Luận văn Biện pháp nâng cao chất lƣợng giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh THPT tại thành phố Bạc Liêu tỉnh Bạc Liêu (Phần 1)

Nội dung text: Luận văn Biện pháp nâng cao chất lƣợng giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh THPT tại thành phố Bạc Liêu tỉnh Bạc Liêu (Phần 1)

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ CAO NHƯ PHÚC BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH THPT TẠI THÀNH PHỐ BẠC LIÊU TỈNH BẠC LIÊU S K C 0 0 0 2 8 1 NGÀNH: GIÁO DỤC HỌC – 601401 S K C 0 0 3 7 7 7 THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, 2012
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ CAO NHƢ PHÚC BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC HƢỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH THPT TẠI THÀNH PHỐ BẠC LIÊU TỈNH BẠC LIÊU NGÀNH: GIÁO DỤC HỌC - 601401 Hƣớng dẫn khoa học: TS. NINH VĂN BÌNH Tp. Hồ Chí Minh, tháng 10/2012
3. LÝ LỊCH KHOA HỌC I. LÝ LỊCH SƠ LƢỢC: Họ & tên: Cao Nhƣ Phúc Giới tính: Nam Ngày, tháng, năm sinh: 14/01/1981 Nơi sinh: Bạc Liêu Quê quán: Bạc Liêu Dân tộc: Kinh Chỗ ở riêng hoặc địa chỉ liên lạc: 96D/4 Trần Phú Phƣờng 7 Thành phố Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu Điện thoại cơ quan: 07813822746 Điện thoại : 01222179361 Fax: E-mail: caonhuphuc@gmail.com II. QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO: 1. Trung học chuyên nghiệp: Hệ đào tạo: Thời gian đào tạo từ / đến / Nơi học (trƣờng, thành phố): Ngành học: 2. Đại học: Hệ đào tạo: tại chức Thời gian đào tạo từ 10/1998 đến 08/ 2003 Nơi học (trƣờng, thành phố): ĐH Sƣ Phạm Kỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh Ngành học: Kỹ Thuật Công Nghiệp Tên đồ án, luận án hoặc môn thi tốt nghiệp: Ngày & nơi bảo vệ đồ án, luận án hoặc thi tốt nghiệp: Ngƣời hƣớng dẫn: III. QUÁ TRÌNH CÔNG TÁC CHUYÊN MÔN KỂ TỪ KHI TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC: Thời gian Nơi công tác Công việc đảm nhiệm 11/2003 đến Trung tâm KTTH-HN Bạc Liêu Giáo viên nay i
4. LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Bạc Liêu, ngày tháng năm 2012 Ngƣời nghiên cứu lớp Cao Nhƣ Phúc ii
5. LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn TS.Ninh Văn Bình đã hƣớng dẫn, theo dõi, định hƣớng khoa học và tạo mọi điều kiện để ngƣời nghiên cứu hoàn thành tốt luận văn, Tôi xin chân thành cảm ơn Quý Thầy, Cô giảng dạy đã truyền đạt những kiến thức, kinh nghiệm quý báu giúp tôi nhận thức sâu sắc hơn về nghề nghiệp, về cuộc sống, Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, quý Thầy, Cô các trƣờng THPT Bạc Liêu, Hiệp Thành, Phan Ngọc Hiển, Chuyên Bạc Liêu đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp, Tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể học sinh ở các trƣờng THPT đã tham gia thực hiện điều tra, góp ý kiến nâng cao chất lƣợng giáo dục hƣớng nghiệp, Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, các Anh, Chị, Em lớp Cao học Giáo dục học Khóa 2011-2013 đã chia sẻ, giúp đỡ tôi trong những lúc khó khăn, động viên tôi trong suốt thời gian học và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Dù đã có nhiều cố gắng, nhƣng chắc chắn luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế, rất mong đƣợc sự góp ý, chỉ dẫn của các thầy, cô giáo và bạn bè đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn Cao Nhƣ Phúc iii
