Giáo trình Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật - PGS.TS. Nguyễn Trần Oánh

Nội dung text: Giáo trình Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật - PGS.TS. Nguyễn Trần Oánh

1. B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TR ƯNG ð I H C NƠNG NGHI P HÀ N I PGS.TS. Nguy n Tr n Oánh ( Ch biên ) TS. Nguy n V ăn Viên , KS.Bùi Tr ng Th y GIÁO TRÌNH S D NG THU C B O V TH C V T Hµ néi – 2007
2. LI NĨI ð U T th p niên 70 c a th k 20, cùng v i s phát tri n v ũ bão c a các ngành khoa h c khác, l ĩnh v c hố h c và k thu t s d ng thu c b o v th c v t (BVTV) đã cĩ s đ i thay r t mnh m : S hi u bi t sâu s c h ơn v ph ươ ng th c tác đ ng c a thu c BVTV đã cho phép phát hi n ra nhi u ho t ch t m i cĩ ph ươ ng th c tác đ ng khác tr ưc, cĩ hi u l c cao v i d ch h i, dùng li u th p, nh ưng l i an tồn v i đ ng v t máu nĩng và các sinh v t khác khơng ph i đ i tưng phịng tr . S ti n b trong cơng ngh gia cơng, đĩng gĩi, cơng ngh s n xu t ch t đ n và ph gia cho phép gia cơng đưc nhi u d ng ch ph m m i, đáp ng đưc yêu c u qu n lý thu c BVTV ngày càng ch t ch c a các qu c gia và các t ch c qu c t . Do khuơn kh cu n sách và s ti t h c h n ch , nên chúng tơi ch mong trình bày đưc nh ng ki n th c c ơ b n v thu c BVTV m t cách h th ng đ ng ưi sinh viên ngành BVTV khi ra tr ưng cĩ th áp d ng. ð ng th i cu n sách này c ũng cĩ th là tài li u tham kh o cho cán b k thu t trong và ngồi ngành. Ni dung cu n sách g m hai ph n: Ph n A : “ Nh ng hi u bi t chung v thu c BVTV, qu n lý và s d ng ” nh m cung c p cho sinh viên nh ng ki n th c c ơ b n trong l ĩnh v c thu c BVTV và đc bi t các c ơ s khoa h c nh ng qui đ nh c a Nhà n ưc ta v vi c s d ng an tồn và hi u qu thu c. Ph n B : “ Các thu c b o v th c v t”, cung c p cho sinh viên ngành nơng nghi p nh ng đ c tính sinh h c c ơ b n c a các nhĩm thu c BVTV. ð gi i quy t mâu thu n gi a s l ưng và ch ng lo i thu c BVTV Vi t nam, t ăng nhanh v i khuơn kh cu n sách h n h p, nên chúng tơi ch gi i thi u đ c đim chung c a t ng nhĩm thu c (phân lo i theo thành ph n hố h c) và tên chung c a m t s lo i thu c thơng d ng nh t trong nhĩm ( cĩ l ưu ý đn các thu c n m trong danh m c đã đă ng ký Vi t nam). Giáo trình “S d ng thu c B o v th c v t” đưc biên so n trong khuơn kh c a ch ươ ng trình mơn h c do t p th cán b B mơn B nh cây-Nơng d ưc- Khoa Nơng H c- Tr ưng đ i h c Nơng Nghi p Hà N i ch u trách nhi m nh ư sau: - Ch biên: PTS.TS. Nguy n Tr n Oánh - Bài m đ u và ph n A: Nh ng hi u bi t chung v thu c B o V Th c v t, qu n lý và s d ng thu c do PGS.TS. Nguy n Tr n Oánh biên so n. - Ph n B: Các lo i thu c b o v th c v t: + Ch ươ ng VII: Thu c tr sâu và các đng v t gây h i khác ; ch ươ ng IX; Thu c xơng h ơi; Ch ươ ng X; Thu c tr c ; Ch ương XI: Ch t điu khi n sinh tr ưng cây tr ng do TS. Nguy n V ăn Viên biên so n. + Ch ươ ng VIII: Thu c tr b nh do KS.Bùi Tr ng Th y biên so n. Tuy cĩ nhi u c g ng, nh ưng do thu th p thơng tin cịn ch ưa đy đ , c ng v i trình đ ca ng ưi biên so n cĩ h n, nên cu n sách này khơng th tránh đưc thi u sĩt. Nhĩm tác gi r t mong nh n đưc nhi u ý ki n đĩng gĩp c a b n đ c trong và ngồi ngành đ vi c biên so n giáo trình này trong nh ng l n sau đưc t t h ơn. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 2
3. Tr ưc khi h c mơn S d ng thu c b o v th c v t, cn ph i h c mơn Cơng trùng chuyên khoa, B nh cây chuyên khoa ho c Cơn trùng nơng nghi p, B nh cây nơng nghi p. CÁCTÁCGI Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 3
4. MðU VAI TRỊ C A BI N PHÁP HỐ H C BVTV TRONG S N XU T NƠNG NGHI P; L CH S PHÁT TRI N, XU H ƯNG VÀ TÌNH HÌNH S D NG THU C BVTV TRÊN TH GI I VÀ VI T NAM Giúp h c viên th y rõ đưc vai trị quan tr ng c a bi n pháp hố h c trong s n xu t nơng nghi p. Gi i thi u cho h c viên l ch s phát tri n c a bi n pháp này c ũng nh ư tình hình s d ng thu c BVTV và xu h ưng nghiên c u thu c BVTV th gi i và Vi t nam, đ h c viên thêm yêu ngh và h ng thú v i mơn h c. 1.VAI TRỊ VÀ Ý NGH ĨA C A BI N PHÁP HĨA H C BVTV TRONG S N XU T NƠNG NGHI P: ð đáp ng đưc nhu c u ngày càng t ăng do vi c bùng n dân s , cùng v i xu h ưng đơ th hố và cơng nghi p hố ngày càng m nh, con ng ưi ch cịn m t cách duy nh t: thâm canh đ t ăng s n l ưng cây tr ng. Khi thâm canh cây tr ng, m t h u qu t t y u khơng th tránh đưc là gây m t cân b ng sinh thái, kéo theo s phá ho i c a d ch h i ngày càng t ăng. ð gi m thi t h i do d ch h i gây ra, con ng ưi ta ph i đ u t ư thêm kinh phí đ ti n hành các bi n pháp phịng tr , trong đĩ bi n pháp hố h c đưc coi là quan tr ng. 1.1. Bi n pháp hố h c BVTV đĩng m t vai trị quan tr ng trong s n xu t nơng nghi p v i nhi u ưu đim n i tr i: -Thu c hố h c cĩ th di t d ch h i nhanh, tri t đ , đ ng lo t trên di n r ng và ch n đ ng nh ng tr n d ch trong th i gian ng n mà các bi n pháp khác khơng th th c hi n đưc. -Bi n pháp hố h c đem l i hi u qu phịng tr rõ r t, kinh t , b o v đưc n ăng su t cây tr ng, c i thi n ch t l ưng nơng s n và mang l i hi u qu kinh t , đ ng th i c ũng giúp gi m đưc di n tích canh tác. -Bi n pháp hố h c d dùng, cĩ th áp d ng nhi u vùng khác nhau, đem l i hi u qu n đnh và nhi u khi là bi n pháp phịng tr duy nh t. ðn nay, thu c BVTV đã đ l i nh ng d u n quan tr ng trong h u h t các l ĩnh v c c a nn nơng nghi p hi n đ i. Nh ưng lồi ng ưi v n ti p t c tìm ki m các d ng s n ph m m i d s dng h ơn, cĩ hi u l c tr d ch h i cao h ơn, thân thi n h ơn v i mơi sinh và mơi tr ưng. 1.2. Thu c BVTV c ũng là m t trong nh ng nhân t gây m t n đ nh mơi tr ưng. Do b l m d ng, thi u ki m sốt, dùng sai, nên nhi u m t tiêu c c c a thu c BVTV đã b c l nh ư: gây ơ nhi m ngu n n ưc và đt; đ l i d ư l ưng trên nơng s n, gây đ c cho ng ưi và nhi u lồi đng v t máu nĩng; gây m t s cân b ng trong t nhiên, làm suy gi m tính đa d ng c a sinh qu n, xu t hi n các lồi dich h i m i, t o tính ch ng thu c c a d ch h và làm đo l n các m i quan h phong phú gi a các lồi sinh v t trong h sinh thái, gây bùng phát và tái phát d ch h i, dn đ n hiu l c phịng tr c a thu c b gi m sút ho c m t h n. ð s d ng thu c BVTV đưc hi u qu và an tồn, chúng ta ph i hi u đúng và th c hi n đúng nguyên t c “b n đúng”: ðúng thu c; ðúng lúc; ðúng n ng đ li u l ưng và ðúng cách. Mu n th c hi n t t đưc các nguyên t c trên, chúng ta ph i hi u th u đáo m i quan h qua l i gi a ch t đ c, d ch h i và điu ki n ngo i c nh.; ph i k t h p hài hồ gi a bi n pháp hố hc v i các bi n pháp BVTV khác trong h th ng phịng tr t ng h p. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 4
5. 2. L CH S PHÁT TRI N C A BI N PHÁP HỐ H C, TÌNH HÌNH S N XU T VÀ S D NG THU C BVTV TRÊN TH GI I VÀ VI T NAM: 2.1. L ch s phát tri n c a bi n pháp hố h c trên th gi i: Quá trình phát tri n c a bi n pháp hố h c BVTV trên th gi i cĩ th chia thành m t s giai đon: Giai đon 1 (Tr ưc th k 20) : V i trình đ canh tác l c h u, các gi ng cây tr ng cĩ năng su t th p, tác h i c a d ch h i cịn ch ưa l n. ð b o v cây, ng ưi ta d a vào các bi n pháp canh tác, gi ng s n cĩ. S phát tri n nơng nghi p trơng ch vào s may r i. Tuy nhiên, t lâu, con ng ưi c ũng đã bi t s d ng các lồi cây đc và l ưu hu ỳnh trong tro núi l a đ tr sâu b nh. T th k 19, hàng lo t s ki n đáng ghi nh , t o điu ki n cho bi n pháp hố h c ra đ i. Benediet Prevest (1807) đã ch ng minh n ưc đun sơi trong n i đ ng cĩ th di t bào t n m than đen Ustilaginales . 1848 l ưu hu ỳnh đưc dùng đ tr b nh ph n tr ng Erysiphacea h i nho; dung d ch booc đơ ra đ i n ăm 1879; l ưu hu ỳnh vơi dùng tr r p sáp Aspidiotus perniciosus h i cam (1881). M đ u cho vic dùng các ch t xơng h ơi trong BVTV là s ki n dùng HCN tr r p v y Aonidiella aurantii h i cam (1887). N ăm 1889, aseto asenat đ ng đưc dùng tr sâu Leptinotarsa decemeatas h i khoai tây; 1892 gipxin (asenat chì) đ tr sâu ăn qu , sâu r ng Porthetria dispr . N a cu i th k 19 cacbon disulfua (CS2) đưc dùng đ ch ng chu t đ ng và các r p Pluylloxera h i nho. Nh ưng bi n pháp hố h c lúc này v n ch ưa cĩ m t vai trị đáng k trong s n xu t nơng nghi p. Giai đon 2 ( T đ u th k 20 đ n n ăm 1960): Các thu c tr d ch h i h u c ơ ra đi, làm thay đi vai trị c a bi n pháp hố h c trong s n xu t nơng nghi p. Ceresan - thu c tr n m thu ngân h u c ơ đu tiên (1913); các thu c tr n m l ưu hu ỳnh (1940); r i đ n các nhĩm khác. Thu c tr c cịn xu t hi n mu n h ơn (nh ng n ăm 40 c a th k th k 20). Vi c phát hi n kh năng di t cơn trùng c a DDT (n ăm 1939) đã m ra cu c cách m ng c a bi n pháp hố h c BVTV. Hàng lo t các thu c tr sâu ra đ i sau đĩ: clo h u c ơ (nh ng n ăm 1940-1950); các thu c lân h u c ơ, các thu c cacbamat (1945-1950). Lúc này ng ưi ta cho r ng: M i v n đ BVTV đu cĩ th gi i quy t b ng thu c hố h c. Bi n pháp hố h c b khai thác m c t i đa, th m chí ng ưi ta cịn hy v ng, nh thu c hố h c đ lo i tr h n m t lồi d ch h i trong m t vùng r ng ln. T cu i nh ng n ăm 1950, nh ng h u qu x u c a thu c BVTV gây ra cho con ng ưi, mơi sinh và mơi tr ưng đưc phát hi n. Khái ni m phịng tr t ng h p sâu b nh ra đ i. Giai đon 3 (nh ng n ăm 1960- 1980) : Vi c l m d ng thu c BVTV đã đ l i nh ng h u qu r t x u cho mơi sinh mơi tr ưng d n đ n tình tr ng, nhi u ch ươ ng trình phịng ch ng d ch h i ca nhi u qu c gia và các t ch c qu c t d a vào thu c hố h c đã b s p đ ; t ư t ưng s hãi, khơng dám dùng thu c BVTV xu t hi n; th m chí cĩ ng ưi cho r ng, c n lo i b khơng dùng thu c BVTV trong s n xu t nơng nghi p. Tuy v y, các lo i thu c BVTV m i cĩ nhi u ưu đim, an tồn h ơn đi v i mơi sinh mơi tr ưng, nh ư thu c tr c m i, các thu c tr sâu nhĩm perethroid t ng h p (1970), các thu c tr sâu b nh cĩ ngu n g c sinh h c hay tác đ ng sinh h c, các ch t điu ti t sinh tr ưng cơn trùng và cây tr ng v n liên t c ra đ i. L ưng thu c BVTV đưc dùng trên th gi i khơng nh ng khơng gi m mà cịn t ăng lên khơng ng ng. Giai đon 4 ( t nh ng n ăm 1980 đ n nay): V n đ b o v mơi tr ưng đưc quan tâm hơn bao gi h t. Nhi u lo i thu c BVTV m i, trong đĩ cĩ nhi u thu c tr sâu b nh sinh h c, cĩ hi u qu cao v i d ch h i, nh ưng an tồn v i mơi tr ưng ra đ i. Vai trị c a bi n pháp hố h c đã Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 5
