Giáo trình Cây ăn trái

Nội dung text: Giáo trình Cây ăn trái

1. Giáo trình cây ăn trái
2. 32 CHÆÅNG 2. CÁY CAM QUYÏT (Citrus spp.) A. GIAÏ TRË, NGUÄÖN GÄÚC, PHÁN LOAÛI VAÌ GIÄÚNG TRÄÖNG. 1. GIAÏ TRË DINH DÆÅÎNG VAÌ SÆÍ DUÛNG. Traïi cam quyït âæåüc sæí duûng räüng raîi vç coï chæïa nhiãöu cháút dinh dæåîng cáön thiãút cho cå thãø, nháút laì vitamin C. Vë chua nheû vaõngì håi(bæå íâài) giuïp dãù tiãuïa ho vaì tuáön hoaìn cuía maïu .Voí traïi giaìu pectin âæåüc sæí duûng laìm xu xoa, mæït, keûo, laìm thuäúc nam hay trêch láúy tinh dáöu. Traïi âæåüc chãú biãún thaöuì loanhû nhiãi saín pháøm nhæïc næå giaíi khaït, xy rä, mæït, ræåüu bäø Baíng 5. Thaình pháön dinh dæåîng cuía cam, quyït, chanh, bæåíi. Thaình pháön Cam Chanh Quyït Bæåíi Næåïc (%) 87,5 87,5 88,5 83,4 Tro (%) 0,5 0,5 0,6 0,4 Protein (%) 0,5 0,3 0,4 0,5 Carbohydrat (%) 8,4 3,6 8,6 15,3 Xå (%) 1,4 1,3 0,8 0,7 Nàng læåüng (calo) 43 18 43 59 Muäúi Ca 34 40 35 30 Khoaïng P 23 22 17 19 (mg/100g) Fe 0,4 0,6 0,4 0,7 A 0,3 0,3 0,6 0,02 Vitamine B1 0,08 0,04 0,08 0,05 (mg/100g) B2 0,03 0,01 0,03 0,01 PP 0,2 0,01 0,02 0,1 C 48 40 55 42 2. NGUÄÖN GÄÚC, PHÁN BÄÚ, PHÁN LOAÛI VAÌ GIÄÚNG TRÄÖNG. 2 1. Nguäön gäúc vaì phánú. bä Tanaka (1954) khi nghiãn cæïu vãö caïc loaìi cam quyït åí phæång Âäng âaî âãö nghë 1 säú giaí thuyãút vãö sæû phán chia ranh giåïi phaït sinh cuía noï åí Âäng Nam AÏ Cháu, trong âoï sæû phaït sinh cuía mäüt vaìi loaìi cam quyït îcungîng loa nhæìi thán nhæ cáûn âæåüc phán bäú tæì biãn giåïi âäng bàõc cuía ÁÚn Âäúün qua Âiã Miãûn vaì 1 vuìng phêa nam cuía âaío Haíi
3. 33 Nam. Nhæîng loaìi náöy bao gäöm chanh táy, chanh ta, thanh yãn, bæåíi, cam ngoüt, cam chua. ÅÍ cháu Áu, thanh yãn (citron) laì loaûi traïi âáöu tiãn trong giäúng Citrus âæåüc biãút âãún, träöng åí vuìng vënh Ba Tæ, âæåüíc trong mä ta khoaíng 300 nàm træåïc cäng nguyãn vaì coï leî âæåöüngc trä khäng muäün hån 500 nàm træåïc cäng nguyãn. Sau âoï, thanh yãn âaî âæåüc träöng åí YÏ vaì nhæîng vuìng íáú cháum aï Áup hån (Webber, å 1967). Cam chua (sour orange) hay cam âàõng âæåüc phaït triãøn trongú thãkyí thæï 10 åí phêa âäng Âëa Trung Haíi vaì muäün håní cháu å Phi vaì phêa nam cháu Áu. Chanh táy (lemon), chanh ta (lime) vaì bæåíi (pummelo) cuîngü âæåc phán bäú trong kiãøu tæång tæû nhæ trãn íå næía âáöu thãú kyí thæï 12. Cam ngoüt (sweet orange) âaî âæåüc giåïi thiãûu tæì Trung Quäúc vaì phäø biãún åí cháu Áu båíi ngæåìi Bäö Âaìo Nha, coï leî trong thãú kyûíc duthæìï cam 16. Màngoüt âaî âæåöngü c trä åí cháu Áu træåïc khi âæåüc ngæåìi Bäö Âaìo Nha du nháûp thãm vaìo nhæng chuïng âaî khäng âæåüc sæí duûng räüng raîi. Caïc giäúng cam ngoüt náöyï ngâa îtrå nhanhí tha ìchonh haìng hoïa quan troüng cuíìa ingæå Bäö Âaìo Nha, phán bäú räüng raîi âãún nhæîng quäúc gia Âëa Trung Haíi vaì tråí thaình näøi tiãúngüi vå laìïi tãn "cam go Bäö Âaìo Nha". Quyït (mandarin, tangerine) cuîng âaî âæåüc träöng åí Trung Quäúc vaì Nháût trong thåìi gian ráút såïm. Cáy quyït âáöu ütiãnc mang âæå tåïi næåïc Anh nàm 1805 vaì âæåüc phäø biãún tæì âáy âãún Âëa Trung Haíi. Nhiãöu taïcò giang,í há öchou hãràút caïc giäúïngt haquyìng hoaï coï nguäön gäúc åí Trung Quäúc, Nháût Baín hoàûc Âäng Nam AÏ cháu, riãng quyït Satsuma coï nguäön gäúìnc hoa toaìn åí Nháût Baín. Bæåíi chuìm (grapefruit) hay coìn goüi laì bæåíi voí dênh, coï nguäön ígä úc phaït sinh å West Indies, coï leî âáy laì 1 loaìi lai cuía bæåíi (pummelo). Sæû quan troüng cuía cam quyït träöüngt trãn tro thãú giåïi âæåüc chæïng minh båíi sæû phán bäú räüng raîi vaì saín xuáút âaûi traì. Hiãûn nay, cam quyïöt uâæå nåiü trongc träö ng nhiã vuìng khê háûu nhiãût âåïiï va nhiãì aût âåïi, nåi coï âáút âai thêch håüøpm, va khängì âuí qua á ï laûnh âãø laìm chãút cáy. Theo thäúng kã cuía FAO, trãn thãú giåïi coï khoaíïngc sa 49í næån xuáút cam quyït, coï diãûn têch träöng khoaíng 2,8 triãûu ha. Caïc næåïc saín xuáúötu nhiã cam laì Myî, Braxin, Táy Ban Nha, YÏ, Mãhicä, ÁÚn Âäü, Ai Cáûp, Israel, Trung Quäúc, Achentina, Nam Phi, Maräúc, Hy laûp vaì Thäø Nhé Kyì. Caïc næåïc saín xuáút nhiãöu quyït laì Nháût, Táy îBan, Y Ï,Nha, Braxin, My Trung Quäúc vaì Achentina. Caïc næåïc träöngö nhiãu chanh gäöm coï Myî, YÏ, Mãhicä, ÁÚn Âäü, Táy Ban Nha vaì Thäø Nhé Kyì. Caïc næåïc träöngöu nhiã bæåíi laì Myî, Israel, Achentina vaì Trung Quäúc.
4. 34 2.2. Phán loaûi. Cam quyït thuäüc hoü Rutaceae (coï khoaíng 130 giäü úphung),û hoAurantioideae (coï khoaíng 33 giäúng), täüc (tribe) Citreae (khoaíng 28 úgiäng), täüc phuû Citrinae. Háöu hãút viãûc phán loaûi caïc giäúng trongü hophuû Aurantioideae hiãûn nayì dola W.T. Swingle (Swingle vaì Reece, 1967). Täüc phuû Citrinae coï khoaíngúng, 13 tronggiä âoï coï 6 giäúng quan troüng âoï laì Citrus, Poncirus, Fortunella, Eremocitrus, Microcitrus vaì Clymenia. Âàûc âiãøm chung cuía 6 giäúng náöy laïìi co choï contra teïp (pháön üànc âæåtrong muïi) våïi cuäúng thon nhoí, moüng næåïc. Säú nhë âæûc nhiãöu bàòng hay hån 4 láön säú caïnh hoa, âáy cuîng laì mäüt trongî nhæng âàûc âiãøm xaïc âënh caïc giäöng,úng ca ïträc giäúng hoangì thæång coï säú nhë âæûc êt hån hay chè gáúp âäi säú caïnh hoa vaì con teïïtp triãø khängn. pha Ngoaûi træì giäúng Poncirus coï laï ruûng theo muìa, caïc giäúng coìn laûi âãöu coï laï xanh quanh nàm. Hai trong 6 giäúng náöy coï khaí nàng chëu laûnh täút, âoï laì Ponicirus (ruûng laï hàòng nàm, laï coï 3 laï cheït) vaì Fortunella (kim quáút), hai giäúng náöy coï thãø lai våïi giäúng Citrus vaì caïc giäúng khaïúc.ng Giä Eremocitrus vaì Microcitrus âæåüc tçm tháúy åí daûng hoang daûi, háúu hãúít la ÏcU ìva åì Euremocitrus laì giäúng chëuûn ha täút, caí hai âãöu âæåüc lai thaình cäng våïi Citrus vaì Poncirus. Giäúng thæï 6 laì Clymenia úâæåt duyüc biãnháút tæì âaío Thaïi Bçnh Dæång cuía New Ireland, khäng âæåüc lai taûo våïi caïcïc. giäú ng kha Giäúng Citrus chia laìm 2 nhoïm nhoí laì Eucitrus vaì Papeda. Nhoïm Papeda coï 6 loaìi, thæåìng âæåüc duìng laìm gäúc gheïp ïhayi ca laiïc våìloai khaïc vaì âaî lai taûo âæåüc nhæîng giäúng laiøi nä tiãúng. Trong nhoïm Eucitrus coï nhiãöu loaìi âæåüc träöng phäø biãúín ca hiãïcû næån nayïc å nhæ - Citrus medica L. : Thanh yãn. - Citrus limon (L.) Burm.f. : Chanh táy. - Citrus aurantifolia (Christm.) Swing. : Chanh ta. - Citrus sinensis (L.) Osbeck : Cam ngoüt. - Citrus nobilis var. typica Hassk.: Cam saình. - Citrus grandis (L.) Osbeck : Bæåíi. - Citrus paradisi Macf. : Bæåíi chuìm, bæåíi voí dênh. - Citrus reticulata Blanco : Quyït. - Citrus nobilis var.microcarpa Hassk.: Quyït xiãm. - Citrus aurantium L. : Cam chua, cam âàõng. - Citrus microcarpa (Hassk.) Bunge : Haûnh, tàõc. Hiãûn nay, trãn thãú giåïi coï mäüt säú loaìi lai quanü troc duüngì ngâæå laìm gäúc gheïp nhæ:
5. 35 - Tangor: (quyït x cam ngoüt). - Tangelo: (quyït x bæåíi chuìm). - Lemonime: (chanh táy x chanh ta). - Citrange: (cam ngoüt x Poncirus). - Citrumelo: (bæåíi chuìm x Poncirus). - Limequat: (chanh ta x Kumquat). - Chanh sáön: (Citrus jambhiri). - Chanh ngoüt: (C. limetioides) - Chanh Rangpur (C. limonia). - Quêt Cleopatra (C. reshni). 2.3. Mä taí mäüt säú giäúöng.ng trä S Chanh: Citrus aurantifolia (Christm.) Swingle (2n=18). Chanh laì giäúng öträng phäø biãún åí nhiãût âåïi, dãù träöng trãnìo âádinhút nghe dæåîng. Cáy nhoí, daûng buûi, nhiãöu nhaïnh, cao khoaíngì 5m,ng mang thæå nhæîng gai ngàõn beïn. Laï nhoí, daìi khoaíng 4-8cm, räüng 2-5cm hçnh træïng báöu duûc, cuäúng laï coï caïnh nhoí. Phaït hoa moüc åí naïch laï coï tæì 1-7 hoa, âæåüc taûo ra trong 1 khoaíng thåìi gian daìi. Hoa nhoí coï 4-5 caïnh maìu tràõng, daìi 8-12mm, räüng 2,5-4mm, coï tæì 20-25öu nhë âæûc, bá noaîn coï 9-12 ngàn (muïi). Traïi nhoí, hçnh cáöu hay xoan, âæåìng kênh 3,5-6cm.í mo Voíng dênhì vao traïi, maìu vaìng hay xanh vaìng nhaût khi chên. Thët traïi maìu xanhût haynha vaìng, ráút chua. üHät nhoí hçnh xoan, âa phäi, tæí diãûp tràõng. Trong loaìiCitrus aurantifolia coï hai nhoïm: nhoïm chanh læåîng bäüi (2n=18) gäöm caïc giäúng Key, Mexican hoàûc West Indian; nhoïm chanh tam bäüi (3n=27) nhæ giäúng Tahiti, Persian vaì Bears. Nhoïm chanh læåîng bäüi thç coï daûngí, cáytraï nhoi coï häüt, voí traïi moíng vaì nhiãöu næåïc, trong khi åí chanh tam bäüi thç traïi to khäng coï häüt vaì voí traïi håi dáöy hån. Chanh tam bäüi phaït triãøn täút hån chanhîng bäüi læå åí nhæîng vuìng cao. S Chanh táy: Citrus limon (L.) Burm.f. (2n=18). Êt quan troüng hån chanh ta íå vuìng nhiãût âåïi, âæåüc träöngöu nhiã åí vuìng aï nhiãût âåïi. YÏ, Táy Ban Nha, Hy Laûp, Hoa Kyì laì nhæîng næåïc saín xuáÍ nhiãút ûchênh.t âåïi Å chuïng phaït triãøn täút nháút åí vuìng cao trung bçnh. Cáy nhoí, cao khoaíng 3-6m coï gai cæïng låïn. Laï hçnh xoan coï ràng cæa, daìi 5- 10cm, räüng 3-6cm, cuäúng laï ngàõn khäng coï caïnh laï.
6. 36 Hoa moüc moüi muìa trong nàm, moüc âån hay chuìm, âæåìng íkênhng 3,5-khoa 5mm. Caïnh hoa maìu häöng khi chæaí, nåkhi nåí coï maìu tràõng åí trãn, häöng nhaût åí phêa dæåïi, 20-40 nhë âæûc, báöu noaîn coï 8-10 ngàn. Traïi hçnh xoan nhoün choïp, daìi 5-10cm vaìng nhaût khií chên.khaï Vo dáöy, håi nhaïm sáön, dênhì vao thët. Thët vaìng nhaût, chua. Traïi nàûng trung bçnh 7-9 traïi/kg. Häüt âa phäi våïi 10-15% cáy máöm vä tênh, tæí diãûp tràõng. Caïc giäúng chanh táyö gäm coï chanh sáön (Rough lemon), Eureka , Lisbon , Villa France vaì Meyer. S Bæåíi: Citrus grandis (L.) Osbeck (2n=18). Laì giäúng öträng quan troüng åí Âäng Nam AÏ cháu. Cáy cao khoaíng 5-15m, thæåìng coï gai låïnú (nhát laì träöng häüïnht), nha non coï läng tå. Laï låïn, coï caïnh laï to, phiãún laï hçnh xoan tåïi báöíu tim,duû cda daìûi 5-20cm,ng qua räüng 2-12cm, màût dæåïi gán chênhìng thæå coï läng. Hoa låïn, moüc âån hay chuìm, caïnh hoa maìu tràõng kem, 20-25 nhë âæûc, báöu noaîn coï 11-16 ngàn. Traïi låïn, hçnh cáöu daûng quaí lã, âæåìng kênh 10-40cm coï maìngìu nha xanhût va khi chên, voí dáöy, con teïp låïn maìu vaûtì hayng nhahäöng, ngoüt laût. Traïi nàûng trung bçnh 1-2kg. Häüt låïn, âån phäi. Bæåíi chëu âæåüc nhiãût âäü noïng täút vaì caí nhiãût âäü tháúïp,t cotriãïø khan í nàng pha täút åí vuìng âáút tháúp khäÍ Thakhan.ïi ÅLan, giäúng bæåíi Siamese coï traïi nhoíí da ûng qua lã, âæåüc träöng trãn nhæîng båì mæång âæåüc bao quanh liãn tuûíi næåc båïc màûn. S Cam chua, cam âàõng: Citrus aurantium L. (2n=18). Coï thãø duìng àn tæåi, nhængì thæång duìng laìm mæït vaì duìngü tnhæ chá ú mät cho muìi vë. Tinh dáöu åí laï, hoa, traïi âæåüc duìîng nghã trongû dákyöu thåm. Âæåüc duìng laìm gäúc gheïp cho chanh táy, cam vaì bæåíi. Khaûïnhng cha âæåíy üc bã muí gäúc, nhæng dãùûnh bë bã Tristeza (thäúi rãù do virus). Cáy cao khoaíng 10m, coï gai moíng maính. Phiãún laï hçnh xoan hay báöu duìûic, 7-10cm, da räüng 3-4cm, cuäúng daìi 2-3cm, caïnh laï nhoí. Hoa låïn moüc åí naïch laï, tràõng, ráút thåm, coï 20-25 nhë âæûc, 4-5 caïnh hoa, báöu noaîn coï 10-12 ngàn. Traïi gáön hçnh cáöu, voí dáïömy, sánhaön, âæåìng kênh 4-6cm, ìthæång coï maìu âoí cam khi chên, thåm. Thët traïi ráút chuaì va âàõng, pháön loíi giæîa thç xäúp. Traïi nàûng trung bçnh 4-5 traïi/kg, nhiãöu häüt, âa phäi.
