Kỹ thuật VAC (Vườn – Ao – Chuồng)

Nội dung text: Kỹ thuật VAC (Vườn – Ao – Chuồng)

1. BAI GI NG: K THU T VAC (V N – AO – CHU NG) Cu n bài gi ng kinh t - k thu t VAC do GSTS .Ngô Th Dân và GSTSKH Hà Minh Trung biên so n v i s tham gia c a các chuy ên gia ã nhi u n m làm vi c H i Làm v ưn Vi t Nam nh ư KS. Nguy n V n Lan, KS. Ph m Vn Thành, TS. Nguy n V n Hi n. Các bài gi ng trong cu n sách này dùng cho các l p t p hu n, d y ngh cho nông dân trong c n ưc, ph c v cho ch ươ ng trình d y ngh cho nông dân theo tinh th n Ngh quy t VI c a Trung ươ ng v Nông nghi p – Nông thôn – Nông dân.
2. Li m u: Phong trào phát tri n kinh t VAC (V n – Ao – Chu ng) do H i Làm v n Vi t Nam xu t và v n ng, phát tri n ã tr thành phong trào qu n chúng sâu r ng trong c n c, em l i hi u qu v nhi u m t. Phát tri n kinh t VAC ã góp ph n xóa ói gi m nghèo, t o thêm công n vi c làm t ng thu nh p, ci thi n i s ng cho hàng tri u h nông dân. Phong trào làm VAC c ng ã góp phn tích c c vào công cu c chuy n i c ơ c u kinh t Nông nghi p, Nông thôn, b o v môi tr ng sinh thái, b o v s a d ng tài nguyên di truy n ng th c v t, xây d ng n n nông nghi p b n v ng. Hi n nay phong trào phát tri n VAC ã b c sang giai on m i vi vi c h ình thành các trang tr i VAC quy mô l n, t o ti n cho s n xu t VAC h àng hóa hng n th tr ng giúp nông dân làm giàu. Qua t ng k t “ M t ph n t th k ” v n ng phát tri n kinh t VAC Hi Làm v n Vi t Nam ã úc k t c nhi u kinh nghi m quý v h sinh thái VAC, mô hình VAC các vùng sinh thái và nguyên lý ch n cây trong v n, c i to v n t p và k thu t nuôi tr ng cây con trong h sinh thái VAC. Cu n b ài gi ng kinh t - k thu t VAC do GSTS .Ngô Th Dân và GSTSKH Hà M inh Trung biên so n v i s tham gia c a các chuyên gia ã nhi u n m làm vi c H i L àm vn Vi t Nam nh KS. Nguy n V n Lan, KS. Ph m V n Thành, TS. Nguy n Vn Hi n. Các bài gi ng trong cu n sách này dùng cho các l p t p hu n, d y ngh cho nông dân trong c n c, ph c v cho ch ơ ng trình d y ngh cho nông dân theo tinh th n Ngh quy t VI c a Trung ơ ng v Nông nghi p – Nông thôn – Nông dân.
3. Vì ph i áp ng nhu c u c p bách biên so n trong th i gian ng n n ên không tránh kh i khi m khuy t, r t mong s l ng th c a c gi . Nguy n Ng c Trìu Ch t ch H i Làm v ưn Vi t Nam MC L C Bài Ni dung Trang Li nói u 1 H sinh thái VAC 4 2 La ch n cây n qu theo vùng khí h u sinh thái 16 3 Thi t k v n và k thu t tr ng cây n qu 23 4 K thu t c i t o v n t p 34 5 K thu t nhân gi ng mt s cây n qu 43 6 Th c hành nông nghi p t t Vi t Nam 95 7 Công ngh khí sinh h c 99 8 K thu t nuôi th y s n trong h sinh thái VAC 114 9 Ch n nuôi an toàn sinh h c 126 10 Mt s công ngh sau thu ho ch trái cây 129 11 K thu t b o qu n v i 137 12 K thu t nuôi m t s th y c s n 142 13 K thu t nuôi gà th t 149 14 K thu t nuôi l n th t 151 15 K thu t nuôi l n th t F1, F2 153
4. BÀI 1: H SINH THÁI VAC. H SINH THÁI VAC. I. H SINH THÁI VAC LÀ GÌ VAC là nh ng ch u c a 3 t V n – Ao- Chu ng. VAC ch m t h sinh thái trong ó có s k t h p ch t ch ho t ng làm v n, nuôi cá và ch n nuôi. Trong v n k t h p tr ng nhi u lo i cây theo nhi u t ng, tr ng xen, tr ng g i t n d ng n ng l ng m t tr i và ch t dinh d ng trong t; góc v n tr ng rau, u, m t s cây gia v , cây làm thu c Quanh v n tr ng cây l y g , mây, dâu t m M t s n ơi tr ng cây l y c ( c t , c m cho leo lên b r ào quanh vn). D i bóng cây trong v n nhi u n ơi t các õ ong. Cnh v n là ao, trong ao nuôi cá, th ng k t h p nhi u gi ng cá t n d ng c th c n. Quanh b ao tr ng khoai n c; m t ph n n c ao th b èo, dùng làm th c n cho l n. Trên m t ao có giàn bí, b u, m p, g c. Gn ao là chu ng nuôi gia súc, gia c m, th ng là l n, gà, v t. Vn, ao, chu ng có m i quan h qua l i. M t ph n s n ph m trong v n v à quanh ao, bèo th trên m t ao, dùng làm th c n ch n nuôi v à nuôi cá. Ao cung cp n c t i cho v n và bùn bón cho cây. M t ph n các lo i th i có th d ùng làm th c n b sung cho gia súc. Ng c l i phân chu ng d ùng bón cây trong vn. N c phân làm th c n cho cá t t c tác ng qua l i ó c a VAC u thông qua ho t ng c a con ng i. Con ng i tiêu th s n ph m c a VAC v à a vào h th ng này m t s y u t t bên ngoài ( phân bón, th c n cho ch n
5. nuôi ) ng th i iu khi n quá trình x lý toàn b ch t th i trong VAC. Gn ây, v i vi c giao quy n s d ng t n nh lâu dài cho các h gia ình và phong trào chuy n d ch c ơ c u kinh t nông nghi p, VAC không còn bó h p trong khu t trong nhà mà ã m r ng ra trên ph m vi hàng ch c ha, h ình thành nh ng trang tr i VAC v i nh ng v n i, v n r ng, nh ng p n c, ao h l n, nh ng khu ch n nuôi v i hàng tr m, hàng ngàn gia súc gia c m Khái ni m v V, A, C c ng c m r ng; V là ký hi u ch các ho t ng tr ng tr t nói chung và trong V có th bao g m v n i, v n r ng, ch u, v n gi àn vn treo, n ơ ng r y A ch vi c nuôi tr ng th y s n và khai thác m t n c, có th bao g m ao, h , m ơ ng, máng, sông su i và các s n ph m trong ó nh cá, tôm, cua, c, ch, ba ba và rong t o; C ch các ho t ng ch n nuôi các lo i gia súc, gia c m trên c n bao g m; gà, v t , ngan, ng ng, l n, dê, trâu, bò, h ơ u, nai ( m t s n ơi còn nuôi các lo i c s n nh tr n, r n, l ơ n, ba ba ) nh ng. V. A. C v n là thành ph n c a m t h sinh thái và gi a chúng có m i quan h tác ng qua l i. II. GI I THI U MÔ HÌNH VAC M T S VÙNG SINH THÁI. 1. VAC vùng ng b ng B c b . a) c im - t h p ( t n d ng di n tích, b trí h p lý c ơ c u cây tr ng v t nuôi). - Mc n c ng m th ng th p ( phòng úng, nh t là v mùa m a i v i nh ng cây không ch u c úng). - Khí h u: N ng, gió tây v mùa hè và các t gió v mùa ông b c l nh, m v à
6. hanh khô v mùa ông. b) Mô hình VAC : Nhà : - t v phía b c khu t và quay v h ng nam v a mát v a b o m cây tr ng trong v n c h ng ánh sáng ông, tây su t ngày. - Các công trình ph nên thi t k sao cho ánh sáng chi u c vào chu ng gia súc ( m b o v sinh, h n ch d ch b nh). - Nhà và công trình ph không ph bóng râm lên cây tr ng trong v n. - Tr c nhà có giàn cây ( u ván, thiên lý) v a mát, v a có thêm thu ho ch. Mép sân có v n hoa, trên các ch u hoa cây c nh. Vn: tr c nhà, trong v n b trí c ơ c u cây tr ng thích h p t n d ng t ai, nng l ng m t tr i và áp ng yêu c u tiêu th . Th ng có m t hay hai lo i cây chính tr ng xen v i nhi u lo i cây khác có nh ng yêu c u v iu ki n sinh thái khác nhau: T ng trên là cây a ánh sáng, t ng d i là cây ch u bóng (ri ng, g ng, mùi tàu ) có n ơi tr ng cam quýt, d i là rau ngót; có n ơi tr ng táo xen chanh, ho c khi n táo tr ng rau u; khi cây l u niên ch a khép tán thì tr ng rau u, khi cây khép tán tr ng cây ch u bóng râm; chu i, u tr ng ri rác quanh v n, quanh nhà n ơi ít gió và m, ánh sáng. Góc v n cnh b ch a n c, tr ng m t vài lu ng rau c i, xà lách, u cô ve m t s rau gia v nh tía tô, rau th ơm, t ) và m t s cây thu c thông th ng. N u có khu vn nhân gi ng nên t g n ao ti n n c t i.
7. Ao: Nên sâu 1,5 – 2 m b cao p k ch ng rò r ( n u có iu ki n có th v a g ch). Nên thi t k h th ng d n n c và tiêu n c. Xung quanh b ao tr ng chanh, di th p tr ng khoai n c; không gian c t n d ng b ng các giàn b u, bí, mp; không ao b c m. Tùy di n tích ao và iu ki n th c n mà xác nh cơ c u các lo i cá nuôi thích h p. M t ph n m t ao th bèo ho c rau mu ng nc ao b nóng trong mùa hè và l nh v m ùa ông; bè rau bèo con dùng làm ch trú cho cá. Chu ng: - Nuôi gia súc, gia c m: nên t c nh b p hay nhà kho vào c nh ao. - Chu ng l n gia ình n u nuôi ít l n nên làm hai b c; b c cao cho l n n v à nm, b c th p ch a phân. Chu ng gà có th t phía trên chu ng l n có ô riêng nuôi gà th t và có ô riêng nuôi gà . C nh chu ng ph i có n n phân và h ch a n c gi i, n c phân. N u phân và h n c phân ph i che ma n ng. 2: VAC vùng trung du, mi n núi: a) c im. - Di n tích t r ng có iu ki n m r ng v n nh ng t d c, th ng b thoái hóa ( tuy có n ơi t còn t t, t ng t dày); c n chú ý bo v t. - Ít bão nh ng rét h ơn ng b ng, có n ơi có s ơ ng mu i. - Nc t i th ng g p khó kh n, nh ng có khi v mùa m a l i có l l n.
8. b) Mô hình VAC: Nhà : - Xây d ng n ơi t t ơ ng i b ng ph ng, ti n i l i, g n ngu n n c v à tránh lu ng gió mnh, nh ng n ơi có l c n chú ý phòng l ( xây d ng n ơi cao). Vn: Th ng có 3 d ng: V n nhà, v n i, v n r ng. Vn nhà : Vn quanh nhà, th ng chân i, t b ng và t ơ ng i b o m c m. V n nhà th ng tr ng nh ng cây n qu c n c ch m sóc th ng xuyên và c b o v chu áo nh cam, quýt, mít, chu i, u . Ngo ài cây n qu còn có v n rau c nh ao ti n t i n c. V n rau có r ào bao quanh phòng gia súc, gia c m phá ho i và th ng tr ng nh ng rau thông th ng t túc, mùa nào th c y: rau c i, rau ngót, rau ay, rau d n, m ng t ơi, xu hào, cà chua, u cô ve góc v n tr ng m t s rau gia v , hành, t i, x ơ ng xông, mùi tàu, rau th ơm, rau r m, rau mùi; quanh nhà tr ng m t s cây thu c thông d ng ( g ng, ngh , tía tô, kinh gi i, b c hà, a li n, sài t, ng i c u ) Vn i: Nm trên n n t tho i ít d c. Th ng tr ng cây n qu l u niên ( m ơ, m n, hng, cam, b i ) hay cây công nghi p dài ngày (chè, cà phê xen cây ng n ngày ), cây h u nh l c, u t ơ ng, cây l y c ( khoai lang, s n, rong ri ng ) ho c cây d c li u (g ng, ri ng, sa nhân ) v a ph t v a có thu ho ch; trong nhi u tr ng h p xen vào cây n qu và cây công công nghi p c òn
9. tr ng r i rác m t s cây g h u (keo, mu ng ) hay tr u, trám có bóng mát. ch ng xói mòn trong v n tr ng cây theo ng ng m c có h th ng mơ ng nh và b c n n c xen k ch y theo ng ng m c (tùy theo d c nhi u ít mà kho ng cách gi a các m ơ ng h p r ng khác nhau, t 10 – 20m.) Có th san t thành b c thang ngoài rìa các b c thang tr ng d a gi t, ch ng xói mòn, canh tác lâu dài n nh. Vn r ng: Th ng thi t k trên các lo i t có d c cao ( t 20 – 30 ). V n r ng l à lo i v n có c u trúc cây tr ng ph ng theo c u trúc cây r ng nhi t i ( nhi u tng, nhi u l p và nhi u lo i cây xen nhau) nh ng c ch m sóc tu b , nh ki u v n (thâm canh) cho hi u qu kinh t cao h ơn. Trong nh ng v n r ng này có n ơi còn l i m t s kho ng r ng th sinh tr ên cao. Ng i ta gi l i nh ng kho ng r ng ó, tu b ch m sóc và tr ng b sung cây l y g (lát hoa, m ) ho c cây v a l y g , v a thu qu nh trám, tr u, ho c cây c s n ( qu ). Thông th ng r ng th sinh b khai thác h t và ng i ta quy ho ch tr ng cây ly g ( b ch àn, m , cây b xen keo ), cây c s n. Trong nh ng n m u khi cây l y g ch a khép tán tr ng xen cây l ơ ng th c ( nh s n, lúa n ơ ng, u t ơ ng ) n u t còn t t ho c tr ng cây phân xanh h u. Vi chính sách giao t khóan r ng di n tích v n r ng m r ng ( t 1 – 2 – hàng ch c ha) và kho ng cách v i nhà xa d n, ta có nh ng “tr i r ng” v n
10. tr i. Ao: Ao cá ào riêng tr c nhà hay chân i c nh su i l y n c nuôi cá. T ùy iu ki n a hình và ngu n n c, có n ơi p p gi n c nuôi cá v à t ng m c i t o môi tr ng (n u có iu ki n có th k t h p ch y th y in nh ). Có n ơi nuôi cá l ng trong su i hay nuôi cá n c ch y ( ào m t nhánh su i v à cm ng hay x p á hai u nuôi cá). Chu ng: Chu ng gia súc, gia c m t g n nhà phía cu i gió và c che kín ch ng rét cho gia súc v mùa ông. N n chu ng c n n ch t hay lát g ch v à xi m ng, n r ơm rác gi n c gi i và phân. C nh chu ng có h hay n n phân có mái che. 3. VAC vùng ven bi n. a) c im - t cát th ng b nhi m m n. - Hay b bão gió m nh làm di chuy n cát. - Ti khó, vì n c ng m nhanh, nh ng c ng có n ơi m c n c ng m cao. b) Mô hình VAC: - Ngoài cùng v phía bi n là m t hàng phi lao tr ng dày ch n gió. Vn:
11. Vn chia thành ô vuông có b cát bao quanh, trên tr ng phi lao r t dày k t hp v i tr ng mây làm nhiêm v phòng h . Có n ơi l y t trong v n p b bao ng th i h th p m t v n t ng m. Có n ơi tr ng tre l àm hàng rào b o v quanh v n. Trong tr ng h p này quanh v n giáp b tre ào mơ ng v a ch a n c nuôi cá, gi m v a h n ch r tre n v ào trong vn hút h t ch t màu. - Trong v n tr ng cây n qu ( táo, na, d a, xoài ) và dâu t m xen l c, v ng, kê, khoai lang, c u, d a h u nh ng cây l u niên u c t a cành gi cho tán th p h n ch nh h ng c a gió. u, l c v a là cây ph t, gi m va góp ph n c i t o t. - Ao: ào c nh v n, nuôi cá, tôm, trên b tr ng d a. - Chu ng: Chu ng l n, chu ng bò c nh nhà, chu ng v t trên b ao. II.4 VAC NG B NG NAM B . a) c im: - t th p m c n c ng m cao, mùa m a d b úng. - Tng t m t m ng và t ng d i th ng b nhi m m n, nhi m phèn. - Khí h u có hai mùa rõ r t; mùa m a d b ng p úng, mùa khô d b thi u nc.