6. đưc th a nh n. T ư t ưng s thu c BVTV c ũng b t d n. Quan đim phịng tr t ng h p đưc ph bi n r ng rãi. 2.2. Tình hình s n xu t và s d ng thu c BVTV trên th gi i: Mc dù s phát tri n c a bi n pháp hố h c cĩ nhi u lúc th ăng tr m, song t ng giá tr tiêu th thu c BVTV trên th gi i và s ho t ch t t ăng lên khơng ng ng, s ch ng lo i ngày càng phong phú. Nhi u thu c m i và d ng thu c m i an tồn h ơn v i mơi sinh mơi tr ưng liên t c xu t hi n b t ch p các qui đ nh qu n lý ngày càng ch t ch c a các qu c gia đ i v i thuc BVTV và kinh phí đu t ư cho nghiên c u đ m t lo i thu c m i ra đ i ngày càng l n. Trong 10 n ăm g n đây t ng l ưng thu c BVTV tiêu th cĩ xu h ưng gi m, nh ưng giá tr ca thu c t ăng khơng ng ng. Nguyên nhân là c ơ c u thu c thay đ i: Nhi u lo i thu c c ũ, giá r , dùng v i l ưng l n, đ c v i mơi sinh mơi tr ưng đưc thay th d n b ng các lo i thu c m i hi u qu , an tồn và dùng v i l ưng ít h ơn, nh ưng l i cĩ giá thành cao. Tuy v y, m c đ u t ư v thu c BVTV và c ơ c u tiêu th các nhĩm thu c tu ỳ thu c trình đ phát tri n và đc đim canh tác c a t ng n ưc. Ngày nay, bi n pháp hố h c BVTV đưc phát tri n theo các các h ưng chính sau: -Nghiên c u tìm ra các ho t ch t m i cĩ c ơ ch tác đ ng m i, cĩ tính ch n l c và hi u l c tr d ch h i cao h ơn, l ưng dùng nh h ơn, t n l ưu ng n, ít đ c và d dùng h ơn. Thu c tr sâu tác d ng ch m ( điu khi n sinh tr ưng cơn trùng, pheromon, các ch t ph n di truy n, ch t tri t sn) là nh ng ví d đin hình. Thu c sinh h c đưc chú ý dùng nhi u h ơn. -Tìm hi u các ph ươ ng pháp và nguyên li u đ gia cơng thành các d ng thu c m i ít ơ nhi m, hi u l c dài, d dùng, lo i d n d ng thu c gây ơ nhi m mơi tr ưng. -Nghiên c u cơng c phun r i tiên ti n và c i ti n các lo i cơng c hi n cĩ đ t ăng kh năng trang tr i, t ăng đ bám dính, gi m đ n m c t i thi u s r a trơi c a thu c. Chú ý dùng các ph ươ ng pháp s d ng thu c khác bên c nh phun thu c cịn đang ph bi n. Thay phun thu c s m, đi trà và đnh k ỳ b ng phun thu c khi d ch h i đ t đ n ng ưng. 2.3. L ch s phát tri n c a bin pháp hố h c, tình hình s n xu t và s d ng thu c BVTV Vi t nam: Cĩ th chia thành ba giai đon: Tr ưc n ăm 1957: Bi n pháp hố h c h u nh ư khơng cĩ v trí trong s n xu t nơng nghi p. Mt l ưng r t nh sunfat đ ng đưc dùng m t s đ n đin do Pháp qu n lý đ tr b nh g s t cà phê và Phytophthora cao su và m t ít DDT đưc dùng đ tr sâu h i rau. Vi c thành l p T Hố BVTV (1/1956) c a Vi n Kh o c u tr ng tr t đã đánh d u s ra đi c a ngành Hố BVTV Vi t nam. Thu c BVTV đưc dùng l n đ u trong s n xu t nơng nghi p mi n B c là tr sâu gai, sâu cu n lá l n bùng phát H ưng yên (v ðơng xuân 1956- 1957). mi n Nam, thu c BVTV đưc s d ng t 1962. Giai đon t 1957-1990: Th i k ỳ bao c p. Vi c nh p kh u, qu n lý và phân ph i thu c do nhà nưc đ c quy n th c hi n. Nhà n ưc nh p r i tr c ti p phân ph i thu c cho các t nh theo giá bao c p. B ng màng l ưi v t t ư nơng nghi p đ a ph ươ ng, thu c BVTV đưc phân ph i th ng xu ng HTX nơng nghi p. Ban Qu n tr HTX qu n lý và giao cho t BVTV h ưng d n xã viên phịng tr d ch h i trên đng ru ng. L ưng thu c BVTV dùng khơng nhi u, kho ng 15000 t n thành ph m/ n ăm vi kho ng 20 ch ng lo i thu c tr sâu (ch y u) và thu c tr b nh. ða ph n là các thu c cĩ đ tn l ưu lâu trong mơi tr ưng hay cĩ đ đ c cao. Vi c qu n lý thu c lúc này khá d dàng, thu c Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 6
7. gi thu c kém ch t l ưng khơng cĩ điu ki n phát tri n. Song tình tr ng phân ph i thu c khơng kp th i; đáp ng khơng đúng ch ng lo i, n ơi th a, n ơi thi u, gây tình tr ng khan hi m gi t o, dn đ n hi u qu s d ng thu c th p. M t khác, ng ưi nơng dân khơng cĩ điu ki n l a ch n thu c, thi u tính ch đ ng và l i nhà n ưc. Tuy l ưng thu c dùng ít, nh ưng tình tr ng l m d ng thu c BVTV v n n y sinh. ð phịng tr sâu b nh, ng ưi ta ch bi t d a vào thu c BVTV. Thu c dùng tràn lan, phun phịng là ph bi n, khuynh h ưng phun s m, phun đ nh k ỳ ra đ i, th m chí dùng thu c c vào nh ng th i đim khơng c n thi t; tình tr ng dùng thu c sai k thu t n y sinh kh p n ơi; th m chí ng ưi ta cịn hy v ng dùng thu c BVTV đ lo i tr h n m t lồi d ch h i ra kh i m t vùng r ng l n. Thu c đã đ l i nh ng h u qu r t x u đ i v i mơi tr ưng và s c kho con ng ưi. Khi nh n ra nh ng h u qu c a thu c BVTV, c ng v i tuyên truy n quá m c v tác h i ca chúng đã gây nên tâm lý s thu c. T cu i nh ng n ăm 80 c a th k 20, đã cĩ nhi u ý ki n đ xu t nên h n ch , th m chí lo i b h n thu c BVTV; dùng bi n pháp sinh h c đ thay th bi n pháp hố h c trong phịng tr d ch h i nơng nghi p. Giai đon t 1990 đ n nay: Th tr ưng thu c BVTV đã thay đi c ơ b n: n n kinh t t t p trung bao c p chuy n sang kinh t th tr ưng. N ăm thành ph n kinh t , đ u đưc phép kinh doanh thu c BVTV. Ngu n hàng phong phú, nhi u ch ng lo i đưc cung ng k p th i, nơng dân cĩ điu ki n l a ch n thu c, giá c khá n đ nh cĩ l i cho nơng dân. L ưng thu c BVTV tiêu th qua các n ăm đ u t ăng. Nhi u lo i thu c m i và các d ng thu c m i, hi u qu h ơn, an tồn h ơn v i mơi tr ưng đưc nh p. M t mng l ưi phân ph i thu c BVTV r ng kh p c n ưc đã hình thành, vi c cung ng thu c đ n nơng dân r t thu n l i. Cơng tác qu n lý thu c BVTV đưc chú ý đ c bi t và đt đưc hi u qu khích l . Nh ưng do nhi u ngu n hàng, m ng l ưi l ưu thơng quá r ng đã gây khĩ cho cơng tác qu n lý; quá nhi u tên thu c đ y ng ưi s d ng khĩ l a ch n đưc thu c t t và vi c h ưng d n k thu t dùng thu c c ũng g p khơng ít khĩ kh ăn. Tình tr ng l m d ng thu c, t ư t ưng l i bi n pháp hố h c đã đ l i nh ng h u qu x u cho s n xu t và s c kho con ng ưi. Ng ưc l i, cĩ nhi u ng ưi “bài xích” thu c BVTV, tìm cách h n ch , th m chí địi lo i b thu c BVTV trong sn xu t nơng nghi p và tìm cách thay th b ng các bi n pháp phịng tr khác. Tuy v y, vai trị c a bi n pháp hố h c trong s n xu t nơng nghi p v n đưc th a nh n. ð phát huy hi u qu c a thu c BVTV và s d ng chúng an tồn, phịng tr t ng h p là con đưng t t y u ph i đ n. Ph i ph i h p hài hồ các bi n pháp trong h th ng phịng tr t ng h p; s d ng thu c BVTV là bi n pháp cu i cùng, khi các bi n pháp phịng tr khác s d ng khơng hi u qu . Trong th i gian này, m i quan h qu c t gi a n ưc ta v i các n ưc, v i các t ch c qu c t( FAO, WHO, CIRAP) và các t ch c trong khu v c v n cĩ nay càng đưc đ y m nh và phát huy tác d ng, giúp chúng ta nhanh chĩng h i nh p đưc v i trào l ưu chung c a th gi i. CÂU H I ƠN T P 1/ Vai trị c a bi n pháp hố h c BVTV trong s n xu t nơng nghi p? 2/ Nh ng xu h ưng chính trong vi c phát tri n thu c BVTV hi n nay? Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 7
8. PHNA NH NG HI U BI T CHUNG V THU C B O V TH C V T QU N LÝ VÀ S DNG CH ƯƠ NG I CƠ S ð C CH T H C NƠNG NGHI P Thu c BVTV c ũng là m t ch t đ c, nên trong ch ươ ng này cung c p cho h c viên nh ng khái ni m c ơ b n nh t v ch t đ c, yêu c u c a các ch t đ c dùng trong nơng nghi p và phân lo i các thu c BVTV. 1. KHÁI NI M CHUNG V CH T ð C 1.1.Ch t đ c: Là nh ng ch t khi xâm nh p vào c ơ th sinh v t m t lưng nh c ũng cĩ th gây bi n đ i sâu s c v c u trúc hay ch c n ăng trong c ơ th sinh v t, phá hu nghiêm tr ng nh ng ch c n ăng c a c ơ th , làm cho sinh v t b ng đ c ho c b ch t. ðây là m t khái ni m mang tính qui ưc. Rt khĩ cĩ th đ nh ngh ĩa “th nào là lưng nh ”. Cùng m t l ưng ch t đ c nh ư nhau, cĩ th gây đc v i lồi sinh v t này, nh ưng l i khơng gây đ c v i lồi sinh v t khác; ho c cĩ th gây đ c hay khơng gây đc tu ỳ theo ph ươ ng pháp s d ng chúng. C ũng r t khĩ đ nh ngh ĩa “th nào là gây bi n đ i sâu s c, phá hu nghiêm tr ng nh ng ch c n ăng c a sinh v t ”. Ơ m t l ưng thu c nh t đ nh, ch t đ c cĩ th kích thích sinh v t phát tri n, nh ưng l ưng ch t đ c cao hơn, cĩ th gây ng đ c hay gây c ch sinh vt. C hai tr ưng h p, ch t đ c đ u gây bi n đ i sâu s c và phá hu nghiêm tr ng nh ng ch c n ăng ca sinh v t. 1.2.Tính đc (đc tính ): l à kh n ăng gây đ c c a m t ch t đ i v i c ơ th sinh v t m t lưng nh t đ nh c a ch t đ c đĩ. 1.3. ð đ c: bi u th m c đ c a tính đ c, là li u l ưng nh t đ nh c a ch t đ c c n cĩ đ gây đưc m t tác đ ng nào đĩ trên c ơ th sinh v t khi chúng xâm nh p vào c ơ th sinh v t. 1.4. Li u l ưng : l à l ưng ch t đ c c n thi t đươ c (tính b ng mg hay g) đ gây đưc m t tác đng nh t đ nh trên c ơ th sinh v t. Tr ng l ưng c ơ th l n hay nh cĩ liên quan ch t ch đ n kh n ăng gây đ c c a m t ch t đc. ð di n t chính xác h ơn, ng ưi ta th hi n đ đ c b ng l ưng ch t đ c c n thi t đ gây đc cho m t đơn v tr ng l ưng c ơ th c a sinh v t đĩ ( tính b ng µg/g hay mg/kg). Tr ưng h p gp nh ng cá th sinh v t nh , cĩ kích th ưc khá đ ng đ u nhau, ng ưi ta cĩ th bi u hi n b ng µg/ cá th ( ví d : µg /ong). Trong nghiên c u đ c lý, ngưi ta quan tâm đ n các li u l ưng sau: Li u l ưng ng ưng: là li u l ưng r t nh ch t đ c tuy đã gây bi n đ i cĩ h i cho c ơ th sinh v t, nh ưng ch ưa cĩ bi u hi n các tri u ch ng b h i. Li u l ưng đ c: là li u l ưng nh ch t đ c đã gây nh h ưng đ n sc kho c a sinh v t và các tri u ch ng ng đ c b t đ u bi u hi n. Li u gây ch t : là li u l ưng ch t đ c đã gây cho c ơ th sinh v t nh ng bi n đ i sâu s c đn m c khơng th h i ph c, làm ch t sinh v t. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 8
9. ð đánh giá tác đ ng c a ch t đ c đ n c ơ th sinh v t, hay so sánh đ đ c c a các lo i thu c v i nhau, ng ưi ta cịn chia ra: Li u d ưi li u gây ch t: là li u l ưng ch t đ c đã phá hu nh ng ch c n ăng c a c ơ th sinh v t, nh ưng ch ưa làm ch t sinh v t. Bng 1. PHÂN LO I ð ð C C A THU C TR D CH H I ( theo qui đnh c a WHO) Tr s LD50 c a thu c ( mg/kg) Dng l ng Dng r n Qua mi ng Qua da Qua mi ng Qua da Rt đ c ≤ 20 ≤ 40 ≤ 5 ≤ 10 ðc 20 – 200 40 – 400 5 – 50 10 - 100 ðc trung bình 200 – 2000 400 – 4000 50 – 500 100 - 1000 ít đc >2000 > 4000 > 500 >1000 Li u gây ch t tuy t đ i: là li u l ưng ch t đ c th p nh t trong nh ng điu ki n nh t đ nh làm ch t 100% s cá th dùng trong nghiên c u. Li u gây ch t trung bình (medium lethal dose, MLD = LD50): là li u l ưng ch t đ c gây ch t cho 50% s cá th đem thí nghi m. Giá tr LD50 ( qua mi ng và qua da đng v t thí nghi m) đưc dùng đ so sánh đ đ c c a các ch t đ c v i nhau. Giá tr LD50 càng nh , ch ng t ch t đc đĩ càng m nh. Giá tr LD50 thay đ i theo lồi đng v t thí nghi m và điu ki n thí nghi m. Bng 2. PHÂN LO I NHĨM ð C C A THU C TR D CH H I ( theo AAPCO- M , d n theo Farm Chemicals Handbook) Nhĩm đc Nguy hi m Báo đng Cnh báo Cnh ( I) (II) (III) báo (IV) LD50 qua 5 000 mi ng(mg/kg ) LD50 qua da ( mg/kg 2 0000 ) 0000 LC50 qua hơ h p 20 (mg/l) Gây h i niêm ðc màng s ng Gây ng a Khơng Ph n ng niêm m c mc, đ c màng, mt và gây niêm m c gây ng a mt sng m t ng a niêm niêm m c kéo dài >7ngày mc 7 ngày Ph n ng da Mn ng a da Mn ng a Mn ng a Ph n ng kéo dài 72 gi nh nh 72 Nh 72 gi gi Nh ng tr s ghi trong các b ng 1-2-3 đưc tính theo li u l ưng ho t ch t. Nh ưng v i thu c BVTV, ng ưi ta l i s d ng các thành ph m khác nhau. Vì v y, đ đ c c a các d ng thu c thành ph m r t quan tr ng và th ưng th p h ơn đ đ c c a ho t ch t. ð xác đ nh giá tr LD50 c a thu c thành ph m th ưng ph i làm thí nghi m nh ư xác đnh tr s LD50 c a ho t ch t. Nh ưng trong tr ưng h p khơng th ti n hành làm thí nghi m, FAO đã Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 9
10. đư a ra m t cơng th c tính t m ch p nh n đ đ c trung bình c a m t thành ph m đơn c ũng nh ư hn h p nh ư sau: LD50 ho t ch t LD50 c a thành ph m = x 100 % ho t ch t cĩ trong s n ph m LD50 c a thành ph m c a h n h p: CA CB C CZ 100 + + + = TA TB T TZ Tm Trong đĩ: T= LD50 qua da /mi ng c a ho t ch t C= T l a.i. cĩ trong s n ph m Tm= LD50 qua da /mi ng c a thu c h n h p A,B,Z = Tên ho t ch t Lưu ý: Hai cơng th c này đu mang tính t ươ ng đi vì khơng cho bi t đ đ c theo d ng và đc bi t v i thu c h n h p, cĩ tr ưng h p đ đ c c a thu c khơng gi m mà cịn t ăng h ơn. Bng 3- BNG PHÂN LO I ð ð C THU C BVTV VI T NAM VÀ CÁC BI U T ƯNG V ð ð C C N GHI TRÊN NHÃN Hình LD50 đi v i chu t ( mg/kg) Nhĩm Ch Vch tưng Qua mi ng Qua da đc đen Màu ( đen) Th r n Th l ng Th r n Th l ng ðu lâu xươ ng chéo Nhĩm Rt đ c trong hình ð ≤ 50 ≤ 200 ≤ 100 ≤ 400 đc I thoi vuơng tr ng Ch th p Nhĩm chéo trong > 50 - >100 – 1 > 400 – 4 ðc cao Vàng > 200 – 2 000 đc II hình thoi 500 000 000 vuơng tr ng ðưng chéo khơng li n Xanh Nguy 500 – 2 > 2 000 – 3 nét trong nưc >1000 >4 000 Nhĩm hi m 000 000 hình thoi bi n đc III vuơng tr ng Khơng bi u Xanh Cn th n > 2 000 > 3 000 > 1 000 > 4 000 tưng lá cây ð so sánh đ đ c c a các lo i thu c, ng ưi ta cịn dùng các ch tiêu khác nh ư: Nng đ gây ch t trung bình (medium lethal concentrate - LC50) : là n ng đ gây ch t cho m t n a (50%) s cá th dùng trong thí nghi m, trong m t th i gian xác đ nh. LC50 đưc Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 10
