Giáo trình Cây ăn trái - Th.S. Lê Thanh Phong (Phần 1)

Nội dung text: Giáo trình Cây ăn trái - Th.S. Lê Thanh Phong (Phần 1)

1. ÂAÛI HOÜC CÁÖN THÅ KHOA NÄNG NGHIÃÛP BÄÜ MÄN KHOA HOÜC CÁY TRÄÖNG GIAÏO TRÇNH CÁY ÀN TRAÏI Biãn soaûn: Th.S. Lã Thanh Phong TS. Nguyãùn Baío Vãû
2. 2 MUÛC LUÛC Trang Chæång 1. Måí âáöu A. Thiãút kãú væåìn 1. Âiãöu tra cå baín 2. Thiãút kãú væåìn B. Væåìn æåm 1. Muûc âêch thaình láûp væåìn æåm 2. Choün âëa âiãøm thaình láûp væåìn æåm 3. Bäú trê caïc khuûc væ trong væåìn æåm 4. Gieo träöng vaì chàm soïc cáy con 5. Mäüt säú âiãøm cáöïn læukhi yxuáút cáy con khoíi væåìn æåm C. Phæång phaïp nhán giäúng 1. Nhán giäúng hæîu tênh 2. Nhán giäúng vä tênh Chæång 2. Cáy cam quyït (citrusspp.) A. Giaï trë, nguäön gäúc, phán loaûi vaì giäúöng ng trä 1. Giaï trë dinh dæåîng vaì sæí duûng 2. Nguäön gäúc, phán bäú, phán loaûi vaì giäúng träöng B. Âàûc âiãøm sinh hoüc vaì thæûc váût 1. Rãù 2. Thán, caình 3. Laï 4. Hoa 5. Traïi 6. Häüt C. Yãu cáöu ngoaûi caính 1. Khê háûu 2. Næåïc 3. Âáút 4. Cháút dinh dæåîng D. Kyî thuáût canhï tac 1. Chuáøn bë âáút träöng 2. Nhán giäúng 3. Kyî thuáût träöng 4. Chàm soïc 5. Thu hoaûch vaì täön træî
3. 3 Chæång 3. Cáy khoïm (ananas comosus (l.) Merr.) A. Giaï trë-nguäön gäúc-phán loaûi vaì giäúöngng trä 1. Giaï trë 2. Tçnh hçnh saín xuáút trãn úthã giåïi 3. Nguäön gäúc vaì phán bäú 4. Phán loaûi 5. Giäúng träöng B. Âàûc tênh thæûc váût 1. Thán 2. Laï 3. Chäöi 4. Rãù 5. Hoa 6. Traïi C. Caïc yãu cáöu ngoaûi caính 1. Khê háûu 2. Âáút âai 3. Dinh dæåîng D. Kyî thuáût canhï tac 1. Chuáøn bë âáút träöng 2. Chuáøn bë giäúng träöng 3. Kyî thuáût träöng 4. Chàm soïc 5.thu hoaûch vaì täön træîî Chæång 4. Cáy chuäúi (musa spp.) A. Giaï trë, nguäön gäúc, phán loaûi vaì giäúöng ng trä 1. Giaï trë 2. Nguäön gäúc 3. Phán loaûi chuäúi vaì caïc giäúúing träö chuäng troüt B. Âàûc tênh thæûc váût 1. Hãû thäúng rãù 2. Thán 3. Chäöi 4. Beû vaì laï 5. Hoa vaì traïi C. Caïc yãu cáöu ngoaûi caính
4. 4 1. Khê háûu 2. Âáút âai 3. Cháút dinh dæåîng D. Kyî thuáût canhï tac 1. Chuáøn bë âáút 2. Kyî thuáût träöng 3. Chàm soïc 4. Thu hoaûch vaì täön træî Taìi liãûu tham khaío
5. 5 CHÆÅNG 1. MÅÍ ÂÁÖU A. THIÃÚT KÃÚ VÆÅÌN. Do coï âiãöu kiãûn thiãn nhiãnû thuán låüi, nguäön giäúng phong phuï, saín pháøm âa daûng, dãù tiãu ûthu, nhán dán coï nhiãöu kinh nghiãûm täút trong canh taïc nháíú tâä laöìng å bàòng säng Cæíu Long (ÂBSCL) nãn ngaìnhö ngträ cáy àn traïi åí næåïïc takha coí nàng phaït triãøn ráút låïn. Vç laì cáy láu nàm, coï âàûc tênhû cthæ váût, sinhü hoc riãng, coï yãu cáöu sinhïi tha khaïc våïi cáy träöngï khac, do âoï khi thaình láûp væåìn våïi qui mä låïn cáön phaíi cán nhàõc âáöy âuí caïc yãu cáöu âãøí mba âæåío âaüc sinh træåíng,ï phat triãøn, tuäøi thoü cuía cáy. Caïc bæåïc cáön thiãút âãø thaình láûp væåìn cáy àn traïi gäöm coï: 1. ÂIÃÖU TRA CÅ BAÍN. Âiãöu tra cå baín âãø coï ícå læsåûa choün nåi vaì caïch thæïc thaình láûp væåìn coï låüi nháút vãö moüi màût. 1.1. Âëa hçnh, vë trê. - Âiãöu tra hæåïng, vé âäü, kinh âäü, bçnh âäü, âäü däúc. - Khoaíng caïch nåi láûp væåìn våïi âæåìng giao thäng. - Diãûn têch coï thãø phaït triãøn. 1.2. Khê háûu. - Thu tháûp säú liãûu bçnh quánìng ha nàm vãö nhiãût âäü, vuî læåìiü kyng,ì thåmæa táûp trung trong nàm. - Læåüng bäúc håi, áøm âäü âáút, áøm âäü khäng khê. Caïûct necuïíta âàthåûìc ibiã tiãút trong vuìng âoï (nãúu coï) nhæï xoa gioïy, mæa âaï, khä haûn, hoàûc sæång muäúi, laûnh keïo daìi 1.3. Âáút âai. - Âiãöu tra âäü dáöy táöng ïcanhc, loa ûtai âaï meû, thaình pháön cå giåïi cuía âáút. - Phán têch caïc chè tiãu näng hoïa, øthä nhæåîng cuía âáút âãøí co âaïï cånh så giaï âäü phç nhiãu cuía âáút.
6. 6 1.4. Thuyí låüi. - Âiãöu tra nguäön næåïc vaì træî læåüíng, nàng kha khai thaïc. Dæû truì nguäön næåïc cho sinh hoaût, canh taïc. - Læåüng phuì sa trong næåïc, næåïc äùm nhiã (nãúu coï). 1.5. Thæûc bç. Âiãöu tra nhæîng loaûi cáy âæåüc träöng vaì moüc hoang. Læu yï nhæîng loaûi cáy chè thë âáút, cáy coï thãø sæí duûng laìm gäúc gheïp, laìm giaìn, giaï âåî hoàûc laìm phán xanh. 1.6. Nguäön phán boïn. - Âiãöu tra nguäön phán boïn trong khuû væc láûp væåìn (phán vä cå, hæîu cå ). - Táûp quaïn sæí duûng phánía nhán cu dán âëa phæång. 1.7. Khaí nàng kãút håüp trong saín xuáút. - Chàn nuäi gia suïc, gia cáöm. - Nuäi träöng thuíy saín, nuäi ong 1.8. Tçnh hçnh xaî häüi. - Tçnh hçnh dán cæ, nguäön lao âäüng - Thë træåìng tiãu thuû saín pháøm, khaí nàngûn chuyã vá øn 2. THIÃÚT KÃÚ VÆÅÌN. 2.1. Caïc âiãøm chung cáön ïlæu trong y thiãút kãú. * Âëa hçnh vaì cao âäü âáút. Âëa hçnh vaì cao âäü coï liãn quan âãún chiãöu sáu mæûc thuíy cáúp vaì ïkhat í nàng thoa thuíy cuía âáút, laì caïc yãúu täú ürángú tcu quanía vátroún âãö âaìo mæång lãn lêp träöng cáy àn traïi åí ÂBSCL. Âäöng bàòng säng Cæíu Long coï täøng diãûn têch khoaíng 3.955.550 ha. Coï ba nhoïm âáút coï âëa hçnh tæång âäúi cao, khaí nàngït thoathuíy täút, träöng cáy àn traïi khäng cáön lãn lêp nhæ nhoïm âáút nuïi åí Tënh Biãn, Tri Tän, Haì Tiãn; nhoïm âáúøt do phuücì theo sa cä biãn giåïi Viãût Nam vaì Campuchia; vaì nhoïm âáút caït giäöng chaûy song song båì biãøn
7. 7 Âäng åí caïc tènh Tiãön Giang,ún Bã Tre, Traì Vinh,ï Soc Tràng Tuy nhiãn, ba nhoïm âáút náöy chiãúm diãûn têch khängï qua 2%. Nhæîng nhoïm âáút coìn laûi nhæ âáútú phut ì sa, âá pheìn, âáút màûn, âáút pheìn màûn vaì âáút than buìn úcop,ï bà âëaò nghçnh phà tháóng, thoaït thuíy keïm, caoü âä biãún âäüng tæì 0-2m, pháön låïn cao khäng quaïïi 1mmæ ûsoc vånæåïc biãøn. Mæûc thuíy cáúp ráút gáön màût âáút ngay caí trong muìa nàìõ 50-80cm.ng, trung bçnh tæ Trong muìa mæa háöu hãút caïc nhoïm âáút náöy âãöu bë ngáûp. Träöng cáy àn traïi phaíi âaìo mæång lãn lêp nhàòm náng cao màût âáút, laìm dáöy táöïngc vacanhì giuta ïp âáút thoaït thuíy âæåüc täút. * Táöng pheìn trong âáút. Âäü sáu xuáút hiãûn táöng pheúìtn âënh quyã chiãöu sáu cuía mæång vaì caïch lãn lêp åí ÂBSCL. Coï 2 loaûi laì táöng pheìn tiãöm taìngìn va ìhoaût táöng âäü pheng. Táöng pheìn tiãöm taìng: Tuìy theo loaûi âáút maìnì tiã táöömng ta pheìngí co nhæï åîng âäü sáu khaïc nhau trong âáút. Táöng âáút náöy luän åíï trai khæûngí thado bëî bao hoìa næåïc 2- quanh nàm, mãöm nhaîo,ï co maìu xaïm xanh hay xaïm âen,ï ha ìcom læåüng4 SOhoìa tan tæì 0,8-3,5%, læåüng3+ Al tæì 5-135 cmol kg-1, læåüng Fe2+ tæì 12-525 cmol kg-1. Khäng nãn láúy táöng pheìn tiãöm taìng laìm lêp träöng cáy àn traïi vç khi âáút khä ráút chua, coï trë säú pH < 3,5 vaì chæïa nhiãöu âäüc cháút Al vaì Fe. Táöng pheìn hoaût âäüng: Tæång tæû nhæ ìtánö tiãngö phem taìng,ìy tutheo loaûi âáút maì coï thãø gàûp táöng pheìn hoaût âäüng åí báút kyì âäüú sáut. Tá naöìngo trongpheìn hoa âáût âäüng laì táöng pheìn tiãöm taìng bë oxy-hoïa, ûdoc thumæíy cáúp trong âáút bë haû xuäúng.ö nÂá út thuá thuûc hoàûcï ban thuáön thuûöc.ng Tá âáút náöy coï chæïa nhæîng âäúm pheìn jarosite maìu vaìng råm, nãn ráút dãù nháûn diãûn ngoaìi âäöng. Âáútì rá chæút ïchuaa nhiã vaöu âäüc cháút hoìa tan 2- 3+ -1 2+ -1 nhæ SO4 tæì 0,08-2,3%, læåüng Al tæì 8-1.200 cmol kg, læåüng Fe tæì 73-215 cmol kg, khäng nãn láúy laìm lêp. Nãúu phaíi sæí duûng âãø laìm lêp thç nãn aïp duûng kyî thuáût âæåüc trçnh baìy åí pháön sau. Âáút coï táöngì phen åí âäü sáu trong voìng 1,5m âæåüc goüi laì âáút pheìn. Âáút pheìn chiãúm 40% täøng diãûn têch âáút ÂBSCL, pháön låïn táíû p3 vutrungìng å laì Âäöng Thaïp Mæåìi, tæï giaïc Long Xuyãn - Haì Tiãn, vaì baïn âaío Caì Mau. Mæång ìkhängo sáu nãn âa âãún táöng pheìn. * Næåïc. Âäü sáu ngáûp luî vaì cháút læåüng næåïc laì nhæîng yãúu täú quyãïúc t âënh kêch thæå mæång lêp. Ngáûp luî: Haìng nàm vaìao mæa,mu luî tæì thæåüngö nnguä säng Cæíu Long âäø vãö kãút håüp våïi mæa taûi chäù âaî laìm næåïc säng dáng cao gáy ngáûp luúît. laNgáì ûp sáu nhá vuìng giaïp biãn giåïi Campuchia thuäüc caïc tènh An Giang, Kiãn Giang, Âäöng Thaïp vaì Long An, næåïc ngáûp trãn 1m. Träöng cáy àn traïi phaíi lãn lêp ráút cao, nãn khäng thêch håüp. Caìng vãö phêaû nguäha ön thç âäü sáuû ngáp giaím dáön, lãn lêp cao hån âènh luî laì
8. 8 träöng âæåüc cáy àn traïi. Tuy nhiãn, coï nhæîng nàm luî låïn, âènh luî cao hån bçnh thæåìng gáy uïng ngáûp væåìn cáy àn traïi, nãn cáön coï âãúng bao lu îchä. Laìm âã baoú ngchä luî riãng leî tæìng væåìn khäng hiãûu quaí kinhú tã bàòng laìm âã bao choìng tæ vuìng cáy àn traïi räüng låïn vaì coï maïy båm næåïc ra, giæî mæûc næåïc trong mæång væåìn luän caïch màût lêp êt nháút laì 0,6m. Säng raûch bë màûn trong muìa nàõng: Vuìng âáút ven biãøn bë nhiãùm màûn trong muìa nàõng thç khäng bë aính hæåíng luî. Yãúu täú haûn chãú âãø láûp væåìn cáy àn traïi laì thiãúu næåïc ngoüt âãø tæåïi trong muìa nàõìng,ng thæå tháúy åí caïc tènh Bãún Tre, Traìï cVinh, Tràng, So Baûc Liãu vaì Caì Mau.ì Væån cáy àn traïi phaíi coï âã bao ngàn màûìn, mæånglêp va räüng âãø træî næåïc ngoüt tæåïi trong muìa nàõng, tuy nhiãn, cuîngüc coì vaìn otu vuìyî thuä læåüng vaì thåìi gian mæa. Vuìng âáút phêa biãøn Táy cuía caïc tènh Kiãnì Giang Caì Mauva coï vuî læåüng mæa cao, trãn 2.000mm/nàm vaì keïìoi dakhoaíng 7 ïthang nãn thuáûn låüi âãø træî næåïc trong mæång væåìn hånìng vu âáút bãn biãøn Âäng. Khi thiãút kãú væåìn våïi qui mä låïn cáön læu yï caïc âiãøm: - Caïc lä gáön nguäön næåïc, thuáûn tiãûn cho ïviãûi hocïa. cå giå - Maûng læåïi thuíy låüiú nãnt hå kãüp våïi giao thäng, chuï yï tæåïi, tiãu næåïc dãù daìng. - Tuìy theo yãu cáöu sinh ïthai cuía tæìng loaûi cáy maì thiãút kãú lä, lêp träöng thêch håüp. - Hãû thäúng haình chênh, khoìng, ta nåi chãú biãúín,o baquaín phaíi bäú trê håüp lyï, traïnh laìm máút thåìi gian trong saín xuáút. 2.2 Thiãút kãú mæång lêp. 2.2.1. Hiãûn traûng mæång lêp væåìn cáy àn traïi cuía näng dán åí ÂBSCL. Theo kãút quaí âiãöu tra åí caïc tènh Cáön Thå, Vénh Long, Traöìng Vinh, Thaï Âäp vaì An Giang cuía Bäü män Khoa Hoüc Cáyö ng,Trä khoa Näng Nghiãûp, træåìng Âaûi Hoüc Cáön Thå (1992-1996) thç háöu hãút näng dán aïp duûng kyî thuáût âaìo mæång lãn lêp theo läúi thäng thæåìng (Hçnh 1), tæïc láúy låïp âáút màût laìm chán lêp vaì låïp âáút sáu laìm màût lêp. Sau âoï phåi âáút khoaíng 3-6ï ngtha räöi tiãún haìönhng. trä Hoàûc träöng úchuäi træåïc, sau âoï träöng xen cáy àn traïi vaìöoi âäräún boí chuäúi. ÅÍ nhæîng nåi âáút truîng tháúp, näng dán chåí âáút màût ruäüng tæì nåi khaïc tåïi laìm âáút màût lêp räöi träöng ngay.
9. 9 Hçnh 1. Lãn lêp theo kiãøu thäng thæåìng cuía näng dán. Kêch thæåïc mæång lêp væåìn cuía ngæåìi dán thay âäøi tuìy theo loaûi cáy träöng. Âäúi våïi nhoïm cam quyït, lêp coï chiãöu räüng tæì 5,1-9m, kêch thæåïc náöy khaï thêch håüp (Baíng 1). Lêp träöng xa-bä, chäm chäm, nhaîn, xoaìi coï chiãöu räüng thay âäøi tæì 5-7,7m ìla tæång âäúi nhoí khi bäú trê träöng 2 haìng trãn lêp, nãúu träöng mäüt haìng thç quaï räüng. Lêp träöng øiä coï chiãöu räüng thay âäøi tæì 7,2-7,5 m thç khaï räüng, lêp träöng taïo coï chiãöu räüng tæì 4,4-6m laì tæång âäúi nhoí. Nhçn chung, chiãöu räüng lêp träöng cáy àn traïi íå ÂBSCL thayâä øi tæì 4,4-9m. Lêp coï hçnh thang cán,âa ïy lêp räüng hån màût lêp tæì 1,1-1,4 ölán. Chiãöu cao lêp so våïi mæûc næåïc cao nháút trong nàm thay âäøi tæì - 0,3 âãún 0,5m. Nhæ váûy coï væåìn bë ngáûp trong muìa luî nãúu khäng coï âã bao. Tè ûlã náöy chiãúm khoaíng 31,3% (Baíng 2). Tuìy theo âëa hçnh vaì muûc âêch sæí duûng maì chiãöu räüng màût mæång biãún âäüng tæì 2,2-7m (Baíng 3).Âã ø traïnh suût låí båì mæång, âaïy mæång nhoí hån màût mæång tæì 1,1- 2,1 láön. Chiãöu sáu mæång thay âäøi tæì1-1,6 m. Tè lãû âáút mæång chiãúm trung bçnh 33,7% täøng diãûn têch væåìn (Baíng 4), nhæ váûy diãûn têch âáút sæí duûng träöng cáy àn traïi chiãúm 66,3%. Coï hai váún âãö låïn cáön âàût ra trong viãûc âaìo mæång lãn lêp cuía näng dán ÂBSCL laì kyî thuáût âaìo mæång âãø coï lêp täút vaì ìlam sao cho lêp khängbë uïng ngáûp do luî. Âiãöu kiãûn tæû nhiãn íå ÂBSCL coï caïc yãúu täú giåïi haûn âäúi våïi caïc loaûi cáy láu nàm nhæ : - Âáút thæåìng tháúp, mæûc thuyí cáúp thæåìng træûc cao, dãù bëngá ûp ïung trong muìa mæa. - Âäü dáöy táöng canh taïc moíng, thæåìng coï táöng pheìn hay táöng sinh pheìn íå dæåïi. - Vuî læåüng phán phäúi khäng âãöu trong nàm, dãù gáy ngáûp ïung trong muìa mæa, thiãúu næåïc trong muìa nàõng. Do âoï viãûc âaìo mæång, lãn lêp nhàòm muûc âêch : - Náng cao táöng canh taïc, traïnh ngáûp ïung. - Mæång cung cáúp næåïc tæåïi trong muìa khä, thoaït næåïc trong muìa mæa, giuïp ræîa pheìn, màûn, caïc cháút âäüc vaì ìlam âæåìng váûn chuyãøn - Kãút håüp nuäi träöng thuyí saín trong væåìn.