7. 37 S Bæåíi chuìm, bæåíi voí dênh: Citrus paradisi Macf. (2n=18). Duìng âãø àn tæåi, næåïc coï vë âàõngï dëu.i co ïMu thãø âæåüc âoïng häüp hay eïp láúy næåïc. Âáy laì giäúng coï leî do sæû ngáùu biãún åí chäöi cuía bæåíi (Citrusình. grandis) hçnh tha Cáy coï taïn räüng, cao 10-15m, caình coï läng. Laï nhoí hån laï bæåíi, cuäúng laï coï caïnh laï nhoí, phiãún laï hçnh xoan. Hoa moüc âån hay chuìm, âæåìng kênh íkhoang 4-5mm, maìu tràõng ìthæång coï 5 caïnh, 20-25 nhë âæûc, báöu noaîn coï 12-14 ngàn. Traïi nhoí hån traïi bæåíi ta, hçnh cáöu, âæåìngíng kênh 8-10cm, khoa maìu xanh nhaût hay vaìng låüt khi chên,í vo moíng hånì va con teïp nhoí hån bæåíi ta. Häüt tràõng âa phäi, tæí diãûp tràõng. Bæåíi chuìm träöng thêchüp hå åí nhæîng vuìng tháúp, noïng. Caïc giäüúngng quan tro gäöm Duncan (coï häüt), Marsh Seedless (khäng häüt), Thompson (khäng häüöt, ng),thët hä Foster (coï häüt, thëtö häng) vaì Hohn Garner (giäúng nhæúng gä Duncan nhæng êt häüt hån). S Quyït: Citrus reticulata Blanco (2n=18). Cáy nhoí, cao khoaíng 2-8m âäi khi coï gai. Laï nhoí, heûp, hçnh xoan, daìi 4-8cm, räüng 1,5-4cm maìu xanhïng âá åûím phêa bo trãn màût vaì xanhì vang nhaût åí màût dæåïi, cuäúng coï caïnh nhoí. Hoa nhoí, âæåìng kênh 1,5-2,5mm, 5 caïnhõng, trà 20 nhë âæûc, báöu noaîn coï 10-15 ngàn. Traïi daûng hçnhö cáu håi deûp, âæåìng kênh 5-8cm,í movo íng dãù läüt, maìu xanh vaìng hay âoí cam khi chên, nhiãöu næåïc maìu cam, ngoüt. Traïi nàûng trung bçnh 6-7 traïi/kg. Âáy laì giäúng khoï träöng trong caïc giäúng cam quyït. Cáy chëu noïng keïm, träöng täút nháút åí vuìng coï âäü cao trung bçnh. Häüt âa phäi, tæí diãûp xanh. S Thanh yãn: Citrus medica L. (2n=18) vaì Pháût thuí: Citrus medica var.dactylis (Noot.) Swing. (2n=18). Âæåüc duìng trong yü hoc vaì nhæ 1 úchát cho muìi vë cuía ngæåìi Laî Mahoàûc duìng laìm keûo, mæït. Cáy nhoí, cao khoaíng 3m coï gai låïn. Laï hçnh báöu duûc coï ràng cæa, daìi 8-20cm, räüng 3-9cm, cuäúng laï ngàõn, khäng coï caïnh laï. Hoa læåîng tênh vaì hoa âæûc våïi tè lãû hoaûc âæ låïn, coï 5 caïnh maìu häöng, 30-40 nhë âæûc, âæåìng kênh hoa khoaíng 3-4mm, báöu noaîn låïn khoaíng 10-13 ngàn.
8. 38 Traïi låïn, håi daìi 10-20cm, voí thæåìng coï u sáön, vaìng, ráút dáöy, muïi traïi nhoí, thët traïi xanh nhaût, chua. Häüt nhoí tràõng, âån phäi. S Cam saình: Citrus nobilis var typica Hassk. (2n=18). Taïn nhoí, cao khoaíng 3-5m, nhiãöu caình, moüc yãúu, khäng gai. Laï coï caïnh nhoí, coï khi khäng roî, maøìm,u xanh daìi thá 7-8cm, räüng 4-4,5cm. Hoa moüc âån hay chuìm, âæåìng kênh 2,5-4mm, coï 4-5 caõïng,nh khoatrà íng 20- 40 nhë âæûc. Traïi troìn håi deûp, âæåìng kênh 7-8,2cm, cao khoaíng 6-8cm. Âaïy traïi vaì cuäúng loîm xuäúng, voí dáöy 4-6mm xuììu sç, xanh ma vaìng hay vaìng âoí khi chên. Báöu noaîn coï 10-14 ngàn, dãù läüt, con teïp to nhiãöu næåïc, vë ngoüt håi chua. Traïi nàûng trung bçnh 3-4 traïi/kg Häüt hçnh troìn træïng, âa phäi, tæí diãûp tràõng. Hiãûn nay íå ÂBSCL coï träöng caïc giäúng cam quyït nhæ: Caïc giäúng cam: Giäúng cam máût âæåüc träöøng biã phäún nháút. Traïi duìng xuáút kháøu tæåiû vaì tiãu thu näüi âëa. Yãúu täíúnh a hæåíng âãún pháøúmt tracháïi xuáút tæåi laì nhiãöu häüt vaì khi chên traïi váùn coìn maìu vaìng xanh. Cam saình (tháût ra laì mäüt loaûi quyït) coï giaúï cao,trë kinh träöng tã chuí yãúu âãø tiãu thuû näüi âëa. Cáy tæång âäúi khoï träöøing, tho tuäü khäng cao. Cam dáy coï daûng traïi giäúng nhæ cam máût nhængí traï voi xanh nhiãöu, êt laïng nhæ cam máût, pháøm cháút tæång âæång cam máût. Cam soaìn, coï leî laì mäüt giäúüngi Lauxang tãn go (hay láûu xaíng),í âa åïy traïi coï vãút håi loîm vaìo nhoí nhæ âäöng tiãøömn, chá pháút khaï, nhiãöu häüt. Cam chua êt phäø biãún, khäng coï giaï trë kinhú cao, tã coï thãø âãø duìng laìm gäúc gheïp. Cam sen mang âàûc tênh giäúng nhæ cam vaì bæåïíii. ráTraút to, voí dáöy hån cam máût, muïi traïi vaì con teïp giäúngí i,nhæ vë chua.bæå Khäng coï giaï trë kinhú, thæåtã ìng duìng âãø chæng. Caïc giäúng quyït: Quyït xiãm âæåüc träöng phäø biãún nháút. Traïi troìn, to. Khi chên coìïng, ma ìu xanh va ngoüt nhiãöu næåïïc, giaï co trë kinhú tã cao. Quyït tiãöu coï daûïngi tro traìn håi deûp, to, maìu sàõc âeûp khiì ngchên cam), (va vë ngoüt håi chua. Coï giaï trë kinhú cao tã trong dëp tãút, coìn laûi caïc thaïng trong nàm thç
9. 39 khäng âæåüc æa chuäüng nhæ quyït xiãm. Âáy laì mäüt giäúng cáön âæåïü âãc chuø xuáï yút kháøu tæåi vç coï maìu sàõc âeûp vaì håüp våïiìi khá cháuøu Áu.vë ngæå Quyït ta khäng âæåüc träöng phäø biãúnï vç trë gia kinh tãú tháúp. Cáy sai traïi nhæng traïi thç chua nhiãöu. Daûng traïi håi giäúng quyït tiãöu, khi chên coï maìu vaìng cam, nhæng thæåìng bë xäúp trong ruäüt, êtï næåc. Caïc giäúng bæåíi: Táûp âoaìn giäúng bæåíi åí ÂBSCLút phong rá phuï, coï ráútö nhiãu giäúng våïi caïc tãn goüi khaïc nhau, tuy nhiãn ûhiãn nay viãûc phán biãût roî caïc âàømû ccu âiãía tæìngú nggiä träöng coìn nhiãöu haûn chãú. Caïc giäúíngi Biãn nhæ Hobæåìa (Âæåìng laï cam, Âæåìng nuïm), bæåíi Nàm roi coï hæång vë ráút ngon, ngoüt nhiãöu næåïc, âàûc biãût khi chên traïi coï thãø khäng coìn häüt. Ngoaìi ra, caïc giäïúcng nhæ kha bæåíi long, bæåíi âæåìng, bæåíi baïnh xe, bæåíi thanh traì, bæåíi äøi cuîng âæåüc träöng raíi raïc. Caïc giäúng chanh: Caïc giäúng chanh taì va chanh nuïm âæåüc träöng phäø biãún. Traïi chanh ta coï daûng hçnhöu, cá voí moíng nãn coìn goüi laìú chanhy. Ruä giáüt traïi maìu xanh, ráút chua, sai traïi, nhængï giatrë kinh tãú thæåìng khängøn ä âënh. Traïi chanh nuïm to, voí dáöy, sáön, ruäüt håi vaìng, chua dëu, thåm. Tuy khäng âæåüc æa chuäüng bàòng chanh ta nhængï triãø co n voüng xuáút kháøu. Caïc giäúng khaïc: Ngoaìi caïc giäúng trãn coìn coï mäüt säú giäúïngc khäng träöng co khaï giaï trë kinhú tã cao nhæ: Saính: Coï taïn cao to hån cam máût, phán caìönhu, lanhiãï thæåìng xanh âáûïim. Tra troìn håi deûp, khi chênù ván coìn xanh.í Vo moíng dãù läüt nhængïch muïva i dáöy, dai, nhiãöu næåïc, vë laût. Haûnh: Thæåìng âæåüc duìng laìm kiãøng trong dëp tãút. Cáy ráút sai traïi, traïi nhoí nhiãöu næåïc, chua thåm, âæåüc sæí duûng laìm næåïc giaíi khaït, mæït. B. ÂÀÛC ÂIÃØM SINH HOÜC VAÌ THÆÛC VÁÛT. 1. RÃÙ. Caïc giäúng cam quyït khiö ngträ bàòng häüt ìthæång coï mäüt rãù caïi vaì nhiãöu rãù nhaïnh. Tæì rãù nhaïnh moïücc rã raù ca läng yãúu åït. Sæû phaït triãøn cuía rãùî thæåvåïiì ng xen ke sæû phaït triãøn cuía thán caình trãn màût âáút.
10. 40 Caïc nghiãn cæïu cho tháúy, trong nàm hoaût âäüng cuía rãù coï caïc thåìi kyì nháút âënh nhæ: - Træåïc luïc moüc caình muìa xuán. - Sau khi ruûng traïi âåüt âáöu âãúïc nlu træåïc moüc caình muìa heì. - Sau khi caình muìa thu âaî phaït triãøn âáöy âuí. Thæåìng thç khi rãù hoaût âäüng maûnh, rãùï tläng triã øphan, thán caình seî hoaût âäüng cháûm vaì ngæåüc laûi. Sæû hoaût âäüng cuía bäü rãìùi cathæåí sauìng ca keïcï âåo daüt caình moüc räü, do âoï viãûcï bon phán vaìo giai âoaûn caình phaït triãøn âáöy âuí coï taïc duûng cung cáúp dinh dæåîng këp thåìi cho cáy trong giai âoaûn rãù hoaût âäüng. Sæû phán bäú cuía bäü rãù ütucì cay ïthuäc yãúu täú önhæng âátá út canhï tac, hçnh thæïc nhán giäúng, loaûi giäúng, loaûi gäúc gheïp, mæûc thuyí cáúp vaì kyî thuáût träöng. Caïc yãúu täú náöy coï íanh hæåíng laìm rãù moüc sáu hay caûn,ö xan. hayNoï gái chung, rãù cam quyïìt ngthæå moüc caûn, âa säú rãù huït dinh dæåîng phán bäú gáön låïpï âá viãútû màc giæût.î Do choï âop lå âáút màût tåi xäúp ãm maït coï taïc duûngú giup thuïp âæåcáyüc há dinh dæåîng täút hån. Rãù moüc ra tæì häüt thæåíìe,ng mo khoüc sáu, nãúu âáút thoaït næåïc täút vaì tåi xäúp, rãù coï thãø moüc sáu trãn 4m. Do âoï, åí ÂBSCL, trãn nhæîng vuìng âáút öthángú camp viã quyûc träït bàòng häüt hayú gäc thaïp thæåìng bë aínhíng hæå båíi mæûc thuíy cáúp. Nãúu khäng lãn lêp träöng cao vaì thiãút kãú båì bao væåìn âãø âiãöu tiãút næåïc thç cáy coï thãø bë suy yãúu dáön vaì chãút do thäúi rãùï. iTra laûi rãù moüc ra tæì cáy chiãút hay caìnhì nggiám àn thæåcaûn hån, êt bë aính hæåíng båíi mæûc thuyí cáúp. 2. THÁN, CAÌNH. Cam quyït thuäüc loaûi thánù, gädaûng buûi hay baïn buûi (khäng coï truûc thán chênh roî rãût). Caïc caình chênhì ngthæå moüc ra åí caïc vë trê trong khoaíng 1m ûcat ïâáchú màt. Caình coï thãø coï gai,út lanháì khi träöng bàòng häüt. Tuy nhiãn sau khi ra hoa traïi, caïc gai thæåìng êt phaït triãøn. ÅÍ mäüt vaìi loaìi, gai chè moüc ra tæì nhæîng íngcaình maû sinhnh. træå Caình cam quyït phaït triãøn theo läúi håüp truûc, khi caình moüc daìi âãún mäüt khoaíng nháút âënh thç ngæìng laûi, caïc máöm bãn dæåïi âènh sinh træåíng cuía ngoün caìïnhc seî moüc ra, ca caình thæï cáúp náöy cuîng moüc daìi âãún mäüt khoaíng ìnhángú vat âënhì caï thçc má ngæöm bãn dæåïi âènh sinh træåíng laûi tiãúp tuûc phaït triãøn giäî. úng nhæ cu Trong mäüt nàm cáy coï thãø cho 3-4üt âåcaình. Tuìy theo chæïc nàng cuía caình trãn cáy, coï thãø goüi nhæ sau: - Caình mang traïi: Laì nhæîng caình coï mang traìïngi, thæå moüc ra trong muìa xuán, caình ngàõn nhoí, mau troìn mçnh, daìi trung bçnh < 10cm trãn caình coï laï hoàûc vãút laï, caïc caình coï mang laï cho traïi täút hån. Caình mangïi tramoüc ra tæì nhæîng caình låüïin la hånì ca goình meû, nhæîng
11. 41 caình mang traïi moüc åí ngoün öhayn ngo gá ün caình meû laì nhæîng caình âáûu traïi täút so våïi caïc caình moüc bãn trong. Vç phaíi táûp trung dinhîng dæåâãø nuäi traïi nãnì thæång caình mang traïi khäng tiãúp tuûc cho ra nhæîng caình måïi trong nàm kãú tiãúp. Sau khi thu hoaûch caïc caình mangï trai thæåìng heïo khä âi. - Caình meû: Laì caình taûo ìranh ca mang traïi, thæåìng phaït triãøn maûnh trong muìa heì vaì muìa thu. Caình to khoíe, láu troìn mçnh. Cáön nàõm âæåüc thåìi vuû ra caình meû cuía cáy âãø coï biãûn phaïp bäöi dæåîng têch cæûc, giuïpü cmo nhiãüc öâæåu caình mangïi trahån trong muìa xuán. - Caình dinh dæåîng: Laì tãn chè chung táút caí caïc loaûi caình trong giai âoaûn chæa ra hoaì trangï i, thæå moüc ra åí caïc muìa trong nàm. - Caình væåüt: Laì loaûi caình moüc thàóng lãn bãn trong taìï nnhæ cáy,î ngtæ caình chênh hay thán. Caình thæåìng moüc ra trong muìa heì phaït triãøn maûnh, deûp, maìu xanh, laï to boïng laïng, âäi khi coï gai daìi. Loaûi caình náöy khiït pha triãøn âaî sæí duûöngu chá nhiãút dinh dæåîng cuía cáy maì khäng coï êch låüi nhiãöu, chuïng laûi laì nåi sáu bãúûn nhcäng. thêch Do tá âoï, khi cáy coìn non chæa coï hoa traïi thç coï thãø giæî laûi âãø taûo khung taïn, coìn khi cáy âaî træåíng thaình thç nãn càõt boí. Noïi chung, sæû phaït triãøn cuía caìnhü tuc nhiãìy thuäöu vaìúo trasäïi trong nàm. Trong âiãöu kiãûn tæû nhiãn,úu nã nàm nay cáy sai traïi thç nàm sau säú traïi ra êt âi vç säú læåüng caình moüc ra khäng nhiãöu.ï Do cá öâon phaíi chuï bäïö yi dæåîng cho cáy åí giai âoaûn sau thu hoaûch âãø giuïp cáy coï âuí dinh dæåîng taûo nhiãöu caình måïi. 3. LAÏ. Laï cam quyït thuäüc loaûi laï âån gäöm coï cuäúng laï, caïnh laï vaì phiãún laï. Pháön caïnh laï coï kêch thæåïc thay âäøi tuìy giäúng, coï loaìi khäng coï caïnh laï nhæCitrus thanh yãn ( medica), caïc loaìi hoang trong nhoïm Papeda thç coï caïnh laï ráút to gáöúnn la bàï.ò Âäúing phiã våïi caïc ìloai träöng thç bæåíi coï caïnh laï to nháút, kãú âãún laì cam, chanh, cam saình vaì quyït Trãn cuìng mäüt loaìi thç kêchïc thæå caïnh laï cuîng thayøi theo âä muìa. Mäüt cáy cam quyït khoeí maûnh coï thãø coï 150.000-200.000 laï våïi täøng diãûn têch2. laï khoaíng 200m Trãn laï, khê khäøng táûp trung nhiãöu nháút åí màût læng, säú læåüngøi thaytuì yâä giäúng, trung bçnh 400-500 khê khäøng/mm2, kêch thæåïc khê khäøng ráút nhoí, thæåìng måí ra luïc 10 giåì saïng âãún 4 giåì chiãöu. Laï coï chæïa caïc tuïi tinh dáöu, hiãûn diãûn åí låïp mä giáûu. Ngoaûi træì loaìi camPoncirus 3 laï (trifoliata) ruûng laï theo ìmua, caïc loaìi coìn laûi coï laï säúng tæì 1 nàm hay láu hån tuìy âiãöu kiãûûnu khê va ìhá chàm soïc.