12. b) Mô hình VAC: Vn: - Do m t t th p nên vi c l p v n th c hi n b ng cách ào m ơ ng lên li p. Mơ ng ào l y t tôn cao m t v n v a là h th ng t i tiêu ng th i có th nuôi cá. Kích th c c a li p và m ơ ng ph thu c vào chi u cao c a nh l , dày c a t ng t m t, sâu c a t ng t phèn. Lo i cây tr ng và ch canh tác trong v n. - Th ng nh ng n ơi nh l cao, t ng t m t m ng và t ng ph èn nông thì lên li p ơn. Ng c l i nh ng vùng t có t ng m t dày, nh l v a ph i th ì lên li p ôi. B m t và chi u sâu c a m ơ ng ph thu c vào chi u cao c a li p và sâu xu t hi n c a t ng sinh phèn. Th ng thì b r ng c a m ơ ng b ng 1/2 b mt c a li p (li p ơn th ng r ng kho ng 5m , li p ôi r ng kho ng 10). - Trong tr ng h p t ng t m t m ng, l p t d i không t t th m chí có chút ít phèn, thì l p t m t khi ào m ơ ng c p thành b ng hay mô trên li p, sau ó l p t d i c p vào ph n còn l i c a m t li p (th p h ơn m t b ng hay mô t m t); l p t này c tr ng nh ng cây ch u chua phèn ( d a, so a sau m t th i gian khi ã r a chua s tr ng các lo i cây nh cam, qu ýt, nhãn, s u riêng, m ng c t ) - Quanh v n có ê bao quanh b o v v n trong mùa l , ng n m n và gi nc ng t trong mùa n ng. ê bao c ng dùng làm ng giao thông v n chuy n và tr ng cây ch n gió. - ê bao c n p r ng và v ng ch c, chi u cao c n c vào nh l cao nh t
13. trong vùng. ê bao có c ng chính l y n c vào m ơ ng. Ngoài nh ng công trình u m i, có nh ng công trình nh iu ti t n c trong các m ơ ng. Cơ c u cây tr ng trong v n tùy thu c vào iu ki n t ai, ngu n n c, ch t lng n c và yêu c u th tr ng. Nhi u n ơi tr ng d a, d i d a l à cây n trái (cam, quýt, b i ) tr ng xen khoai, rau, u khi cây ch a khép tán, g n ây do bi n ng m t s n ơi ã ch t d a tr ng nhãn và s u riêng. Ao: Trong h sinh thái VAC này m ơ ng gi vai trò c a ao nh ng c ng có n ơi ngoài mơ ng còn ào ao c nh nhà. Chu ng: Chu ng l n, bò g n nhà. Có n ơi làm chu ng l n trong v n, c nh m ơ ng. nc r a chu ng sau khi c x lý ch y vào m ơ ng, có n ơi t chu ng g à ngang qua m ơ ng, phân gà r ơi xu ng m ơ ng làm th c n cho cá. III/ VAI TRÒ C A VAC TRONG V N N C S CH VÀ V SINH MÔI TR NG. H sinh thái VAC n u c thi t k xây d ng úng quy cách và c qu n lý t t s góp ph n áng k vào vi c gi s ch ngu n n c và c i t o b o v môi tr ng. 1/ H sinh thái VAC Trong h sinh thái VAC c n th c hi n k thu t thâm canh sinh h c, s d ng phân bón h u c ơ và phân vi sinh, h n ch n m c t i a ho c không s d ng phân hóa h c và các thu c tr sâu, tr c b ng hóa ch t. N u c nh v y s
14. tránh c ô nhi m môi tr ng t, nc và c môi tr ng không khí, nh t l à VAC l i th ng c xây d ng g n nhà . Tuy không dùng phân hóa h c nh ng VAC v n t hi u qu kinh t cao vì ã s d ng c h p lý nh t n ng l ng m t tr i t ai và m t n c và c các ch t th i, u t không nhiu (vì không ph i mua nhi u phân hóa h c, thu c tr sâu t ti n) mà em l i thu ho ch cao. Trong v n tr ng cây theo nhi u t ng, tr ng xen, tr ng g i, cho cây leo l n giàn, d i ao nuôi nhi u cá theo các t ng l p khác nhau, s d ng n m c t i a ngu n n c, ánh sáng m t tr i, ch t phì trong t. 2. K thu t làm VAC d a trên chi n l c tái sinh. Tái sinh n ng l ng m t tr i thông qua quang h p và tái sinh ch t th i l àm sch môi tr ng. Nng l ng m t tr i thông qua quang h p c tái t o d i d ng n ng l ng ch a trong s n ph m th c v t (rau, qu , c , u ) dùng làm th c n cho ng i và gia súc, c i un và nguyên li u cho ti u thu công nghi p. Các ch t th i ( rác, phân ng i và gia súc) c s lý và c a vào các chu trình s n xu t m i. Phân ng i và gia súc c ng có th a vào h m Biogas. Thông qua trong Biogas ch t l ng phân c nâng cao di t c các m m bnh, không nh ng th l i có khí t ti t ki m c ch t t (than, c i) và b o v c môi tr ng. Có th nói n u c thi t k xây d ng và qu n lý t t VAC s là m t h th ng s n xu t không có ch t th i và do ó t o ra m t môi tr ng trong lành.
15. m t s n ơi ã hình thành các “làng v n”, “ làng sinh thái” trong ó h u h t các gia ình èu có VAC t o ra m t c nh quan thanh bình, m t môi tr ng t t cho ng i dân. mi n núi các gia ình c giao t làm VAC s hình thành các khu v n i, v n r ng v a t ng thêm thu nh p cho ng i dân, v a b o v c t ai, rng,ngu n n c và môi tr ng. IV/ X LÝ CH T TH I TRONG VAC. Trong vi c qu n lý h VAC iu quan tr ng là ph i n m v ng chi n l c tái sinh ch t th i. Trong VAC, ch t th i c a m t chu trình s n xu t , s n xu t n ày li c a vào m t chu trình s n xu t khác và qua ó làm s ch môi tr ng. Di ây xin gi i thi u m t s k thu t x lý ch t th i trong VAC. 1. Ch t th i trong VAC Các ch t th i trong VAC: Phân gia súc, gia c m t chu ng (C). Phân b c, n c gi i, n c r a t sinh ho t c a con ng i. Rác r i, r ơm d , lá r ng, thân cây không dùng n (nh thân cây leo, u ), có d i t cây c ng v i các ch t th a không s d ng t s n ph m v n. Nh ng ch t th i này n u c x lý úng thì mang l i nhi u iu l i nh ng ng c l i n u không c quan tâm úng m c thì gây nhi u thi t h i c v ti n bc, môi tr ng và s c kh e. 2. T i sao ph i quan tâm n vi c x lý ch t th i khi làm VAC:
16. 1) N u ch t th i trong VAC không c x lý hay x lý không t t, thì tr c h t nh h ng n môi tr ng s ng c a gia ình. N u phân rác không c thu gom x lý mà b a bãi xung quanh nhà, n c r a lênh láng kh p n ơi th ì ru i mu i, vi trùng có iu ki n sinh sôi n y n , ngu n n c sinh ho t c a gia ình có th b nhi m b n. Nh ng iu ó làm cho s c kh e c a gia ình b nh hng, các thành viên trong gia ình có th b b nh, gia ình s ph i t n kém ti n khám, ch a b nh. 2) Không x lý ch t th i trong VAC s m t i m t kh i l ng l n phân h u c ơ rt quý và gia ình s t n ti n mua phân hóa h c. Phân hóa h c n u bón nhi u và không úng k thu t s làm cho t b ô nhi m và ngày càng x u i. Gia ình ngày càng ph i bón thêm nhi u phân hóa h c và nh v y s sa vào vòng lu n qu n: Ph i u t ngày càng nhi u cho phân hóa h c trong khi b phí m t lng phân h u c ơ r t l n. 3) X lý ch t th i VAC s làm cho gia ình phong quang s ch p, t o nên m t cu c s ng kh e m nh, h nh phúc. Ngoài ra n u x lý ch t th i b ng Biogas s có m t ngu n ch t t s ch r ti n, hi u qu cao. 3. Nguyên t c x lý ch t th i trong VAC: Ng i làm VAC c n n m v ng m i quan h t ơ ng h gi a V v i A, A v i C v à C v i V và VAC v i con ng i là trung tâm c a các m i quan h này áp d ng trong vi c tái sinh ch t th i. ây chính là c ơ s cho vi c x lý ch t th i. 3.1 i v i ch t th i t V n. Lá rau, u th a c a c , qu là nh ng th có th dùng làm th c n cho gia súc hay cho cá s c dùng cho C và A.
17. Lá cây c d i thân cây m m u, có th dùng phân, làm comp t (phân rác bón ng c l i cho V) 3.2 i v i các ch t th i t Ao. - Các lo i ch t th i và các th khác t A nh bèo, khoai n c có th d ùng làm th c n cho C. - Bùn ao sau m i l n n o vét có th dùng bón cho cây hay chung v i r ơm, r làm phân cho V. 3.3 i v i các ch t th i t V n - Phân và n c gi i t t nh t là em bón cho V. - Nc r a chu ng, n c phân dùng phân ho c a vào h m Bogas v à sau ó có th a vào ao nuôi cá. 3.4 i v i ch t th i t sinh ho t c a ng i. - Phân b c nên c thu l i cho hoai sau ó bón cây trong v n ho c bón ru ng. - Nc gi i c ng c thu gom pha loãng bón rau. - Nc r a, n c vo g o, các ch t th a trong ch bi n các b a n (rau , c , qu lo i th i ) dùng cho gia súc hay phân rác. Khi x lý ch t th i trong rác c n c g ng u tiên áp d ng nh ng bi n pháp n ào m t công, cho hi u qu cao l i thu c nhi u s n ph m; thí d n u có iu ki n có th làm Biogas va thu c phân bón v a có ch t t ph c v
18. cho sinh ho t hàng ngày. 3.5 X lý ch t th i b ng h m Biogas. X lý phân chu ng và phân ng i b ng h m Biôgas có u im; - Ch t th i a vào lên men h m kín nên không có ru i nh ng v à tránh ô nhi m. - Không tn công , ánh ng và o phân, t i n c - Có thêm khí t là (ga) và ti t ki m c than và c i un. Phân ng i có th qua h xí d i n c vào phân chu ng cùng v i n c r a chu ng c a th ng vào h m Biogas. Hm Biogas có th xây tròn trên có vòm ch a ga ho c có th là m t túi nilon d ài t 8 - 10m và ng kính t 80 – 1m có túi d tr ga riêng. Hm Biogas xây b ng g ch và có xi m ng có vòm tròn ch a ga có u im l à bn, t n ít di n tích nh ng c ng có nh c im là t ti n và khi trong h m có váng c n tr thì vi c lên men r t khó phá váng. thêm n a vi c xây h m òi h i trình k thu t và gi thành cao. Hm Biogas là túi nilon có u im là r ti n và t ơ ng i d phá váng nh ng cng có nh c im là mau h ng h ơn h m xây và chi m nhi u di n tích. Gn ây Trung tâm phát tri n c ng ng Nông thôn thu c Trung ơ ng H i Làm v n Vi t Nam ã nghiên c u ra m u h m VACVINA c i ti n xây b ng gch và có túi d tr ga b ng nilon. M u h m ã c ph bi n nhi u n ơi và kh c ph c c các nh c im c a hai lo i h m vòm và túi nilon trên.