10. 10 2.2.2. Kêch thæåïc mæång. Kêch thæåïc mæång thæåìng âæåüc quyãút âënhìy theo tu caïc yãúu täú: - Âëa hçnh cao hay tháúp. - Âäü sáu cuía táöng sinhì phen. - Giäúng cáy träöng vaì chãú âäü nuäi, träöng xenì trongn. væå Baíng 1. Kêch thæåïc lêp væåìn cáy àn traïi cuía näng dán åí ÂBSCL. Loaûi cáy träöng Räüng màût Räng âaïy Cao Tè lãû (m) (m) (m) (âaïy/màût) Bæåíi 5,8 - 7,0 6,8 - 9,0 0,3 - 0,4 1,2 - 1,3 Cam máût 5,7 - 7,1 7,1 - 8,7 0,0 - 0,3 1,1 - 1,2 Cam saình 5,3 - 9,0 6,2 - 10 0,0 - 0,3 1,2 - 1,3 Quyït tiãöu 5,0 - 6,9 6,3 - 7,9 -0,1 - 0,5 1,1 - 1,3 Quyït xiãm 5,1 - 6,5 6,3 - 8,1 0,2 1,1 - 1,2 Chanh 6,6 - 7,4 8,0 - 8,5 -0,2 - 0,3 1,1 - 1,2 Äøi 7,2 - 7,5 7,9 - 9,0 0,2 - 0,4 1,1 - 1,3 Taïo 4,4 - 6,0 6,4 - 8,0 0,0 - 0,3 1,3 Xa bä 5,0 - 7,7 6,0 - 8,9 -0,1 - 0,4 1,2 - 1,3 Chäm chäm 6,2 - 6,6 7,7 - 7,9 -0,3 - 0,2 1,2 Nhaîn 6,2 - 6,8 7,8 - 10,0 -0,2 - 0,4 1,1 - 1,2 Xoaìi 7,5 - 7,6 9,4 - 10,4 0,2 - 0,4 1,4 Biãún âäüng 4,4 - 9 6,0 - 10,4 -0,3 - 0,5 1,1 - 1,4 Baíng 2. Tyí lãû væåìn cáy bë uïûpng cuía ngá näng dán åí ÂBSCL. Loaûi cáy träöng Tyí lãû (%) Cam máût 27,7 Cam saình 15,1 Quyït tiãöu 38,4 Quyït xiãm 6,5 Chanh 38,5 ÄØi 26,7 Taïo 35,3 Xa bä 70,6 Chäm chäm 43,8 Nhaîn 28,0 Trung bçnh 31,3
11. 11 Baíng 3. Kêch thæåïc mæång væåìn cáy àn traïi cuía näng dán åí ÂBSCL. Loaûi cáy träöng Räüng màût Räng âaïy Cao Tè lãû (m) (m) (m) (âaïy/màût) Bæåíi 2,5 - 3,1 1,5 - 1,9 1,0 - 1,4 1,6 - 1,9 Cam máût 2,6 - 3,5 1,6 - 2,1 1,1 1,6 - 1,7 Cam saình 2,8 - 5,0 1,7 - 4,0 1,0 - 1,5 1,1 - 1,8 Quyït tiãöu 2,2 - 4,0 1,1 - 2,5 1,0 - 1,5 1,7 - 2,0 Quyït xiãm 2,4 - 3,8 1,2 - 2,3 1,0 - 1,3 1,5 - 2,0 Chanh 2,5 - 3,3 1,5 - 2,0 1,0 - 1,1 1,7 Äøi 2,3 - 3,3 1,3 - 2,1 1,1 - 1,5 1,6 - 1,8 Taïo 3,6 - 4,0 2,0 - 2,3 1,0 - 1,4 2,0 Xa bä 2,3 - 2,7 1,0 - 1,7 1,0 - 1,6 1,6 - 2,1 Chäm chäm 2,8 - 3,0 1,6 - 1,8 1,0 - 1,1 1,6 - 1,9 Nhaîn 2,8 - 4,6 1,7 - 2,9 1,0 - 1,2 1,6 - 1,7 Xoaìi 4,0 - 7,0 2,2 - 7,0 1,0 - 1,4 1,4 Biãún âäüng 2,0 - 7,0 1,0 - 7,0 1,0 - 1,6 1,1 - 2,1 Baíng 4. Tyí lãû sæí duûng mæång lêp cuía näng dán åí ÂBSCL. Loaûi cáy träöng Räüng lêp/räüng Tyí lãû sæí duûngTy í lãû sæí duûng lêp mæång mæång (%) (%) Bæåíi 2,0 - 2,8 31,2 68,8 Cam máût 1,6 - 2,6 31,1 68,9 Cam saình 1,7 - 2,3 33,9 66,1 Quyït tiãöu 1,9 - 2,3 33,3 66,7 Quyït xiãm 1,7 - 2,2 34,3 65,7 Chanh 2,0 - 3,0 29,3 70,7 ÄØi 2,2 - 3,3 27,2 72,8 Taïo 1,5 - 1,8 42,5 57,5 Xa bä 2,3 - 3,4 28,9 71,1 Chäm chäm 2,2 31,2 68,8 Nhaîn 1,6 - 2,4 35,2 64,8 Xoaìi 1,1 - 2,4 41,4 58,6 Trung bçnh 1,1 - 3,4 33,7 66,3 Bãö màût vaì chiãöu sáu cuía mæång thæåìng phuû thuäöuü caoc va cuíìao lêp.chiã Tè lãû mæång/lêp thæåìng laì 1/2. Chiãöu sáu mæång tæì 1-1,5m tuyì âëa hçnh, táöng sinh
12. 12 pheìn Vaïch bãn cuía mæång (cuîng nhæû tmà bãn cuía lêp) luän luän phaíi coï âäü nghiãng (taì ly) khoaíng 30-45 âäü âãø traïnh suûp låî. Tyí lãû sæí duûng âáút mæång thay âäøi khoaíng 30- 35%. 2.2.3. Kêch thæåïc lêp. Lêp âån: ÅÍ nhæîng vuìng âáút coï âäü dáöy táïöcng mo canhíng, ta âènh luî cao,út âácoï pheìn thç coï thãø thiãút kãú lêp âån âãø träöng mäïüp træ haîìa ng,phe giuìn nhanh, dãù bäú trê âäü cao lêp Lêp coï thãø räüng 4-5m. Lêp âäi: ÅÍ nhæîng vuìng âáút coï âäü dáöy táïöcng kha canhï, âènhta luî væìa phaíi, âáút täút thç lêp âäi thæåìng âæåüc thiãút kãú. Lêp âäi âæåüc duìngì ng,trä öcongï 2khi ha 3ì hang (daûng tam giaïc, chæî nguî). Chiãöu räüng lêp thay âäøi tuìy loaûi cáy, tæì 6-12m. Trong træåìng håüp muäún thoaït næåïc nhanh trong muìa mæa, coï thãø xeí caïc mæång pheìn nhoí trãn lêp. Khi sæí duûng lêp âäi cáön phaíi íbamí âäo âaü bàòng cuía màût lêp âãø traïnh cho caïc haìng träöng giæîa lêp bë thiãúu næåïc trong muìa khä hay lêp bë ngáûp uïng trong muìa mæa. Noïi chung, chiãöu cao lêp tuìy thuäüc vaìo âènh luî trong nàm, tuy nhiãn chiãöu cao lêp thêch håüp cho háöu hãút cáy àn traïi åí ÂBSCL laìû cca næåïchï mæc cao nháút trong nàm khoaíng 30cm. 2.2.4. Hæåïng lêp. Cáön xáy dæûng hæåïng lêp song song hay thàóng goïc våïi båìø bao, dãù âã daìng âiãöu tiãút næåïc trong væåìn. Âäúi våïûi ica cáyïc æa loa traîng, nãn bäú trê lêp theo hæåïng Bàõc-Nam âãø nháûn âæåüc nhiãöu aïnh saïüng,c la ûngæåi bäú trê lêp theo hæåïng Âäng-Táy cho nhæîng loaûi thêch boïng rám. 2.2.5. Kyî thuáût lãn lêp. Lãn lêp theo läúi cuäún chiãúu Trong nhæîng vuìng coï låïp âáút màût täút vaì låïp âáút dæåïi khäng xáúu làõm thç kyî thuáût lãn lêp theo läúi cuäún chiãúu âæåüc aïp duûng. Âaìo låïp âáút màût mæång âáúp laìm chán lêp, sau âoï traíi låïp âáút sáu laìm màût lêp. Caïch laìm náöy âåî täún chi phê, tuy nhiãn sau âoï cáön lãn mä bàòng âáút täút, cuî (duìng âáút màût ruäüng, baîi säng,ì bun mæång phåi khä hay âáút væåìn cuî) âãø träöng, traïünh âä gáyüc ngä cáy con. Coï thãø träöng mäüt vaìi vuû chuäúi, cáy phán xanh træåïc khi träöng cáy träöng chênh (Hçnh 2).
13. 13 Hçnh 2. Lãn lêp theo läúi cuäún chiãúu Lãn lêp theo kiãøu kã âáút, theo bàng hay âáúp mä. Trong nhæîng vuìng coï låïp âáút màût moíng, låïp âáút dæåïi khäng täút, coï pheìn thç coï thãø lãn lêp theo läúi kã âáút, âáúp thaình bàng hay mä. - Lãn lêp kã âáút: Âaìo låïp âáút màût íå mæång thæï nháút âæa qua lêp thæï nháút bãn traïi, sau âoï âæa låïp sáu cuía mæång thæï nháút traíi lãn ìlam chán lêp thæï hai bãn phaíi, tiãúp âãún úláy låïp âáút màût íå mæång thæï hai traíi lãn ìlam màût lêp thæï hai. Láúy låïp âáút sáu cuía mæång thæï hai traíi ìlam chán lêp thæï ba vaì âaìo låïp âáút màût mæång thæï ba traíi lãn ìlam màût lêp thæï ba. Tiãúp tuûc nhæ váûy cho âãún lêp cuäúi cuìng ( Hçnh 2). - Lãn lêp theo bàng hay âàõp thaình mä: Âaìo låïp âáút màût íå mæång traíi daìi thaình mäüt bàng íå giæîa doüc theo lêp, sau âoï âáúp låïp âáút sáu cuía mæång vaìo hai bãn bàng. Cáy âæåüc träöng ngay trãn 2 bàng doüc lêp. Cáön læu ïy âáúp låïp âáút íå hai bãn bàng luän luän tháúp hånmà ût bàng, âãø coï thãø ræía âæåüc caïc âäüc cháút khi mæa, khäng tháúm vaìo bàng (Hçnh 3). Hçnh 3. Lãn lêp theo bàng Trong træåìng håüp âàõp thaình mä thç låïp âáút màût âæåüc táûp trung âàõp thaình caïc mä âãø träöng cáy ngay sau khi thiãút kãú (kêch thæåïc, khoaíng caïch tuìy theo loaûi cáy träöng), pháön âáút xáúu cuía mæång âæåüc âáúp vaìo pháön coìn ûlai cuía lêp vaì tháúp hån màût mä (Hçnh 4).
14. 14 Hçnh 4. Lãn lêp theo läúi âàõp mä Âiãøm quan troüng cáön læu ïy khi âaìo mæång lãn lêp ìla khäng nãn âaìo mæång sáu quaï táöng sinh pheìn (låïp âáút seït maìu xaïm xanh) vç seî âæa pheìn lãn màût gáyâä üc cho cáy. 2.2.6. Xáy dæûng båì bao, cäúng boüng. Båì bao. Viãûc xáy dæûng båì bao quanh væåìn ráút quan troüng trong âiãöu kiãûn íå ÂBSCL vç: - Laì âæåìng giao thäng váûn chuyãøn trong væåìn. - Laì nåi xáy dæûng cäúng âáöu mäúi âãø âiãöu tiãút næåïc. - Nåi träöng caïc haìng cáy chàõn gioï. - Haûn chãú ngáûp luî trong muìa mæa. Màût båì bao thæåìng räüng âãø kãút håüp träöng cáy chàõn gioï, chiãöu cao båì bao âæåüc tênh theo âènh luî cao nháút trong nàm. Song song våïi båì bao ìla caïc mæång båì bao, nãn thiãút kãú räüng vaì sáu hån mæång væåìn âãø coï thãø ruït hãút næåïc ra khoíi væåìn khi cáön thiãút. Cäúng boüng. Tuìy theo diãûn têch væåìn låïn hay nhoí maì thiãút kãú coï mäüt hay nhiãöu cäúng chênh goüi ìla cäúng âáöu mäúi, cäúng âáöu mäúi âæa næåïc vaìo chotoa ìn caí khu væûc, nãn thæåìng âàût åí âã bao vaì âäúi diãûn våïi nguäön næåïc chênh, âãø úláy næåïc vaìo hay thoaït næåïc ra âæåüc nhanh, dæûa vaìo sæû lãn xuäúng cuía thuyí triãöu. Kêch thæåïc cuía cäúng thæåìng thay âäøi theo diãûn têch væåìn. Nãn choün âæåìng kênh cäúng thêch håüp âãø trong khoaíng thåìi gian næåïc rong, læåüng næåïc vaìo væåìn âuí theo yï muäún. Vë trê âàût cäúng cao haythá úp tuìy vaìo læåüng næåïc cáön giæî ûlai trong caïc mæång væåìn, sau khiâa î xaí hãút næåïc. Coï thãø thiãút kãú mäüt nàõp treo íå âáöu miãûng cäúng, phêa trong båì bao, âãø khi næåïc rong thç tæû måí âem næåïc vaìo trong væåìn, muäún thoaït næåïc thç keïo nàõp lãn. Ngoaìi cäúng âáöu mäúi, trong væåìn coìn õlàp âàût thãm nhæîng boüng nhoí âãø âiãöu tiãút næåïc giæîa caïc mæång væåìn vaì mæång chênh dáùn racä úng âáöu mäúi.
15. 15 Boüng coï thãø coï nàõp âáûy hayì khängy vaìo tu ûmuc âêch sæí duûng. Khi trong caïc mæång coï kãút håüp våïi viãûc nuäi träöng thuíûy sathäíún ngthç cä hãúng boüng hoaìnì chènh mäü lat âiãöu ráút cáön thiãút. 2.2.7. Âai ræìng chàõn gioï. Khi thiãút kãú væåìn våïi diãûn têch låïn nåi bàòng phàóng, coï gioï baîo thæåìng xuyãn, cáön phaíi láûp âai ræìõngn chàgioï, vç coï taïc duíûmng tä giaúc âäü gioï, giaím læåüng bäúc håi, âiãöu tiãút nhiãût âäü, giæøîm átrong muìa khä. Ngoaìi ra âai ræìng chàõn gioï coìn taûo âæåüc âiãöu kiãûn vi khêû háu äøn âënh cho cän truìng thuû pháún trong muìa hoa nåí. Choün cáy laìm âaiìng. ræ Cáy laìm âai ræìng phaíi thêch nghi täút våïi khêû háu âëa phæång, caình laï dai chàõc, sinh træåíng khoeí, êt laìm aính hæåíng âãún cáy träöngú chênh.u kãú Nãt håüp âæåüc âãø thuû pháún cho cáy träöng chênh thç caìng täút, hoàûc duìng laìm phán xanh Caïc loaûi cáy thæåìng âæåüc duìng laìm cáy chàõn gioï gäöm coï: phi lao, baûch âaìn, muäöng xiãm, tre, muì u, so âuía hoàûc caïc loaûi cáy àn traïi nhæ xoaìi, mêt, dæìa Hiãûu quaí chàõn gioï. Khoaíng caïch ìma trong âoï täúc âäü gioï giaím xuäúng täúi âa thæåìng bàòng 15-20 láön chiãöu cao cáy duìng laìm âaiìng. ræ Âai ræìng âæåüc träöng thaìnhìng, 2-3 khoa ha íng caïch cáy thay âäøi tuìy theo yãu cáöu chàõn gioï nhiãöu hay êt, trungì 1-1,5m,bçnh tæ khoaíng caïch haìng 2-2,5m. Hæåïng âai ræìng. Âai ræìng chênh thæåìng âæåüc bäú trê thàóng goïc våïi hæåïng gioï coï haûi, nãúu hæåïng gioï khäng øän âënh thç bäú trê xiãn goïc 30ü. âäNãúu gioï nhiãöu,ì ngthæå xuyãn thç trong caïc lä, lêp träöng coï thãø bäú trê thãm âai ræû,ì hæång phuïng óthàng goïc våïi âai ræìng chênh, song song våïi caïc haìng cáy àn traïi vaì chè nãn träöìngng. 1-2 ha ÅÍ ÂBSCL êt khi coï gioï baîo låïn, nhæng thènhíng thoa cuîng coï nhæîng cån läúc thæåìng xaíy ra trong muìa mæa hay bë aính hæåíng båíi nhæîng tráûn baîo låïn thäøi qua miãön Trung vaì miãön Bàõc. Doï, âotuy mæïc âäü chàõn gioï khäng cáön coï qui mä laì âai ræìng chàõn gioï nhæng chung quanhì væån nãn träöng nhæîng haìng cáy låïn chàõn gioï baío vãû cho væåìn, haûn chãú âäø ngaî, giuïp âiãöu hoìa nhiãût âäü, áûøcm væå âäìün. trong Cáy khu væ chàõn gioï âæåüöc ngträ doüc trãnì bå bao, thàóng goïc våïi hæåïng gioï, âãø væìa coï taïc duûng chàõn gioï væìa laìm væîõcng thãm chà båì bao.
16. 16 2.3. Hãû thäúng giao thäng. Thiãút kãú væåìn coï qui mä låïn (nängìng, træå trang traûi) cáön chuï hãïû y thäúng giao thäng váûn chuyãøn: - Âæåìng chênh: Näúi caïc khu trung tám, ban âiãöu haình (nängìng, træå trang traûi) våïi caïc âäüi chuyãn chåí váût liãûu, saín pháøm nãn laìm räüng âãø caïc xe cå giåïi coï thãø traïnh nhau âæåüc. - Âæåìng phuû: Duìng liãn laûc giæîa caïc khu trong âäüi saín suáút, cáön âuí räüng cho hoaût âäüng maïy keïo, xe váûn taíi. - Âæåìng con: Âãø âi laûi chàm soïc, thu hoaûch trong lä, lêp träöng. ÅÍ ÂBSCL coï thãø sæí duûng hãû thäúng kinh mæångìn trong âãø væå váûn chuyãøn. 2.4. Caïc cäng trçnh phuû. - Nåi thiãúu næåïc næåïc cáön phaíi thiãút kãú caïc häú chæïa næåïc, nháút laì coï xen canh thãm hoa maìu phuû. - Nãúu coï âiãöu kiãûn nãn xáy bãø chãú biãún, dæûîu træî cå. phán hæ 2.5. Khoaíng caïch träöng. Thay âäøi tuìy loaûi cáy, cáön bäú trê thêch håûü psinh cho træå sæ íng, phaït triãøn láu daìi. Coï thãø träöng dáöy trong giai âoaûn âáöu nhængï pha sauíi tèaâo boí båït khi cáy giao taïn âãø giæî khoaíng caïch thêch håüp. Cáön kãút håüp khoaíng caïch träöng våïi kiãøu träöng thêch håüp. - Hçnh vuäng vaì chæî nháût: Laì kiãøu träøö biãngú phän, trãn lêp träöng 2 haìng theo daûng hçnh vuäng hay hçnh chæî nháût, økiãu träöng naìy dãù daìng aïp duûng cå giåïi hoaï vaì chàm soïc. - Nanh sáúu: Lêp âæåüc träöng 2 haìng so le, kiãøu träöng naüìpy chothêch trä håöng dáöy. - Chæî nguî: Lêp âæåüc träöng 3 haìng.ì ngHai bça ha träöng theo kiãøu hçnh vuäng, thãm mäüt haìng åí giæîa. Kiãøu träöng naìüyc tàng15% säâæåú cáy, nhiãöu hån so våïi kiãøu träöng hçnh vuäng. - Tam giaïc: Lêp träöng 3 haìng. Haiìng ha bça träöng theo kiãøu chæî nháût, thãm 1 haìng åí giæîa. Kiãøu träöng náöüy ctàng 50% âæå säú cáy so våïi kiãøu träöîng nhá chæût.