12. 42 4. HOA. Hoa cam quyït thæåìng thuäüc loaûi hoa âáöy âuí, moüc âån hay chuìm tæì naïch laï. Trong âiãöu kiãûn tæû nhiãn hoa thæåìng moüc ra trong muìa xuán, tuy nhiãn sau mäüt âåüt haûn keïoì dai räöi gàûp mæa hayï næåc tæåïi thç cáy cuîng ra hoa räü nhæìng thæå tháúy åí âáöu muìa mæa hay trong kyî thuáût siãút næåïc kêch thêch ra hoa. Cuîng coï loaìi sau mäùi âåüt ra caình laï thç ra hoa, nhæ åí chanh ta (Citrus aurantifolia). Hoa cam quyït coï daûng hçnhø thuán troìn, âènh håi to hån phêa dæåïi, âæåìng kênh räüng tæì 2,5-4cm, ráút thåm, thæåìng laì hoa læåîng tênh. Tuy nhiãn cuîngûc co våïïi hoa âæ báöu noaîn khäng phaït triãøn åí loaìi thanh ìyãn chanh va táy. Âaìi hoa dai khäng ruûng, hçnh cheïn, coï 3-5 laï âaìi. Hoa coï 4-8 caìïngnh la(thæåì 5), maìu tràõng, riãng chanhì táy va pháût thuí coï maìuö têang, hä 20-40 nhë âæûc håüp laûi thaình tæìng nhoïm, dênh liãön vaìo nhau åí âaïy. Bao pháún coï 4 ngàn maìu vaìng,òng moü hay chåi bà nhä cao hån âáöu næåïm nhuûy. Âáöu næåïm nhuûy caïi to. Báöu noaîn coï 8-15 ngàn dênhû liãi ömän ünhaut tru ûtac åí giæîa traïi, mäùi tám bç coï 0-6 tiãøu noaîn. Sæû phán hoïa máöm hoa thæåìng xaîy ra tæì sau khi thu hoaûch traïi âãún træåïc luïc moüc caình muìa xuán, noïi chung laì thay âäøi tuìy theo âiãöûuu, kiã næåûnï khêc. Cáy há thæåìng phán hoïa trong thaïng 11 dl âãún âáöu thaïng 2 dl trong nàm. Loaìûit camÄn má Cháu träöng åí Nháût coï thåìi gianï phána má hoöm hoa keïìoi datæì thaïng 9 dl âãún thaïng 3 dl nàm sau. Kyî thuáût xiãút næåïc âãø kêch thêch cam quyït ra hoa cuîng laìö uca kiãïchû nta ûo âiã khä haûn âãø dãù kêch thêch cáy ra hoa. Háöu hãút caïc loaìi cam quyït âãöu tæû thuû, tuy nhiãn cuîng coï thãø thuû pháún cheïo. Coï taïc giaí choò ràng åí quyït sæû thuû pháúîn lacheìmï otàng se nàng suáút, màûc duì traïi seî coï nhiãöu häüt hån. ÅÍ loaìi bæåíi chuìm (Citrus paradisi) thç nhë âæûc chên såïm hån nãn laìm tàng khaí nàng tæû thuû. ÅÍ caïc loaìi khaïc thç nhë âæûc vaì nhuûy caïi chên cuìng mäüt luïc vaì næåïm coï thãø nháûn âæåüc pháúnìi trong gian thåkeïoìi da 6-8 ngaìy. Cän truìng nhæ (ong, bæåïm) cuîng goïp pháön quanüng tro vaìo viãûc thuû pháún do bë quyãún ruî båíi hoa thåm, nhiãöu máût. ÅÍ mäüt vaìi giäúng, haût pháún khäng coï sæïc säúng cuîng âæåüc taûo ra trong hoa, nhæ cam Washington Navel Thåìi gian tæì khi ra hoa âãún khi hoa taìn thay âäøi tuìy giäúng vaì âiãöu kiãûn khê háûu, trung bçnh laì 1 thaïng.
13. 43 5. TRAÏI Traïi cam quyït gäöm coï 3 pháön: - Voí ngoaìi: Gäöm coï biãøu bç våïi låïp cutin dáöy vaì caïc khê khäøng. Bãn dæåïi låïp biãøu bç laì låïp tãú baìo nhu mä vaïch moíìng,u lugiaûc laûp nãn coï thãø quangüp âæå håüc khi traïi coìn xanh. Trong giai âoaûn chên, diãûp luûc täú seî íphány, nho huïm sàõc täú maìu Xanthophyll vaì Carotene tråí nãn chiãúm æu úthã, maìu sàõc traïi thay âäøi tæì xanhìng sang hay va cam. Maìu sàõc traïi khi chên åí vuìngûu khê aï há nhiãût âåïìngi thæå âeûp, tæåi hån laì vuìngû khêu há nhiãût âåïi (khi chên traïi váùn coìm maìuû xanht). nha Caïc tuïi tinh dáöu nàòm trong caïcü mä,c giæ âæåî laûi dæåïi sæïc træång cuía caïc tãú baìo chung quanh. - Voí giæîa: Laì pháön phêa trong kãú voí ngoaìi, âáy laì mäüt låïp gäöm nhiãöu táöng tãú baìo håüp thaình, coï maìu tràõng, âäi khi coï maìuû vat hayìng hä önhang nhaût nhæí åbæåíi. Caïc tãú baìo cáúu taûoì dai våïi nhæîng íkhoang gian baìoü räng, chæïa nhiãöu âæåìng bäüt, vitamin C vaì pectin. Khi traïi coìn nonì ham læåüng pectin cao (20%) giæî vai troì quanüng tro trong viãûc huït næåïc cung cáúp cho traïi. Chiãöu dáöy cuía pháön voí giæîa thay âäøi theo loaìi träöng, dáöy nháút åí thanh yãn, bæåíi, kãú âãún laì cam, chanh, quyït, haöûnnh. mä Phá náöy cuîng coìn täön taûi åí giæîa caïc maìng muïi näúi liãön vaìo voí quaí, khi traïi caíì nãnng låxäúïnp. thç trå - Voí trong: Gäöm coï caïc muïi traïi âæåüc baoí quanhi vaïch bå moíng trong suäút. Bãn trong vaïch muïi coï nhæîng såüìi âao (hay ba coìn goüi laì con teïp hay läng máïtû triãp), øphan vaì âáöy dáön dëch næåïc, chiãúm âáöy caïc muïi chè chæìa laûi mäütúng säú âãøkhoaí hängüt träphaït triãøn. Nhæ váûy voí trong cung cáúp pháön ànüc âæåcuía traïi våïi dëch næåïc coï chæïa âæåìng vaì acid (chuí yãúu laì acid citric). Tuìy giai âoaûn chên, læåüng acid giaím dáön vaì læåüng âæåìng tàng lãn cuìng våïi cháút thåm. Tyí lãû âæåìng vaì acid thay âäøi tuìy loaìi träöng vaì âiãöu kiãûn canh taïc. ÅÍ mäüt vaìi giäúng nhæ cam Washington Navel coï quaí âån tênh, khäng häüt thç sæû thuû pháún khäng cáönú thiãt vaì haût pháún khäng coï sæïc säúng. ÅÍ háöu hãút caïc loaìi cam quyït khaïc, âäi khi cuîng gàûp træåìng håüp coï quaí âån tênh, nhæng sæû thuû pháún laûi cáön thiãút cho traïi phaït triãøn. ÅÍ caïc loaìi cam quyït, thåìi gian chên cuía traïi thay âäøïi ngtæì kã 7-14ø tæ thaì khiû thu pháún. ÅÍ cam máût, thåìi gian náöy khoaíng 7 ïthang, cam saình 9-10 ïthang, quyït 9-10 thaïng, bæåíi, chanh 7-8 thaïng Thæåìng cáy coï thãø cho nhiãöu hoa, nhæng chè coï mäüt tyí
14. 44 lãû nhoí traïi phaït triãøn âæåüc maì thäi. Hoa vaì traïi ûnonng, co thåïì ithã kyøì bëna ìruy coï thãø keïo daìi âãún 10-12 öntuá sau khi hoa nåí. Tyí lãû âáûu traíïnhi bë hæå a íng båíi nhiãöu yãúu täúút nhædinh chá dæåîng, ülæång næåïc cung cáúp, khê háûu, sáu bãûnh Bäü taïn laï cuía cáyí cunhî hæång coíngï aâãún tyí lãû âáûu traïi, nãúu mäùi traïi âæåüc nuäiíi mä båüt säú laï thêchüp thç hå seî phaït triãøn täút hån. Thê duû, bæåíi cáön khoaíng 60 laï/traïi, chanh khoaíng 20 laï/traïi, cam, quyït khoaíng 50 laï/traïi (trung bçnh laì 20-25 laï/traïi) Do âoï viãûc duy trç bäü taïn laï khoíe, nhiãöu seî giuïp traïi âáûu täút. 6. HÄÜT. Hçnh daûng, kêch thæåïc, troüng læåüng, säú læåüng häüt trong traïi vaì mäùi muïi thay âäøi nhiãöu tuìy giäúng. ÅÍ quáút (Fortunella), häüt nhoí nháút, kãú ïâãt,ú cam,n chanh, låïn quy nháút laì bæåíi. Säú læåüng häüt trong mäùi muïi coï tæì 0-6 häüt. Coï loaûi cho nhiãöu häüt nhæ bæåíi, coï thãø coï tæì 80-100 häüt mäùi traïíi, mätuyü nhiãnt säú ågiäúng bæåíi nhæ bæåíi Nàm roi, Biãn Hoìa häüt thæåìng máút dáön theo quaï trçnhït triãphaøn cuía traïi. Coï giäúng hoaìn toaìn khäng häüt nhæ cam Washington Navel, cam máût Än Cháu, caïc giäúng chanh tam bäüi. Ngoaûi træì bæåíi coï häüt âån phäi, háöu ìhãi úcamt ca ïquyc loaït âãöu coï häüt âa phäi (tæïc coï nhiãöu cáy con moüc ra tæì mäùi häüt). Phäi hæîuì tênhnh tæ hçnhì giao tha tæí do sæû thuû tinh cuía tãú baïìng.o træ Coï khoaíng 6 hay hån phäi vä tênh phaït triãøn tæì tãú baìo sinh dæåîng cuía phäi tám vaì vç váûy cáy seî mangø âàm ûdic truyãâiã ön cuía cáy meû. Cáy moüc ra tæì phäi hæîu tênh thæåìng thiãúu sæïc säúng, dãù chãút vaì thæåìng bë láún aïp båíi phäi vä tênh. ÅÍ cam quyït sæû thuû pháún thæåìng cáön thiãû úphat choït triãsæ øn cuía phäi vä tênh. Khi náøy máöm, tæì häüt moùü cac raïi rãto khoíe vaì rãù nhaïnh xuáút hiãûn khi rãù caïi daìi khoaíng 8-10cm, caïc rãù läng thçï phat triãøn êt. Truûc thæåüng diãûp vaì 2 laï máöm âáöu tiãn âæåüc thaình láûp trãn màût âáút. C. YÃU CÁÖU NGOAÛI CAÍNH. 1. KHÊ HÁÛU. Cam quyït thæåìng âæåüc träöng tæoCì Nam45 âãún 35oC Bàõc, pháön låïn caïc loaìi cam quyït haìng hoïa âæåöüngc trä trong caïc vuìng khêûu há aï nhiãût âåïi coï âäüï i caomæ ûdæåc næåïc biãøn laì 760m. ÅÍ xêch âaûo cam quyït khängø pha thãït triãøn täút åí âäü cao trãn 2000m.
15. 45 1.1. Nhiãût âäü. Cam quyït coï thãø säúng vaì phaït triãøn âæåüc trongû khoat âäüí ngtæì nhiã o13-38C, thêch håüp nháút laì tæìoC. 23-29 Dæåïi 13oC vaì trãn 42oC thç sæû sinh træåíng ngæìng laûi, dæåïi -5oC thç chãút. Tuy nhiãn hiãûn nay ngæåìi ta âaî choün âæåüc nhæúîngng chëu giä laûnh täút nhæ cam máût Än Cháu, Washington Navel dæåïi -11 âãoúCn cáy -12 måïi chãút, doï âo caïc giäúng náöy coï thãø träüöc ngåí âæå vé âäü cao,û hoàc duìng giäúngï khang laûnh nhæ Poncirus trifoliata âãø laìm gäúc gheïp. Täøng têch än trung bçnh hàòng nàm cáön cho cam laì 2.600-3.400oC, cho bæåíi laì 6.000oC (tênh tæì 12oC tråí lãn laìm khåíi âiãøm vaì nhiãût âäü bçnhòng quánnàm låhàïn hån 15oC). Täøng têch än coïí nha hæåíng âãún thåìi gian chên cuía traïi. ÅÍ nhiãût âåïi læåüng täøng têch än cáön thiãút cho cam quyït âaût såïm hån nhiãöìui nãngian thå ra hoa âãún traïi chên ngàõn hån vuìng aï nhiãût âåïi. Nhiãût âäü coìn aínhíng hæå quan troüng âãún pháøm cháút vaì sæû phaït triãøn cuía traïi. Thæåìng åí nhiãût âäü cao,ïi chên tra såïm, êt xå vaì ngoüt, nhængí nàng kha cáút giæî keïm vaì maìu sàõc traïi chên khäng âeûp (åí nhiãût âäü tháúp caïc ìsànhõ cnhiã täöúu hçnhhån). tha ÅÍ miãön Nam thæåìng coï biãnü âä nhiãût giæîa ngaìy vaì âãm khäng cao nãn khi chên voí traïi thæåìng coìn maìu xanh, tuy nhiãnúu yã täú taûìo uma sàõc khi chên coìn aínhíng hæå båíi giäúng träöng. 1.2. AÏnh saïng. Cam quyït laì loaûi cáy khäng thêch aïnh saûïcng xa ûtræ. Kãút quaí nghiãn cæïu cho tháúy cæåìng âäïünh a saïng thêchü håp khoaíng 10.000-15.000 lux (tæång âæång våïi aïnh saïng khoaíng 8 giåì saïng vaì 4-5 giåì chiãöu trongìy mu ngaìa heì).ì Cæång âäïünh a saïng quaï cao coï thãø laìm naïm traïi (dãù tháúy trãnình), traï máúi camt sanæåïc nhiãöu, sinh træåíng keïm dáùn âãún tuäøi thoü ngàõn. ÅÍ caïc loaìi träíiö tæångng thç âä bæåúi chëu âæûng âæåüc læåüng aïnh saïng cao, kãú âãún laì cam. Camình vasaì quyït thç thêchü nglæå aïnh saïng væìa phaíïi, do âo viãûc träöng xenû tao âiãöu kiãûn coï boïng rám seî giuïp cáy sinh træåíng täút hån. Coï thãø taûo âiãöu kiãûn aïnh saïng væìa phaíi cho cam quyït òåíng ÂBSCL viãûc träbàöng dáöy håüp lyï, nhæ träöng dáöy trãnì hang nhæng thæa giæîa caïc haìng vaì coï thãø bäú trê lêp träöng theo hæåïng Âäng-Táy âãø traïnh båït aïnh saïûc ngxa û.træ 1.3. Vuî læåüng vaì áøm âäü khäng khê. Vuî læåüng hàòng nàm cáön cho cam quêt êt nháút laì 875mm trong træåìng håüp khäng tæåïi. Nhiãöu taïc giaí òchong ràlæåüng mæa thêchü håp hàòng nàm cho cam laì tæì
16. 46 1.000-1.400mm vaì phán phäúi âãöu. Quyït, chanh coï yãu cáöu vuî læåüngì lå1.500-ïn hån tæ 2.000mm/nàm. Bæåíi chëu haûn täút nháút. Noïi chung, cam quyït khäng thêchü håp våïi khêû háu nhiãût âåïi quaøïm ávaøìm á âäü khäng khê quaï cao (laìm tàng sæû xuáút hiãûn cuía sáu bãûnh). Yãu cáöu áøm âäü khäng khê khoaíng 75%. 1.4. Gio.ï Pháön låïn caïc loaìi cam quyït coï thãø chëuîo nho âæåíü trongc ba mäüt thåìi gianõn, ngà mæïc âäü chäúng chëu theo thæï tæû sau: thanh yãn, chanh ta, chanh táy, bæåíi, cam ngoüt, cam chua, quyït, quáút (Fortunella) vaì cam 3 laï (Poncirus trifoliata). Gioï nheû våïi váûn täúc khoaíng 5-10km/giåì coï taïc duûng haû tháúp nhiãût âäü cuía væåìn trong muìa heì, cáy âæåüc thoaïng maït, giaíûmnh. sáu Khi bã láûp væåìn cuîng cáöïn læu y hæåïng gioï coï haûi (nhæïng hæå gioï táy nam åí ÂBSCL) âãø bäú trê träöng cáy chàõn gioï, giuïp âiãöu hoìa âæåüc khäng khê trong væåìn, giaím âäø ngaî, cáy thuû pháún täút trong muìa hoa nåí. 2. NÆÅÏC. Næåïc ráút cáön thiãút cho cáy trong thåìi kyì ra hoa vaì traïi phaït triãøn, tuy nhiãn cam quyït ráút máøn caím våïi âiãöu kiãûn ngáûp næåïc. Trong vuìng âáút tháúp, mæûc thuíy cáúp cao nãúu khäng thoaït næåïc këp trong muìa mæa seî gáyû tçnhng thä traúi rãù, laï vaìng uïa vaì cáy chãút. Âãø haûn chãú taïc haûi trãn cáön phaíi âaìo mæång lãnì baolêp vaâiãöìu la tiãìúmt bå næåïc khi träöng, âäöngì ithå coï biãûn phaïp bäöi lêp náng dáönî âängü nhæ cao bocuïn phán caûn, boïn nhiãöu hæîu cå giuïp rãù moüc caûn vaì hoaût âäüng täút hån. Trong kyî thuáût träöng cam quyït, viãûc cung cáúpí næånh ïhæåc coíïng a quanü trong âãún sæû ra hoaí cua cáy. Trong muìa khä haûn nãúu cáyûn nháâæåüc nhiãöu næåïc seî ra hoa ngay. ÅÍ caïc væåìn cam quyït thuäüc ÂBSCL, thæåìng näng dánïi cho êt tæå cáy trong muìa khä maì chè cung cáúp næåïc khi naìo muäún cho cáy ra hoa táûp trung, âiãíönhu ná öy coï a hæåíng xáúu âãún sæû sinh træåíng cuía cáy,í nhánhæúît nglaì vu åìng âáút cao.ï Do, cá âoön coï biãûn phaïp giæøîm áåí màût lêp âãø haûn chãú båït taïc haûi cuía viãûc thiãúu næåïc vaì rãù moüc sáu dáön tçm næåïc. Pháøm cháút næåïc tæåïi cuîng cáön læu yï. Khängïc du pheììngn, næå màûn âãø tæåïi cho cam quyït. Læåüng muäúi NaCl trong næåïc tæåïi phaíi nhoí hån 1,5g/lêt næåïc vaì læåüng Mg khäng quaï 0,3g/lêt næåïc. Chanhì va bæåíi coï thãø chëu âæûng tæång âäúi våïi læåüng muäúi trong næåïc tæåïi cao hån.