19. Hm Biogas VACVINA c i ti n c xây b ng g ch và xi m ng theo hình h p và n c r a chu ng c n p th ng vào h m thông qua m t c ơ ch phá váng t ng h m chi m ít di n tích có th xây d i n n chu ng gia súc, k thu t xâ y không khó, v a b n v a r ti n (r h ơn h m vòm). Có th k t h p a c phân h xí vào h m. Nh ng k t qu phân tích Vi n hóa h c và Vi n V sinh d ch t cho th y công su t ga cao b ng ho c h m vòm kh n ng di t tr ùng và vi khu n l n. ( xem ti p bài khí công ngh sinh h c). V. TÁC D NG C A H SINH THÁI VAC. Cung c p t i ch ngu n th c ph m a d ng phong phú; Tng thu nh p h gia ình; Gi i pháp h u hi u chuy n d ch c ơ c u kinh t NN; Gi i quy t vi c làm phù h p v i nhi u l a tu i; Góp ph n c i t o môi tr ng t o ra c nh quan; Nơi giáo d c h ng nghi p cho h c sinh; Nơi b o t n a d ng TNDT th c v t. Sơ 1: Tác ng qua l i c a h sinh thái VAC
20. Sơ 2: Mô hình h sinh thái VAC Mô hình Biogas tái sinh n ng l ng Mô hình VAC vùng ng b ng sông C u Long
21. Mô hình VAC ven bi n Mô hình VAC Trung du mi n núi VAC V n hóa Bài th ơ x Hu
22. VAC V n r ng và ô dinh d ng BÀI 2: LA CH N CÂY N QU THEO VÙNG KHÍ H U SINH THÁI I. M t s tiêu chí phân vùng CAQ theo khí h u: Khí h u là nhân t môi tr ng bi n ng có nh h ng quan tr ng n s n xu t cây n qu (CAQ). C n c vào yêu c u c a CAQ n v i nhi t phát tri n mm hoa ng i ta chia vùng CAQ thành ba vùng chính: 1. Vùng cây n qu nhi t i: Bình quân nhi t n m kho ng 24 oC và cao h ơn, có mùa khô và mùa m a. Nhi t bình quân tháng l nh nh t trong n m là trên 18 o C. Phân hóa m m hoa ph thu c vào m c a t. Cây n qu tiêu bi u: Chôm chôm, m ng c t, vú s a, xoài, nhãn nhi t i (Xu ng c ơm vàng, Tiêu da bò). 2. Vùng cây n qu Á nhi t i: Có mùa ông l nh và mùa hè nóng m. Nhi t bình quân tháng l nh nh t trong nm (tháng giêng) trong ph m vi 13 – 18 o C. Phân hóa m m hoa c n có s gi l nh
23. th p. Cây n qu tiêu bi u: m n, h ng, v i, nhãn á nhi t i (nhãn chín mu n H ng Yên, nhãn Ido Thái Lan) 3. Vùng cây n qu ôn i: Mùa ông dài, có b ng tuy t, mùa hè mát. Cây n qu cn m t th i k ng ông dài ( phân hóa m m hoa). Cây n qu tiêu bi u c a vùng: táo, lê, anh ào, ào, m n. Yêu c u l nh th p phân hóa m m hoa c a các lo i cây trên th ng trong kho ng 300 CU tr lên (CU- Chilling Unit = ơ n v o l nh = s gi có nhi t t 7 0C và th p h ơn). Ngoài 3 vùng chính nêu trên, còn có vùng CAQ ôn i l nh th p. V i mùa ông có lúc xu ng d i 0 0C và ôi khi có tuy t. Cây n qu chính c a vùng là: lê, ào, mn, h ng, v i yêu c u l nh vài ch c CU n 150-200 CU. Mt s lo i CAQ không có yêu c u ch t ch v khí h u nhi t i hay á nhi t i nh i, chu i, na, h ng xiêm, mít. Cây n qu có múi là nhóm cây thích nghi r ng nh t: nhi t i, á nhi t i và c m t s ti u vùng ôn i nh a Trung h i. Xoài và nhãn có dòng nhi t i và dòng á nhi t i nh ã nêu trên. II. Phân vùng cây n qu theo khí h u Vi t Nam Khí h u Vi t Nam c xác nh là nhi t i nh ng l i ch u nh h ng c a gió mùa ông b c l nh t l c a Siberia, gió mùa Tây nam và ông nam Á nên ã không còn thu n túy là nhi t i. Do v y, khí h u a d ng và c ph n ánh trong Bng 1. So sánh các tiêu chí xác nh vùng CAQ theo khí h u c ng nh c im th i ti t ca 7 vùng sinh thái trong B ng 1 chúng ta có th xác nh vùng CAQ cho t ng vùng sinh thái nông nghi p nh sau:
24. Bng 1: M t s c im khí h u 7 vùng nông nghi p sinh thái Vi t Nam Tng V Mùa Mùa a im cao Nhi t TB lưng Bc mưa khô Mưa (m) ( 0 C) Nm Tháng (mm) lnh nh t ông B c Cao B ng 258 22,39 21,5 14,0 (T1) III - IX X - II 1445 Lng S ơn 259 21,50 21,3 13,7 (T1) III - IX X - II 1400 Hà Giang 118 22,49 22,6 15,5 (T1) VI - XI XII-III 2362 Móng Cái 8 21,30 22,5 15,2 III - IX XII-II 2769 Tây B c Sơn La 676 21,20 21,0 14,5(T1) III - IX X - II 1419 in Biên 550 21,22 22,0 16,3(T1) III - IX X - II 1567 Phong Th - - 21,05 14,4(T1) III - IX X - II 2305 Trung du Thái 36 21,35 23,0 16,1(T1) III - IX X - II 2168 Nguyên Phú Th 36 21,24 23,3 16,3(T1) III - IX X - II 1761 Bc Giang 7 21,17 23,3 16,4(T1) 1533 BSH Ph Li n, 114 20,49 23,4 16,7(T1) III - IX X - II 1878 Hi Phòng Hà N i 16,5
25. Duyên h i Bc TB Thanh Hóa 5 19,48 23,6 17,4(T1) III - IX X - II 1746 Vinh 5 18,41 23,9 17,9(T1) V - XII X - II 1868 ng H i 7 17,29 24,4 19(T1) VIII- I II -VII 2112 Hu 16 16,24 25,2 20 VIII - II III-VII 2956 Duyên h i Nam TB TP. à N ng 5,8 16,02 25,6 21,3(T1) VII-I II-VII 2089 Qu ng Ngãi 8,0 15,08 25,8 21,5(T1) VII-I II-VII 1036 Quy nh ơn 5,0 13,46 26,7 23,0(T1) VII-I II-VII 1704 Tuy Hòa 11,6 13,05 26,5 23,2(T1) IX-II II-VIII 1492 Nha Trang 6 12,15 26,5 23,9(T1) IX-XII II-VII 1360 Tây nguyên Kontum 536 23,7 20,7 IV-X XI-III 1852 Pleiku 772 13,59 21,6 18,8(T12) IV-X XI-III 2447 Buôn Mê 461 12,41 24,2 21,4(T12) IV-X XII-III 1934 Thu t à L t 1500 18,3 16,2(T12) IV-XI XII-III 1820 Di linh 972 20,6 IV-XI XII-III Bo l c 850 20,7 18,3 IV-XII XII-III 2876 ông Nam b Phan Thi t 9,9 26,6 20,0(T1) IV-IX X-III 1113 Du Ti ng 25 11,2 27,0 24,8(T1) 2177
26. Bn Cát 4,9 26,6 24,5(T1) TP HCM 8,8 10,49 27,0 25,7(T1) V-XI Bà Ria-VT VI-XI XII-V 1356 BSCL Sóc Tr ng 3 9,36 26,8 25,2(T1) V-XI XII-IV 1840 Cn Th ơ 3 10,02 27,0 26,3(T1) V-XI XII-IV 1604 Cà Mau 2 9,10 26,5 24,9(T1) IX-XI XII-III 2360 Rch Giá 1,5 10,0 27,3 25,5(T1) III-XII I-XI 2015 1. Trung du Mi n núi Phía B c- Vùng CAQ á nhi t i và CAQ ôn i ch u l nh th p. a bàn vùng này g m 12 t nh v i v b c t 22 0 C (Cao B ng) xu ng n 21 0 17 (B c Giang). Nhi t tháng giêng là tháng l nh nh t trong n m th p nh t là 13,7 0C L ng S ơn và cao nh t là 16,4 0C t i B c Giang, c 2 tr s này u th p d i 18 0C, có mùa khô l nh và mùa m a nóng, càng lên cao nhi t càng gi m và t o thành ti u vùng khí h u c thù (Xem B ng 2). Bng 2: So sánh khí h u theo cao a im cao Nhi t Nhi t Nhi t Lng m TB n m ti cao ti th p ma TB TB (m) tuy t i tuy t i nm nm (0C) (0C) (0C) (m/m) (%) Hu L ng 40 22,7 39,5 - 1,1 1427 83 Lng S ơn 259 21,3 39,8 - 2,1 1400 81 Trùng Khánh 520 19,9 36,3 - 3,0 1572 81 Phó B ng 1482 15,7 30,5 - 4,0 1538 83
27. Sa Pa 1581 15,3 30,0 - 2,0 1769 87 Mang tính c n ôn i ho c ti u vùng ôn i l nh th p (Low Chill Temperate Area). M t nhóm nghiên c u v th nghi m CAQ ôn i l nh th p cho th y mt s ti u vùng núi cao cùa Trung du Mi n núi phía B c có mùa ông v i l nh CU khá phong phú cho phép phát tri n t t CAQ ôn i ch u l nh th p vùng này. Bng 3: l nh CU trung bình 10 n m c a m t s t nh Mi n Núi phía B c STT Ti u vùng T0 Trung bình cao tháng l nh nh t lnh TB T i TB t i CU (m) cao th p 1 Trùng Khánh 531,5 17,55 9,22 291,3 2 Nguyên Bình 491,4 18,70 9,85 236,7 3 Bc S ơn 392,6 18,45 10,77 217,5 4 TX L ng S ơn 257,9 18,89 10,73 203,7 5 Ngân S ơn 517,2 18,52 9,77 244,4 6 Mù Cang 955,0 20,02 8,85 277,5 Ch i 7 Bc Hà 928,7 17,18 8,65 321,7 8 Sa Pa 1584,2 12,55 6,38 615,8 9 Hoàng Su Phì 539,3 21,00 11,20 139,7 10 Tam ng 964,8 18,30 9,60 256,0 11 Sìn H 1533,7 14,60 6,20 521,6 12 Ta Chùa 18,30 9,60 243,9 13 Bình L 20,80 10,30 167,25
28. 14 TP in Biên 475,1 23,40 11,20 84,50 15 Tu n Giáo 571,7 22,00 10,60 130,2 Các d n li u nêu trên là 16 Pha in 1377,7 16,50 9,50 316,1 cơ s xác nh vùng 17 Cao B ng 244,1 18,26 10,55 229,2 Trung du Mi n núi phía 18 Hà Giang 116,9 20,15 12,86 120,35 Bc là a bàn CAQ Á 19 TX S ơn La 675,5 21,11 11,34 133,6 nhi t i và CAQ ôn 20 Cò Nòi 670,7 20,65 17,55 164,1 i l nh th p. 21 Mc Châu 971,9 17,40 9,68 281,3 Thành ph n CAQ trong vùng r t a d ng theo cao g m nh ng lo i nh sau: Vùng th p d i 500 m: chu i, d a, i, u , táo, h ng xiêm. C Q có múi: mít, nhãn Á nhi t i, xoài Á nhi t i, h ng a ph ơ ng, b ơ, na Vùng cao trên 500 m: ào, m n, h ng dòn, lê Châu Á hay Nasi (Tai Nung 2, Tai Nung 6). t thích h p nh t cho các lo i CAQ là: t phù sa ven sông, su i; t nâu , t nâu vàng, nâu tím, t xám mùn. t xám b c màu vùng Trung du và mt s n ơi mi n núi c ng có th tr ng CAQ nh ng c n bón phân nhi u. 2 .Vùng ng b ng sông H ng – Vùng CAQ Á nhi t i: Vùng này g m 9 t nh n m trong tam giác châu th sông H ng. Nhi t bình quân c n m là 24 0C. Tháng giêng là tháng l nh nh t v i nhi t 16,5 0C. Khí h u chia làm hai mùa chính: Mùa ông l nh và khô t tháng 10 – 2; mùa m a nóng m t tháng 3 – 9. Khí h u n m trong tiêu chí c a vùng CAQ Á nhi t i. Các CAQ tiêu bi u c a vùng này là: nhãn, v i. ây là 2 cây có bi u hi n ph n ng á nhi t i rõ nh t. V i ch tr ng c m t s vùng có mùa ông l nh nh L c Ng n B c Giang. Nh ng n m mùa ông m, nóng nhãn th ng b m t mùa. Tuy
29. nhiên, cho n nay v n cha có nghiên c u nào phía B c v yêu c u nhi t lnh phát tri n m m hoa c a 2 lo i cây trên. Cây n qu khác c a vùng: h ng xiêm, cam, quít, b i, kh , táo. Cây b ơ c tr ng m t im t i Hà Nam và cho thu nh p t t. 3. Vùng duyên h i B c Trung b : Vùng CAQ á nhi t i ch u nh h ng nhi t i Duyên h i B c Trung b bao g m các t nh Thanh Hóa, Ngh An, Hà T nh, Qu ng Bình, Qu ng Tr và Th a Thiên Hu , tr i dài t 19,48 n 16,24 v B c. c im c a vùng là nhi t t ng d n t b c xu ng nam. Nhit bình quân tháng th p nh t trong n m (tháng 1) Thanh Hóa và Vinh là 17,4 và 17,9 , th p h ơn 18 là gi i h n trên c a á nhi t i; các tr s này c a ng H i (Qu ng Bình) và Hu là 19 và 20 0C t ơ ng ng, cao h ơn ng ng 18 0C. Các d n li u trên cho th y vùng CAQ Duyên h i B c Trung b v a mang tính ch t á nhi t i và nhi t i nh ng ch u nh h ng c a khí h u á nhi t i nhi u h ơn. Trong m t vùng khí h u l i ph thu c vào chênh l ch cao gi a vùng núi, vùng i và vùng ven bi n, do v y có nhi u la ch n cho CAQ. Vùng ven bi n, vùng i và vùng núi có th tr ng CAQ có múi, nhãn, v i, u , mít M t s vùng núi cao mi n tây Thanh Hóa Ngh An có th tr ng m t s CAQ có l nh th p nh m n, ào, h ng. 4. Vùng duyên h i Nam Trung b - Vùng CAQ nhi t i. a bàn này bao g m các t nh, thành ph : à N ng, Qu ng Nam, Qu ng Ngãi, Bình nh, Phú Yên và Khánh Hòa, tr i dài t 16,2 – 12,15 v B c. S li u trong B ng 1 cho th y duyên h i Nam Trung b ã th c s thu c vùng khí h u nhi t i và càng vào Nam tính ch t nhi t i th hi n càng rõ nét. Tuy v y, Thành
30. ph à N ng, Qu ng Nam n Qu ng Ngãi v n còn ít nhi u ch u nh h ng c a mùa ông phía B c và gió nóng mi n Tây c a ông Tr ng S ơn, ch m a c ng thay i càng vào nam, t ng l ng m a càng gi m, mùa ít m a kéo dài. La ch n CAQ nên ch n n CAQ nhi t i và nhóm cây có tính thích nghi r ng, có kh n ng ch u h n t t. Nên chú ý khai thác vùng t cát ven bi n có m c n c ng m nông tr ng xoài, chanh và m t s CAQ khác. 5. Vùng Tây Nguyên – Vùng CAQ nhi t i ch u nh h ng á nhi t i. Tây Nguyên là vùng núi và cao nguyên r ng l n Trung b thu c s n phía tây dãy Tr ng S ơn, bao g m nh ng kh i núi l n n i v i nhau b ng nh ng cao nguyên b ng ph ng thành b c th m hay l n sóng tho i d n n thung lng sông Mêkông. Mi n này bao g m các t nh KonTum, Gia Lai, kL k, Lâm ng và k Nông. Các d n li u c a B ng 1 cho th y: - Tây nguyên thu c khí h u nhi t i nh ng do nh h ng chia c t a hình nên mát h ơn nhi u so v i Thành ph H Chí Minh. Có n ơi khí h u còn mang tính á nhi t i nh à L t, Pleiku. - Lo i cây tr ng thích h p: nhi t i, á nhi t i th m trí CAQ ôn i ch u l nh th p. Cà phê, chè, cao su là nh ng cây công nghi p chi m di n tích l n c a vùng. Tuy nhiên tính a d ng c a khí h u còn cho phép l a ch n nhi u lo i CAQ cho mi n này nh t là khu v c Gia Lai, Kontum n ơi còn qu t nông nghi p khá. t thích h p cho CAQ: Feralit , vàng; Feralit nâu , vàng mùn, t xám. 6. Mi n ông Nam B - Vùng CAQ nhi t i
31. Mi n này bao g m Thành ph H Chí Minh và các t nh Bà R a-Vng Tàu, Tây Ninh, ng Nai, Bình D ơ ng, Bình Ph c, Ninh Thu n và Bình Thu n, thu c khí hu nhi t i. Tuy nhiên n n nhi t vùng t trên các b c th m phù sa c cao 500-200 m có h chút ít t 0,5 – 10C so v i ng b ng sông C u Long. Dao ng nhi t ngày êm c ng l n h ơn. Lng m a ông Nam B c ng l n h ơn BSCL do g m các cao nguyên Tây Nguyên. Tuy nhiên ông Nam B l i có vùng Ninh Thu n và Bình Thu n ít m a vi trung tâm khô h n Phan Rang có l ng m a trung bình n m không t i 700 mm. L a ch n CAQ t i u cho vùng này là nhóm CAQ nhi t i, á nhi t i có tính thích ng r ng. Riêng Ninh Thu n nên l a ch n CAQ ch u h n, a n ng nh nho, gia súc a khí h u khô nh c u, dê c ng thích h p cho vùng. Các lo i t thích hp cho CAQ trong vùng là Feralit nâu, ; Feralit nâu vàng, t phù sa Tánh Linh và các ven sông su i; các vùng t xám Tây Ninh, Lái Thiêu, C Chi c ng tr ng c CAQ nh ng c n u t cao. 7. Vùng ng b ng Nam B - Vùng CAQ nhi t i. ng b ng Nam B bao g m Long An, Ti n Giang, B n Tre, ng Tháp, V nh Long, C n Th ơ, Trà Vinh, H u Giang, An Giang, Sóc Tr ng, B c Liêu và Cà Mau. Mi n này là châu th c a sông C u Long x a là v nh nay c phù sa c a sông Mê Kông b i p mà thành nên a hình r t b ng ph ng. Khí h u mang tính nhi t i v i n n nhi t cao, h u nh không thay i trong nm. Nhi t trung bình n m 26,5 – 27 0C nhi t th p nh t (T1, T12) là 25,2- 25,7 0C. T ng l ng m a khá cao 1604 – 2360mm. Nh ng y u t khí h u ó t o nên nh ng thu n l i cơ b n cho s n xu t nông nghi p nói chung và CAQ nói riêng. Th c t , ng b ng sông C u Long ang là vùng d n u c n c v cây n qu .