17. 17 2.6. Träöng vaì nuäi xen trong væåìn. Mäüt hãû thäúngì væån, ao, chuäöng (V.A.C)ü håp lyï seî âemûi hiãla ûu quaí kinhú cao tã vç âaî: - Sæí duûng mäüt caïch triãût âãø âáút âai (caí màût næåïc) vãö diãûn têch láùn tiãöm nàng dinh dæåîng vaì aïnh saïng. - Âa daûng hoaï saín pháøm, giuïp äøn âënhûp thu khi nhá giaï caí thë træåìng biãún âäüng. - Sæí duûng cäng lao âäüng coï hiãûu quaí cao. Ngoaìi viãûc chàn nuäi gia suïc, gia cáöm, nuäi träöng thuíy saín, nãn bäú trê thãm viãûc nuäi ong trong væåìn âãø tàngì ngcæå thuû pháún hoa. B. VÆÅÌN ÆÅM. 1. MUÛC ÂÊCH THAÌNH LÁÛP VÆÅÌN ÆÅM. Vç cáy àn traïi laì cáy âa niãn nãn trong giai âoaûn cáy con cáön âæåücï chàmc täú sot måïi baíoí âam âæåüc sæû sinh træåíng vaì phaït triãøn láu daìi âãø cho nàng suáút cao, pháøm cháút täút. Doï âo, viãûc thaình láûp væåìn æåm coï muûc âêch cung cáúp cáyö conn täút, thuá giäúng vaì säú læåüúngng giä nhiãöu. 2. CHOÜN ÂËA ÂIÃØM THAÌNH LÁÛP VÆÅÌN ÆÅM. Choün âëa âiãøm thaình láûp væåìn æåm cáön læu yï caïc yãu cáöu: - Âáút coï thaìnhö phán sa cáúu nheû, bàòng phàîó ng,vaì giæ thoaït næåïc täút, táöng canh taïc dáöy khoaíng 30-50cm. - Væåìn gáön nguäön næåïûc,n thuá låüi viãûc giao thäng nhæng cáön traïnh xa âæåìng låïn âãø traïnh äön, ä nhiãùm, khäng bë máút vaì láùn giäúng do ngæåìi qua laûi. - Væåìn cáön coïïnh a saïng âáöy âuí, khäng khê trong laình, traïïngnh gio hæåï coï haûi vaì laìm raìo chàõn gioï. - Væåìn æåm nãn bäú trê gáön væåìn saín xuáút. 3. BÄÚ TRÊ CAÏC KHU VÆÛC TRONG VÆÅÌN ÆÅM. Væåìn æåm coï thãø chia ra thaình caïûc c:khu væ - Khu cáy con: Khu væûc naìy duìng gieo häüt giäúng âãø láúy cáy con âem träöng, laìm gäúc thaïp vaì giám caình. Thiãút kãú nhiãöu luäúúngng trä räöüng,ng trungluä bçnhì tæ 1,5- 2,0m, cao 15-20cm, coï âäü däúc khoaíng 15 âäü. Giæîa haiö luäng únãnng chæträìa 1 läúi âi laûi
18. 18 räüng khoaíng 50cm, âãø dãù chàmïc sovaì dãù daìng thæûc hiãûn thao taïc (thaïp). Trong khu væûc náöy coï thãø xáy dæûng bäön giám âãø giám caình. - Khu ra ngäi (âënh hçnh): Duìng âãø träöng bäöi dæåîng caïc cáy con täút âaî âæåüc choün loüc, caình giám âaîù ra hoàûc rã cáy âaî chiãút, thaïp xong. - Khu cáy giäúng: Nãúu coï âiãöu kiãûn âáúûtn âai låü thuái nãn bäú trê khuûc væ träöng caïc cáy meû täút âãø láúy traïi, caình hay màõt thaïp. Væåìn æåm khi sæí duûng láuì ngay seî têchû tu nhiãöu máöûmnh, bã do âoï cáön coï kãú hoaûch luán canh (träöng caïc cáy hoü âáûu) âãøú cat, íhai ûtanû chão âáú sáuûnh. bã Thåìi gian sæí duûng caïc khuûc væ æåm cáy con vaì ra ngäi trung bçnh khoaíng 2-3 nàm. 4. GIEO TRÄÖNG VAÌ CHÀM SOÏC CÁY CON. Âäúi våïi cáy àn traïi coï pthã duøû ang caïc phæång phaïp nhánúng giä nhæ träöng häüt, thaïp caình, ïthap màõt, chiãút vaì giám caình. Tuìy theo giäúng, âiãöu kiãûn âáút âai, kyî thuáût canh taïc maì choün caïch nhánúng giä thêch håüp. 4.1. Cáy träöng häüt. Choün traïi täút, chên âáöy âuí, khäng sáu bãûnh. Láúy häüt to, nàúûy nghä ü(khängt lá näøi trong næåïc), hçnh daûng bçnhì thæång. Træåïc khi gieo cáön ræía saûch häüt, âãø raïo trong khäng khê vaì xæí lyï thuäúc saït khuáøn. Âäúi våïi häüt coï voíï dác, öâáyû nãnp bã ngámø vo í,næå xæí lyï hoïa cháút, xæí lyï nhiãût taûo âiãöu kiãûn cho häüt huït næåïc náøy máöm. Häüt sau khi âæåüc láúy raí khoi traïi cáön gieo caìng såïm caìng täút, nãúu chæa gieo âæåüc ngay thç nãn giæî nåi thoaïng maït. Nãúu muäúìn ike thåïoì ida gian cáút giæî,ö nãnn tä træî häüt trong âiãöu kiãûn laûnh. Âáút gieo häüt âæåüc caìy, xåïi 1 láön, sau âoïù nbæ ra,ìa xæ nhuyãí lyï thuäúc saøïnt khuá træåïc khi gieo häüt khoaíng 3ì ngay. Khäng nãn gieo häüt quaï sáu, âäü sáu gieo trung bçnh khoaíng 1-2cm vaì khoaíng caïch giæîa caïc häüt laì 5-10cm ï(tuc ìhäyü kêcht). Du thæåìng råm raû che phuí âáút âãøø m.giæ Sauî á khi häüt naíy máöm nãn phunúc thuä ngæìa sáu,û bãnh âënh kyì 1-2 tuáön/láön. Âäúi våïi cáy con moüc yãúu, coï thãø duìng urã, DAP, näöng âäü 0,1% phun 1 tuáön/láön giuïp cáyït pha triãøn täút. Khi cáy con cao khoaíng 10-15cm, choün nhæîng cáyï phat triãøn âäöng âãöu, khoeí maûnh chuyãøn sang khu væûc ra ngäi. Khoaíng caïch träöng cáy con åí khu væûc naìy thay âäøi trung bçnh tæì 20-40cm giæîa caïc cáy vaì 20-40cm giæîa caïc haìng, tuìy theo giäúng vaì thåìi gian träöng. Cung cáúp âáöy âuí næåïc, laìm coíì, bophoïìn ngphán træ vaì sáu bãûnh.
19. 19 4.2. Cáy thaïp. Læûa choün gäúc thaïp thêchüp, cohåï khaí nàngút kãhåüp täút våïi màõt thaïp (cuìng hoü). Gäúc thaïp phaíi sinh træåíng maøûinh, tho tuäü cao, giuïp cáyï ptha cho nàng suáút vaì pháøm cháút traïi täúút.c Gä thaïp cáön thêchüp hå våïi âiãöu kiãûn âáút âai nhæ sa cáúu âáút, âäü dáöy táöng canh taïc, âäü pH, âäü màûìn,n, phe áøm âäü âáút vaì dinh dæåúîc ng thaï Gäp coï khaí nàng âãö khaïng täút âäúi våïi caïc loaûi náúm trong âáút nhæ Fusarium, Phytophthora Caình (hay màõt) thaïp âæåüüc ncho tæì cáy meû cho nàng suáút cao, pháøm cháút täút qua mäüt thåìi gian êt nháút laì 3-5û vu thu hoaûch, tuìy theo loaûi giäúng träöng. Cáy meû khäng bë sáu bãûnh, nháút laì caïûcnh bã do virus. Caình (hay õmàt) thaïp phaíi coìn tæåi, coï sæïc säúng maûnh. Cáön laìm nhaûîi ntãn ghi giä úlang, nguäön gäúc, ngaìy láúy caìnhõ (hayt) mà âãø traïnh láùn läün giäúng. Nãúu chæa këp sæí duûng, cáöõn t)giæ trongî ca âiãìnhö u(mà kiãûn maït, áøm, thåìi gian cáút giæî khängïo daì ike quaï 10 ngaìy âãø íbamí sæo âaïc säúng khiï p.tha Læûa choün kiãøu thaïp thêch håöüp:m ca Gäïc kiãøu thaïp caìnhï nhæp nãm, tha luäön voí, thaïp aïp Caïc kiãøu thaïp màõt âæåüc sæø íbiã duúnû langì phä thaïp cæía säø (chæî U xuäi hay U ngæåüc), thaïp chæî T xuäi hay ngæåüc Chàm soïc cáy con âaî thaïp xong: Thäng thæåìng khoaíng 3 tuáön sau khi thaïp coï thãø biãút âæåüc kãút quaí. Tiãún haình càõt âoüt gäúc thaïp vaì caïc tæåüc, caình cuía gäúc thaïp (nãúu coï) âãø giuïp caình (hayõ t)mà thaïp phaït triãøn nhanh.õm Càcoüc buäüc giæî chäöi thaïp âaî phaït triãøn, giuïp cáy moüc thàóng. Phunúc thuä træì sáuû bãnh âënh kyì, laìm coí, boïn phánì tæå vaïi âuí næåïc. Khi cáy thaïp cao khoaíng 15-20cm, coï thãø vä báöu âáút âæaû sangc ra khu væ ngäi âãø chàm soïc tiãúp tuûc. Khi cáy âaût âæåüc chiãöu cao khoaíng 30-50cm thç coï thãø âæa ra væåìn träöng. 4.3. Caình giám. Láúy caình tæì cáy meû coï tiãuøn tæångchuá tæû nhæ træåìng håüp láúy caình (hayõt) mà gheïp. Sau khi cáy ra rãù (thåìi gian trung bçnh tæì ï1-6ng tha tuìy giäúng),ún tiã haình âàût caình vaìoö báu âáút räöi âæa sang khu væûc ra ngäi âãø ïchàmc. Læu so yï trong giai âoaûn chuyãøn tiãúp tæì mäi træåìng giám sang báöu âáút, cáy ráút dãù bë heïï cáo öchãn úgiæt, îdo âo cáy con nåi thoaïng maït, tæåïi áøm thæåìng xuyãnì âæa vadáön ra nàõng. 4.4. Caình chiãút. Choün cáy meû coï tiãu øchuán tæång tæû nhæ trãn. Sau khi chiãút ra rãù (coï rãù cáúp 2), tiãún haình càõt nhaïnh ìâæao giám va íå khu væûc ra ngäi. Mäi træåìng giámï nhanh chiãút cáön tåi xäúp (âáút träün tro tráúu vaì öphánng hoai chuä muûc, hoàûc mäi træåìng caït) âãø dãù
20. 20 nhäø âem träöng. Tæåïi áøm thæåìng xuyãnïp cáygiu mau häöi phuûc. Thåìi gian giám trung bçnh khoaíng 1-2 thaïng, tuìy tçnh hçnh sinh træåíng. 5. MÄÜT SÄÚ ÂIÃØM CÁÖN LÆU YÏ KHI XUÁÚT CÁY CON KHOÍI VÆÅÌN ÆÅM. Cáy con âem träöng phaíi khoeí maûnh, daûng úhçnht (mo täüc thàóng,ï nhanh laï phán bäú âãöu), khäng sáu bãûnh vaì phaït triãøn âäöng âãöu.ï Træång cáyïc conkhi bænãn tæåïi âáøm âáút væåìn æåm mäüt ngaìy, bæïng cáy con coï mang theo báöu âáútí se lãîû giu ïp tàng ty säúng khi âem träöng. Coï thãø nhäø cáy rãùï trác khiön, nhätræåø cuîng phaíi tæåïi âáøm âáút væåìn æåm âãø traïnh bë âæït rãù vaöìng âem ngay. trä Læu ïy traïnh láùn läün giäúng khi di chuyãøn, trong træåìng håüp mang âi xa nãn boï cáy trong báöu beû chuäúi (chuäúi häüt), mo cau , cung cáúp âuí næåïc, traïnh nàõng vaì gioï nhiãöu. Sau khi träöng nãúu cáy con bë ruûng laï, chãút, cáön kiãøm tra laûi caïc âiãøm sau: - Âáút bë uïng næåïc hoàûc khäng cung cáúp âuí næåïc. ùÂámú phet nhiãìn, màûn hoàûc coï nhiãöu cháút hæîu cå chæa phán huíy. - Sáu bãûnh. - Sæí duûng phán boïn quaï nhiãöu vaì boïn chaûm rãù. - Hãû thäúng rãù cáy con khäng phaït triãøn âáöy âuí (êt rãù nhaïnh). C. PHÆÅNG PHAÏP NHÁN GIÄÚNG. 1. NHÁN GIÄÚNG HÆÎU TÊNH. Nhán giäúng bàòng häüt váùn coìn âæåüc aïp duûng åí mäüt säúí næå næåïïc nhiãc ût âåïi vaì å ta, vç coï nhæîng æu øâiãm: - Dãù laìm, nhanh nhiãöu vaì reí tiãön, cáy coï tuäøi thoøü nga cao,î êt do âä hãû thäúng rãù moüc sáu, êt bë bãûnh do virus (do bãûnh thæåìng êt khi lan truyãön qua häüt). Tuy nhiãn phæång phaïp náöy coï nhæîngút khuyã âiãøm: - Cáy láu cho traïi, thæåìng khäng giæî âæåüc âàûc tênh cuía cáy meû. Trong âiãöu kiãûn vuìng canhï tac coï táöng âáút träöng moíng, mæûc næåïc ngáömú cao,ng khäng nhæî ng giä chëu âæåüc ngáûp næåïc seî khängït triãøpha n täút khiöng trä bàòng häüt. Khi nhán giäúng bàòng häüt cáöïn læucaïc y yãu cáöu sau: - Choün traïi âãø láúy häüt tæì cáy meûú cot ïcao, nàng phá suáøm úchát täút, nãnú ylá traïi åí cáy meû âaî choïi tra äøn âënh. - Traïi coï hçnh daûng täút nhæ to, âeûp, moüc ngoaìi aïnh saïng, khäng sáu bãûnh, khäng dë hçnh vaì phaíi chên âáöy âuí.
21. 21 - Tæì traïi choün nhæîng häüt âãöu âàûn, âáöy chàõc khäng láúy nhæîng haût näøi trong næåïc. Gieo häüt caìng nhanhìng ca täút, tuy nhiãn âäúi våïi mäüt säú loaìi cáön coï thåìi gian chên sinh lyï måïi náøy máöm nhæ maíng cáöu, coïc - Khi gieo häüt cáön cung cáúpø âum,í âä á úi våïi nhæîng haût cæïng voí dáöy, cáön xæí lyï nhæ âáûp bãø voí, maìi moíng voí hoàûc xæí2SO lyï4, nhiãvåïûi acidt âä üH cao ø âã häüt dãù huït næåïc náøy máöm. Khäng gieo häüt quaï sáu, chàût, âáút phaíi tåi xäúp dãù tháúm thoaït næåïc (nhiãût âäü cáönút thiã âãø häüt náøy máöm khoaí0C ngtrong 24-35 âiãöu kiãûn nhiãût âåïi). - Sau khi häüt náøy máöm cáön phaíi chàm soïc täút cáy con, cung cáúp âáöy âuí næåïc, dinh dæåîng (coï thãø phun âënhì âakyûm vaì kali hay caïc håüp cháút dinh dæåûcî ng). Viã phoìng ngæìa sáu bãûnh cáön tiãún haìnhìi. këp thå 2 NHÁN GIÄÚNG VÄ TÊNH. Laì phæång phaïp âæåüc aïp duûøng biã phäún hiãûn nay cho cáy àn traïi, gäöm coï chiãút caình, giám caình, ïptha caình, ïptha màõt. 2.1. Phæång phaïp chiãút caình. Laì phæång phaïp duìng âiãöu kiãûn ngoaûi caínhü pthêch âãø hågiuïp mäüt bäü pháûn cuía cáy (thán, caình, rãù) taûoù rahçnh rã, thaình mäüt caï thãø måïi coï thãø säúng âäüc láûp våïi cáy meû. Phæång phaïp náöy coï nhæîngøm æu âiãnhæ: - Dãù laìm, cáy träöng giæî âæåüc âàûc tênh cuía cáy meû. - Thåìi gian nhán giäúng nhanh (1-6 thaïng), mau cho traïi. - Thêch håüp cho nhæîng vuìng âáút tháúp, mæûc næåïc ngáöm cao vç hãû thäúng rãù moüc caûn. - Nhán giäúng âæåüc nhæîngú nggiä khäng häüt. Tuy nhiãn, coï mäüt säú khuyãút âiãøm: - Cáy mau cäùi, dãù âäø ngaî hån. - Säú læåüng giäúng nhán ra ìthæång tháúp (vçì tæ mäùi cáy meû nãn chiãút khoaíng 10 nhaïnh mäüt láön),úu nã chiãút nhiãöu seî laìm aính hæåíng sæû sinh træåíng cuía cáy meû. - Coï thãø mang theo máöûmnh bã (nháút laì bãûnh do virus, vi khuáøìn ) cáy tæ meû. 2.1.1. Nguyãn tàõc chiãút. Nguyãn tàõc chung cuía phæång phaïp náöy laì laìm ngæng sæû di chuyãøn xuäúng cuía caïc cháút hæîu cå nhæ carbohydrates, auxin tæì laï chäöi ngoün. Caïc cháút naìy têch luîy laûi
22. 22 gáön âiãøm xæí lyï (thê duû khoanhí) vaì vo dæåïi taïc âäüng cuía áøm âäü, nhiãüûp trã âäùü thêch hå seîî moüc ra khi thán caình chiãút váùn coìn dênh trãn cáy meû. 2.1.2. Caïc phæång phaïp chiãút caình. Coï nhiãöu caïchû cthæ hiãûn khaïc nhau tuìy theo cáy cao hay tháúp, nhaïnh moüc âæïng hay xiãn, moüc cao hayït sa âáút, caình dai chàõc hay khäng öm Gäcoï: - Chiãút caình boï báöútu (chiã trong khäng khê). - Chiãút uäún caình trong âáút. - Chiãút caình trong gioí (cháûïu)i âádæåút hay trãn cao. - Chiãút caình láúp gäúc, âáúp mä. Trong caïc caïch laìm trãn thç chiãút caình boï báöu âæåüc aïp duûng phäø biãún nháút. Choün muìa vuû chiãút. Muìa chiãút cáön coï nhiãûtø âämü âä vaüì khäng á khê thêchü håp âãø rãù dãù moüc ra ( nhiãût âäü trung bçnhì tæ 20-30oC cáön thiãút cho viãûcùù ra rã). Nhiãût âäü vaømì áâäü khäng khê cao, cung cáúp âuíø má thç rãù moüc ìranh ca nhanh. Í ÅÂBSCL thåìi vuû chiãút thêchüp hå khoaíng thaïng 12-3 dl haìng nàm âãø träöngìa va mæaìo mu kãú tiãúp. Choün caình chiãút. Choün caình tæì nhæîng cáy meû coïú nàngt cao, suá pháøm cháút täút, äøn âënh tênh traûng khäng choün caình moüc trong taúïu na ïthiãnh saïng, caình coï gai, caình sáu bãûnh, caình láúy tæì cáy meû coìn non chæa cho traïi Cáön choün caình coï tuäøi sinh træåíng trung bçnh khäng non, khäng giaì (caình baïnh teí), tuy nhiãní mä üåt säú loaûi cáy nhæ sáöu riãng cáön choün caình coìn håi non måïi coï khaí nàng ra rãù. Caình coï tæì 3 âãún 4 nhaïnh phán bäú âãöu, âæåìng kênh khoaíng 1-1,5cm. Caình chiãút toï qua laìm cáy meû máút sæïc vaì rãù moüc ra coï thãø khäng âuí sæïc nuäi caình åí giai âoaûn âáöíng.u sinh træå Cháút âäün báöu. Tuìy theo váût liãûu åí tæìng nåi, noïi chung laì cháút âäün báíoö mãuö pham xäíiú âap ím ba vaì giæøîm á täút. Loaûi cháút âäün duìøng biã phäún laì rãù luûc bçnh, coï nåi coìn duìng råm raû (luïa muìa) träün âáúìt,o bedáu, maût cæa träün âáút, tro tráúu,ì xåa dæ Khi sæí duûng cháút âäün báöu khäng träün âáút thç rãù caình chiãút thæåìngïnh phán êt hån.nha AÏp duûng cháút kêch ra rãù. Nhàòm giuïp caình chiãút ra rãù nhanh hån, coï thãø sæí duûng caïc hoaï cháút nhæ NAA (Napthalene Acetic Acid), IBA (Indole Butyric Acid) âãø kêch thêch. Näöng âäü caïc cháút aïp duìûngng thay thæå âäøi tuìy theo loaûi cáy dãù hayï ra kho rãù, ûiloa caình, caïch xæí lyï thängìng thæå tæì 500-1.000ppm. Bäi dung dëch kêch thêch ra rãù vaìo pháön da phêa trãn nåi khoanh voí, âãöiø raïo rä boï báöu. Nãúu ngám,ï nhung cháút âäün báöu thçí phai pha loaîng dung dëch 5-10 láön so våïi
23. 23 caïch bäi. Ngoaìi viãûc sæí duûng NAA,î IBA,ng co cuï thãø nhuïng cháút âäün báöu vaìo 2,4-D âãø kêch thêch ra rãù nhængï våi näöng âäü ráút tháúp, tæì 15-30ppm (âäúi våïi loaûi khoï ra rãù nhæ xa bä thç duìng näöng âäü cao hån gáúp âäi). Viãûc sæí duûng 2,4-D cáön cáøn tháûn vç cháút naìy dãù gáy täøn thæång âãún caình. Caïch pha dung dëch: Noïi chung caïc hoïa cháút duìng kêch thêch ra rãù cáön âæåüöcn pha50 âä vaüì oâã cäø hoaì tan hoaìn toaìn. Thê du,û muäún pha 100ml dung dëch IBA (hay NAA) coï näöng âäü 1.000ppm thç cán 100mg IBA räöi pha vaìo 100ml cäön 50 âäü. Thao taïc chiãúình.t ca Caïch chiãút thäng thæåìng laì khoanhí vo. Duìng daoï ben, khoanh mäüt âoaûn voí trãn caình daìi khoaíng 3-5cm (tuìy loaûi cáy, loaûi caình)ün cacaïìchnh ngo0,5-1m. Läüt hãút pháön voí âæåüc khoanh, caûûcho losaîi gäù âãø traöïn nhvo íliã tråí laûi. Coï thãø boï báöu ngay sau khi khoanh voí hoàûc âãø vaìi ngaìïyo cho nhæ raûa räöi boï báöu (âäúi våïi loaûi cáy coï nhiãöu nhæûa). Âäúi våïi caïc loaûi cáy khoù (xaï rabä) rã sau khi khoanh voí xong, duìng dao raûch vaìo mê voí phêa trãn chäù khoanh 2-4 âæåìng daìi 0,2-0,5cm âãø ítàng nàng kha thaình láûp mä seûo. Duìng cháút âäün báöu boï chàûc laûi nåi khoanh, taûo thaình mäüt báöu hçnh thoi daìi khoaíng 8-10cm, âæåìng kênhì dai khoaíng 5cm äm âãöu chung quanhình. ca Duìng nylon trong âãø bao bãn ngoaìi báöu chiãút laûi giuïp giæî nhiãût âäü vaì áøm âäü täút, giaím cäng tæåïi vaì dãù quan saït khi rãù moüc ra. Nãúu duìng caïc loaûi váût liãûu bao ngoaìi khaïc nhæ laï chuäúi, mo cau, gieí dæìa thç phaíi tæåïi thæåìng xuyãnút la ìnhá trong muìa khä. Læu yï giæî khäng âãø mäúi, kiãún laìm täø (nháút laì cháút âäün báöuíng coï âãúnâáút) rãùaính mo hæåüc ra. Càõt caình. Thåìi gian ra rãù nhanh, ûchám tuìy theo loaìi cáy, täút nháút laì quan saït tháúy trong báöu chiãút coï rãù cáúp hai (rãù nhaïnh)ì imo khoaücí rang da 2-3cm thç càõt caình, khäng nãn giæî caình chiãút quaï láu trãn cáy meû vç laìm caình máút sæïc do khäng nháûn âuí dinh dæåîng vaì næåïc. Duìng cæa hoàûc keïïon be càõt phêa dæåïi báöu chiãút caïch khoaíng 1-2cm âãø haû báöu xuäúng. Coï thãø âemöng trä ngay, nhæng täút hån laì giám vaìúot âámäüt thåìi gian âãø caình moüc nhiãöu rãù nhaïnh giuïíp tànglãû sätyúng sau khi träöng. Ngoaìi caïch chiãút caình boï báöu, coï thãø aïp duûng caïc caïch chiãút khaïc nhæ: - Chiãút uäúnì canh trong âáút: Âäúi våïi cáy coï caình daìi, dai coï thãø uäút,ú n caình vaìo âá chäø tiãúp xuïc våïi âáút âæåüc khoanh voí âãø rãù dãù moüc ra. - Chiãút caình vä gioí (cháûu): Uäún cong caình, chän mäüt pháön caình vaìo gioí (cháûu) âãø caình ra rãù, taûo ïcáyi mo måüc trong gioí (cháûu), sau âoï càõt khoíi cáy meû. Gioí (cháûu) coï thãø âàût dæåïi âáút hay trãn cao.