6. TÓM TẮT Từ những năm đầu tiên của cuộc sống của chúng ta, chúng ta đƣợc yêu cầu xem xét những gì chúng ta muốn làm khi lớn lên. Phụ huynh cẩn thận lập kế hoạch và quản lý, giáo dục con cái của họ với hy vọng chuẩn bị cho họ một nghề nghiệp thành công. Giáo dục hƣớng nghiệp sẽ giúp bạn khám phá cách có thể giúp thanh thiếu niên có quyết định về kế hoạch nghề nghiệp và đạt đƣợc các kỹ năng và kiến thức họ cần để thành công trong thị trƣờng việc làm trong tƣơng lai. Giáo dục hƣớng nghiệp là một khâu quan trọng trong quá trình giáo dục cho học sinh, đặc biệt là học sinh THPT. Tuy nhiên, thời gian qua nhiều trƣờng THPT quan tâm chƣa thực sự đúng mức đến hoạt động hƣớng nghiệp của học sinh, chất lƣợng chƣa phản ánh đƣợc sự phân luồng đúng đắn sau khi học sinh tốt nghiệp THPT để đảm bảo cung cấp nguồn nhân lực phù hợp cho xã hội. Để góp phần nâng cao chất lƣợng hƣớng nghiệp tại địa phƣơng, ngƣời nghiên cứu đã chọn đề tài “Biện pháp nâng cao chất lƣợng giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh THPT tại thành phố Bạc Liêu tỉnh Bạc Liêu”. Đề tài đi sâu nghiên cứu các vấn đề sau : 1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về GDHN nhƣ : mục tiêu, nội dung , hình thức, các yếu tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng GDHN, nguyên nhân chọn nghề sai của HS THPT, đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi THPT 2. Khảo sát thực trạng hoạt động GDHN của HS THPT ở thành phố Bạc Liêu tỉnh Bạc Liêu 3. Đề xuất các biện pháp nâng cao chất lƣợng GDHN cho HS các trƣờng THPT ở thành phố Bạc Liêu tỉnh Bạc Liêu 4. Tổ chức khảo sát sự cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất 5. Kết quả khảo sát cho thấy các biện pháp này có thể thực hiện đƣợc và phù hợp với điều kiện thực tế của các trƣờng THPT ở thành phố Bạc Liêu tỉnh Bạc Liêu iv
7. ABSTRACT From the earliest years of our lives, we are asked to consider what we want to be when growing up. Parents carefully plan and manage their children’s educational experiences in the hope of preparing them for successful careers. Vocational guidance will help you to explore ways can help youth to decide on a career plan and gain the skill and knowledge they need to be successful in the job market in the future. Vocational education is an important stage in the process of education training for students. However, many high schools have paid little attention to the graduate students; the quality did not meet the goals and practical needs. To contribute to improve the Vocational education quality at high school where author is working, the author has chosen topic “Measures to improve the quality of vocational education for high school in Bac Lieu town, Bac Lieu Province”.Research the following issues: 1. Research rationale for Vocational education: objectives, content, form, factors affecting the quality of Vocational education, the cause chosen the wrong profession of high-school students, physiological characteristics of high-school students 2. It presented research findings on the status of Vocational education of High school in Bac Lieu town, Bac Lieu Province. 3. Propose measures to improve the quality of Vocational education for High school in Bac Lieu town, Bac Lieu Province. 4. Organization surveyed the need and feasibility of the proposed measures. 5. Survey results show that these measures can be implemented and accordance with the actual conditions of High schools in Bac Lieu town, Bac Lieu Province. v
8. MỤC LỤC Trang tựa Trang Quyết định giao đề tài Lý lịch khoa học i Lời cam đoan ii Tóm tắt iv Abstract v Mục lục vi Danh mục các bảng x Danh mục các hình, biểu đồ xi MỞ ĐẦU 1 1. Lý do chọn đề tài : 1 2. Mục tiêu nghiên cứu 3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3 4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3 5. Giả thuyết nghiên cứu 4 6. Phạm vi giới hạn của đề tài 4 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 4 8. Những đóng góp của đề tài 5 9. Cấu trúc của luận văn 5 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG HƢỚNG NGHIỆP 6 1.1. Tổng quan chung về lĩnh vực nghiên cứu, các kết quả nghiên cứu trong và ngoài nƣớc đã công bố : 6 1.1.1. Trên thế giới: 6 1.1.2. Ở Việt Nam: 9 1.2. Các khái niệm cơ bản đề tài: 12 1.3. Cơ sở lý luận về GDHN: 15 1.3.1. Cơ sở tâm lý học 15 1.3.1.1. Cấu trúc nhân cách: 15 vi
9. 1.3.1.2 Đặc điểm tâm lí và nhân cách của học sinh THPT: 17 1.3.2. Giáo dục hƣớng nghiệp học sinh THPT 21 1.3.2.1. Vị trí, vai trò của hoạt động hƣớng nghiệp 21 1.3.2.2. Những tính chất của hƣớng nghiệp 22 1.3.2.3. Những nhiệm vụ chung của giáo dục hƣớng nghiệp ở THPT 22 1.3.2.4. Qui trình giáo dục hƣớng nghiệp trong trƣờng THPT 24 1.3.2.5. Các hình thức giáo dục hƣớng nghiệp trong trƣờng THPT 26 1.3.2.6. Các giai đoạn hƣớng nghiệp cơ bản cho học sinh 26 1.3.2.7. Những yếu tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng giáo dục hƣớng nghiệp: 28 1.3.3. Nghề nghiệp 29 1.3.3.1. Xu hƣớng nghề nghiệp 29 1.3.3.2. Năng lực nghề nghiệp: 32 1.3.3.3. Sự phù hợp nghề: 33 1.3.3.4 Lựa chọn nghề nghiệp và những tính chất của nó: 34 1.3.3.5. Một vài nguyên nhân dẫn đến sai lầm khi chọn nghề: 36 Chƣơng 2 :THỰC TRẠNG GIÁO DỤC HƢỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG TẠI THÀNH PHỐ BẠC LIÊU, TỈNH BẠC LIÊU 40 2.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu 40 2.2. Thực trạng GDHN cho HS THPT ở thành phố Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu 41 2.2.1 Nội dung khảo sát, đánh giá 41 2.2.2. Kết quả khảo sát 42 2.2.2.1 Nhận thức về GDHN của các đối tƣợng tham gia vào quá trình HN. 42 2.2.2.2 Nội dung chƣơng trình hƣớng nghiệp 49 2.2.2.3 Chất lƣợng nguồn nhân lực- cơ sở vật chất phục vụ cho GDHN: 50 2.2.2.4 Thực trạng các hình thức tổ chức GDHN cho HS THPT tại thành phố Bạc Liêu, tỉnh BL 55 2.2.2.5. Đánh giá về mức độ hiệu quả GDHN cho HS THPT của thành phố Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu 58 vii
10. Tiểu kết chƣơng 2 63 Chƣơng 3: CÁC BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC HƢỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH TRONG ĐIỀU KIỆN HIỆN NAY 64 3.1 Cơ sở pháp lý để xây dựng các biện pháp: 65 3.2. Những cơ sở có tính nguyên tắc để xây dựng các biện pháp 66 3.3. Các biện pháp nâng cao chất lƣợng GDHN cho HS 68 3.3.1. Xây dựng bài học có nội dung về những lĩnh vực nghề nghiệp cụ thể 68 3.3.2. Đa dạng các hình thức tổ chức GDHN 70 3.3.3. Tổ chức hội nghị để trao đổi với cha mẹ học sinh về nghề nghiệp tƣơng lai của con em họ 73 3.3.4. Nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực GDHN – Giáo viên HN kiêm nhiệm GVCN 75 3.3.5. Lập hồ sơ hƣớng nghiệp chi tiết cho mỗi HS 78 3.3.6 Tăng cƣờng xã hội hóa giáo dục cho công tác GDHN 79 3.4. Khảo sát tính khả thi và tính cần thiết của các biện pháp nâng cao chất lƣơng GDHN cho HS THPT ở thành phố Bạc Liêu tỉnh Bạc Liêu 81 Tiểu kết chƣơng 3 85 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 86 TÀI LIỆU THAM KHẢO 90 PHỤ LỤC 92 viii
11. CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý GD : Giáo dục GDHN : Giáo dục hƣớng nghiệp GD-ĐT : Giáo dục đào tạo GV : Giáo viên GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HĐ : Hoạt động HN : Hƣớng nghiệp HS : Học sinh HSPT : Học sinh phổ thông KTTH-HN : Kỹ thuật tổng hợp hƣớng nghiệp PHHS : Phụ huynh học sinh THPT : Trung học phổ thông ĐH : Đại học CĐ : Cao đẳng THCN : Trung học chuyên nghiệp ix
12. DANH MỤC CÁC BẢNG Tên bảng Trang Bảng 2.1 Nhận thức về mục đích giáo dục hƣớng nghiệp 42 Bảng 2.2 Nhận thức về mức độ cần thiết của GDHN ở THPT 44 Bảng 2.3 Nhận thức về tầm quan trọng của việc định hƣớng nghề ở THPT 45 Bảng 2.4 Thái độ và hành vi của HS khi tham gia các giờ học hƣớng nghiêp 46 Bảng 2.5 Mục đích của học sinh khi tham gia GDHN 48 Bảng 2.6 Tìm hiểu nội dung và thời lƣợng GDH 49 Bảng 2.7 Chất lƣợng nguồn nhân lực phục vụ GDHN 50 Bảng 2.8 Nhận định của CBQL về nhân lực phục vụ GDHN 51 Bảng 2.9 Những khó khăn trong quá trình GDHN cho HS THPT 52 Bảng 2.10 Nhu cầu bồi dƣỡng nâng cao và nội dung bồi dƣỡng của giáo viên thƣc hiện GDHN 53 Bảng 2.11 Thực trạng cơ sở vật chất phục vụ GDHN 54 Bảng 2.12 Thực trạng các hình thức tổ chức GDHN cho HS THPT 55 thành phố Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu Bảng 2.13 Mức độ hiểu biết về nghề nghiệp thông qua GDHN 58 Bảng 2.14 Hiệu quả của GDHN qua nhận xét của giáo viên 60 Bảng 2.15 Nguyên nhân dẫn tới GDHN chƣa hiệu quả 61 Bảng 3.1 Đánh giá của chuyên gia về mức độ cần thiết của các biện 82 pháp nhằm nâng cao chất lƣợng GDHN Bảng 3.2 Đánh giá của chuyên gia về mức độ phù hợp của các biện 83 pháp nhằm nâng cao chất lƣợng GDHN Bảng 3.3 Đánh giá của chuyên gia về mức độ khả thi của các biện 84 pháp nhằm nâng cao chất lƣợng GDHD x
13. DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ Tên hình / Biểu đồ Trang Hình 1.1 Tam giác hƣớng nghiệp 24 Hình 1.2 Các giai đoạn hƣớng nghiệp 26 Biểu đồ 2.1 Nhận thức mục đích giáo dục hƣớng nghiệp ở bậc THPT 42 Biểu đồ 2.2 Nhận thức về mức độ cần thiết của GDHN ở THPT 44 Biểu đồ 2.3 Nhận thức về tầm quan trọng của việc định hƣớng nghề ở THPT 45 Biểu đồ 2.4 Thái độ và hành vi học sinh khi học HN 46 Biểu đồ 2.5 Mục đích của học sinh khi tham gia GDHN 48 Biểu đồ 2.6 Nội dung và thời lƣợng GDHN 49 Biểu đồ 2.7 Chất lƣợng nguồn nhân lực phục vụ GDHN 50 Biểu đồ 2.8 Những khó khăn trong quá trình GDHN cho HS THPT 52 Biểu đồ 2.9 Nhu cầu bồi dƣỡng nâng cao và nội dung bồi dƣỡng của giáo viên thƣc hiện GDHN 54 Biểu đồ 2.10 Thực trạng các hình thức tổ chức GDHN cho HS THPT thành phố Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu qua khảo sát ý kiến HS 56 Biểu đồ 2.11 Thực trạng các hình thức tổ chức GDHN cho HS THPT thành phố Bạc Liêu qua khảo sát ý kiến giáo viên 57 Biểu đồ 2.12 Mức độ hiểu biết về nghề nghiệp thông qua GDHN 58 Biểu đồ 2.13 Hiệu quả của GDHN qua nhận xét của giáo viên 61 Biểu đồ 2.14 Nguyên nhân dẫn tới GDHN chƣa hiệu quả 62 xi
14. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài : Thế kỷ XXI sẽ đánh dấu sự ra đời của nền văn minh mới trong lịch sử loài ngƣời. Về tên gọi của nền văn minh đang phôi thai này thì còn có nhiều ý kiến khác nhau, có ngƣời gọi là "nền văn minh hậu công nghiệp", "nền văn minh trí tuệ", "xã hội tri thức", "nền kinh tế tri thức", "xã hội thông tin" Thế giới đang hƣớng tới một nền kinh tế tri thức trong chiến lƣợc phát triển bền vững. Trong hoàn cảnh đó, đào tạo nguồn nhân lực là điều kiện then chốt, là chiến lƣợc phát triển và cạnh tranh giữa các nƣớc với nhau. Đất nƣớc ta đang bƣớc vào thời kỳ Công nghiệp hoá- Hiện đại hoá (CNH - HĐH) với nền kinh tế mở, năng động bao gồm nhiều thành phần kinh tế vận hành theo cơ chế thị trƣờng có sự quản lý của nhà nƣớc. Sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế trong những năm qua cùng với sự hội nhập mạnh mẽ với khu vực và thế giới đã có những tác động to lớn đến mọi mặt của đời sống xã hội, đƣa đến cho đất nƣớc những cơ hội và thách thức mới, đòi hỏi chúng ta phải nhạy bén trong việc nắm bắt và tiếp thu các tri thức tiên tiến, các thành tựu khoa học công nghệ từ các nƣớc phát triển. Đồng thời, vấn đề phát triển nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp CNH- HĐH đã và đang trở thành một nhiệm vụ cấp thiết đƣợc Đảng, Nhà nƣớc và xã hội quan tâm hàng đầu. Trong Nghị quyết hội nghị lần thứ II, Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng khoá VIII đã nhấn mạnh: “Muốn tiến hành CNH- HĐH thắng lợi phải phát triển mạnh giáo dục đào tạo và phát huy nguồn lực con ngƣời- yếu tố cơ bản của sự phát triển nhanh và bền vững”. Điều đó có nghĩa là coi yếu tố con ngƣời là trọng tâm của sự phát triển, quyết định thắng lợi của sự nghiệp CNH- HĐH. Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo hàng năm nƣớc ta có hơn 5 triệu học sinh THCS và gần 3 triệu học sinh THPT ra trƣờng tạo cho nƣớc ta một nguồn lao động dự trữ dồi dào, có văn hoá và là nguồn tuyển sinh lớn cho các trƣờng Đại học, Cao đẳng, Trung cấp chuyên nghiệp và Dạy nghề. Sự dồi dào của lực lƣợng này thực sự đang tạo ra cơ hội lớn cho sự phát triển xã hội. Vì vậy, việc chuẩn bị cho thế hệ trẻ có đƣợc những phẩm chất và năng lực nghề nghiệp vững chắc phù hợp với nhu cầu 1