17. 47 3. ÂÁÚT. Cam quyït coï bäü rãù àn caûn gáön låïp âáút màût, caïc rãù läng moí üc ra yãúu nãn kha nàng háúp thu cháút dinh dæåîng tháúp. Cáy khängïn ke âáút làõm, âáút âäöng bàìò sang, phu ven säng, âáút âäöi nuïi âãöu coï thãø träöng âæåüc. Täút nháút laì âáút thët pha, máöu måî, thoaït næåïc täút vaì thoaïng khê vç rãù cáön nhiãöu oxy trong âáút.ï Tác phaöngí canhi dáö tay êtú nhát 0,5m. Âäü pH täút cho cam quyït nàòm trong khoaíngút 4-8,nhá útät laì tæì 5,5-6,5. Âàût ûc biã cáy máùn caím xáúu våïi muäúi Bo, muäúi Carbonat vaì NaCl. Khäng nãn träöng cam quyït trãn âáút seït nàûìng,n, âá pheút nhiãöu caït, âáút coï táöng canh taïc moíng, mæûc thuyí cáúp cao. 4. CHÁÚT DINH DÆÅÎNG. Cam quyït háúp thu úchát dinh dæåîng quanh nàm, tuy nhiãn nhiãöu nháút trong thåìi kyì nåí hoa vaì khi cáy âaî phaït triãøn âoüt non. Theo Chapman (1960), phán têch laï muìa xuán âæåüc 4-10 thaïng tuäøi láúy åí caình mang traïi cho tháúy: Mæïc âäü âaûm thêch håüp laì 2,2 - 2,7% cháút khä lán 0,12 - 0,8% kali 1,0 - 1,7% Mg 0,3 - 0,6% Ca 3,0 - 6,0% Na 0,01 - 0,15% S 0,2 - 0,3% B 50,0 - 200ppm Cu 5,1 - 15ppm Fe 60,0 - 150ppm Mn 25,0 - 100ppm Mo 0,1 - 3ppm Zn 25,0 - 100ppm 4.1. Cháút âaûm (N). Âáy laì nguyãn täú dinh dæåîng quan ütrong nháút âäúi våïi cam quyït. Cáy cáön læåüng N tæång âäúi låïn. Caïc thê nghiãûm âaî chæïng toí coï sæûú ttæång âënh giæquanîa nhá âaûm vaì nàng úsuát.
18. 48 Thê nghiãûm cuía Parker vaì Jones (1951) trãn cam Washington Navel åí vuìng Riversida (California) cho tháúy, åí mæïc âäü boïn khoaíng 2kg urea/cáy trong nàm âaî thu âæåüc nàng suáút khoaíng 88kg/cáy (khoaíng 490 traïi/cáy). ÅÍ mæïc boïn 400kg N/ha (khoaíng 869,5kg urea/ha) thç giæîa N vaì nàngút cosuáï mäúi tæång quan roî rãût. Triãûu chæïng thiãúu N âiãøn hçnh ìla laï coï maìu xanhìng vanhaût, chäöi khäng moüc ra daìi âæåüc vaì caình con coï triãûu chæïng chãîúngt khä.cáy bë Nhæ thiãúu N coï traïi nhoí, nhaût maìu, voí traïi nhàôn, moíng, dai, traïi bë chên eïp. Cáön traïnhí thænh hæåìa Ní ngvç coxáïú ua âãún pháøm cháút, ngoaûi hçnh cuía cáy. Tuy váûy, cam quyït váùn chëu âæåüc læåüng N tæång âäúi låïn, nãúu âæåïnü ccán bo âäúi våïi P, K, Mg vaì caïc nguyãnú vi læåü tä ng. 4.2. Cháút lán (P). Cáy bë thiãúu P thç täúc âäü sinh træåíng giaím, laï moíng, maúìi,u nhæ xanhîng tä laï giaì hån coï thãø ngaí maìu häöng. Laï thæåìng nhoí hån bçnh thæåìng vaì coï thãø ruûng såïm. Cáy êt låïn thãm vaì nàng úsuát giaím. ïTrai coï thãø ruûngöu nhiã træåïc khi chên, traïi ráút chua, voí dáöy, thä vaì thæåìng räøng ruäüt. Boïn phán P cho nhæîng cáy cam bë thiãúu P coï taïc duûng giuïp taïn laï sinh træåíng täút, caíi thiãûn maìu sàõc laï, tàng säú læåüng caïìi, nhcaí mangi thiã ûtran pháøm cháút traïi vaì tàng âæåüc tyí lãû traïi täút. Âäúi våïi nhæîng cáy coìn non coï bäü rãù phaït triãønï êt,n mäcáöünt âæålæåüüngc bo låïn phán P dãù tiãu. Cáön traïnhû nhiã tæåüng ìthæa P vç sæû têch luîy P dæû træî låïn coï thãø laìm giaím mæïc dãù tiãu cuía Zn vaì Cu âãún mæïc coï thãø gáy ra sæû thiãúúu hunaûìty, hai nguyãn tä âàûc biãût laì trãn âáút nheû. Tuy nhiãn, boïn P hçnhïc nhæâáøy thu sæû háúp thu Mangan,ï leî co thäng qua viãûc hçnh thaình nhæîng Phosphat mangan dãù tan hån. üMät aính hæåíng khaïc cuía viãûc thæìa P laì viãûc sæí duûng N bë máút cán âäúi. 4.3. Cháút Kali (K). Nhu cáöu K cao nháút vaìo luïc cáy ra traïi vaì traïi låïn. Cáön boïn K våïi säú læåüng âuí, nhàòm baío âaím cho quaí phaït triãøn täúi æu. Khi boïn êt K, traïi nhoí mäüt caïch tæång æïng, aính hæåíng âãún nàngú t.suá Khäng coï triãûu chæïng riãngìo na âæåüc coiì laâàûc thuì cuía hiãûn tæåúuü ngK. thiã Täøng håüp nhiãöu triãûu chæïngï khac nhau måïi coï thãø úchot cáy biã coï thiãúu K hay khäng. Nhæîng triãûu chæïngú thiãu K quan troüng nháút laì laï bë quàní, trånhoí nãn dai, máút diãûp luûc, ruûng haìng loaût sau khi ra hoa, chäöi non bë thui, quaí nhoí, tyí lãû K trong laï tháúp
19. 49 âäöng thåìi tyí lãû Ca vaì Mg tæång âäúi cao. Viãûc cung cáúp Kû nva sàìõo pgiai thu âoa hoaûch coìn giuïp traïi chên nhanhì ma vaìu sàõc âeûp hån. Cáön traïnh ûhiãn tæåüng ìthæa K vç noï coíïnh a hæåíng âãún sæû háúp thuì Mg,Ca va khiãún coï thãø xuáút hiãûn triãûu úchæu ïnhængî thiãng nguyãnú tä naìy, aínhí hæång xáúu âãún pháøm cháút traïi. 4.4. Calcium (Ca). Trong cáy, Ca coï taïc âäüng nhæü tmä cháút giaíi âäüc, trungìa hoà hoûc kãút tuía mäüt vaìi acid hæîu cå väún bë tàng do hoaût âäüng trao âäøi cháút trong cáy. Thê duû, acid Oxalic bë Ca kãút tuía, doï âo chäúng âæåüc viãûc hçnhình tha ion Oxalat hoìa tan gáy âäüc. Taïc duûng tæång tæû âäúi våïi caïc nguyãnú baz tä khaïc nhæ Na, K vaì Mg. Ca coï vai troì âàûûct biã quan troüng âäúi våïi sinh træåíng cuía ìrã ùtriã cáyûu va chæïng âáöu tiãn cuía tçnh traûngú thiãu Ca nghiãm troüng laì bäü rãù bë hæ. Sau khi rãù cáy bë haûi do thiãúu Ca, pháön trãn màût âáút cuía cáy coï thãø coï ráút nhiãöu triãûu chæïng khäng âàûc thuì giäúng nhæ ïua vaìng vç thiãúu Fe hay thiãúu Mn, bë âäüc vç muäúi Do âoï viãûc sæí duûng väi âãø boïn choï cac væåìn cam åí ÂBSCLîng cu cáön læu yï, nháút laì îtrãnng nhæchán âáút coï nhiãùm pheìn. 4.5. Manhã (Mg). Triãûu chæïng thiãúu Mg thæåìng xuáút hiãûn do mäüt trongîng nhæ âiãöu kiãûn sau: - Âáút coï tyí lãû úMgp. thá - Boïn thæìa K hay âáút coï tyí lãû K cao gáy hiãûúun tæå Mgü ngdo thiãK. Triãûu chæïng âáöu tiãn biãøu hiãûn laì coï nhæîng âaïm maìu vaìng råìi raûc åí caí hai bãn gán chênh, trãn nhæîng laï træåíng thaình trong muìa mæa. Nhæîng âaïm maìu vaìng ngaìy caìng låïn vaì håüp laûi våïi nhau, chè coìn åí pháön cuäúng laï vaì âäi khi åí gáön ngoün laï coìn xanh (åí gáön cuäúng laï coï mäüt pháön maìu îxanh V ngæå hçnhü chæc), cuäúi cuìng toaìn bäü laï coï thãø bë ngaí vaìng. Triãûu chæúuï Mgng thiã coï thãø chè xuáút hiãûn trãn mäüt caình låïn hoàûc mäüt pháön cáy, trong khi pháön cáy coìn laûi coï thãø váìùng.n bçnh Triã ûthæåu chæïngú thiãu Mg coï thãø biãún máútï khi ru ûlang vaì trãn cáy chè coìn laûi nhæîng laï non hån khäng coï triãûu chæïng âoï. Thiãúu Mg cáy ruûng traïi nhiãöu, chëu laûnh keïm, bäü rãù moüc keïm, nàng suáút tháúp, cáy ra quaí caïch nàm roî rãût. Khi læåüng Mg trong âáút vaì trong laï âãöu tháúp maì ìlæå Kü langû Cai tä vaúi thêch nãn boïn Mg vaìo âáút hoàûc lãn laï. Træåìng håüp trong âáút vaì trong laï thæìa K thç taûm thåìi ngæìng hoàûc giaíïnm bo K coï thãø laì caïch täút nháút âãø tàng Mg trong laï.
20. 50 Khi triãûu chæïng thiãúu Mg keìm theo tyí lãû Ca trong laï vaì trong âáút cao thç khoï khàõc phuûc âæåüc viãûc thiãúuû Mg.c tàng Viã cæåìng boïn Nì thæång khàõc phuûc âæåüc triãûu chæïng thiãúu Mg åí nhæîng væåìn cam quêt thiãúu íMg.i chu Bæåìm (Citrus paradisi) hçnh nhæ máùm caím våïi viãûc thiãúu Mg hånìi caï camc quyïloa t khaïc. ÅÍ âáút chua coï thãø duìng âaï Dolomitø cung âã cáúp Mg cho cáy, coìn åí âáút êt chua thç coï thãø duìng MgSO4 hay Mg(NO3)2 näöng âäü 1% vaì phun ï.lãn la 4.6. Keîm (Zn). Trong træåìng håüp thiãúu Zn, laï bë uaï vaìng keìm theo nhæîng soüc xanh khäng âãöu âàûn doüc theo gán chênh vaì caïc gán phuû. Caình non coï loïng ngàõn laûi, laï nhoí nhoün, moüc dæûng âæïng vaì coï chiãöu hæåútï khäng chãtæì ngoün xuäúng. Traïi nhoí, máút maìu, voí mãöm khäng coï muìi vë vaì hçnh daûïngi khäng tra bçnh thæåìng, nàng úsuát thæåìng bë giaím. Nhiãöu nghiãn cæïu cho tháúy ràòng ïviãnû väic bo hay P trong nhiãöu nàm âaî gáy ra hiãûn tæåüng thiãúu Zn, tçnh traûng tæångû tæ khi boïn nhiãöu N keìïi,o tuy da nhiãn nãúu váùn duy trç viãûc phun Zn haìng nàm thç khäng útháy aính hæåíng xáúu cuíïa nviã Nû vac boì P âãún tyí lãû Zn trong laï. Bãûnh thiãúu Zn laì mäüt bãûnh ráút phäø biãún åí vuìng träöng cam quyït, coï leî mäüt pháön do rãù cam quyït huït Zn yãúu. Coï thãø khàòngõc phuûcaïchc phunbà ZnSO4 0,5% kãút håüp våïi CaO 0,5 % hoàûc phun Oxyt keîm 0,2 % lãn laï. 4.7. Âäöng (Cu). Triãûu chæïng thiãúu Cu thæåìng thãø hiãûn åí traïi nhiãöu íhån laï la vaì ìå caình non. ÅÍ traïi, triãûu chæïngú thiãu Cu thãø hiãûn qua nhæîng vãút næït suìi gämìu sámaøm, coï thãø thaình nhæîng âaïm u hçnh ìthu khäng âãöu âàûn vaì ngaî maìu âení chên. khi qua Hiãûn tæåüng náöy xuáút hiãûn åí cam nhiãöu håní bæå laìí åi chuìm vaì quyït. ÅÍ laï, coï biãøu hiãûn laì laï låïn, maìu luûc sáøm åí meïp laï khäng âãöu. Caình non coï hçnhî cong S, co nhæï âu chæìn ra nhiãöu âaïm gäm giæîa voí vaì gäù, âäi khi caình bë chãút. Nhæîúngu Cucáy thæå thiãìng nhoí hån bçnh thæåìng. Traïi coï hçnh daûng khäng âãöu vaì coìïu gämâen khima traïi giaì, ruäüt traïi thæåìng khä, êt næåïc, chua. ÅÍ truûc giæîa cuía muïi coï gäm, voí traïi næït neí vaì ruûng såïm. Nàng suáút giaím nhiãöu. Hiãûn tæåüng thiãúu Cu coï thãø xuáút hiãûn trãn âáút than buìn vaì âáìo.ú t chua nghe Viãûc boïn nhiãöu väi vaì P liãnûc tucuîng gáy ra ûhiãn tæåüng thiãúu Cu. Ngæåìi ta khäng cáön phaíi boïn Cu cho caïûc iloa âáút âaî coï khoaíng 55kg CuO/ha trong 15cm âáút màût. Viãûc cung cáúp Cu täút nháút laì phunï lãnbàò lang CuSO4 0,5% kãút håüp våïi CaO 0,5 % . 4.8. Sàõt (Fe).