24. 24 - Chiãút caình láúp gäúc, âá úTrãnp mä: gäúc cáy sau khi âäún taïi sinh coï nhiãöu caình moüc ra, khi caình moüc daìi khoaíng 8-12cm, duìng âáút hay maût cæa âáúp phuí lãn gäúc chäöi âãø kêch thêch chäöi moüc rãù taûo ïi.cáy må 2.2. Phæång phaïp giám caình. Càõt råìi mäüt pháön cáy nhæ thán, caình, rãù hoàûc laï, âàût trong mäi træåìng thêch håüp âãø taûo ùra va rãì chäöi måïi, hçnhình tha cáy con säúng âäüc láûp vaì mangîng nhæâàûc âiãøm giäúng nhæ cáy meû. Phæångï phap naìy coï nhæîngøm æu âiãnhæ: - Cáy träöng giæî âæåüc âàûc tênh cuía cáy meû. - Cho nhiãöu cáy con, nhanh (trung bçnh 1-4 thaïng), cáy mau cho traïi sau khi träöng. - Nhán giäúng âæåüc caïc giäúng cáy khängüt. hä Tuy nhiãn, coï nhæîng khuyãút âiãøm: - Cáy mau cäùi vaì dãù âäø ngaî do hãû thäúng rãù moüc caûn. - Coï thãø mang theo máöûmnh bã tæì cáy meû, nháút laûnhì ca doïc virus,bã vi khuáøn 2.2.1. Mäi træåìng giám. Coï aính hæåíng âãún tyí lãû ra rãù vaì cháút læåüng rãù. - Mäi træåìng âáút: Thæåìng âæåüc duìng cho giám caình, giám rãù. Âáút coï sa cáúu thët pha caït thç thêch håüp. Coï thãø duìngön 2 phácaït thä träün våïi 1 pháön âáút, chuïú nyï diãût tuyã truìng vaì máöûmnh. bã Tuy nhiãn, mäi træåìng âáút khäng thêchüp hå cho loaûi caình nhiãöu nhæûa, gäù mãöm. - Mäi træåìng caït: Coï thãø sæí duûng räüng raîi vç dãù laìm. Duìng caït xáy dæûng, saûch khäng coï cháút hæîu cå vaì âáút. ìCangï tkhäng thæå giæîø ám täút, doï âo cáön cung cáúp næåïc thæåìng xuyãn. Rãù moüc ra trong mäi træåìng caït thæåìng daìi, ïêtnh phán vaì nha gioìn hån. - Mäi træåìng than buìn: Thæåìngü âæåc träün thãm våïi caït âãø giám, gäöm 2 pháön caït, 1 pháön than buìn. - Mäi træåìng tráúu: Âæåüc sæí duïû ngphä khaø biãún hiãûn nay.ön thayCá tráúu thæåìng xuyãn âãø traïnh máöûmnh. bã Noïi chung, mäüt mäi træåìng giámút cáöntä coï caïc yãu cáöu sau: - Âuí chàûc âãø giæî âæåüc caìnhø giám, têch êt thã thay âäøi trong âiãöu kiãûn áûøcm hoà khä, nháút laì khäng bë co ruït khi khä. - Giæî øám täút, dãù thoaït næåïc, thäng khê. Næåïc coï thãø âæåücì cungng cáúp thæå xuyãn qua hãû thäúng voìi phun sæång âãø duy trç täút âäü áøm.
25. 25 - Khäng coï häüt coí daûi, máûnh.öm Co bãï thãø thanhì ngtru våïi håi næåïc maì khäng taûo håi âäüc. - Khäng bë màûn, pheìn. 2.2.3. Caïch sæí duûngút chá kêch thêch ra rãù. Coï muûc âêch laìm tàng tè lãû caình ra rãù, tàng säú læåüng, cháút læåüng vaì âäü âäöng âãöu cuía rãù taûío caraì ånh giám. Nhæîng cháút kêch thêchû tao rãù âæåüc phäø biãún laì IBA, NAA vaì IAA (Indol Acetic Acid). IBA vaì NAA thæåìng coínhï a hæåíng kêch thêch ra rãù täút hån IAA vç IAA thæåìng khäng bãön trong cáy, phán huíy nhanhïng cho trong dung dëch khäng khæí truìng vaïnhì a saïng. Caïc dung dëch chæïa IAAì IBA va khi pha xong cáön sæí duûng ngay. ûMàt khaïc viãûc kãút håüp nhiãöu dung dëch våïi nhau coï taïc duûng cao hån laì sæí duûng riãng leí. Mäüt säú phæång phaïp xæí lyï gäöm coï: - Nhuïng nhanh: Nhuïng pháön âaïy caình giám trong dung dëch cháút kêch thêch ra rãù khoaíng 5 giáy (thê duû NAA, näöng âäü 1.000ppm). Phæång phaïp naìy nhanh, âån giaín, säú læåüng dung dëchúp há thu trãn mäùi âån vë bãö màût cuía caình øgiámn âënh thç ä vaì êt lãû thuäüöc uâiã kiãûn bãn ngoaìi hån hai phæång phaïp dæåïi âáy. Dung dëch coï thãø sæí duûng nhiãöu láön nhængö cán baío quaín traïnh bäúc håi. Phæång phaïpì ngnaì âæåyü thæåc aïp duûng nhiãöu. - Ngám: Dung dëch xæí lyï âæåüc pha loaîng hån,öng näâäü thay âäøi tæì 20-200ppm. Âaïy caình giám âæåüc ngám trong dung dëch 24 giåì, âàût nåi maït, sau âoï âæa ngay vaìo mäi træåìng giám. Säú læåüng dung dëchû nhán âæåücí båi mäùi caình giámìy tu thuäüc vaìo âiãöu kiãûn mäi træåìng vaì loaûi cáy xæí lyï (nhæîùng mã caöìmnh cogiámìn gä mang laï coï khaí nàngúp há thu dung dëch nhiãöu hån). Dung dëch âæåüc háúp thu quaï qua trçnh thoaït håi næåïc åí laï trong âiãöu kiãûn áøm, khä hån laì laûnh áøm. Viãûc giæî caình giám trong âiãöu kiãûn khäng khêøm á luïc nhuïng tuyû mchá nhæng cho kãút quaí chàõc chàõn hån. Noïi chung, näöng âäü dung dëch aïp duûng thayøi theo âä loaìi, ìthåi gian láúy caình trong nàm vaì loaûi hoaï cháút sæí duûng. - Làn bäüt: Âaïy caình giám âæåüc xæí lyï våïi cháút hoaï cháút kêch thêch träün våïi mäüt cháút mang (bäüt trå tháût mën),öng nä âäü dung dëch aïp duûng thayøi khoa âä íng 200- 1.000ppm cho caình gäù mãöm, âäúi våïi caìnhù giámcæïng gä thç tàngö näng âäü lãn gáúp 5 láön. Coï 2 caïch chuáøn bë: hoàûc nghiãön mënø chátinhú thãt kêch thêch, träün âãöu våïi bäüt hoàûc ngám bäüt trong dung dëch cäön coï cháút xæí lyï âæåüc ïc,hoì saua tan âoï træå cä âàûc âãø cäön bäúc håi chè coìn laûi bäüt. Caình giám sau khi càõt âæåüc xæí lyï ngay âãø giæî âaïy caình coìn tæåi, dãù háúp thuú tchá xæí lyï, khoaíng 2,5cm chiãöu daìi âaïy caình âæåüc laìm áøm våïi næåïc vaì làn trãn bäüt coï chæïa cháút xæí lyï, pháön bäüt dæ trãnüc giuâaïîy bo caíì nhâã øâæå
26. 26 traïnh aính hæåíng âäüc, sau âoï giám ngay trong mäi træåìng giám. Nãn duìng dao choüc thaình raính trong mäi træåìng giám træåïc khi âàût caìnhìo giám âãø tra vaïnh laìm máút låïp bäüt baïm åí caình.ì ngThæå kãút quaí cuía phæångïp phanaìy khängø nä âënh vç coï sæû thay âäøi säú læåüng bäüt baïmình. vaì o ca Khi giám caình cáön læuï ykyî âiãöu kiãûn mäi træåìng, cung cáúp aïnh saïng væìa âuí, âuíø ám, laï giæî khängïo he cho âãún khi rãù phaït triãøn, thoaït næåïc täút cho væåìn giám, nhàût boí laï ruûng, caình chãút vaì phoìng trë sáu bãûìi. nh këp thå 2.3. Thaïp caình, thaïp màõt. Laì phæång phaïp âem caình hay máöm nhaïnh cuía cáy meû coï nhiãøm önhæu æu âiã pháøm cháút täút, nàngú tsuá cao gàõn sangú gäc mäüt loaûi cáy khaïc âãø taûo thaình mäüt caï thãø måïi thäúngút. nhá Æu âiãøm cuía phæångï phap naìy laì: - Cáy con giæî âæåüc âàûc tênh cuía cáy meû, mau cho hoa traïi, tuäøi thoü cao. - Taûo âæåüc nhiãöu cáyú ng.giä - Låüi duûng âàûc tênh täút cuía gäúc gheïp chëu âæûng âæåüc âiãöu kiãûn mäi træåìng báút låüi nhæ haûn, uïng, sáu bãûnh - AÏp duûng âæåüc våïi nhæîng cáy khängüt. hä - Phuûc traïng cho nhæîng cáyì giacäùi, quê. - Taûo âæåüc nhæîng daûng cáyïc nhækha thay âäøi hçnh daûng,ï ghep cho nhiãöu loaûi traïi, cáy luìn âi - Thay âäøi âæåüc tênh traûng âæûc khi gheïp cáy caïi lãn cáy âæûc. 2.3.1. Cå såí kãút håüp cuía gäúc vaì caình (hay màõt) thaïp. Cáúu truïc thán cáy càõt ngangï 3co pháön chênh: låïp voí ngoaìi cuìng coï nhiãûm vuû dáùn nhæûa luyãûn tæì laï xuäúng rãù, pháön gäù phêa trong dáùìn nhærãùû lãna nguyãn caình latæï, pháön giæîa gäù vaì voí laì tæåüng táöng mä phán sinh, ráút moíng, chæïa âáöy cháút dëch coï khaí nàng phán chia nhanh taûo nãn gäù bãn trong vaì voí bãn ngoaìi. Viãûc kãút håüp giæîa gäúc vaì caình (màõt) thaïp gäúnöm bæåïc bä nhæ sau: - AÏp saït pháön tæåüng táöng cuía gäúc våïi caïìpnh vå (màïi õnhau.t) tha - Låïp tãú baìo tæåüng táöìngi cu ngoaía gäúc vaì caìnhõ (hayt) tha ïmàp taûo ra nhæîng tãú baìo nhu mä dênh laûi våïi nhauüi golaì mä seûo. - Caïc tãú baìo nhu mäía cumä seûo phán hoïa thaìnhî nhæng tãú baìo tæåüng táöng måïi, kãút håüp våïi tæåüng táöng nguyãníy cuí thua gäúc vaì caìnhõ (hayt) tha màïp.
27. 27 - Caïc tãú baìo tæåüng táöng måïi taûo ra nhæîngï mäi, gä maù ûbãnch måtrong vaì libe bãn ngoaìi, hçnh thaình sæû kãút håüp maûch giæîa gäúc vaì õcat)ì thanh ï(hayp giu màïp dinh dæåîng vaì næåïc âæåüc váûønn chuyã qua ûi.la 2.3.2 Âiãöu kiãûn âãø thaïp caình (hay màõt). Âãø baíoí âam viãûc thaïp caình (hayõt) thamàình cäng cáön ïlæu ca yïc öâiãu kiãûn sau âáy: - Caïc cáy thaïp våïi nhauí phai cuìng mäüt hoü âãø coï khaútí hå nàngüp cao, kã täút nháút laì cuìng loaìi, thæï träöng. - Gäúc thaïp, caình (hayõ t)mà thaïp cáön coï sæïc sinh træåíng tæång âæång nhau âãø coï khaí nàngú kãt håüp täút. - Hai bäü pháûn thaïp phaíi âæåüc aïp chàût nhau íâã nàngø tàng kãú khat dênh, chäù thaïp khäng âæåüc då, noïng hay bë áøm æåït. 2.3.3. Thåìi vuû thaïp. Tuìy theo loaûi cáy, phæång phaïp thaïp caìnhï hayp mà thaõt, muìa vuû träöng trong nàm maì choün thåìi vuû thêchüp. Mähå üt vaìi kinh nghiãûm choün thåìi vuû thaïp åí ÂBSCL nhæ sau: - Chäm chäm, mêt, dáu, máûn, maîng cáöu (thaïp màõt): Thaïng 9-11 dl. - Xoaìi, vuï sæîa (thaïp màõt, caình): Thaïng 6-10 dl. - Sáöu riãng (thaïp màõt, caình): Thaïng 6- dl - Cam, quyït (thaïp màõt): Thaïng 11-3 dl. 2.3.4. Tiãu chuáøn choün gäúc thaïp. Gäúc thaïp âæåüc choün phaíi coï sæïc säúng cao, thêch håüp våïi âiãöu kiãûn âëa phæång, coï khaí nàng nuäi caình (hayõ t)mà thaïp täút. Gäúc thaïp thæåìngü âæåc chuáøn bëò bàng caïch gieo häüt láúy cáy non laìm gäúc. Tuäøi cuía gäúc thaïp thay âäøi tuìy theo loaûi, phæångïp tha phaïp caình hayï ptha màõt. Thê duû, tuäøi gäúc thaïp cuía mäüt säú loaûi cáy nhæ sau: - Cam, quyït thaïp màõt: Gäúc 1 nàm tuäøi. - Sáöu riãng thaïp màõt: Gäúc 1-2 nàm tuäøi. - Sáöu riãng thaïp chäöi: Gäúc 1-2 thaïng tuäøi. - Chäm chäm thaïp màõt: Gäúc 1-1,5 tuäøi. - Taïo thaïp chäöi: Gäúc 2 thaïng tuäøi.