32. BÀI 3: THI T K V N VÀ K THU T TR NG CÂY N QU Ch ươ ng I: THIÊT K V N 1. M u thi t k v ưn trên t d c: - Nên thi t l p v n t i vùng có t phù sa ven sông, t phù sa c , t i Feralit ho c Feralit vàng , t thung l ng các vùng núi. Các lo i t tr ên th ng có k t c u t x p và nh v i t ng b m t d y trên 80 cm; thoát n c; mc n c ng m d i 1m; pH t 5,5 – 6,5; d c không quá 20 – 25 0. - Lp v n trên t d c c n ch ng xói mòn b ng cách t o các lu ng b c thang rng 3-5 m theo ng ng m c. Các hàng cây b trí theo h ng B c-Nam. B trí v n c nh ho c g n ngu n n c ch ng n c t i trong iu ki n khô h n, có rãnh thoát n c trong mùa m a l . (Hình 1) Hình 1: M u thi t k v n cam trên i d c nh d i 10 0 ti Ba vì. Ngoài các chú ý trên còn nên ch n v trí thu n l i giao thông d v n chuy n qu n n ơi tiêu th . Tránh các vùng hay x y ra rét m, rét h i và s ơ ng giá. Toàn b v n tr ng kín c tr tán cây xung quanh g c. C Axonopus c tr ng trong các rãnh thoát n c.
33. Hình 2: ưng x ươ ng cá và rãnh thoát n ưc s ưn i - Keo tai t ng là lo i cây thích h p và ã c tr ng làm hàng rào ch n gió. Chúng c tr ng 2-3 hàng t o thành vành ai bao quanh phía nh i (B c), phía Nam và ng bao phía ông c a v n. (Hình 1) - Thi t k h th ng t i: Nc c b ơm t tr m b ơm n m cu i v n v phía Nam theo ng ng phi 4” t ng m d i t lên b ch a trên nh i (Hình 3). N c t i sau ó theo 5 ng ng d n chính (phi 2”) chia n c xu ng các lô. T i m i lô chính s có 10 van khóa (phi 0,5”) l y n c tr c ti p t i cho cây theo h th ng t i nh gi t. Tr m b m Hình 3: H th ng t ưi n ưc 2. L p v ưn trên t th p tr ng cn lên líp tôn cao t tr ng cây. c bi t
34. chú tr ng các bi n pháp ch ng úng ng p cho cây. Hình 4: M u thi t k v ưn trên t th p có m ch n ưc ng Diên tích v ưn ưc thi t k theo Hình 4, có các b ưc sau: - Chu n b v n tr ng: Toàn b cây hoang ch t b và ào g c r i vùi xu ng rch n m trong v n. - Thoát n c b m t: Vn bao g m 5 hàng tr ng cây chính, m i hàng r ng 5- 5,6m . Rãnh thoát n c chính A ch y d c h ng B c và r ng 180x sâu 30- 60cm. Toàn b n c b m t s c d n v m t h ga chính tr c khi thoát ra rch quanh v n (Hình 5) Hình 5: H th ng rãnh thoát n ưc b m t Gi a các hàng tr ng cây là rãnh B r ng 150x sâu 30cm cùng d n v ào rãnh A, bao quanh v n là rãnh C rng 30cm x sâu 30cm. R ãnh D bao quanh nhà vn r ng 20cm x sâu 20cm. C hai rãnh C và D cùng ch y th ng ra r ch.
35. - Thoát n c ng m: Các h th ng rãnh thoát n c ng m r ng 30cm và sâu 90-100cm n i li n v i nhau. Cành cây nhãn ch t b c t n m d i áy r i ph b ng thân l c ho c s i á và cu i cùng l p t lên. N c ng m trong h th ng thoát ng m c d n vào m t h ga sâu 140cm (Hình 6) tr c khi c b ơm ra ngoài r ch. Hình 6: H th ng rãnh thoát n ưc ng m Ch ươ ng II: TR NG CÂY TRONG V N 1. ào h ,b phân lót và l p h H tr ng CAQ có múi c n ào to, kích th c h nên là 0 ,8 x 0,8 x 0,8m ho c 1 x 1 x 1m tùy thu c vào tính ch t t và a hình. N u t ng t d i r n ch c (t sét, á ong ) ho c m ch n c ng m cao nên ào h r ng h ơn thay vì ào sâu, vùng t x u nghèo dinh d ng c n ào h to và sâu h ơn. Khi ào t tr ng cây c n l u ý riêng l p t màu phía trên v m t bên, l p t phía d i v m t bên (Hình 7) Hình 7: Cách ào h tr ng cây n qu Khi ào h xong, ph n t màu c a m i h c tr n u v i phân chu ng, phân hóa h c và vôi b t. Khi l p h c n cho m t l p t áy xu ng tr c, sau
36. ó cho h n h p phân xu ng sau. Tr n u phân v i t, vun thành v ng t cao 15- 20 cm so v i m t t v n (Hình 8) khi t lún cây không b tr ng, không b úng n c, tránh, c n m b nh Phytophthora gây th i g c. Hình 8: Cách l p t h tr ng 2. Tr ng cây, ch ng cây và t ưi n ưc Dùng dao hay kéo c t áy và phía bên túi b u ra (Hình 9). Hình 9: Cách c t b u khi tr ng Lúc tr ng ch c n ào m t h l n h ơn b u cây mt ít gi a v ng t, tháo b túi b u và m t th ng cây xu ng r i l y ngay ph n t v a ào lên l p l i cho kín và nén nh , không nên l p t cao ph lên m t ghép (Hình 10, 11) Hình 10-11: Cách tr ng cây Sau khi tr ng cây xong dùng m t ho c hai on c c tre ho c g ch ng gi cho cây luôn ng th ng. C c ch ng c n c m nghiêng và cách m t kho ng cách nh t nh v i thân cây tránh làm b r cây b t n th ơ ng (Hình 12)
37. Hình 12: Cách ch ng cây sau khi tr ng Dùng dây v i ho c dây cao su (c t t s m xe c ) bu c nh vào c c. Sau khi tr ng ph i t i n c ngay cho cây (k c trong mùa m a). Ph i t i cây sao cho gi c m t t 70% tr lên trong 2 tu n cây không ch t. L ng nc t i l n u kho ng 10 lít/cây, sau ó tùy th i ti t có th cách 2-3 ngày ti m t l n. Tr c khi t i nên ch c hai l bên g c cây n c ng m d . Không t i vào thân cây tránh b b nh. Tr ng cây trên v n tr ng có m ch n c ng m cao c trình bày (Hình 13) Hình 13: Cách tr ng cây trên v ưn tr ng 2. Mt tr ng: Tùy thu c vào gi ng và kh n ng thâm canh c a t ng h gia ình, cam nên tr ng v i m t 400 ho c 500 cây/ha t ơ ng ơ ng 4 x 5m ho c 5 x 5m. Quít có th tr ng dày h ơn 600 – 700 cây/ha, nh ng b i l i tr ng th a h ơn 300 – 350 cây/ha. 4. Làm c Th i k ki n thi t c ơ b n có th tr ng xen các lo i cây h u c i t o t v à ch ng xói mòn. Thân lá cây h u có th dùng t g c cho cây. Chú ý x i nh
38. làm s ch c xung quanh tán cây ko n t g c ch ng c m c. Ph n ngo ài tán cây c ng nh gi a các hàng cây ph i gi th m c v a gi m t, v a ch ng xói mòn t và t o n ơi c trú c a nh ng côn trùng có ích. Khi cây ang th i k kinh doanh v n ph i duy trì th m c trong v n. Không nên cày x i gi a các hàng cây quanh tán cây. Ch ươ ng III: PHÂN BÓN VÀ K THU T BÓN Cây n qu c n c bón phân y cho n ng su t cao và ch t l ng qu tt. 1. Bón lót: Cn 3 lo i chính: phân chu ng, vôi b t và phân hóa h c, li u l ng tùy lo i cây. Các lo i phân bón k trên tr n u v i t và cho vào h ào tr c khi tr ng. 2. Bón nh k hàng n m th i k ki n thi t c ơ b n - Phân chu ng: Hàng n m bón b sung 40-50kg phân h u c ơ cho m t cây, ào r ãnh xung quanh tán cây ho c rãnh t on theo tán cây sâu 25-30cm, bón phân chu ng kt h p v i phân hóa h c vào rãnh r i l p t l i. - Phân hóa h c: l ng phân bón nên bón t 3-4 l n/n m. 3. Bón nh k hàng n m th i k kinh doanh Th i k này lng phân h u c ơ c ng bón t ơ ng t nh th i k ki n thi t c ơ bn. Thông th ng ng i ta bón phân h u c ơ sau khi thu ho ch qu m t tháng. Lng phân hóa h c bón cho cây 4-5 tu i t ng d n theo nhu c u c a cây. T
39. nm th 6 tr i phân hóa h c c bón theo nng su t qu /cây c a v tr c. Ví d bón cho cam: Lo i Cây th i k kinh doanh c n c vào n ng su t phân qu /câyc a v tr c 20kg 40kg 60kg 90kg 120kg 150kg qu /cây qu /cây qu /cây qu /cây qu /cây qu /cây Ure 650 1100 1300 1750 2200 2600 Lân 850 1400 1700 2250 2800 3400 Super KCL 350 650 750 1000 1250 1500 Th i k bón phân và s l ng t ng l n bón hi u qu v i cây n qu có múi c t ng k t nh sau: Sau thu ho ch m t tháng, ti n hành bón 40% m + 100% lân + 30% kali + toàn b phân h u c ơ (tháng 11-12). Th i k ra l c xuân, ra hoa và sau u qu (tháng 2-4) Th i k qu l n: 30% m + 40% Kali (tháng 7-8). Ngoài phân a l ng c n chú ý bón b sung các lo i phân bón có ch a mangan. km, magiê. Trên t thi u l u hùynh có th bón ½ m Ure + ½ m Sulfate.
40. Vôi c ng r t c n cho CAQ vì v a cung c p canxi cho cây v a ch ng chua cho t. N u t b chua v i pH d i 5,0 r cây s b ng c b i nhôm (aluminium) hay mangan (manganese) và có th gây ra hi n t ng thi u nh ng nguyên t dinh d ng d liên k t v i t nh canxi (Ca), manhê (Mg), Lân (P) và molypden (Mo). Ch ươ ng IV: T I N C VÀ PH Ơ NG PHÁP T I NC 1. Nhu c u n ưc c a các giai on sinh tr ưng cây Nc r t c n cho sinh tr ng và phát tri n c a cây. Do v y nên ch n im l p vn bên c nh ho c g n ngu n n c ho c có th ào gi ng có n c t i. Thi t k v n tr ng ph i luôn g n li n v i h th ng t i ho c tiêu n c. Ngay sau khi tr ng, cây con c n c t i n c ngay cho cây s m h i xanh và bén r . Trong th i k cây non ch a ra qu , m i tháng ph i t i ít nh t 1-2 ln cho cây n u tr i không m a. Khi cây ã tr ng thành ra qu , nhu c u t i n c thay i tu theo giai on sinh tr ng c a cây. - Giai on ra hoa, u qu và phát tri n l c m i: Giai on này n u tr i không ma r t c n t i có m t m t t i u cho cây. Cây ch h ơi b thi u n c giai on này s d n t i lá b nh và cành l c b ng n. Thi u n c nghi êm tr ng s làm lá kém phát tri n, hoa n không y , u qu kém và qu b rng nhi u. - Giai on qu phát tri n: ó là khi k t thúc r ng qu sinh lý và nh ng qu c òn trên cây b t u phát tri n, lá c a các l c m i c ng m c t kích th c y .