21. 51 ÅÍ nhiãöu vuìng träöng cam quyïìt ingæå ta âaî noïi âãún hiãûn tæåüng uïa vaìng do thiãúu Fe. Nhæîng triãûu chæïng chênhì mä la üt maûng læåïi ráút maính nhæîng gán xanhön trãn nã nhaût maìu hån nhiãöu, thæåìng xuáút hiãûn træåïc åí nhæîng laï âoüt, laï thæåìng moíng hån bçnh thæåìng. Âàûc biãût åí cam khi bë thiãúu Fe nàûng toaìn bäü laï trãn cáy ngaî vaìng, laï coï thãø bë tràõng toaìn bäü räöi måïi coï nhæîng âaïm uïa vaìng. ÅÍ giaióng âoaû baon náláuö y thç chà laï seî bëûng, ru cáy êt traïi, traïi nhoí, cæïng. Coï thãø laì âáút thæûc sæû thiãúu Feì nhængng laì thæå Fe khoï tiãu do pH âáút cao hoàûc do aính hæåíng âäúi khaïng cuía viãûc thæìa Cu trong âáút. Hiãûn tæåüng thiãúu Fe ìla mäüt trong nhæîng váún âãö nghiãm troüng nhængûc gia viãíi quyãút chæa thoía âaïng. ÅÍ nhæîng âáút giaìu Ca vaì pH cao thæåìng hay coï hiãûn tæåüng thiãúu Fe åí daûng dãù tiãu, cuîúyng hiã tháûn tæåüng náöy åí âáút caïìt o.chua nghe Thæìa Zn vaì Mn vaì nháút laìí Cunh cohæåïí ang âãúnú thiãu Fe, P vaì K cao cuîng gáy ra tçnh traûng tæång tæû. Nhæîng âiãöu kiãûn coï haüû rãi choù nhæ bä uïng, màûûn,t nhiãâäü âáút tháúp, bë tuyãún truìng rãù âãöu laìm cho tçnhúu traû thãmng thiã tráöm troüng. Trãn nhæîng chán âáút chua ngæåìi ta âaî âãö nghë duìng Fe Chelat Ethylendiamin tetraacetic acid (Chelat Fe EDTA) boïn cho cáy bë uïa vaìng vç sàõt, mäùi cáy khoaíng 10- 20gr, coï thãø boïn riãng hoàûc träün våïi phání bon æïïn.ng Pha ûthæc hiãûn ráút nhanhì va thæåìng nhæîng cáy bë uïa vaìng seî xanh laûi sau 6 tuáön kãø tæì khi duúìung cáy Chelat. Nã âang ra traïi thç nãn duìng Chelat daûng næåïûc ngvç dabäüt dênhì vao traïi seî laìm traïi bë chaïy. Thæåìng mäüt láön xæí lyï coï taïc duûng 1-2 nàm. Nåi âáút coï pH trãn 7, chelat Fe EDTA dãù bë thuíy phánì va sàõt bë kãút tuía thaình hydroxit Fe. Vç váûy phaíîing du ìng nhæ daûng chelat Fe khaïc, âàõt tiãön hån (nhæ Fe-EDTA-OH hoàûc Fe EDDHA) . Viãûc phuí bäöi âáút bàòng cháút hæîu cå vaì boïn nhæîng loaûi phán coï gäúc chua âãø coï nhiãöu Fe tham gia vaìo dung dëch âáút coï thãø giuïp giaím âæåüc räúi loaûn vãö Fe. 4.9. Mangan (Mn). Triãûu chæïng thãø hiãûn åí laï non laì caïc gán xanh näøi roî trãn mäût üt nãön xanh nha hån. Nhæîng triãûu chæïngú thiãu Mn pháön naìo giäúng triãûu chæïúngu Mg thiã vaì Zn, nhæng khäng aính hæåíng âãún kêchï thæåc cuía laï nhæ åí hai træåìng håüp trãn. Trong træåìng håüp cáy bë thiãúu Mn nghiãmü ngtro thç ïla tæì maìu xanhû nhat chuyãøn thaình maìu xaïm âãún maìu âäöng nhaût, laï non khäng coï veìng,í bo seïîng bçnh thæå bë ruûng såïm. Mäüt triãûu chæïng khaïc cuîng cho laì thiãúu Mn laì phiãún laï coï âäúm náu, giæîa gán laï coï nhæîngúm chá nhaût maìu. Hiãûn tæåüng thiãúu Mn thæåìng xuáút hiãûn åí nhæîng âáút úkiãt öbom,ï nâá quaï nhiãöu väi, vç pH âáút cao laìm cho Mn tråí thaìïnh tiãu. kho ÅÍ nhæîng chán âáút ráút chua laûi coï
22. 52 thãø tháúy dæ ìathæ Mn, coï thãø laìm caín tråí sæûï chá nguyãnúp thu täú ca khaïc vaì gáy âäüc cho cáy. Ngæåìi ta duìng MnSO4 0,5% kãút håüp våïi CaO 0,25% boïn hay phunï lãn, âã laø cung cáúp Mn cho cáy. 4.10. Bo (B). Triãûu chæïng xuáút hiãûn âáöíu ca tiãnïc ålaï non, laï coï maìu xanhúi, xoànáuõ tän laûi, nhàn nheo, gán laï dáöy lãn,ï næt neí, ruûng såïm. Thán suìi gäm vaì thæåìng bë chãút khä tæìng maíng hçnhû dang khäng âãöu, caình non coï daûng chäøi, bë khä. Quaí thæåìng nhoí vaì cæïng coï gán maìu náu åí ruäüt, voí traïi dáöy âäi khi bë næït neí vaì coï låïp nháöy. Hiãûn tæåüng thiãúu Bo thæåìng xuáút hiãûn åí âáút chua láùn âáút kiãöm, âäi khi xuáút hiãûn sau mäüt thåìi gianûn ha daìi. Ngæåìi ta coï thãø duìngï Bon va boìoú âát hay phun lãn ïla (dung dëch 0,1%). Màût khaïc tè lãû Bo trong næåïc tæåïi væåüt quaï 0,5 pháön triãûu laì âäüc âäúi våïi cam quêt. 4.11. Molipden (Mo). Âäúm vaìng laì âàûc âiãøm cuía hiãûún utæå Molipdenüng thiã åí cam quyït. Giæîa gán laï xuáút hiãûn nhæîng âäúm låïn, troìn hoàûc hçnh træïng, maìu vaìngí samàïûng t dæå Sauïi âoï å laï chäù âäúm vaìng hoïìa náucoï va nhæûa, cáy bë ruûng laï nhiãöu, trãn traïi coï nhæîng âäúm chãút khä tæång tæû nhæ nhæîng vãút chaïy nàõng. Sæû xuáút hiãûn cuía bãûnh âäúm ìvangì ngco ïthæå liãn quan âãún âáút chua.ú nMuä trë bãûnh naìy phaíi âiãöu chènh pH âáút tæì 5,5 ìâã úduyn 6,5 trç vaåí mæïc âoï. Coï thãø phun Natri Molypdate våïi näöng âäü 0,0075-0,015% lãn laï âãø trë triãûu chæïng âäúm vaìng tæì nheû âãún khaï nàûng. D. KYÎ THUÁÛT CANH TAÏC. 1. CHUÁØN BË ÂÁÚT TRÄÖNG. ÅÍ ÂBSCL, caïc væåìn cam quyït thæåìüngc âæåxáy dæûng trãn âáút phuì sa ven säng. Caïc vuìng náöy pháön låïn coï thãø bë ngáûp næåïc hàïcò thaïngng nàm 9-10vaì odl, ca màût khaïc âáút coï mæûc thuyí cáúp cao,ï khi do láâoûp væåìn cáön phaíi âaìo mæång lãn lêp âãø náng cao âäü dáöy táöng âáút canhïc, ha taû tháúp táöìngn, phe haû tháúp mæûc thuíy cáúp trong âáút, traïnh ngáûp trong muìa mæa. Mæång duìng dáùn næåïc tæåïi, ræía pheìøn,n khiváû chàmn chuyã soïc, thu hoaûch vaì nuäi thuyí saín
23. 53 1.1. Muìa lãn lêp. Cáön laìm trong thåìi gianì tha tæïng 12-1 dl, vç tråìi khä raïo, âáút coìn áøm dãù âaìo vaì quan troüng laì coï âæåüc muìa nàõng âãø phåi khä âáút. 1.2 Caïc hçnh thæïc âaìo mæång lãn lêp: (xem pháön THIÃÚT KÃÚ VÆÅÌN). 1.3. Kêch thæåïc mæång lêp. Thay âäøi tuìy theo âëa hçnh: - Chiãöu räüng: lêpTæì 6-8m (trung bçnh 7m) thêch håüp choï cach bäú trê träöng 2 haìng. Khäng nãn thiãút kãú lêp quaï heûp vçì mla haûn chãú sæû phaït triãøn cuía bäü rãù cam. Lêp quaï räüng seî khoï íbamí âæåo âaüc âäü bàòng phàóng cuía âáút, lêp träöng dãù bë uïng næåïc trong muìa mæa vaì thiãúu næåïc trong muìa nàõng. Træåìng håüp âáút thoaït næåïc keïm cáön laìm mæång pheìn (räüng 30-50cm, sáu 30-50cm) âãø tiãuïc næå nhanh hån. - Chiãöu cao lêp: Tuìy theo âáút cao hay tháúp, nãn íbamí mào âaût lêp caïchû tmà næåïc cao nháút trong nàm tæì 30cm tråí lãn. - Kêch thæåïc mæång: Thay âäøi theo kêch thæåïc lêp, âäüí caoa âá cuút, thæåìng räüng trung bçnh khoaíng 1/2 chiãöu räüng lêp (3-4m), sáu khoaíng 1-1,2m. Khi âaìo mæång khäng âæåüc âæa pheìn hayö táng sinh pheìn lãn laìm låïp âáút màût lêp. Âãø ngàn cháûn næåïc luî hàòng nàm, cáönì labaoìm chung bå quanh væåìn, trãn båì bao träöng caïc loaûi cáy chàõn gioï nhæ muì u (kãút håüp nuäi kiãún vaìng), tre, luûc bçnh (táûn duûng laìm cáy chäúngì væån trong muìa traïi) hoàûc caïc cáy àn traïi khaïc nhæ dæìa, xoaìi, coïc Nãúu träöng cáy chàõn gioï täút coï thãø laìm giaím âæåüc 45-60% váûún täúc gioï vaì nhæ thã seî laìm giaím âäü bäúc thoaït håi næåïc âãún 65%. Cáy chàõn gioïïc co cáyï thã träöø träöng ng træå chênh 2-3 nàm âãø taûo âæåüc âuí taìn,ìi këp che thå gioï khi bàõt âáöu träöng cam quyït. Noïi chung laì choün cáy chàõn gioï coï khaí nàngíng sinh nhanh, træå dai chàõc, khäng laì kyï chuí cho sáuûnh bã cuía cam quyït. Mæång båì bao cáön âaìo sáu hån mæång lêp âãø coï thãø ruït hãút næåïc trong væåìn ra khi cáön thiãút. Cáön xáy dæûng cäúng âiãöu thuíy âãø dáùn vaì thoaït næåïc. 2. NHÁN GIÄÚNG. 2.1. Chiãút nhaïnh. Cam, quyït, chanh, bæåíi âãöu dãù daìng ra rãù khi aïp duûngï pphæång chiãú tpha nhaïnh boï báöu. Sau khi chiãút khoaíng 45-60ìy thá ngaúy rãù trong báöu chiãút coï maìu ngaì, coï rãù cáúp hai ra thç coï thãø càõt nhaïnh âem träöng.
24. 54 Mäüt caïch chiãút khaïc coïïp duthãûøng a laì gieo häüt âãún khi cáy con âæåüc 1-2 nàm tuäøi thç chiãút (boï báöu) ngang thánön gä gáúc, khi ra rãù thç càõt âem träöng, phæångïp pha náöy coï thãø giuïp haûn chãú âæåüc rãù moüc sáu traïnh aính hæåíng cuía mæûc thuyí cáúp hoàûc giuïp träöng âæåüc cáy con âaî quaï låïnû khängn bæï ngtiã träöng. 2 2 Thaïp. 2.2.1. Muìa vuû thaïp: Thêch håüp nháút laì cuäúi muìa mæa 2.2.2. Chuáøn bë gäúc thaïp. Loaûi gäúc thaïp. Hiãûn nay, íå mäüt säú næåïc, coï mäüt säú gäúc thaïp thæåìng âæåüc sæí duûng cho cam quyït thæång pháøm våïi muûc âêch giuïp cáyïp thasinh træåíng khoíe, khaïng caïûcnh bã quan troüng, cho nàng suáút cao, pháøm cháút traïi täút Coï thãøï thamc âàû khac tênhío cucaía mäüt säú gäúc thaïp sau âáy theo Pat Barkley, Ken Bevington vaì Alastair Grieve (1987, khoa Näng Nghiãûp New South Wales). * Chanh sáön (Rough lemon). Chäúng chëu khaï âäúi våïi bãûnh tristeza (do virus) vaì bãûnh exocortis (do virus). Máùn caím våïi bãûnh thäúi rãù, tuyãún truìng. Cáy phaït triãøn to räüng, träöng täút trãn âáút pha caït, chëu âæûûn. Cáyng khä thaï pha cho nàng suáút cao nhæng pháøm cháút traïi xáúu. Khäng chëu âæåüc ngáûp. Khäng thêch håüp âäúi våïi quyït. * Cam ngoüt (Sweet orange). Chëu âæûng khaï âäúi våïi bãûnh tristeza vaì bãûnh exocortis. Máùn caím våïi bãûnh thäúi rãù vaì tuyãún truìng. Hãû thäúng rãù moüc sáu trung bçnh. Cáy phaït triãøn to räüng trãn âáút thoaït næåïc täút. Cáy chëu âæûng khä haûn keïm, khäng chëu ngáûp. Nàngút suá cao vaì pháøm cháút traïi täút. * Cam ba laï cheït (Poncirus trifoliata). Khaïng bãûnh úthäi rãù do náúm Phytophthora citrophthora, bãûnh tristeza, coï thãø khaïng tuyãún truìng. Ráút máùn caím âäúi våïi bãûnh exocortis. Träöng âæåüc trãn nhiãöu loaûi âáút, nháút laì âáút thët. Khäng chëu âæåüc âáút coï väi. Chëu khä haûn keïm. Rãù moüc caûn nhængït triã phaøn ráút nhiãöu rãù läng. Cáy coïï kêchc thæå nhoí nhæng cho nhiãöu traïi vaì pháøm cháút traïi ráút täút. Khäng tiãúp håüp âæåüc våïi chanh Eureka.
25. 55 * Troyer vaì Carrizo citrange. Khaïng bãûnh úthäi rãPhytophthora.ù Chëu âæûng khaï âäúi våïi bãûnh tristeza. Máùn caím âäúi våïi bãûnh exocortis. Träöng âæåüc trãn nhiãöu loaûi âáút, ngoaûi træì âáút nhiãöu väi. Rãù moüc sáu trung bçnh, hãû thäúng rãù nhaïnh vaì rãù ïlängm pha thç ïket triãøn åí giai âoaûn cáy tå. Cáy coïï kêchc thæå tæì trung bçnh âãún to. Nàng suáút cao vaì pháøm cháút traïi täút. Cáy khäng tiãúp håüp âæåüc våïi chanh Eureka. Ráút dãù bë thiãúu caïc nguyãnú vi læåü tä ng nháút laì trãn âáút coï väi. * Swingle citrumelo. Khaïng bãûnh úthäi rãPhytophthora.ù Chëu âæûng khaï âäúi våïi bãûnh tristeza, exocortis vaì tuyãún truìng. Khäng thêch håüp trãn âáút coï väi vaì âáút nàûng. Chëu âæûng màûn trung bçnh. Kêch thæåïc cáy trung bçnh. Nàng suáút cao vaì pháøm cháút traïi täút. Khäng tiãúp håüp âæåüc våïi chanh Eureka. Ngoaìi ra, theo Ferguson vaì Garnsey (1987), mäüt säú loaìi khaïc cuîng coï thãø duìng laìm gäúc thaïp gäöm coï: Loaûi gäúc thaïp Tristeza Psorosis Exocortis Xyloporosis Phytophthora (Virus) (Virus) (Virus) (Virus) (Náúm) 1.Citrus ++ - - +++ + Macrophylla 2.Citrus - - - - ++ Volkameriana 3. Quyït Cleopatra - - - - ++ 4. Milam - - - - ++ 5. Chanh Rangpur - - ++ + ++ 6. Cam chua +++ - - - + Ghi chuï: (+): máùn caím êt (-): chäúng chëu (++): máùn caím trung bçnh (- -): chäúng chëuï kha (+++): ráút máùn caím Æåm gäúc thaïp. Choün traïi to, væìa chên, moüc ngoaìi traíng, khäng sáu übãnû hänh.ü tCho no troìn, ngám trong næåïc cam vàõt trong 2-3 ngaìy âãø giuïp häüt dãù moüc máöm. Våït häüt, phåi trong maït vaìi ngaìy âãúnü khit xàn hä laûi, sau âoï ngám häüt æåït âãöu vaì âem gieo. Âãø giãút caïc baìo tæí náPhytophthoraúm spp. baïm åí voí häüït,c træåkhi ngám häüt vaìo næåïc cam vàõt thç ngám häüt vaìo næåïc noïngí ngkhoa 470 C trong 10 phuït.
26. 56 Lêp gieo âæåüc laìm âáút kyî vaì xæí lyï thuäønú (cac saïïc tloa khuáûiú thuäc gäúc âäöng). Gieo häüt våïi khoaíng caïch 2-3cm, sáu 0,5-1cm. Tæåïi næåøm,ï cthæå âuìíng á xuyãn. Häüt náøy máöm nhanh trong khoaíng 10ì ngay åí nhiãût âäü tæ0C.ì Khoa26-32íng 20-30 ngaìy sau khi gieo, cáy âæåüc 4-5 laï, âemú cáy ra lêp våïi khoaíng caïch 15-20cm. Laìm giaìn che mæa, nàõng. Coï thãø tæåïi phánøn hå häüp NPK mäùi thaïng 1 láön (pha 15-20g/10lêt). Cáy laìm gäúc thaïp phaíi coï tuäøi tæì 12 thaïngíe tråmaíû lãn,nh, khängkho sáu bãûnh. Nãn choün cáy coï laï giaì âãø thaïp, nãúu coï âoüt non thç tèa boíì yva sauì chå måìïi 7-10 nga tiãún haình ïthap. Gäúc thaïp täút khi måí miãûng thaïp dãù, khäng bë dênh da. Âãø täön træî häüt cam quyït, nãn âæûng häüt trong boüc nylon may kên miãûng, âàût trong nhiãût âäü tæìo C,6-10 coï thãø giæî âæåüc 6-8 thaïng. 2.2.3. Chuáøn bë máöm thaïp. Choün nhaïnh mang máöm thaïp tæì cáy meû khoíe maûnh, khäng úsáut la bãìû nh (nhá bãûnh greening), âaî choï trai täút, nàng úsuát äøn âënh. Choün nhaïnh moüc ngoaìíi tra íng, vo coï maìu xaïm, dãù troïc, âæåìngï nhkênh tæång nha âæång våïi gäúc thaïp. Âãø dãù láúy máöm vaì máöm thaïp dãù phaït triãøn sauïp, khi coï tha thãø khoanhí nhavo ïnh (giäúng nhæ chiãút nhæng khäng boï báöu) træåïc khi thaïp 7-10 ngaìy. Nãúu chæa ïthap këp thç giæî nhaïnh trong âiãöu kiãûn maït, áøm. 2.2.4. Caïch thaïp. Duìng dao beïn, nhoün, måí miãûng thaïp hçnhî U, chæ caïch gäúc khoaíng 10-20cm, vãö phêa traïnh aïnh nàõng træûc tiãúp. Kêchïc miã thæåûng thaïp tuìy thuäüc vaììngo âæåkênh gäúc thaïp (räüng khoaíng 1cm, daìi 1,5-2cm). Muìa nàõng måí miãûng hçnhüc, U mu ngæåìa mæa måí miãûng hçnh U xuäi. Taïch láúy màõt coï kêchïc thæå væìa nhoí hån miãûïngp. thaVãút càõt sàõc, thàóng, khäng bë giáûp, då vaì coï dênhù nhagä ïnh. Luäön màõt vaìo miãûïngp, thaâáûy voí miãûng, buäüc laûi bàòng dáy cao su khäng quaï chàût, sau âoï che bãn ngoaìi miãûïngp bàthaòng laï (dæìa), cäüt chàût âáöu trãn âãïcø traïnh næå råi vaìo màõt thaïp. Sau khi thaïp xong ngæng tæåïi næåïc mäüt ngaìy, sau âoï tæåïi bçnh thæåìng. Khoaíng 7-10 ngaìy sau thaïo dáy kiãøm tra, nãúu thaïp dênh thç buäüc dáy laûi, 10-15 ngaìy sau tiãún haình càõt voí âáûy miãïpû vangì tha âoüt gäúc thaïp, chäù càõt âoüt caïch miãûng thaïp 1,0- 1,5cm vãö phiaï âäúi diãûn. Khoaíngïng 3-4 sau tha thç âem träöng.
27. 57 3. KYÎ THUÁÛT TRÄÖNG. 3.1. Thåìi vuû. ÅÍ ÂBSCL, coï thãø träöng vaöìuo hay âá cuäúi muìa mæa. Träöng åí cuäúi muìa mæa vaì cung cáúp âáöy âuí næåïc åí muìúpa nà theoõng seî tiã giuïp cáyït pha triãøn täút hån. 3.2. Chuáøn bë mä. Duìng caïc loaûi âáút væåìn cuî, âáút màût ruäüng (0-15cm) hay âáút baîi säng phåi khä âãø âáúp mä. Mä âáúp hçnhì n,tro âæåìng kênh khoaíng 0,6-0,8m, cao tæì 0,3-0,5m tuìy âëa hçnh. Âáút âáúp mä coï thãø träün våúïu iva troì tráphán chuäöng hoai muûc. 3.3. Chuáøn bë cáy con. 3.3.1.Cáy träöng bàòng häüt, cáy thaïp. Cáy con phaíi coïü bä rãù phaït triãøn täíúe,t, rã khoù tå maìu vaìng saïng vaì phán bäú âãöu. Thán caình phán bäú âãöu, laï maìu xanh boïng laïng, khäng sáu bãûnh. Cáy con âæåüc nhán giäúng bàòng phæång phaïp chiãút, ïthap khäng coï mang máöûmnh bã nguy hiãøm tæì cáy meû nhæ bãûnh greening, tristeza Cáy con cáön âæåüc giám trong væåìn æåm træåïc âãø choün læûa nhæîng cáyït triãphaøn täút âem träöng. Thåìi gian chàm soïc trong væåìn æåm tuìy tçnh hçnh sinh træåíng cuía cáy con. Khi bæïng cáy con âem träöng cáön traïnh luïc cáy ra âoüt non. Coï 2 caïch bæïng cáy con: - Caïch thæï nháút: Bæïng cáy con coï mang theo báöu âáút âæåìngí ngkênh 15- khoa 20cm, cao 20-30cm, caïch laìm náöy cho tyí lãû cáy säúng cao sau khi träöng. - Caïch thæï hai: Coïï thãø bæïng cáy rãùï trác khiön, nhä træåø cáy nãn cho næåïc tæåïi âáøm væåìn æåm 1 ngaìy âãø âáút mãöm dãù nhäø. Coï thãø càõt båït nhæîng rãù quaï daìi vaì xæí lyï våïi thuäúc saït khuáøn. Caïch laìm náöy cáön phaíi tiãún haình nhanh vç cáy con bë thiãúu næåïc, dãù heïo, chè tiãûn låüi khiíi dipha chuyãøn xaï våi säú læåüng cáyú nggiä nhiãöu tæì væåìn æåm ra nåi träöng. 3.3.2. Träöng cáy chiãút. Sau khi chiãút xong, coï thãø träöng ngayûc giámhoà 1-2 thaïng âãø cáy con quen våïi mäi træåìng âáút räöi träöng. Âáút duìng âãø giám cáön phaíi tåi xäúp (coï träün tro tráúu, phán chuäöng hoai muûc) âãø dãù nhäø cáy sau náöy, cuîng coï thãø giám trãn nãön caït cäön.