28. 28 - Mêt thaïp chäöi: Gäúc 6 thaïng tuäøi. - Mêt thaïp màõt: Gäúc 6 thaïøi.ng tuä - Xoaìi thaïp màõt: Gäúc 1-2 nàm tuäøi. - Maîng cáöu thaïp màõt: Gäúc 6 thaïøi. ng tuä - Dáu thaïp màõt: Gäúc 6 thaïøi.ng tuä - Máûn thaïp màõt: Gäúc 1 nàm tuäøi. - Vuï sæîa thaïp caình: úc 6Gä thaïng tuäøi. Ngoaìi ra, coï thãø càn cæï theo âæåìngúc kênh thaïp, gä thay âäøi tæì 0,5-1,5cm. Gäúc thaïp phaíi moüc thàóng, khäng dë daûng, khäng sáu bãûönh,u gai mä nhiãüt säú gäúc thaïp coï thãø sæí duûng gäöm coï: - Cam saình, quyït : Thaïp trãnú gäc cam máût. - Quyït : Thaïp trãnúc gä quyït, cam máût. - Bæåíi : Thaïp trãnú gäc bæåíi. - Cam saình : Thaïp trãnú gäc cam máût. - Sáöu riãng : Thaïp trãnú gäc sáöu riãng. - Chäm chäm troïc : Thaïp trãnúc gä chäm chäm khäng troïc. - Taïo : Thaïp trãn gäúc taïoì ræng. - Mêt Maî Lai, Täú Næî, Täú Táy: Thaïúcp trãn mêt gä nghãû, mêt æåït. - Maîng cáöu xiãm : Thaïp trãnúc gäbçnh baït. - Nhaîn tiãu : Thaïp trãnúc gä long nhaîn. - Dáu traïi daìi : Thaïp trãnúc gädáu ta. - Xoaìi : Thaïp trãnú gäc xoaìi thanh ca. - Máûn : Thaïp trãnú gäc máûn. - Xabä xiãm : Thaïp trãn gäúc xabä ta. 2.3.5. Tiãu chuáøn caình (hay màõt) thaïp. Caình (màõt) ïthap phaíi choün tæì cáy meû coïú nàngt cao, suápháøm cháút täút. Láúy caình hay màõt trong giai âoaûn cho nàng suáút äøn âënh, khäng láúy tæì nhæì îcängùi, cáy gia coìn non chæa cho traïi. Nãúu thaïp caình thç caìïnhp cáthaön coï tuäøi sinh træåíng tæång âæångïi gäú våc thaïp (hay coï âæåìng kênh thán tæång âæång). Âoaûn giæîa thán caìünhc du âæåìng thaïp täút nháút. Âãø láúy màõt thaïp âæåüc dãù daìng thçü saun ca khiình cho xong, tiãún haình khoanh voí (giäúng nhæ chiãút nhaïnh nhæng khäng boï báöu), khoaíng ì7-10y sau nga thç càõt caình âãø láúy màõt, màõt thaïp seî dãù troïc vaì phaït triãønï p.nhanh Láú ysau mà khiõt thaïp håi läöi
29. 29 lãn, nåi coï vãút laï ruûng. Âäúi våïi mäüt säú loaûi cáy (xoaìi, mêt), khi láúy màõt cáön taïch sáu vaìo bãn trong mang theo caí gäù âãø traïnh giáûp, bãø màõt thaïp, sau âoï loaïp.û i boí gäù khi tha Khi váûn chuyãøn xa cáön baío quaín caình thaïp trong âiãöu kiãûn maït áøm. 2.3.6. Caïc kiãøu thaïp màõt. Kiãøu gheïp cæía säø (daûî Ung xuäi chæ hay ngæåüc). Chuáøn bë gäúc thaïp: Choün chäù bàòng phàóng trãnúc thathánïp, gä caïch màût âáút khoaíng 10-30cm (tuìy loaûi cáy), khäng nãn thaïp saït gäúc vç dãùûnh bë máxámö mnhiãù bã m, lau saûch buûi, âáút baïm åí chäø ïâënhp. Du thaìng dao càõt 2 âæåìng thàóng song song daìi 2cm, caïch nhau khoaíng 1cm, tiãúp âoï càõt 1 âæåìng thæï 3 åí dæåóngï ita 2û vao ûthachì thành hçnh chæî U. Chuáøn bë màõt thaïp: Tay traïi cáöm caình,í tayi cá phaöm dao,û âàt dao phêa dæåïi màõt âënh láúy caïch khoaíng 1-1,5cm, càõt ngang sáu âãún gäù bãn trong,üc lãn ke ïphêao ro trãn khoíi màõt khoaíng 1-1,5cm. Láúy daoõ ra,t xuä càúng mäüt âæåìng ngangø lá úâãy màõt, nãúu coìn dênh mäüt pháön gäù thç taïch boí. Nãn càõt goüt âãø màõt thaïïp cvæ luäìaö âun í kêch thæå vaìo chäø thaïp. Màõt thaïp âæåüc láúy daìi khoaíng 1-1,2cm, räüng 0,5-1cm. Læu yï giæî màõt thaïp saûch, khäng dênh buûi âáút, næåïc bãn trong. Buäüc màõt thaïp: Duìng muîi dao naûy miãúng voí gäúc thaïp lãn, cáöm màõt thaïp luäön vaìo trong, âáûy voí gäúc thaïp (coï thãø duìng laï dæìa che bãn ngoaìi). Duìng dáy cao su quáún chàût tæì dæåïi lãn trãn (chæìa laûi chäù màõt thaïp nhä lãn) theo kiãøu låüp maïi âãø traïnh næåïc chaíy vaìo khi mæa hay tæåïi. Coï thãø duìng parafin, måí boì, saïp âãø bäi bãn ngoaìi dáy buäüc baío âaím næåïc khäng tháúm vaìo. Kiãøm tra sau khi thaïp: Sau khi ïthap khoaíng 10 ngaìy, måí dáy buäüc øra kiãøm âã tra, nãúu màõt thaïp coìn säúng thç tæåi (coï thãø duìngûo mu nheîûi daoda õ màcat thaïp nãúu coìn xanh laì säúng). Træåìng håüp màõt thaïp bë vaìng, heìïu onáu khä, âen ma laì bë hæ. Khoaíng 10-15 ngaìy sau thç måí hàón dáy buäüõc tra, bo càí ngoün gäúc thaïp âãø màõt dãù phaït triãøn. Thåìi gianì tæ khi thaïp säúng âãún âem träöng trung bçnhì 6 tha tæïng âãún 1 nàm, tuìy loaûi cáy, tçnh hçnh sinh træåíng. Kiãøu thaïp chæî T. Duìng dao nhoí beïn càõt ngang thánúc sáu gä âãún gäù, räüngí ngkhoa 1-2cm, sau âoï raûch mäüt âæåìng thàóng sáuúng xuä daìi 2-3cm thaình hçnhî chæ T, duìng læåîi dao taïchû nhe låïp voí hai bãn ra, luäön màõt thaïp vaìo. Læu yï âàût màõt thaïpûn. theo chiãöu thuá Caïc kiãøu thaïp khaïc nhæ T ngæåüc, chæî tháûüpc cuaïîpng du âæåûng tæångû. Kiãtæ øu chæî T ngæåüc thæåìng âæåüc aïp duûng cho loaûi cáy nhiãöu nhæûa. Kiãøu thaïp chæî tháûp aïp duûng cho loaûi cáy coï màõt thaïp to.
30. 30 2.3.7. Caïc kiãøu thaïp caình. Nhæ thaïp nãm, luäön voí, vaût voí, thaïp aûïa,p, bàyãnõt ngæ cáöu Caïch thaïp nãm trãn cáy taïo. Gäúc thaïp laì gäúcì tang.ïo Lá ræúy traïi chên ngám næåïc khoaíìngy, 3 bo ngaí thëtïi, tra láúy häüt phåi khä, âáûp bãø voí cæïng räìöyi uâãíø 2-3 ná ngaøy máöm. Cáúy häüüct nylonvaìo bo coï sàón âáút vaì phánö ng,chuä khoaíng hai ïthang sau thç tiãún haình ïthap. Duìng daoï ben càõt ngang thán caïch gäúc khoaíng 10 cm, vaût hai bãn chäù càõt thaìînhi ga hçnhì mo læåíng, daìi 1,5-2cm. Choün caình non khoaíng haiï ngtha tuäøi trãn cáy meû, caïch ngoün caình 20-30cm, duìng dao beïn càõt sáuì vao næía thán caình, roüc lãn mäüt âæåóngì ngvã öthà phêa ngoün caình, daìi 2cm. Duìng tayún á nheû laìm håí chäù miãûng càõt ra, luäön troün pháön vaït moíng cuía gäúc thaïp vaìo, buäüc dáy kên laûi. Nãúu thaïp nhiãöu caình, vë trê cao nãn laìm giaìn âãø âàût gäúc thaïp. Khoaíng 20-30 ngaìy sau, càõt ngangì canh caïch phêa dæåïi chäù thaïp khoaíng 2cm, âæa cáy thaïp vaìo nåi ïtma chàm soïc cho cáy khoíe räöi âem träöng. Thaïp caình coìn âæåüc aïp duûng trãn sáöu riãng, mêt, vuï sæîa Thaïp luäön voí. Caình thaïp càõt daìi khoaíng 6-7cm coï 2-3 màõt. Duïìnng cà daoõt vabeït mäüt bãn caình daìi 3-4cm, chäù càõt phaíi tháût phàóngü nkhäng soïng læå âãø dãù gàõn chàût vaìo gäúc. Duìng dao raûch mäüt âæåìng thàóng daìi 3cm trãn gäúc thaïp caïch màût âáút khoaíng 10-15cm sao âoï raûch ngay trãn âáöu âæåìóngng thà taûo thaình hçnhî chæ T, vãút roüc phaíi sáu âãún gäù. Láúy âáöu dao taïch nheû chäù raûch ra, láúy caình âaî vaït xongù hçnh luä T,ö ánú van ìmao ûchänh cho saït gäù. Duìng dáy buäüc chàût laûi, bäi parafin hay saïp vaìo chäù buäüc vaì âáöu caình thaïp. Sau khi thaïp khoaíng 15 ngaìy caình ïthap khäng khä heïo laì âæåüc. Coï thãø thaïp 2-3 caình trãn cuìng mäüt gäúc gheïp. Thaïp vaût voí. Choün gäúc thaïp khoíe maûnh, càõt ngangïch thán mà ûcat âáút 10cm, sau âoï duìng dao, áún maûnh dao xuäúng mäüt úbãnc ghe gäïp sáu 3-4cm (låïp voí coï dênh mäüt låïp gäù moíng). Caình thaïp âæåüc chuáøn bë giäúng nhæ trãn, nhængût læng mà caình ïthap nãn vaût nghiãng mäüt êt. Luäön caìnhï ptha âaî vaït xongìo, va duìng dáy buäüc laûi. Duìng parafin hoàûc saïp bäiö âáu gäúc thaïp vaì chäù thaïp laûi. Thaïp aïp. Càõt xeïo thán caïch gäúc gheïp caïch màût âáút 10-15cm. Caình thaïp cuîng âæåüc càõt xeïo tæång tæû, sau âoïïp haia màût càõt laûi våïi nhau. Âæåìngía kênhgäú ccu gheïp vaì caình thaïp phaíi tæång âæång nhau. Duìng dáy buäüc chàût laûiì giæînh tha choï pca væîng.
31. 31 Thaïp yãn ngæûa. Giäúng nhæ thaïp aïp, nhængú gäc thaïp vaì caình thaïp âæåüc càõt theo kiãûa.ø u yãn ngæ Âæåìng kênh cuía gäúc thaïp vaì caïìpnh pha thaíi tæång âæång nhau. Thaïp bàõöc cáu. Phæång phaïp naìy âæåüc aïp duûng âãø cæïu säúng cáy do nhæîng nguyãn nhán nhæ sáu bãûnh, täøn thæång cå hoüc laìm hæ haûûi 1n âoavoí trãn thán, næåïc vaì cháút dinh dæåîng khäng læu thäng âæåüc laìm cáy phaït triãøn yãúu dáön. Duìng dao boïc boí hãút låïp voí bë täøn thæång, càõt doíü âoac låûnï ptrãn vo ívaì å âoaûn dæåïi, daìi 2-3cm, duìng caình thaïp täút (daìi, ngàõn tuìy theo chiãöu daìi låïp voí máút âi trãn gäúc) vaït moíng hai âáöu räöi luäön vaìûo nlå trãnïp vo vaìí âoa âoaûn dæåïi cuía gäúc thaïp, buäüc dáy bäi nhæûa laûi.
32. 32 CHÆÅNG 2. CÁY CAM QUYÏT (Citrus spp.) A. GIAÏ TRË, NGUÄÖN GÄÚC, PHÁN LOAÛI VAÌ GIÄÚNG TRÄÖNG. 1. GIAÏ TRË DINH DÆÅÎNG VAÌ SÆÍ DUÛNG. Traïi cam quyït âæåüc sæí duûng räüng raîi vç coï chæïa nhiãöu cháút dinh dæåîng cáön thiãút cho cå thãø, nháút laì vitamin C. Vë chua nheû vaõngì håi(bæå íâài) giuïp dãù tiãuïa ho vaì tuáön hoaìn cuía maïu .Voí traïi giaìu pectin âæåüc sæí duûng laìm xu xoa, mæït, keûo, laìm thuäúc nam hay trêch láúy tinh dáöu. Traïi âæåüc chãú biãún thaöuì loanhû nhiãi saín pháøm nhæïc næå giaíi khaït, xy rä, mæït, ræåüu bäø Baíng 5. Thaình pháön dinh dæåîng cuía cam, quyït, chanh, bæåíi. Thaình pháön Cam Chanh Quyït Bæåíi Næåïc (%) 87,5 87,5 88,5 83,4 Tro (%) 0,5 0,5 0,6 0,4 Protein (%) 0,5 0,3 0,4 0,5 Carbohydrat (%) 8,4 3,6 8,6 15,3 Xå (%) 1,4 1,3 0,8 0,7 Nàng læåüng (calo) 43 18 43 59 Muäúi Ca 34 40 35 30 Khoaïng P 23 22 17 19 (mg/100g) Fe 0,4 0,6 0,4 0,7 A 0,3 0,3 0,6 0,02 Vitamine B1 0,08 0,04 0,08 0,05 (mg/100g) B2 0,03 0,01 0,03 0,01 PP 0,2 0,01 0,02 0,1 C 48 40 55 42 2. NGUÄÖN GÄÚC, PHÁN BÄÚ, PHÁN LOAÛI VAÌ GIÄÚNG TRÄÖNG. 2 1. Nguäön gäúc vaì phánú. bä Tanaka (1954) khi nghiãn cæïu vãö caïc loaìi cam quyït åí phæång Âäng âaî âãö nghë 1 säú giaí thuyãút vãö sæû phán chia ranh giåïi phaït sinh cuía noï åí Âäng Nam AÏ Cháu, trong âoï sæû phaït sinh cuía mäüt vaìi loaìi cam quyït îcungîng loa nhæìi thán nhæ cáûn âæåüc phán bäú tæì biãn giåïi âäng bàõc cuía ÁÚn Âäúün qua Âiã Miãûn vaì 1 vuìng phêa nam cuía âaío Haíi
33. 33 Nam. Nhæîng loaìi náöy bao gäöm chanh táy, chanh ta, thanh yãn, bæåíi, cam ngoüt, cam chua. ÅÍ cháu Áu, thanh yãn (citron) laì loaûi traïi âáöu tiãn trong giäúng Citrus âæåüc biãút âãún, träöng åí vuìng vënh Ba Tæ, âæåüíc trong mä ta khoaíng 300 nàm træåïc cäng nguyãn vaì coï leî âæåöüngc trä khäng muäün hån 500 nàm træåïc cäng nguyãn. Sau âoï, thanh yãn âaî âæåüc träöng åí YÏ vaì nhæîng vuìng íáú cháum aï Áup hån (Webber, å 1967). Cam chua (sour orange) hay cam âàõng âæåüc phaït triãøn trongú thãkyí thæï 10 åí phêa âäng Âëa Trung Haíi vaì muäün håní cháu å Phi vaì phêa nam cháu Áu. Chanh táy (lemon), chanh ta (lime) vaì bæåíi (pummelo) cuîngü âæåc phán bäú trong kiãøu tæång tæû nhæ trãn íå næía âáöu thãú kyí thæï 12. Cam ngoüt (sweet orange) âaî âæåüc giåïi thiãûu tæì Trung Quäúc vaì phäø biãún åí cháu Áu båíi ngæåìi Bäö Âaìo Nha, coï leî trong thãú kyûíc duthæìï cam 16. Màngoüt âaî âæåöngü c trä åí cháu Áu træåïc khi âæåüc ngæåìi Bäö Âaìo Nha du nháûp thãm vaìo nhæng chuïng âaî khäng âæåüc sæí duûng räüng raîi. Caïc giäúng cam ngoüt náöyï ngâa îtrå nhanhí tha ìchonh haìng hoïa quan troüng cuíìa ingæå Bäö Âaìo Nha, phán bäú räüng raîi âãún nhæîng quäúc gia Âëa Trung Haíi vaì tråí thaình näøi tiãúngüi vå laìïi tãn "cam go Bäö Âaìo Nha". Quyït (mandarin, tangerine) cuîng âaî âæåüc träöng åí Trung Quäúc vaì Nháût trong thåìi gian ráút såïm. Cáy quyït âáöu ütiãnc mang âæå tåïi næåïc Anh nàm 1805 vaì âæåüc phäø biãún tæì âáy âãún Âëa Trung Haíi. Nhiãöu taïcò giang,í há öchou hãràút caïc giäúïngt haquyìng hoaï coï nguäön gäúc åí Trung Quäúc, Nháût Baín hoàûc Âäng Nam AÏ cháu, riãng quyït Satsuma coï nguäön gäúìnc hoa toaìn åí Nháût Baín. Bæåíi chuìm (grapefruit) hay coìn goüi laì bæåíi voí dênh, coï nguäön ígä úc phaït sinh å West Indies, coï leî âáy laì 1 loaìi lai cuía bæåíi (pummelo). Sæû quan troüng cuía cam quyït träöüngt trãn tro thãú giåïi âæåüc chæïng minh båíi sæû phán bäú räüng raîi vaì saín xuáút âaûi traì. Hiãûn nay, cam quyïöt uâæå nåiü trongc träö ng nhiã vuìng khê háûu nhiãût âåïiï va nhiãì aût âåïi, nåi coï âáút âai thêch håüøpm, va khängì âuí qua á ï laûnh âãø laìm chãút cáy. Theo thäúng kã cuía FAO, trãn thãú giåïi coï khoaíïngc sa 49í næån xuáút cam quyït, coï diãûn têch träöng khoaíng 2,8 triãûu ha. Caïc næåïc saín xuáúötu nhiã cam laì Myî, Braxin, Táy Ban Nha, YÏ, Mãhicä, ÁÚn Âäü, Ai Cáûp, Israel, Trung Quäúc, Achentina, Nam Phi, Maräúc, Hy laûp vaì Thäø Nhé Kyì. Caïc næåïc saín xuáút nhiãöu quyït laì Nháût, Táy îBan, Y Ï,Nha, Braxin, My Trung Quäúc vaì Achentina. Caïc næåïc träöngö nhiãu chanh gäöm coï Myî, YÏ, Mãhicä, ÁÚn Âäü, Táy Ban Nha vaì Thäø Nhé Kyì. Caïc næåïc träöngöu nhiã bæåíi laì Myî, Israel, Achentina vaì Trung Quäúc.