41. ây là lúc cây c n m t l ng n c l n nh t. Nh t thi t ph i t i cho cây n u tr i không m a ho c ma không n c cho cây. - Giai on qu chín: giai on này n u m t cao s l àm cành lá phát tri n t o ra m t tác ng tiêu c c n ch t l ng qu và phân hoá m m hoa. Do vy không nên t i n c vào giai on này. N u tr i m a c n thoát n c nha nh kh i v n. - Sau thu ho ch: N u tr i không m a, khô h n nên t i m t l ng n c nh giúp cho cây ph c h i sau khi cho qu và t ng c ng phân hoá h c. 2. Các ph ươ ng pháp t ưi: - Ti rãnh: Ph ơ ng pháp này c s d ng n u v n có a hình b ng ph ng và ngu n nc d i dào. ào nh ng rãnh d c theo lu ng cây r i tháo n c vào y r ãnh cho n c ng m vào t quanh tán cây. Khi b o m toàn b r cây ã nh n n c thì tháo n c kh i rãnh. Ph ơ ng pháp này ti t ki m u t nh ng l ãng phi n c. Ti b ng ng d n cho t ng cây: Xem ph n thi t k v n. Ch ươ ng V: T O TÁN VÀ N T A CÂY N QU Cây n qu là cây lâu n m, kh e m nh chúng có th s ng n 20-30 n m và ra hoa k t qu hàng n m.Tuy nhiên, n u không duy trì cây úng kích th c v à chi u cao, tán cây trong v n s n xu t s không ng u và phát tri n r m r p. Trong nh ng v n cây r m r p nh v y sâu b nh d phát sinh gây h i, ch t
42. lng qu tr nên kém và không ra qu u hàng n m. Do v y, m t ch ơ ng trình t o tán và n t a úng n s r t quan tr ng duy trì m t v n CAQ kh e m nh, n ng su t và ch t l ng . 1. Mc ích c a t o tán và n t a To tán và n t a nh m 3 m c ích: Mt là: giúp cho ánh sáng và không khí t i lá nâng cao t ng s di n tích lá hu hi u và t ng c ng quang h p. N u các cành cây c phân b và nh hng t t chúng s có m t không gian y ánh sáng. iu ó c i thi n tính h u hi u c a vi c s d ng n c c ng nh chuy n i các ch t dinh d ng c a cây. Kt qu là n ng su t và ch t l ng qu c nâng cao. Hai là: t o tán và n ti úng cách s giúp cho cây có m t kích th c úng n. Nh v y, ng i tr ng có th d dàng ki m soát và qu n lý các cây trong vn, nâng cao s c s ng (th ch t) c a cây, t ng c ng s c ch ng ch u v i các iu ki n b t thu n c ng nh duy trì m t cân b ng h u hi u nh t gi a sinh tr ng thân lá và ra qu . Ba là: M t v n CAQ c n t a c n th n ng n n p s t o m t n t ng t t p v c nh quan sinh thái c ng nh tay ngh qu n lý c a ch v n. iu r t cn cho trang tr i du l ch sinh thái th i công nghi p hóa, hi n i hóa nông nghi p nông thôn. 2. Các t p tính n y ch i (l c) và sinh qu c a cây có múi - S b t ch i: T i các vùng nhi t i và á nhi t i, các ch i m i th ng m c vào mùa xuân, hè, thu và ôi khi c trong mùa ông. Các ch i m ùa xuân và mùa hè là quan tr ng nh t chúng ph i c phát tri n úng cách không quá
43. mnh m . - Tp tính sinh qu : CAQ tr ng thành, cành sinh qu phát tri n ch y u t các ch i xuân và hè. Các ch i xuân m c t các cành sinh qu ch o n ng suât cao nh t. Các hoa ơn ho c chùm hoa có th phát tri n t nh ch i ho c các ch i nách (m t nách). 3. Dáng cây và h th ng t o tán Các CAQ có th m c r t cao. Chúng nên c t o tán có dáng thích h p v i mt trung tâm m hay còn g i là tán hình ph u. hình c c. Ng i tr ng cây s có li n u làm theo h th ng này d dàng ch m sóc cây k c phun thu c v à thu hái qu , các cây tr cho tán m c nhanh và ra qu s m. Vi c n t a cây c d dàng và tán sunh qu chi m m t diên tích l n. Quy trình t o tàn hình ph u c th hiên các Hình sau.Tán hình ph u in hình nh t là k t qu c a quy trình th hi n t i d i ây. Nu nhìn t trên xu ng s th y gi a các cành khung t o ra m t góc 120 . Kho ng cách th ng ng gi a các cành khung nên là 20-30 cm. Hình 14: Cây tr ng n m th nh t, cành khi cây m c cao
44. 70-80cm, c t cây cao 30-40 cm trên m t t và t a b các ch i bên Hình 15: Cây n m th 2, gi các 1,2 và 3 t o thành 3 cành khung. Ng t ng n c a các cành 4,5 và 6, các cành này s c c t b vào 2 nm sau Hình 16: Cây n m th 3: Ta b cành 5,6. Kho ng cách th ng ng gi a các cành khung là 20 -30cm. Hình 17: Cây n m th 4, n b cành s 4 Nhìn t trên xu ng s th y gi a các cành khung t o ra m t góc khong 120 0, 4. Các ph ươ ng pháp n t a Các nhà tr ng cây nên ch n th i gian thích h p n t a. T i các v ùng CAQ ôn i và Á nhi t i có mùa ông l nh, vi c trao i ch t gi m tr c lúc phát lc xuân (ra ch i xuân) vì nhi t th p và mùa khô. Th i k cây b gi m trao i ch t chính là th i im n t a cây. T a nh (t a ph t) c ng có th ti n h ành vào th i v khác lo i b các ch i không mong mu n ho c m c d y. 5. C u trúc c a cây Trong Hình 18, trình bày các b ph n khác nhau c a cây. Ng i tr ng câ y nên
45. tính toàn các b ph n ó phân b h p lý theo không gian khi th c hi n t o tán và n t a. Hình 18: S p x p các b ph n c a m t cây c t o tán m. 4. Các nguyên t c và th t c n t a Ta qu : T a b các qu ra s m trong n m th hai, th 3 cây l n nhanh. T a qu khi cây tr ng thành (5-6 tu i tr i) s làm t ng ch t l ng qu . Nói chung, ng i tr ng cây không nên t a b trên 15% t ng s ch i. H n ên nghiên c u c u trúc c a m i cây tr c khi n t a chúng. n t a nên b t u t ng n cành khung th 3, ti p n là cành khung th 2 v à sau cùng là cành khung th nh t. T i m i cành khung, n t a nên b t u t cành c p hai sau n các ch i bên, các cành và ch i không mong mu n Hình 19: Nên t a b các cành b b nh ho c b sâu h i n ng, các cành ho c ch i m c không úng h ng ho c úng v trí (cành v t, m c chen ngang ho c h ng vào bên trong tán cây) BÀI 4: K THU T C I TO V N T P I. M T S C IM C A V N T P 1. Khái ni m v v ưn t p
46. Vn t p là v n qu ng canh, là v n u t l o ng, v t t , hàm l ng k thu t ít, hi u qu kinh t th p. V n t p là v n tr ng nhi u lo i cây n qu theo ki u “mùa nào th c y” c i thi n dinh d ng trong kh u ph n n hàng ngày c a gia ình. Vn t p có th là v n tr ng m t lo i cây nh ng nhi u gi ng khác nhau, tu i cây khác nhau d n n trái to nh khác nhau, màu s c qu không ng nh t, n ng su t khác nhau và giá tr kinh t kém 2. Th c tr ng v ưn t p các vùng trong c n ưc T kho ng u nh ng n m 90 c a th k 20 di n tích cây n qu các vùng trong c n c không ng ng t ng nhanh. Song do thi u quy ho ch và không xác nh rõ lo i cây n qu chính cho t ng vùng, t ng a ph ơ ng, nên ch v n ai thích cây gì thì tr ng cây y. Ch v n th y trên th tr ng m t lo i cây nào y bán có giá là l p t c tìm mua b ng c cây gi ng y tr ng. Lúc b y gi chúng ta ch a có các c ơ s s n xu t cây gi ng t t, t tiêu chu n ch t l ng, s ch b nh. Ng i sn xu t ch a c h ng d n quy trình k thu t tr ng và ch m sóc cây n qu c n k, nên sau 3 – 4 n m tr ng thì cây không ra qu ho c ra qu không t tiêu chu n ch t l ng nh mong mu n ban u nên ã ph i ch t b tr ng cây khác. 3. Các lo i hình v ưn t p Theo k t qu iu tra kh o sát th c tr ng v n t p các t nh phía B c và các tnh phía Nam cho th y có các lo i hình v n t p sau ây: - Vn tr ng l n l n nhi u lo i cây n qu (có t 3 gi ng ho c loài tr lên). V trí tr ng b trí tùy ti n, s d ng không gian không h p lý. Trong qu n th cây tr ng các v n m i t ơ ng h gi a các cây cùng loài và khác loài di n bi n theo chi u
47. ngh ch h ơn là thu n, có s c nh tranh gay g t v ánh sáng, m và ngu n dinh dng. - Vn ch có 1 – 2 ch ng lo i cây n qu , nh ng ch t l ng gi ng không t t. Do thi u chuyên môn, ham giá r nên r t nhi u ch v n mua cây gi ng c a ng i bán buôn, bán rong nên không ki m soát c tiêu chu n, ch t l ng cây gi ng và có s ch b nh hay không. Có tr ng h p h t chi t l y t các cây ã mang b nh tr ng (cam, quýt). - Vn ã c tr ng 1 - 2 ch ng lo i cây n qu tiêu chu n v gi ng song vi c u t , ch m sóc, bón phân, t i n c, qu n lý v n cây không úng k thu t, d n n cây trong v n sinh tr ng kém, ch m ra hoa, kém u qu , sâu b nh phát sinh không c phòng tr k p th i d n n n ng su t th p, ch t l ng kém. Vì vy thu nh p hàng n m trên v n th p. - Vn tr ng cây n qu xen v i nhi u lo i cây tr ng khác nh s n, cây l y g (xoan, lát hoa, gió tr m, keo) ho c các cây khác nh tre, mây Trong v n không nh n th y cây tr ng nào là ch l c. Lo i v n này th ng cho thu nh p r t th p. II. V N GIA ÌNH (VAC) 1. Lo i hình v ưn VAC Vn nhà còn g i là v n gia ình vì trên t v n t a l c ngôi nhà, n ơi sinh s ng ca c gia ình, th m chí c a c nhi u th h gia ình. Tùy theo t p quán t ng n ơi mà v n có th c bao quanh nhà, ho c nhà m t v trí nào ó c a v n. V n th ng có hàng rào bao quanh, ngày nay tùy theo di n tích r ng hay h p và kh nng c a mình, nhi u gia ình còn xây t ng bao quanh v n nhà. Các lo i cây
48. trong v n r t phong phú, ph n l n là cây lâu n m: cây n qu , cây công nghi p, cây c s n, hoa cây c nh, cây rau và m t s cây tr ng xen khác. Sn ph m v n là m t h p ph n quan tr ng và không th thi u trong s n xu t nông nghi p. Là ngu n cung c p ch t dinh d ng cho gia ình và góp ph n cung c p hàng hóa cho th tr ng trong n c và xu t kh u. Trong v n nhà còn b trí khu ch n nuôi, ao th cá v a l y n c t i, v a ly phân bón cho cây tr ng theo mô hình VAC (v n, ao, chu ng). Trong các lo i hình v n hi n nay n c ta, lo i hình v n nhà là khá ph bi n trong các vùng kinh t sinh thái, có v trí quan trng trong vi c c i thi n dinh dng trong gia ình và t ng thu nh p c a t ng h . 2. H ưng phát tri n c a lo i hình v ưn gia ình - B trí l i c ơ c u v n theo h ng nông nghi p sinh thái t ng h p, theo quy ho ch ca t ng vùng, h ng d n các gia ình k thut thâm canh cây tr ng, t ch c s n xu t nh ng lo i s n ph m có giá tr cao cung c p cho th tr ng. - Nh ng vùng ã có v n hàng hóa v i nh ng lo i qu c s n nh b i Di n, bi N m Roi, b i Phúc Tr ch, b i Da Xanh, xoài cát Hòa L c, m ơ B ch Thông, nhãn chín mu n Hà Tây, nhãn chín mu n H ng Yên, v i thi u Thanh Hà . thì c n b o v và phát tri n cho phù h p, áp d ng các ti n b k thu t m i làm ra các s n ph m hàng hóa có ch t l ng cao, m b o v sinh an toàn th c ph m theo tiêu chu n GAP, có kh nng c nh tranh v i các s n ph m cùng lo i trên th tr ng các n c trong khu v c và th gi i. III. C I T O V N T P
49. 1. Tính c p thi t c a vi c c i t o v ưn t p i v i ng ưi làm v ưn T th c tr ng v n t p hi n nay cho th y nhu c u c i t o và nâng cao ch t l ng sn ph m cây n qu là r t c n thi t nâng cao hi u qu s n xu t. Tình tr ng không ng u v gi ng, không th c hi n y quy trình k thu t thâm canh, ch m bón tùy ti n ã d n n s chênh l ch khá l n v n ng su t và ch t l ng s n ph m. Do ó thu nh p c a ng i làm v n th p, không có iu ki n u t thâm canh ti p t c. Ng i làm v n c n ch ng c i t o v n t p v n cây n qu nhà mình có nng su t cao, ch t l ng t t, t yêu c u v sinh an toàn th c ph m, làm t ng thu nh p cho gia nh và góp ph n c i thi n môi tr ng sinh thái. c i t o v n t p c t t ng i làm v n c n có: - Hi u bi t v ki n th c chuyên môn c a ngh v n, i t ng cây tr ng và kinh doanh trong v n. - Nm c ch tr ơ ng chính sách phát tri n kinh t c a a ph ơ ng, c a ngành nông nghi p v chính sách phát tri n cây n qu . - Ph i có ngu n l c v tài chính nh t nh u t và c i t o v n t p - Ph i có thông tin kinh t v th tr ng cây n qu . 2. N i dung và ph ươ ng pháp c i t i v ưn t p 2.1. Nh ng vi c c n chú ý khi c i t o v n t p Ci t o v n t p là vi c làm không d dàng và không ph i ch làm trong m t th i gian ng n. Trong nh ng n m qua ã có nhi u a ph ơ ng có phong trào c i t o
50. vn t p, nh ng không ít n ơi nóng v i, làm t, ít chú ý n c i ti n ch t l ng và cơ c u cây tr ng trong v n, c i t o, b i b dinh d ng t, ng d ng ti n b k thu t, công ngh m i i v i v n cây n qu nên hi u qu không nhi u d n n vn t p này l i tr thành v n t p khác. Vì v y làm t t công tác c i t o v n tp c n: - Phân tích ánh giá hi n tr ng tình hình sinh tr ng, phát tri n, n ng su t v n cây, chú ý n t ng lo i gi ng trong v n. Phân tích iu ki n t ai, khí h u, ngu n n c, phân bón, sâu b nh h i có nh h ng n sinh tr ng, kh n ng ra hoa u qu c a cây tr ng. ánh giá nguyên nhân và các y u t chính nh h ng n n ng su t và ch t l ng s n ph m. - Xem xét n các y u t k thu t, thông tin th tr ng, s c tiêu th s n ph m d n n thu nh p th p c a v n cây. - Xây d ng k ho ch c i t o v n tp g m: + C i t o c ơ c u cây tr ng trong v n + C i t o gi ng cây n qu + C i t o t v n và h th ng t i tiêu + C i ti n k thu t canh tác 2.2. N i dung c i t o v n t p 2.2.1. V gi ng - Ki m tra xác nh các gi ng hi n có trong v n, xác nh cây nào, gi ng nào c n c c i t o, ch t b ho c gi l i.