28. 58 Âãø tàng tyí lãû säúng cuía cáy con sau khi träöng cáön phaíi cung cáúp âáöy âuí næåïc vaì âáút khäng bë uïng. Nãúuú thiãu næåïc cáy seî ruûng laï træåïc khi ötaiû måo raï i,chä sinh træåíng keïm vaì dãù chãúút lat (nháì âäúi våïi nhaïnh chiãút). 3.4. Caïch âàût cáy con. Âaìo häú nhoíí giæ åîa mä væìa våïi kêchïc thæå báöu cáy con, âàût màût báöu bàòng màût mä, láúp âáút væìa quaï màût báöu. Âäúi våïi cáy írãiù sæ tráíaö lan ûthçi chopha hãû thäúng rãù phán bäú âãöu, traïnh eïp vãö 1 phêaút la (nháì phêa mæång væåìn, âãø traïnh íaíngnh cu hæåía næåïc sau náöy). Sau khi âàût cáy, eïm âáút laûi chung quanhúc, cà õgäm coüc buäüc giæî cho cáy khäng bë gioï laìm lung lay vaì tæåïi âuí næåïc. Âäúi våïi nhaïnh chiãút, coï thãø âàût thàóngìy hay theo xiãn hçnh tu daûng cuía nhaïnh. Nãúu nhaïnh coï caình bãn phán bäú âãíöngu 3-4(khoa caình) thç nãnû âàt thàóng âãø cáyûo ta taïn bçnh thæåìng. Træåìng håüp nhaïnh chiãút coï êt caình bãn thç coï thãø âàût xiãn âãø kêch thêch caïc caình bãn trãn nhaïnh moüc ra, sau âoï coï thãø càõt boí âoüt caìnhû chênho âãø cáy ta taïn thàóng bçnh thæåìng. 3.5. Khoaíng caïch vaì kiãøu träöng. Tuìy thuäüc vaìo giäúng, âáút âai, kyî thuáïc,û phæångt canh ta phaïp nhán giäúng. Caïc loaûi khoaíng caïch träöng thêchüp âæå hå üc âãö nghë nhæ sau: - Cam máût, cam dáy, caïc loaûi quyït, chanh: 4m x 4m - Cam saình : 3m x 3m - Bæåíi : 6m x 6m Mäüt trong nhæîng yãúu täú haûn chãú nàngút cu ísuáa cam quyït åí vuìng ÂBSCL laì máût âäü träöng quaï dáöy, aínhng nhiãhæåöu âãún sæû sinh træåíng cuía cáy. ÅÍ giai âoaûn cho traïi äøn âënh (tæì nàm thæï 5 sau khi träöng tråí âi) caïc taïn cáy giao nhau, caûïnh tranh a saïng, laìm caình mangïi trakhäng phaït triãøn âæåüc åí nåi giao taïn, ngoaìi örang viã ûc trä dáöy coìn giuïp sáu bãûnhït phasinh nhiãöu. Coï thãø träöng dáöy trong giai âoüan âáöu (khoaíng 4-5 nàm) våïi khoaíng caïch dáöy ìtrãnng, ha thæa giæîa caïc haìng (2 x 4m âäúi våïi cam), sau âoï khi cáy giao taïn thç âäún båït âãø ítangûo ca khoaïch thêch håüp, giuïp cáyït pha triãøn täút hån. Cáön kãút håüp khoaíng caïch träöng våïi kiãøu üträpö (xemng thêch pháö nhå THIÃÚT KÃÚ VÆÅÌN).
29. 59 4. CHÀM SOÏC. 4.1. Âáúp thãm mä, bäöi lêp. Sau khi âàût báöu cam quyït âæåüc khoaíïngng 6 thç tha tiãún haình âáúp âáút thãm vaìo chán mä âãø rãù moüc lan ra, caûn. Viãöi ûmäc bätiãún haình trong khoaíng 2 nàm âáöu tiãn sau khi träöng, mäùi nàm laìm 1-2 láön. Tæì nàm thæï 3 tråí âi thç tiãún haình bäöi toaìn lêp, mäùi nàm mäüt láön våïi âäü öcaoi tæ bäì 2-3cm. Læu yï laì rãù cam quyïöt ucá oxyön nhiãâãø phaït triãøn do âoï traïnh bäöi âáút quaï dáöyû gáyt rã ùnghe. Viãûöci bälêp coï thãø kãút håüp laìm trong giai âoaûn xæí lyï cho cáy ra hoa. Âáút bäöi mä, lêp laì âáút buìn mæång, baîi säng hay âáút màût ruäüng phåi khä 4.2. Träöng xen. Khi cáy cam quyït coìn nhoí chæa giao nhau taïn, nãnöng trä xen âãø táûn duûng âáút, tàng thu nháûp, che phuí âáút haûn chãú coí daîû cáyi Xa träïöcng ba xen sau khi thu hoaûch âæåüc duìng laìm phán xanh âãø caíúit. ta Coûoï âá thãø träöng xen caïc loaûi âáûu, rau caíi, dæa leo, caì, åït, cuõín sà Chuäúi cuîng âæåüc träöng xen nhængíi âä phaún boí këpì ithå âãø traïnh che råüp. Âäúi våïi caïc loaìi thêch aïnh saïng væìa phaíi nhæï camt thç sacoìïnh, thã quyø träöng xen vaìo 2 bãn caûnh lêp bàòng nhæîng cáy coï taïn thæa (nhæ so âuía) âãøï giaít aïnhm bå saïng chiãúu træûc tiãúp. 4.3. Laìm coí, che phuí lêp, xåïi âáút. ÅÍ caïc væåìn cam quyït chæa giao taïn, cáön laìm coí thæåìúngt laxuyãnì trong nhá muìa mæa, âãø traïnh caûnh tranhö næå vãïc vaì dinh dæåîng Trong muìa nàõng, coí laìm xong nãn phåi khä âãø âáûy lêp. Trong muìa mæa, coï thãø ngám coí dæåïi caïc mæång væåìn âãø taûo cháút muìn bäöi lêp. Laìm coí bàòng dao hay duìng hoïa cháút diãût coí Do rãù läng cuía cam quyït moüc yãúu vaì caûn gáön låïp âáút màût nãn dãù bë täøn thæång do nhiãût âäü cao trong ìmua nàõng, do âoï viãûc tuí gäúc (hay tuí lêp) laì mäüt biãûn phaïp quan troüng giuïp giæøîm ácho âáút vaì baío vãû rãù. Duìng coí khä hay caïc dæ thæìa thæûc váût khaïc nhæ råm raû, cáy ráøy âaî thu hoaûch, luûc bçnh phåi khä âãø âáûy gäúc, lêp. Viãûc xåïi âáút cáön thæûc hiãûn haìng nàm âãø giuïp âáút thäng thoaïng, cung cáúp thãm oxy cho rãù. Gáön gäúc thç xåïi caûn, giæîa caïc haìïi sáung thçhån. xå Âäü sáu xåïi khoaíng 5cm. Nãn duìng caìo ràng âãø keïo trãn lêp.
30. 60 4.4. Tæåïi tiãu næåïc. Khi cáy cam quyït coìn nhoí nãnï itæå næåïc thæåìng xuyãn,ú nhát laì trong muìa nàõng. Læu ïy sau khi träöng traïnhï itæå bàòng gaìu træûc tiãúp vaìo gäúc cáy con vç dãù laìm lung lay gäúc, âäü baïm âáút cuía rãù yãïútu, triã cáyø npha keïm. Khi cáy âaî træåíìnhng viã thaûc tæåïi næåïc coï thãø kãút håüp våïi kyî thuáût âiãöu khiãøn cho cáy ra hoa. Coï thãø duìng maïy båm tæåïi tæì ngoün tråí xuäúng âãø ræía cáy vaì haûn chãú båïït m,cän nhá truúìtng la ìâeo ba trong giai âoaûn ra hoa, tiãún haình sau khi hoa âaî thuû pháún xong âãø traïnh aính hæåíng âãún khaí nàng âáûu traïi. Cam quyït laì loaûi cáy ráúïtng så næåü uïc doï âo phaíi thoaït næåïc këp thåìi trong muìa mæa luî, giæî màût lêp luän cao hån mæûc næåïc cao nháút trong nàm khoaíng tæì 30cm tråí lãn. 4.5. Kyî thuáût xæí lyï ra hoa. Âàûc âiãøm chung cuía caïc loaìi cam quyït laì ïsæa ûhoa phán âæå hoüc tiãún haình trong giai âoaûn khä haûn, sau âoï viãûc cung cáúp næåïc tråí laûi coï taïc duûng kêch thêch ra hoa âäöng loaût. ÅÍ ÂBSCL, tuìy theo yãu cáöu thu hoaûch traïi, näng dán coï thãø duìng biãûn phaïp xiãút næåïc âãø kêch thêch cáy ra hoa nhæ sau: Sau khi muìa mæa cháúm dæït êt láuï (thang 12 dl), tiãún haình laìm coí båì, ruït næåïc ra khoíi mæång væåìn, khäng ïtæåi, thåìi gian keïo daìi trung bçnh khoaíng 1 ïthang. Khi cáy coï triãûu chæïng heïo, tiãún haïiì âánhø tæåm lêp (khoaíng 3ì ngay tæåïi),ï bon phán, phuí lêp, veït mæång bäöi lêp. Khi sçnh khä næït (khoaíng 3 ngaìy nàõng), thç ïtæåi næåïc ítrå laûi. Trong 5-10 ngaìy âáöu tiãn ïtæåi næåïc liãn tuûc mäùi ngaìy/láöìn,y tiã10 úngap theo tæåïi 2 ngaìy/láön, ìthåi gian sau tæåïi 3 ngaìy/láön úchon khi âã mæa âãöu. Khoaíng 5-10ì ngay sau khi tæåïi næåïc cáy seî ra nuû hoa, träøü hoatrong rä khoaíng 15-20 ngaìy sau khi tæåïi. Vuû xæí lyï náöy cho traïi khoaíng thaïng 8 dl âäúiû våt, ïthai camïng má 9 dl âäúi våïi bæåíi, thaïng 10-11 dl âäúi våïi quyït, cam saình. Træåìng håüp muäún coï traïi baïn gáön tãút, viãûc xiãút næåïc coìïo thãcaïcø laìm trãø hån va thaïng 2,3 hay 4 dl. Mäüt vuû khaïc xæí lyï ra hoa khaïc laì låüi duûng haûn Baì Chàòng trong thaïng 7-8 dl âãø siãút næåïc (khoaíng 10-15ìy), tuynga nhiãn vuû náöy thæåìng khäng coï hiãûu quaí cao vaì äøn âënh do aính hæåíng cuía mæa Mäüt kinh nghiãûm åíÚn ÁÂäü laì duìng phæångï phap phåi rãù: ngæng ïtæåi khoaíng 1 thaïng, cuäúc láût âáút sáu 15-20cm âãø phåi rãù thãm khoaïng.íng Sau 1 thaâoï boïn phán, tæåïi næåïc tråí laûi bçnh thæåìng, cáy seî ra hoa ngay. ÅÍ Israel, cam, chanh coï thãø âæåüc xæí lyï raòng hoa caï bàc loaûi hoïa cháút nhæ:
31. 61 Dung dëch CCC ([2-Chloroethyl] trimethyl ammonium chloride) coìn goüi laì Cycocel, näöng âäü 1.000ppm. Dung dëch SADH (Succinic acid -2,2- dimethylhydrazide) coìn goüi laì B-9, Alar, näöng âäü 2.500ppm. Dung dëch BOA (Benzothiazole -2- oxyacetic acid), näöng âäü 25ppm. Caïc dung dëch âæåüc phun lãn nhaïnh laï âãø kêch thêch cáy ra hoa. Dung dëch BOA aính hæåíng täút trãnî nhæng nhaïnh giaì trãn 6 thaïng, coìn 2 cháútí kianh thçhæåí ang täút trãn nhæîng nhaïnh 6 thaïng tuäøi hoàûc non hån. Sæû ra hoa gia tàng keìm theoû thu sæ ngàõn laûi cuía caïc loïng. Caïc nhaì nghiãnò cængï viãu choûc duràìng caïc cháút æïc chãú sinh træåíng âaî laìm giaím sæû sinh dæåîng cuíïpa nha cáyï ranh hoa. giu Âãø giuïp cho viãûc âáûu traïi täút, coï thãø phun dung dëch BA näöng âäü 400ppm. kãút håüp våïi GA (Gibberellic acid) näöng âäü 50ppm. åí giai âoaûn 7 ngaìy sau khi ruûng caïnh hoa, sau âoï 13 ngaìy phun thãm mäüt láön dung dëch GA näöng âäü 100ppm.ú Phát øm chá traïi khäng thay âäøi khi xæí lyï caïc dung dëch trãn (Xu, Tang, 1985). 4.6. Kyî thuáût boïn phán. - AÍnh hæåíng cuía phán boïn âãún pháøút camm chá quyït: Pháøm cháút traïi cam quyït bao gäöm hçnh daïng,ï kêchc tra thæåïi, cáúu truïc voí, âäü nhàón vaì maìu sàõc cuía voí hoàûúct phábãnø trongm chá âàûc træng bàòng nhæîng yãúu täú nhæ læåüng dëch traïi, täøng säú cháút hoìì âäa tanü chua. va Nháûn xeït mäüt caïch täøng quaït laì boïn nhiãöu N hån coï chiãöu hæåïng laìm quaí nhoí âi tàng tyí lãû traïi xanh coï cáúu truïc voí ngoaìi xáúu coï leî mäüt pháön laì do cáy ra nhiãöu traïi (âäü låïn cuía traïi coï chiãöu hæåøïing ngæå thayüc âä chiãöu våïi säú traïi cuía cáy). AÍnh hæåíng cuía N coìn tuìy thuäüc vaìo nhu cáöu N cuía âáút träöng, do âoï âäi khi coï thay âäøi trãn nàng suáút cuía traïi. ÅÍ nhæîng chán âáút maìu måî, aính hæåíngì cuía phán N la khäng âaïng kãø. Trong âiãöu kiãûn cháút P dãù tiãuúp, tháviãûc thæìa N caìng toïí ía nhra cohæåíng xáúu âãún pháøm cháút traïi. Tuy nhiãn viãïnû thæc boìa P cuîng laìm ïchoi thä tra vaì pháøm cháút giaím. Trong nhæîng thê nghiãûm våïi cam Valencia gheïp trãnúc gächanh daûi träöng trong 3,5 nàm åí lä caït räüng ìngoai tråìi âæåüïcn bo caïc úchát dinh dæåîng khaïc nhau. Swith, Reuther vaì Seudder (1953) tháúy ràòng, mæïc N boïn cao nháút laìm nàng suáücú t tàng âæå chên láön thç ûlai laìm traïi nhoí âi, tàng tyí lãû dëch traïi vaì täøng säú cháút hoìa tan, laìm giaím tyí lãû acid ascorbic (vitanim C) trong dëch traïi, so våïi mæïc N tháúp nháút. Âäü dáöy cuía voí traïi vaì âäü chua cuía dëch traïi khängïc nhau kha roî rãût.
32. 62 Mæïc boïn K cao nháút laìm tàng âäü låïn trung bçnh cuía traïi vaì âäü dáöy cuía voí traïi, laìm giaím tyí lãû dëch traïi, täøng säú cháúì laìmt hoì atàng tan âäüva chua cuía dëch traïi, so våïi mæïc boïn K tháúp nháút. Boïn K khängính hæå aíng âãún vitanim C. Mæïïcn bo K khängí anh hæåíng âãún nàng úsuát cuía cáy nhængû ila aính hæåíng roî rãût âãún tyí lãû caïc loaûi traïi (theo âäü låïn). Boïn nhiãöu K (khoaíng 1,7% K trong cháút khä cuìíaa xuán laï ra 9 thamuïng tuäøi) coï chiãöu hæåïng taûo âæåüc 1 tyí lãû caoï i nhælåïîn,ng chên tra muäün, maìu sàõc xáúu, coï voí dáöy, thä vaì dëch traïi coï tyí lãû täøng säú cháúp.út Mæ hoìïacï tanbon K thá tháúp (khoaíng 0,8% K trong cháút khä åí laï) taûüoc âæåmäüt tyí lãû cao nhæïîi ngnho traí, chên såïm,ì uma sàõc âeûp, voí moíng, nhàón, dëch traïi coï tyí lãû cháút hoìa tan tæång âäúi cao vaì täøng säú acid tháúp. - Thåìi âiãøm boïn phán: Viãûc xaïc âënh thåìi âiãïønm phán bo khäng quan troüng bàòng täøng säú phán boïn hàòng nàm. Tuy nhiãn trong pháön låïnì træång håüp N thæåìng chia ra boïn laìm 3 láön: træåïc khi cáy ra hoa, trong khi traïi phaït triãøn vaìû sauthu vuhoaûch. Cáön boïn Nï træåc vuû ra hoa räü nhàòm dæû træí sàón âaûm khi hoa bàõt âáöu nåí vaì âáöu thåìi kyì phaït triãøn traïi khi coï nhu cáöu N låïn. Nhu cáöu ìKng thæå låïn nháút vaúiìo giai cuä âoaûn phaït triãøn traïi. - Säú læåüng phán boïn hàòng nàm: Tuìy theo âáút âai, giäúng, tçnh hçnh sinhí træång cuía cáy maì quyãút âënh säú læåüng phán boïn cho thêch håüp. Vãö ícån ba caïc loaûi phán N,ì P K va cáön âæåüc cung cáúp cho cáy âáöy âuí, bãn caûnh âoï phánîu cåhæ vaì caïc nguyãnú vi tä læåüng cuîng cáön âæåïnü bäc øbo sung âãø âaût âæåüc nàng suáút cao. Sau âáy laì säú læåüng phán boïn âãö nghë boïn hàòng nàm cho cáy. Baíng 6 Chãú âäü phán boïn choïc caloaûi cam quyït. Nàm tuäøi N (g/cáy) P2O5 (g/cáy) K2O (g/cáy) 1 - 3 50 - 150 50 - 100 60 4 - 6 200 - 250 150 - 200 120 7 - 9 300 - 400 250 - 300 180 10 vaì giaì hån 400 - 800 350 - 400 240 Caïch boïn: - Âäúi våïi cáy 1-3 nàm tuäøi: * Phán P vaì K: Boïn 1 láön vaìo cuäúi muìa mæa. * Phán N: Boïn mäùi nàm 3-4 láön, chia âãöu mäùi láön boïn. Coï thãø pha vaìo næåïc âãø tæåïi trong nàm âáöu tiãn, sau âoï thç boïn gäúc. - Âäúi våïi cáy bàõt âáöuï thui: tra * Láön 1: Træåïc khi cáy ra hoa (kãút håüpõ lut ïâác öbàu tæåïi næåíï cla tråûi trong kyî thuáût siãút næåïc) boïn 1/3 säú læåüng phán N.
33. 63 * Láön 2: Sau khi âáûu traïi khoaíng ö6-8n botuáïn 1/3 säú læåüng phánì N1/2 va säú læåüng phán K. * Láön 3: Træåïc thu hoaûch traïi khoaíngïng 1-2 boïn tha 1/2 säú læåüng K coìn laûi. * Láön 4: Sau khi thu hoaûch traïi, boïn toaìn bäü ìphán 1/3 Pphán va N. Cáön boïn thãm phán hæîu cå våïi säú læåüng 10-20ú kg/gäc. Viãûc boïn phán hæîu cå, nháút laì phán öchuäng ráút quanü trong trong canh taïc cam quyït vç coï taïc duûng laìmú tcho tåi xäâáúp, giæî âæåüc dinh dæåîöngu hån nhiã âãø cung cáúp cho cáy, haûn chãú caïûcnh bã gáy haûi trãn rãù Tuy nhiãn, viãûc laìm náöy âäi khi cuîng giuïp cho 1 säú cän truìng phaït triãøn nhanh trong âáút ì(nhæng âátruút) maì hoaût âäüng cuía chuïng âäi khi coïí nha hæåíng tåïi rãù, ngoaìiú rai vamäì rãûp saïp cuîng coï thãø phaït triãøn nhiãöu phaï haûi rãùï, do cá önâo coï biãûn phaïp phoìng trë thêch håüp. Viãûc boïn phán coï thãø âæåüc tiãún haình bàòng caïch tæåïi cho cáy åí giai âoaûn 1 nàm tuäøi, tæì nàm thæï 2 tråí âi thç boïn gäíúnhc: âasáuì okhoa ra íng 5cm chung quanhú gäc caïch gäúc khoaíng 0,75-1m cho phán vaìo láúp âáút laûi vaì tæåïi. Khi cáy âaîú giaoc nhe taûï n thç cuä toaìn lêp räöi boïn phán. Cáön phaíi cáøn tháûn âãø traïnh laìm haûi rãù do raíi phán khäng âãïönu, khäng âæåüc bo phán vaìo thán cáy. Trong mäüt säú træåìng håüp cáön thiãút coï thãø phun urã lãn laï våïi näöng âäü khoaíng 0,5%, nãúu cáy måïi ra laï non thç sæí duûng näöng âäü tháúp hån. 4.7. Taûo hçnh vaì càõt tèa. Coï taïc duûng giuïp cho thán caình phán bäú håüp lyï, táûn duûng âæåüc khäng gian, tàng cæåìng âæåüc sæû âäöng hoïa caïc cháút trong cáy do ruït ngàõn khoaíng caïch giæîa thán caình vaì bäü rãù. Viãûc taûo hçnh cáön laìm såïm khi cáy coìn nhoí. Trong âiãöu kiãûn noïng áøm åí næåïc ta, coï thãø taûo choï cáy da ûngco hçnh baïn cáöu thoaïng haûn chãú sáu bãûnh, âäø ngaî. Viãûc càõt tèa âæåüc tiãún haình sau khiû thuch trahoaïi, càõt boí nhæîng ìca, ìcanhình gia væåüt, caình bë sáu bãûnh, dáûp gaîy 4.8. Nuäi ong. Âãø tàng khaí nàng thuû pháún cho cam quyït coï thãø bäú trê nuäi ong trong væåìn. Caïc kãút quaí nghiãn cæïu trãn cam Hamlin vaì Natal cho tháúy viãûc nuäi ong coï thãø laìm tàng nàng suáút 15-36%
34. 64 4.9. Sáu bãûnh. Cam quyït bë ráút nhiãöu loaûi sáu bãûnh táún cäng, trong âoï coï khängîng êtbãû nhænh khoï trë laìm giaím nàng suáúötu nhiã vaì coï thãø laìm cáy bë chãút. Mäüt säú loaûi sáu bãûnh thæåìng gàûp trong caïc væåìn cam quyït gäöm coï: 4.9.1. Cän truìng. * Caìo caìo (Melicodes tenebrosa): Coï kêch thæåïc to, daìi khoaíng 10cm, phaï haûi trãn laï. Con træåíng thaình khäng gáy haûi nhiãöu vaì thæåìng säúng âån âäüc. ÁÚu truìngì ngsäú thæång thaình âaìn (khiíng træå thaình thç phán taïn), thæåìng phaï haûi nhiãöu, àn truûi caí caình laï. Âeí træïng trong âáút. Caïch phoìng trë: ï Co thãø duìng våüt âãø bàìõngt vç trë pho bàòng thuäúc khäng coï hiãûu quaí kinh tãú. Laìm saûch coí trong væåìn traïnhìo á øcaìn náo caúp, âeí træïng. * Boü xêt xanh (Rhynchocoris humeralis): Træïng hçnh báöu duûìc, uma tràõng, âeí tæìïngng træ trãn bãö màût laï thaình tæìng cuûm coï tæì 10-14 træïng. ÁÚu truìng maìu xanh da cam, âen vaí ì1 sänáu,ú loaå ìi coìn coï 5 gaûch âen ngang trãn buûng. Thaình truìng maìu xanh da chanhût, nhadaìi 2,5-3cm, coï gaiü nhon åí vai. Boü xêt chêch huït dëch traïi, vãút chêchìng thæå nhoí laìm traïi ruûöngu. nhiã Caïch phoìng trë: Phun thuäúc Bassan, Trebon, Decis näöng âäü 0,2%. Caïc loaìi ong kyï sinh nhæTelenomus latisulcus, Anastatus stantoni, coï thãø kyï sinh trãn boü xêt caïi vaì træïng. Viãûc nuäi kiãún vaìng trongì væån cam quyït cuîng haûn chãú âæåüc sæû phaï haûi cuía boü xêt. * Sáu âuûc voí thán (Agrilus occipitalis): Træïng nhoí, maìu tràõngì, âæångaüc âeí trong voí cuía caình, thán qua caïc vãút thæång hay vãút næït. ÁÚu truìng coï âáöu deûp maìu náuût rophánî vå biãïi thán thoní nho maìu tràõng, áúu truìng âuûc phaï bàòng caïch âaìo nhæîng âæåìng háöm ngoàòn ngoeìo trong voí vaì caí trong nhæîng rãùì to,n phánâu ra phêa ngoaìi, khi bë nàûng thánình ca bë chãút khä. Sáu hoaï nhäüng trongù gä thán caình. Thaìnhì ngtru coï maìu náu âoí låüút ncho ma âãìu âen xanh dæång nhaût, càõn phaï laï taûo thaình hçnh íràng bça. cæa å Caïch phoìng trë: Khoï phoìng trë vç áúu truìng säúíng cáy. trong Khi vo cáy coìn nhoí coï thãø raíi Basudin liãöu læåüng 50-100g/gäúc, Regent liãöu læåüng 20-50g/gäúc. Coï thãø båm thuäúc træì sáu vaìïoc caläø âuûc vaì bêt laûi bàòng âáút seït (hoàûc båm xàng). Duìng moïc sàõt âãø bàõt sáu non, duìng våüt âãø bàõtí sáung træåthaình. Cáön phoìng trë såïm khi måïi phaït hiãûn, coï thãø càõt boí nhæîng caìnhûi. bë gáy ha
35. 65 * Ruäöi âuûc traïi (Dacus dorsalis): Ruäöi nhoí hån ruäöi nhaì, maìu vaïì hang,û ipha nhiãöu åí giai âoaûn sàõp chên. Âeí træïng vaìo voí traïi, træïng nåí thaình gioìi âuûc phaï bãn trong laìm ruûng traïi. Hoïa nhäüng trong âáút. Caïch phoìng trë: Phun caïûc iloa thuäúc træì sáu thängì thæång. Coï thãø duìng laï cáy eï têa âám nhuyãùn våïi mäüt êtï næåc, träün thuäúc Furadan vaöìi âào räût trãn cáy hay trãn lêp âãø laìmøy bá diãût ruäöi. Khäng nãn giæî traïi chên quaï láu trãn cáy. * Sáu àn laï: Coï nhiãöu loaìi nhæ: - Loaìi Papilio polytes: Bæåïm coï maìu âení cuä å úi caïnh, con âæûc coï chäù läöi ra hçnh muäùng. ÁÚu truìng maìu xanh coï nhæîng âäúm xaïm nhaût. Nãúu bë âäüng, áúu truìng seî tiãút ra cháút loíng bäúc håi âäüc âãø tæû baío vãû. - Loaìi Papilio alphenor: Bæåïm to våïi saíi caïnh daìi 10cm, maïìiu nhæ âenî vång âäúm tràõng hçnhïng træ to åí læng con caïi. Con âæûc coï nhæîng âäúm âoíî ihçnh liãö mlæå trãn læng caïnh. Mäùi con âæûc coï chäù läöi ra hçnh muäùng åí cuäúi caïnh. Træöuï ngloï hçnhng la cáïnh, âæåüc âeí tæìng træïng trãn nhæîng laï non. Sáu non àn laï non vaì di chuyãøn âãún laï giaì hån khi låïn dáön. Sáu non coï maìu xanhö häng nhaût, coï mäüt vaûchì cheu náuïo maxanh ïla cáy nhaût åí pháön ngæûc khi måïi nåí, khi låïn chuyãøn dáön sang maìu xanhï cáy. la Bæåïm daìi khoaíng 40mm, räüng khoaíng 12mm. Nhäüng maìu xanh treo lå læíng taûi caïc goïc caình nhoìngí bàòng tå vo quanh ngæûc. Thiãût haûi trãn cáy non coï thãø nghiãm troüng do laï öbëu. ru ûng nhiã - Loaìi Papilio rumanzovia: Coï táûp quaïn giäúng nhæ P. polytes. Bæåïm coï maìu âen boïngï våc ïmai caìuï nh træå tràõng, coï nhæîng âäúm læåîi liãöm maìu âoí saïng gáön meïp læng caïnh, saíi caïnh daìi khoaíng 14cm. Thæåìng sáu àn laï phaï haûi nàûngöu va hoàûìo âác cuäúi muìa mæa. Caïch phoìng trë: Duìng caïc loaûi thuäúc nhæ Bi 58, Bassan, Trebon näöng âäü 0,2%, Sevin 0,1% âãø phun vaìo buäøi saïng. Nãnïp duû a ng thuäúc vaìo giai âoaûn caình ra laï måïi. * Sáu âuûc voí traïi (Prays endolema): Sáu táún cäng trãn traïi laìm traïúi bën dabiãûng våïi nhæîùng sæng chä phäöng, läöi lãn trãn voí, thæåìng gàûp åí caûïi ccam loa quyït voí dáöyí nhæ bæå åíi. Bæåïm coï kêchïc thæå nhoí, maìu tràõng våïi saíi caïnh räíüngng 8mm. khoa Sáu non maìu xanh nhaût, âuûc loìn trongí vo traïi taûo nhæîng vãút phäöng lãn. Træücï âengí âæå vaìo ban âãm trãn voí traïi non, sáu nåí ra thç âaìo háöm àn mä bãn trong voí. Khi phaït triãøn âáöy âuí thç råìïi khoi coíïi thãtraøï i.bë Tra ruûng nhiãöu.
36. 66 Caïch phoìng trë: Nãúu viãûc phaï haûi ötråmí tro nãnüng, trá nãn beí boí táút caí nhæîng hoa traïi ra traïi vuû âãø càõt âæït nguäöín athæ sáu.ïc Phun àn cu âënh kyì caïc loaûi thuäúc nhæ trãn 2 tuáön/láön khi bàõt âáöu âáûu traïi. * Sáu veî buìa (Phyllocnistis citrella): Thaình truìng laì loaûi bæåïm âãmìu náuma saïng, våïi saíi caïínhng khoa 9mm. Sáu non daìi 3,5-4mm maìu xanhü låt phaï haûi åí laï bàòng caïch âaìo nhæîòngn âæåìng ngoà ngoeìo, àn låïp biãøu bç cuía laï, laìmú nla daï ûbëng, biã màût trãn laï bë khä âi, laï bë ruûng. Træïng deûp âæåüc âeí trãn laï, laìm nhäüngî ngtrong âæåì nhæng háöm åí laï. Sæûûi gáy ha thæåìng khäng quan troüng. Caïch phoìng trë: Phun caïûc iloa thuäúc træì sáu nhæ Bi 58, Confidor näöng âäü 0,2%. Nãn phun thuäúc vaìo giai âoaûn cáy bàõt âáöu ra laï måïi. * Ráöy mãöm: Coï kêch thæåïc ráút nhoí, thæåìng táún cängön non phá cuía cáy âãø huït nhæûa. Mäüt säú coï maìu âen boïng, nhæng âa säú coï maìïu cáy xanh vaì lakhäng coï caïnh. ÅÍ vuìngût nhiã âåïi ráöy thæåìng laì conï cai, âeí con, khi coìn nhoí váùn sinh saín âæåüc (sinh saín âån tênh) do âoï máût säú tàng ráút nhanh. Ráöy tiãút ra máût háúp dáùn kiãún, do kiãún mang âi lan truyãön vaì baío vãû. Máöûyt tiãdoút rá ra coìn laì mäi træåìng täút choö ho náúïngm phaïtbä triãøn, laìm giaím quangü håp åí laï. Coï 2 loaìi phäø biãún táún cäng trãnToxoptera cam quêt citrici laì da maìu xanh vaìToxoptera aurantii maìu âen. Caïc loaìi cam quyït coï voí moìngí ngdãù thæå bë ráöy táún cäng. Caïch phoìng trë: Phun caïc loaûi thuäúc Bi 58, Dimecron, Bassan, Applaud-Mip näöng âäü 0,2%, phun 10 ngaìy/láön khi áúu truìng coìn nhoí. * Rãûp saïp: Coï kêch thæåïc nhoí, thán mãöm phuí âáöy pháún hoàûc saïp tràõõnng. êt diChán ngà chuyãøn, gáy haûi trãn bãö màût laï hay caình non bàòng caïch huït nhæûa laìm ruûng laï. Rãûp phaït triãøn nhiãöu trong nhæîng thaïng khäì va giaím trong muìa mæa. Giäúng ûnhæp rã dênh, rãûp saïp lan truyãön nhåì kiãún säúng cäüng sinhú tàn má cháût doû rãp tiãút raì va mang chuïng tæì nåi náöy sang nåi khaïc. Náúö homï bäng thæåìng phaït triãøn trãn cháút máût náöy. LoaìiIcerya seychellarum thç tæång âäúi to, thán phuí saïp tràõng, åí rça thání sa ïphup vaìng låüt. Con caïi træåíìnhng tha coï daûng hçnhïng, træ daìi khoaíng 8mm. LoaìiPlarococcus lilacirus thç nhoí, hçnh træïng, maìu tràõng daìi khoaíng 4mm, ngoaìi cam quyït ra coìn táún cäng trãn äøi,ìn bå, bon bo
37. 67 Caïch phoìng trë: Diãût rãûp bàòng caïc loaûi thuäúc nhæ Bi 58, Supracide näöng âäü 0,2% hoàûc raîi Basudin 10H (cáy con). Coï thãø phun dáöu khoaïng D-C-Tron Plus näöng âäü 1 lêt dáöu/100 lêt næåïc. * Rãûp dênh: Coï kêch thæåïc nhoí hån rãûp saïöpu. nhiã Coï 2 nhoïm: coï låïp voí cæüïcng va baoì bo khäng coï. Nhoïm thæï nháút máútì chán khäng va di chuyãøn sau khi läüt xaïc láön thæï nháút, coï thán ráút nhoí, mãöm coï låïp saïp moíng cæïng baío vãû. Nhoïmõ thæn, diï hai coï chán ngà chuyãøn cháûm, da âen dáöy vaì lanö ntruyã do kiãún. Rãûp dênh laì taïc nhánû igáy kha haï quan troüng trong caïc væåìn cam quyït bàòng caïch huït nhæûa laìm ruûng laï, nãúu nàûng coï thãø laìm chãút cáy con hay caình non, chäöi khängï phat triãøn âæåüc bçnh thæåìng. Rãûp coìn táún cäng trãn traïi. Xuáút hiãûn nhiãöu åí muìa khä, áøm âäü khäng khê cao. LoaìiCoccus viridis coï daûng hçnhïng, træ daìi khoaíng 2mm maìu xanhï cáy la coï làòn âen hçnh chæî V trãn læng. Loaìi Pulvinaria psidi coï maìu xanh to hån vaì khäng coï làòn âen trãn læng. Loaìi Aonidiella aurantii coï daûng hçnh déa maìu náu saïng, räüíngng 1mm. khoa LoaìiChrysomphalus ficus coï daûng hçnh déa maìu náu sáûüm,ng räkhoaíng 0,5- 1mm. Loaìi Parlatoria ziziphus maìu âen, daìi khoaíng 1mm. Caïch phoìng trë: Phun caïc loaûi thuäúc giäúngìng nhæ trë pho Rãûp saïp. * Ngaìi âuûc traïi (Ophideres sp.): Thaình truìng coï thán daìi 3-4cm, saíi caïnh daìi 8-9cm,ï cac ïthæånh ìtræång coï maìu náu, caïnh sau maìu vaìng våïi 2 vãût maìu âen, to, hçnh voìng cung. Âáy laì loaûi bæåïm âãm, thæåìng phaï haûi vaìo ban âãm,ù pha dãït hiãûn nhåì coï 2 màõt ráút saïng vaì láúp laïnh. Thæåìng phaï haûi trãn traïi chên bàòng caïch chêch huït dëch traïi, trãn traïi bë haûi coï thãø coï nhiãöu läø âuûc.ïi Tra bë chêch huït dãù bë nhiãùûnhm bãvaì ruûng âi. Caïch phoìng trë: Laìm coí, vãû ìsinhn, nhà væåût boí laï traïi ruûng âãø bæåïm khäng coï chäø âeí træïng. Coï thãø duìng caûïi cthuä loa úc træì sáu âãø phunìo ban va âãm, kãút håüp laøìym mä báöi coï pha thuäúc âãø trë. * Nhãûn âoí: Triãûu chæïng "da caïm" trãn traïi cam, chanh, quyït laìm aính hæåíng ráút nhiãöu âãún giaï trë thæång pháøm. Do nhãûn âoí (ráút nhoí, khoï quan saït bàìòng)ng màgáyõ ra.t thæå Do âoï âãø haûn chãú triãûu chæïng náöy, coï thãø aïp duûng caïch phoìng trë nhæ sau:
38. 68 Caïch phoìng trë: Phun caïc loaûi thuäúc coï chæïa gäúc læu huyìnhö uhay phun dá khoaïng D-C-Tron Plus näöng âäü 0,5 - 1 lêt dáöu/100 lêt næåïïnhc. träTraöng dáöy, tèa caình cho thäng thoaïng, vãû sinh væåìn thæåìng xuyãn. Tàng cæåìng boïn phán kali. 4.9.2. Bãûnh. * Bãûnh loeït (Canker): Do vi khuáøn Xanthomonas campestris pv. citri ( X. citri). Triãûu chæïng: Xuáút hiãûn trãn laï, traïi,ú cat ìlanh,ì trãn nhá laï vaì traïi. Vãút bãûnh luïc âáöu nhoí, suíng æåït, maìuú xanhi, sau tä âoï biãún thaình maìuû náut, mo nhaüc nhä trãn màût laï hay voí traïi. Trãn caình non coï caïc âäúm náu sáön suìi, nãúu nàûng seî laìm khä chãút caình. Chung quanh vãút bãûnh trãn laï coï thãø coï quáön maìu vaïìcng. vãú Kêcht bã ûthæånh thayøi âä theo loaûi cáy, tæì 1-10mm hay hån. Traïi coï thãø bë chai. Vi khuáøn coï thãø xám nhiãùm qua vãút thæång hayø khêng, khäláy lan qua gioï, næåïc mæa, cän truìng (sáuî ve buìa). Vi khuáøn coï thãø täön taûi âãïngún trãn 6 tha vãút bãûnh. Caïch phoìng trë: Loaûi boí caïc caình, laï, traïi bãûnh. Phun Copper B, Kasuran, Ridomil, COC 85 näöng âäü 0,15-0,2%, hoàûc häøn håüp thanhìn väi pha 1% åí giai âoaûn væìa âáûu traïi, phun âënhì 2ky tuáön/láön choún âã khi traïi chên. Khi coï bãûnh, traïnhï itæå quaï âáùm trong muìa khä hoàûc tæåïi toaìn cáy, traïnh phun thuäúc dæåîng cáy. Traïnh träöng dáöy, boïn phán cán âäúi (chuï yï boïn phán kali). * Bãûnh thäúi gäúc, íchay muí (Foot rot, Gummosis): Do nhiãöu loaûi náúm gáy ra nhæ: - P. citrophthora - P. hibernalis - P. syringae Triãûu chæïng: Pháön voí thánön gä gáúc coï triãûu chæïng luïc âáöu giäúng nhæ bë suíng næåïc, sau âoï khä, næït bong ra doüc theo thán, voí thánúi bënáu. thä Bãûnh phaït triãøn voìng quanh thán chênh vaì rãù caïi, coï thãø lan âãún caïc caình bãn trãn. Rãù nhoí, ngàõn vaì thäúi voí, nháúít la caìï åc rãù läng. Laï bë vaìng doüc theo gán chaïnh do bë thiãúu dinh dæåîng, sau âoï caïc öchäi non vaì nhaïnh låïn bë chãút. Bãûnh cuîng laìm thäúi traïi, vuìng thäúi håi troìn, coï maìu náuú täi lan räüng ra khàõp traïi, coï thãø tháúy khuáïøtn triãty øphan daìy âàûc trãn vuìng bãûnh. Caïch phoìng Caûtrë: o boí pháön voí ûbënh, bã bäi vaìo gäù thán bàòng dung dëchúc thuä gäúc âäöng nhæ Copper Zinc, Copper B hay Aliette, Ridomil näöng âäü 10%. Tæåïi gäúc bàòng caïc loaûi thuäúc Ridomil, Rovral hay Aliette näöng âäü 0,2-0,5%, nãn xæí lyï såïm khi bãûnh coìn nheû.
39. 69 Thoaït næåïc trong væåìn täút. Coï thãø khæí âáút træåïc träûöi ngthuä bàúòcng gä caúïc c loa âäöng træåïc khi träöng. Khäng träöng quaï daìy,ö nãnng ca träûn. Traïnh tuí gäúc trong muìa mæa hoàûc bäöi sçnh laìm bêt gäúc.ï nhTra gáy thæång têch íå gäúc, rãù khi chàm soïc. Càõt tèa caình giuïp cáy âæåüc thäng thoaïng, traïnh âãø caình traïi chaûm âáút. Duìng gäúc thaïp khaïng bãûnh nhæ cam chua. * Vaìng baûc (Greening): Do vi sinh váût giäúng nhæ vi khuáøn(Bacteria-like ). Bãûnh âæåüc láy truyãön båíi ráöy chäøng caïnh Diaphorina citri Kuwayama. Triãûu chæïng: Âáöu tiãn trãn cáy coï mäüt säú nhaïnh coï laï non chuyãøn sang maìu vaìng, trong khi caïc gán laï váùn coìnì xanh näø vai roî lãn, caïc nhaïnh coìn laûi váùn phaït triãøn bçnh thæåìng. Caïc laï bãûnh nhoí, moüc âæïng, daìy. Nhaïnh non bë chãút khä, säú nhaïnh bë bãûnh trãn cáy tàng dáön âãún toaìn cáy. Caïc rãù nhaïnh vaì rãù längïi nho bë íthä, biãúi.ú Tran daûng, nhaût maìu, muïi bãn trong bë chai, häüt khängøy má náöm. Cáy coï thãø ra hoa traïi traïi muìa nhængö háu hãút bë ruûng. Cáy bë bãûnh coï thãø säúng mäüt vaìi nàm måïi chãút. Hiãûn nay khäng coï giäúng khaïng bãûnh náöy. Caïch phoìng trë: Tiãu huíy ngay cáy bë bãûnh. Träöngú cáyng sa giäûch bãûnh. Khäng láúy giäúng tæì caïc cáy meû coï triãûu chæïíng tru bãìûngnh. du Khæûng cuû chàmïc, chiã so út, ïthap bàòng bäüt táøy, cäön ücao, Clorua âä thuíy ngán (1%). Coï thãø phunø trå häü Sulphatî kem (pha 50gam ZnSO4 våïi 100gam väi/10 lêt næåïc). Phoìng trë ráöy chäøng caïnhì trongn væå âãø giaímï båt taïc nhán truyãön bãûnh. Cáön chàm soïc cáy tháút khoeí âãø tàng tênh âãö khaïng. * Chãút cáy con (Seeding Blight, Damping off): Do nhiãöu loaûi náúm gáy ra nhæ: - Phytophthora palmivora - Rhizoctonia solani - Sclerotium rolfsii Triãûu chæïng: Cáy con bë chãút guûc. Náúm xám nhiãøm vaìo cáy con khi häüt væìa náøy máöm laìm cáy bë ngaí raûp. Cáy cuîng coï thãø bë táún cäng khi cao âæåüc 5-10cm, voí thán ngang màût âáút bë hæì va cáy bë chãút. Nåi gäúc cáyûnh bã coï thãø tháúy haûch náúm troìn, náu cuía náúm Sclerotium hay cuía náúm Rhizoctonia (deût hån vaì coï daûng khäng âãöu). Náúm bãûnh læu täön trong âáút vaì láy qua âáút hay do mæa bàõn vàngú lãn.t Âá trong báöu hay trong lêp æång bë uïng næåïc laì âiãöu kiãûünp thêch cho bãhåûnh phaït triãøn. Caïch phoìng trë: Phun Ridomyl, Rovral näöng âäü 0,2% vaìo gäúc. Nãúuú tæåt ïi vaìo âá thç pha våïi näöng âäü cao hån, tæì 0,2-0,5%. Khæí truìng âáúút cbà gäòúngc âäthuäöngï træåc khi träöng laûi. Thoaït næåïc trong væåìn täút.
40. 70 * Gheí nham (Scab): Do náúm Sphaeceloma fawcettii (Elsinoe fawcettii). Triãûu chæïng: Vãút bãûnh nhoí, troìn, nhä, maìût,u coï náu thã nhaø näúi thaình maíng låïn. Laï bãûnh thæåìng bë biãún daûng, xoàõn. Caình non, traïi cuîng coï vãúû.t bã ûnh tæång tæ Caïch phoìng trë: Phun Antracol, Manzate, Ridomil, Copper B hoàûc Kasuran näöng âäü 0,1-0,2% âënh kyì 15 ngaìy/láön khiì væa âáûu traïi hoàûc trong caïc âåüt âoüt måïi ra. Khäng träöng dáöy. Khäng ïtæåi quaï âáùm trong muìa khä, khäng tæåïi theo kiãøu "ræía cáy". Tàng cæåìng boïn phán K.û Vã sinh væåìn, boí caïc caình, laï, traïi bãûnh. * Mäúc häöng (Pink disease): Do náúm Corticium salmonicolor. Triãûu chæïng: Nhæîng såüi khuáúømn tytrà náõng boì lan taûo thaîìngnh manhæíng maìu häöng, troìn hay báút âënh trãní cáy.vo Âäi khi chè tháúy caïc muût maìu häöng phaït triãøn tæì caïc vãút næït trãní thánvo hay nhaïnh. Nhaïnh bãûnh seî bë khä chãút. Bãûnh phaït triãøn nàûng trãn væåìn träöng daìy. Caïch phoìng trë: Phun Rovral, Appencarb, Ridomil, Score hay caïc loaûúic thuä gäúc âäöng näöng âäü 0,15-0,2%. Hàòng nàm coï thãø queït dung dëch Bordeaux 1% vaìo gäúc. Traïnh träöng daìy, tèa caìïnhp cáygiu thäng thoaïng. Càõt boí vaìíy tiãu caïc hu nhaïnhù nhiãm bãûnh. * Âäúm âen traïi (Black spot): Do náúm Phoma citricarpa ( Iuignardia citricarpa). Triãûu chæïng: Âäúûmnh bã troìn khoaíng 2-3mm loîm vaìo voí traïi, chung quanh coï viãön maìu náu, îgiæa tám vãút bãûnh coï maìuõ xang,ï mthæå tràìng coï caïc äø náúm âen nhoí nhæ âáöu kim. Thæåìngï trai dæåïi bäún thaïøngi dã tuäù bëûnh. bã Baìo tæí náúm láy lan chuí yãúu nhåì næåïc. Caïch phoìng trë: Phun Tilt, Manzate, Rovral hay caïc loaûi thuäúc gäúc âäöng näöng âäü 0,1-0,2%. Vãû sinh væåìn, queït doün, loaûi boí laï,û nhtraï trongi bë bã væåìn. * Thaïn thæ (Anthracnose): Do náúm Colletotrichum gleoosporioides (Glomerella cingulata). Triãûu chæïng: Trãn laï, vãút bãûnh ïuc,ï ngco ïnæå maìu tæì âoí sáûm sang náu saïng vaì mang caïc äø náúm maìu häöng nhaût hay maí tám,ìu náu viã öån maìu âoí sáûm. Caình non cuîng bë nhiãøm vaì bë heïo. Trãn hoa, coï nhæîng vãút uïng næåïc åí caïnh hoa, sau âoï bë thäúi. Traïi non bë ruûng âãø laûi cuäúng vaì ïlaiï lå âaïnì cui. Traîng bë nhiãûùnh,m bã âäúmû bãnh troìn, maìu náu, loîm vaìo voí traïi.
41. 71 Caïch phoìng trë: Phun ngæìa bàòng Manzate, Appencarb, Score, Antracol näöng âäü 0,2% træåïc khi ra hoa, sau âoï phun âënhì ky 1 tuáön/láön choún âã khi âáûu traïi. Tiãu huyí caïc bäü pháûn bëû bãnh. * Mäúc xanh traïi: Do hai loaìi náúm: Penicillium digitatum vaì P. italicum. Triãûu chæïng: Voí traïi bë uïng næåïc, dãùû bãnhù .lan Âä räúmüng bã ra nhanh ïchong, trãn vuìng thäúi coï mäúc maìuï xanh cáy ( P.digitatumla ) hay maìu xanh da trå(P.italicumìi ) phaït triãøn daìy âàûc. Sau cuìïi hoaìnng tra toaìn bë thäúi vaì coï muìi häi. Náúm láy lan do baìo tæí bay trong khäng khê, xám nháûp traïi úquat thæång vã khi thu hoaûch, seûo cuäúng vaì caí voí ïitraï tinhi qua dáö tuu. Caïch phoìng trë: Phun ngæìa træåïc khi thu hoaûch 15 ngaìy bàòngû ica thuäïúc cloa gäúc âäöng. Thu hoaûch traïnh gáy báöm dáûp. Vãû sinh kho væûa. * Thäúi traïi (Fruit rot): Do náúm Diplodia natalensis. Triãûu chæïng: Traïiì thæång bë thäúi tæì seûo cuäúng, vuúìing co ïthä maìu náu sáûm âãún âen. Náúm læu täön trãn caïc caình bãûnh ïkhä,ng thêchpho baìo tæí vaìo khäng khê vaì xám nhiãùm vaìo cuäúng traïi. Caïch phoìng trë: Phun lãnï trai træåïc khi thu hoaûch 15 ngaìy bàòng Antracol, Score, Tilt hay Ridomil näöng âäü 0,2%. Càõt tiaí caììnhng thæå xuyãn, huíy boí caình bãûnh khä trãn cáy. Ngám traïi vaìo næåïc noïngí ngkhoa 45oC trong voìng 20 phuït. * Thäúi traïi: Do náúm Alternaria citri. Triãûu chæïng: Náúm thæåìng xám nhiãùm vaìo traút ïthæång.i qua vã Âäúmû bãnh nhoí maìu náu, sau âoï lan räüng íngkhoa 2-3cm vaì biãún dáön sang maìu âen, traïi ruûng. Caïch phoìng trë: Phun Antracol, Rovral 0,1%, caïc loaûi thuäúc gäúc âäùönng hay hä håüp thanh phaìn-väi. 5. THU HOAÛCH VAÌ TÄÖN TRÆÎ. 5.1.Thu hoaûch. Tuìy theo hçnh thæïc nhán giäúng, sau khi träöngí ngkhoa 3-4 nàm thç thu hoaûch. Traïi âæåüc haïi åí giai âoaûnï 6-10ng sau tha khi träø hoa, tuìy theo giäúng,î thuáky ût canhï tac vaì âiãöu kiãûn mäi træåìng.
42. 72 Traïi âæåüc xaïc âënh laì chên khi coï 25-50% diãíû nchuyã têch voøn maìu vaìng, tyí lãû giæîa âäü Brix våïi læåüng acid trong traïi thay âäøi tæì 7/1-10/1, haìm læåüng dëch traïi chiãúm khoaíng 50% troüng læåüngïi. tra Thåìi gian haïi traïi täút nháút trongìy ngavaìo khoaíng 8 giåì saïng âãún 3 giåì chiãöu, vç luïc naìy sæång âaî khä vaì traïi máút âäü træång, do âoücï sæ giaû ítämø nâæå thæång caïc tãú baìo chæïa tinh dáöu åí voí (taûo nhæîng vãút báöm åí traïi sauû khit kha thuïc, hoaû khängch). Mà nãn haïi sau khi mæa vç dãù gáy úthäi traïi. Nãn thuï hai bàòng keïùo traâãïnh báöm dáûp. Khi chuyãn chåí âi xa nãn càõt boí cuäúng traïi, laï âãø giaím xáy saïútc va håiì næåheïïo cdo bä nhiãöu. 5.2. Kyî thuáût treoï trai. Theo Zhang (1989), thê nghiãûm trãn giäúng cam Huazhou, traïi cam chên âæåüc phun dung dëch 2,4D näöng âäü 20ppm kãút håüp våïi Gibberellic acid näöng âäü 10ppm vaì KCl näöng âäü 0,2%,î se giuïp treo traïi trãn cáy âæåüc 60-75 ngaìy. Tyí lãû traïi ruûng trong giai âoaûn náöy laì 5%.ïc Lu thu hoaûch, traïi váùn coï maìu sàõc âeûpú vat täìú phát våøïmi ha cháìm læåüng vitamin C vaì âæåìng cao hån so våïi khäng phun. Cáyùn vá cho nàng suáút täút trong nàm sau nãúu âæåüc chàmï soc thêch håüp. ÅÍ ÂBSCL, mäüt säú näng dánïp coduïû ang kyî thuáût treo traïi bàòng caïch boïn thãm phán âaûm vaì tæåïi næåïc thæåìng xuyãn trong giai âoaûn traïi chên. 5.3. Täön træî. Thåìi gian täön træî thay âäøi theo loaìi cam quyït träûöc ng.täö nViã træî trong âiãöu kiãûn laûnh thêchü håp seî keïìoi daâæåüc thåìi gian cáút giæî. Noïi chung laì coï thãø täön træî bæåíi, cam láu hån chanh, quyït, haûnh. Baíng 7. Yãu cáöu nhiãût âäü vaì áøm âäü tæång âäúi cuía khäng khê khi baío quaín. Loaìi träöng Nhiãût âäü ÁØm âäü tæång âäúi Thåìi gian täön træî (âäü C) cuía K.K (%) (tuáön lãù) Cam 5 88-92 5-6 Quyït, chanh 4,5-10 85-90 4-5 Bæåíi 12 85-90 12 Haûnh 10 85-90 2-3
43. 73 5.4. Phæång phaïp taûo maìu vaìng voí traïi. Mäüt säú loaûi cam, chanh, quyït khi chêní co voï maìu vaìng xanh, do âoïï cop ï thãø a duûng mäüt vaìi phæångï phap xæí lyï âãø taûo âæåüc maìu vaìng hoaìn toaìn åí voí traïi. Loaûi nhæîngï trai hæ xáúu, càõt boí cuäúng, âàût ìtrongng kên pho coï Ethylene näöng âäü 250-500ppm liãn tuûc trong 6-8 giåì, sau âoï cho khäng khê øva giaìoí âãmï båt sæû dæ thæìa khê CO2 (taûo ra do traïi hä háúp),ú tiãp tuûc xæí lyï våïi Ethylene, thåìi gian xæí lyï täøng cäüng laì 36-38 giåì. Coï thãø duìng Acethylene våïi näöng âäü 1.500-2.000ppmú âãø thay thã Ethylene. Viãûc duìng khê âaï 2(CaC) våïi tyí lãû 10 gram choù imä dung têch chæïa 20 lêt cuîng cho kãút quaí täút. Nhuïng traïi trong dung dëch Ethephon näöng âäü 1.000ppm trong 5 phuït räöi âàût trongì phong kên 6-7 ngaìy, voí traïi seî chuyãøn sang maìu vaûtì âäng.ü Nhiã thêch håüp trong khi xæí lyïo laìC, våïi 25 áøm âäü tæång âäúi cuía khäng khê laì 85-90%.