34. 34 2.2. Phán loaûi. Cam quyït thuäüc hoü Rutaceae (coï khoaíng 130 giäü úphung),û hoAurantioideae (coï khoaíng 33 giäúng), täüc (tribe) Citreae (khoaíng 28 úgiäng), täüc phuû Citrinae. Háöu hãút viãûc phán loaûi caïc giäúng trongü hophuû Aurantioideae hiãûn nayì dola W.T. Swingle (Swingle vaì Reece, 1967). Täüc phuû Citrinae coï khoaíngúng, 13 tronggiä âoï coï 6 giäúng quan troüng âoï laì Citrus, Poncirus, Fortunella, Eremocitrus, Microcitrus vaì Clymenia. Âàûc âiãøm chung cuía 6 giäúng náöy laïìi co choï contra teïp (pháön üànc âæåtrong muïi) våïi cuäúng thon nhoí, moüng næåïc. Säú nhë âæûc nhiãöu bàòng hay hån 4 láön säú caïnh hoa, âáy cuîng laì mäüt trongî nhæng âàûc âiãøm xaïc âënh caïc giäöng,úng ca ïträc giäúng hoangì thæång coï säú nhë âæûc êt hån hay chè gáúp âäi säú caïnh hoa vaì con teïïtp triãø khängn. pha Ngoaûi træì giäúng Poncirus coï laï ruûng theo muìa, caïc giäúng coìn laûi âãöu coï laï xanh quanh nàm. Hai trong 6 giäúng náöy coï khaí nàng chëu laûnh täút, âoï laì Ponicirus (ruûng laï hàòng nàm, laï coï 3 laï cheït) vaì Fortunella (kim quáút), hai giäúng náöy coï thãø lai våïi giäúng Citrus vaì caïc giäúng khaïúc.ng Giä Eremocitrus vaì Microcitrus âæåüc tçm tháúy åí daûng hoang daûi, háúu hãúít la ÏcU ìva åì Euremocitrus laì giäúng chëuûn ha täút, caí hai âãöu âæåüc lai thaình cäng våïi Citrus vaì Poncirus. Giäúng thæï 6 laì Clymenia úâæåt duyüc biãnháút tæì âaío Thaïi Bçnh Dæång cuía New Ireland, khäng âæåüc lai taûo våïi caïcïc. giäú ng kha Giäúng Citrus chia laìm 2 nhoïm nhoí laì Eucitrus vaì Papeda. Nhoïm Papeda coï 6 loaìi, thæåìng âæåüc duìng laìm gäúc gheïp ïhayi ca laiïc våìloai khaïc vaì âaî lai taûo âæåüc nhæîng giäúng laiøi nä tiãúng. Trong nhoïm Eucitrus coï nhiãöu loaìi âæåüc träöng phäø biãúín ca hiãïcû næån nayïc å nhæ - Citrus medica L. : Thanh yãn. - Citrus limon (L.) Burm.f. : Chanh táy. - Citrus aurantifolia (Christm.) Swing. : Chanh ta. - Citrus sinensis (L.) Osbeck : Cam ngoüt. - Citrus nobilis var. typica Hassk.: Cam saình. - Citrus grandis (L.) Osbeck : Bæåíi. - Citrus paradisi Macf. : Bæåíi chuìm, bæåíi voí dênh. - Citrus reticulata Blanco : Quyït. - Citrus nobilis var.microcarpa Hassk.: Quyït xiãm. - Citrus aurantium L. : Cam chua, cam âàõng. - Citrus microcarpa (Hassk.) Bunge : Haûnh, tàõc. Hiãûn nay, trãn thãú giåïi coï mäüt säú loaìi lai quanü troc duüngì ngâæå laìm gäúc gheïp nhæ:
35. 35 - Tangor: (quyït x cam ngoüt). - Tangelo: (quyït x bæåíi chuìm). - Lemonime: (chanh táy x chanh ta). - Citrange: (cam ngoüt x Poncirus). - Citrumelo: (bæåíi chuìm x Poncirus). - Limequat: (chanh ta x Kumquat). - Chanh sáön: (Citrus jambhiri). - Chanh ngoüt: (C. limetioides) - Chanh Rangpur (C. limonia). - Quêt Cleopatra (C. reshni). 2.3. Mä taí mäüt säú giäúöng.ng trä S Chanh: Citrus aurantifolia (Christm.) Swingle (2n=18). Chanh laì giäúng öträng phäø biãún åí nhiãût âåïi, dãù träöng trãnìo âádinhút nghe dæåîng. Cáy nhoí, daûng buûi, nhiãöu nhaïnh, cao khoaíngì 5m,ng mang thæå nhæîng gai ngàõn beïn. Laï nhoí, daìi khoaíng 4-8cm, räüng 2-5cm hçnh træïng báöu duûc, cuäúng laï coï caïnh nhoí. Phaït hoa moüc åí naïch laï coï tæì 1-7 hoa, âæåüc taûo ra trong 1 khoaíng thåìi gian daìi. Hoa nhoí coï 4-5 caïnh maìu tràõng, daìi 8-12mm, räüng 2,5-4mm, coï tæì 20-25öu nhë âæûc, bá noaîn coï 9-12 ngàn (muïi). Traïi nhoí, hçnh cáöu hay xoan, âæåìng kênh 3,5-6cm.í mo Voíng dênhì vao traïi, maìu vaìng hay xanh vaìng nhaût khi chên. Thët traïi maìu xanhût haynha vaìng, ráút chua. üHät nhoí hçnh xoan, âa phäi, tæí diãûp tràõng. Trong loaìiCitrus aurantifolia coï hai nhoïm: nhoïm chanh læåîng bäüi (2n=18) gäöm caïc giäúng Key, Mexican hoàûc West Indian; nhoïm chanh tam bäüi (3n=27) nhæ giäúng Tahiti, Persian vaì Bears. Nhoïm chanh læåîng bäüi thç coï daûngí, cáytraï nhoi coï häüt, voí traïi moíng vaì nhiãöu næåïc, trong khi åí chanh tam bäüi thç traïi to khäng coï häüt vaì voí traïi håi dáöy hån. Chanh tam bäüi phaït triãøn täút hån chanhîng bäüi læå åí nhæîng vuìng cao. S Chanh táy: Citrus limon (L.) Burm.f. (2n=18). Êt quan troüng hån chanh ta íå vuìng nhiãût âåïi, âæåüc träöngöu nhiã åí vuìng aï nhiãût âåïi. YÏ, Táy Ban Nha, Hy Laûp, Hoa Kyì laì nhæîng næåïc saín xuáÍ nhiãút ûchênh.t âåïi Å chuïng phaït triãøn täút nháút åí vuìng cao trung bçnh. Cáy nhoí, cao khoaíng 3-6m coï gai cæïng låïn. Laï hçnh xoan coï ràng cæa, daìi 5- 10cm, räüng 3-6cm, cuäúng laï ngàõn khäng coï caïnh laï.
36. 36 Hoa moüc moüi muìa trong nàm, moüc âån hay chuìm, âæåìng íkênhng 3,5-khoa 5mm. Caïnh hoa maìu häöng khi chæaí, nåkhi nåí coï maìu tràõng åí trãn, häöng nhaût åí phêa dæåïi, 20-40 nhë âæûc, báöu noaîn coï 8-10 ngàn. Traïi hçnh xoan nhoün choïp, daìi 5-10cm vaìng nhaût khií chên.khaï Vo dáöy, håi nhaïm sáön, dênhì vao thët. Thët vaìng nhaût, chua. Traïi nàûng trung bçnh 7-9 traïi/kg. Häüt âa phäi våïi 10-15% cáy máöm vä tênh, tæí diãûp tràõng. Caïc giäúng chanh táyö gäm coï chanh sáön (Rough lemon), Eureka , Lisbon , Villa France vaì Meyer. S Bæåíi: Citrus grandis (L.) Osbeck (2n=18). Laì giäúng öträng quan troüng åí Âäng Nam AÏ cháu. Cáy cao khoaíng 5-15m, thæåìng coï gai låïnú (nhát laì träöng häüïnht), nha non coï läng tå. Laï låïn, coï caïnh laï to, phiãún laï hçnh xoan tåïi báöíu tim,duû cda daìûi 5-20cm,ng qua räüng 2-12cm, màût dæåïi gán chênhìng thæå coï läng. Hoa låïn, moüc âån hay chuìm, caïnh hoa maìu tràõng kem, 20-25 nhë âæûc, báöu noaîn coï 11-16 ngàn. Traïi låïn, hçnh cáöu daûng quaí lã, âæåìng kênh 10-40cm coï maìngìu nha xanhût va khi chên, voí dáöy, con teïp låïn maìu vaûtì hayng nhahäöng, ngoüt laût. Traïi nàûng trung bçnh 1-2kg. Häüt låïn, âån phäi. Bæåíi chëu âæåüc nhiãût âäü noïng täút vaì caí nhiãût âäü tháúïp,t cotriãïø khan í nàng pha täút åí vuìng âáút tháúp khäÍ Thakhan.ïi ÅLan, giäúng bæåíi Siamese coï traïi nhoíí da ûng qua lã, âæåüc träöng trãn nhæîng båì mæång âæåüc bao quanh liãn tuûíi næåc båïc màûn. S Cam chua, cam âàõng: Citrus aurantium L. (2n=18). Coï thãø duìng àn tæåi, nhængì thæång duìng laìm mæït vaì duìngü tnhæ chá ú mät cho muìi vë. Tinh dáöu åí laï, hoa, traïi âæåüc duìîng nghã trongû dákyöu thåm. Âæåüc duìng laìm gäúc gheïp cho chanh táy, cam vaì bæåíi. Khaûïnhng cha âæåíy üc bã muí gäúc, nhæng dãùûnh bë bã Tristeza (thäúi rãù do virus). Cáy cao khoaíng 10m, coï gai moíng maính. Phiãún laï hçnh xoan hay báöu duìûic, 7-10cm, da räüng 3-4cm, cuäúng daìi 2-3cm, caïnh laï nhoí. Hoa låïn moüc åí naïch laï, tràõng, ráút thåm, coï 20-25 nhë âæûc, 4-5 caïnh hoa, báöu noaîn coï 10-12 ngàn. Traïi gáön hçnh cáöu, voí dáïömy, sánhaön, âæåìng kênh 4-6cm, ìthæång coï maìu âoí cam khi chên, thåm. Thët traïi ráút chuaì va âàõng, pháön loíi giæîa thç xäúp. Traïi nàûng trung bçnh 4-5 traïi/kg, nhiãöu häüt, âa phäi.
37. 37 S Bæåíi chuìm, bæåíi voí dênh: Citrus paradisi Macf. (2n=18). Duìng âãø àn tæåi, næåïc coï vë âàõngï dëu.i co ïMu thãø âæåüc âoïng häüp hay eïp láúy næåïc. Âáy laì giäúng coï leî do sæû ngáùu biãún åí chäöi cuía bæåíi (Citrusình. grandis) hçnh tha Cáy coï taïn räüng, cao 10-15m, caình coï läng. Laï nhoí hån laï bæåíi, cuäúng laï coï caïnh laï nhoí, phiãún laï hçnh xoan. Hoa moüc âån hay chuìm, âæåìng kênh íkhoang 4-5mm, maìu tràõng ìthæång coï 5 caïnh, 20-25 nhë âæûc, báöu noaîn coï 12-14 ngàn. Traïi nhoí hån traïi bæåíi ta, hçnh cáöu, âæåìngíng kênh 8-10cm, khoa maìu xanh nhaût hay vaìng låüt khi chên,í vo moíng hånì va con teïp nhoí hån bæåíi ta. Häüt tràõng âa phäi, tæí diãûp tràõng. Bæåíi chuìm träöng thêchüp hå åí nhæîng vuìng tháúp, noïng. Caïc giäüúngng quan tro gäöm Duncan (coï häüt), Marsh Seedless (khäng häüt), Thompson (khäng häüöt, ng),thët hä Foster (coï häüt, thëtö häng) vaì Hohn Garner (giäúng nhæúng gä Duncan nhæng êt häüt hån). S Quyït: Citrus reticulata Blanco (2n=18). Cáy nhoí, cao khoaíng 2-8m âäi khi coï gai. Laï nhoí, heûp, hçnh xoan, daìi 4-8cm, räüng 1,5-4cm maìu xanhïng âá åûím phêa bo trãn màût vaì xanhì vang nhaût åí màût dæåïi, cuäúng coï caïnh nhoí. Hoa nhoí, âæåìng kênh 1,5-2,5mm, 5 caïnhõng, trà 20 nhë âæûc, báöu noaîn coï 10-15 ngàn. Traïi daûng hçnhö cáu håi deûp, âæåìng kênh 5-8cm,í movo íng dãù läüt, maìu xanh vaìng hay âoí cam khi chên, nhiãöu næåïc maìu cam, ngoüt. Traïi nàûng trung bçnh 6-7 traïi/kg. Âáy laì giäúng khoï träöng trong caïc giäúng cam quyït. Cáy chëu noïng keïm, träöng täút nháút åí vuìng coï âäü cao trung bçnh. Häüt âa phäi, tæí diãûp xanh. S Thanh yãn: Citrus medica L. (2n=18) vaì Pháût thuí: Citrus medica var.dactylis (Noot.) Swing. (2n=18). Âæåüc duìng trong yü hoc vaì nhæ 1 úchát cho muìi vë cuía ngæåìi Laî Mahoàûc duìng laìm keûo, mæït. Cáy nhoí, cao khoaíng 3m coï gai låïn. Laï hçnh báöu duûc coï ràng cæa, daìi 8-20cm, räüng 3-9cm, cuäúng laï ngàõn, khäng coï caïnh laï. Hoa læåîng tênh vaì hoa âæûc våïi tè lãû hoaûc âæ låïn, coï 5 caïnh maìu häöng, 30-40 nhë âæûc, âæåìng kênh hoa khoaíng 3-4mm, báöu noaîn låïn khoaíng 10-13 ngàn.
38. 38 Traïi låïn, håi daìi 10-20cm, voí thæåìng coï u sáön, vaìng, ráút dáöy, muïi traïi nhoí, thët traïi xanh nhaût, chua. Häüt nhoí tràõng, âån phäi. S Cam saình: Citrus nobilis var typica Hassk. (2n=18). Taïn nhoí, cao khoaíng 3-5m, nhiãöu caình, moüc yãúu, khäng gai. Laï coï caïnh nhoí, coï khi khäng roî, maøìm,u xanh daìi thá 7-8cm, räüng 4-4,5cm. Hoa moüc âån hay chuìm, âæåìng kênh 2,5-4mm, coï 4-5 caõïng,nh khoatrà íng 20- 40 nhë âæûc. Traïi troìn håi deûp, âæåìng kênh 7-8,2cm, cao khoaíng 6-8cm. Âaïy traïi vaì cuäúng loîm xuäúng, voí dáöy 4-6mm xuììu sç, xanh ma vaìng hay vaìng âoí khi chên. Báöu noaîn coï 10-14 ngàn, dãù läüt, con teïp to nhiãöu næåïc, vë ngoüt håi chua. Traïi nàûng trung bçnh 3-4 traïi/kg Häüt hçnh troìn træïng, âa phäi, tæí diãûp tràõng. Hiãûn nay íå ÂBSCL coï träöng caïc giäúng cam quyït nhæ: Caïc giäúng cam: Giäúng cam máût âæåüc träöøng biã phäún nháút. Traïi duìng xuáút kháøu tæåiû vaì tiãu thu näüi âëa. Yãúu täíúnh a hæåíng âãún pháøúmt tracháïi xuáút tæåi laì nhiãöu häüt vaì khi chên traïi váùn coìn maìu vaìng xanh. Cam saình (tháût ra laì mäüt loaûi quyït) coï giaúï cao,trë kinh träöng tã chuí yãúu âãø tiãu thuû näüi âëa. Cáy tæång âäúi khoï träöøing, tho tuäü khäng cao. Cam dáy coï daûng traïi giäúng nhæ cam máût nhængí traï voi xanh nhiãöu, êt laïng nhæ cam máût, pháøm cháút tæång âæång cam máût. Cam soaìn, coï leî laì mäüt giäúüngi Lauxang tãn go (hay láûu xaíng),í âa åïy traïi coï vãút håi loîm vaìo nhoí nhæ âäöng tiãøömn, chá pháút khaï, nhiãöu häüt. Cam chua êt phäø biãún, khäng coï giaï trë kinhú cao, tã coï thãø âãø duìng laìm gäúc gheïp. Cam sen mang âàûc tênh giäúng nhæ cam vaì bæåïíii. ráTraút to, voí dáöy hån cam máût, muïi traïi vaì con teïp giäúngí i,nhæ vë chua.bæå Khäng coï giaï trë kinhú, thæåtã ìng duìng âãø chæng. Caïc giäúng quyït: Quyït xiãm âæåüc träöng phäø biãún nháút. Traïi troìn, to. Khi chên coìïng, ma ìu xanh va ngoüt nhiãöu næåïïc, giaï co trë kinhú tã cao. Quyït tiãöu coï daûïngi tro traìn håi deûp, to, maìu sàõc âeûp khiì ngchên cam), (va vë ngoüt håi chua. Coï giaï trë kinhú cao tã trong dëp tãút, coìn laûi caïc thaïng trong nàm thç
39. 39 khäng âæåüc æa chuäüng nhæ quyït xiãm. Âáy laì mäüt giäúng cáön âæåïü âãc chuø xuáï yút kháøu tæåi vç coï maìu sàõc âeûp vaì håüp våïiìi khá cháuøu Áu.vë ngæå Quyït ta khäng âæåüc träöng phäø biãúnï vç trë gia kinh tãú tháúp. Cáy sai traïi nhæng traïi thç chua nhiãöu. Daûng traïi håi giäúng quyït tiãöu, khi chên coï maìu vaìng cam, nhæng thæåìng bë xäúp trong ruäüt, êtï næåc. Caïc giäúng bæåíi: Táûp âoaìn giäúng bæåíi åí ÂBSCLút phong rá phuï, coï ráútö nhiãu giäúng våïi caïc tãn goüi khaïc nhau, tuy nhiãn ûhiãn nay viãûc phán biãût roî caïc âàømû ccu âiãía tæìngú nggiä träöng coìn nhiãöu haûn chãú. Caïc giäúíngi Biãn nhæ Hobæåìa (Âæåìng laï cam, Âæåìng nuïm), bæåíi Nàm roi coï hæång vë ráút ngon, ngoüt nhiãöu næåïc, âàûc biãût khi chên traïi coï thãø khäng coìn häüt. Ngoaìi ra, caïc giäïúcng nhæ kha bæåíi long, bæåíi âæåìng, bæåíi baïnh xe, bæåíi thanh traì, bæåíi äøi cuîng âæåüc träöng raíi raïc. Caïc giäúng chanh: Caïc giäúng chanh taì va chanh nuïm âæåüc träöng phäø biãún. Traïi chanh ta coï daûng hçnhöu, cá voí moíng nãn coìn goüi laìú chanhy. Ruä giáüt traïi maìu xanh, ráút chua, sai traïi, nhængï giatrë kinh tãú thæåìng khängøn ä âënh. Traïi chanh nuïm to, voí dáöy, sáön, ruäüt håi vaìng, chua dëu, thåm. Tuy khäng âæåüc æa chuäüng bàòng chanh ta nhængï triãø co n voüng xuáút kháøu. Caïc giäúng khaïc: Ngoaìi caïc giäúng trãn coìn coï mäüt säú giäúïngc khäng träöng co khaï giaï trë kinhú tã cao nhæ: Saính: Coï taïn cao to hån cam máût, phán caìönhu, lanhiãï thæåìng xanh âáûïim. Tra troìn håi deûp, khi chênù ván coìn xanh.í Vo moíng dãù läüt nhængïch muïva i dáöy, dai, nhiãöu næåïc, vë laût. Haûnh: Thæåìng âæåüc duìng laìm kiãøng trong dëp tãút. Cáy ráút sai traïi, traïi nhoí nhiãöu næåïc, chua thåm, âæåüc sæí duûng laìm næåïc giaíi khaït, mæït. B. ÂÀÛC ÂIÃØM SINH HOÜC VAÌ THÆÛC VÁÛT. 1. RÃÙ. Caïc giäúng cam quyït khiö ngträ bàòng häüt ìthæång coï mäüt rãù caïi vaì nhiãöu rãù nhaïnh. Tæì rãù nhaïnh moïücc rã raù ca läng yãúu åït. Sæû phaït triãøn cuía rãùî thæåvåïiì ng xen ke sæû phaït triãøn cuía thán caình trãn màût âáút.