51. - Xác nh gi ng c n c a vào c i t o: gi ng a vào c i t o ph i là gi ng ngon, có ch t l ng t t, n ng su t n nh, ít sâu b nh và có kh n ng r i v . - Xác nh cây c n c i t o: + Nh ng cây tr ng nhi u n m không ra qu ho c ra qu ít. + Nh ng cây ra qu nh ng qu nh , ch t l ng qu kém, m u mã x u, nhi u h t ho c h t to. + Nh ng cây b nhi m b nh, b sâu h i không có kh n ng ph c h i. 2.2.2. V t v n và h th ng t i tiêu Nhìn chung các v n t p t u không c b i b c i t o th ng xuyên. Hàng nm l ng phân bón h u c ơ cho cây r t thi u, phân vô c ơ bón v a thi u v a không hp lý, thi u lân, vôi kh chua, thi u nguyên t vi l ng khi n h vi sinh v t trong t ho t ng khó kh n, không ch t dinh d ng cho cây. H u qu là v n cây ngày m t già c i và thoái hóa. các v n t p h th ng t i tiêu c ng không c hoàn ch nh, v mùa khô không gi c m cho cây, v mùa m a cây b ng p úng do thoát n c khó kh n, sâu bnh t ng lên làm cho sinh tr ng kém, n ng su t th p, th m chí còn làm cho cây b ch t. Vì v y ph i th ng xuyên b i b làm t ng mùn trong t là r t c n thi t b ng bi n pháp t ng c ng b sung phân h u c ơ cho cây, b sung t phù sa, t ao cho vn. Kh ơi thông m ơ ng r ch mùa m a n c không b ng p úng. Ph i có h th ng m ơ ng máng, ao tích n c t i trong mùa khô hanh.
52. 2.2.3. V k thu t canh tác Cùng v i vi c s d ng gi ng t t, s ch b nh, c n chú tr ng t i bi n pháp canh tác, áp d ng các ti n b k thu t thâm canh phù hp v i t ng gi ng cây t khâu làm t, ào h , m t tr ng n vi c bón phân, t i n c, t a cành t o tán, b o v th c v t, tr ng xen, tr ng g i, thu ho ch và b o qu n. Ch v n c n c n c vào iu ki n khí h u, t ai, t p quan canh tác, th hi u ng i tiêu dùng, kh n ng tiêu th s n ph m c a t ng vùng iu ch nh cho phù hp. 3. Ph ươ ng pháp c i t o v ưn t p 3.1. i v i cây ã xác nh cho là ngon, n ng su t cao c n c gi l i và ti n hành các b c c i t o nh sau: - Ct t a cành hàng n m: Dùng kéo c t b t cành trong tán, cành v t, cành b sâu bnh, cành t m. Vi c c t t a ph i c ti n hành sau khi thu ho ch qu hàng n m. Ct t a hàng n m s t o l i dáng cho cây, tán cây có hình mâm xôi u v 4 h ng. - Bón phân: Sau khi c t t a xong ph i ti n hành bón phân ngay, bón phân xung quanh tán cây. D i hình chi u c a tán, dùng cu c, x ng ào sâu kho ng 20 - 25 cm, r ng 25 – 30 cm xung quanh tán. Sau ó dùng phân chu ng hoai m c (kho ng 25 – 30 kg/cây) tr n l n v i phân h n h p NPK (0,5 – 1 kg/cây) bón u vào rãnh ã ào, l p kín t. Có th dùng phân pha loãng, phân vi sinh t i tr c ti p vào rãnh xung quanh tán cây. 3.2. i v i nh ng cây có qu nh ng ch t l ng kém ho c không ra qu
53. Lo i cây này c n c c i t o, thay th b ng các gi ng khác có ph m ch t ngon, nng su t n nh. Ph ơ ng pháp c i t o là: - Ch t b cây c , v sinh v n và tr ng l i gi ng m i có ph m ch t ngon, n ng su t n nh, c th tr ng ch p nh n. Ph ơ ng pháp này s cho thu ho ch sau t 3 -4 n m. - Ghép c i t o gi ng m i lên trên gi ng c theo ph ơ ng pháp ghép n i cành ho c ca n th p cây cách m t t kho ng 0,8 m – 1 m tùy t ng lo i cây, cho g c cây b t m m m i, ch m sóc m m cho t i khi iu ki n ghép c i t o. Dùng cành ghép t nh ng cây kh e m nh, không sâu b nh, có n ng su t n nh, ph m ch t tt ghép lên nh ng cây c i t o. Sau khi n, ghép c i t o ph i chú ý n b sung dinh d ng, phòng tr sâu b nh cho cây. Ngoài vi c bón phân qua r hàng n m, cn bón b sung dinh d ng qua lá b ng các lo i phân nh Atonik, Komic theo hng d n ghi trên nhãn s n ph m. Ph ơ ng pháp này th ng em l i hi u qu cao, cây s m cho qu h ơn so v i tr ng m i 3.3. i v i nh ng cây già c i không có kh n ng ph c h i, không còn kh n ng cho qu thì nên ch t b , ào h t r c a cây c , c i t o t, có th dùng vôi b t x lý m m b nh có t r cây c , ph ơi t kho ng 20 – 25 ngày sau ó ào h tr ng cây m i. IV. ÁP D NG K THU T M I VÀO C I T O V N T P Hi n nay trong s n xu t ã có nhi u mô hình c i t o v n t p em l i hi u qu kinh t cao cho thu nh p trên d i 100 tri u ng/1 ha/ n m. Có r t nhi u k thu t mi ã c B Nông nghi p và PTNT công nh n và cho phép áp d ng vào s n xu t nh k thu t tr ng, k thu t n t a cành t o tán, k thu t bón phân, k thu t ghép c i t o chúng tôi xin gi i thi u m t s k thu t m i sau:
54. 1. K thu t n t a cành t o hình cây n qu 1.1. M t s nguyên t c v t a cành t o hình cây n qu - iu ti t hình d ng, kích c cây sao cho t hi u su t quang h p t i u, t ng s cành h u hi u (cành có kh n ng mang qu ) gi m cành vô hi u, cành khô ch t, cành sâu b nh trong tán, d dàng áp d ng các bi n pháp canh tác khác và thu ho ch qu . - iu ti t sinh tr ng cây t p trung vào các b ph n quan tr ng nh t c a m i th i k sinh tr ng nh m t n m c ích cu i cùng là n ng su t cao, ph m ch t t t. u im c a k thu t t a cành t o hình cây: - S d ng công lao ng m t cách hi u qu . - To cho tán cây phát tri n y kho ng cách tr ng s m, hi u su t ơn v di n tích lá/ ơ n v di n tích t t m c t i a s m, và k t qu là cho qu mang tính kinh t sm sau khi tr ng. - Ci thi n hi u su t quang h p c a lá, t n d ng t i u ngu n ánh sáng, t ng n ng su t/ ơn v di n tích và t ng ph m ch t qu . - Luôn gi n nh s cành có kh n ng cho qu m c t i u/ tán lá. - Tng hi u qu c a ngu n v n u t . 1.2. K thu t t o hình 1.2.1. M c ích c a vi c t o hình cây n qu
55. To hình hay còn g i là t o tán là k thu t r t c n thi t i v i cây n qu , ti n hành trong su t c i s ng th c v t nh ng giai on u c n c bi t chú ý vì nó quy t nh c u trúc b khung tán c a cây v sau. To hình là vi c làm c n thi t ngay trong th i k xây d ng c ơ b n ( t n m th 1 n n m th 3) v i m c ích:. - Nh m t o l p m t hình thái cây tr ng có kh n ng ti p nh n ánh sáng y , ng th i kh ng ch và duy trì chi u cao c a cây tr ng trong t m ki m soát thu n l i trong vi c qu n lý v n hai giai on: ki n thi t c ơ b n và th i k kinh doanh. - Hình thành và phát tri n b khung c ơ b n, v ng ch c nh m tránh ngã, gãy nhánh t ó phát tri n các cành nhánh th c p cho cây. - Tng di n tích lá h u hi u cho quang h p c a b lá. Duy trì s c s ng t t c a cây, bo m s cân b ng sinh tr ng và k t qu . Luôn luôn duy trì kh n ng cho qu mc cao. - Kh ng ch m i t ơ ng quan gi a sinh tr ng dinh d ng và sinh tr ng sinh s n, t c m t ch s lá/ s trái t i u làm c ơ s cho vi c t a b t cành lá ho c t a b t trái. 1.2.2. Các b c ti n hành Mi m t loài, m t gi ng cây n qu th m chí m t ph ơ ng th c canh tác (thâm canh hay bình th ng) có m t cách t o hình và t a cành riêng. Không có m t công th c c nh nào dành riêng cho t ng v n, t ng cây c th .
56. th i k cây ch a mang qu , k thu t t o hình c quan tâm nhi u h ơn và s vn d ng ph i r t linh ho t, nh t là các cây có t p tính r ng lá nh m n, m ơ, h ng, lê. Thông th ng ng i ta áp d ng hai ki u t o hình chính: Ki u m tâm ( gi a thoáng) và ki u m t tr c chính. Trên m t cây th ng ch t 3 – 4 cành chính (cành c p 1) có góc thích h p, phân b u ra các h ng làm khung cho các cành c p 2 phát tri n v sau. Thao tác ct t a ph thu c vào tình tr ng sinh tr ng c th , nh ng nói chung nên c t các cành cong queo, cành nh y u, n ơi cành quá dày t o thông thoáng trong tán lá. Vi c c t t a c th c hi n vào th i gian tr c khi ra l c. Các b c ti n hành c th nh sau: - Sau khi tr ng, cây c n c t i n c y ph c h i sinh tr ng. Khi cây xu t hi n m m non d u tiên (ch ng t b r ã ph c h i ng th i thích nghi v i môi tr ng m i và b t u h p thu dinh d ng phát tri n ch i non) thì ti n hành bm ng n. - T v trí m t ghép (trên g c ghép) tr lên kho ng 50 - 60 cm thì b m b ph n ng n, m c ích các m m ng và cành bên phát tri n. - Ch n 3 cành kh e, th ng m c t thân chính và phát tri n theo ba h ng t ơ ng i ng u nhau làm cành c p 1. Dùng tre c t gi cành c p 1 t o v i thân chính m t góc 35 - 40 0. - Sau khi cành c p 1 phát tri n dài kho ng 50 - 80 cm thì c t ng n các m m ng trên cành c p 1 phát tri n hình thành cành c p 2 và ch gi l i 2 - 3 cành.
57. - Cành c p 2 này cách cành c p 2 khác kho ng 15 - 20cm và t o v i cành c p 1 mt góc 30 - 35 0. Sau ó c ng ti n hành c t m m ng n cành c p 2 nh cách làm cành c p 1. T cành c p 2 s hình thành nh ng cành c p 3. - Cành c p 3 t o cành c p 4 không h n ch v s l ng và chi u dài nh ng c n lo i b các ch cành m c quá dày ho c quá y u. Sau 3 n m cây s có b tán cân i, thu n l i trong ch m sóc, phòng ng a sâu b nh và thu ho ch . 1.3. K thu t t a cành Ta cành có liên quan m t thi t v i t o hình, m c ích c a t o hình và t a cành là làm cho các cành chính và cành nhánh phân b u, khung cành có k t c u v ng ch c phù h p v i c tính v n có c a cây và iu ki n ngo i c nh c ng nh trình canh tác c a a ph ơ ng, làm c ơ s cho vi c nâng cao và n nh n ng su t. T a cành là công vi c c ti n hành hàng n m sau m i v thu ho ch. Song vi c t a cành có hi u qu cao c n ph i xem xét n c thù c a t ng lo i cây, n v trí hình thành chum hoa, chum qu mà quy t nh t a cành t o tán cho phù h p. Vi c ta cành t o tán i v i cây cho chùm hoa u cành (nh nhãn, v i, xoài và cây có múi) không th r p khuôn nh cây cho hoa, cho qu trên thân nh mít, cho hoa, qu nách lá nh h ng xiêm hay cho hoa qu nách lá, trên on d i c a các cành già ho c nh c a cành n m tr c nh na. Song nhìn chung a s các cây n qu phát tri n chùm hoa, mang qu trên u cành ho c nách lá. M c ích ca vi c t a cành là: - To cho cây có b khung kho m nh. - Lp nh ng cành mang qu , tr , d i dào sinh l c và phân b ging nhau trên khung (s n) và cành m (cành chính).
