph ươ ng pháp 1.3.1. C ơ s d li u h i d ươ ng h c S li u s d ng cho vi c nghiên c u đ ánh giá c u trúc hi d ươ ng trong vùng bi n nghiên c u ca lu n v ă n bao g m các ngu n s li u t các c ơ s d li u qu c t và ngu n s li u trong n ưc hi n đ ang l ưu tr t i m t s c ơ quan nghiên c u bi n ca Vi t Nam. • S li u ngu n g c qu c t Ngu n d li u này g m nh ng s li u quan tr c h i d ươ ng h c có g c tích rõ ràng và đ ưc ki m tra s ơ b , ghi thành đ ĩa CD-ROM, bao g m: a) D li u đ a hình do National Oceanic and Atmospheric Administration và Geophysical Data center, Marine Geology and Geophysics Division (M ) phát hành n ă m 1994 d ưi d ng đ ĩa CD-ROM. Trong đ ĩa CD-ROM này ch a nh ng d li u v đ a hình trái đt, đ cao l c đ a, đ sâu đ i d ươ ng và đ ưng biên gi a lc đ a và đ i d ươ ng v i đ phân gi i 5’ kinh, v ĩ. Đ n n ă m 1998 tái b n v i đ phân gi i 2’ kinh ,v ĩ. b) D li u v các tr ưng h i v ă n và thu hoá. Đ ây là b g m 10 đ ĩa CD-ROM do National Oceanic and Atmospheric Administration, National Enviromental Satellite, Data and information Service, National Geophysical Data center (M ) phát hành, đ ây ch a nh ng s liu quan tr c các tr m n ưc sâu, các m u nhi t đ, đ mu i, đ sâu, quan tr c nhi t áp ký v các tr ưng nhi t đ , đ mu i và mt s tham s thu hoá n ưc bi n trên toàn đ i d ươ ng th gi i. Phòng thí nghi m khí h u đ i d ươ ng t i NODC đ ưc tài tr b i NOAA Climate and Global change Program đ ã xây d ng nh ng c ơ s d li u h i v ă n v i ch t l ưng khoa h c cao. N i dung công vi c bao g m ki m tra ch t l ưng c a các d li u theo đ sâu v nhi t đ , đ mu i, oxy hoà tan, đ ã đưc đ o t tr ưc t i th i đ i m n ă m 1994 và xây d ng các tr ưng trung bình m t đ kinh, v ĩ cho t ng tham s này b ng cách s d ng k thu t phân tích khách quan. D li u profile ng 28
32. vi các t ng quan tr c nh ưng đ ã đưc n i suy v các t ng chu n có kèm theo các mã ki m tra, đ ưc phân phát cho c ng đ ng h i d ươ ng h c qu c t s d ng d ưi d ng lo t đ ĩa CD-ROM g i là World Ocean Atlas 1994. N ă m 1998 tái b n b sung thành World Ocean Atlas 1998, đ n n ă m 2001 l i tái b n b sung thành WOA 2001. Ngoài ra lo t đ ĩa CD-ROM này còn ch a nh ng m ng s li u phân tích khách quan trung bình ô vuông 1 o ×1o kinh, v ĩ c a t ng tham s quan tr c đ ã nói trên và các đc tr ưng th ng kê ô vuông 5 o×5o kinh, v ĩ các t ng chu n t m t t i 5.500 m. M t s profile sâu h ơn có thêm các t ng chu n b sung là 6000m, 6500m, 7000m, 7500m, 8000m, 8500m, 9000m. T c ơ s d li u này b môn H i d ươ ng h c, Tr ưng Đ i hc Khoa h c T nhiên đ ã trích ra đưc 137181 tr m thu c bi n Đ ông. Trong đ ó có mt s tr m n m trong vùng bi n xa b Mi n Trung và gi a Bi n Đ ông. S li u này đưc phân lo i, th ng kê cho t ng tháng. • Nh ng ngu n d li u trong n ưc S nghi p đ i u tra nghiên c u vùng bi n Vi t Nam th c s đ ưc ti n hành m t cách h th ng t nh ng năm 20 c a th k XX v i nh ng giai đ o n ho t đ ng chính t n ă m 1954-1975, và giai đ o n sau n ă m 1975 . Ngu n d li u trong n ưc đ ưc thu th p ch y u t các chuy n đ i u tra kh o sát thu c các đ tài d án do Vi n qu n lý ho c các đ tài d án h p tác qu c t . Đ ây là ngu n s li u quý vì nó có tính đng b c v th i gian và đ a đ i m v i s li u cá đ ưc thu th p. S li u c a m t s đ tài d án đ ưc s d ng ch y u đ ây là: Ch ươ ng trình Thu n H i-Minh H i, Ch ươ ng trình th ă m dò kh o sát ngu n l i hi s n bi n Vi t Nam h p tác v i Liên Xô tr ưc đ ây (1979 - 1988), Đ tài đ i u tra ngu n l i sinh v t bi n qu n đ o tr ưng Sa (1994 - 1997), D án JICA (1995 - 1997), D án ALMRV -I (1996 -1998) và ALMRV - II (1999 - 2004), D án Th ă m dò khai thác ngu n l i h i s n ph c v phát tri n ngh cá xa b (1998 - 1999), D án SEAFDEC (1999 - 2000), Đ tài KC09.03, D án ALMRV –II (2003-2005), Đ tài nghiên c u ngu n l i cá n i nh (2003-2006. Đ tài D c th m l c đ a (2005- 2006), đ tài KC09.14/06-10 (2008-2010) v.v 29
33. T các ngu n s li u nêu trên, đ ã ti n hành trích các tr m đ o n m trong ph m vi vùng bi n xa b mi n trung (t v ĩ tuy n 6 oN tr lên 17 0N phía b c và t kinh tuy n 107 oE đ n 117 0E). T ng s các tr m thu đ ưc là 55 400 tr m. S ơ đ bi u di n s phân b các tr m ch a s li u quan tr c nhi t-mu i đ ưc th hi n trên hình 11. Trên c ơ s d li u này ti n hành xây d ng tr ưng nhi t đ , đ mu i trung bình tháng nh m m c đ ích ph c v cho vi c tính toán và nghiên c u các câu trúc nhi t đc tr ưng, công vi c này đ ưc th c hi n nh ư sau: S li u nhi t đ t i các tr m đ o n m trong ô l ưi 0,5 o× 0,5 o kinh, v ĩ c a t ng tháng sau khi đ ã đưc ch nh lý s ơ b đã ti n hành l y trung bình thành m t chu i s li u nhi t đ , đ mu i đ c tr ưng cho tháng đ ó, ô đ ó. Theo ph ươ ng th ng đ ng các giá tr nhi t đ và đ mu i đ ưc n i suy tuy n tính cho các t ng sâu: 0m, 10m, 20m, 30m, 40m, 50m, 60m, 75m, 100m, 125m, 150m, 200m, 250m, 300m, 400m, 500m, 600m, 800m. va c ũng đã đưc l y trung bình tháng trên t ng ô l ưi 0,5 đ kinh-vĩ Hình 11. Phân bô s l ưng tr m lch s có thu th p nhi t đ n ưc bi n 30
34. 1.3.2. C ơ s d li u cá Vietfish base Riêng vùng bi n xa b Mi n Trung và gi a Bi n Đ ông thu c ph m vi nghiên cu c a đ lu n v ăn (6-17 oN, 107-117 oE), các thông tin v d li u c a CSDL ngh cá xa b đ ưc th hi n trên hình 12 đn 14 và b ng 4, 5, 6, 7, 8 Có th th y m c dù d li u ngh cá xa b đ ã có m t dung l ưng khá l n (28153 l ưt tr m cho c 3 ngh , chi m trên 70% dung l ưng c a CSDL VietFishBase), song l i t p trung ch yu vào l ưng d li u thu đ ưc t s nh t ký khai thác (trên 92%) mà ch t l ưng đ ang còn ph i ki m tra thêm, trong khi s l ưng d li u thu đ ưc t các chuy n đ i u tra kh o sát và giám sát ngh cá (có ch t l ưng cao h ơn) còn khá khiêm t n. Bng 4. Ngu n s li u ngh câu vàng Ngu n Tên đ tài/d án (tên tóm t t) N ă m S chuy n D án Đ ánh giá ngu n l i sinh v t bi n Vi t Nam 2000-2001 4 (ALMRV) Đ tài đ i u tra hi n trang ngu n l i và môi tr ưng vùng 2001-2003 4 bi n qu n đ o Tr ưng Sa Nghiên c u tr l ưng và kh n ă ng khai thác ngu n