11. tính b ng mg/l, g/m 3 hay ppm. ði l ưng này th ưng dùng khi khơng th xác đ nh đưc li u lưng chính xác và th ưng đưc th v i các đ ng v t s ng trong n ưc. Th i gian gây ch t trung bình ( medium lethal time- LT50): là th i gian gây ch t cho m t na (50%) s cá th dùng trong thí nghi m, t i n ng đ hay li u l ưng nh t đ nh. LT50 đưc tính b ng gy, phút, gi . Tr s này th ưng đưc dùng th nghi m v i đ ng v t thu sinh hay kh trùng. Th i gian qu t ngã trung bình ( medium knock -out time- KT50): là th i gian qu t ngã cho m t n a (50%) s cá th dùng trong thí nghi m, t i n ng đ hay li u l ưng nh t đ nh. LT50 đưc tính b ng gy, phút, gi . Li u qu t ngã trung bình (medium knock-out dose- KD50 ) : là li u l ưng ch t đ c qu t ngã m t n a (50%) s cá th dùng trong thí nghi m. ðưc tính b ng µg/g hay mg/kg. Cm t “ qu t ngã” đây đưc hi u là s cá th b ng t hay b ch t. Li u hi u qu trung bình (effective dose - ED50): Dùng đánh giá các thu c khơng tr c ti p gi t sinh v t ( điêù hồ sinh tr ưng hay tri t s n), nh ưng tác đng đ n giai đon phát tri n k ti p, s m n đ , t l (%) tr ng n . 2. YÊU C U CH T ð C DÙNG TRONG NƠNG NGHI P 2.1. M t s đ nh ngh ĩa: Dch h i (pest ): d ùng ch m i lồi sinh v t gây h i cho ng ưi, cho mùa màng, nơng lâm sn; cơng trình ki n trúc; cho cây r ng, cho mơi tr ưng s ng. Bao g m các lồi cơn trùng, tuy n trùng, vi sinh v t gây b nh cây, c d i, các lồi g m nh m, chim và đng v t phá ho i cây tr ng. Danh t này khơng bao g m các vi sinh v t gây b nh cho ng ưi, cho gia súc. Thu c tr d ch h i (pesticide ): Là nh ng ch t hay h n h p các ch t dùng đ ng ăn ng a, tiêu di t hay phịng tr các lồi d ch h i gây h i cho cây tr ng, nơng lâm s n, th c ăn gia súc, ho c nh ng lồi d ch h i gây h i c n tr quá trình ch bi n, b o qu n, v n chuy n nơng lâm s n; nh ng lo i cơn trùng, ve bét gây h i cho ng ưi và gia súc. Thu t ng này cịn bao g m c các ch t điu hồ sinh tr ưng cây tr ng, ch t làm r ng hay khơ lá ho c các ch t làm cho qu sáng đ p hay ng ăn ng a r ng qu s m và các ch t dùng tr ưc hay sau thu ho ch đ b o v s n ph m khơng b h ư th i trong b o qu n và chuyên ch . Th gi i c ũng quy đ nh thu c tr d ch h i cịn bao g m thu c tr ru i mu i trong y t và thú y. Thu c b o v th c v t (s n ph m nơng d ươ c) : là nh ng ch ph m cĩ ngu n g c hố ch t, th c v t, đ ng v t, vi sinh v t và các ch ph m khác dùng đ phịng tr sinh v t gây h i tài nguyên th c v t. G m: các ch ph m dùng đ phịng tr sinh v t gây h i tài nguyên th c v t; các ch ph m điu hồ sinh tr ưng th c v t, ch t làm r ng hay khơ lá; các ch ph m cĩ tác d ng xua đui ho c thu hút các lồi sinh v t gây h i tài nguyên th c v t đ n đ tiêu di t (Pháp l nh Bo v và Ki m d ch th c v t n ưc CHXHCNVN và ðiu l Qu n lý thu c BVTV). Tài nguyên th c v t g m cây, s n ph m c a cây, nơng s n, th c ăn gia súc, lâm s n khi b o qu n. Sinh v t gây h i tài nguyên th c v t bao g m: cơn trùng, n m, vi khu n , c d i, chu t và các tác nhân sinh v t gây h i khác. Nh ư v y, gi a thu c tr d ch h i và thu c BVTV cĩ s gi ng nhau: chúng đ u là các lo i ch t đc, cĩ ho t tính tr d ch h i. Nh ưng thu c tr d ch h i r ng h ơn, tr đưc t t c các lồi d ch h i ; cịn Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 11
12. thu c BVTV ch tiêu di t các lồi d ch h i gây h i cho tài nguyên th c v t. Nĩi cách khác, thu c BVTV là m t b ph n c a thu c tr d ch h i. 2.2.Yêu c u c a thu c BVTV: Thu c BVTV là nh ng ch t đ c; nh ưng mu n là thu c BVTV ph i đ t m t s yêu c u sau: -Cĩ tính đc v i sinh v t gây h i. -Cĩ kh n ăng tiêu di t nhi u lồi d ch h i ( tính đ c v n n ăng), nh ưng ch tiêu di t các lồi sinh vt gây h i mà khơng gây h i cho đ i t ưng khơng phịng tr ( tính ch n l c). -An tồn đi v i ng ưi, mơi sinh và mơi tr ưng. -D b o qu n , chuyên ch và s d ng. -Giá thành h . Khơng cĩ m t lo i ch t đ c nào cĩ th tho mãn hồn tồn các yêu c u nĩi trên. Các yêu c u này, th m chí ngay trong m t yêu c u c ũng cĩ mâu thu n khơng th gi i quy t đưc. Tu ỳ theo giai đon phát tri n c a bi n pháp hố h c, mà các yêu c u đưc đánh giá cao th p khác nhau. Hi n nay, yêu c u “ an tồn v i ng ưi, mơi sinh và mơi tr ưng” đưc tồn th gi i quan tâm nhi u nh t. 3. PHÂN LO I THU C BVTV : Theo yêu c u nghiên c u và s d ng. 3.1. D a vào đi t ưng phịng ch ng : Thu c tr sâu (Insecticide): G m các ch t hay h n h p các ch t cĩ tác d ng tiêu di t, xua đui hay di chuy n b t k ỳ lo i cơn trùng nào cĩ m t trong mơi tr ưng (AAPCO). Chúng đưc dùng đ di t tr ho c ng ăn ng a tác h i c a cơn trùng đn cây tr ng, cây r ng, nơng lâm sn, gia súc và con ng ưi. Trong thu c tr sâu, d a vào kh n ăng gây đ c cho t ng giai đon sinh tr ưng, ng ưi ta cịn chia ra: thu c tr tr ng (Ovicide ), thu c tr sâu non ( Larvicide). Thu c tr b nh (Fungicide) : Thu c tr b nh bao g m các h p ch t cĩ ngu n g c hố hc (vơ c ơ và h u c ơ), sinh h c (vi sinh v t và các s n ph m c a chúng, ngu n g c th c v t ), cĩ tác d ng ng ăn ng a hay di t tr các lồi vi sinh v t gây h i cho cây tr ng và nơng s n (n m ký sinh, vi khu n, x khu n) b ng cách phun lên b m t cây, x lý gi ng và x lý đ t Thu c tr bnh dùng đ b o v cây tr ng tr ưc khi b các lồi vi sinh v t gây h i t n cơng t t h ơn là di t ngu n b nh và khơng cĩ tác d ng ch a tr nh ng b nh do nh ng y u t phi sinh v t gây ra (th i ti t, đ t úng; h n ). Thu c tr b nh bao g m c thu c tr n m (Fungicides) và tr vi khu n (Bactericides). Th ưng thu c tr vi khu n cĩ kh n ăng tr đưc c n m; cịn thu c tr n m th ưng ít cĩ kh n ăng tr vi khu n. Hi n nay Trung qu c, m i xu t hi n m t s thu c tr b nh cĩ th h n ch m nh s phát tri n c a virus ( Ningnanmycin ). Nhi u khi ng ưi ta g i thu c tr b nh là thu c tr n m (Fungicides). Trong tr ưng h p này, thu c tr n m bao g m c thu c tr vi khu n. Thu c tr chu t (Rodenticde hay Raticide): là nh ng h p ch t vơ c ơ, h u c ơ; ho c cĩ ngu n g c sinh h c cĩ ho t tính sinh h c và ph ươ ng th c tác đ ng r t khác nhau, đưc dùng đ di t chu t gây h i trên ru ng, trong nhà và kho tàng và các lồi g m nh m. Chúng tác đ ng đ n chu t ch y u b ng con đưng v đ c và xơng h ơi ( n ơi kín đáo). Thu c tr nh n (Acricide hay Miticide): nh ng ch t đưc dùng ch y u đ tr nh n h i cây tr ng và các lồi th c v t khác, đ c bi t là nh n đ . H u h t thu c tr nh n thơng d ng hi n nay đu cĩ tác d ng ti p xúc. ð i đa s thuc trong nhĩm là nh ng thu c đ c hi u cĩ tác d ng di t nh n, cĩ kh n ăng ch n l c cao, ít gây h i cho cơn trùng cĩ ích và thiên đch. Nhi u lo i Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 12
13. trong chúng cịn cĩ tác d ng tr tr ng và nh n m i n ; m t s khác cịn di t nh n tr ưng thành. Nhi u lo i thu c tr nh n cĩ th i gian h u hi u dài, ít đc v i đ ng v t máu nĩng. M t s thu c tr nh n nh ưng c ũng cĩ tác d ng di t sâu. M t s thu c tr sâu, tr n m c ũng cĩ tác d ng tr nh n. Thu c tr tuy n trùng (Nematocide): các ch t xơng h ơi và n i h p đưc dùng đ x lý đt tr ưc tiên tr tuy n trùng r cây tr ng, trong đ t, h t gi ng và c trong cây. Thu c tr c (Herbicide): các ch t đưc dùng đ tr các lồi th c v t c n tr s sinh tr ưng cây tr ng, các lồi th c v t m c hoang d i, trên đng ru ng, quanh các cơng trình ki n trúc, sân bay, đưng s t và g m c các thu c tr rong rêu trên ru ng, kênh m ươ ng. ðây là nhĩm thu c d gây h i cho cây tr ng nh t. Vì v y khi dùng các thu c trong nhĩm này c n đ c bi t th n tr ng. 3.2. D a vào con đưng xâm nh p (hay cách tác đng c a thu c) đ n d ch h i: ti p xúc, v đ c, xơng h ơi, th m sâu và n i h p. 3.3. D a vào ngu n g c hố h c: Thu c cĩ ngu n g c th o m c : bao g m các thu c BVTV làm t cây c hay các s n ph m chi t xu t t cây c cĩ kh n ăng tiêu di t d ch h i. Thu c cĩ ngu n g c sinh h c: g m các lồi sinh v t (các lồi ký sinh thiên đch), các s n ph m cĩ ngu n g c sinh v t ( nh ư các lồi kháng sinh ) cĩ kh n ăng tiêu di t d ch h i. Thu c cĩ ngu n g c vơ c ơ : bao g m các h p ch t vơ c ơ ( nh ư dung d ch booc đơ, l ưu hu ỳnh và l ưu hu ỳnh vơi ) cĩ kh n ăng tiêu di t d ch h i. Thu c cĩ ngu n g c h u c ơ: G m các h p ch t h u c ơ t ng h p cĩ kh n ăng tiêu di t dch h i ( nh ư các h p ch t clo h u c ơ, lân h u c ơ, cacbamat ). Gn đây, do nhi u d ch h i đã hình thành tính ch ng nhi u lo i thu c cĩ cùng m t c ơ ch , nên ng ưi ta đã phân lo i theo c ơ ch tác đ ng c a các lo i thu c ( nh ư thu c kìm hãm men cholinesterase, GABA, kìm hãm hơ h p ) hay theo ph ươ ng th c tác đ ng (thu c điu khi n sinh tr ưng cơn trùng, thu c tri t s n, ch t d n d , ch t xua đui hay ch t gây ngán). Phân chia theo các d ng thu c ( thu c b t, thu c n ưc ) hay ph ươ ng pháp s d ng ( thu c dùng đ phun lên cây, thu c x lý gi ng ). Ngồi cách phân lo i ch y u trên, tu ỳ m c đích nghiên c u và s d ng, ng ưi ta cịn phân lo i thu c BVTV theo nhi u cách khác n a. Khơng cĩ s phân lo i thu c BVTV nào mang tính tuy t đ i, vì m t lo i thu c cĩ th tr đưc nhi u lo i d ch h i khác nhau, cĩ kh n ăng xâm nh p vào c ơ th d ch h i theo nhi u con đưng khác nhau, cĩ cùng lúc nhi u c ơ ch tác đ ng khác nhau; trong thành ph n c a thu c cĩ các nhĩm hay nguyên t gây đ c khác nhau nên các thu c cĩ th cùng lúc x p vào nhi u nhĩm khác nhau. CÂU H I ƠN T P 1/ Nh ng hi u bi t chung v ch t đ c? 2/Nh ng đ nh ngh ĩa c n bi t và yêu c u c ơ b n c a m t ch t đ c dùng trong nơng nghi p? 3/ Các cách phân lo i thu c BVTV? Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 13
14. CH ƯƠ NG II CƠ S SINH LÝ, SINH THÁI H C C A THU C B O V TH C V T TRONG PHỊNG TR D CH H I S d ng thu c BVTV an tồn và hi u qu là yêu c u c ơ b n c a bi n pháp hố h c. Mu n vy , h c viên ph i hi u rõ c ơ s sinh lý sinh thái c a thu c BVTV trong phịng tr d ch h i. ðĩ là m i quan h qua l i gi a 3 nhĩm y u t : Thu c BVTV, D ch h i và ðiu ki n ngo i c nh. 1. ðIU KI N C A M T LO I THUC CĨ TH GÂY ð C CHO SINH V T: 1.1. Thu c ph i ti p xúc đưc v i sinh v t Là điu ki n tiên quy t đ thu c phát huy tác d ng. Mu n thu c ti p xúc đưc v i d ch hi nhi u nh t, ph i n m ch c đ c tính sinh v t h c, sinh thái h c c a d ch h i và đc tính c a tng lo i thu c, tìm bi n pháp x lý thích h p đ thu c ti p xúc nhi u nh t v i d ch h i và h n ch thu c tác đ ng đ n các sinh v t khơng là đi t ưng phịng tr , gi m nguy c ơ gây h i c a thu c đ n mơi sinh, mơi tr ưng. M i lồi sinh v t cĩ nh ng đ c tính sinh h c khác nhau: - Cơn trùng : c n hi u rõ kh n ăng di chuy n c a cơn trùng ( r p ít di chuy n, nh ưng các sâu h i khác l i di chuy n m nh); n ơi chúng s ng, n ơi gây h i và cách gây h i, th i đim ho t đng đ ch n thu c và ph ươ ng pháp x lý thích h p. - Nm b nh và nh n : là nh ng lo i sinh v t ít hay khơng t di chuy n. Ph i phun thu c đúng vào n ơi chúng s ng, h t thu c ph i m n, trang tr i th t đ u trên b m t v t phun, l ưng nưc phun ph i l n m i phát huy đưc tác d ng. - Chu t: Chu t di chuy n rt r ng, nên ph i t o điu ki n cho chu t ti p xúc v i b , bng cách r i b trên nh ng l i đi c a chu t, ch n b khơng ho c ít mùi, hay ch cĩ mùi h p d n, tránh dùng nh ng b gây tác đ ng m nh đ chu t khơng s và ph i thay m i b liên t c đ l a chu t. - C d i : ph i phun, r i và tr n thu c vào đt, t o điu ki n cho c d i nh n đưc nhi u thu c nh t. Dùng các thu c tr c n i h p phun nhi u l n liên ti p nhau d ưi li u gây ch t s tăng đưc hi u qu c a thu c. Khi phun thu c tr c khơng ch n l c ru ng cĩ cây tr ng, ph i phun đnh h ưng, đ tránh đ cây tr ng ti p xúc v i thu c, đ b thu c gây h i và làm t ăng tính ch n l c c a thu c tr c . 1.2. Thu c ph i xâm nh p đưc vào c ơ th sinh v t và sau đĩ ph i dich chuy n đưc đn trung tâm s ng c a chúng : Con đưng xâm nh p c a thu c BVTV vào c ơ th sinh v t: -Thu c xâm nh p vào c ơ th d ch h i b ng con đưng ti p xúc (cịn g i là nh ng thu c Ngo i tác đ ng) : là nh ng thu c gây đ c cho sinh v t khi thu c xâm nh p qua bi u bì chúng. -Thu c xâm nh p vào c ơ th d ch h i b ng con đưng v đ c (cịn g i là nh ng thu c cĩ tác đng ðưng ru t hay Ni tác đ ng) : là nh ng lo i thu c gây đ c cho đ ng v t khi thu c xâm nh p qua đưng tiêu hố c a chúng. ð pH d ch ru t và th i gian t n t i c a thu c trong d dày và ru t non nh h ưng r t m nh đ n hi u l c c a thu c. - Thu c cĩ tác đ ng xơng h ơi: là nh ng thu c cĩ kh n ăng bay h ơi/ b i, đ u đ c b u khơng khí bao quanh d ch h i và gây đc cho sinh v t khi thu c xâm nh p qua đưng hơ h p. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 14
15. -Thu c cĩ tác đng th m sâu : là nh ng thu c cĩ kh n ăng xâm nh p qua bi u bì th c v t, th m vào các t bào phía trong, di t d ch h i s ng trong cây và các b ph n c a cây. Các thu c này ch cĩ tác đ ng theo chi u ngang, mà khơng cĩ kh n ăng di chuy n trong cây. -Thu c cĩ tác đng ni h p: là nh ng lo i thu c cĩ kh n ăng xâm nh p qua thân, lá, r và các b ph n khác c a cây; thu c d ch chuy n đưc trong cây, di t đưc d ch h i nh ng n ơi xa vùng ti p xúc v i thu c. Nh ng thu c xâm nh p qua r r i d ch chuy n lên các b ph n phía trên c a cây cùng dịng nh a nguyên, g i là vn chuy n h ưng ng n. Do m ch g là nh ng t bào, nên ch t đ c ít b tác đ ng. Ng ưc l i, cĩ nh ng thu c xâm nh p qua lá, v n chuy n xu ng các b ph n phía d ưi c a cây, theo m ch libe, cùng dịng nha luy n, g i là vn chuy n hưng g c hay các thu c mang tính l ưu d n. M ch libe là các t bào s ng, nên thu c b các ch t trong t bào s ng, men tác đ ng và các y u t sinh h c tác đ ng. Cĩ thu c l i xâm nh p c qua lá và r , v n chuy n c h ưng ng n và h ưng g c. S xâm nh p và di chuy n c a ch t đ c vào trong c ơ th sinh v t S xâm nh p và di chuy n c a ch t đ c vào trong n m b nh: B m t ch t nguyên sinh cĩ tính khuy ch tán m nh, c n tr các ch t trong t bào khuy ch tán ra ngồi. Ng ưc l i, c kh i nguyên sinh l i cĩ tính h p ph và t o h s cân b ng. Trong điu ki n bình th ưng h s hp ph này th p. Khi b ch t đ c tác đ ng, h s cân b ng này s t ăng lên, ch t đ c theo đĩ vào t bào m nh h ơn. M t khác, màng nguyên sinh ch t cĩ tính th m ch n l c, cho nh ng ch t hồ tan đi qua v i t c đ khác nhau. Nh ưng tính th m này s b thay đ i theo điu ki n ngo i c nh. B ch t đ c kích thích, tính th m c a màng t bào c ũng t ăng nhanh, ch t đ c xâm nh p nhanh chĩng vào t bào cho đn khi tr ng thái cân b ng v áp su t đưc thi t l p. Màng t bào c ũng cĩ kh năng h p ph m nh, đ c bi t là các ion kim lo i n ng nh ư đng, thu ngân Trên màng t bào, các ion này t p trung l i v i n ng đ cao c ũng xâm nh p tr c ti p vào t bào n m b nh m nh . S xâm nh p và di chuy n c a ch t đ c vào trong c ơ th cơn trùng : Nh ng thu c càng d hồ tan trong lipit và lipoproteit ch t béo, s càng d xâm nh p vào c ơ th sinh v t qua con đưng ti p xúc . Bi u bì cơn trùng khơng cĩ t bào s ng, đưc c u t o b ng lipit và lipoproteit bi n tính, cĩ tác d ng gi khung c ơ th , ng ăn khơng cho n ưc trong c ơ th cơn trùng thốt ra ngồi và các ch t khác bên ngồi xâm nh p vào c ơ th . Nh ưng l p bi u bì bao ph khơng đ u trên tồn c ơ th , cĩ nh ng ch m ng, m m nh ư các kh p đ u, ng c bàn chân, chân lơng v.v thu c xâm nh p qua d dàng h ơn. Các thu c d ng s a d xâm nh p vào c ơ th qua bi u bì cơn trùng và bi u bì lá cây h ơn. Nh ng bi u bì quá dày, thu c khơng đi qua đưc, ho c thu c hồ tan trong bi u bì nhi u, b gi l i bi u bì mà khơng đi vào đưc bên trong, hi u l c c a thu c cũng b gi m. Xâm nh p qua bi u bì, thu c s đi ti p vào máu và đưc máu di chuy n đ n các trung tâm s ng. Các thu c xơng h ơi l i xâm nh p vào l th , h th ng khí qu n và vi khí qu n vào máu gây đc cho cơn trùng. Ch t đ c xâm nh p qua đưng hơ h p cĩ tính đ c m nh h ơn các đưng khác, do tác đng ngay đ n máu. C ưng đ hơ h p càng m nh, kh n ăng ng đ c càng t ăng. Vì th , khi xơng h ơi các cơn trùng trong kho, ng ưi ta th ưng ho c rút b t khơng khí, ho c b ơm thêm CO2 vào kho đ kích thích s hơ h p c a cơn trùng. Các thu c tr sâu v đ c, đưc chuy n t mi ng đ n ng th c qu n, túi th c ăn vào ru t gi a. D ưi tác đ ng c a các men cĩ trong n ưc b t và d ch ru t gi a, thu c s chuy n t d ng khơng hồ tan sang d ng hồ tan, r i th m th u qua vách ru t hay phá v vách ru t vào huy t dch, cùng huy t d ch đi đ n các trung tâm s ng. Nh ng ch t đ c cịn l i khơng tan s b th i qua hu mơn, ho c qua nơn m a; m t ph n nh ch t đ c th m th u qua thành rut tr ưc, vào thành Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 15
16. ru t sau và b gi đĩ. Quá trình bài ti t càng ch m, th i gian t n l ưu trong ru t càng lâu, l ưng ch t đ c xâm nh p vào c ơ th càng nhi u, đ đ c c a thu c s m nh. ð pH c a d ch ru t nh hưng nhi u đ n đ tan c a thu c. ð tan càng l n, nguy c ơ gây đc càng t ăng. S xâm nh p và di chuy n c a ch t đ c vào trong c ơ th lồi g m nh m : Thu c tr chu t cĩ th xâm nh p vào c ơ th lồi gm nh m b ng c ba con đưng : ti p xúc, v đ c và xơng h ơi. Nh ưng do kh n ăng ho t đ ng c a các lồi g m nh m nĩi chung và c a các lồi chu t nĩi riêng quá r ng, nên khĩ di t chúng b ng con đưng ti p xúc. Bi n pháp di t chu t và các lồi gm nh m ch y u là tr n thu c tr chu t v i th c ăn (làm b ) ( con đưng v đ c). Tác đ ng xơng h ơi ( đưng hơ h p), ch đưc áp d ng trong các kho ng khơng gian kín (trong kho tàng, trong hang) Dù b ng con đưng nào, cu i cùng thu c c ũng vào máu. Khi vào máu, thu c m t ph n phá h i máu, ph n khác đưc v n chuy n đ n trung tâm s ng, tác đ ng đ n ch c n ăng s ng ca các c ơ quan này, chu t b ng đ c r i ch t. S xâm nh p và di chuy n c a ch t đ c vào trong c ơ th c d i: Ch t đ c c ũng cĩ th xâm nh p vào m i b phân c a th c v t, nh ưng lá và r là hai n ơi ch t đ c d xâm nh p nh t. B mt lá và các b ph n khác trên m t đt, đưc bao ph b i màng lipoit và nh ng ch t béo khác, cĩ b n ch t là nh ng ch t khơng phân c c, nên th ưng d cho nh ng ch t khơng phân c c đi qua. V thân là nh ng l p b n, thu c BVTV phân c c hay khơng phân c c đ u khĩ xâm nh p; nh ưng nu đã xâm nh p đưc qua v thân, ch t đ c s đi ngay vào bĩ m ch và di chuy n đ n các b ph n khác nhau c a cây. Gi t ch t đ c n m trên lá, ban đu xâm nh p vào bên trong lá nhanh, theo th i gian, n ưc b b c h ơi, n ng đ gi t thu c s t ăng cao, kh n ăng hồ tan c a thu c kém, thu c xâm nh p vào cây ch m d n. Ch t đ c trong đ t xâm nh p qua r là chính ( c ũng cĩ th xâm nh p qua h t gi ng và nh ng lĩng thân l p đ t m t) nh kh n ăng h p ph n ưc và ch t hồ tan. Các ch t phân c c d xâm nh p qua r . T c đ xâm nh p thu c qua r th ưng lúc đ u t ăng sau gi m d n. Riêng hai thu c tr c 2,4-D và DNOC l i khác: lúc đ u xâm nh p nhanh, sau ng ng h n r i l i cĩ m t lưng thu c t r thốt ra ngồi đt. M t d ưi lá cĩ nhi u khí kh ng và t bào kèm, nên các ch t phân c c l i d xâm nh p. 1.3. Ch t đ c ph i t n gi trong c ơ th sinh v t m t th i gian, n ng đ nh t đ nh đ đ phát huy tác d ng : Ch t đ c trong c ơ th sinh v t bi n đ i theo 3 h ưng: - ð đ c c a ch t đ c cĩ th đưc t ăng lên : khi chúng đưc bi n đ i thành nh ng ch t cĩ tính đc cao h ơn. Ví d : MCPB ch phát huy tác d ng di t c khi trong cây, chúng chuy n thành MPCA. Malathion cĩ đ đ c kém h ơn Malaoxon, m t s n ph m oxy hố c a Malathion. Các thu c tr sâu thu c nhĩm nereistoxin ( Cartap, Bensultap, Monosultap, Thiocyclam ) ch cĩ hi u l c di t sâu khi chúng đưc chuy n thành Nereistoxin trong c ơ th cơn trùng. Thu c tr n m Thiophanate methyl vào n m b nh s chuy n thành carbendazim m i cĩ đ đ c v i n m b nh. - Ch t đ c cĩ th tr nên ít đc h ơn, th m chí m t h n tính đ c: do ch t đ c ph n ng vi các ch t cĩ trong c ơ th , ho c d ưi tác đ ng c a các men phân hu thu c, hay nh ng ph n ng thu phân hay trao đ i khác. Dưi tác đ ng c a men DDTaza, DDT chuy n thành DDA hay DDE ít đc v i cơn trùng.Nh ng ch t đ c b th i nhanh ra ngồi do ph n ng t b o v c a sinh v t c ũng khơng gây đ c đưc v i d ch hi. Atrazin tr đưc nhi u lồi c lá r ng và lá h p cho nhi u lo i cây tr ng khác nhau, nh ưng l i r t an tồn v i ngơ. Vì trong ngơ cĩ men glutation tranferaza cĩ kh n ăng kh Atrazin thành hydroxysimazin khơng gây đc cho cây. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 16
17. - ð đ c c a thu c cĩ th khơng thay đ i: Sunfat đng cĩ đ đ c v i n m b nh khơng thay đ i, dù cĩ xâm nh p hay khơng xâm nh p vào cơ th sinh v t. Ch t đ c ch phát huy đưc tính đc khi chúng đ t m t l ưng nh t đ nh, t n t i trong c ơ th sinh v t m t th i gian nh t đ nh. V i hai điu ki n đĩ, chât đ c m i cĩ th đ gây h i cho sinh v t, b ng cách ph n ng v i protein, gây tê li t h men, ng ăn c n s t o vitamin, thay đ i tr ng thái keo, đ nh t và kh n ăng nhu m màu c a nguyên sinh ch t, phá hu các ch c n ăng sng c ơ b n làm cho sinh v t b ng đ c r i ch t. N ng đ ch t đ c càng t ăng, th i gian l ưu gi ch t đ c trong c ơ th sinh v t càng dài, càng tác đng sâu s c đ n c ơ th sinh v t. 2. CÁC HÌNH TH C TÁC ð NG C A CH T ð C: Sau khi ch t đ c xâm nh p đưc vào t bào, tác đng đ n trung tâm s ng, tu ỳ t ng đ i tưng và tu ỳ điu ki n khác nhau mà gây ra tác đng sau trên c ơ th sinh v t: 2.1. Tác đng c c b , tồn b : Ch t đ c ch gây ra nh ng bi n đ i t i nh ng mơ mà ch t đc tr c ti p ti p xúc v i ch t đ c nên g i là tác đng c c b ( nh ư nh ng thu c cĩ tác đ ng ti p xúc). Nh ưng cĩ nhi u ch t đ c sau khi xâm nh p vào sinh v t, l i loang kh p c ơ th , tác đng đ n c nh ng c ơ quan xa n ơi thu c tác đ ng hay tác đ ng đ n tồn b c ơ th g i là các ch t cĩ tác d ng tồn b ( nh ng thu c cĩ tác d ng n i h p th ưng th hi n đ c tính này). 2.2. Tác đng tích lu : Khi sinh v t ti p xúc v i ch t đ c nhi u l n, n u quá trình h p thu nhanh h ơn quá trình bài ti t, s x y ra hi n t ưng tích lu hố h c. Nh ưng c ũng cĩ tr ưng hp c ơ th ch tích lu nh ng hi u ng do các l n s d ng thu c l p l i m c dù li u l ưng thu c các l n dùng tr ưc đĩ b bài ti t ra h t đưc g i là s tích lu đng thái hay tích lu ch c n ăng . 2.3. Tác đng liên h p: Khi h n h p hai hay nhi u ch t v i nhau, hi u l c c a chúng cĩ th t ăng lên và hi n tưng này đưc g i là tác đng liên h p. Nh tác đ ng liên h p, khi h n hp hai hay nhi u thu c khác nhau, gi m đưc s l n phun thu c, gi m chi phí phun và di t đ ng th i nhi u lồi d ch h i cùng lúc. Cĩ hai lo i tác đ ng liên h p : Tác đng liên h p gia c ng: khi hi u ng c a h n h p b ng t ng đơn gi n các tác đng. Tác đng liên h p nâng cao ti m th : khi hiu ng c a h n h p v ưt quá t ng hi u ng riêng c a t ng ch t c ng l i. Tác đ ng liên h p nâng cao ti m th cho phép gi m l ưng thu c khi s d ng. Nguyên nhân: cĩ th do lý tính c a thu c đưc c i thi n t t h ơn, ho c các lo i thu c ph n ng và chuy n hố thành nh ng ch t m i cĩ đ đ c h ơn và cu i cùng do kh n ăng nâng cao hi u l c sinh h c c a t ng lo i thu c. 2.4. Tác đng đ i kháng: Ng ưc v i hi n t ưng liên h p là tác đng đ i kháng , cĩ ngh ĩa khi h n h p, ch t đ c này làm suy gi m đ đ c c a ch t đ c kia. Hi n t ưng đ i kháng cĩ th đưc gây ra d ưi tác đ ng hố h c, lý h c và sinh h c c a các thu c v i nhau. Nghiên c u tác đ ng liên h p và đi kháng cĩ ý ngh ĩa r t l n trong cơng ngh gia cơng thu c và là c ơ s cho hai hay nhi u lo i thu c đưc h n h p v i nhau. 2.5. Hi n t ưng quá m n: Các cá th x y ra hi n t ng quá m n khi tác đng c a ch t đưc l p l i. D ưi tác đ ng c a ch t đ c, các sinh v t cĩ đ nh y c m cao v i ch t đ c. Ch t gây ra hi n t ưng này đưc g i là ch t c m ng . Khi ch t c m ng đã tác đng đưc vào cơ th v i li u nh c ũng cĩ th gây h i cho sinh v t. N u ch t đ c xâm nh p tr ưc giai đon t t Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 17
18. cùng c a s c m ng, hi n t ưng quá m n s khơng x y ra và c ơ th sinh v t l i cĩ th h i ph c, đưc gi là hi n t ng m t c m ng . -Mt s ch t đ c khi xâm nh p vào c ơ th sinh v t, khơng làm ch t sinh v t đĩ, nh ưng phá ho i các ch c n ăng sinh lý c a t ng c ơ quan riêng bi t, làm sinh v t khơng phát tri n đưc bình th ưng, nh ư cơn trùng khơng l t xác đưc đ phát tri n, cơn trùng khơng đ đưc hay đ ít và cĩ t l tr ng n th p, kh n ăng s ng sĩt kém v.v Hi n t ưng này mang tên tác đng d hu. Ngồi ra, ch t đ c cĩ th làm cho sinh v t phát tri n kém, cịi c c, gây nh ng v t th ươ ng cơ gi i nh h ưng ho t đ ng h men và các h s ng khác. 3. NH NG NHÂN T LIÊN QUAN ðN TÍNH ð C C A THU C BVTV 3.1. Liên quan gi a đ c tính c a ch t đ c v i đ đ c c a chúng : a. Liên quan gi a c u t o, tính ch t hố h c đ n đ đ c c a thu c BVTV : Trong phân t ch t đ c th ưng cĩ nh ng g c sinh đ c quy t đ nh đ n đ đ c c a thu c đĩ. Các g c sinh đ c cĩ th ch là m t nguyên t hay m t lo i nguyên t ( nh ư Hg, Cu trong các h p ch t ch a thu ngân hay ch a đ ng); ho c c ũng cĩ th là m t nhĩm các nguyên t ( nh ư g c -CN cĩ trong các h p ch t xianamit; hay g c -P=O (S) trong các thu c lân h u c ơ) bi u hi n đ c tr ưng tính đc c a ch t đĩ. Các thu c BVTV cĩ ngu n g c khác nhau , nên c ơ ch tác đ ng c a chúng c ũng khác nhau: Các thu c tr sâu thu c nhĩm lân h u c ơ và cacbamat kìm hãm ho t đ ng h men cholinesterase; pyrethroit l i kìm hãm kênh v n chuy n Na + và h p ch t Cyclodien kìm hãm kênh v n chuy n ion Cl - c a h th n kinh ngo i vi; cịn Fipronil và Avermectin l i kìm hãm s điu khi n GABA v.v M t s thu c tr b nh dicarboxamide ng ăn c n quá trình sinh t ng h p tryglycerin; benzimidazol ng ăn c n s phân chia t bào c a n m b nh; các ch t kháng sinh và acylamin l i kìm hãm sinh t ng h p protein. Mt h p ch t cĩ ho t tính sinh h c mnh, th ưng là các ho t ch t cĩ đ đ c cao. Các ch t đ c cĩ các n i đơi hay n i ba, các phân t d đ t gãy hay d ph n ng, làm t ăng đ đ c ca thu c. ðiu này c ũng gi i thích t i sao các thu c thu c nhĩm pyrethroid cĩ kh n ăng tác đng nhanh, m nh đ n cơn trùng đn v y. Hay đ i v i d u khống, đ đ c c a thu c đ i v i sinh vt c ũng ph thu c nhi u vào hàm l ưng hydratcacbon ch ưa no ch a trong các phân t c a chúng. Hàm l ưng này càng cao, càng d gây đ c cho sinh v t, đ ng th i càng d gây h i cho cây tr ng. S thay th nhĩm này b ng m t nhĩm khác, hay s thêm b t đi m t nhĩm này hay nhĩm khác cĩ trong phân t s làm thay đi đ đ c và c tính đ c c a h p ch t r t nhi u. S clo hố c a naphtalen và benzen đã làm t ăng tính đc lên 10-20, c a phenol lên 2-100l n. Ethyl parathion và Methyl parathion hồn tồn gi ng nhau v cơng th c c u t o cĩ khác ch ăng Ethyl parathion cĩ 2 g c etoxy C2H5O trong khi đĩ Methyl parathion cĩ 2 g c metoxy CH3O . Tươ ng t Fenitrothion và Methyl parathion cĩ cơng th c c u t o hồn tồn gi ng nhau, nh ưng Fenitrothion cĩ thêm g c CH3 vịng nitrophenyl. M c dù cĩ s khác bi t nhau r t ít nh ư v y nh ưng chúng khác nhau r t ln v ph ươ ng th c và kh n ăng tác đ ng đ n cơn trùng và đ đ c c a thu c đ i v i sinh v t. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 18
19. Ch tiêu Ethyl parathion Methyl parathion Fenitrothion Cơng th c S S S CH 3 cu t o C2H5O CH 3O CH 3O P-O- -NO 2 P-O- -NO 2 P-O- - NO 2 C2H5O CH 3O CH 3O Ph ươ ng th c Ti p xúc, v đ c, xơng Ti p xúc, v đ c, Ti p xúc, v đ c, tác đng hơi, th m sâu m nh xơng h ơi, th m sâu th m sâu y u Tác đng đ n Rt nhanh và m nh Nhanh Ch m cơn trùng ð đ c LD50 Qua mi ng: 2mg/kg Qua mi ng: 6mg/kg Qua mi ng:250mg/kg ( Qua da: 50mg/kg Qua da: 50mg/kg Qua da: 2500mg/kg mg/kg) ð đ c LD 50 ðc v i ong ðc v i ong ðc v i ong vi ong m t 0,07-0,14 µg/con 0,07-0,10 µg/con 24h LC50 v i cá 5mg/l 1,5mg/l 1,7mg/l 96h Hai thu c DDT và Dicofol cĩ cơng th c hố h c r t gi ng nhau ch khác nguyên t H cĩ trong DDT đưc thay b ng nhĩm -OH trong Dicofol; nh ưng DDT cĩ tác d ng tr sâu cịn Dicofol l i ch cĩ tác dng tr nh n h i cây tr ng. H OH Cl - - C - - Cl Cl- - C - - Cl C-Cl 3 C-Cl 3 DDT Dicofol S thay đi nh trong c u trúc phân t cũng cĩ th làm thay đi đ đ c c a thu c. Thu c 666, m t thu c tr sâu c thu c nhĩm Clo h u c ơ, cĩ 8 đng phân, nh ưng ch cĩ đ ng phân γ cĩ hi u l c tr sâu m nh nh t. Trong nhĩm pyrethroid, các đ ng phân quang h c cĩ đ đ c r t khác nhau. Thu c Fenvalerat cĩ 4 đ ng phân quang h c khác nhau, nh ưng đng phân Esfenvalerat đã cĩ đ đ c g p 4 l n các đ ng phân khác g p l i. Các ch t đ c mu n phát huy kh n ăng gây đ c c a mình ph i xâm nh p đưc vào trong t bào. Tính phân c c và khơng phân c c ca ch t đ c c ũng cĩ ý ngh ĩa l n trong kh n ăng xâm nh p c a ch t đ c vào trong c ơ th sinh v t. Các ch t cĩ kh n ăng phân c c, phân b khơng đng đ u trong phân t và d tan trong các dung mơi phân c c, trong đĩ cĩ n ưc. Các nhĩm phân cc ph bi n trong các h p ch t h u c ơ là các ch t cĩ ch a nhĩm hydroxyl, carbonyl và amin. Chúng r t khĩ xâm nh p qua các t bào và qua các bi u bì sinh v t. Th tích phân t c a các ch t càng l n thì kh n ăng xâm nh p c a chúng vào t bào càng khĩ. Nguyên nhân là đưng kính các l nh trong l p lipoproteit c a màng t bào đã gi i h n s xâm nh p c a các ch t phân c c vào t bào. M c đ đin ly c a các phân t ch t phân c c nh h ưng r t l n đ n t c đ xâm nh p c a ch t đ c vào t bào. Nh ng ion t do, ngay c khi th tích phân t c a chúng nh h ơn kích th ưc Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 19
20. ca các l trên màng nguyên sinh, c ũng xâm nh p kém, th m chí khơng xâm nh p đưc vào t bào. Lý do: b m t c a ch t nguyên sinh cĩ s tích đin, trên thành các l màng nguyên sinh ch t xu t hi n l c đ y các ion cùng d u và hút các ion khác d u, đã quy t đ nh kh n ăng xâm nh p nhanh ch m c a các ch t này vào t bào. Các ch t phân c c l i d xâm nh p vào cây qua h th ng r , b ng s hồ tan trong n ưc và đưc cây hút. Bi u bì sinh v t đưc c u t o b ng các lipit, d cho các ch t hồ tan trong ch t béo đi qua. Các ch t khơng phân c c nh ư các hydratcacbon l i d tan trong lipit. Kích th ưc phân t càng l n, thì đ hồ tan c a chúng trong ch t béo càng t ăng. Các ch t đ c khơng phân c c đi vào t bào khơng qua các l nh c a màng nguyên sinh ch t mà hồ tan trong lipit c a màng đ xâm nh p vào màng t bào. Nhìn chung, nhi u thu c BVTV là các ch t h u c ơ, nên chúng d dàng xâm nh p qua bi u bì đ vào c ơ th sinh v t. Nh ng lo i thu c này th ưng đưc phun lên lá và gây đc b ng con đưng ti p xúc. Nhi u lo i thu c BVTV cĩ kh n ăng xua đui các lồi đng v t nên cĩ kh n ăng b o v cây tr ng và nơng s n. Ví d : Thu c TMTD cĩ kh n ăng xua đui d ơi, chu t chim đ b o v xồi hay các lồi h t gi ng khác. T ươ ng t , các thu c trong nhĩm pyrethroid c ũng cĩ tác d ng xua đui cơn trùng, nên gi m kh n ăng h i ph c qu n th cơn trùng. b. Liên quan gi a đ c tính v t lý c a thu c BVTV đn đ đ c c a chúng : Các s n ph m k thu t các d ng l ng, dung d ch, b t hay ch t k t tinh, cĩ hàm l ưng ch t đ c cao. Chúng r t đ c v i ng ưi, đ ng v t máu nĩng, cây tr ng, mơi sinh và mơi tr ưng. Do cĩ đ đ c cao, nên l ưng thu c tiêu th trên m t đơn v di n tích r t th p (kho ng 0,5-1kg a.i./ha, th m chí ch 6-12g a.i./ha), nên r t khĩ trang tr i đ u trên đơ n v di n tích. Chúng cĩ đ bám dính kém, ít tan trong n ưc và khơng thích h p cho vi c s d ng ngay. Vì v y các ho t ch t thu c BVTV th ưng đưc gia cơng thành các d ng khác nhau, nh m c i thi n lý tính c a thu c, tăng đ bám dính và trang tr i c a thu c, t o điu ki n cho thu c s d ng d dàng, an tồn, hi u qu , gi m ơ nhi m mơi tr ưng, ít gây h i cho th c v t và các sinh v t cĩ ích khác. ðc đim v t lý c a thu c BVTV cĩ nh h ưng r t l n đ n đ đ c c a thu c và hi u qu phịng tr c a chúng. Nh ng đ c đim v t lý đĩ là: Kích th c và tr ng l ng h t thu c : nh h ưng r t nhi u đ n đ đ c c a thu c. Ht thu c cĩ kích th ưc l n, cĩ di n tích b m t nh , th ưng khĩ hồ tan trong bi u bì lá ( t c đ hồ tan ca v t ch t t l thu n v i t ng di n tích b m t c a chúng), gi m kh n ăng xâm nh p. H t thu c cĩ kích th ưc l n khĩ bám dính trên b m t v t phun nên th ưng b r ơi vãi th t thốt nhi u, gi m lưng thu c t n t i trên v t phun. ð i v i cơn trùng, kích th ưc h t thu c l n, s khĩ xâm nh p vào mi ng cơn trùng, l ưng thu c xâm nh p vào c ơ th cơn trùng b gi m, hi u l c c a thu c do th c ũng gi m theo. V i các thu c b t th m n ưc, khi pha v i n ưc t o thành huy n phù, kích th ưc h t l n làm cho huy n phù d b l ng đ ng, khĩ trang tr i đ u trên b m t, d làm t c vịi phun, r t khĩ s d ng. Ng ưi ta bi t r ng, t c đ r ơi c a các ph n t thu c đưc tính theo cơng th c : 2gr 2 v = (D-a) 9 δ Trong đĩ: v= V n t c r ơi t do c a các h t (cm/gy) g= Gia t c tr ng tr ưng (981cm/gy) r= Bán kính h t cm Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 20
21. δ= ð nh t c a khơng khí ( 10-30 oC vào kho ng 0.000076-0.000086) D= T tr ng thu c b t a= T tr ng khơng khí ( 0.001225) Vì gia t c tr ng tr ưng g, đ nh t c a khí quy n δ, t tr ng khơng khí a cĩ th xem nh ư nh ng h ng s , nên t c đ r ơi hay l ng đ ng c a h t thu c ph thu c ch y u vào đ l n c a h t và t tr ng c a thu c b t. T đ cao h, th i gian r ơi c a các h t đưc tính b ng cơng th c: h t = vt Trong đĩ: t = Th i gian r ơi c a h t thu c (gy) h = ð cao vt = V n t c r ơi t do theo h ưng th ng đ ng. T hai cơng th c này ta th y: Thu c cĩ h t to, n ng chi m ưu th , t c đ r ơi c a các h t s l n, , th i gian r ơi c a thu c xu ng b m t v t phun ng n, thu c khơng bay xa kh i n ơi phun. Ng ưc l i, trong thu c cĩ nhi u h t nh , nh , th i gian r ơi c a thu c s dài, thu c d b cu n xa kh i n ơi phun. ðây là c ơ s đ cho d ng thu c b t-ht ra đ i. Iwada (1973) cho bi t: dùng máy bay lên th ng phun thu c đ cao 5m, thu c b t cĩ c h t 90 o γ2 γ3 ___.___ ___ ___.___ Ngh ch xúc C ng xúc Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 21
22. Sơ đ 1 - Các hình d ng gi t thu c r ơi trên b m t v t phun Ti đây, cĩ 3 l c tác đ ng đ ng th i: γ1 s c c ăng b m t c a ch t l ng và khơng khí; γ2 sc c ăng b m t gi a ch t r n và khơng khí; γ3 s c c ăng b m t gi a ch t lng và ch t l ng. Tu ỳ mi t ươ ng tác gi a 3 l c này mà gĩc đưc t o ra gi a b m t ch t r n và đưng ti p tuy n v i b mt gi t ch t l ng t i n ơi gi t ti p xúc v i v t r n cĩ 3 kh n ăng nh ư hình 1. Trong đĩ, hi n t ưng gi t ch t l ng làm ưt b m t v t r n đưc g i là s cng xúc ( gĩc θ 90 o ). Harkins Cheng và Young đã đ ra cơng th c bi u hi n m i n ăng l ưng b m t gi a các pha nh ư sau: γ2 - γ3 cos θ = γ1 Mu n cho thu c loang dính t t, ph i tác đ ng làm sao cho gĩc θ nh đi, hay nĩi cách khác giá tr cos θ ph i l n lên. Mu n v y, ph i t ăng hi u s c a γ2 - γ3 hay gi m giá tr c a γ1. Giá tr c a γ2 & γ3 r t khĩ thay đ i vì chúng ph thu c vào b n ch t b m t v t phun và b n ch t thu c. S thay đ i d th c hi n nh t là gi m s c c ăng b m t gi a ch t l ng và khơng khí γ1 . ðây là lý do khi gia cơng thu c ng ưi ta ph i thêm các ch t ho t đ ng b m t. ð ti n cho ng ưi s d ng, các nhà s n xu t đã gia cơng thu c BVTV thành các d ng khác nhau phù h p v i m c đích s d ng. Các d ng khác nhau c a thu c BVTV c ũng cĩ kh năng gây đc khác nhau. Thơng th ưng đ đ c đ i v i đ ng v t máu nĩng và th c v t c a thu c dng s a cao h ơn nh ng thu c d ng b t c. Liên quan gi a c ưng đ tác đ ng c a thu c BVTV đn đ đ c c a chúng : Cưng đ tác đ ng ca ch t đ c đ n c ơ th sinh v t ph thu c vào nng đ , th i gian ti p xúc và m c tiêu dùng ca thu c BVTV . Nng đ ca thu c BVTV là l ưng ch t đ c ch a trong d ng thu c đem dùng, ho c lưng hố ch t cĩ trong khơng khí. N ng đ c a thu c BVTV đưc th hi n b ng ph n tr ăm tr ng l ưng c a ho t ch t/ tr ng l ưng c a s n ph m ( đi v i s n ph m) hay ph n tr ăm tr ng lưng c a s n ph m / tr ng l ưng n ưc ( đi v i d ch phun); ho c đưc bi u th b ng g tr ng lưng ho t ch t/ đơn v th tích. Nhìn chung, n ng đ càng cao, càng d gây h i cho sinh v t. Dưi tác đ ng c a n ng đ ch t đ c, c ơ th sinh v t cĩ ph n ng v i ch t đ c khác nhau. Ơ n ng đ th p, trong m t s tr ưng h p, chúng cịn kích thích sinh v t phát tri n t t, ng ưc l i nng đ cao, chúng gây h i cĩ khi làm ch t sinh v t. Ví d : Ng ưi ta dùng 2,4-D n ng đ th p đ kích thích sinh tr ưng cho m t s cây tr ng; nh ưng n ng đ cao, 2,4-D l i là lo i thu c tr c. Khi cơn trùng ti p xúc v i thu c tr sâu n ng đ th p, nhi u l n, trong th i gian dài ch ng nh ng cơn trùng khơng b tiêu di t mà chúng cịn d n hình thành tính ch ng thu c, gây khĩ kh ăn cho vi c phịng tr cơn trùng. Mc tiêu dùng là l ưng thu c c n thi t đ x lý cho m t đơn v di n tích hay th tích. Mc tiêu dùng ph thu c vào các lồi d ch h i, lồi cây ( cây cĩ tán lá r ng, c n dùng vi l ưng thu c nhi u h ơn đ cĩ th trang tr i đ u trên cây),vào tu i cây ( cây l n c n phun v i l ưng thu c nhi u h ơn), tình hình sinh tr ưng c a cây ( cây càng xanh t t, phát tri n m nh càng c n l ưng Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 22
23. thu c nhi u h ơn) và các d ng thành ph m ( d ng thu c ht c n l ưng nhi u h ơn thu c b t th m nưc và d ng dung d ch). Khi phun thu c lên cây d ng l ng, l ưng dung d ch phun trên đơ n v di n tích c ũng mang đc tính c a m c tiêu dùng. Ngồi ra, khi s d ng thu c d ng dung d ch, l ưng n ưc dùng nhi u hay ít, cịn ph thu c vào cơng c phun r i ( khi dùng b ơm đng c ơ, l ưng n ưc cĩ th gi m đi, nh ưng n ng đ thu c ph i t ăng lên t ươ ng ng so v i dùng các b ơm tay, nh ưng khơng đưc thay đ i m c tiêu dùng). Qui mơ s d ng và s l n phun thu c : S l n phun thu c càng nhi u, qui mơ dùng thu c càng r ng, nh h ưng c a thu c BVTV đn mơi tr ưng càng m nh, đ c bi t là các thu c tr sâu. Ngồi ra, kho ng cách gi a các l n phun càng ng n, càng d t o điu ki n cho thu c tích lu trên b m t v t phun, d gây ơ nhi m v i mơi tr ưng. Th i gian hi u l c c a thu c càng dài, đ đ c c a thu c đ i v i mơi tr ưng càng t ăng. Cùng m t n ng đ , th i gian th h ên tri u ch ng ng đ c, gây ch t hay qu t ngã cho sinh v t càng ng n, thì lo i thu c đĩ càng đc. 3.2. S liên quan gi a đ c đim c a sinh v t v i đ đ c c a thu c BVTV: Ph n ng đ i v i ch t đ c m i lồi sinh v t đ u tuân theo qui lu t sau đây: Các lồi sinh v t cĩ ph n ng r t khác nhau đ i v i m t lo i thu c. Cùng m t lo i thu c, cùng m t li u l ưng, m t ph ươ ng pháp x lý, th m chí trên cùng m t đim x lý, nh ưng cĩ lồi sinh v t này b thu c gây h i, lồi khác l i khơng hay ít b h i. Ví d : Dung d ch booc đơ cĩ th di t tr nhi u lo i n m và vi khu n gây b nh cho cây, nh ưng l i cĩ hi u l c kém ho c khơng di t đưc lồi n m ph n tr ng (Erisiphales). Thu c tr c Ethoxysulfuron cĩ kh n ăng di t tr m nh c cĩi lác và c lá r ng; nh ưng l i ít cĩ hi u l c tr c hồ th o, đ c bi t là c lng v c n ưc và khơng gây h i lúa. Thu c Buprofezin cĩ hi u l c tr các lo i chích hút cao, nh ưng ít gây h i cho các sâu mi ng nhai. Nhìn chung, các lồi ký sinh thiên đch th ưng m n c m v i thu c tr sâu h ơn các lồi cơn trùng và nh n gây h i. Mi lo i thu c ch di t đưc m t s lồi sinh v t, nên ng ưi ta đã chia thu c BVTV thành các nhĩm khác nhau đ ti n cho vi c s d ng nh ư thu c tr sâu, tr b nh, tr c Cùng mt lồi sinh v t, tính m n c m c a lồi sinh v t các giai đon phát d c khác nhau cũng khơng gi ng nhau v i t ng lo i thu c. Ví d : giai đon tr ng và nh ng c a cơn trùng th ưng ch ng thu c m nh h ơn giai đon sâu non và tr ưng thành; c non th ưng ch ng ch u thu c kém h ơn c già ( do kh n ăng xâm nh p c a thu c vào c già kém h ơn vào c non và kh năng trao đi ch t c a c già c ũng kém h ơn c non). Tính m n c m c a ch t đ c cịn cĩ th bi n đ i theo ngày đêm . Nh ng cơn trùng ho t đ ng ban ngày th ưng kém m n c m v i thu c h ơn vào ban đêm. Ng ưc l i, nh ng cơn trùng ho t đ ng ban đêm l i cĩ kh n ăng ch ng ch u v i thu c m nh h ơn ban ngày. Gi i tính cũng nh h ưng đ n s ch ng ch u c a thu c. Thơng th ưng kh n ăng ch ng ch u c a con đ c kém con cái. Tính m n c m ca các cá th sinh v t trong m t lồi, cùng giai đon phát d c v i mt lo i thu c c ũng khác nhau. Khi b m t l ưng r t nh ch t đ c tác đ ng, cĩ nh ng cá th b hi r t nghiêm tr ng, nh ưng cĩ các cá th khác khơng b h i. ðĩ là ph n ng cá th ca sinh vt gây nên do các lồi sinh v t cĩ c u t o khác nhau v hình thái, đc tr ưng v sinh lý sinh hố khác nhau. Nh ng cơn trùng đĩi ăn, sinh tr ưng trong điu ki n khĩ kh ăn th ưng cĩ s c ch ng ch u v i thu c kém. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 23
24. Hi n t ưng này là do m t hay nhi u nguyên nhân sau đây gây nên: -Các lồi sinh v t cĩ kh n ăng t b o v khác nhau đ tránh s xâm nh p c a thu c vào cơ th sinh v t. Lồi g m nh m cĩ v giác và kh u giác phát tri n, h th n kinh c a chúng khá hồn thi n nên chúng cĩ tính đa nghi, t b o v b ng cách khơng ăn hay ăn ít b , nơn m a hay t gây nơn m a đ t ng b đ c ra ngồi. -Gi a các lồi sinh v t cĩ c u t o khác nhau v c u t o gi i ph u, đ dày m ng c a bi u bì; th đ ng c a lá, lá cĩ lơng hay nh n bĩng, đ dày l p sáp, đ nơng sâu c a r v.v nh hưng nhi u đ n kh n ăng xâm nh p c a thu c vào c ơ th sinh v t. -Tình tr ng sinh lý và ho t tính sinh lý lúc b ng đ c c ũng nh h ưng đ n kh n ăng ch u đng các lo i thu c c a sinh vât. Sinh v t cĩ tr ng thái sinh lý t t, cĩ kh n ăng trao đ i ch t mnh, kh n ăng th i lo i ch t đ c ra kh i c ơ th m nh thì kh n ăng ch u đ ng ch t đ c c a các lồi này t ăng. Ng ưc l i, khi ho t tính sinh lý cao s t o điu ki n cho thu c xâm nh p vào c ơ th nhi u h ơn, nên đ m n c m c a sinh v t đ i v i thu c cao h ơn. -Thành ph n h men trong c ơ th sinh v t cĩ nh h ưng quy t đ nh đ n tính ch ng thu c ca d ch h i. Các lồi sinh v t cĩ h men phân hu các ch t đc thành các ch t khơng đ c, đ mn c m c a lồi này đi v i ch t đ c c ũng gi m đi nhi u. 3.3. nh h ưng c a điu ki n ngo i c nh đ n đ đ c c a thu c BVTV : Yu t ngo i c nh nh h ưng tr c ti p đ n lý hố tính c a thu c BVTV, đng th i nh hưng đ n tr ng thái sinh lý c a sinh v t và kh n ăng sinh v t ti p xúc v i thu c, nên chúng nh hưng đ n tính đ c c a thu c c ũng nh ư kh n ăng t n l ưu c a thu c trên cây. a. Nh ng y u t th i ti t, đ t đai : Tính th m c a màng nguyên sinh ch t ch u nh h ưng m nh m c a điu ki n ngo i c nh nh ư đ pH c a mơi tr ưng, ánh sáng, nhi t đ , m đ v.v Do tính th m thay đ i, kh n ăng xâm nh p c a ch t đ c vào t bào sinh v t c ũng thay đ i, nĩi cách khác, l ưng thu c BVTV xâm nh p vào t bào sinh v t nhi u ít khác nhau, nên đ đ c c a thu c th hi n khơng gi ng nhau. ði đa s các thu c BVTV, trong ph m vi nhi t đ nh t đ nh (t 10-40 oC), đ đ c c a thu c v i sinh v t s t ăng khi nhi t đ t ăng. Nguyên nhân c a hi n t ưng này là: Trong ph m vi nhi t đ thích h p, khi nhi t đ t ăng, ho t đ ng s ng c a sinh v t ( nh ư hơ h p dinh d ưng ) tăng lên, kéo theo s trao đ i ch t c a sinh v t t ăng lên, t o điu ki n cho thu c xâm nh p vào c ơ th m nh h ơn, nguy c ơ ng đ c l n h ơn. Hi u l c c a các thu c xơng h ơi đ kh trùng kho tàng tăng lên rõ r t khi nhi t đ t ăng. Cĩ lo i thu c, khi nhi t đ t ăng lên, đã làm t ăng s ch ng ch u c a d ch h i v i thu c. Khi nhi t đ t ăng, hi u l c c a thu c s gi m. Nguyên nhân c a hi n t ưng này là: s lăng nhi t đ trong m t ph m vi nh t đnh, đã làm t ăng h at tính c a các men phân hu thu c cĩ trong c ơ th , nên làm gi m s ng đ c c a thu c đ n d ch h i. Vì th , vi c s d ng thu c DDT nh ng n ơi cĩ nhi t đ th p l i h ơn nh ng n ơi cĩ nhi t đ cao. Mt s lo i thu c tr c , nhi t đ cao làm t ăng kh n ăng phân hu c a thu c, hi u l c và th i gian h u hi u c a thu c do th c ũng b gi m. Nhi t đ th p, nhi u khi nh h ưng đ n kh n ăng ch ng ch u c a cây v i thu c. Khi phun 2.4D và các s n ph m ch a 2.4D hay Butachlor cho lúa gieo th ng, gp rét dài ngày, đã b ch t hàng lo t. Nguyên nhân là do nhi t đ th p, cây lúa khơng ra r k p, m m thĩc khơng phát tri n thành cây, l i ti p xúc v i thu c liên t c, nên b ch t. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 24
25. Nh ưng c ũng cĩ tr ưng h p, t ăng hay gi m nhi t đ c a thu c c ũng khơng nh h ưng nhi u đ n đ đ c c a thu c (nh ư CuSO4.5H2O). Nhi t đ c ũng nh h ưng m nh đ n đ b n và tu i th c a s n ph m. Nhi t đ cao làm tăng đ phân hu c a thu c, làm t ăng s l ng đ ng c a các gi t hay h t ch t đ c trong thu c dng l ng, gây phân l p các thu c d ng s a, d ng huy n phù đm đ c. ð m khơng khí và đ m đ t c ũng tác đ ng đ n quá trình sinh lý c a sinh v t cũng nh ư đ đ c cu ch t đ c. ð m c a khơng khí và đt đã làm cho ch t đ c b thu phân và hồ tan r i m i tác đ ng đ n d ch h i. ð m c ũng t o điu ki n cho thu c xâm nh p vào cây d dàng h ơn. Cĩ tr ưng h p đ m khơng khí t ăng, l i làm gi m tính đ c c a thu c. ð đ c c a pyrethrin v i Dendrolimus spp . gi m đi khi đ m khơng khí t ăng lên. Khi đ m t ăng, kh n ăng s khuy ch tán ca thu c xơng h ơi b gi m, d n đ n gi m hi u l c c a thu c xơng h ơi. Nh ưng ng ưc l i, đ m c ũng nh h ưng r t m nh đ n lý tính c a thu c, đ c bi t các thu c th r n. D ưi tác d ng c a đ m, thu c d b đĩng vĩn, khĩ phân tán và khĩ hồ tan. Nhi t và m đ nh h ưng nhi u đ n ch t l ưng c a thu c, nên khi b o qu n nhà s n xu t th ưng khuyên, thu c BVTV ph i đưc c t n ơi râm mát đ ch t l ưng thu c ít b thay đ i. Lng m a va ph i s làm t ăng kh n ăng hồ tan thu c trong đ t. Nh ưng m ưa to, đc bi t sau khi phun thu c g p m ưa ngay, thu c r t d b r a trơi, nh t là đi v i các thu c d ng b t, các thu c ch cĩ tác d ng ti p xúc.Vì v y khơng nên phun thu c khi tr i s p m ưa to. Ánh sáng nh h ưng m nh đ n tính th m c a ch t nguyên sinh. C ưng đ ánh sáng càng m nh, làm t ăng c ưng đ thốt h ơi n ưc, t ăng kh n ăng xâm nh p thu c vào cây, hiê l c ca thu c do v y càng cao. Nh ưng m t s lo i thu c l i d b ánh sáng phân hu , nh t là ánh sáng tím, do đĩ thu c mau b gi m hi u l c. M t khác d ưi tác đ ng ca ánh sáng m nh, thu c d xâm nh p vào cây nhanh, d gây cháy lá cây. Nh ưng cĩ lo i thu c, nh ư 2,4-D, ph i nh ánh sáng, thơng qua quá trình quang h p c a cây, thu c m i cĩ kh n ăng di chuy n trong cây và gây đc cho cây. Paraquat ch đưc ho t hố, gây ch t cho c d ưi tác đ ng c a ánh sáng. ðc tính lý hố c a đ t nh h ưng r t nhi u đ n hi u l c c a các lo i thu c bĩn vào đt. Khi bĩn thu c vào đt, thu c th ưng b keo đ t h p ph do trong đ t cĩ keo và mùn. Hàm lưng keo và mùn càng cao, thu c càng b h p ph vào đt, l ưng thu c đưc s d ng càng nhi u; n u khơng t ăng l ưng dùng, hi u l c c a thu c b gi m. Nh ưng n u thu c đưc gi l i nhi u quá, bên c nh tác đ ng gi m hi u l c c a thu c, cịn cĩ th nh h ưng đ n cây tr ng v sau, nh t là v i các lồi cây m n c m v i thu c đĩ. Ng ưc l i, c ũng cĩ m t s lo i thu c nh ư Dalapon, vào đt, thu c b phân hu thành nh ng ion mang đin âm, cùng d u v i keo đ t, đã b keo đt đ y ra, thu c d b m t mát do b r a trơi. Hàm l ng ch t dinh d ng cĩ trong đt, cĩ th làm gi m hay t ăng đ đ c c a thu c BVTV. Theo Caridas (1952) thơng báo, trên đt tr ng đ u t ươ ng cĩ hàm l ưng lân cao, s làm t ăng hi u l c c a thu c Schradan. Hackstylo (1955) l i cho bi t, trên đt tr ng bơng cĩ hàm lưng đ m cao, hàm l ưng lân th p đã làm gi m kh n ăng h p thu Dimethoate c a cây. ð pH c a đ t cĩ th phân hu tr c ti p thu c BVTV trong đt và s phát tri n c a VSV đt. Thơng th ưng, trong mơi tr ưng axit thì n m phát tri n m nh; cịn trong mơi tr ưng ki m vi khu n l i phát tri n nhanh h ơn. Thành ph n và s l ưng các sinh v t s ng trong đ t, đc bi t là các VSV cĩ ích cho đ phì nhiêu c a đ t, cĩ nh h ưng l n đ n s t n l ưu c a thu c trong đ t. Thu c tr sâu, tác Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 25
26. đng nhi u đ n các lồi đng v t s ng trong đ t. Ng ưc li, các lo i thu c tr b nh l i tác đ ng mnh đ n các vi sinh v t s ng trong đ t. Các thu c tr c , tác đ ng khơng theo m t qui lu t rõ rt. Nhi u lồi vi sinh v t cĩ trong đ t, cĩ kh n ăng s d ng thu c BVTV làm ngu n dinh dưng. Nh ng thu c BVTV cĩ th b các vi sinh v t này phân hu và s phân hu càng t ăng khi lưng vi sinh v t cĩ trong đ t càng nhi u. Ng ưi ta d dàng nh n th y m t qui lu t đ i v i thu c tr c : Ln đ u dùng thu c tr c , th i gian t n l ưu c a thu c trong đ t r t lâu. Nh ưng n u c ũng dùng lo i thu c tr c y nhi u l n, thì càng v sau, th i gian t n l ưu c a thu c trong đ t ngày càng ng n l i, thu c càng b phân hu m nh h ơn. Hi n t ưng này là do, các lồi vi sinh v t đã thích ng đưc v i thu c, s n ngu n dinh d ưng đã phát tri n mnh v i s l ưng l n nên phân hu thu c m nh h ơn. Ng ưi ta c ũng nh n th y, nh ng lo i thu c ít b keo đ t h p th , d b vi khu n phân hu , ng ưc l i b keo đ t h p ph nhi u l i b n m phân hu . b. Nh ng y u t v cây tr ng và điu ki n canh tác Khi điu ki n canh tác t t, v sinh đ ng ru ng t t s h n ch đưc ngu n d ch h i nên gi m đưc s gây h i c a d ch h i. Trong phịng tr c d i, tình hình sinh tr ưng và phát tri n c a cây tr ng và c d i mang mt ý ngh ĩa quan tr ng. Khi m t đ cây tr ng cao, cây phát tri n m nh, cây càng già, càng c nh tranh v i c d i m nh, nhi u khi khơng c n tr c . Nh ưng trong tình hu ng nh t đ nh ph i phịng tr , ph i ti n hành h t s c th n tr ng, đ m b o k thu t đ thu c khơng dính lên cây tr ng, gây hi cho cây. Nh ưng khi c d i phát tri n m nh, vi c phịng tr c d i càng khĩ kh ăn, l ưng thu c dùng càng nhi u, càng d gây h i cho cây. Nĩi chung, th c v t càng non càng d b thu c tr c tác đng. ðĩ ch ưa k m t s thu c tr c ch cĩ th di t đưc c d i khi cịn non. Butachlor, Pretilachlor, Mefenacet, Bensulfuron methyl ch di t c trên r ưng lúa khi cây c ch ưa cĩ quá 1.5 lá th t. Thu c Dual 720EC khơng cĩ hi u l c tr c , khi c đã l n. Dưi tác đ ng c a thu c BVTV, cây tr ng đưc b o v kh i s phá h i c a d ch h i, s sinh tr ưng và phát tri n t t. Khi cây sinh tr ưng t t, s t o ngu n th c ăn d i dào, d ch h i cĩ đ th c ăn, ch t l ưng th c ăn l i t t nên d ch h i phát tri n m nh, cĩ s c ch u đ ng v i thu c t t hơn. M t khác, khi cây sinh tr ưng t t, cây phát trin r m r p, cĩ l i cho d ch h i n náu, thu c khĩ trang tr i đ ng đ u, khĩ ti p xúc đưc v i d ch h i, l ưng n ưc thu c c n nhi u h ơn, vi c phịng tr d ch h i tr nên khĩ kh ăn h ơn, hi u qu c a thu c b gi m nhi u. Trong điu ki n cây tr ng sinh tr ưng t t, s l ưng d ch h i s ng sĩt do khơng hay ít đưc ti p xúc v i thu c, s s ng trong điu ki n m i thu n l i, ít b c nh tranh b i các cá th cùng lồi, c a các ký sinh thiên đch, ngu n th c ăn d i dào, ch t l ưng t t, d hình thành tính ch ng thu c, gây bùng phát s l ưng. D ưi tác đ ng c a thu c, tính đa d ng ca sinh qu n b gi m, c v ch ng lo i l n s l ưng. Khi các lồi ký sinh thiên đch b h i, d làm cho d ch h i tái phá , cĩ th phát thành d ch, gây h i nhi u cho cây tr ng. Khi dùng liên t c m t hay m t s lo i thu c đ phịng tr các lồi d ch h i chính, s làm cho các lồi d ch h i th y u tr ưc kia nay ni lên tr thành d ch h i ch y u, đưc coi là xu t hi n m t lồi d ch h i m i. T t c nh ng hi n tưng này đu đã xu t hi n Vi t nam như: tính ch ng thu c c a sâu t ơ h i rau h th p t ; s bùng phát s l ưng c a r y nâu h i lúa; s xu t hi n lồi d ch h i m i là nh n trên chè. Nh ng hu qu này đu do quá l m d ng thu c BVTV, khơng chú ý đn k thu t dùng thu c gây nên. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 26
27. Mi quan h gi a 3 nhân t thu c BVTV, sinh v t và ngo i c nh ( s ơ đ 2) là r t m t thi t, t ươ ng tác l n nhau, nhân t này là ti n đ cho nhân t kia hay ng ăn c n nhân t kia phát huy tác d ng. THUC B O V TH C V T -Bn ch t hố h c; -ðc tính v t lý -Cưng đ tác đ ng D CH H I ðIU KI N NGO I C NH -ðc tính sinh v t h c -ðiu ki n th i ti t, đ t đai -ðc tính sinh thái h c -ðiu ki n canh tác, cây tr ng Sơ đ 2 – Ni dung mi quan h qua l i gi a 3 y u t : Thu c, D ch h i và ðiu ki n ngo i c nh tác đng đ n hi u l c c a thu c BVTV. CÂU H I ƠN T P 1/ Nh ng điu ki n c ơ b n đ thu c BVTV phát huy đưc tác d ng? 2/ Các hình th c tác đ ng c a ch t đ c và ý ngh ĩa c a chúng? 3/ Nh ng y u t liên quan gi a đ c tính c a thu c BVTV đn đ đ c thu c? 4/ Nh ng y u t liên quan gi a đ c đim c a sinh v t đ n đ đ c c a thu c BVTV ? 5/ Anh h ưng c a điu ki n ngo i c nh đ n đ đ c c a thu c BVTV? Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 27
28. CH ƯƠ NG V BO ð M AN TỒN VÀ ðT HI U QU CAO TRONG S D NG THU C B O V TH C V T Giúp h c viên hi u bi t k thu t s d ng thu c BVTV đ đ t hi u qu và an tồn. 1.AN TỒN VÀ HI U QU LÀ HAI M C TIÊU KHƠNG TH TÁCH R I TRONG VI C S D NG THU C B O V TH C V T C A NG ƯI NƠNG DÂN. Hi n nay, bi n pháp hố h c v n gi vai trị ch đ o trong phịng ch ng d ch h i, b o v cây tr ng và nơng s n. Dùng thu c đúng s khơng nh ng khơng gây h i cho mơi sinh mơi tr ưng mà cịn đem l i hi u qu cao, n đ nh n ăng su t cây tr ng và nâng cao ch t l ưng s n ph m. N u dùng sai thu c BVTV s gây tác h i cĩ ng ưi, mơi sinh và mơi tr ưng s ng. Vì v y, m c tiêu ca vi c dùng thu c BVTV trên đng ru ng g m hai m t khơng th tách r i là : -Tăng c ưng hi u l c c a thu c BVTV đ đ y lùi tác h i c a d ch h i. -Hn ch đ n m c th p nh t tác d ng x u c a thu c BVTV đn con ng ưi, cây tr ng, mơi sinh và mơi tr ưng. Cn hi u bi t th u đáo và t n d ng tri t đ hi u qu m i quan h qua l i gi a Thu c BVTV - D ch h i - Ngo i c nh, cĩ ngh ĩa s d ng t t tính Ch n l c sinh lý , sinh thái; Hi u t p tính c a d ch h i; C i ti n ph ươ ng pháp dùng thu c đ thu c BVTV phát huy hi u qu tr d ch hi t i đa, h n ch th p nh t h u qu x u c a thu c gây ra nh t cho mơi sinh, mơi tr ưng. Hai bi n pháp chính đ đ t đưc m c tiêu trên là: -Th c hi n phịng tr t ng h p (IPM) đ i v i m i lồi d ch h i trên các lo i cây tr ng và ch dùng bi n pháp hố h c nh ư bi n pháp cu i cùng, khi các bi n pháp phịng tr khác đã đưc áp d ng, nh ưng khơng mang l i hi u qu mong mu n. -S d ng thu c BVTV m t cách h p lý v i n i dung c ơ b n g m: -La ch n b thu c thích h p: đánh giá tồn di n các m t y u m nh c a t ng lo i thu c đ phát huy hi u qu cao nh t t ng lo i thu c, đem l i hi u qu kinh t , nh ưng l i an tồn cho ng ưi s d ng, mơi sinh, mơi tr ưng , khơng đ d ư l ưng trên mơi tr ưng. -Gi m qui mơ dùng thu c ( cĩ tác d ng gi m tác h i c a thu c đ n mơi tr ưng, đem l i hi u qu kinh t ) thơng qua vi c áp d ng ng ưng kinh t đ ng ( đánh giá t ng h p tác đ ng gây hi c a các lồi d ch h i xu t hi n cùng m t th i gian, trên t ng lo i cây tr ng và trên t ng giai đon phát d c c a cây) trên c ơ s xem xét tồn b các y u t mơi tr ưng sinh thái (cây tr ng, Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 79
29. dch h i, ngo i c nh và ký sinh thiên đch). L p b ng phân tích đ i s ng trên c ơ s hi u rõ đc đim sinh h c, sinh thái h c c a d ch h i và thiên đch. -S d ng thu c đúng k thu t, ch n ph ươ ng pháp s d ng thích h p cho t ng tr ưng h p ( x lý gi ng, bĩn vào đt, phun thu c) nh m t ăng c ưng tính ch n l c c a thu c, ít gây h i cho cây, cho ký sinh thiên đch. -Ci ti n và đa d ng hố cơng c dùng thu c: ð tr b nh và nh n c n máy phun cĩ nh ng gi t nh ( do các đi t ưng này khơng hay ít di chuy n), đ tr sâu ch c n máy phun cĩ gi t thu c trung bình( kh n ăng di chuy n c a sâu m nh h ơn, điu ki n ti p xúc v i thu c nhi u hơn), cịn đ tr c , cĩ th dùng các lo i máy b ơm phun ra các gi t to h ơn ( b i c là đi t ưng tr c ti p c n tiêu di t, khơng di chuy n, nên dù phun thu c gi t to v n trúng c ). Tr sâu b nh trên cây ăn qu lâu n ăm, cĩ tán lá r ng, cao, c n dùng cơng c phun r i th cơng cĩ ch t l ưng cao, hay các máy b ơm đng c ơ v i t l c ơ c u thích h p. Sơ đ 5 th hi n ng n g n nh t 4 điu ki n đ thu c BVTV phát huy đưc hi u qu và an tồn, n i dung s d ng thu c BVTV m t cách h p lý trong nguyên t c “ B n đúng”. 2. N I DUNG K THU T C A NGUYÊN T C " B N ðÚNG" TRONG VI C DÙNG THU C B O V TH C V T : ðúng thu c ðúng n ng đ , li u ðúng lúc ðúng cách lưng Ni dung nguyên t c “B n đúng” Thu c ti p xúc đưc v i d ch h i Thu c xâm nh p đưc vào c ơ th d ch h i Ng ưi, đ i tưng Các lồi khơng phịng dch h i tr , sinh v t cĩ Thu c d ch chuy n ích, đưc vào trung tâm mơi tr ưng sng d ch h i Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 80
30. Thu c phát huy đưc tác d ng ( t n t i th i gian đ dài, v i nng đ đ đ c) An tồn Hi u qu Ghi chú : Tăng c ưng Hn ch Sơ đ 5- An tồn và hi u qu là 2 m c tiêu khơng th tách r i trong s d ng thu c B o v th c v t m t cách h p lý 1.1.Cách đc nhãn thu c: a. ðnh ngh ĩa nhãn thu c: Nhãn thu c là b n vi t, b n in, hình v , nh, d u hi u đưc in chìm, n i tr c ti p hay đưc dán, đính, cài ch c ch n trên bao bì đ cung c p các thơng tin c n thi t ch y u v hàng hố đĩ. Ni dung và hình th c c a các nhãn thu c BVTV đu ph i tuân theo nh ng quy đ nh c th c a c ơ quan ch c n ăng cĩ th m quy n . Mc đích c a vi c đ c k nhãn thu c tr ưc khi dùng : ð ng ưi tiêu dùng hi u bi t k v lo i thu c mình đnh s d ng, bi t cách dùng thu c sao cho hi u qu và an tồn. b. N i dung c a nhãn thu c ( cĩ 1-2 hay 3 ct ) : g m nh ng ph n chính sau: -Ph n gi i thi u chung g m: -Phân lo i và ký hi u đ đ c: ð đ c c a thu c BVTV Vi t nam đưc qui đ nh c th b ng 3 ph n M t, ch ươ ng I th hi n b ng các ch và ký hi u sau: Nhĩm I: Ch “R t đ c” màu đen, phía trên, v ch màu đ, bi u t ưng “ ð u lâu x ươ ng chéo” trong hình thoi vuơng ( đen trên n n tr ng). Nhĩm II: Ch “ ð c cao” màu đen, phía trên, v ch màu vàng, bi u t ưng Ch th p chéo đen trong hình thoi vuơng ( đen trên n n tr ng). Nhĩm III: Ch “Nguy hi m” màu đen, phía trên.V ch xanh n ưc bi n, bi u t ưng là đưng chéo hình thoi vuơng khơng li n nét. Nhĩm IV: Ch “C n th n” màu đen, v ch màu xanh lá cây, khơng cĩ bi u t ưng. Gi a hai nhĩm III và IV nhi u khi khơng cĩ s phân bi t . Trong tr ưng h p này , ng ưi ta l y nh ng ký hi u c a nhĩm III thay cho c 2 nhĩm. ð d ưc l ưng kh n ăng gây đ c c a m i nhĩm thu c ta hình dung nh ư sau: R t đ c: nu t nh m vài gi t, hay ăn m t nhúm nh (5ml hay 5g) ðc cao: nu t 1-2 thìa cà phê( 5-10ml hay 5-10g thu c b t). ðc trung bình: > 2 thìa cà phê hay 2 thìa canh ðc nh : ăn v i l ưng l n ( 30-500g hay ml) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 81
31. -Tên thu c: Gm 3 ph n : Tên hố h c hay tên thơng d ng c a ho t ch t; hàm l ưng ch t đc bi u th b ng con s (m t hay 2 con s : tính t l % tr ng l ưng/tr ng l ưng và theo 3 con s : tính theo tr ng l ưng ho t ch t/ th tích (w/v) và d ng thu c ( bi u th b ng ch cái đi kèm, sau các ch s ). Tên hố h c ( Chemical name ): Là tên g i theo qui t c c u trúc hố h c c a các phân t ho t ch t đưc s d ng làm thu c BVTV. Cĩ th cĩ nhi u tên hố h c, tu ỳ theo c ơ quan đt tên và ng ưi ta th ưng ghi c ơ quan đt tên g i đĩ. Tên hố h c th ưng dài, khĩ nh , ít đưc ng ưi bán và ng ưi s d ng quan tâm. Tên thơng d ng ( Common name ): Do tên hố h c th ưng dài, khĩ nh , nên nhà sáng ch th ưng đ ngh m t tên ng n g n, d nh đ g i ho t ch t đĩ. Tên này ph i đưc mt t ch c tiêu chu n qu c t hay qu c gia cơng nh n đ s d ng trên tồn th gi i. M i ho t ch t cĩ th cĩ 1 hay vài tên thơng d ng tu ỳ theo t ch c tiêu chu n qu c gia hay qu c t đ t tên. Tên th ươ ng m i ( Trade name ) = Tên th ươ ng ph m (Product name) = Tên riêng( Private name) = Tên nhãn (/Labele name): Tên c a các nhà s n xu t, cơng ty kinh doanh thu c BVTV đt ra nh m phân bi t s n ph m c a các c ơ s v i nhau. ðây là điu b t bu c. M t tên thơng d ng cĩ nhi u tên th ươ ng m i. Do m i cơng ty cĩ cách gia cơng riêng, thành ph n ph gia khác nhau, nên cùng hàm l ưng ho t ch t, cùng d ng, nh ưng ch t l ưng c a thu c cĩ khơng nh ư nhau. G i m t tên th ươ ng m i, ng ưi ta hi u ngay đĩ là s n ph m c a cơng ty nào. Trên nhãn thu c th ưng cĩ Tên thơng d ng và Tên th ươ ng m i đ giúp ng ưi đc nhãn bi t thu c đĩ là gì, do ai s n xu t. -Dng thu c: ( Xem k ph n gia cơng thu c) -Thành ph n và Hàm l ưng: hàm l ưng c a ho t ch t và ph gia. N u ch là các ph gia thơng d ng thì khơng c n ghi c th . Hàm l ưng ho t ch t và ph gia đưc tính theo t l ph n tr ăm tr ng l ưng hay tr ng l ưng ho t ch t (g) trên m t đơn v th tích. -Cơng d ng: Gi i thi u khái quát nh ng cơng d ng c a thu c. -ðnh l ưng hàng hố : đưc ghi b ng tr ng l ưng t nh và th tích th c c a bao gĩi -Ngu n g c: Tên đa ch n ơi s n xu t, gia cơng , nhà phân ph i. -Th i h n: Ngày tháng s n xu t và th i h n s d ng. -Các hình v bi u th đ c tính hố lý d gây nguy hi m c n l ưu ý trong v n chuy n, c t gi , s d ng ( n u cĩ). -Ph n h ưng d n s d ng : Thu c phịng tr đưc lo i d ch b nh h i nào: N ng đ , l ưng dùng cho m t đơn v di n tích, th i đim dùng, cách pha thu c, l ưng n ưc, cách b o qu n thu c. Lưu ý: Trong ph n này ch đưc ghi cách h ưng d n phịng tr nh ng đ i t ưng đã đưc đă ng ký v i nhà n ưc. V i nh ng đ i t ưng khác, tuy thu c cĩ kh n ăng phịng tr , nh ưng n u ch ưa đă ng ký, c ũng khơng đưc ghi vào. Th i gian cách ly (Pre-havest interval -PHI) : Ch s ngày t i thi u k t l n phun cu i cùng đn khi thu s n ph m. đ c bi t cĩ ý ngh ĩa trên rau, qu ăn t ươ i, chè Lưu ý: c ăn d n nh ng điu nên tránh và nh ng đim c n chú ý khi s d ng . -Ph n h ưng d n các bi n pháp an tồn trong và sau khi s d ng thu c. -Ch d n cách phịng tránh nhi m đ c; các hình t ưng c nh báo; ch d n s ơ c p c u khi ng đ c, các cơng c b o h c n cĩ khi ti p xúc v i thu c. -Các hình v yêu c u khi ti p xúc v i thu c: Chia làm 2 nhĩm: Hình Bên trái ( phịng h trong kho) Hình Bên ph i ( phịng h ngồi đng) Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 82
32. 1 Kho thu c ph i cĩ khố 1 Khi đi phun thu c 2 Vào kho l y thu c 2 Ph i đi ng ph i cĩ ng 3 Vào kho l y thu c ph i 3 ðeo kh u trang, cĩ kính, kh u trang kính b o h 4 Vào kho l y thu c 4 Cĩ g ăng tay ph i cĩ g ăng tay 5 Ly thu c ph i 5 Tm r a s ch sau cân đong khi phun thu c 1.2. N i dung c a nguyên t c"B n đúng " a. ðúng thu c: -Khơng m t lo i thu c nào cĩ th tr đưc t t c các lồi d ch h i. M t lo i thu c ch cĩ th tr đưc nhi u hay ít lồi d ch h i, th m chí ch m t lồi d ch h i. Thu c ch thích h p s dng trong nh ng điu ki n th i ti t, đ t đai, canh tác, cây tr ng nh t đ nh. Tr ưc khi mua thu c, nơng dân xác đ nh lo i d ch h i nào đang phá trên ru ng đ ch n mua đúng lo i thu c thích h p. N u khơng t xác đ nh đưc thì ph i nh cán b k thu t giúp đ ch n đưc đúng thu c mình c n, đem l i hi u qu phịng tr cao. -Ch n nh ng thu c phù h p v i trình đ s d ng và điu ki n k thu t đ a ph ươ ng: Mi n B c, do di n tích canh tác ít, nơng dân cĩ thĩi quen th y d ch h i xu t hi n m i phịng tr . H th ưng ch n nh ng thu c cĩ tác d ng di t tr . Ng ưc l i mi n Nam: đ t r ng, nơng dân quen phun sm, phun phịng và phun nhi u l n trong v , th ưng ch n thu c cĩ tác d ng b o v . Nhi u thu c tr c lúa, địi h i ph i gi n ưc trong m t th i gian nh t đ nh. Vì v y ch nên s dng các thu c tr c này nh ng n ơi cĩ điu ki n gi n ưc t t, t ưi tiêu ch đ ng, đ t b ng ph ng. -Cn hi u rõ cách tác đng c a thu c đ cĩ cách s d ng thu c đúng. Conphai và Actara là hai thu c tr r y nâu cĩ tác d ng n i h p, cĩ th phun trùm trên ng n, cũng cĩ th tiêu di t r y nâu g c lúa. Ng ưc l i Bassa ( Fenobucarb) và Applaud ( Buprofezin) đu cĩ tác d ng ti p xúc và v đ c, khơng cĩ kh n ăng n i h p, nên khi dùng phịng tr r y nâu, c n r lúa, hàng càng nh càng t t, và khi phun ph i phun tr c ti p vào g c lúa. Hai thu c này l i cĩ nh ng đ c tính khác nhau: Applaud ch cĩ kh n ăng di t r y cám, hi u l c dài (3-4 tu n), vì v y cĩ th phun s m, khi trên ru ng m i cĩ r y cám; m t v ch c n phun 1 l n. Ng ưc li Bassa ( Fenobucarb) cĩ th tr đưc c r y cám và r y tr ưng thành, hi u l c l i ng n ( 5-7 ngày), nên cĩ th phun khi trên ru ng cĩ r y cám, r y tr ưng thành và nh t đ nh ph i phun ít nh t 2 l n/v m i cĩ hi u qu . Th i gian h u hi u c a thu c quy t đ nh kho ng cách gi a 2 l n phun, s l n phun/v . -Khi ch n thu c c n chú ý đ n yêu c u v sinh th c ph m c a s n ph m và chu trình thu hái. Các lo i thu c dùng cho rau và chè, đc bi t là rau s p thu ho ch, c n cĩ lo i thu c cĩ th i gian cách ly ng n, cĩ th i gian t n l ưu trên cây ng n và ít đc. -Lưu ý đn hi u qu kinh t khi dùng thu c, nh t là đi v i d ch h i c n phun nhi u ln/v . Khơng nên s d ng cùng m t lo i thu c trong su t v ho c t n ăm n ày qua n ăm khác. Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 83
33. - N u c a hàng bán nhi u lo i thu c cĩ cùng tác d ng đ i v i lồi d ch h i c n phịng tr thì nên ưu tiên mua lo i thu c cĩ tác d ng ch n l c, ít đ c v i mơi sinh, khơng gây h i cho cây tr ng hi n t i và cây tr ng v sau. Hi u qu cao. -Khơng dùng thu c c m, thu c ngồi danh m c, thu c kém ch t l ưng và khơng dùng thu c h n ch và vi ph m qui đ nh h n ch La ch n b thu c thích h p cho t ng lo i cây tr ng trên c ơ s đánh giá tồn di n ưu nh ưc đim c a t ng lo i thu c đ phát huy hi u qu cao nh t, đem l i hi u qu kinh t , nh ưng li an tồn cho ng ưi s d ng, mơi sinh, mơi tr ưng, khơng đ d ư l ưng trên mơi tr ưng là vi c làm khĩ kh ăn. ðây là vi c làm c a nhà n ưc, nh ưng cán b k thu t c ũng đĩng gĩp khơng nh cho v n đ này. b. Dùng đúng li u l ưng, m c tiêu dùng và l ưng n ưc Phun thu c v i li u l ưng và m c tiêu dùng th p s khơng b o đ m hi u qu phịng tr , gây lãng phí thu c, th m chí t o điu ki n cho d ch h i quen thu c và d ch h i phát tri n m nh hơn. Ng ưc l i phun v i li u l ưng cao s khơng đem l i l i ích kinh t , gây đ c cho ng ưi s dng, cây tr ng, gia súc và thiên đch, đ l i d ư l ưng cao trên nơng s n. Phun thu c v i l ưng n ưc ít, thu c s khơng bao ph tồn cây, d ch h i khơng ti p xúc đưc nhi u v i thu c. Nh ưng n u phun v i l ưng n ưc quá nhi u, s làm cho thu c b m t nhi u, hi u qu phịng tr b gi m, m t nhi u cơng ch n ưc và gây đc cho mơi tr ưng. Hi u qu phịng tr d ch h i c ũng khơng th nâng cao, n u ch t ăng n ng đ thu c dùng và gi m l ưng n ưc phun. Làm nh ư v y ch t ăng đ đ c cho ng ưi s d ng , mơi sinh và mơi tr ưng, nh ưng v n khơng đ t đưc hi u qu phịng tr mong mu n. ð cĩ hi u qu phịng tr cao, ít gây h u qu x u cho mơi tr ưng, c n đ m b o đ ng th i 3 y u t trên. Ba y u t này liên quan ch t ch v i nhau, trên c ơ s đưc tính tốn k . Các d ng thu c khác nhau cĩ kh n ăng phân tán trong n ưc khơng gi ng nhau. Vì th , cn cĩ cách pha thích h p cho t ng d ng thu c, đ t o hi u qu phịng tr cao nh t ( xem ch ươ ng 4- Gia cơng thu c BVTV) *Khi pha thu c: ða s ch ph m thu c BVTV s d ng trong nơng nghi p hi n nay là các ch ph m th lng ho c th r n, khi dùng ph i hồ v i n ưc. Khi pha, c n đ ch ph m phân tán th t đ ng đu vào n ưc. Khi phun, thu c ph i đưc trang tr i th t đ u trên b m t v t phun . Tính tốn chính xác l ưng thu c c n s d ng trên th a ru ng đ nh phun, l ưng thu c c n pha cho m t bình b ơm và c n mang v a đ , khơng d ư đ tránh lãng phí khơng c n thi t. N u khơng rõ, c n h i cán b k thu t ð đ m b o pha đúng n ng đ , c n cĩ cơng c cân đong đo thích h p ( ng đong, cân thu c, que khu y, xơ pha thu c). Rĩt thu c c n th n đ tránh tràn đ, ch cân đong đ l ưng thu c c n. Khơng pha thu c g n n ơi cĩ tr em, n ơi ch ăn th gia súc và g n kho l ươ ng th c, th c ph m, ngu n n ưc sinh ho t. Cĩ qu n áo b o h . *Pha đúng n ng đ thu c: ðnh ngh ĩa n ng đ d ch phun: là t l ph n tr ăm gi a tr ng l ưng ( hay th tích ) s n ph m trong th tích d ch phun. Th c t cách tính ph n tr ăm theo tr ng l ưng và th tích s n ph m trong th tích d ch phun cĩ s sai khác, b i t tr ng c a s n ph m cĩ th l n hay nh h ơn 1. Nh ưng khi s d ng trên đng ru ng s sai khác này cĩ th b qua và ch p nh n ml thu c đưc coi nh ư n ng 1g và 1lit nưc n ng 1kg. Ví d : Tr ưng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Giáo trình S d ng thu c B o v th c v t 84