58. - Thay th nh ng cành già, lo i b cành sâu b nh, cành ch t, cành vô hi u không có kh n ng cho qu b ng nh ng cành non tr trong nh ng n m ti p theo. - Lo i b nh ng cành an chéo nhau, nh ng cành v t trong th i k cây ang mang qu nh m h n ch vi c c nh tranh dinh d ng v i qu . K thu t t a cành, t o tán không òi h i v n u t lao ng chuyên môn cao, tuy nhiên c n có ki n th c c n b n và kinh nghi m áp d ng qua th i gian cho t ng lo i cây chuyên bit là r t c n thi t. Vi c qu n lý, iu ti t b khung, tán c a cây tr ng c n ph i c quan tâm, áp dng nh là m t trong nh ng bi n pháp c n b n hài hòa cùng v i các bi n pháp b t bu c khác nh : làm c , bón phân, t i n c, phòng tr sâu b nh 2. K thu t ghép c i t o m t s cây n qu 2.1. c im c a vi c ghép c i t o Hi n nay m t s di n tích cây n qu c tr ng b ng h t ho c m t s gi ng ch t lng kém nh : t l cây có n ng su t th p, qu nh ho c b nhi m sâu b nh n ng chi m khá cao trong các vn, hình thành nên các v n t p. thay th nh ng cây tr ng không hi u qu ng i ta có th tr ng l i b ng cây con khác, nh ng bi n pháp này m t nhi u th i gian. Mu n thúc y nhanh vi c thay i m t cách c ơ b n các gi ng x u, làm t ng hi u qu kinh t , h giá thành s n ph m thì bi n pháp ghép c i t o là m t gi i pháp k thu t h u ích. Các v n cây kém hi u qu , vào mùa xuân n h t các cành trên cây. Tu t ng cây mà n cao hay th p. M c ích là chúng phát tri n các cành m i thu n l i nh t làm cành ghép. Khi các cành ã phát tri n n bánh t thì l y m t ghép
59. các gi ng m i có ch t l ng và n ng su t cao ghép vào các cành trên. Cách ghép và các thao tác k thu t gi ng nh cách ghép bình th ng. S d ng g c già làm gc ghép thì cành ghép phát tri n kho h ơn nhi u so v i ghép vào cây non, l i mau cho qu và sai. Tính tr i hoàn toàn nghiêng v m t ghép và iu quan tr ng là không h b thoái hoá qua các n m, không ph i phá cây c tr ng cây m i. u im c a vi c ghép c i t o: - To c gi ng có cht l ng t t áp ng yêu c u ng i s n xu t. - Rút ng n th i gian t tr ng n cho qu . Th i gian cây ra hoa k t qu c rút ng n l i so v i cây tr ng t ban u. Th i gian cây ghép c i t o ra qu l n u ch t 1 – 2 n m tùy theo gi ng. - Có kh n ng r i v gi a các gi ng chin s m, chin mu n làm t ng hi u qu s n xu t. - Ti t ki m công lao ng và v n u t ban u. 2.2. K thu t ghép c i t o - Th i v ghép: Th ng vào v xuân và v thu. Th i gian ghép thích h p nói chung vào 2 th i im: tháng 4 – 5 và tháng 8 - 9 - To cành g c ghép: Có 2 cách t o cành g c ghép + i v i cây d i 10 tu i, th p cây, phân nhánh ít, n ơi d b c thang, gh ng ghép thì ti n hành ghép tr c ti p trên u cành.
60. + i v i cây già c i, cây cao, tán lá xum xuê, nh ng cây v trí khó th ng thao tác ghép thì ti n hành c a cành ho c thân t o ch i tr c khi ghép t trên 3- 4 tháng. C a xong bôi vôi vào v t c t nh m tránh sâu b nh thâm nh p. Chú ý : Ch c a n 2/3 s cành trên cây, còn l i 1/3 s cành cây có th quang hp bình th ng (g i là cành th ). S cành còn l i này s c a và ghép c i t o vào v sau. Ph i th c hi n ch m sóc g c ghép nh ch m sóc cây trong th i k mang qu . i vi cây g c ghép c a ngang cành ho c ngang thân c n ph i ch m sóc ch i ghép, t a bt ch i, ch gi l i 4 – 5 ch i kh e m nh các h ng khác nhau. Có th s d ng phân bón lá phun b sung cho chòi g c ghép. - Ph ơ ng pháp ghép: Ch n các gi ng có n ng su t ch t l ng theo yêu c u c a ng i s n xu t làm m t ghép. Có th ghép nêm ho c ghép áp on cành nh ph ơ ng pháp ghép nhân gi ng cây n qu . Sau khi ghép ph i th ng xuyên theo rõi và ch m sóc cây ã ghép theo quy trình tr ng và ch m sóc cho t ng lo i cây n qu . Th c hi n công tác t a cành t o tán nh ã h ng d n trên. Chú ý: Sau khi ghép xong ph i ti n hành phun thu c tr ki n, côn trùng ngay bo v m m ghép. 3. K thu t bao qu 3.1. Tác d ng c a vi c bao qu Vi c dùng bao túi nylon, bao gi y hay bao chuyên dùng bao qu , phòng ng a sâu b nh gây h i ã c m t s n c trong khu vc áp d ng t lâu và thu c
61. kt qu t t; không nh ng h n ch c m t s lo i sâu b nh chuyên h i qu mà còn làm cho v qu sáng, p, h p d n ng i tiêu dùng. Khi qu c bao b ng túi ny-lon màu tr ng trong, ch t di p l c v qu v n h p th c ánh sáng và quang h p bình th ng, do v y màu s c c a qu không thay i. a s các lo i côn trùng tr ng thành là b m (ngài) u bay theo ph ơ ng th ng, khi u vào qu c bao b i nylon tr ng chúng g p b m t tr ơn, nh n nên bm và tr ng không bám c, do v y h u h t các lo i sâu nh : b xít, b cánh cng, ru i c qu , b r y, c lo i tr . iu ki n khí h u trong túi ch a qu khác bi t so v i iu ki n t nhiên bên ngoài nên m t s n m, vi khu n gây b nh không có c ơ h i phát tri n. Trong giai on t qu non n chín, cây n qu th ng b nhi u lo i sâu, b nh phá hi nh sâu c cu ng, b xít, ru i c trái, b nh thán th , m nâu, s ơ ng mai khi n qu b th i, r ng làm gi m n ng su t, ch t l ng, vì v y, b o v ch t l ng qu t t, nông dân th ng ph i phun thu c liên t c, gây t n nhi u ti n c a và công s c nh ng hi u qu v n b th t thu, ch a k t n d thu c b o v th c v t có th nh h ng n s c kh e và xu t kh u. Nh ng n u trong giai on qu phát tri n, chúng ta s d ng túi bao qu , không nh ng gi m c s l n phun thu c, ti t ki m c chi phí, mà ch t l ng qu thu ho ch còn t ng cao, do túi bao qu là mt lo i túi c gia công c bi t, vi u im không th m n c m a nh ng h p th ánh sáng, giúp b o v qu non kh i tác h i c a môi tr ng ô nhi m, ho c sâu b châm chích. Khi bao qu , túi s b o v qu m t cách tri t , m b o qu phát tri n t t, an toàn, v qu sáng p, không xu t hi n v t bám b n, c bi t, qu t
62. tiêu chu n an toàn v sinh th c ph m, không t n d thu c b o v th c v t, mang li l i ích cao cho ng i nông dân. 3.2. k thu t bao m t s lo i qu * Bao bu ng chu i Khi hoa chu i v a n h t, l y dao c t ph n hoa vô hi u (ph n hoa không có kh nng u qu ), vài ngày cho khô nh a. Dùng túi nylon bao qu chuyên d ng dài 1,8 - 2,5m, th ng hai u, l ng vào bu ng chu i theo chi u t d i lên, l y dây v i m m bu c mi ng túi vào cu ng hoa (g n ng n cây). u d i túi bao h t nhiên, có tác d ng thoát n c khi g p m a và t n nhi t khi nhi t ngoài tr i t ng cao. N u bu c kín hai u qu d b th i. * Bao qu i Ch khi i u qu c 15 - 20 ngày (qu l n c ngón tay cái), ti n hành phun x t mt t thu c tr sâu, ch 3 - 5 ngày sau thì bao qu . Dùng túi nylon có kích th c 15 x 20 cm bao, b ng cách cho qu vào trong bao r i l y dây bu c túm mi ng bao l i. Nh c th ng phía d i sát áy bao, n c không b ng trong bao mi khi có m a ho c t i n c. * Bao qu b i Qu b i c ng c n ph i bao s m. Khi qu to b ng tr ng v t ( ng kính 2,2 -2,5 cm), dùng túi ny-lon có ng kính 20 - 40cm, dài 30 - 60cm, th ng hai u bao qu , b ng cách cho qu vào trong bao r i l y dây bu c túm mi ng bao l i, nh
63. h ph n phía d i sát áy bao, n c không b ng trong bao m i khi có m a ho c t i n c. * Bao các lo i qu khác Các lo i qu khác có tr ng l ng l n h ơn 200g ho c nh ng lo i qu có d ng chùm nh nhãn, v i, chôm chôm, nho c ng bao t ơ ng t nh ng tùy theo kích c , s lng qu trong chùm mà dùng túi nylon có kích th c phù h p. BÀI 5: K THU T NHÂN GI NG M T S CÂY N QU BÀI 5: K THU T NHÂN GI NG M T S CÂY N QU PH N 1. K THU T NHÂN GI NG M T S CÂY N QU CH Y U TRONG V N I. V N Ơ M, LU NG Ơ M VÀ CÁCH Ơ M CÂY GI NG. Yêu c u v n ơ m ph i là trên n n t b ng ph ng, khô ráo, d thoát n c và g n ngu n n c t i. Vn ơ m có th là v n ho c m t n n sân lát g ch ho c xi m ng, phía tr ên có mái che b ng t m l p, nilon ho c b ng lá Trên vn ơ m b trí thành các lu ng ơ m, lu ng ơ m r ng kho ng 1-1,2 m có rãnh i l i. Lu ng ơ m là n ơi gieo h t, cây con m c nên r t dày, ch m t th i gian ng n sau
64. khi m c ã ph i nh lên, em tr ng vào b u. Vì là n ơi ơ m cây m i m c nên t ph i t t, thoáng có th tr n nhi u tro, tr u b i, ch m t i cho m v à trên lu ng ơ m ph i có mái che iu ti t ánh sáng. Cn chú ý là lu ng ơ m cây non r t d b sâu b nh phá ho i nên lu ng ph i cao, thoát n c t t, làm t ph i k sau ó i m t th i gian gi m b t m m b nh. Lu ng c ng là n ơi ơ m các cây gi ng chuy n t n ơi khác v , các cành chi t v a mi h , và các cây g c ghép. Cây g c ghép c ơ m trong b u, b u làm bàng túi Polyetylen (PE) th ng m u en có c các l thoát n c. Kích th c phô thu c vào t ng lo i cây. t làm b u ph i t t, tr n v i phân chu ng hoai m c và phân vi sinh h u c ơ. II. CÁC PH Ơ NG PHÁP NHÂN GI NG CHÍNH. 1. Gieo h t: Cách này d làm, cây n y m m t gieo h t có b r ch c, sinh tr ng kh e, thích ng r ng v i các iu ki n ngo i c nh. Nh c im là lâu có qu và và khó gi c các c tính c a cây m . Do v y ng i ta ch nhân gi ng b ng h t trong tr ng h p nh ng gi ng ch a tìm ra ph ơ ng pháp nhân gi ng t t h ơn. Nhân gi ng b ng h t c n chú ý n c tính sinh lý c a h t: - Mt s gi ng cây n qu chín sinh lý s m, h t có th n y m m ngay khi qu chín nh mít, cam, quýt, u . - Mt s gi ng sau khi thu ho ch c n gieo ngay nh v i nhãn, na, u . - Mt s gi ng tr c khi gieo c n ph i x lý nh ngâm n c nóng, g t b t v ho c
65. p nh tách l p v c ng nh ào, m ơ, táo, m n - Yêu c u v iu ki n ngo i c nh nh m t 70-80%, nhi t thích h p t 23-35 0C, t gieo h t ph i t ơi x p, thoáng khí, s ch c d i. Có th gieo h t th ng xu ng lu ng ơ m nh ng t t nh t nên gieo vào b u. 2. Tách ch i. ây là ph ơ ng pháp nhân gi ng vô tính, áp d ng ch y u i v i các lo i cây nh chu i, d a, h ng. Ch n các cây m kh e, không b sâu b nh, cây con có s c sinh tr ng t t tách. V i cây h ng thì có th làm nh sau: vào cu i mùa sinh tr ng (u v rét), khi cây con cao kho ng 0,5-0,8 m, ng kính g c kho ng 1 m th ì ta ct ngang thân cách m t t 15 cm, cây s m c thành m t s ch i, vun t cao d n nên chân cành r m c ra d i l p t v a vun lên. M i cành có th tr th ành mt cây con và có th ánh mang i tr ng ho c ơ m vào v m ơ m. 3. Chi t. Chi t là ph ơ ng pháp c truy n áp d ng v i h u h t các lo i cây n qu . u im ca ph ơ ng pháp này là cây gi ng v n gi c các c tính t t c a cây m , cây gi ng phát tri n nhanh, chóng ra qu , nh ng nh c im là t n công, h s nhân th p, cây me b t n th ơ ng khá nhi u. Cây chi t không nên quá già, t t nh t là chi t trên nh ng cây non, ang còn t ơ, chi t nh ng cành bánh t , ch n cành xiên có nhi u ánh sáng, lá m c d ày, lóng ng n, ch có nhi u ánh sáng. Không chi t nh ng cành nh ng n, cành v t mc t g c ho c chân các cành l n vì khó ra r do nhi u n c, lóng dài ng bt tích l y ít. Kích th c cành tùy thu c vào t ng lo i cây, ng kính t 1-3 cm,
66. tu i cành t 1-3 n m. Cánh chi t: nên chi t vào u mùa m a khi nh a l u thông m nh thì r t d bóc v . Dùng dao s c c t 2 vòng chân cành, cách nhau 3-4 cm, bóc i khoanh v gi a, dùng dao c o nh lên ph n g d i khoanh v ã bóc làm ch t l p mô phân sinh th c p có th làm v tái sinh. Ch 2-3 ngày l y t bùn ph ơi khô tr n vi r ơm, tr u, mùn c a nhào v i n c bó thành m t b u t, b c nilon phía ngo ài (nên dùng nilon en) gi m cho b u t. Dây bu c phía trên nên ch t còn phía di thì l ng h ơn phòng khi m a n c l t vào b u có th thoát xu ng d i d dàng. cành chi t chóng ra r thì có th dùng các ch t kích thích ra r nh NAA, IBA, IAA n ng 500-1000 ppm (ph n tri u) b ng cách dùng ch i lông bôi v ào mi ng v t c t phía trên khoanh v c c t i. C ng có th tr n ch t kích thích vi t b u bó xung quanh v t c t nh ng cách này t n thu c. Kho ng 6-8 tu n sau khi chi t, cành chi t b t u ra r , i khi r ra nhi u thì c t cành chi t em vào giâm trên lu ng ơ m hay trong túi nilon. Che n ng và tích cc ti, gi m kho ng 5-6 tu n khi cành chi t ra r th sinh m i em tr ng 4. Giâm cành (C m hom). Hom là m t on thân, cành, r hay lá c t r i kh i cây m , c m xu ng t n u g p iu ki n thu n nh nhi t, m thích h p s ra r n y m m thành m t cây mi. Ph ơ ng pháp này áp d ng cho m t s lo i cây n trái nh ng ch y u cho hoa, cây cnh. u im c a ph ơ ng pháp này là h s nhân cao, nhân gi ng nhanh. Tuy nhiên ph ơ ng pháp này khó làm do chi phí xây d ng v n ơ m cao, k thu t ch m sóc và phòng tr sâu b nh cho cây con khó, ph i dùng ch t kích thích sinh tr ng
67. Nói chung các cây thân m m khi c m hom d s ng h ơn các cây thân g . Ch n hom còn tr , d ng bánh t , t 2 tu i tr l i, không ch n hom các cây già ã ra hoa k t trái nhi u l n khó s ng. Hom n u l y on cành d i ã hóa g g i là hom g rn, khó ra r h ơn nh ng ch ng ch u t t, ít b m t n c, ch t héo. Hom c t u cành non h ơn, d ch t héo nh ng vì còn non d ra r h ơn n u c ch m sóc t t. Cách giâm: t c m hom ph i d thoát n c, tùy thuc t ng lo i cây mà n n giâm có th là cát s ch, cát pha t mùn ho c t mùn có th giâm tr c ti p vào b u. Nn giâm ph i m nh ng không quá nhi u n c, t i th ng xuyên d i d ng phun mù hom không m t n c và mát ng n. Khi giâm có th nhúng g c hom vào dung d ch NAA, IBA, IAA n ng vài ngàn ppm ho c phun dung d ch tr ên tr c ti p lên lu ng ngay sau khi giâm. 5. Ghép 5.1 Yêu c u chung - Gc ghép: G c ghép non tr ang lên nh a, n u c n t i 1 t phân urê nh 0,5% 10 ngày tr c khi ghép. Nên ghép vào v xuân là thích h p nh t. - Cây m cho cành ghép: Tr kh e ang lên nh a. Khi ghép nhi u nên có m t v n cây m (cây u dòng) c tuy n ch n k , có ch ch m sóc c bi t làm v t li u ghép - Gi v sinh: càng s ch càng t t vì các loài vi sinh vt xâm nh p vào ch ghép gây ch t ph n ghép. - Dao ghép: ph i th t s c.