l i cá n i (ch y u là cá ng v n, ng vây vàng và cá ng 2002-2004 4 mt to) và hi n tr ng c ơ c u ngh nghi p khu v c bi n S liu XBMT và Đ ông Nam B đ i u tra Đ tài Nghiên c u c i ti n và ng d ng công ngh m i kh o sát trong ngh câu cá ng đ i d ươ ng vùng bi n mi n 2005 1 Trung và Đ ông Nam B . Xây d ng mô hình d báo cá khai thác và các c u trúc hi d ươ ng có liên quan ph c v đ ánh b t xa b vùng 2001-2004 3 bi n Vi t Nam Đ tài ng d ng và hoàn thi n quy trình công ngh d báo ng ư tr ưng ph c v khai thác h i s n xa b , 2008 2 KC.09.14/06-10 D án Đ ánh giá Ngu n l i sinh v t bi n Vi t Nam (ALMRV) 2001 1 Nghiên c u, th ă m dò ngu n l i h i s n và l a ch n công ngh khai thác phù h p ph c v phát tri n ngh cá xa b 2000-2001 3 Vi t Nam. Đ tài đ i u tra hi n trang ngu n l i và môi tr ưng vùng 2001-2003 3 S li u bi n qu n đ o Tr ưng Sa giám sát Xây d ng mô hình d báo cá khai thác và các c u trúc hi d ươ ng có liên quan ph c v đ ánh b t xa b vùng 2001-2004 2 bi n Vi t Nam Đ tài ng d ng và hoàn thi n quy trình công ngh d báo ng ư tr ưng ph c v khai thác h i s n xa b , 2009-2010 8 KC.09.14/06-10 Đ tài Nghiên c u l p d báo ng ư tr ưng khai thác cá 2000-2008 72 tàu S li u bi n và m t s loài đ c s n bi n Vi t Nam nh t ký Đ tài ng d ng và hoàn thi n quy trình công ngh d 45 tàu/1 khai thác báo ng ư tr ưng ph c v khai thác h i s n xa b , 2008-2010 tháng (14 KC.09.14/06-10 tháng) 31
35. Bng 5. Ngu n s li u ngh l ưi rê Ngu n Tên đ tài/d án (tên tóm t t) N ă m S chuy n D án JICA, RIMF-JICA, June 1996 1996-1997 3 D án gi a Bi n Đ ông (Giua Bien Dong Proj.) 1999 2 D án Đ ánh giá Ngu n l i sinh v t bi n Vi t Nam 2000-2005 9 (ALMRV) D án ven b 2001-2002 3 Đ tài đ i u tra hi n trang ngu n l i và môi tr ưng vùng S li u 2001-2003 4 đ i u tra bi n qu n đo Tr ưng Sa kh o sát Nghiên c u tr l ưng và kh n ă ng khai thác ngu n l i cá n i (ch y u là cá ng v n, ng vây vàng và cá ng 2002-2003 3 mt to) và hi n tr ng c ơ c u ngh nghi p khu v c bi n XBMT và Đ ông Nam B Xây d ng mô hình d báo cá khai thác và các c u trúc hi d ươ ng có liên quan ph c v đ ánh b t xa b vùng 2003 2 bi n Vi t Nam S li u D án Đ ánh giá Ngu n l i sinh v t bi n Vi t Nam 2001-2002 5 giám sát (ALMRV) Đ tài Nghiên c u l p d báo ng ư tr ưng khai thác cá 2000-2008 243 tàu S li u bi n và m t s loài đ c s n bi n Vi t Nam nh t ký Đ tài ng d ng và hoàn thi n quy trình công ngh d 9 tàu/1 khai thác báo ng ư tr ưng ph c v khai thác h i s n xa b , 2008-2010 tháng (14 KC.09.14/06-10 tháng) Bng 6. Ngu n s li u ngh l ưi vây Ngu n Tên đ tài/d án (tên tóm t t) N ă m S chuy n D án Đ ánh giá Ngu n l i sinh v t bi n Vi t Nam 2001 2 S li u (ALMRV) đ i u tra kh o sát Đ tài Nghiên c u ngu n l i cá c ơm vùng bi n Tây 2005-2006 3 Nam B S li u D án Đ ánh giá Ngu n l i sinh v t bi n Vi t Nam 2001-2005 10 giám sát (ALMRV) Đ tài Nghiên c u l p d báo ng ư tr ưng khai thác cá 2000-2008 161 tàu bi n và m t s loài đ c s n bi n Vi t Nam S li u nh t ký Đ tài ng d ng và hoàn thi n quy trình công ngh d 6 tàu/1 khai thác báo ng ư tr ưng ph c v khai thác h i s n xa b , 2008-2010 tháng (14 KC.09.14/06-10 tháng) 32
36. Bng 7. S b n ghi theo thành ph n loài và theo tr m trong CSDL ngh cá Lo i S l ưng b n ghi theo loài S l ưng b n ghi theo tr m Ngh Nh t ký Kh o sát Giám sát Cng Nh t ký Kh o sát Giám sát Cng Câu 30385 1810 779 32974 15230 651 216 16097 Rê 25048 15326 1078 41452 10160 4391 119 14670 Vây 17492 2174 5647 25313 8585 146 387 9118 Tng 72925 19310 7504 99739 33975 5188 722 39885 Hình 12. M t đ các tr m ngh câu Hình 13. M t đ các tr m ngh rê trong CSDL ngh cá xa b trong CSDL ngh cá xa b Bng 8. Th ng kê s l ưng tr m và t l s l ưng tr m theo ngh trong CSDL ngh cá vùng bi n XBMT&GB Đ Ngu n Ngh câu Ngh rê Ngh vây Cng Nh t 14041 5126 6866 26033 ký 94,26% 80,86% 99,25% 92,47% Kh o 590 1171 15 1776 sát 3,96% 18,47% 0,22% 6,31% Giám 265 42 37 344 sát 1.78% 0,66% 0,53% 1,22% Tng 14896 6339 6918 28153 100% 100% 100% 100% Hình 14. Mt đ các tr m ngh vây trong CSDL ngh cá xa b 33
37. 1.3.2. Ph ươ ng pháp v Ph ươ ng pháp chuyên gia: Trong quá trình làm lu n v ă n, tôi có tham kh o ý ki n các chuyên gia trong l ĩnh v c sinh h c, sinh thái cá, d báo cá. Tôi có tham gia bu i sermina do b môn t ch c , tham gia hi th o do đ tài KC09.14/06-10 nh m thu th p các ý ki n đ nh h ưng ti p cho tôi v m t n i dung khoa h c c a lu n v ă n . v Các đ c tr ưng cu trúc nhi t đ n ưc bi n đưc tính toán b ng các ph ươ ng pháp chu n và thông d ng trong h i d ươ ng h c, c th nh ư sau: - Nhi t đ tng m t và các t ng chu n đưc tính trung bình tháng trên t ng ô l ưi 0,5 đ . Giá tr đưc quy v tâm ô. - D th ưng nhi t đ ti m i ô trong t ng tháng đưc tính theo công th c sau: Anoma (x,y)= T(x,y) – T(x,y) Trong đ ó: Anoma(x,y) : D th ưng nhi t đ t i ô có to đ x, y T(x,y) : Nhi t đ trung bình tháng nhi u n ă m t i ô l ưi tính T(x,y) : Nhi t đ trung bình nhi u n ă m t i đ i m l ưi tính - Giá tr Gradien nhi t đ t i m i ô l ưi ti t ng m t và các t ng chu n đ ưc tính theo 16 h ưng c ơ b n và ch n ly giá tr l n nh t. - Đ dày l p đ ng nh t trên đ ưc xác đ nh theo gradien nhi t đ theo đ sâu v i 0 tiêu chí Gradien T=
    T/
    Z ≤ 0,05 C/m. - Lp đ t bi n nhi t đ đưc xác đ nh theo gradien nhi t đ theo đ sâu v i tiêu 0 chí Gradien T=
    T/
    Z > 0,05 C/m. - Ph ươ ng pháp phân tích t ươ ng quan nhi u bi n là công c hi u qu đ ưc s dng đ đ ánh giá đ nh l ưng m i quan h này, t đ ó xây d ng đ ưc các d báo ng ư tr ưng khi có đ ưc các d báo môi tr ưng. Ph ươ ng trình h i quy có d ng: m = + y a0 ∑ai .xi i=1 Trong đ ó, y ( bi n ph thu c – chính là giá tr CPUE ) là n ă ng su t khai thác; a 0, ai – các h s ( đưc tìm theo ph ươ ng pháp bình ph ươ ng nh nh t), m - s l ưng các bi n đ c l p, x i - các bi n đ c l p, bao g m các đ c tr ưng h i d ươ ng - S d ng các ph n m m Mapinfor, surfer, Excel, đ th hi n phân b các y u t cu trúc nhi t bi n trên các b n đ , m t c t, đ th , b ng. 34
38. Ch ươ ng 2. M t s cu trúc h i d ươ ng đc tr ưng t i vùng bi n nghiên c u 2.1. Phân b và bi n đ ng tr ưng nhi t đ n ưc bi n t ng m t Th i k ỳ các tháng 11 n ă m tr ưc đ n tháng 4 n ă m sau, phân b nhi t đ n ưc bi n t ng m t cho th y có m t l ưi n ưc l nh ép sát vùng ven b phía tây vùng bi n, phát tri n m nh d n và m nh nh t vào tháng 1 sau đ ó y u d n đ n tháng 4, nhân lưi nưc này nh h ơn 24,5 0C. Nhi t đ t i các khu v c ngoài kh ơi vùng bi n nghiên c u trong th i k ỳ này, nhi t đ có xu th t ă ng d n v h ưng đ ông nam (hình 15). Hình 15. Phân b trung bình nhiu n ă m nhi t đ n ưc bi n t ng m t ( 0C) tháng 1(bên trái) và tháng 4 (bên ph i) Th i k ỳ tháng 5 đ n tháng 10 hình th phân b nhi t đ n ưc bi n trên vùng bi n nghiên c u cho th y có m t tâm n ưc l nh khu v c ven bi n bình thu n phát tri n m nh d n vi nhân nhi t có nhi t đ nh h ơn 28 0C l n nh t vào th i k ỳ tháng 7, 8. Sau đ ó vùng n ưc này có di n tích thu h p d n và đ ưc thay th b i hình th lưi n ưc l nh mùa đ ông vào tháng 11. Theo các k t qu nghiên c u tr ưc đ ây c a các tác gi vùng n ưc l nh nêu trên trong th i k ỳ này chính là vùng tâm n ưc tr i đưc t o nên b i hi u ng do gió mùa tây nam t o nên. 35
39. Hình 16. Phân b trung bình nhiu n ă m nhi t đ n ưc bi n t ng m t ( 0C) tháng 7(bên trái) và tháng 10 (bên ph i) Bi n trình nhi t đ trung bình nhi u n ă m c a các tháng trong toàn vùng bi n nghiên c u cho th y: nhi t đ toàn vùng có xu h ưng t ă ng cao vào tháng 5 gi m nh vào các tháng 6, 7 và 8 sau đ ó t ă ng nh vào tháng 9, sau đ ó gi m m nh, th p nh t vào tháng 1 và ti p t c t ă ng vào đ n tháng 5 (hình 17), kho ng dao đ ng (26,03-29,4 0C). Hình 17. Bi n trình trung bình nhi t đ n ưc t ng m t toàn vùng bi n nghiên c u Như v y ki u bi n trình c a nhi t đ n ưc bi n tươ ng t v i ki u bi n đ i nhi t đ không khí trong vùng bi n phía nam: m t n ă m có m t c c đ i chính và m t cc đ i ph . 36
40. Tuy nhiên, trong các bi n trình năm c a nhi t đ trung bình theo các tháng ti các đ i m trên các kinh tuy n cho th y, nh ng đ i m ven b phía tây, n ơi ch u nh h ưng c a tâm n ưc tr i nam trung b thì xu t hi n hi n t ưng hai c c đ i nh ư đã nêu trên. Khu v c ngoài kh ơi b bi n Bình Thu n, c c ti u nhi t đ xu t hi n sm vào tháng 7 (hình) trong khi khu v c phía b c xu t hi n mu n h ơn vào tháng 9 (hình 18). Đ ây là h qu c a thay đ i v c ưng đ ho t đ ng c a vùng n ưc tr i t đu mùa đ n cu i mùa gió tây nam. Hình 18. Bi n trình n ă m nhi t đ n ưc b ên các t ng t i đ i m (109,25 và 10,25) Hình 19. Bi n trình n ă m nhi t đ n ưc bin các t ng t i đ i m (110,75 và 15,75) ngoài kh ơi, bin trình nhi t đ n ưc bi n l p n ưc t ng m t t i vùng bi n cho th y ít ch u nh h ưng b i s ho t đ ng c a vùng n ưc tr i nam trung b , trong n ă m nhiêt đ l p n ưc t ng m t th hi n chung m t xu th là th p nh t vào tháng 1, t ă ng d n t tháng 3 đ n tháng 5, gi m không nhi u t tháng 5 đ n tháng 10 sau đ ó gi m m nh đ n tháng 12 (hình 20). 37
41. Hình 20. Bi n trình n ă m nhi t đ n ưc bin các t ng t i đ i m (113,25 và 13,25) 2.2. D th ưng nhi t đ t ng m t Cá c ũng nh ư các sinh v t khác chúng th ưng thích c ư trú và sinh sng nh ng vùng có các y u t môi tr ưng thu n l i và n đ nh. Qua các thí nghi m Bull đã k t lu n r ng có nhi u loài cá phân bi t đ ưc đ chênh l ch nhi t đ 0,02 0C [5] và có ph n ng đ i v i chênh l ch nhiêt đ đ ó. D th ưng nhi t đ n ưc bi n t ng mt th hi n s bi n đ ng hay mc đ n đ nh c a nhi t đ trong vùng bi n nghiên cu vì v y d th ưng nhi t đ là m t trong nh ng y u t c u trúc r t nhi t quan tr ng c n đ ưc nghiên c u trong h i d ươ ng h c ngh cá. D th ưng nhi t đ so v i giá tr trung bình v ĩ đ có nh ng đ c tr ưng sau: Mùa đ ông, khu v c có d th ưng âm h u nh ư chi m tr n toàn d i phía tây Bi n Đ ông. Tr s d th ưng âm l n nh t là -3,6 °C g p phía tây b c vùng bi n nghiên c u vào tháng 1. Đ i v phía nam giá tr tuy t đ i c a d th ưng gi m d n, trên vùng ven b Trung B giá tr đ ó đ ã nh h ơn 1 °C. Đ i u này đ ã đưc lý gi i ph n trên trên c ơ s phân tích hi n t ưng xâm nh p c a các kh i n ưc l nh t phía b c xu ng. Đ i v i ph n l n t ng m t phía đ ông Bi n Đ ông d th ưng nhi t đ n ưc bi n có giá tr d ươ ng trong các tháng 3 và 4. Mùa hè, có m t vùng d th ưng âm r ng l n ngoài kh ơi Trung B Vi t Nam vi gi i h n 5-15 °N và 109-115 °E, và tr s l n nh t là - 1.2 °C. Nh ư đ ã phân tích ph n trên, nh ng khu v c có d th ưng âm th ưng g n li n v i các c u trúc v a d ng 38
42. nưc tr i. Các vùng bi n r ng l n còn l i đ u có d th ưng d ươ ng v i giá tr trong kho ng nh h ơn 1 °C. Mt cách khái quát ta th y r ng: trong c mùa hè và mùa đ ông trên cùng m t vĩ tuy n thì phía tây Bi n Đ ông l nh h ơn phía đ ông. Hình 21. Phân b trung bình nhi u n ă m d th ưng nhi t đ t ng m t(0C) tháng 1 (bên trái) và tháng 4 (bên ph i) Hình 22. Phân b trung bình nhi u n ă m d th ưng nhi t đ t ng m t ( 0C) tháng 7 (bên trái) và tháng 10 (bên ph i) 39
43. 2.3. C u trúc nhi t đ th ng đ ng Nh ư đã các thông l ưng nhi t trao đ i qua m t phân cách bi n-khí quy n đ óng mt vai trò quy t đ nh đ i v i các đ c tr ưng ch đ nhi t n ưc bi n bao g m nhi t đ nưc m t bi n và c u trúc th ng đ ng c a nhi t đ . Tr ưc khi đ i sâu xem xét bi n đng phân b c a nhi t đ n ưc m t bi n, chúng ta xem xét c u trúc nhi t th ng đ ng ca toàn b các t ng n ưc bi n t m t đ n đ áy. Đ nghiên c u bi n đ i nhi t đ theo đ sâu chúng tôi đ ã ti n hành xây d ng các bi u đ phân b nhi t đ ng n ưc bi n theo ph ươ ng th ng đ ng tai t t c các đ i m tâm v i ô l ưi 0,5x0,5 0C. Và xây d ưng phân b nhi t đ theo các m t c t đ i di n vào các tháng đ i n hình là tháng 1và tháng 7 trên các v ĩ tuy n đ i di n cho vùng bi n nghiên cu16,25 oN (phía b c), 11,25 oN (gi a) và các m t c t kinh tuy n 110,25 oE (phía tây), 113,75 oE (phía đ ông) vùng bi n nghiên c u Cu trúc th ng đ ng c a nhi t đ n ưc Bi n Đ ông có s khác bi t đ áng k gi a hai vùng n ưc nông và n ưc sâu c ũng nh ư gi a hai ph n b c và nam bi n. Đi v i khu v c ngoài kh ơi Bi n Đ ông, đ ưng cong phân b nhi t đ theo đ sâu h u nh ư tuân th theo quy lu t đ ng d ng và t ươ ng t nh ư c u trúc n ưc nhi t đ i Tây Thái Bình D ươ ng .Vi c u trúc th ng đ ng này chúng ta th y rõ s t n t i c a nêm nhi t mùa và nêm nhi t c đ nh c ũng nh ư s đ n đ nh c a các đ c tr ưng nhi t tng sâu c a bi n. có th phân chia chi ti t thành các l p chính sau đ ây: Lp t a đng nh t nhi t b m t hay l p xáo tr n có đ dày kho ng t 5m đ n 50m trong mùa hè và t 30m đ n 100m trong mùa đ ông. Giá tr nhi t đ c a n ưc trong lp này luôn bi n đ i theo không gian và th i gian v i kho ng bi n đ ng t kho ng 17°C đ n 30 °C. Khu v c phía b c và phía tây-bc Bi n Đ ông có biên đ bi n đ ng nhi t đ l n nh t, t i các vùng bi n phía nam và đ ông-nam có s bi n đ ng ít nh t. Lp nêm nhi t mùa v i gradien nhi t đ theo ph ươ ng th ng đ ng có giá tr c c đ i kho ng 0,09-0,12 °C/m trong mùa hè và 0,06-0,09 °C/m trong mùa đ ông. Biên d ưi ca l p này bi n đ ng theo mùa trong kho ng t 150m đ n 250m. 40
44. Lp nêm nhi t chính (c đ nh) v i nhi t đ gi m d n m t cách đ u đ n, có gradient nhi t đ vào kho ng 0,01 °C/m. Biên d ưi c a l p này n m đ sâu kho ng t 900m đn1000m và h u nh ư không bi n đ i theo mùa (hình 26). Phân b th ng đ ng c a nhi t đ th hi n trên các m t c t d c và ngang Bi n Đ ông cho th y v trí c a đ ưng đ ng nhi t 20 °C -“ch th ” c a l p đ t bi n nhi t đ trong mùa hè c ũng nh ư mùa đ ông h u nh ư n m kho ng đ sâu t 80m đ n 120m. Ti các t ng sâu h ơn các đ ưng đ ng nhit phân b t ươ ng đ i song song v i nhau và ít bi n đ i gi a các mùa. T i các m t c t đ i qua khu v c Nam Trung b cho th y ti các khu v c tây Bi n Đ ông các đ ưng đ ng nhi t có xu th nâng lên liên quan đn ho t đ ng n ưc tr i d c b Vi t Nam. Hình 23. Phân b th ng đ ng nhi t đ n ưc t i đ i m 112 oE , 12 oN Quy lu t phân b chung c a nhi t đ n ưc bi n theo đ sâu là gi m d n t mt xu ng đ áy. Tuy nhiên d ưi tác đ ng c a ho t đ ng hoàn l ưu ngang và đ i l ưu th ng đ ng, vùng bi n nghiên c u th ưng t n t i các kh i n ưc khác nhau mà ranh gi i phân chia c a chúng, đ c bi t là gi a l p đ ng nh t b m t và l p k ti p th ưng t n t i l p đ t bi n nhi t đ . Đ sâu xu t hi n, đ dày và c ưng đ đ t bi n (giá tr Gradien nhi t đ ) bi n đ ng theo mùa và theo vùng: Vào chính mùa gió Đ ông B c (tháng 1và 2), t ng này xu t hi n đ sâu 50 đ n 125 m, trung bình 69m; nhi t đ t 20,2-25,5 0C trung bình là 23,9 0C. Còn trong chính mùa Tây Nam (tháng 41
45. 7 và 8) là 10 - 75 m, trung bình 45m; nhi t đ t 23,1 - 28,2 0C, trung bình là 26,7 0C. Chênh l ch nhi t đ t ng GradienT c c đ i t i t ng ti u vùng có th đ t t i xp x 6,0 0C t mùa gió đ ông b c sang mùa gió tây nam. T i các đ sâu nh ư nhau, giá tr nhi t đ và hình thái c u trúc nhi t theo chi u sâu c ũng khác nhau đ áng k gi a vùng này và vùng kia. Đ c đ i m này có ý ngh ĩa r t quan tr ng đ i v i t p tính di c ư và t đ àn c a cá theo chi u sâu c t n ưc. 0 0 -50 -100 -100 -200 -150 -300 -200 -400 -250 -500 -300 -600 -350 -700 -400 -800 -450 -900 -500 -1000 109.5 110 110.5 111 111.5 112 112.5 113 113.5 114 114.5 115 115.5 116 116.5 109.5 110 110.5 111 111.5 112 112.5 113 113.5 114 114.5 115 115.5 116 116.5 Hình 24. Phân b nhi t đ trên mt c t v ĩ tuy n 16,25 oN tháng 1 (trái), tháng 4 (ph i) 0 0 -100 -100 -200 -200 -300 -300 -400 -500 -400 -600 -500 -700 -600 -800 -700 -900 -1000 -800 109.5 110 110.5 111 111.5 112 112.5 113 113.5 114 114.5 115 115.5 116 116.5 109.5 110 110.5 111 111.5 112 112.5 113 113.5 114 114.5 115 115.5 116 116.5 Hình 25.Phân b nhi t đ trên mt c t v ĩ tuy n 16,25 oN tháng 7 (trái ), tháng 10(ph i) 42
46. 0 0 -100 -100 -200 -200 -300 -300 -400 -400 -500 -500 -600 -600 -700 -700 -800 -800 -900 -900 -1000 -1000 110 110.5 111 111.5 112 112.5 113 113.5 114 114.5 115 115.5 116 116.5 117 110 110.5 111 111.5 112 112.5 113 113.5 114 114.5 115 115.5 116 116.5 117 Hình 26 .Phân b nhi t đ trên mt c t v ĩ tuy n 11,75 oN tháng 1 (trái) tháng 4 (ph i) 0 0 -100 -100 -200 -200 -300 -300 -400 -400 -500 -500 -600 -600 -700 -700 -800 -800 -900 -900 -1000 -1000 110 110.5 111 111.5 112 112.5 113 113.5 114 114.5 115 115.5 116 110 110.5 111 111.5 112 112.5 113 113.5 114 114.5 115 115.5 Hình 27. Phân b nhi t đ trên mt c t v ĩ tuy n 11,75 oN tháng 7 (trái ) tháng10 (ph i) 0 -100 -200 -300 -400 -500 -600 -700 -800 -900 -1000 7.00 7.75 8.50 9.25 10.00 10.75 11.50 12.25 13.00 13.75 14.50 15.25 16.00 Hình 28 . Phân b nhi t đ trên m t c t kinh tuy n 110,25 oE trong tháng 1 43
47. 0 -100 -200 -300 -400 -500 -600 -700 -800 -900 -1000 7 7.75 8.5 9.25 10 10.75 11.5 12.25 13 13.75 14.5 15.25 16 Hình 29. Phân b nhi t đ trên mt c t kinh tuy n 110,25 oE trong tháng 7 0 -50 -100 -150 -200 -250 -300 -350 -400 -450 -500 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Hình 30. Phân b nhi t đ trên m t c t kinh tuy n 113,75 oE trong tháng 1 0 -100 -200 -300 -400 -500 -600 -700 -800 -900 -1000 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Hình 31. Phân b nhi t đ trên mt c t kinh tuy n 113,75 oE trong tháng 7 44
48. 2.4. Đ dày l p đ ng nh t nhi t đ b m t Ti khu v c phía tây vùng bi n nghiên c u, đ dày l p ĐNTM trong n ă m th hi n hai ki u bi n đ ng khá rõ nét. Ki u th nh t nh ư hình v 32, đ dày l p Đ NTM gi m d n t tháng 1 đ n tháng 3, bi n đ ng không đ áng k đ ên tháng 10 sau đ ó tăng dn đ n tháng 12. Th i gian thay đ i đ dày l p Đ NTM là trùng h p so v i th i gian ho t đ ng c a hai h th ng gió đ ông bc và tây nam ho t đ ng luân phiên trên vùng bi n này. Ki u bi n đ ng th 2 nh ư hình v 33 đ dày l p Đ NTM có xu th gi m d n t tháng 1 đ n tháng 3 n đ nh đ n tháng 6 và t ă ng lên trong tháng 7, 8 gi m trong th i k ỳ tháng 9, 10 v i biên đ dao đ ng chung 14,2 -54m. Ki u bi n đng này x y ra vùng bi n kho ng t v ĩ đ 10,75 tr vào trong khu v c phía nam. Hình 32. Bi n trình n ă m đ dày l p đ ng nh t nhi t đ t i các đ i m nút (t v ĩ đ 11,25 oN đ n 15,75 oN) trên kinh tuy n 110,75 oE Hình 33. Bi n trình n ă m đ dày l p đng nh t nhi t đ t i các đ i m nút (t v ĩ đ 8,25 oN đ n 10,75oN) trên kinh tuy n 110,75 oE 45
49. Khu v c phía đ ông và đ ông nam vùng bi n nghiên c u có bi n trình đ dày lp Đ NTM t ươ ng t nh ư ki u th nh t. Tuy nhiên, đ dày l p Đ NTM b t đ u t ă ng lên t tháng 5, hu nh ư không bi n đ i cho đ n tháng 11 và gi m m nh trong tháng 12 (hình 34). Hình 34. Bi n trình n ă m đ dày l p đ ng nh t nhi t đ t i các đ i m nút (t v ĩ đ 12,25 oN đ n 16,75 oN) trên kinh tuy n 114,75oE Đ dày l p đ ng nh t cuãng có s bi n đ ng qua các n ăm nh ư trong b ng 9. Bng 9. Bi n thiên đ dày l p đ ng nh t nhi t đ (m) trong mùa đ ông gi a các n ă m ti đ i m 112 đ kinh đ ông, 12 đ v ĩ b c N ă m 1966 1969 1972 1980 1982 1989 Đ dày l p Đ NN Đ (m) 66 38 40 50 22 65 Nh ng thí d so sánh trên đ ây v s bi n thiên theo ph ươ ng th ng đ ng c a nhi t đ trong n ă m và gi a các n ă m cho th y các đ c tr ưng v t lý l p m t bi n có bi n đ ng đ áng k . Biên đ dao đ ng nhi t đ trong n ă m t i đ i m vùng kh ơi này có th đ t kho ng 3-5°C t i m t bi n. So sánh gi a các n ă m cho th y nhi t đ n ưc mùa đ ông bi n thiên trong kho ng t 25- 28°C, trong mùa hè t 27 đ n 29- 30°C, tc chênh l ch gi a các n ă m c ũng đ t kho ng 2- 3°C. Nh ng bi n đ ng này, đ c bi t bi n đ ng đ dày l p đ ng nh t nhi t đ có th có nh h ưng nh t đ nh t i s di c ư ph ươ ng th ng đ ng c a các lo i cá khai thác và có th là m t trong nh ng đ c tr ưng c n d báo trong h i d ươ ng h c ngh cá 46
50. Bng 10. Các giá tr trung bình, l n nh t, nh nh t đ dày lp Đ NTM (m) toàn vùng bi n nghiên c u theo tháng Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Nh nh t 6 8 8 6 3 6 3 3 4 3 4 4 Trung bình 43.1 37.5 26.5 20.6 19.4 25.9 30.3 31.6 31.1 30.5 35.1 38.8 Ln nh t 105 77 59 52 51 51 54 77 101 77 76 82 Hình 35. Phân b trungbình nhi u n ă m đ dày l p đ ng nh t nhi t đ b m t (m) tháng 1 (bên trái) và tháng 4 (bên ph i) Hình 36. Phân b trungbình nhi u n ă m đ dày l p đ ng nh t nhi t đ b m t (m) tháng 7 (bên trái) và tháng 10 (bên ph i) 47
51. Theo m t r ng : c ũng nh ư nhi t đ t ng m t, phân b đ dày l p Đ NTM qua các tháng c ũng th hi n hai hình th . T tháng 1 đ n tháng 4, do xáo tr n m nh b i h th ng gió mùa đ ông b c cùng v i dòng n ưc l nh áp sát ven b phía tây đ i xu ng , đ dày l p Đ NTM khu v c phía đ ông b c dày nh t và gi m d n theo h ưng đ ông nam. T tháng 4 đ n tháng 10, xu th phân b đ dày l p Đ NTM th hi n xu th ng ưc l i v i đ dày l n nh t l p Đ NTM th ưng đ t đ ưc t i các khu v c phía đ ông nam ho c phía nam vùng bi n nghiên c u (hình 35 và 36). Nh ưng đ c đ i m chung c a t t c các đ i m là quy lu t bi n thiên mùa c a đ dày Đ NTM: các tháng mùa hè l p đ ng nh t ch là m t l p m ng g n m t, đ dày kho ng trên d ưi ch c mét, hình thành do xáo tr n c ơ h c d ưi tác đ ng c a gió và sóng bi n trong đ i u ki n phân t ng nhi t th ng đ ng r t n đ nh, các tháng mùa đ ông - l p đ ng nh t xâm nh p t i đ dày 50-60 m, th m chí dày h ơn, do có nh hưng b sung c a đ i l ưu mùa đ ông và gió mùa đ ông b c m nh h ơn. 2.5. Phân b và bi n đ ng đ sâu m t đ ng nhi t 24 0C Vùng bi n nghiên c u n ăm phía tây Thái Bình D ươ ng, và l ưu thông v i Thái Bình d ươ ng qua nhi u eo bi n nh phía đ ông (Philipin), do tác đ ng c a quá trình t ươ ng tác l c đ a-đi d ươ ng-khí quy n x y ra trên khu v c t n t i th ưng xuyên c a b n n ưc m nhi t đ i-xích đ o ln nh t hành tinh, các thông l ưng nhi t, m trao đ i gi a bi n và khí quy n đ ã có nh ng bi n đ ng r t l n c v l ưng cũng nh ư h ưng gi a các tháng trong n ă m c ũng nh ư gia các vùng bi n khác nhau vi nh ng bi n đ ng c a ch đ nhi t bi n có đ c đ i m hai mùa rõ r t khác v i các vùng bi n xích đ o - nhi t đ i khác. Mt khác, theo nhi u tài li u nghiên c u sinh h c cá và các chuyên gia đ ã nghiên c u và kh ng đ nh. Nhi t đ t i ưu ( optimal temperature ) cho ho t đ ng cá Ng vây vàng các vùng bi n thu c Thái Bình D ươ ng là 24 oC. C cá tr ưng thành và cá ch ưa tr ưng thành đ u dành ph n l n th i gian t ng n ưc m t đ ng nhi t (có nhi t đ <24 oC). . 48
52. Nh ư v y, nghiên c u phân b và bi n đ ng đ sâu m t đ ng nhi t đ 24 oC là rt c n thi t trong h i d ươ ng h c ngh cá đ c bi t v i vùng bi n xa b mi n Trung và gi a Bi n Đ ông vì đ ây là vùng bi n sâu, có đ a hình đ áy t ươ ng đ i ph c t p. Nhìn chung bi n đ i trung bình đ sâu trên toàn c a l p n ưc đ ng nhi t đ 240C là khá ph c t p, trung bình đ sâu c a t ng đ ng nhi t trong toàn vùng bi n t ă ng d n t tháng 1 đ n tháng 6 gi m xu ng đ áng k và tháng 7 và tháng 8 sau đ ó t ă ng m nh và tháng 9 r i gi m d n đ n tháng 12 (37). Tuy nhiên theo s li u kh o sát th c t th c t giá tr nhi t đ n ưc bi n 24 oC có th quan tr c đ ưc ngay t i tng m t trong vùng bi n nghiên c u vào nh ng th i k ỳ nhi t đ n ưc bi n đ t c c ti u (th ưng vào tháng 1), còn nh ng th i k ỳ x y ra xáo tr n m nh v i l ưng b c x m t tr i l n đ sâu c a l p đ ng nhi t đ 24 oC có th r t l n. Hình 37. Bi n trình n ăm đ sâu t ng đ ng nhi t 240C trong toàn vùng bi n nghiên c u Phân b trung bình đ sâu t ng đ ng nhi t 24oC theo m t r ng trong các tháng đin hình đưc th hi n trên các hình 38,39. Qua đ ó cho th y đ sâu c a t ng đng nhi t đ 24oC có s bi n đ i khá l n theo m t r ng và gi a các tháng. Theo m t r ng: trung bình đ sâu t ng đ ng nhi t 24oC h u nh ư có xu th t ă ng d n t b ra kh ơi trong t t c các tháng. Khu v c phía b c thì giá tr này thay đi m nh h ơn qua các tháng. Riêng khu v c qu n đ o Tr ưng Sa đ sâu c a l p nưc đ ng nhi t đ 24oC th ưng xuyên đ t giá tr khá cao. Đ ây là khu v c có l ưng bc x nhi t t ươ ng đ i l n và ít thay đ i trong n ă m. 49
53. Hình 38. Phân b trung bình nhi u n ă m đ sâu(m) m t đ ng nhi t 24 0C tháng 1 (bên trái) và tháng 4 (bên ph i) Hình 39. Phân b trung bình nhi u n ă m đ sâu(m) m t đ ng nhi t 24 0C tháng 7 (bên trái) và tháng 10 (bên ph i) Theo mt r ng: Đ sâu t ng đ ng nhi t 24 oC th hi n hai xu th khá rõ r t. Vào mùa đ ông s xâm nh p c a l ưi n ưc l nh t phía b c xu ng làm cho nhi t đ nưc bi n d c theo ven b gi m rõ r t và các đ ưng đ ng đ sâu c a l p đ ng nhi t đ 24oC trong th i k ỳ này c ũng t o thành d ng l ưi ă n sâu xu ng phía nam Vào 50
54. mùa hè trung bình đ sâu c a t ng đ ng nhi t đ 24oC th hi n rõ s nh h ưng c a các vùng n ưc tr i, n ưc chìm khác nhau trong vùng bi n, khu v c ngoài kh ơi b bi n Bình Thu n. Các đ ưng đ ng đ sâu có giá tr th p và t ă ng d n ra khu v c o xung quanh. Nhìn chung bi n đ i đ sâu m t đ ng nhi t đ 24 C là khá rõ theo mùa 2.6. Phân b và bi n đ ng đ sâu m t đ ng nhi t 20 0C Trong h i d ươ ng h c, m t đ ng nhi t đ 20 oC đ ưc xem nh ư là ch th c a lp đ t bi n nhi t đ . Phân b th ng đ ng c a nhi t đ th hi n trên các m t c t d c và ngang vùng bi n nghiên c u vào các tháng đ i di n cho th y v trí c a đ ưng đng nhi t 20 °C trong mùa hè c ũng nh ư mùa đ ông h u nh ư n m kho ng đ sâu t 80m đ n 120m. T i các t ng sâu h ơn các đ ưng đ ng nhi t phân b t ươ ng đ i song song v i nhau và ít bi n đ i gi a các mùa. T i các m t c t đ i qua khu v c Nam Trung b cho th y t i các khu v c tây Bi n Đ ông các đ ưng đ ng nhi t có xu th nâng lên liên quan đ n ho t đ ng n ưc tr i d c b Vi t Nam. Qua các hình v phân b đ sâu m t đ ng nhi t đ 20 0C trong 12 tháng cho th y có s khác nhau gi a hai mùa gió. Trong mùa gió đ ông b ă c, m t đ ng nhi t này th ưng đ sâu l n h ơn 90m và cao nh t khu v c phía tây b c vùng bi n nghiên c u. Trong mùa gió tây nam, đ sâu m t đ ng nhi t 20 0C khu v c ngoài kh ơi b bi n Nam Trung B đ ưc nâng lên do ho t đ ng c a khu v c n ưc tr i, đ sâu nh nh t m t đ ng nhi t 20 0C khu v c này là vào tháng 8 (48m). Phân b đ sâu m t đ ng nhi t trong các tháng đ i di n 1, 4,7, 10 đ ưc trình bày trong các hình v 42 và 43. Do tính ch t phân t ng nhi t đ nên đ sâu m t đ ng nhi t đ 20 0C luôn n m dưi đ sâu m t đ ng nhi t đ 24 0C. kho ng cách m t trung bình gi a hai m t đ ng nhi t này th ưng c ũng bi n đ i theo các tháng t i các khu v c khác nhau c a vùng bi n nghiên c u. Bi n đ ng trung bình kho ng cách gi a hai m t đ ng nhi t theo ph ươ ng kinh tuyên và theo ph ươ ng v ĩ tuy n đ ưc th hi n trên hình v 40 và 41. Theo ph ươ ng vĩ tuy n, kho ng cách gi a hai m t đ ng nhi t th ưng bi n đ i mnh t khu v c kinh tuy n 109.25 0E đ n khu v c 111,25 0E trong th i k ỳ t tháng 51
55. 8 đ ây chính là h qu c a hai ho t đ ng chính di n ra t i khu v c này đ ó là ho t đng xam nh p c a l ưi n ưc l nh t phía b c xu ng trong mùa gió đ ông b c và s phát tri n c a khu v c n ưc tr i nam trung b trong mùa gió tây nam. T tháng 9 đn tháng 12 kho ng cách hai m t đ ng nhi t này n đ nh. Khu v c phía đ ông vùng bi n t kinh đ 111,75 0E tr ra kh ơi, kho ng cách hai m t đ ng nhi t đ này n đnh qua các tháng. Hình 40. Bi n đ i trung bình kho ng cách hai m t đ ng nhi t đ 20 0C và mt 24 0C theo ph ươ ng kinh tuy n trên vùng bi n nghiên c u. Hình 41. Bi n đ i trung bình kho ng cách hai m t đ ng nhi t đ 20 0C và mt 24 0C theo ph ươ ng kinh tuy n trên vùng bi n nghiên c u. Theo ph ươ ng kinh tuy n cho th y, khu v c phía b c vùng bi n nghiên c u t tháng 1 đ n tháng 5, kho ng cách hai m t đ ng nhi t có s bi n đ ng t v ĩ đ 52
56. 14,75 và càng lên phía b c, kho ng cách này càng l n (l n nh t x p x 90m vào tháng 1). Khu v c phía nam bi n đ ng kho ng cách hai m t đ ng nhi t nh h ơn so vi khu v c phía b c. Hình 42. Phân b trung bình nhi u n ă m đ sâu(m) t ng đ ng nhi t 20 0C tháng 1 (bên trái) và tháng 4 (bên ph i) Hình 43. Phân b trung bình nhi u n ă m đ sâu (m )tng đ ng nhi t 20 0C tháng 7 (bên trái) và tháng 10 (bên ph i) 53
57. 2.7. Phân b và bi n đ ng đ sâu biên d ưi t ng đ t bi n nhi t đ Bi n đ ng theo th i gian và các đ c tr ưng c u trúc c a tr ưng nhi t đ n ưc bi n là nh ng v n đ c n nghiên c u tr ưc khi đ i đ n k t lu n v tính ch t c a môi tr ưng n ưc bi n và các quá trình v t lý x y ra trong l p trên c a nó. L p nh y v t nhi t đ là l p có gradient nhi t đ theo ph ươ ng th ng đ ng c c đ i. N ơi đ ây th ưng t p trung sinh v t phù du và các ch t l ơ l ng làm cho đ trong su t c a n ưc bi n tr nên nh nh t và c ũng là n ơi t p trung ki m m i c a nhi u loài cá. L p nh y vt nhi t đ (m t đ ) còn là l p có tác d ng làm l ch các tia âm nhi u nh t. Chính vì v y l p này th ưng là đ i t ưng nghiên c u c a các nhà v t lý, th y âm h c và hi d ươ ng h c ngh cá. Đ đ ánh giá bi n đ ng l p đ t bi n nhi t đ trong vùng bi n nghiên c u trong trong lu n v ă n đ ã xây d ng các b n đ phân b đ sâu biên d ưi lp đ t bi n nhi t đ trung bình nhi u n ă m c a 12 tháng v i b ưc l ưi 0,5x0,5 0. Hình 44, 45 là các hình phân b đ sâu biên d ưi t ng đ t bi n nhi t đ trong các tháng đ i di n (1, 4, 7, 10). Phân b đ sâu biên d ưi l p đ t bi n nhi t đ trong vùng bi n nghiên cu c ũng th hi n tính ch t mùa rõ r t. Trong mùa gió đ ông b c khu v c phía tây b c vùng bi n nghiên c u biên dưi l p đ t bi n nhi t đ đ t đ sâu l n nh t kho ng 180m, khu v c gi a vùng bi n nghiên c u l p đ t bi n nhi t đ nâng lên cao h ơn và ch y u có đ sâu là 120- 140m. Khu v c phía đ ông vùng bi n nghiên c u đ sâu biên d ưi l p đ t bi n ít bi n đ i h ơn, ph bi n đ sâu 130m-150m Trong mùa gió tây nam xu th phân b đ sâu biên d ưi t ng đ t bi n nhi t đ th hi n xu h ưng ng ưc l i, xu h ưng chung là t ă ng d n theo h ưng đ ông nam và ch u nh h ưng m nh c a vùng n ưc tr i khu v c nam Trung b . Trong ph m vi xy ra hi n tưng n ưc tr i, biên d ưi l p đ t bi n nhi t đ đ ưc nâng nên rõ r t vi đ sâu vùng tâm n ưc tr i là 90m (hình 40) 54
58. Hình 44. Phân b trung bính nhi u n ă m đ sâu(m) biên d ưi c a t ng đ t bi n nhi t đ tháng 1 (bên trái) và tháng 4 (bên ph i) Hình 45. Phân b trung bình nhi u n ă m đ sâu (m)biên d ưi c a t ng đ t bi n nhi t đ tháng 7 (bên trái) và tháng 10 (bên ph i) 2.8. Phân b và bi n đ ng ca các front Front đ i d ươ ng là m t trong nh ng y u t r t quan tr ng trong h i d ươ ng hc. Front nhi t m t bi n là m t d ng c ơ b n nh t c a front đ i d ươ ng. Trong t t c các đ i d ươ ng c ũng nh ư các bi n, luôn luôn t n t i s chênh l ch nhi t đ theo các 55
59. khu v c riêng bi t. S chênh l ch này có th là do s xâm nh p c a các kh i n ưc, quá trình v n chuy n n ưc c a các hoàn l ưu hay do s khác bi t c a các y u t v t lý, dinh d ưng. Chính vì th , nghiên c u front nhi t có th giúp xác đ nh các đ i u ki n v t lý khác bi t c a các khu v c n ưc r ng l n, nh đ ó có th xác đ nh ranh gi i c a các kh i n ưc hay ranh gi i c a các dòng ch y l n Nghiên c u front r t quan tr ng trong vi c nghiên c u c ũng nh ư k t h p hoàn thi n các tr ưng h i d ươ ng khác. Khu v c Bi n Đ ông là khu v c có đ c tr ưng gió mùa: gió mùa Đ ông B c vào mùa đ ông và gió mùa Tây Nam vào mùa hè. Tr ưng nhi t trong Bi n Đ ông c ũng có s thay đ i theo mùa: vào mùa đ ông, xu t hi n m t l ưi n ưc l nh t phía B c xâm nh p sâu xu ng phía Nam; mùa hè th ưng xu t hi n m t khu v c n ưc tr i khu vc Nam Trung B . Hai hi n t ưng đ c tr ưng mùa này làm thay đ i rõ r t tr ưng nhi t trong Bi n Đ ông. Chính đ i u này, front trong Bi n Đ ông c ũng có s thay đ i v c ưng đ và v trí theo mùa. Khu v c Nam Trung B là khu v c có s thay đ i nhi t đ m t bi n rõ r t c hai xu th c a tr ưng nhi t trong Bi n Đ ông. Qua phân tích s ơ đ phân b các đ i m có gradien nhi t đ theo 12 tháng t i các tng chu n (tng m t, 25m, 50m, 75m, 100m, 150m) v i t ng s là 72 b n đ cho th y: Ti t ng m t vào các tháng có gió mùa đ ông b c (tháng 11 đ n tháng 4) front nhi t đ m t bi n th hi n rõ s chi ph i c l ưi n ưc l nh xâm nh p t phía bc xu ng. Các đ i m có gradienT ≥ 0,2 0C/10km (g i là front nhi t) hu nh ư n m trên biên c a l ưi n ưc l nh, trong các tháng đ u mùa gió đ ông b c (tháng 11 và 12) phân b d i front nhi t ch y u phía trên v ĩ đ 9 0N. Các tháng gi a mùa gió đ ông b c (tháng 1và 2) front nhi t xu t hi n sâu khu v c phía nam, t v ĩ đ 7 0N. Vào th i k ỳ cu i đ ông (tháng 3 và 4) front nhi t có xu h ưng đ y lên phía b c. Vùng bi n xa b các d i front nhi t phân b rai rác không t o thành các hình th rõ nh ư khu v c phía tây. Mùa gió Tây Nam ho t đ ng các front nhi t bao quanh vùng biên ho t đ ng c a vùng n ưc tr i nam trung b , v cu i mùa gió tây nam (tháng 8 và 9) khi ph m vi hot đ ng c a vùng n ưc tr i m nh lên, các front nhi t c ũng đ ưc m r ng h ơn lên khu v c vùng bi n b c trung b . 56
60. Ti các t ng sâu, các d i front nhi t c ũng có hình th phân b theo hai hình th chính nh ư trên t ng m t. Tuy nhiên các front nhi t các t ng sâu có s liên t c hơn và biên ngang r ng h ơn so v i các d i front nhi t t ng m t. càng xu ng các tng sâu, các front nhi t có xu h ưng d ch chuy n v phía b h ơn. Hình 46. Các khu v c có gradienT ≥ 0,2 0C/10km tháng 1(trái) và tháng 4( ph i) Hình 47. Các khu v c có gradienT ≥ 0,2 0C/10km tháng 7(trái) và tháng 10( ph i) 57
61. Ch ươ ng 3. Quan h gi a n ă ng su t đ ánh b t v i m t s c u trúc h i d ươ ng đ c tr ưng 3.1. M i liên quan đnh tính gi a ng ư tr ưng và m t s c u trúc h i d ươ ng Đ đ ánh giá bi n đ ng ng ư tr ưng trong quan h vi các c u trúc h i d ươ ng, chúng tôi d a trên b s li u n ă ng su t đ ánh b t b ng ngh câu vàng và ch s d ng s li u thu th p t các đ t kh o sát (survey), xây d ng các xu th bi n đ ng c a n ă ng su t đ ánh b t theo ph ươ ng kinh tuy n và theo ph ươ ng v ĩ tuy n cho m t s có tháng có s li u, các c u trúc h i d ươ ng c ũng đ ưc xây d ng t ươ ng t . Trong hình 48 cho th y trong t t c các tháng, n ă ng su t đ ánh b t ln h ơn 6kg/100 l ưi câu t p trung ch y u t v ĩ đ 11 0 tr xu ng phía nam. Xu th này khá trùng h p v i xu th bi n đ i trung bình tháng nhi t đ n ưc t ng m t (hình 59), trên vùng bi n này biên đ thay đ i nhi t đ trung bình tháng nh h ơn so v i khu vc phía b c. Các c u trúc nhi t đc tr ưng khác nh ư đ dày lp Đ NTM, đ sâu các mt đ ng nhi t 20 0C và 240C. Trong khu v c này c ũng bi n đ i nh h ơn so v i khu vc phía b c vùng bi n nghiên c u. Nh ư v y theo ph ươ ng kinh tuy n vùng có n ă ng su t đ ánh b t b ng ngh câu vàng ln h ơn 6 kg/100 l ưi câu th ưng t p trung khu vc có c u trúc nhi t n đ nh h ơn. Tuy nhiên, l ưng s li u kh o sát ch ưa đ l n, và ch ưa đ y đ theo các tháng đ đ ánh giá đ ưc s di chuy n ng ư tr ưng m t cách liên tc theo không gian và th i gian. Hình 48. Bin đ ng trung bình n ă ng su t đ ánh b t ngh câu vàng theo ph ươ ng kinh tuy n trên vùng bi n nghiên c u 58
62. Hình 49. Bi n đ ng nhi t đ n ưc bi n trung bình nhi u n ă m các tháng theo ph ươ ng kinh tuy n trên vùng bi n nghiên c u Theo ph ươ ng v ĩ tuy n, n ăng su t đ ánh b t khu v c ven b vào tháng 5 và tháng 9 có n ăng su t đ ánh b t khá cao (15- 20kg/100 l ưi câu). Riêng trong tháng 7 năng su t đ ánh b t vùng ngoài kinh tuy n 111,5 có n ăng su t đ ánh b t cao h ơn r t nhi u so v i các tháng khác (x p x 30kg/100 l ưi câu). Nh ng bi n đ ng n ăng su t đ ánh b t b ng ngh câu vàng theo ph ươ ng v ĩ tuy n (hình 50) là khá trùng kh p v mt th i gian ho t đ ng c a vùng n ưc tr i Nam Trung B và liên quan đ n các vùng front xung quanh vùng biên n ưc tr i này. Nh ư đã bi t, hi n t ưng n ưc tr i mang theo r t nhi u các ch t h u c ơ hoà tan và các ch t khoáng vi l ưng quan tr ng đ i v i đi s ng thu sinh v t. Nh ưng các t ng n ưc t ng sâu và khu v c tâm n ưc tr i th ưng có hàm l ưng ôxy hoà tan th p do b các ch t h u c ơ l ng l ng đng đ áy làm tiêu hao. M t khác nh ng ch t hu c ơ vv ch ưa đưc các sinh v t b c cao s d ng ngay mà ch t o điu ki n cho các sinh v t b c th p sinh s ng nh ư th c v t phù và đ ng v t phù du, t đ ó s n sinh ra c ôxy .Chính vì v y các loài cá n i l n ăn các loài cá bé th ưng t p trung ki m mi ngoài vùng n ưc dâng. Nh ư trên hình v 50 và 51 chó th y theo ph ươ ng v ĩ tuy n vùng có n ăng su t đ ánh b t cao vào tháng 7 là ngoài vùng front nhi t c a khu vc n ưc tr i Nam Trung B 59
63. Hình 50. Bi n đ ng trung bình n ă ng su t đ ánh b t ngh câu vàng theo ph ươ ng v ĩ tuy n trên vùng bi n nghiên c u Hình 51. Các khu v c có gradienT ≥ 0,2 0C/10km tháng 7 60
64. 3.2. Mi liên quan đnh l ưng năng su t đ ánh b t và các y u t môi tr ưng Bng phân tích t ươ ng quan nhi u bi n, m i liên quan gi a n ăng su t đ ánh bt chung c a các ngh khai thác câu, rê, vây và các đ c tr ưng cu trúc nhi t bi n đưc th hi n trong các b ng 12, 13 và 14. Các c u trúc nhi t bi n đ c tr ưng đưc ch n phân tích t ươ ng quan v i n ăng su t đ ánh b t đưc trình bày trong b ng 11. Bng 11. Danh m c các c u trúc nhi t bi n đ ưc ch n làm bi n đ c l p TT Ký hi u Đơn v đ o Tên bi n 1 T0 0C Nhi t đ n ưc bi n b m t 2 Ano 0C D th ưng nhi t đ n ưc bi n b m t 3 H0 m Đ dày l p t a đ ng nh t trên 4 T1 0C Nhi t đ biên d ưi l p đ t bi n 5 H1 m Đ sâu biên d ưi l p đ t bi n 6 H0H1 m Đ dày l p đ t bi n 7 Gradz 0C/m Gradien nhi t trung bình trong l p đ t bi n 8 H15 m Đ sâu m t đ ng nhi t 15 0C 9 H20 m Đ sâu m t đ ng nhi t 20 0C 10 H24 m Đ sâu m t đ ng nhi t 24 0C 11 H15-20 m Kho ng cách 2 m t đ ng nhi t 15-20 0C 12 H20-24 m Kho ng cách 2 m t đ ng nhi t 20-24 0C 13 Grad0 0C/10Km Gradien c c đ i theo ph ưong ngang nhi t b m t 14 Grad25 0C/10Km Gradien c c đ i theo ph ưong ngang nhi t t ng 25m 15 Grad50 0C/10Km Gradien c c đ i theo ph ưong ngang nhi t t ng 50m 16 Grad75 0C/10Km Gradien c c đ i theo ph ưong ngang nhi t t ng 75m 17 Grad100 0C/10Km Gradien c c đ i theo ph ưong ngang nhi t t ng 100m 18 Grad150 0C/10Km Gradien c c đ i theo ph ưong ngang nhi t t ng 150m 61
65. Đi v i ngh câu l ưng s li u t ươ ng đ i dài (g m c ba ngu n Logbook, Survey, Observer) nên đã xác l p đưc m i t ươ ng quan trong 12 tháng và hai v Bc và Nam. Nh ư đã bi t m i quan h cá – môi tr ưng – khai thác đưc xem là có nh h ưng c a r t nhi u các y u t khác nhau, tuy nhiên xét riêng t ươ ng quan v i các y u t c u trúc hai d ươ ng cho th y h s t ươ ng quan chung gi a n ăng su t đ ánh bt trung bình và các c u trúc nhi t bi n đ u đt trên 0,53. Bng 12. Tng h p m t s thông tin c ơ b n c a ph ươ ng trình tươ ng quan đ i v i ngh câu Tháng R chung Sai s cho phép Đ b o đ m (%) Đ dài chu i Tháng 1 0,59 5,15 78 95 Tháng 2 0,7 5,02 77 144 Tháng 3 0,6 5,44 84 156 Tháng 4 0,6 6,5 91 194 Tháng 5 0,57 5,36 90 144 Tháng 6 0,58 4,24 89 138 Tháng 7 0,74 5,05 75 155 Tháng 12 0,59 3,43 95 129 V B c 0,53 4,58 80 167 V Nam 0,57 5,02 82 165 Đi v i ngh rê, l ưng s li u r t ít nên vi c xác l p m i t ươ ng quan gi a năng su t đ ánh b t v i các c u trúc h i d ươ ng không đưc đ y đ nh ư ngh câu. Tuy nhiên h s t ươ ng quan chung gi a n ăng su t đ ánh b t và các c u trúc h i dươ ng trong các tháng 5, 6 và 7 đ u cho th y khá cao (trên 0,67- B ng 12). Đ ây có th do phân b m ng tr m c a ngh rê khá h p (hình 13) và ch y u nh ng khu vc thưng có các front nhi t nên h s t ươ ng quan chung cao h ơn so v i ngh câu. 62
66. Bng 13. Tng h p m t s thông tin c ơ b n c a ph ươ ng trình tươ ng quan đ i v i ngh Rê Tháng R chung Sai s cho phép Đ b o đ m (%) n Tháng 5 0,72 8,19 77 98 Tháng 6 0,78 10,88 84 67 Tháng 7 0,67 12,68 88 88 Lưng s li u c a ngh vây còn ít h ơn so v i ngh rê. M i t ươ ng quan gi a năng su t đ ánh b t và các c u trúc h i d ươ ng ch đưc xác l p trong hai tháng là tháng 5 và 6. Tuy có đ c thù là m t ngh mang tính ch đ ng: th y khu v c có cá tp trung cao thì ti n hành vây b t, trên th c t nh ng khu v c này th ưng do các ng ư dân d ng nên các chà r o, trong đ èn dùng ánh sáng đ d cá đ n ho c có các vt trôi n i t nhiên trên m t bi n, là n ơi t p trung l ưng l n các lo i sinh v t khác nhau làm th c ăn cho cá. Vì v y n ăng su t đ ánh b t c a ngh vây r t có th ch u nh h ưng nhi u c a th c ăn h ơn so v i nh h ưng c a các c u trúc h i d ươ ng. Bng 14. T ng h p m t s thông tin c ơ b n c a ph ươ ng trình tươ ng quan đ i v i ngh Vây Tháng R chung Sai s cho phép Đ b o đ m (%) n Tháng 5 0.64 307.44 91 85 Tháng 6 0.58 294.22 71 72 63
67. KT LU N Lu n v ă n đ ã thu th p đ ưc các tài li u khí t ưng h i d ươ ng liên quan đ n l ĩnh vc h i d ươ ng h c ngh cá và có nghiên c u nh ng y u t (nhi t đ không khí, gió, dòng ch y ) nh h ưng đ n s phân b c u trúc nhi t trong vùng bi n nghiên c u. Nhi t đ n ưc bi n t ng m t th hi n hai xu th phân b c ơ b n. Trong các tháng mùa đ ông th ưng t n t i m t l ưi n ưc l nh xâm nh p vào vùng bi n t phía đ ông b c. L ưi n ưc l nh này th ưng có b r ng l n h ơn g n c a v nh B c B và kt thúc th m l c đ a Nam Trung B . Trong các tháng chính hè (tháng 7, 8) vùng nưc tr i g n b Trung và Nam Trung B phát tri n m nh. Bi n trình n ă m nhi t đ nưc t ng m t có m t c c đ i chính và m t c c đ i ph . D th ưng nhi t đ vào các tháng mùa đ ông d th ưng âm chi m ph n l n b mt bi n. Trong các tháng mùa hè h u nh ư có d th ưng d ươ ng, riêng khu v c ngoài kh ơi Nam trung b , n ơi có hi n th ưng n ưc tr i khí gió mùa tây nam ho t đ ng mnh trong th i k ỳ này x y ra d th ưng âm. Cu trúc nhi t th ng đng nhi t đ th hi n s phân t ng rõ nét: t ng đ ng nh t b m t, l p nêm nhi t mùa, l p nêm nhi t chính (c đnh). Đ dày l p đng nh t t ng m t dao đng trong kho ng 10 đ n 60m. Bi n đ ng đ dày l p ĐNTM theo các tháng có s khác nhau gi a hai khu v c phía b c và phía nam vùng bi n nghiên c u và có hai ki u bi n đ ng đ c tr ưng. Phân b đ sâu c a t ng đng nhi t đ 20 0C và 24 0C, l p đ t bi n nhi t đ th hi n tính ch t mùa rõ r t v i hai mùa chính là đ ông b c và tây nam. Các Front nhiêt l p m t bi n đ ng m nh theo các tháng trong n ă m, vào mùa đ ông b c th hi n rõ vùng biên n ưc l nh t phía b c xu ng, vào mùa gió tây nam th hi n vùng biên vùng n ưc tr i. Các tháng giao th i front phân b r i rác trên toàn vùng bi n. các t ng sâu, front nhi t phân b liên t c thành các d i có b ngang r ng h ơn và xu th áp sát vào phía tây h ơn. Có m i liên quan đnh tính và đnh l ưng gi a n ăng su t đ ánh b t v i các c u trúc nhi t đ c tr ưng trong vùng bi n nghiên c u ( đc bi t v i ngh câu vàng). h s tươ ng quan có th ch p nh n đưc trong ph ươ ng trình d báo. 64