40. 40 Caïc nghiãn cæïu cho tháúy, trong nàm hoaût âäüng cuía rãù coï caïc thåìi kyì nháút âënh nhæ: - Træåïc luïc moüc caình muìa xuán. - Sau khi ruûng traïi âåüt âáöu âãúïc nlu træåïc moüc caình muìa heì. - Sau khi caình muìa thu âaî phaït triãøn âáöy âuí. Thæåìng thç khi rãù hoaût âäüng maûnh, rãùï tläng triã øphan, thán caình seî hoaût âäüng cháûm vaì ngæåüc laûi. Sæû hoaût âäüng cuía bäü rãìùi cathæåí sauìng ca keïcï âåo daüt caình moüc räü, do âoï viãûcï bon phán vaìo giai âoaûn caình phaït triãøn âáöy âuí coï taïc duûng cung cáúp dinh dæåîng këp thåìi cho cáy trong giai âoaûn rãù hoaût âäüng. Sæû phán bäú cuía bäü rãù ütucì cay ïthuäc yãúu täú önhæng âátá út canhï tac, hçnh thæïc nhán giäúng, loaûi giäúng, loaûi gäúc gheïp, mæûc thuyí cáúp vaì kyî thuáût träöng. Caïc yãúu täú náöy coï íanh hæåíng laìm rãù moüc sáu hay caûn,ö xan. hayNoï gái chung, rãù cam quyïìt ngthæå moüc caûn, âa säú rãù huït dinh dæåîng phán bäú gáön låïpï âá viãútû màc giæût.î Do choï âop lå âáút màût tåi xäúp ãm maït coï taïc duûngú giup thuïp âæåcáyüc há dinh dæåîng täút hån. Rãù moüc ra tæì häüt thæåíìe,ng mo khoüc sáu, nãúu âáút thoaït næåïc täút vaì tåi xäúp, rãù coï thãø moüc sáu trãn 4m. Do âoï, åí ÂBSCL, trãn nhæîng vuìng âáút öthángú camp viã quyûc träït bàòng häüt hayú gäc thaïp thæåìng bë aínhíng hæå båíi mæûc thuíy cáúp. Nãúu khäng lãn lêp träöng cao vaì thiãút kãú båì bao væåìn âãø âiãöu tiãút næåïc thç cáy coï thãø bë suy yãúu dáön vaì chãút do thäúi rãùï. iTra laûi rãù moüc ra tæì cáy chiãút hay caìnhì nggiám àn thæåcaûn hån, êt bë aính hæåíng båíi mæûc thuyí cáúp. 2. THÁN, CAÌNH. Cam quyït thuäüc loaûi thánù, gädaûng buûi hay baïn buûi (khäng coï truûc thán chênh roî rãût). Caïc caình chênhì ngthæå moüc ra åí caïc vë trê trong khoaíng 1m ûcat ïâáchú màt. Caình coï thãø coï gai,út lanháì khi träöng bàòng häüt. Tuy nhiãn sau khi ra hoa traïi, caïc gai thæåìng êt phaït triãøn. ÅÍ mäüt vaìi loaìi, gai chè moüc ra tæì nhæîng íngcaình maû sinhnh. træå Caình cam quyït phaït triãøn theo läúi håüp truûc, khi caình moüc daìi âãún mäüt khoaíng nháút âënh thç ngæìng laûi, caïc máöm bãn dæåïi âènh sinh træåíng cuía ngoün caìïnhc seî moüc ra, ca caình thæï cáúp náöy cuîng moüc daìi âãún mäüt khoaíng ìnhángú vat âënhì caï thçc má ngæöm bãn dæåïi âènh sinh træåíng laûi tiãúp tuûc phaït triãøn giäî. úng nhæ cu Trong mäüt nàm cáy coï thãø cho 3-4üt âåcaình. Tuìy theo chæïc nàng cuía caình trãn cáy, coï thãø goüi nhæ sau: - Caình mang traïi: Laì nhæîng caình coï mang traìïngi, thæå moüc ra trong muìa xuán, caình ngàõn nhoí, mau troìn mçnh, daìi trung bçnh < 10cm trãn caình coï laï hoàûc vãút laï, caïc caình coï mang laï cho traïi täút hån. Caình mangïi tramoüc ra tæì nhæîng caình låüïin la hånì ca goình meû, nhæîng
41. 41 caình mang traïi moüc åí ngoün öhayn ngo gá ün caình meû laì nhæîng caình âáûu traïi täút so våïi caïc caình moüc bãn trong. Vç phaíi táûp trung dinhîng dæåâãø nuäi traïi nãnì thæång caình mang traïi khäng tiãúp tuûc cho ra nhæîng caình måïi trong nàm kãú tiãúp. Sau khi thu hoaûch caïc caình mangï trai thæåìng heïo khä âi. - Caình meû: Laì caình taûo ìranh ca mang traïi, thæåìng phaït triãøn maûnh trong muìa heì vaì muìa thu. Caình to khoíe, láu troìn mçnh. Cáön nàõm âæåüc thåìi vuû ra caình meû cuía cáy âãø coï biãûn phaïp bäöi dæåîng têch cæûc, giuïpü cmo nhiãüc öâæåu caình mangïi trahån trong muìa xuán. - Caình dinh dæåîng: Laì tãn chè chung táút caí caïc loaûi caình trong giai âoaûn chæa ra hoaì trangï i, thæå moüc ra åí caïc muìa trong nàm. - Caình væåüt: Laì loaûi caình moüc thàóng lãn bãn trong taìï nnhæ cáy,î ngtæ caình chênh hay thán. Caình thæåìng moüc ra trong muìa heì phaït triãøn maûnh, deûp, maìu xanh, laï to boïng laïng, âäi khi coï gai daìi. Loaûi caình náöy khiït pha triãøn âaî sæí duûöngu chá nhiãút dinh dæåîng cuía cáy maì khäng coï êch låüi nhiãöu, chuïng laûi laì nåi sáu bãúûn nhcäng. thêch Do tá âoï, khi cáy coìn non chæa coï hoa traïi thç coï thãø giæî laûi âãø taûo khung taïn, coìn khi cáy âaî træåíng thaình thç nãn càõt boí. Noïi chung, sæû phaït triãøn cuía caìnhü tuc nhiãìy thuäöu vaìúo trasäïi trong nàm. Trong âiãöu kiãûn tæû nhiãn,úu nã nàm nay cáy sai traïi thç nàm sau säú traïi ra êt âi vç säú læåüng caình moüc ra khäng nhiãöu.ï Do cá öâon phaíi chuï bäïö yi dæåîng cho cáy åí giai âoaûn sau thu hoaûch âãø giuïp cáy coï âuí dinh dæåîng taûo nhiãöu caình måïi. 3. LAÏ. Laï cam quyït thuäüc loaûi laï âån gäöm coï cuäúng laï, caïnh laï vaì phiãún laï. Pháön caïnh laï coï kêch thæåïc thay âäøi tuìy giäúng, coï loaìi khäng coï caïnh laï nhæCitrus thanh yãn ( medica), caïc loaìi hoang trong nhoïm Papeda thç coï caïnh laï ráút to gáöúnn la bàï.ò Âäúing phiã våïi caïc ìloai träöng thç bæåíi coï caïnh laï to nháút, kãú âãún laì cam, chanh, cam saình vaì quyït Trãn cuìng mäüt loaìi thç kêchïc thæå caïnh laï cuîng thayøi theo âä muìa. Mäüt cáy cam quyït khoeí maûnh coï thãø coï 150.000-200.000 laï våïi täøng diãûn têch2. laï khoaíng 200m Trãn laï, khê khäøng táûp trung nhiãöu nháút åí màût læng, säú læåüngøi thaytuì yâä giäúng, trung bçnh 400-500 khê khäøng/mm2, kêch thæåïc khê khäøng ráút nhoí, thæåìng måí ra luïc 10 giåì saïng âãún 4 giåì chiãöu. Laï coï chæïa caïc tuïi tinh dáöu, hiãûn diãûn åí låïp mä giáûu. Ngoaûi træì loaìi camPoncirus 3 laï (trifoliata) ruûng laï theo ìmua, caïc loaìi coìn laûi coï laï säúng tæì 1 nàm hay láu hån tuìy âiãöu kiãûûnu khê va ìhá chàm soïc.
42. 42 4. HOA. Hoa cam quyït thæåìng thuäüc loaûi hoa âáöy âuí, moüc âån hay chuìm tæì naïch laï. Trong âiãöu kiãûn tæû nhiãn hoa thæåìng moüc ra trong muìa xuán, tuy nhiãn sau mäüt âåüt haûn keïoì dai räöi gàûp mæa hayï næåc tæåïi thç cáy cuîng ra hoa räü nhæìng thæå tháúy åí âáöu muìa mæa hay trong kyî thuáût siãút næåïc kêch thêch ra hoa. Cuîng coï loaìi sau mäùi âåüt ra caình laï thç ra hoa, nhæ åí chanh ta (Citrus aurantifolia). Hoa cam quyït coï daûng hçnhø thuán troìn, âènh håi to hån phêa dæåïi, âæåìng kênh räüng tæì 2,5-4cm, ráút thåm, thæåìng laì hoa læåîng tênh. Tuy nhiãn cuîngûc co våïïi hoa âæ báöu noaîn khäng phaït triãøn åí loaìi thanh ìyãn chanh va táy. Âaìi hoa dai khäng ruûng, hçnh cheïn, coï 3-5 laï âaìi. Hoa coï 4-8 caìïngnh la(thæåì 5), maìu tràõng, riãng chanhì táy va pháût thuí coï maìuö têang, hä 20-40 nhë âæûc håüp laûi thaình tæìng nhoïm, dênh liãön vaìo nhau åí âaïy. Bao pháún coï 4 ngàn maìu vaìng,òng moü hay chåi bà nhä cao hån âáöu næåïm nhuûy. Âáöu næåïm nhuûy caïi to. Báöu noaîn coï 8-15 ngàn dênhû liãi ömän ünhaut tru ûtac åí giæîa traïi, mäùi tám bç coï 0-6 tiãøu noaîn. Sæû phán hoïa máöm hoa thæåìng xaîy ra tæì sau khi thu hoaûch traïi âãún træåïc luïc moüc caình muìa xuán, noïi chung laì thay âäøi tuìy theo âiãöûuu, kiã næåûnï khêc. Cáy há thæåìng phán hoïa trong thaïng 11 dl âãún âáöu thaïng 2 dl trong nàm. Loaìûit camÄn má Cháu träöng åí Nháût coï thåìi gianï phána má hoöm hoa keïìoi datæì thaïng 9 dl âãún thaïng 3 dl nàm sau. Kyî thuáût xiãút næåïc âãø kêch thêch cam quyït ra hoa cuîng laìö uca kiãïchû nta ûo âiã khä haûn âãø dãù kêch thêch cáy ra hoa. Háöu hãút caïc loaìi cam quyït âãöu tæû thuû, tuy nhiãn cuîng coï thãø thuû pháún cheïo. Coï taïc giaí choò ràng åí quyït sæû thuû pháúîn lacheìmï otàng se nàng suáút, màûc duì traïi seî coï nhiãöu häüt hån. ÅÍ loaìi bæåíi chuìm (Citrus paradisi) thç nhë âæûc chên såïm hån nãn laìm tàng khaí nàng tæû thuû. ÅÍ caïc loaìi khaïc thç nhë âæûc vaì nhuûy caïi chên cuìng mäüt luïc vaì næåïm coï thãø nháûn âæåüc pháúnìi trong gian thåkeïoìi da 6-8 ngaìy. Cän truìng nhæ (ong, bæåïm) cuîng goïp pháön quanüng tro vaìo viãûc thuû pháún do bë quyãún ruî båíi hoa thåm, nhiãöu máût. ÅÍ mäüt vaìi giäúng, haût pháún khäng coï sæïc säúng cuîng âæåüc taûo ra trong hoa, nhæ cam Washington Navel Thåìi gian tæì khi ra hoa âãún khi hoa taìn thay âäøi tuìy giäúng vaì âiãöu kiãûn khê háûu, trung bçnh laì 1 thaïng.
43. 43 5. TRAÏI Traïi cam quyït gäöm coï 3 pháön: - Voí ngoaìi: Gäöm coï biãøu bç våïi låïp cutin dáöy vaì caïc khê khäøng. Bãn dæåïi låïp biãøu bç laì låïp tãú baìo nhu mä vaïch moíìng,u lugiaûc laûp nãn coï thãø quangüp âæå håüc khi traïi coìn xanh. Trong giai âoaûn chên, diãûp luûc täú seî íphány, nho huïm sàõc täú maìu Xanthophyll vaì Carotene tråí nãn chiãúm æu úthã, maìu sàõc traïi thay âäøi tæì xanhìng sang hay va cam. Maìu sàõc traïi khi chên åí vuìngûu khê aï há nhiãût âåïìngi thæå âeûp, tæåi hån laì vuìngû khêu há nhiãût âåïi (khi chên traïi váùn coìm maìuû xanht). nha Caïc tuïi tinh dáöu nàòm trong caïcü mä,c giæ âæåî laûi dæåïi sæïc træång cuía caïc tãú baìo chung quanh. - Voí giæîa: Laì pháön phêa trong kãú voí ngoaìi, âáy laì mäüt låïp gäöm nhiãöu táöng tãú baìo håüp thaình, coï maìu tràõng, âäi khi coï maìuû vat hayìng hä önhang nhaût nhæí åbæåíi. Caïc tãú baìo cáúu taûoì dai våïi nhæîng íkhoang gian baìoü räng, chæïa nhiãöu âæåìng bäüt, vitamin C vaì pectin. Khi traïi coìn nonì ham læåüng pectin cao (20%) giæî vai troì quanüng tro trong viãûc huït næåïc cung cáúp cho traïi. Chiãöu dáöy cuía pháön voí giæîa thay âäøi theo loaìi träöng, dáöy nháút åí thanh yãn, bæåíi, kãú âãún laì cam, chanh, quyït, haöûnnh. mä Phá náöy cuîng coìn täön taûi åí giæîa caïc maìng muïi näúi liãön vaìo voí quaí, khi traïi caíì nãnng låxäúïnp. thç trå - Voí trong: Gäöm coï caïc muïi traïi âæåüc baoí quanhi vaïch bå moíng trong suäút. Bãn trong vaïch muïi coï nhæîng såüìi âao (hay ba coìn goüi laì con teïp hay läng máïtû triãp), øphan vaì âáöy dáön dëch næåïc, chiãúm âáöy caïc muïi chè chæìa laûi mäütúng säú âãøkhoaí hängüt träphaït triãøn. Nhæ váûy voí trong cung cáúp pháön ànüc âæåcuía traïi våïi dëch næåïc coï chæïa âæåìng vaì acid (chuí yãúu laì acid citric). Tuìy giai âoaûn chên, læåüng acid giaím dáön vaì læåüng âæåìng tàng lãn cuìng våïi cháút thåm. Tyí lãû âæåìng vaì acid thay âäøi tuìy loaìi träöng vaì âiãöu kiãûn canh taïc. ÅÍ mäüt vaìi giäúng nhæ cam Washington Navel coï quaí âån tênh, khäng häüt thç sæû thuû pháún khäng cáönú thiãt vaì haût pháún khäng coï sæïc säúng. ÅÍ háöu hãút caïc loaìi cam quyït khaïc, âäi khi cuîng gàûp træåìng håüp coï quaí âån tênh, nhæng sæû thuû pháún laûi cáön thiãút cho traïi phaït triãøn. ÅÍ caïc loaìi cam quyït, thåìi gian chên cuía traïi thay âäøïi ngtæì kã 7-14ø tæ thaì khiû thu pháún. ÅÍ cam máût, thåìi gian náöy khoaíng 7 ïthang, cam saình 9-10 ïthang, quyït 9-10 thaïng, bæåíi, chanh 7-8 thaïng Thæåìng cáy coï thãø cho nhiãöu hoa, nhæng chè coï mäüt tyí
44. 44 lãû nhoí traïi phaït triãøn âæåüc maì thäi. Hoa vaì traïi ûnonng, co thåïì ithã kyøì bëna ìruy coï thãø keïo daìi âãún 10-12 öntuá sau khi hoa nåí. Tyí lãû âáûu traíïnhi bë hæå a íng båíi nhiãöu yãúu täúút nhædinh chá dæåîng, ülæång næåïc cung cáúp, khê háûu, sáu bãûnh Bäü taïn laï cuía cáyí cunhî hæång coíngï aâãún tyí lãû âáûu traïi, nãúu mäùi traïi âæåüc nuäiíi mä båüt säú laï thêchüp thç hå seî phaït triãøn täút hån. Thê duû, bæåíi cáön khoaíng 60 laï/traïi, chanh khoaíng 20 laï/traïi, cam, quyït khoaíng 50 laï/traïi (trung bçnh laì 20-25 laï/traïi) Do âoï viãûc duy trç bäü taïn laï khoíe, nhiãöu seî giuïp traïi âáûu täút. 6. HÄÜT. Hçnh daûng, kêch thæåïc, troüng læåüng, säú læåüng häüt trong traïi vaì mäùi muïi thay âäøi nhiãöu tuìy giäúng. ÅÍ quáút (Fortunella), häüt nhoí nháút, kãú ïâãt,ú cam,n chanh, låïn quy nháút laì bæåíi. Säú læåüng häüt trong mäùi muïi coï tæì 0-6 häüt. Coï loaûi cho nhiãöu häüt nhæ bæåíi, coï thãø coï tæì 80-100 häüt mäùi traïíi, mätuyü nhiãnt säú ågiäúng bæåíi nhæ bæåíi Nàm roi, Biãn Hoìa häüt thæåìng máút dáön theo quaï trçnhït triãphaøn cuía traïi. Coï giäúng hoaìn toaìn khäng häüt nhæ cam Washington Navel, cam máût Än Cháu, caïc giäúng chanh tam bäüi. Ngoaûi træì bæåíi coï häüt âån phäi, háöu ìhãi úcamt ca ïquyc loaït âãöu coï häüt âa phäi (tæïc coï nhiãöu cáy con moüc ra tæì mäùi häüt). Phäi hæîuì tênhnh tæ hçnhì giao tha tæí do sæû thuû tinh cuía tãú baïìng.o træ Coï khoaíng 6 hay hån phäi vä tênh phaït triãøn tæì tãú baìo sinh dæåîng cuía phäi tám vaì vç váûy cáy seî mangø âàm ûdic truyãâiã ön cuía cáy meû. Cáy moüc ra tæì phäi hæîu tênh thæåìng thiãúu sæïc säúng, dãù chãút vaì thæåìng bë láún aïp båíi phäi vä tênh. ÅÍ cam quyït sæû thuû pháún thæåìng cáön thiãû úphat choït triãsæ øn cuía phäi vä tênh. Khi náøy máöm, tæì häüt moùü cac raïi rãto khoíe vaì rãù nhaïnh xuáút hiãûn khi rãù caïi daìi khoaíng 8-10cm, caïc rãù läng thçï phat triãøn êt. Truûc thæåüng diãûp vaì 2 laï máöm âáöu tiãn âæåüc thaình láûp trãn màût âáút. C. YÃU CÁÖU NGOAÛI CAÍNH. 1. KHÊ HÁÛU. Cam quyït thæåìng âæåüc träöng tæoCì Nam45 âãún 35oC Bàõc, pháön låïn caïc loaìi cam quyït haìng hoïa âæåöüngc trä trong caïc vuìng khêûu há aï nhiãût âåïi coï âäüï i caomæ ûdæåc næåïc biãøn laì 760m. ÅÍ xêch âaûo cam quyït khängø pha thãït triãøn täút åí âäü cao trãn 2000m.
45. 45 1.1. Nhiãût âäü. Cam quyït coï thãø säúng vaì phaït triãøn âæåüc trongû khoat âäüí ngtæì nhiã o13-38C, thêch håüp nháút laì tæìoC. 23-29 Dæåïi 13oC vaì trãn 42oC thç sæû sinh træåíng ngæìng laûi, dæåïi -5oC thç chãút. Tuy nhiãn hiãûn nay ngæåìi ta âaî choün âæåüc nhæúîngng chëu giä laûnh täút nhæ cam máût Än Cháu, Washington Navel dæåïi -11 âãoúCn cáy -12 måïi chãút, doï âo caïc giäúng náöy coï thãø träüöc ngåí âæå vé âäü cao,û hoàc duìng giäúngï khang laûnh nhæ Poncirus trifoliata âãø laìm gäúc gheïp. Täøng têch än trung bçnh hàòng nàm cáön cho cam laì 2.600-3.400oC, cho bæåíi laì 6.000oC (tênh tæì 12oC tråí lãn laìm khåíi âiãøm vaì nhiãût âäü bçnhòng quánnàm låhàïn hån 15oC). Täøng têch än coïí nha hæåíng âãún thåìi gian chên cuía traïi. ÅÍ nhiãût âåïi læåüng täøng têch än cáön thiãút cho cam quyït âaût såïm hån nhiãöìui nãngian thå ra hoa âãún traïi chên ngàõn hån vuìng aï nhiãût âåïi. Nhiãût âäü coìn aínhíng hæå quan troüng âãún pháøm cháút vaì sæû phaït triãøn cuía traïi. Thæåìng åí nhiãût âäü cao,ïi chên tra såïm, êt xå vaì ngoüt, nhængí nàng kha cáút giæî keïm vaì maìu sàõc traïi chên khäng âeûp (åí nhiãût âäü tháúp caïc ìsànhõ cnhiã täöúu hçnhhån). tha ÅÍ miãön Nam thæåìng coï biãnü âä nhiãût giæîa ngaìy vaì âãm khäng cao nãn khi chên voí traïi thæåìng coìn maìu xanh, tuy nhiãnúu yã täú taûìo uma sàõc khi chên coìn aínhíng hæå båíi giäúng träöng. 1.2. AÏnh saïng. Cam quyït laì loaûi cáy khäng thêch aïnh saûïcng xa ûtræ. Kãút quaí nghiãn cæïu cho tháúy cæåìng âäïünh a saïng thêchü håp khoaíng 10.000-15.000 lux (tæång âæång våïi aïnh saïng khoaíng 8 giåì saïng vaì 4-5 giåì chiãöu trongìy mu ngaìa heì).ì Cæång âäïünh a saïng quaï cao coï thãø laìm naïm traïi (dãù tháúy trãnình), traï máúi camt sanæåïc nhiãöu, sinh træåíng keïm dáùn âãún tuäøi thoü ngàõn. ÅÍ caïc loaìi träíiö tæångng thç âä bæåúi chëu âæûng âæåüc læåüng aïnh saïng cao, kãú âãún laì cam. Camình vasaì quyït thç thêchü nglæå aïnh saïng væìa phaíïi, do âo viãûc träöng xenû tao âiãöu kiãûn coï boïng rám seî giuïp cáy sinh træåíng täút hån. Coï thãø taûo âiãöu kiãûn aïnh saïng væìa phaíi cho cam quyït òåíng ÂBSCL viãûc träbàöng dáöy håüp lyï, nhæ träöng dáöy trãnì hang nhæng thæa giæîa caïc haìng vaì coï thãø bäú trê lêp träöng theo hæåïng Âäng-Táy âãø traïnh båït aïnh saïûc ngxa û.træ 1.3. Vuî læåüng vaì áøm âäü khäng khê. Vuî læåüng hàòng nàm cáön cho cam quêt êt nháút laì 875mm trong træåìng håüp khäng tæåïi. Nhiãöu taïc giaí òchong ràlæåüng mæa thêchü håp hàòng nàm cho cam laì tæì
46. 46 1.000-1.400mm vaì phán phäúi âãöu. Quyït, chanh coï yãu cáöu vuî læåüngì lå1.500-ïn hån tæ 2.000mm/nàm. Bæåíi chëu haûn täút nháút. Noïi chung, cam quyït khäng thêchü håp våïi khêû háu nhiãût âåïi quaøïm ávaøìm á âäü khäng khê quaï cao (laìm tàng sæû xuáút hiãûn cuía sáu bãûnh). Yãu cáöu áøm âäü khäng khê khoaíng 75%. 1.4. Gio.ï Pháön låïn caïc loaìi cam quyït coï thãø chëuîo nho âæåíü trongc ba mäüt thåìi gianõn, ngà mæïc âäü chäúng chëu theo thæï tæû sau: thanh yãn, chanh ta, chanh táy, bæåíi, cam ngoüt, cam chua, quyït, quáút (Fortunella) vaì cam 3 laï (Poncirus trifoliata). Gioï nheû våïi váûn täúc khoaíng 5-10km/giåì coï taïc duûng haû tháúp nhiãût âäü cuía væåìn trong muìa heì, cáy âæåüc thoaïng maït, giaíûmnh. sáu Khi bã láûp væåìn cuîng cáöïn læu y hæåïng gioï coï haûi (nhæïng hæå gioï táy nam åí ÂBSCL) âãø bäú trê träöng cáy chàõn gioï, giuïp âiãöu hoìa âæåüc khäng khê trong væåìn, giaím âäø ngaî, cáy thuû pháún täút trong muìa hoa nåí. 2. NÆÅÏC. Næåïc ráút cáön thiãút cho cáy trong thåìi kyì ra hoa vaì traïi phaït triãøn, tuy nhiãn cam quyït ráút máøn caím våïi âiãöu kiãûn ngáûp næåïc. Trong vuìng âáút tháúp, mæûc thuíy cáúp cao nãúu khäng thoaït næåïc këp trong muìa mæa seî gáyû tçnhng thä traúi rãù, laï vaìng uïa vaì cáy chãút. Âãø haûn chãú taïc haûi trãn cáön phaíi âaìo mæång lãnì baolêp vaâiãöìu la tiãìúmt bå næåïc khi träöng, âäöngì ithå coï biãûn phaïp bäöi lêp náng dáönî âängü nhæ cao bocuïn phán caûn, boïn nhiãöu hæîu cå giuïp rãù moüc caûn vaì hoaût âäüng täút hån. Trong kyî thuáût träöng cam quyït, viãûc cung cáúpí næånh ïhæåc coíïng a quanü trong âãún sæû ra hoaí cua cáy. Trong muìa khä haûn nãúu cáyûn nháâæåüc nhiãöu næåïc seî ra hoa ngay. ÅÍ caïc væåìn cam quyït thuäüc ÂBSCL, thæåìng näng dánïi cho êt tæå cáy trong muìa khä maì chè cung cáúp næåïc khi naìo muäún cho cáy ra hoa táûp trung, âiãíönhu ná öy coï a hæåíng xáúu âãún sæû sinh træåíng cuía cáy,í nhánhæúît nglaì vu åìng âáút cao.ï Do, cá âoön coï biãûn phaïp giæøîm áåí màût lêp âãø haûn chãú båït taïc haûi cuía viãûc thiãúu næåïc vaì rãù moüc sáu dáön tçm næåïc. Pháøm cháút næåïc tæåïi cuîng cáön læu yï. Khängïc du pheììngn, næå màûn âãø tæåïi cho cam quyït. Læåüng muäúi NaCl trong næåïc tæåïi phaíi nhoí hån 1,5g/lêt næåïc vaì læåüng Mg khäng quaï 0,3g/lêt næåïc. Chanhì va bæåíi coï thãø chëu âæûng tæång âäúi våïi læåüng muäúi trong næåïc tæåïi cao hån.
47. 47 3. ÂÁÚT. Cam quyït coï bäü rãù àn caûn gáön låïp âáút màût, caïc rãù läng moí üc ra yãúu nãn kha nàng háúp thu cháút dinh dæåîng tháúp. Cáy khängïn ke âáút làõm, âáút âäöng bàìò sang, phu ven säng, âáút âäöi nuïi âãöu coï thãø träöng âæåüc. Täút nháút laì âáút thët pha, máöu måî, thoaït næåïc täút vaì thoaïng khê vç rãù cáön nhiãöu oxy trong âáút.ï Tác phaöngí canhi dáö tay êtú nhát 0,5m. Âäü pH täút cho cam quyït nàòm trong khoaíngút 4-8,nhá útät laì tæì 5,5-6,5. Âàût ûc biã cáy máùn caím xáúu våïi muäúi Bo, muäúi Carbonat vaì NaCl. Khäng nãn träöng cam quyït trãn âáút seït nàûìng,n, âá pheút nhiãöu caït, âáút coï táöng canh taïc moíng, mæûc thuyí cáúp cao. 4. CHÁÚT DINH DÆÅÎNG. Cam quyït háúp thu úchát dinh dæåîng quanh nàm, tuy nhiãn nhiãöu nháút trong thåìi kyì nåí hoa vaì khi cáy âaî phaït triãøn âoüt non. Theo Chapman (1960), phán têch laï muìa xuán âæåüc 4-10 thaïng tuäøi láúy åí caình mang traïi cho tháúy: Mæïc âäü âaûm thêch håüp laì 2,2 - 2,7% cháút khä lán 0,12 - 0,8% kali 1,0 - 1,7% Mg 0,3 - 0,6% Ca 3,0 - 6,0% Na 0,01 - 0,15% S 0,2 - 0,3% B 50,0 - 200ppm Cu 5,1 - 15ppm Fe 60,0 - 150ppm Mn 25,0 - 100ppm Mo 0,1 - 3ppm Zn 25,0 - 100ppm 4.1. Cháút âaûm (N). Âáy laì nguyãn täú dinh dæåîng quan ütrong nháút âäúi våïi cam quyït. Cáy cáön læåüng N tæång âäúi låïn. Caïc thê nghiãûm âaî chæïng toí coï sæûú ttæång âënh giæquanîa nhá âaûm vaì nàng úsuát.
48. 48 Thê nghiãûm cuía Parker vaì Jones (1951) trãn cam Washington Navel åí vuìng Riversida (California) cho tháúy, åí mæïc âäü boïn khoaíng 2kg urea/cáy trong nàm âaî thu âæåüc nàng suáút khoaíng 88kg/cáy (khoaíng 490 traïi/cáy). ÅÍ mæïc boïn 400kg N/ha (khoaíng 869,5kg urea/ha) thç giæîa N vaì nàngút cosuáï mäúi tæång quan roî rãût. Triãûu chæïng thiãúu N âiãøn hçnh ìla laï coï maìu xanhìng vanhaût, chäöi khäng moüc ra daìi âæåüc vaì caình con coï triãûu chæïng chãîúngt khä.cáy bë Nhæ thiãúu N coï traïi nhoí, nhaût maìu, voí traïi nhàôn, moíng, dai, traïi bë chên eïp. Cáön traïnhí thænh hæåìa Ní ngvç coxáïú ua âãún pháøm cháút, ngoaûi hçnh cuía cáy. Tuy váûy, cam quyït váùn chëu âæåüc læåüng N tæång âäúi låïn, nãúu âæåïnü ccán bo âäúi våïi P, K, Mg vaì caïc nguyãnú vi læåü tä ng. 4.2. Cháút lán (P). Cáy bë thiãúu P thç täúc âäü sinh træåíng giaím, laï moíng, maúìi,u nhæ xanhîng tä laï giaì hån coï thãø ngaí maìu häöng. Laï thæåìng nhoí hån bçnh thæåìng vaì coï thãø ruûng såïm. Cáy êt låïn thãm vaì nàng úsuát giaím. ïTrai coï thãø ruûngöu nhiã træåïc khi chên, traïi ráút chua, voí dáöy, thä vaì thæåìng räøng ruäüt. Boïn phán P cho nhæîng cáy cam bë thiãúu P coï taïc duûng giuïp taïn laï sinh træåíng täút, caíi thiãûn maìu sàõc laï, tàng säú læåüng caïìi, nhcaí mangi thiã ûtran pháøm cháút traïi vaì tàng âæåüc tyí lãû traïi täút. Âäúi våïi nhæîng cáy coìn non coï bäü rãù phaït triãønï êt,n mäcáöünt âæålæåüüngc bo låïn phán P dãù tiãu. Cáön traïnhû nhiã tæåüng ìthæa P vç sæû têch luîy P dæû træî låïn coï thãø laìm giaím mæïc dãù tiãu cuía Zn vaì Cu âãún mæïc coï thãø gáy ra sæû thiãúúu hunaûìty, hai nguyãn tä âàûc biãût laì trãn âáút nheû. Tuy nhiãn, boïn P hçnhïc nhæâáøy thu sæû háúp thu Mangan,ï leî co thäng qua viãûc hçnh thaình nhæîng Phosphat mangan dãù tan hån. üMät aính hæåíng khaïc cuía viãûc thæìa P laì viãûc sæí duûng N bë máút cán âäúi. 4.3. Cháút Kali (K). Nhu cáöu K cao nháút vaìo luïc cáy ra traïi vaì traïi låïn. Cáön boïn K våïi säú læåüng âuí, nhàòm baío âaím cho quaí phaït triãøn täúi æu. Khi boïn êt K, traïi nhoí mäüt caïch tæång æïng, aính hæåíng âãún nàngú t.suá Khäng coï triãûu chæïng riãngìo na âæåüc coiì laâàûc thuì cuía hiãûn tæåúuü ngK. thiã Täøng håüp nhiãöu triãûu chæïngï khac nhau måïi coï thãø úchot cáy biã coï thiãúu K hay khäng. Nhæîng triãûu chæïngú thiãu K quan troüng nháút laì laï bë quàní, trånhoí nãn dai, máút diãûp luûc, ruûng haìng loaût sau khi ra hoa, chäöi non bë thui, quaí nhoí, tyí lãû K trong laï tháúp
49. 49 âäöng thåìi tyí lãû Ca vaì Mg tæång âäúi cao. Viãûc cung cáúp Kû nva sàìõo pgiai thu âoa hoaûch coìn giuïp traïi chên nhanhì ma vaìu sàõc âeûp hån. Cáön traïnh ûhiãn tæåüng ìthæa K vç noï coíïnh a hæåíng âãún sæû háúp thuì Mg,Ca va khiãún coï thãø xuáút hiãûn triãûu úchæu ïnhængî thiãng nguyãnú tä naìy, aínhí hæång xáúu âãún pháøm cháút traïi. 4.4. Calcium (Ca). Trong cáy, Ca coï taïc âäüng nhæü tmä cháút giaíi âäüc, trungìa hoà hoûc kãút tuía mäüt vaìi acid hæîu cå väún bë tàng do hoaût âäüng trao âäøi cháút trong cáy. Thê duû, acid Oxalic bë Ca kãút tuía, doï âo chäúng âæåüc viãûc hçnhình tha ion Oxalat hoìa tan gáy âäüc. Taïc duûng tæång tæû âäúi våïi caïc nguyãnú baz tä khaïc nhæ Na, K vaì Mg. Ca coï vai troì âàûûct biã quan troüng âäúi våïi sinh træåíng cuía ìrã ùtriã cáyûu va chæïng âáöu tiãn cuía tçnh traûngú thiãu Ca nghiãm troüng laì bäü rãù bë hæ. Sau khi rãù cáy bë haûi do thiãúu Ca, pháön trãn màût âáút cuía cáy coï thãø coï ráút nhiãöu triãûu chæïng khäng âàûc thuì giäúng nhæ ïua vaìng vç thiãúu Fe hay thiãúu Mn, bë âäüc vç muäúi Do âoï viãûc sæí duûng väi âãø boïn choï cac væåìn cam åí ÂBSCLîng cu cáön læu yï, nháút laì îtrãnng nhæchán âáút coï nhiãùm pheìn. 4.5. Manhã (Mg). Triãûu chæïng thiãúu Mg thæåìng xuáút hiãûn do mäüt trongîng nhæ âiãöu kiãûn sau: - Âáút coï tyí lãû úMgp. thá - Boïn thæìa K hay âáút coï tyí lãû K cao gáy hiãûúun tæå Mgü ngdo thiãK. Triãûu chæïng âáöu tiãn biãøu hiãûn laì coï nhæîng âaïm maìu vaìng råìi raûc åí caí hai bãn gán chênh, trãn nhæîng laï træåíng thaình trong muìa mæa. Nhæîng âaïm maìu vaìng ngaìy caìng låïn vaì håüp laûi våïi nhau, chè coìn åí pháön cuäúng laï vaì âäi khi åí gáön ngoün laï coìn xanh (åí gáön cuäúng laï coï mäüt pháön maìu îxanh V ngæå hçnhü chæc), cuäúi cuìng toaìn bäü laï coï thãø bë ngaí vaìng. Triãûu chæúuï Mgng thiã coï thãø chè xuáút hiãûn trãn mäüt caình låïn hoàûc mäüt pháön cáy, trong khi pháön cáy coìn laûi coï thãø váìùng.n bçnh Triã ûthæåu chæïngú thiãu Mg coï thãø biãún máútï khi ru ûlang vaì trãn cáy chè coìn laûi nhæîng laï non hån khäng coï triãûu chæïng âoï. Thiãúu Mg cáy ruûng traïi nhiãöu, chëu laûnh keïm, bäü rãù moüc keïm, nàng suáút tháúp, cáy ra quaí caïch nàm roî rãût. Khi læåüng Mg trong âáút vaì trong laï âãöu tháúp maì ìlæå Kü langû Cai tä vaúi thêch nãn boïn Mg vaìo âáút hoàûc lãn laï. Træåìng håüp trong âáút vaì trong laï thæìa K thç taûm thåìi ngæìng hoàûc giaíïnm bo K coï thãø laì caïch täút nháút âãø tàng Mg trong laï.
50. 50 Khi triãûu chæïng thiãúu Mg keìm theo tyí lãû Ca trong laï vaì trong âáút cao thç khoï khàõc phuûc âæåüc viãûc thiãúuû Mg.c tàng Viã cæåìng boïn Nì thæång khàõc phuûc âæåüc triãûu chæïng thiãúu Mg åí nhæîng væåìn cam quêt thiãúu íMg.i chu Bæåìm (Citrus paradisi) hçnh nhæ máùm caím våïi viãûc thiãúu Mg hånìi caï camc quyïloa t khaïc. ÅÍ âáút chua coï thãø duìng âaï Dolomitø cung âã cáúp Mg cho cáy, coìn åí âáút êt chua thç coï thãø duìng MgSO4 hay Mg(NO3)2 näöng âäü 1% vaì phun ï.lãn la 4.6. Keîm (Zn). Trong træåìng håüp thiãúu Zn, laï bë uaï vaìng keìm theo nhæîng soüc xanh khäng âãöu âàûn doüc theo gán chênh vaì caïc gán phuû. Caình non coï loïng ngàõn laûi, laï nhoí nhoün, moüc dæûng âæïng vaì coï chiãöu hæåútï khäng chãtæì ngoün xuäúng. Traïi nhoí, máút maìu, voí mãöm khäng coï muìi vë vaì hçnh daûïngi khäng tra bçnh thæåìng, nàng úsuát thæåìng bë giaím. Nhiãöu nghiãn cæïu cho tháúy ràòng ïviãnû väic bo hay P trong nhiãöu nàm âaî gáy ra hiãûn tæåüng thiãúu Zn, tçnh traûng tæångû tæ khi boïn nhiãöu N keìïi,o tuy da nhiãn nãúu váùn duy trç viãûc phun Zn haìng nàm thç khäng útháy aính hæåíng xáúu cuíïa nviã Nû vac boì P âãún tyí lãû Zn trong laï. Bãûnh thiãúu Zn laì mäüt bãûnh ráút phäø biãún åí vuìng träöng cam quyït, coï leî mäüt pháön do rãù cam quyït huït Zn yãúu. Coï thãø khàòngõc phuûcaïchc phunbà ZnSO4 0,5% kãút håüp våïi CaO 0,5 % hoàûc phun Oxyt keîm 0,2 % lãn laï. 4.7. Âäöng (Cu). Triãûu chæïng thiãúu Cu thæåìng thãø hiãûn åí traïi nhiãöu íhån laï la vaì ìå caình non. ÅÍ traïi, triãûu chæïngú thiãu Cu thãø hiãûn qua nhæîng vãút næït suìi gämìu sámaøm, coï thãø thaình nhæîng âaïm u hçnh ìthu khäng âãöu âàûn vaì ngaî maìu âení chên. khi qua Hiãûn tæåüng náöy xuáút hiãûn åí cam nhiãöu håní bæå laìí åi chuìm vaì quyït. ÅÍ laï, coï biãøu hiãûn laì laï låïn, maìu luûc sáøm åí meïp laï khäng âãöu. Caình non coï hçnhî cong S, co nhæï âu chæìn ra nhiãöu âaïm gäm giæîa voí vaì gäù, âäi khi caình bë chãút. Nhæîúngu Cucáy thæå thiãìng nhoí hån bçnh thæåìng. Traïi coï hçnh daûng khäng âãöu vaì coìïu gämâen khima traïi giaì, ruäüt traïi thæåìng khä, êt næåïc, chua. ÅÍ truûc giæîa cuía muïi coï gäm, voí traïi næït neí vaì ruûng såïm. Nàng suáút giaím nhiãöu. Hiãûn tæåüng thiãúu Cu coï thãø xuáút hiãûn trãn âáút than buìn vaì âáìo.ú t chua nghe Viãûc boïn nhiãöu väi vaì P liãnûc tucuîng gáy ra ûhiãn tæåüng thiãúu Cu. Ngæåìi ta khäng cáön phaíi boïn Cu cho caïûc iloa âáút âaî coï khoaíng 55kg CuO/ha trong 15cm âáút màût. Viãûc cung cáúp Cu täút nháút laì phunï lãnbàò lang CuSO4 0,5% kãút håüp våïi CaO 0,5 % . 4.8. Sàõt (Fe).