68. - Nilon qu n quanh ch ghép: Ph i th t m m và dai, khi m t ghép phát tri n chúng d dàng âm th ng màng nilon thoát ra ngoài. - Dù ghép b ng ph ơ ng pháp nào thì mô phân sinh c a cành ghép và c a g c ghép ph i ti p xúc c v i nhau càng nhi u càng t t. 5.2 Các ph ơ ng pháp ghép. a. Ghép áp . Gc ghép tr ng trong b u c kê hay bu c lên cao g n cành ghép. C t hai lát l mô phân sinh r i bu c vào nhau. Kho ng 2 tháng sau khi ghép thì có th c t r i cành ghép và a vào v n ơ m, kho ng m t tháng sau thì có th mang i tr ng. Có th ghép r t nhi u lo i cây b ng ph ơ ng pháp này vì t l s ng cao do tr c khi c t r i cành c cành ghép và g c ghép u s ng trên b r c a mình. Tuy nhiên ph ơ ng pháp này ít c dùng vì ghép áp khá ph c t p: ph i tr ng g c ghép vào b u, bu c hay kê cao cho g n v i cành ghép. Còn m t ph ơ ng pháp ghép áp c i ti n là c t c t ng n g c ghép r i c t hai lát chéo nhau thành hình nêm, cành ghép ch c t m t nát, xiên t d i lên sau ó lùa g c ghép vào bu c ch t. b. Ghép m t Bóc l y m t m t nách lá trên cành bánh t c a cây m và trên g c ghép c ng bóc i m t m nh v . Áp m t ghép vào ch ã bóc v trên g c ghép r i bu c l i. Khi mt ghép n y m m s t âm ra ngoài tao thành m t cây ghép. Ghép m t có u
69. im là t o hi u su t lao ng cao, h s nhân l n. c. Ghép c a s . Mt hình ch nh t chi u dài 3-4 cm, chi u ngang 2 cm, m t to d bóc h ơn m t bé nh ng cành bóc ph i to. Trên v g c ghép c ng ph i bóc m t m nh v t ơ ng ơ ng. Mu n v y l y dao ghép r ch 2 ng d c cách nhau v a úng chi u dài mt ghép. Sau ó c t m t nhát ngang phía d i, bóc v thành m t m nh dài h ơn chi u dài m t ghép m t chút, phía trên có dính v i g c ghép. Cho m t ghép vào úng v trí ã bóc v . Sau cùng c t m nh v phía trên, th a m t chút cho ph kín mép trên c a m t, không bu c ngang qua m t vì s làm d p nát m t. Mu n t l s ng cao c cành ghép và g c ghép u ph i nhi u nh a, d bóc m t. T t nh t là ghép vào u mùa m a và ph i ch m sóc t t v n g c ghép và v n cây u dòng. D .Ghép ch T. Ct m t lát ngang, m t lát d c hình ch T trên g c ghép ch cách g c 20-30cm. Ly s ng dao n y kh nâng v g c ghép giáp ranh 2 v t c t ngang và d c, m mt c a v a lùa m t ghép vào. Khi l y m t ghép ch c n lia l i dao d c theo cành ghép t d i lên trên, l i dao b p vào cành ghép phía d i m t cách kho ng 5-7 mm và ch m t lát dao là l y c m t m t ghép hình khiên. Phía d i m t th ng l y theo m t v y g m ng có th b i. Qua mi ng m , c m mt ghép b ng u phía trên c a m t ghép và lùa m t ghép vào gi a ch T t trên xu ng. Sau ó c t l i m t ghép th a lòi ra ngoài r i dùng dây nilon bu c vào. Ghép m t hình khiên d i v hình ch T r t ti n vì m t nh d l y, nhân c nhi u cây và th ng dùng cho nh ng cây nh nh cam, quýt, chanh, i, táo, và
70. ghép c ng d s ng. e. Ghép m t có g . Ghép m t có g ch c n c t 2 lát dao trên g c ghép l y i m t m nh (g m c v l n g) và c t 2 lát dao cành ghép l y m t (c ng c g và v , l p v a khít vào g c ghép). ây là ph ơ ng pháp ghép công nghi p, theo tác nhanh, ít t n m t ghép, h s nhân cao, r t thích h p cho các v n kinh doanh cây gi ng. F. Ghép cành. Cành ghép l y u m t cành non, v a d t m t t sinh tr ng, lá b t u chuy n mu thì ghép d s ng vì cành ghép không quá non ho c quá già, ng kính to h ơn bút chì m t chút, chi u dài kho ng 10-15 cm. Gc ghép kho ng 6-12 tháng tu i, c t ng n g c ghép, dùng dao s c x ôi ng n thành m t v t b d c dài kho ng 4 cm, m t ghép ly t m t cành m p, có ng kính b ng ng kính g c ghép dài kho ng 10-12 cm, sau khi c t b lá, vót thành nêm dài 4 cm, chêm vào g c ghép, sau ó dùng dây nilon bó ch t. Cách bu c t trên ng n xu ng d i g c ghép, bó kín ph n cành ghép trách m t n c làm ch t mt ghép. PH N 2. K THU TTR NG M T S CÂY CH Y U TRONG V N I. K THU T TR NG CAM QUÝT t phù sa ven sông, t b i t , t r ng m i khai phá, t thung l ng, t phù sa c có b dày t 80-100 cm, có hàm l ng mùn cao, cao ráo, thoát n c, m c n c
71. ng m d i 1 m u có th tr ng cam quýt. N u m c n c ng m cao, ít thoát n c thì ph i có h th ng thoát n c t t, lên li p tr ng. 1. Th i v tr ng các t nh phía B c, v Xuân: tháng 2-3 hay v Thu: tháng 9-10 u tr ng c cam quýt nh ng t t nh t là tr ng vào v xuân có m không khí cao v à có m a xuân nên t l cây s ng cao. 2. M t , kho ng cách và k thu t tr ng. Cam Canh, M t, Vinh: 3 x 3 m, 3,5 x 3 m ho c 3 x 4 m t ơ ng ơ ng 800-1000 cây/ha. Các gi ng b i: 4,0 x 4,0 m; 5,0 x 4,0 m; 5,0 x 5,0 m t ơ ng ơ ng 400- 625 cây/ha Vi m t này, nâng cao hi u qu s d ng t thì th i gian u khi m i tr ng cây ch a khép tán, ta nên tr ng xen các lo i cây tr ng khác nh m t s lo i rau, u Kích th c h ào 40 x 40 x 40 cm, ho c 60 x 60 x 60 cm, vùng núi cao c n ào sâu h ơn 70 x 70 x 70 cm. L p t trên m t c tr n u v i các lo i phân lót. Khi l p h c n cu c x thành h xu ng tr c sau m i cho h n h p t phân xu ng sau. Lúc tr ng c n ào l i gi a m t h nh sâu và r ng h ơn b u m t chút, l p t cao h ơn m t b u 3-5 cm. Nén ch t t và t i n c. vùng t th p, m c n c ng m cao thì có th ch ào h sâu 20-30 cm, sau ó cho phân lót r i t cây gi ng lên, vun thành cao so v i m t t 20-40 cm. Cn dùng c c tre c nh cây tránh gió bão và các tác ng khác t ngo ài nh ng i, súc v t T i nh , ph quanh g c b ng r ơm r , c khô, lá xanh dày 5-10 cm
72. gi m và ch ng c d i. C n gi m t t cho cây trong tháng u tiên cây nhanh bén r . 3. K thu t ch m sóc. 3.1. X i xáo và làm c xung quanh c làm th ng xuyên hàng tháng, c xung quanh g c có th d n trong quá tr ình xi xáo. Vi c x i làm cho t t ơi x p, s ch c và khu v c xung quanh g c cây không b ng n c. 3.2. Bón phân cho cam quýt a. Phân bón lót: Mi h c cây bón 30-40 kg phân chu ng hoai m c, 0,2-0,5 kg phân lân, 0,2 kg kali và 0,2 kg vôi b t, s phân này tr n u v i ph n t m t b. Bón thúc: v Cây t 1-4 tu i: Mt n m bón m t l n phân chu ng cùng v i phân lân v i l ng nh sau: 30 kg phân chu ng tr n v i 0,1-0,2 kg phân lân cho m t cây, bón v ào cu i mùa sinh tr ng (t tháng 11). Phân vô c ơ bón làm 3 l n v i l ng bón nh sau: 200 g urê, 100 g kali bón vào các tháng 1-2; tháng 4-5; tháng 8-9. - Ln 1: 30% l ng phân m - Ln 2: 40 % lng m + 100% kali - Ln 3: 30 % l ng m còn l i.
73. v Cây t 5-8 tu i cách bón nh sau: - Phân chu ng hoai m c:30-40 kg - m U rê: 1-2 kg - Phân lân: 3,5 kg - Phân kali 1-1,2 kg Phân chu ng và phân lân bón m t l n vào sau v thu ho ch m và kali có th chia làm 3 l n bón: - Ln 1: tháng 1-2 bón 40% l ng phân - Ln 2: tháng 5-6 bón 30% l ng phân - Ln 3: tháng 8-9 bón 30% l ng phân còn l i c. Cách bón. Các lo i phân r i u, bón cách g c 30-50 cm, ph lên trên b ng l p t m ng, ho c r ơm rác, sau ó t i n c. Tránh ph g c qu dày, sát g c cây vì d gây b nh th i g c. 3.3. Bón phân qua lá. Có th dùng ph ơ ng pháp bón phân qua lá b sung các ch t cho cây c bi t là các nguyên t vi l ng và m t s ch t kích thích sinh tr ng thông qua các lo i ch ph m phân bón lá và các ch ph m kích phát t . Các ch t này b sung k p th i s thi u h t các ch t trên cây nên có tác d ng rõ r t. Các lo i phân bón lá th ng
74. b sung các vi l ng nh magiê (Mg), k m (Zn), bo (B), ng (Cu) 3.4. M t s bi n pháp làm t ng kh n ng ra hoa, u qu c a cam, quýt. - Khoanh cành: Có tác d ng làm hãm v n chuy n nh a trong cây v à kích thích ra hoa, khoanh nh ng cành c p 1, 2. Khoanh tròn m t vòng, r ng lát khoanh kho ng 1-2 mm. Khoanh xong dùng nilon qu n kín tránh b th i v t khoanh. - Khoanh cành h n ch s r ng qu : trong quá trình phát tri n c a qu , cây cam s có các t phát l c, khi phát l c thì cây s t r ng qu dành dinh d ng cho phát tri n l c non, vì v y c n ph i khoanh cành vào giai on cây phát lc h n ch r ng qu . - o cây: áp d ng i v i cây qu t c nh, cam canh, cam vinh V ào tháng 12, 1 (i v i cam) và tháng 6 ( i v i qu t) hàng n m, ng i ta ào xung quanh g c ho c ào thành v ng to, t sang bên c nh m t ngày sau ó tr ng l i. Chú ý khi o tránh tr i m a vì n u g p m a o s không có tác d ng. - Phun ch t iu hòa sinh tr ưng: Ch t iu hòa sinh tr ng có kh n ng kích thích ra hoa, t ng kh n ng u qu và ch ng r ng hoa. II. K THU T TR NG B I 1. Chu n b t tr ng t cao ào h ngang m t t và p v ng d t i trong mùa n ng, m ùa m a phá v ng cây kh i b úng n c và b ch y khi úng. Kích th c li p r ng 5-8m, chi u dài tu theo kích th c v n nh ng không nên dài quá 30m. Quanh v n nên ào m ơ ng r ng t 1,5 - 2m, sâu 1-1,2m và p b
75. cao; m ơ ng n i ng r ng t 0,5-1m, sâu 0,8-1m. Khi ào m ơ ng nên chú ý không nên em l p t phèn (n u có) lên m t li p, n u t chua c n bón vôi nâng pH = 5,5 - 6. Nên chú ý t c ng iu ti t n c, hàng n m c n s a sang li p b ng cách b i mt l p m ng bùn và m r ng mép li p khi có th . 2. Kích th ưc h tr ng H tr ng b i ào theo hình vuông, kích th c 0,6x0,6m. Kho ng cách tr ng 5x5m. Trong 3, 4 n m u, có th tr ng xen nh ng lo i cây ng n ngày. 3. Tr ng cây Nên tr ng vào u mùa m a, khi xu ng gi ng nên t a b t lá. Cây gi ng khi tr ng nên t th ng i v i cây tháp ho c cây chi t có nhánh phân b u. t nghi êng i v i cây chi t ít nhánh, giúp các t bên m c lên t o tán. 4. Bón phân Cây m i tr ng, bón lót 10kg phân chu ng, 0,5kg phân lân, 0,2kg vôi. L ng phân bón tu thu c vào tình tr ng sinh tr ng c a cây: - Cây 1 - 3 n m tu i, bón 1 - 3kg NPK (16 - 16- 8), 0,5 - 1kg super lân. - Cây 4 - 6 n m tu i, bón 4 - 7kg NPK (16 - 16 -8), 0,5 - 1kg super lân. - Cây 7 - 9 n m tu i, bón 8 -15kg NPK (16 - 16 -8), 0,5 - 1kg super lân. Cách bón phân nh sau: