Chăn nuôi thú nhai lại

Nội dung text: Chăn nuôi thú nhai lại

1. Download» CHAÊN NUOÂI THUÙ NHAI LAÏI 1
2. Download» GIÔÙI THIEÄU VEÀ TAØI LIEÄU Tài liệu bạn đang xem được download từ website WWW.AGRIVIET.COM WWW.MAUTHOIGIAN.ORG »Agriviet.com là website chuyên đề về nông nghiệp nơi liên kết mọi thành viên hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, chúng tôi thường xuyên tổng hợp tài liệu về tất cả các lĩnh vực có liên quan đến nông nghiệp để chia sẽ cùng tất cả mọi người. Nếu tài liệu bạn cần không tìm thấy trong website xin vui lòng gửi yêu cầu về ban biên tập website để chúng tôi cố gắng bổ sung trong thời gian sớm nhất. »Chúng tôi xin chân thành cám ơn các bạn thành viên đã gửi tài liệu về cho chúng tôi. Thay lời cám ơn đến tác giả bằng cách chia sẽ lại những tài liệu mà bạn đang có cùng mọi người. Bạn có thể trực tiếp gửi tài liệu của bạn lên website hoặc gửi về cho chúng tôi theo địa chỉ email Webmaster@Agriviet.Com Lưu ý: Mọi tài liệu, hình ảnh bạn download từ website đều thuộc bản quyền của tác giả, do đó chúng tôi không chịu trách nhiệm về bất kỳ khía cạnh nào có liên quan đến nội dung của tập tài liệu này. Xin vui lòng ghi rỏ nguồn gốc “Agriviet.Com” nếu bạn phát hành lại thông tin từ website để tránh những rắc rối về sau. Một số tài liệu do thành viên gửi về cho chúng tôi không ghi rỏ nguồn gốc tác giả, một số tài liệu có thể có nội dung không chính xác so với bản tài liệu gốc, vì vậy nếu bạn là tác giả của tập tài liệu này hãy liên hệ ngay với chúng tôi nếu có một trong các yêu cầu sau : • Xóa bỏ tất cả tài liệu của bạn tại website Agriviet.com. • Thêm thông tin về tác giả vào tài liệu • Cập nhật mới nội dung tài liệu www.agriviet.com
3. Download» BAØI 1 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU ÑAËC ÑIEÅM NGAØNH CHAÊN NUOÂI THUÙ NHAI LAÏI I. VAI TROØ & MUÏC ÑÍCH 1. Cung caáp söùc keùo - Dieän tích canh taùc nhoû. - Ñaàu tö ban ñaàu thaáp. - Chaêm soùc & söû duïng deã. 2. Cung caáp thòt, söõa - Tham gia cung caáp thöïc phaåm cho con ngöôøi. - Cung caáp söõa: thöùc aên cao caáp deã tieâu hoùa. 3. Cung caáp phaân boùn: - Cung caáp nguoàn phaân höõu cô ñaùng keå cho caây troàng. - Tham gia caûi taïo ñaát. - Cung caáp nguyeân lieäu laøm chaát ñoát, tham gia baûo veä moâi tröôøng. 4. Cung caáp nguyeân lieäu cho caùc ngaønh khaùc - Cung caáp nguyeân lieäu cho coâng nghieäp cheá bieán : da, xöông, môõ . - Cung caáp moät soá nguyeân lieäu cho ngaønh döôïc töø caùc tuyeán noäi tieát. 5. Ñieàu hoøa coâng lao ñoäng ôû noâng thoân 6. Nguoàn tích luõy vaø döï tröõ voán ôû noâng thoân II. NHÖÕNG THUAÄN LÔÏI VAØ KHOÙ KHAÊN 1. Thuaän lôïi - Tieâu hoùa höõu hieäu thöùc aên thoâ. - Tyû leä tieâu hoùa chaát xô cao. - Khaû naêng chuyeån hoùa thöùc aên cao, nhaát laø saûn phaåm söõa. - Bieán nhöõng nguyeân lieäu coù giaù trò dinh döôõng thaáp, giaù tieàn reû. thaønh nhöõng saûn phaåm coù giaù trò cao hôn. - Chuoàng traïi ñôn giaûn. - Chaêm soùc deã hôn caùc thuù khaùc, ít beänh taät. - Giaù caû töông ñoái oån ñònh. 2. Khoù khaên - Tröôûng thaønh vaø sinh saûn töông ñoái chaäm. - Tieàn ñaàu tö cho con gioáng khaù cao. - Ñaàu tö laâu daøi, tyû suaát lôïi nhuaän khoâng cao. - Saûn phaåm söõa thu mua, baûo quaûn, cheá bieán coøn khoù khaên. III. TÌNH HÌNH CHAÊN NUOÂI 2
4. Download» 1. Treân theá giôùi Baûng 1. 1 Daân soá treân theá giôùi Caùc nöôùc ñang Tyû leä Caùc nöôùc Tyû leä Naêm Theá giôùi phaùt trieån (%) phaùt trieån (%) 1998 5,913,786 4,606,879 77.90 1,306,907 22.10 1999 5,992,485 4,680,641 78.11 1,311,844 21.89 2000 6,070,586 4,754,077 78.31 1,316,509 21.69 2001 6,148,063 4,827,164 78.52 1,320,899 21.48 2002 6,224,978 4,899,943 78.71 1,325,035 21.29 Baûng 1.2. Saûn löôïng thòt treân theá giôùi Caùc nöôùc ñang Tyû leä Caùc nöôùc Tyû leä Naêm Theá giôùi phaùt trieån (%) phaùt trieån (%) 1999 228,334,082 122,788,678 53.78 105,545,404 46.22 2000 233,962,789 128,626,133 54.98 105,336,656 45.02 2001 237,844,839 132,335,838 55.64 105,509,000 44.36 2002 246,257,400 138,122,971 56.09 108,134,429 43.91 2003 249,851,017 141,617,268 56.68 108,233,749 43.32 Baûng 1.3. Saûn löôïng söõa treân theá giôùi Caùc nöôùc ñang Tyû leä Caùc nöôùc Tyû leä Naêm Theá giôùi phaùt trieån (%) phaùt trieån (%) 1999 569,238,865 225,552,248 39.62 343,686,618 60.38 2000 579,231,383 232,373,382 40.12 346,858,002 59.88 2001 585,402,245 237,951,939 40.65 347,450,306 59.35 2002 598,022,051 245,055,450 40.98 352,966,602 59.02 2003 600,978,420 248,951,843 41.42 352,026,577 58.58 - Caùc nöôùc coù löôïng ñaàu boø cao nhaát theá giôùi. - Caùc nöôùc coù löôïng söõa vaø thòt traâu boø cao nhaát theá giôùi 3
5. Download» Baûng 1.4 Soá lieäu veà ñaát ñai, daân soá vaø löôïng thòt saûn xuaát cuûa Vieät Nam vaø theá giôùi Ñôn vò tính Vieät Nam Theá giôùi Danh muïc X1000 1995 2000 1995 2000 Toång dieän tích ha 33,169 33,169 13,424,383 13,431,258 Daân soá ngöôøi 72,841 78,137 5,661,865 6,056,710 Daân saûn xuaát NN ngöôøi 50,497 52,614 2,513,306 2,567,002 Tyû leä daân NN (%) 69.32% 67.34% 44.39% 42.38% Ñaát noâng nghieäp ha 7,079 8,513 4,990,573 5,011,700 Dieän tích ñaát/ngöôøi ha 0.46 0.42 2.37 2.22 Dieän tích ñaátNN/ ha 0.14 0.16 1.99 1.95 ngöôøi saûn xuaát NN Toång löôïng thòt sx taán 1,383 1,982 204,919 233,962 Löôïng thòt sx/ngöôøi kg 19.00 25.37 36.19 38.63 Toång sl löông thöïc taán 26,140 34,535 1,897,023 2,060,836 Löông thöïc 359 442 335 340 bq/ngöôøi/naêm (FAO 2002). Baûng 1.5 Bình quaân saûn phaåm chaên nuoâi treân moät ngöôøi daân Vieät Nam.* Thöïc Keá hoaïch Toác ñoä taêng haøng Chæ tieâu Ñôn vò tính Döï baùo hieän naêm (%) 19951996 2000 2005 2010 1995-2010 Toång soá thòt hôi Ngaøn taán 1330 1524 2400 3580 4620 16,5 *Thòt hôi Kg/ngöôøi 19 20,3 30 41,1 48,6 11,3 -Thòt lôïn hôi Kg/ngöôøi 14,315,620,528,733,6 9,0 -Thòt traâu boø Kg/ngöôøi 1,72,03,14,45,2 13,7 Thòt G/c hôi Kg/ngöôøi 2,93,55,66,98,4 12,6 Thòt G/s khaùc Kg/ngöôøi 0,20,30,75 1,07 1,3 36,7 *Thòt xeû Kg/ngöôøi 13,515,222,530,836,5 11,3 *Tröùng Quaû/ngöôøi 42 46 62,5-75 92 126 3,3 *Söõa töôi Lít/ngöôøi 0,29 0,46 0,8-1 1,45 2,0 39,3 (sx trong nöôùc) *Theo soá lieäu cuûa Toå Tö vaán Döï thaûo Chieán löôïc Chaên Nuoâi Thöùc AÊn (Boä Noâng Nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân, 1996 ). 4
6. Download» 1. Tình hình chaên nuoâi trong nöôùc vaø treân theá giôùi : Baûng 1.6 Löôïng thuù saûn taïi Vieät Nam naêm 2001(FAO 2001) Ñaàu gia suùc saûn xuaát Năng suất/ Ñaàu THUÙ SAÛN Saûn löôïng (taán) (con) gia suùc(kg) Boø vaø beâ 570.000 170,00 97.000 Thòt traâu 430.000 215,00 92.450 Thòt gaø 220.000.000 1,37 302.000 Thòt vòt 56.500.000 1,20 67.800 Thòt deâ 325.000 15,00 4.875 Thòt ngöïa 29.000 110,00 3.190 Thòt heo 21.900.002 67,58 1.480.000 Thòt khaùc 16.000 Thòt toång soá 2.063.315 Boø söõa 52.172 800 41.738 Traâu söõa 30.000 1.000 30.000 Thuù cho söõa 82.172 873 71.738 Gaø ñeû 35.000.000 4,70 164.600 Ong maät 5.661 Baûng 1.7 Soá löôïng gia suùc hieän nay vaø döï kieán ñeán 2010 Chæ tieâu Ñôn vò Soá löôïng gia suùc naêm Keá hoaïch döï kieán TB toác ñoä tính 1995 1997 1999 2000 2005 2010 taêng/naêm(%) Ñaøn heo Trieäu 16,3 17,5 18,3 20 25 30 5,60 Thòt heo hôi Ngaøn 1.006 1.104 1.300 1.400 2.500 3.200 14,54 Gia caàm Trieäu 142 180 240 260 320 400 12,11 Thòt GC hôi Ngaøn 197 250 360 450 600 800 20,41 Ñaøn boø Trieäu 3,6 3,8 4 4,4 5,1 5,8 4,07 Ñaøn traâu Trieäu 3 3,0 3,0 3,1 3,2 3,3 0,67 Thòt TB hôi Ngaøn 125 175 197 250 387 496 19,79 5
7. Download» Baûng 1.8 Soá lieäu veà ngöôøi, ñaàu gia suùc (X1.000), saûn löôïng thòt (x1000kg) vaø saûn löôïng söõa (x1.000 taán) (FAO 2000) VIEÄT CHÆ TIEÂU THEÁ GIÔÙI HOA HYØ UÙC TR.QUOÁC AÁN ÑOÄ THAÙI LAN NAM DAÂN SOÁ 6.056.710 278.357 18.882 1.284.958 1.013.662 61.399 78.137 BOØ 1.343.794 98.048 25.550 104.582 218.800 6.100 4.137 TRAÂU 165.803 0 0 22.598 93.772 2.100 3.000 CÖØU 1.064.377 7.215 116.900 131.095 57.900 42 0 DEÂ 715.297 1.350 180 148.400 123.000 130 461 HEO 909.486 59.337 2.364 437.551 16.005 7.682 19.584 GAØ 14.525.381 1.720.000 92.000 3.625.012 402.000 172.000 190.000 Vòt 887.548 6.600 400 611.899 0 22.000 50.000 THÒT BOØ 57.136.263 12.311.000 1.988.000 5.022.960 1.442.000 170.000 85.484 THÒT TRAÂU 2.988.544 0 0 361.403 1.421.400 54.395 92.450 THÒT DEÂ 3.713.001 3.625 1.204.153 467.000 525 4.665 THÒT CÖØU 7596470 103.400 648.000 1.450.000 229.200 240 0 1.318.19 THÒT HEO 91.030.043 8.532.000 363.000 43.052.600 542.500 425.864 6 THÒT GAØ 56.877.035 13.981.000 564.270 8.771.950 575.100 1.117.000 261.808 THÒT VÒT 2.809.186 490.000 6.300 1.944.680 0 102.030 60240 SÖÕA BOØ 484.746.595 76.294.000 11.283.000 7.838.255 30.900.000 468.543 44.800 SÖÕA TRAÂU 61.833.173 0 0 2.450.000 39.000.000 0 30.000 SÖÕA DEÂ 12.066.038 0 0 232.912 3.200.000 0 0 Baûng 1.9 Saûn löôïng thuù saûn saûn xuaát trung bình/ngöôøi/naêm (FAO 2000) THEÁ GIÔÙI HOA HYØ UÙC TR.QUOÁC AÁN ÑOÄ THAÙI LAN VIEÄT NAM THÒT BOØ 9,44 44,23 105,29 44 1,42 2,77 1 THÒT TRAÂU 0,49 - - 0 1,4 0,89 1 THÒT DEÂ 0,61 - 0,19 1 0,46 0,01 0 THÒT CÖØU 0,24 1,05 34,32 14 0,23 0 - THÒT HEO 15,03 30,65 19,22 34 0,54 6,94 17 COÄNGTHÒT 25,82 75,93 159,02 93 4,05 10,6 19 SÖÕA BOØ 80,06 274,09 597,55 6,1 30,48 7,63 0,56 SÖÕA TRAÂU 10,21 - - 1,91 38,47 - 0,38 SÖÕA DEÂ 1,99 - - 0,18 3,16 - - COÄNG SÖÕA 92,26 274,09 597,55 8,19 72,11 7,63 0,94 6
8. Download» Baûng 1.10 Saûn löôïng caùc loaïi thòt treân theá giôùi giai ñoaïn 1990-1999 (F.A.O, 2000) Ñôn vò: taán Naêm Toång löông Thòt heo % Thòt traâu, % Thòt gia caàm % 1990 179,590,595 69,907,817 38.93 55,631,749 30.98 40,861,925 22.75 1991 183,458,017 70,890,300 38.64 56,277,884 30.68 42,838,178 23.35 1992 187,044,821 72,994,619 39.03 55,469,776 29.66 44,946,215 24.03 1993 191,718,341 75,367,810 39.31 55,016,705 28.70 47,477,100 24.76 1994 198,090,895 77,784,356 39.27 55,813,806 28.18 50,316,011 25.40 1995 204,308,153 78,701,776 38.52 56,789,041 27.80 54,182,562 26.52 1996 206,641,872 78,620,351 38.05 57,450,862 27.80 55,800,460 27.00 1997 214,759,565 82,454,146 38.39 58,133,553 27.07 59,156,561 27.55 1998 222,270,561 87,781,254 39.49 58,305,690 26.23 60,870,965 27.39 1999 224,607,828 88,252,397 39.29 58,516,218 26.05 62,546,290 27.85 Trung bình 201,249,065 78,275,483 38.89 56,740,528 28.19 51,899,627 25.79 Khaùc 7% Thòt gia caàm Thòt heo Thòt heo 39% 26% Thòt traâu, boø Thòt gia caàm Khaùc Thòt traâu, boø 28% Bieåu ñoà 1.1: Tyû leä caùc loaïi thòt treân theá giôùi giai ñoaïn 1990-1999 7
9. Download» Baûng 1.11 Saûn löôïng caùc loaïi thòt ôû Vieät Nam giai ñoaïn 1990-1999 Traâu % % Gaø vòt % % Naêm Toång boø Thòt heo Khaùc 1,990 1,070,535 164,225 15.34 728,560 68.1 161,200 15.06 16,550 1.55 1,991 1,060,342 165,370 15.60 715,542 67.5 163,220 15.39 16,210 1.53 1,992 1,184,812 172,982 14.60 820,000 69.2 174,620 14.74 17,210 1.45 1,993 1,235,863 170,826 13.82 878,000 71 168,720 13.65 18,318 1.48 1,994 1,323,395 175,660 13.27 957,700 72.4 170,400 12.88 19,635 1.48 1,995 1,383,640 179,750 12.99 1,007,000 72.8 175,840 12.71 21,050 1.52 1,996 1,436,258 175,450 12.22 1,052,000 73.2 186,720 13.00 22,087 1.54 1,997 1,499,876 175,235 11.68 1,104,000 73.6 198,560 13.24 22,081 1.47 1,998 1,654,634 188,074 11.37 1,228,000 74.2 216,240 13.07 22,320 1.35 1,999 1,729,495 196,920 11.39 1,300,000 75.2 210,240 12.16 22,335 1.29 Trung bình 1,357,885 176,449 12.99 979,080 72.1 182,576 13.45 19,779 1.46 Ñôn vò tính: taán (F.A.O, 2000) Khaùc, 1.46 Traâu boø, Gia caàm, 12.99 13.45 Traâu boø Thòt heo Gia caàm Khaùc Thòt heo, Bieåu ñoà 1.2 : Tyû leä caùc loaïi72.1 thòt ôû Vieät Nam giai ñoaïn 1990-1999 8
10. Download» Baøi 2: GIOÁNG VAØCOÂNG TAÙC GIOÁNG BO Ø I/ MOÄT SOÁ GIOÁNG BO Ø: A. BOØ BAÛN XÖÙ: Boø Vieät Nam coøn goïi laø boø ta vaøng, boø coû hay boø coùc coù moät soá ñaëc ñieåm chung : Tai nhoû, u yeám keùm phaùt trieån,loâng coù maøu vaøng, vaøng nhaït hoaëc vaøng ñaäm. Nhu caàu dinh döôõng thaáp, maén ñeû, chòu ñöïng kham khoå, ít beänh.Khoái löôïng trung bình con caùi töø 180 - 200kg, con ñöïc töø 250 - 300kg. Boø Vieät nam chöa coù gioáng thuaàn ñöôïc ñaët teân rieâng maø goïi theo ñòa danh cuûa moät soá tænh coù boø toát nhö : Boø Thanh Hoùa, boø Ngheä An, boø Cao baèng, boø Phuù yeân, boø Baø Ròa, boø Chaâu Ñoác, boø vuøng cao nguyeân . Boø ta vaøng coù öu ñieåm laø thích nghi vôùi ñieàu kieän chaên nuoâi ôû Vieät nam, nhöng xeùt veà maët naêng suaát saûn xuaát chöa cao : Söùc caøy keùo yeáu, saûn löôïng söõa thaáp, tæ leä thòt xeû töø 42 - 45%. Do ñoù muoán chaên nuoâi boø ñaït hieäu quaû kinh teá phaûi cho lai taïo vôùi moät soá gioáng boø ngoaïi phuø hôïp vôùi muïc ñích vaø ñieàu kieän chaên nuoâi. B.MOÄT SOÁ GIOÁNG BOØ NGOAÏI CAO SAÛN . 1. Boø chuyeân söõa . 1.1- Boø Haø Lan (Holstein Friesian): Boø coù nguoàn goác töø Haø Lan, maøu loâng ñen vaù traéng hoaëc traéng vaù ñen, tyû leä ñen traéng thoâng thöôøng laø 50%-50%, boø Haø Lan thuaàn thöôøng coù 6 ñieåm traéng: giöõa traùn, choùp ñuoâi vaø 4 chaân. Ñaây laø gioáng boø coù saûn löông söõa cao nhaát vaø ñöôïc nuoâi vôùi tyû leä cao nhaát trong caùc gioáng boø söõa hieän nay. Khoái löôïng con ñöïc töø 800 - 1100kg, con caùi 500 - 800kg. Löôïng söõa trung bình 6000-8800kg/chu kyø (305 ngaøy), tyû leä chaát beùo 3,5-4%. ÔÛ Vieät nam hieän nay ña soá nhaø chaên nuoâi boø söõa ñeàu choïn gioáng naày. Tuy xuaát phaùt töø Haø Lan nhöng ñeán nay nhieàu nöôùc ñaõ nhaân thuaàn gioáng naøy thaønh boø rieâng 8
11. Download» cuûa nöôùc mình nhö : Boø Haø Lan Phaùp, Boø Haø Lan Canada Hieän nay moät soá nöôùc nhieät ñôùi cuõng ñaõ nhaân thuaàn gioáng boø Haø lan ( nhö boø Haø lan Trung Quoác) nhöng coù taàm voùc nhoû hôn vaø naêng suaát thaáp hôn. 1.2- Boø naâu Thuïy Só. (Brown Swiss) Boø coù nguoàn goác töø Thuïy Só, saéc loâng maøu naâu coù ñoám ñen,muõi maøu ñen. Gioáng naày cho thòt cao hôn caùc gioáng khaùc, beâ con taêng tröôûng nhanh. Khoái löôïng con ñöïc 750kg -1000kg, con caùi 650kg - 750kg. Saûn löôïng söõa trung bình 5000kg/chu kyø, tyû leä chaát beùo 4%. 1.3-Boø Jersey: Ñaây laø gioáng boø söõa coù nguoàn goác töø Anh quoác, coù taàm voùc töông ñoái nhoû nhöng ngoaïi hình raát ñeïp vaø hieäu suaát cho söõa khaù cao. Boø coù saéc loâng maøu naâu nhaït ñoám ñen. Boø coù khaû naêng gaëm coû toát, tuy coù nguoàn goác töø xöù oân ñôùi nhöng coù khaû naêng chòu ñöôïc khí haäu cuûa nhieät ñôùi. Khoái löôïng con ñöïc töø 500-700Kg, con caùi töø 350-450Kg. Saûn löôïng söõa trung bình 4000-5000kg/chu kyø, tæ leä chaát beùo 5-5,4%. Boø naày coù söï tröôûng thaønh sinh duïc sôùm, con caùi töø 12-14 thaùng tuoåi ñaõ cho phoái laàn ñaàu. 1.4. Boø Ayrshire Ñaây laø gioáng boø chuyeân söõa coù nguoàn goác töø Anh, saéc loâng maøu traéng vaù ñoû hoaëc traéng ñoám ñoû. Boø naày tröôûng thaønh sinh duïc khaù sôùm, gioáng naày coù khaû naêng gaëm coû cao vaø naêng ñoäng tuy nhieân khoù quaûn lyù. Boø Ayrshire laø keát quaû taïp giao giöõa boø Haø Lan, boø Jersey,boø 9
12. Download» Guernsey vaø boø ñòa phöông cuûa Anh. Troïng löôïng boø caùi trung bình 600kg, boø ñöïc 700-1100kg. Saûn löôïng söõa töø 5000-6400kg chu kyø. 2) Boø chuyeân thòt 2.1- Boø Charolais Goác ôû Phaùp ñaây laø gioáng boø thòt noåi tieáng treân theá giôùi, thöôøng ñöôïc duøng lai taïo caùc nhoùm boø ñòa phöông ñeå nuoâi thòt. Saéc loâng maøu kem, con ñöïc naëng trung bình 1200 - 1400kg con caùi 800kg.Beâ nuoâi thòt 12 thaùng coù theå ñaït 500kg - 550kg (taêng trong moãi ngaøy 1,200 - 1,500kg), 30 thaùng tuoåi ñaït 1000kg. Tæ leä thòt xeû ñaït 65-70%. 2.2- Boø Hereford : Nguoàn goác ôû Anh ñöôïc nuoâi nhieàu ôû caùc nöôùc oân ñôùi. Saéc loâng maøu ñoû coù ñoám traéng ôû ñaàu maët, buïng, 4 chaân vaø ñuoâi. Khoái löôïng trung bình con ñöïc tröôûng thaønh 900 - 1000kg, con caùi 600 - 700kg. Beâ thieán nuoâi thòt 15 - 18 thaùng ñaït 500kg, tæ leä thòt xeû 65-70% 2.3- Boø Aberdeen Angus : Nguoàn goác töø Anh laø gioáng boø thòt nhoû con vaø raát ñöôïc öa chuoäng ôû Chaâu Aâu vì heä soá chuyeån hoùa thöùc aên toát vaø khaû naêng nuoâi con toát. Maøu loâng ñen tuyeàn hoaëc ñoû. Troïng löôïng con caùi 550-650kg con ñöïc 850-950kg. Tyû leä thòt xeû 65-70%. 10
13. Download» 2.4- Boø Brahman : Coù nguoàn goác töø AÁn Ñoä vaø Braxin ñöôïc Myõ lai taïo thaønh gioáng boø thòt cho caùc xöù nhieät ñôùi, u yeám raát phaùt trieån. Coù 2 doøng : Brahman ñoû coù saéc loâng maøu vaøng ñeán maøu ñoû, Brahman traéng coù saéc loâng töø maøu traéng xaùm ñeán ñen nhaït ôû ñaàu muùt cô theå, tai to cuïp xuoáng. Khoái löôïng ñöïc tröôûng thaønh 600 - 700kg, con caùi 400 - 500kg, tæ leä xeû thòt 55%. 2.5- Boø Santa - Gertrudis : Do Myõ lai taïo, coù saéc loâng maøu ñoû thaåm, u nhoû, yeám khaù phaùt trieån. Thaân hình coù daïng hình chöõ nhaät. Boø naày ñöôïc lai taïo töø boø Shorthorn (5/8) vaø boø Brahman (3/8).Khoái löôïng boø ñöïc tröôûng thaønh 800 - 1000kg, boø caùi 600 - 700kg, tæ leä xeû thòt ñaït 63 - 70%. 3. Gioáng boø kieâm duïng : 3.1- Boø Sind : Coù nguoàn goác töø Pakistan, saéc loâng töø maøu vaøng chaùy ñeán maøu naâu ñoû, phaàn ñaàu muùt cô theå saéc loâng saâm laïi. U cao, yeám roäng con caùi aâm hoä coù nhieàu neáp nhaên, khoái löôïng con ñöïc 400-450kg, con caùi trung bình 350kg, naêng suaát söõa trung bình 2000kg/chu kyø. Khaû naêng caøy keùo toát, ôû noâng thoân goïi laø boø boâ baàu, thöôøng ñöôïc duøng lai vôùi boø ta taïo boø lai Sind, tæ leä thòt xeû 50%. 11
14. Download» 3.2- Boø Ongole : Coù nguoàn goác töø AÁn Ñoä, coù saéc loâng maøu xaùm traéng, chaân cao, u yeám khaù phaùt trieån. Khoái löôïng boø ñöïc tröoûng thaønh 450-550kg, boø caùi 400kg, boø naøy ôû noâng thoân goïi laø boø boâ saøo. Naêng suaát söõa khoaûng 1700 - 2000kg/chu kyø. Khaû naêng caøy caáy keùm hôn boø Sind, khoâng ñöôïc öa chuoäng nhieàu ôû Vieät nam,hieän nay nhoùm naày coøn raát ít. 3.3- Boø Simmental Höôùng söõa thòt coù nguoàn goác töø Chaâu Aâu, chuû yeáu töø Thu5y Só vaø Phaùp, saéc loâng maøu ñoû hoaëc vaøng saäm. Thöôøng coù 6 ñieåm traéng: maët, ñuoâi vaø 4 chaân. Khoái löôïng con ñöïc tröôûng thaønh 800-1200kg, con caùi 600kg. Naêng suaát söõa 4000kg/chu kyø, tæ leä thòt xeû 50% C. CAÙC NHOÙM BOØ LAI. Theo caùc soá lieäu ñieàu tra (töø naêm 1978 ñeán nay) ôû caùc Tænh mieàn Ñoâng Nam boä löôïng boø lai chieám töø 70 - 80% treân toång ñaøn, nhoùm lai chuû yeáu laø boø lai Sind keá laø boø lai Ongole vaø boø söõa. 1) Boø lai Sind. Ñaây laø nhoùm boø lai chieám tæ leä cao nhaát trong toång ñaøn boø cuûa caùc tænh mieàn ñoâng, boø naøy ñöôïc lai giöõa boø Sind vôùi boø ñòa phöông hoaëc vôùi caùc nhoùm boø lai khaùc, möùc ñoä maùu lai coù khaùc nhau neân troïng löôïng vaø maøu saéc cuõng raát bieán ñoäng, maøu töông ñoái gioáng boø Sind. 12
15. Download» Khoái löôïng con ñöïc tröôûng thaønh 350 - 450kg, con caùi 270-300Kg. Löôïng söõa khoaûng 1000kg/chu kyø, tæ leä thòt xeû 50%. 2) Boø lai Ongole : Soá löôïng boø naày coøn raát ít do khoâng ñöôïc öa chuoäng, coù saéc loâng maøu traéng pha vaøng, löôïng con ñöïc tröôûng thaønh 380 - 430kg, con caùi 250kg, löôïng söõa keùm hôn boø lai Sind. 3) Boø lai Holstein Friesian. Laø nhoùm boø lai giöõa boø ñöïc Haø Lan vaø boø caùi lai Sind hoaëc lai Ongole ôû caùc möùc ñoä lai khaùc nhau, lai ñôøi thöù nhaát coù 50% maùu boø Haø lan, ngöôøi chaên nuoâi thöôøng goïi laø boø söõa F1, coù saéc loâng maøu naâu ñen, saûn löôïng söõa töø 2000-3000Kg/chu kyø; lai giöõa boø ñöïc Haø Lan vaø con caùi F1 goïi laø boø F2, .coù saûn löôïng söûa cao hôn boø F1, coù saéc loâng lang taéng ñen. 4) Caùc nhoùm boø lai khaùc. Ngoaøi ra coøn caùc nhoùm lai khaùc vôùi soá löôïng ít hôn nhö boø lai naâu Thuïy Só, boø lai Jersey, boø lai Sahiwal, boø lai Herefore, boø lai Charolais cuõng coù maët taïi moät soá Tænh cuûa Vieät Nam. Khoái löôïng vaø naêng suaát cuûa boø lai naày tuøy thuoäc vaøo phaåm gioáng cuûa con meï vaø phöông thöùc nuoâi döôõng. II.MOÄT SOÁ PHÖÔNG PHAÙP CHOÏN GIOÁNG. 1- Choïn boø caøy keùo : Boø caøy keùo toát coù thaân hình hôi daøi (tröôøng mình) tröôùc cao hôn sau, vaïm vôõ, 4 chaân ñeàu nhau vaø cao. Ñaàu to, mieäng roäng, maët gaân guoác. Ngöïc vaø vai nôû nang, buïng troøn phaùt trieån caân ñoái. Tính neát hieàn laønh khi luyeän taäp vaø chaên daét, nhanh nheïn khi laøm vieäc. Thöôøng choïn nhoùm lai Sind hoaëc lai Ongele. 2- Choïn boø nuoâi thòt Boø nuoâi thòt cô theå phaûi nôû nang "vai u thòt baép", nhìn chung coù daïng hình chöõ nhaät, ngöïc saâu roäng, moâng ñuøi nôû nang, chaân thaáp. Yeâu caàu ñoái vôùi boø thòt laø phaûi coù khaû naêng taêng troïng cao trong thôøi gian voã beùo, ñaït khoái löôïng xuaát chuoàng cao vaø tæ leä thòt cao. 3- Choïn gioáng boø sinh saûn : a) Choïn boø caùi : 13
16. Download» Boø caùi sinh saûn toát, nhìn chung laø nhöõng con coù söùc khoeû toát, caùc boä phaän thaân mình caân ñoái, ñaëc bieät laø phaàn moâng, khung chaäu to vaø vuù ñeàu phaùt trieån toát. Boán chaân vöõng chaéc khoâng voøng kieàn. b) Choïn boø ñöïc gioáng. Ñöïc gioáng toát phaûi coù ngoaïi hình caân ñoái, taàm voùc vaø khoái löôïng lôùn. Nhìn chung phaûi khoûe maïnh, vaïm vôû, tính chaát nhanh nheïn haêng haùi. Ñaàu coå to raén chaéc, ngöïc nôû, vai roäng, buïng thon, moâng daøi, 4 chaân vöõng chaéc, dòch hoaøn töông ñoái ñeàu khoâng quaù sa xuoáng. 4- Choïn boø nuoâi söõa. a) Choïn theo nguoàn goác : Kieåm tra mguoàn goác laø caùch xem xeùt thaønh tích cuûa ñôøi tröôùc (cha, meï, oâng, baø ) ñeå ñaùnh giaù baûn thaân con boø söõa. Ñaây laø moät caên cöù khoâng theå thieáu ñöôïc trong choïn boø söõa. Thoâng thöôøng kieåm tra nguoàn goác töø ba ñeán naêm ñôøi. b) Giaùm ñònh ngoaïi hình theå chaát : Boø söõa coù loaïi hình thanh, ñaàu coå caân ñoái, ngöïc nôû, buïng phaùt trieån, troøn; ñaëc bieät vuù to caùc nuùm ñeàu tænh maïch vuù noåi roõ, chaân vöõng chaéc. Nhìn chung boø söõa coù daïng hình tam giaùc, phía ñaàu nhoû phía sau to.Thöôøng giaùm ñònh boø söõa vaøo caùc löùa tuoåi: sô sinh, 6 thaùng, 12 thaùng, 24 thaùng, löùa ñeû 1, löùa ñeû 3. c) Kieåm tra theå troïng : Caùc gioáng boø söõa khaùc nhau vaø caùc löùa tuoåi khaùc nhau thì theå troïng cuõng khaùc nhau. Kieåm tra ñònh kyø vaø so saùnh vôùi baûng tieâu chuaån kieåm tra theå troïng cuûa töøng gioáng. d) Choïn theo naêng suaát söõa : Naêng suaát cuûa boø thay ñoåi theo chu kyø cho söõa (löùa ñeû) cao nhaát laø ôû chu kyø 3. Trong moãi chu kyø saûn löôïng söõa cuûa caùc thaùng cuõng khaùc nhau, cao nhaát laø thaùng thöù 2, thöù 3 sau ñoù giaûm daàn, döïa theo tieâu chuaån xeáp caáp veà naêng suaát söõa ñeå ñaùnh giaù. III. GIAÙM ÑÒNH TUOÅI VAØ KHOÁI LÖÔÏNG BOØ. 1- Caùch giaùm ñònh tuoåi qua raêng. Coù nhieàu phöông caùch giaùm ñònh tuoåi boø, giaùm ñònh tuoåi qua raêng laø töông ñoái chính xaùc. Raêng boø loù 2 loaïi : Raêng söõa vaø raêng vænh vieån. Boø töø 2 ñeán 5 tuoåi caên cöù vaøo vieäc thay raêng ñeå ñoaùn tuoåi, sau ñoù caên cöù vaøo ñoä moøn cuûa raêng ñeå tính tuoåi boø treân 6 tuoåi (hình ). Boø 2 naêm tuoåi thay 2 raêng (thay caëp raêng giöõa ) Boø 3 naêm tuoåi thay 4 raêng (thay tieáp caëp aùp giöõa ) 14
17. Download» Boø 4 naêm tuoåi thay 6 raêng (thay tieáp caëp aùp goùc ) Boø 5 naêm tuoåi thay 8 raêng (thay luoân caëp raêng goùc ). 2- Caùch xaùc ñònh khoái löôïng boø. Coù theå duøng coâng thöùc ñôn giaûn sau ñeå tính theå troïng cuûa boø töø 2 tuoåi trôû leân. Khoái löôïng (kg) = VN2 x DTC x 90 ± 5% Trong ñoù : VN : laø chieàu ño voøng ngöïc, ño baèng thöôùc daây, tính baèng m. DTC : laø chieàu daøi thaân cheùo, ño baèng thöôùc daây töø ñieåm tröôùc cuûa xöông baû vai ñeán ñieåm cuoái xöông ngoài (hình ). Ñoái vôùi boø maäp maïp thì coäng theâm 5% treân soá Kg tính ñöôïc. Ñoái vôùi boø gaày oám thì tröø bôùt 5% treân soá Kg tính ñöôïc. 15
18. Download» Baøi 3 ÑAËC ÑIEÅM TIEÂU HOÙA CUÛA LOAØI NHAI LAÏI. I. BỘ MÁY TIÊU HÓA THÚ NHAI LẠI 1.1. Dạ dày kép Đường tiêu hoá của gia súc nhai lại được đặc trưng bởi hệ dạ dày kép gồm 4 túi (Hình 3-1), trong đó ba túi trước (dạ cỏ, dạ tổ ong, dạ lá sách) được gọi chung là là dạ dày trước, không có tuyến tiêu hoá riêng. Túi thứ 4, gọi là dạ múi khế, tương tự như dạ dày của động vật dạ dày đơn, có hệ thống tuyến tiêu hoá phát triển mạnh. Đối với gia súc non bú sữa dạ cỏ và dạ tổ ong kém phát triển, còn sữa sau khi xuống qua thực quản được dẫn trực tiếp xuống dạ lá sách và dạ múi khế qua rãnh thực quản (hình 3-2). Rãnh thực quản gồm có đáy và hai mép. Hai mép này khi khép lại sẽ tạo ra một cái ống để dẫn thức ăn lỏng. Khi bê bắt đầu ăn thức ăn cứng thì dạ cỏ và dạ tổ ong phát triển nhanh và đến khi trưởng thành thì chiếm đến khoảng 85% tổng dung tích dạ dày nói chung. Trong điều kiện bình thường ở gia súc trưởng thành rãnh thực quản không hoạt động nên cả thức ăn và nước uống đều đi thẳng vào dạ cỏ và dạ tổ ong. - Dạ cỏ: là túi lớn nhất, chiếm hầu hết nửa trái của xoang bụng, từ cơ hoành đến xương chậu. Dạ cỏ chiếm 85-90% dung tích dạ dày, 75% dung tích đường tiêu hoá, có tác dụng tích trữ, nhào trộn và chuyển hoá thức ăn. Dạ cỏ không có tuyến tiêu hoá mà niêm mạc có nhiều núm hình gai. Sự tiêu hoá thức ăn trong đó là nhờ hệ vi sinh vật (VSV) cộng sinh. Dạ cỏ có môi trường thuận lợi cho VSV lên men yếm khí: yếm khí, nhiệt độ tương đối ổn định trong khoảng 38-42oC, pH từ 5,5-7,4. Hơn nữa dinh dưỡng được bổ sung đều đặn từ thức ăn, còn thức ăn không lên men cùng các chất dinh dưỡng hoà tan và sinh khối VSV được thường xuyên chuyển xuống phần dưới của đường tiêu hoá. Có tới khoảng 50-80% các chất dinh dưỡng Hình 3-1: Cấu tạo dạ dày kép của gia súc nhai lại thức ăn được lên men ở dạ cỏ. Sản phẩm lên men chính là các acid béo bay hơi (VFA), sinh khối VSV và các khí thể (metan và carbonic). Phần lớn VFA được hấp thu qua vách dạ cỏ trở thành nguồn năng lượng chính cho gia súc nhai lại. Các khí thể được thải ra ngoài qua phản xạ ợ hơi. Trong dạ cỏ còn có sự tổng hợp các vitamin nhóm B và vitamin K. Sinh khối VSV và các thành phần không lên men được chuyển xuống phần dưới của đường tiêu hoá. - Dạ tổ ong: là túi nối liền với dạ cỏ, niêm Hình 3-1: Cấu tạo dạ dày kép của bê nghé mạc có cấu tạo giống như tổ ong. Dạ tổ ong có chức năng chính là đẩy các thức ăn rắn và các thức ăn chưa được nghiền nhỏ trở lại dạ cỏ, đồng thời đẩy các thức ăn dạng nước vào dạ lá sách. Dạ tổ ong cũng giúp cho việc đẩy các miếng thức ăn lên miệng để nhai lại. Sự lên men và hấp thu các chất dinh dưỡng trong dạ tổ ong tương tự như ở dạ cỏ. 16
19. Download» - Dạ lá sách: là túi thứ ba, niêm mạc được cấu tạo thành nhiều nếp gấp (tương tự các tờ giấy của quyển sách). Dạ lá sách có nhiệm vụ chính là nghiền ép các tiểu phần thức ăn, hấp thu nước, muối khoáng và các acid béo bay hơi trong dưỡng chấp đi qua. - Dạ múi khế: là dạ dày tuyến gồm có thân vị và hạ vị. Các dịch tuyến múi khế được tiết liên tục vì dưỡng chấp từ dạ dày trước thường xuyên được chuyển xuống. Dạ múi khế có chức năng tiêu hoá men tương tự như dạ dày đơn nhờ có HCl, pepsin, kimozin và lipase . 1.2. Tuyến nước bọt Nước bọt ở trâu bò được phân tiết và nuốt xuống dạ cỏ tương đối liên tục. Nước bọt có kiềm tính nên có tác dụng trung hoà các sản phẩm acid sinh ra trong dạ cỏ. Nó còn có tác dụng quan trọng trong việc thấm ướt thức ăn, giúp cho quá trình nuốt và nhai lại được dễ dàng. Nước bọt còn cung cấp cho môi trường dạ cỏ các chất điện giải như Na+, K+, Ca++, Mg++. Đặc biệt trong nước bọt còn có urê và phốt-pho, có tác dụng điều hoà dinh dưỡng N và P cho nhu cầu của VSV dạ cỏ, đặc biệt là khi các nguyên tố này bị thiếu trong khẩu phần. Sự phân tiết nước bọt chịu tác động bởi bản chất vật lý của thức ăn, hàm lượng vật chất khô trong khẩu phần, dung tích đường tiêu hoá và trạng thái tâm-sinh lý. Trâu bò ăn nhiều thức ăn xơ thô sẽ phân tiết nhiều nước bọt. Ngược lại trâu bò ăn nhiều thức ăn tinh, thức ăn nghiền quá nhỏ sẽ giảm tiết nước bọt nên tác dụng đệm đối với dịch dạ cỏ sẽ kém và kết quả là tiêu hoá thức ăn xơ sẽ giảm xuống. 1.3. Ruột Quá trình tiêu hoá và hấp thu ở ruột non của gia súc nhai lại cũng diễn ra tương tự như ở gia súc dạ dày đơn nhờ các men tiêu hoá của dịch ruột, dịch tuỵ và sự tham gia của dịch mật. Trong ruột già có sự lên men VSV lần thứ hai. Sự tiêu hoá ở ruột già có ý nghĩa đối với các thành phần xơ chưa được phân giải hết ở dạ cỏ. Các VFA sinh ra trong ruột già được hấp thu và sử dụng, nhưng protein VSV thì bị thải ra ngoài qua phân mà không được tiêu hoá sau đó như ở phần trên. II. QUÁ TRÌNH TIÊU HÓA CỦA THÚ NHAI LẠI : 2.1. Sự nhai lại Thức ăn sau khi ăn được nuốt xuống dạ cỏ và lên men ở đó. Phần thức ăn chưa được nhai kỹ nằm trong dạ cỏ và dạ tổ ong thỉnh thoảng lại được ợ lên xoang miệng với những miếng không lớn và được nhai kỹ lại ở miệng. Khi thức ăn đã được nhai lại kỹ và thấm nước bọt lại được nuốt trở lại dạ cỏ (hình 3-3). Sự nhai lại được diễn ra 5-6 lần trong ngày, mỗi lần kéo dài khoảng 50 phút. Thời gian nhai lại phụ thuộc vào bản chất vật lý của thức ăn, trạng thái sinh lý của con vật, cơ cấu khẩu phần, nhiệt độ môi trường v.v Thức ăn thô trong khẩu phần càng ít thì thời gian nhai lại càng ngắn. Trong điều kiện yên tĩnh gia súc sẽ bắt đầu nhai lại (sau khi ăn) nhanh hơn. Cường độ nhai lại mạnh nhất vào buổi sáng và buổi chiều. Hiện tượng nhai lại bắt đầu Hình 3-3: Sự nhai lại thức ăn việc di chuyển thức ăn xuất hiện khi bê được cho ăn thức ăn thô. 17
20. Download» 2.2. Hệ vi sinh vật dạ cỏ Hệ vi sinh vật dạ cỏ rất phức tạp và phụ thuộc nhiều vào khẩu phần. Hệ vi sinh vật dạ cỏ gồm có 3 nhóm chính: vi khuẩn (Bacteria), động vật nguyên sinh (Protozoa) và nấm (Fungi). 2.2.1.Vi khuẩn (Bacteria) Vi khuẩn xuất hiện trong dạ cỏ loài nhai lại trong lứa tuổi còn non, mặc dù chúng được nuôi cách biệt hoặc cùng với mẹ chúng. Thông thường vi khuẩn chiếm số lượng lớn nhất trong VSV dạ cỏ và là tác nhân chính trong quá trình tiêu hóa xơ. Tổng số vi khuẩn trong dạ cỏ thường là 109-1011 tế bào/g chất chứa dạ cỏ. Trong dạ cỏ vi khuẩn ở thể tự do chiếm khoảng 30%, số còn lại bám vào các mẩu thức ăn, trú ngụ ở các nếp gấp biểu mô và bám vào protozoa. Trong dạ cỏ có khoảng 60 loài vi khuẩn đã được xác định. Sự phân loại vi khuẩn dạ cỏ có thể được tiến hành dựa vào cơ chất mà vi khuẩn sử dụng hay sản phẩm lên men cuối cùng của chúng. Sau đây là một số nhóm vi khuẩn dạ cỏ chính: - Vi khuẩn phân giải cellulose. Vi khuẩn phân giải cellulose có số lượng rất lớn trong dạ cỏ của những gia súc sử dụng khẩu phần giàu cellulose. Những loài vi khuẩn phân giải cellulose quan trọng nhất là Bacteroides succinogenes, Butyrivibrio fibrisolvens, Ruminoccocus flavefaciens, Ruminococcus albus, Cillobacterium cellulosolvens. - Vi khuẩn phân giải hemicellulose. Hemicellulose khác cellulose là chứa cả đường pentose và hexose và cũng thường chứa acid uronic. Những vi khuẩn có khả năng thủy phân cellulose thì cũng có khả năng sử dụng hemicellulose. Tuy nhiên, không phải tất cả các loài sử dụng được hemicellulose đều có khả năng thuỷ phân cellulose. Một số loài sử dụng hemicellulose là Butyrivibrio fibrisolvens, Lachnospira multiparus và Bacteroides ruminicola. Các loài vi khuẩn phân giải hemicellulose cũng như vi khuẩn phân giải cellulose đều bị ức chế bởi pH thấp. - Vi khuẩn phân giải tinh bột. Trong dinh dưỡng carbohydrate của loài nhai lại, tinh bột đứng vị trí thứ hai sau cellulose. Phần lớn tinh bột theo thức ăn vào dạ cỏ, được phân giải nhờ sự hoạt động của VSV. Tinh bột được phân giải bởi nhiều loài vi khuẩn dạ cỏ, trong đó có những vi khuẩn phân giải cellulose. Những loài vi khuẩn phân giải tinh bột quan trọng là Bacteroides amylophilus, Succinimonas amylolytica, Butyrivibrio fibrisolbvens, Bacteroides ruminantium, Selenomonas ruminantium và Steptococcus bovis. - Vi khuẩn phân giải đường. Hầu hết các vi khuẩn sử dụng được các loại polysaccharid nói trên thì cũng sử dụng được đường disaccharid và đường monosaccharid. Celobiose cũng có thể là nguồn năng lượng cung cấp cho nhóm vi khuẩn này vì chúng có men bêta- glucosidase có thể thuỷ phân cellobiose. Các vi khuẩn thuộc loài Lachnospira multiparus, Selenomonas ruminantium đều có khả năng sử dụng tốt hydratcacbon hoà tan. - Vi khuẩn sử dụng các acid hữu cơ. Hầu hết các vi khuẩn đều có khả năng sử dụng acid lactic mặc dù lượng acid này trong dạ cỏ thường không đáng kể trừ trong những trường hợp đặc biệt. Một số có thể sử dụng acid succinic, malic, fumaric, formic hay acetic. Những loài sử dụng acid lactic là Veillonella gazogenes, Veillonella alacalescens, Peptostreptococcus elsdenii, Propioni bacterium và Selenomonas lactilytica. - Vi khuẩn phân giải protein. Trong số những loài vi khuẩn phân giải protein và sinh amoniac thì Peptostreptococus và Clostridium có khả năng lớn nhất. Sự phân giải protein và acid amin để sản sinh ra amoniac trong dạ cỏ có ý nghĩa quan trọng đặc biệt cả về phương diện tiết kiệm nitơ cũng như nguy cơ dư thừa amoniac. Amoniac cần cho các loài vi khuẩn dạ cỏ để tổng hợp nên sinh khối protein của bản thân chúng, đồng thời một số vi khuẩn đòi hỏi hay được kích thích bởi acid amin, peptit và isoacid có nguồn gốc từ valine, leucine và 18
21. Download» isoleucine. Như vậy cần phải có một lượng protein được phân giải trong dạ cỏ để đáp ứng nhu cầu này của vi sinh vật dạ cỏ. - Vi khuẩn tạo mêtan. Nhóm vi khuẩn này rất khó nuôi cấy trong ống nghiệm, cho nên những thông tin về những VSV này còn hạn chế. Các loài vi khuẩn của nhóm này là Methano baccterium, Methano ruminantium và Methano forminicum. - Vi khuẩn tổng hợp vitamin. Nhiều loài vi khuẩn dạ cỏ có khả năng tổng hợp các vitamin nhóm B và vitamin K. 2.2.2.Động vật nguyên sinh (Protozoa) Protozoa xuất hiện trong dạ cỏ khi gia súc bắt đầu ăn thức ăn thực vật thô. Sau khi đẻ và trong thời gian bú sữa dạ dày trước không có protozoa. Protozoa không thích ứng với môi trường bên ngoài và bị chết nhanh. Trong dạ cỏ protozoa có số lượng khoảng 105-106 tế bào/g chất chứa dạ cỏ. Có khoảng 120 loài protozoa trong dạ cỏ. Mỗi loài gia súc có số loài protozoa khác nhau. Protozoa trong dạ cỏ thuộc lớp Ciliata có hai lớp phụ là Entodiniômrphidia và Holotrica. Phần lớn động vật nguyên sinh dạ cỏ thuộc nhóm Holotrica có đặc điểm là ở đường xoắn gần miệng có tiêm mao, còn tất cả chỗ còn lại của cơ thể có rất ít tiêm mao. Protozoa có một số tác dụng chính như sau: - Tiêu hoá tinh bột và đường. Tuy có một vài loại protozoa có khả năng phân giải cellulose nhưng cơ chất chính vẫn là đường và tinh bột, vì thế mà khi gia súc ăn khẩu phần nhiều bột đường thì số lượng protozoa tăng lên. - Xé rách màng tế bào thực vật. Tác dụng này có được thông qua tác động cơ học và làm tăng diện tích tiếp xúc của thức ăn, do đó mà thức ăn dễ dàng chịu tác động của vi khuẩn. - Tích luỹ polysaccharide. Protozoa có khả năng nuốt tinh bột ngay sau khi ăn và dự trữ dưới dạng amylopectin. Polysaccharide này có thể được phân giải về sau hoặc không bị lên men ở dạ cỏ mà được phân giải thành đường đơn và được hấp thu ở ruột. Điều này không những quan trọng đối với protozoa mà còn có ý nghĩa dinh dưỡng cho gia súc nhai lại nhờ hiệu ứng đệm chống phân giải đường quá nhanh làm giảm pH đột ngột, đồng thời cung cấp năng lượng từ từ hơn cho nhu cầu của bản thân VSV dạ cỏ trong những thời gian xa bữa ăn. - Bảo tồn mạch nối đôi của các acid béo không no. Các acid béo không no mạch dài quan trọng đối với gia súc (linoleic, linolenic) được protozoa nuốt và đưa xuống phần sau của đường tiêu hoá để cung cấp trực tiếp cho vật chủ, nếu không các acid béo này sẽ bị làm no hoá bởi vi khuẩn. Tuy nhiên gần đây nhiều ý kiến cho rằng protozoa trong dạ cỏ có một số tác hại nhất định : - Protozoa không có khả năng sử dụng NH3 như vi khuẩn. Nguồn nitơ đáp ứng nhu cầu của chúng là những mảnh protein thức ăn và vi khuẩn. Nhiều nghiên cứu cho thấy protozoa không thể xây dựng protein bản thân từ các amid được. Khi mật độ protozoa trong dạ cỏ cao thì một tỷ lệ lớn vi khuẩn bị protozoa thực bào. Mỗi protozoa có thể thực bào 600-700 vi khuẩn trong một giờ ở mật độ vi khuẩn 109/ml dịch dạ cỏ. Do có hiện tượng này mà protozoa đã làm giảm hiệu quả sử dụng protein nói chung. Protozoa cũng góp phần làm tăng nồng độ amoniac trong dạ cỏ do sự phân giải protein của chúng. - Protozoa không tổng hợp được vitamin mà sử dụng vitamin từ thức ăn hay do vi khuẩn tạo nên nên làm giảm rất nhiều vitamin cho vật chủ. 19
22. Download» 2.2.3.Nấm (Fungi) Nấm trong dạ cỏ thuộc loại yếm khí. Nấm là vi sinh vật đầu tiên xâm nhập và tiêu hoá thành phần cấu trúc thực vật bắt đầu từ bên trong. Những loài nấm được phân lập từ dạ cỏ cừu gồm: Neocallimastix frontalis, Piramonas communis và Sphaeromonas communis. Chức năng của nấm trong dạ cỏ là: - Mọc chồi phá vỡ cấu trúc thành tế bào thực vật, làm giảm độ bền chặt của cấu trúc này, góp phần làm tăng sự phá vỡ các mảnh thức ăn trong quá trình nhai lại. Sự phá vỡ này tạo điều kiện cho bacteria và men của chúng bám vào cấu trúc tế bào và tiếp tục quá trình phân giải cellulose. - Mặt khác, nấm cũng tiết ra các loại men tiêu hoá xơ. Phức hợp men tiêu hoá xơ của nấm dễ hoà tan hơn so với men của vi khuẩn. Chính vì thế nấm có khả năng tấn công các tiểu phần thức ăn cứng hơn và lên men chúng với tốc độ nhanh hơn so với vi khuẩn. Như vậy sự có mặt của nấm giúp làm tăng tốc độ tiêu hoá xơ. Điều này đặc biệt có ý nghĩa đối với việc tiêu hoá thức ăn xơ thô bị lignin hoá. 3. Tác động tương hỗ của vi sinh vật trong dạ cỏ Vi sinh vật dạ cỏ, cả ở thức ăn và ở biểu mô dạ cỏ, kết hợp với nhau trong quá trình tiêu hoá thức ăn, loài này phát triển trên sản phẩm của loài kia. Sự phối hợp này có tác dụng giải phóng sản phẩm phân giải cuối cùng của một loài nào đó, đồng thời tái sử dụng những yếu tố cần thiết cho loài sau. Ví dụ, vi khuẩn phân giải protein cung cấp amôniac, acid amin và isoacid cho vi khuẩn phân giải xơ. Quá trình lên men dạ cỏ là liên tục và bao gồm nhiều loài tham gia. Trong điều kiện bình thường giữa vi khuẩn và protozoa cũng có sự cộng sinh có lợi, đặc biệt là trong tiêu hoá xơ. Tiêu hoá xơ mạnh nhất khi có mặt cả vi khuẩn và protozoa. Một số vi khuẩn được protozoa nuốt vào có tác dụng lên men trong đó tốt hơn vì mỗi protozoa tạo ra một kiểu “dạ cỏ mini” với các điều kiện ổn định cho vi khuẩn hoạt động. Một số loài ciliate còn hấp thu ôxy từ dịch dạ cỏ giúp đảm bảo cho điều kiện yếm khí trong dạ cỏ được tốt hơn. Protozoa nuốt và tích trữ tinh bột, hạn chế tốc độ sinh acid lactic, hạn chế giảm pH đột ngột, nên có lợi cho vi khuẩn phân giải xơ. Tuy nhiên giữa các nhóm vi khuẩn khác nhau cũng có sự cạnh tranh điều kiện sinh tồn của nhau. Chẳng hạn, khi gia súc ăn khẩu phần ăn giàu tinh bột nhưng nghèo protein thì số lượng vi khuẩn phân giải cellulose sẽ giảm và do đó mà tỷ lệ tiêu hoá xơ thấp. Đó là vì sự có mặt của một lượng đáng kể tinh bột trong khẩu phần kích thích vi khuẩn phân giải bột đường phát triển nhanh nên sử dụng cạn kiệt những yếu tố dinh dưỡng quan trọng (như các loại khoáng, amoniac, acid amin, isoacid) là những yếu tố cũng cần thiết cho vi khuẩn phân giải xơ vốn phát triển chậm hơn. VSV phaân giaûi Mặt khác, tương tác Hoạt lực tiêu cực giữa vi khuẩn phân Chaát xô giải bột đường và vi khuẩn phân giải xơ còn liên quan VSV phaân giaûi đến pH trong dạ cỏ (Sơ đồ tinh boät 1-3). Chenost và Kayouli (1997) giải thích rằng quá trình phân giải chất xơ của khẩu phần diễn ra trong dạ 5 6 7 pH cỏ có hiệu quả cao nhất khi Sơ đồ 1-3: Liên quan giữa pH và hoạt lực của các nhóm VSV dạ cỏ 20
23. Download» pH dịch dạ cỏ >6,2, ngược lại quá trình phân giải tinh bột trong dạ cỏ có hiệu quả cao nhất khi pH <6,0. Tỷ lệ thức ăn tinh quá cao trong khẩu phần sẽ làm cho VFA sản sinh ra nhanh, làm giảm pH dịch dạ cỏ và do đó mà ức chế hoạt động của vi khuẩn phân giải xơ. Tác động tiêu cực cũng có thể thấy rõ giữa protozoa và vi khuẩn. Như đã trình bày ở trên, protozoa ăn và tiêu hoá vi khuẩn, do đó làm giảm tốc độ và hiệu quả chuyển hoá protein trong dạ cỏ. Với những loại thức ăn dễ tiêu hoá thì điều này không có ý nghĩa lớn, song đối với thức ăn nghèo N thì protozoa sẽ làm giảm hiệu quả sử dụng thức ăn nói chung. Loại bỏ protozoa khỏi dạ cỏ làm tăng số lượng vi khuẩn trong dạ cỏ. Thí nghiệm trên cừu cho thấy tỷ lệ tiêu hoá vật chất khô tăng 18% khi không có protozoa trong dạ cỏ (Preston và Leng, 1991). Như vậy, cấu trúc khẩu phần ăn của động vật nhai lại có ảnh hưởng rất lớn đến sự tương tác của hệ VSV dạ cỏ. Khẩu phần giàu các chất dinh dưỡng không gây sự cạnh tranh giữa các nhóm VSV, mặt cộng sinh có lợi có xu thế biểu hiện rõ. Nhưng khẩu phần nghèo dinh dưỡng sẽ gây ra sự cạnh tranh gay gắt giữa các nhóm VSV, ức chế lẫn nhau, tạo khuynh hướng bất lợi cho quá trình lên men thức ăn nói chung. III. SỰ TIÊU HÓA MỘT SỐ DƯỠNG CHẤT CỦA HỆ VI SINH VẬT 3.1. Phân giải glucid Glucid của thức ăn được phân giải bởi VSV trong dạ cỏ. Quá trình phân giải này của VSV rất quan trọng bởi vì 60-90% glucid (carbohydrates) của khẩu phần, kể cả vách tế bào thực vật, được lên men trong dạ cỏ (Sơ đồ 1-4). Vách tế bào là thành phần quan trọng của thức ăn xơ thô được phân giải một phần bởi VSV nhờ có men phân giải xơ (cellulose) do chúng tiết ra. Quá trình phân giải các carbohydrate phức tạp sinh ra các đường đơn. Đối với gia súc dạ dày đơn thì đường đơn, như glucose, là sản phẩm cuối cùng được hấp thu, nhưng đối với gia súc nhai lại thì đường đơn được VSV dạ cỏ lên men để tạo ra các VFA. Phương trình tóm tắt mô tả sự lên men glucose, sản phẩm trung gian của quá trình phân giải các glucid phức tạp, để tạo các VFA như sau: Sơ đồ 1-4: Tóm tắt quá trình chuyển hoá chất bột đường trong dạ cỏ 21
24. Download» Acid acetic C6H12O6 + 2H2O > 2CH3COOH + 2CO2 + 4H2 Acid propionic C6H12O6 + 2H2 > 2CH3CH2COOH + 2H2O Acid butyric C6H12O6 > CH3-CH2CH2COOH + 2CO2 + 2 H2 Khí mê tan m4H2 + CO2 > CH4 + 2H2O Như vậy, sản phẩm cuối cùng của sự lên men carbohydrat thức ăn bởi VSV dạ cỏ gồm: - Các acid béo bay hơi (Volatile Fatty Acid: VFA), chủ yếu là a. acetic (C2), a.propyonic (C3), a. butyric (C4) và một lượng nhỏ các acid khác (izobytyric, valeric, izovaleric). Các VFA này được hấp thu qua vách dạ cỏ vào máu và là nguồn năng lượng chính cho vật chủ. Chúng cung cấp khoảng 70-80% tổng số năng lượng được gia súc nhai lại hấp thu. Trong khi đó gia súc dạ dày đơn lấy năng lượng chủ yếu từ glucose và lipid hấp thu ở ruột. Tỷ lệ giữa các VFA phụ thuộc vào bản chất của các loại glucid có trong khẩu phần. Các VFA được sinh ra trong dạ cỏ được cơ thể bò sữa sử dụng vào các mục đích khác nhau: - Acid acetic (CH3COOH ) được bò sữa sử dụng chủ yếu để cung cấp năng lượng thông qua chu trình Kreb sau khi được chuyển hoá thành acetyl-CoA. Nó cũng là nguyên liệu chính để sản xuất ra các loại mỡ, đặc biệt là mỡ sữa. - Acid propionic (CH3CH2COOH ) chủ yếu được chuyển đến gan, tại đây nó được chuyển hoá thành đường glucose. Từ gan glucose sẽ được chuyển vào máu nhằm bảo đảm sự ổn định nồng độ glucose huyết và tham gia vào trao đổi chung của cơ thể. Đường glucose được bò sữa sử dụng chủ yếu làm nguồn năng lượng cho các hoạt động thần kinh, nuôi thai và hình thành đường lactose trong sữa. Đây cũng là nguồn nguyên liệu chính để sản xuất ra mỡ tích lũy trong cơ thể. Một phần nhỏ acid lactic sau khi hấp thu qua vách dạ cỏ được chuyển hoá ngay thành acid lactic và có thể được chuyển hoá tiếp thành glucose và glycogen. - Acid butyric(CH3CH2CH2COOH) được chuyển hoá thành bêta-hydroxybutyric khi đi qua vách dạ cỏ, sau đó được sử dụng như một nguồn năng lượng bởi một số mô bào, đặc biệt là cơ xương và cơ tim. Nó cũng có thể được chuyển hoá dễ dàng thành xeton và gây độc hại cho bò sữa khi có nồng độ hấp thu quá cao. Hoạt động lên men glucid của vi sinh vật dạ cỏ còn giải phóng ra một khối lượng khổng lồ các thể khí, chủ yếu là CO2 và CH4. Các thể khí này không được bò sữa lợi dụng, mà chúng đều được thải ra ngoài cơ thể thông qua phản xạ ợ hơi. Một ngày đêm bò sữa có thể thải ra lượng khí từ 600 – 1000 lít. 3.2. Chuyển hoá các hợp chất chứa nitơ Các hợp chất chứa nitơ, bao gồm cả protein và phi protein, khi được ăn vào dạ cỏ sẽ bị VSV phân giải (Sơ đồ1-5). Mức độ phân giải của chúng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, đặc biệt là độ hoà tan. Các nguồn nitơ phi protein (Non Protein Nitrogen:NPN) trong thức ăn, như urê, hoà tan hoàn toàn và nhanh chóng phân giải thành amôniac. Trong khi tất cả NPN được chuyển thành amoniac trong dạ cỏ, thì có một phần - nhiều hay ít tùy thuộc vào bản chất của thức ăn - protein thật của khẩu phần được VSV dạ cỏ phân giải thành amoniac. Amôniac trong dạ cỏ là yếu tố cần thiết cho sự tăng sinh của hầu hết các loài vi khuẩn trong dạ cỏ. Các vi khuẩn này sử dụng amôniac để tổng hợp nên acid amin của chúng. Nó được coi là nguồn nitơ chính cho nhiều loại vi khuẩn, đặc biệt là những vi khuẩn tiêu hoá xơ và tinh bột. 22
25. Download» Sinh khối vi sinh vật sẽ đến dạ múi khế và ruột non theo khối dưỡng chấp. Tại đây một phần protein vi sinh vật này sẽ được tiêu hoá và hấp thu tương tự như đối với động vật dạ dày đơn. Trong sinh khối protein VSV có khoảng 80% là protein thật có chứa đầy đủ các acid amin không thay thế với tỷ lệ cân bằng. Protein thật của VSV được tiêu hoá khoảng 80-85% ở ruột. Nhờ có VSV dạ cỏ mà gia súc nhai lại ít phụ thuộc vào chất lượng protein thô của thức ăn hơn là động vật dạ dày đơn bởi vì chúng có khả năng biến đổi các hợp chất chứa N đơn giản, như urê, thành protein có giá trị sinh học cao. Bởi vậy để thỏa mãn nhu cầu duy trì bình thường và nhu cầu sản xuất ở mức vừa phải thì không nhất thiết phải cho gia súc nhai lại ăn những nguồn protein có chất lượng cao, bởi vì hầu hết những protein này sẽ bị phân giải thành amôniac; thay vào đó amôniac có thể sinh ra từ những nguồn N đơn giản và rẻ tiền hơn. Khả năng này của VSV dạ cỏ có ý nghĩa kinh tế rất lớn đối với sản xuất vì thức ăn chứa protein thật đắt hơn nhiều so với các nguồn NPN so với các nguồn NPN. Sơ đồ 1-5: Sự chuyển hoá các chất chứa nitơ trong dạ cỏ 3.3. Chuyển hoá lipid Trong dạ cỏ có hai quá trình trao đổi mỡ có liên quan với nhau: phân giải lipid của thức ăn và tổng hợp mới lipid của VSV. Triaxylglycerol và galactolipid của thức ăn được phân giải và thuỷ phân bởi lipase VSV. Glyexerol và galactose được lên men ngay thành VFA. Các acid béo giải phóng ra được trung hoà ở pH của dạ cỏ chủ yếu dưới dạng muối canxi có độ hoà tan thấp và bám vào bề mặt của vi khuẩn và các tiểu phần thức ăn. Chính vì thế tỷ lệ mỡ quá cao trong khẩu phần thường làm giảm khả năng tiêu hoá xơ ở dạ cỏ. Trong dạ cỏ còn xảy ra quá trình hydrogen hoá và đồng phân hoá các acid béo không no. Các acid béo không no mạch dài (linoleic, linolenic) bị làm bão hoà (hydrogen hoá thành acid stearic) và sử dụng bởi một số vi khuẩn. Một số mạch nối đôi của các acid béo không no có thể không bị hydrogen hoá nhưng được chuyển từ dạng cis sang dạng trans bền vững hơn. Các acid béo có mạch nối đôi dạng trans này có điểm nóng chảy cao hơn và hấp thu (ở ruột non) và chuyển vào mô mỡ làm cho mỡ của gia súc nhai lại có điểm nóng chảy cao. Vi sinh vật dạ cỏ còn có khả năng tổng hợp lipid có chứa các acid béo lạ (có mạch nhánh và mạch lẻ) do sử dụng các VFA có mạch nhánh và mạch lẻ được tạo ra trong dạ cỏ. Các acid này sẽ có mặt trong sữa và mỡ cơ thể của vật chủ. Như vậy, lipid của VSV dạ cỏ là kết quả của việc biến đổi lipid của thức ăn và lipid được tổng hợp mới. 23
26. Download» Khả năng tiêu hoá mỡ của VSV dạ cỏ rất hạn chế, cho nên khẩu phần nhiều mỡ sẽ cản trở tiêu hoá xơ và giảm thu nhận thức ăn. Tuy nhiên, đối với phụ phẩm xơ hàm lượng mỡ trong đó rất thấp nên dinh dưỡng của gia súc nhai lại ít chịu ảnh hưởng của tiêu hoá mỡ trong dạ cỏ. Cung cấp vitamin Một số nhóm VSV dạ cỏ có khả năng tổng hợp nên các loại viatmin nhóm B và vitamin K. Giải độc Nhiều bằng chứng cho thấy VSV dạ cỏ có khả năng thích nghi chống lại một số chất kháng dinh dưỡng. Nhờ khả năng giải độc này mà gia súc nhai lại, đặc biệt là dê, có thể ăn một số loại thức ăn mà gia súc dạ dày đơn ăn thường bị ngộ độc như lá sắn, hạt bông. Nhận xét chung về tiêu hoá ở gia súc nhai lại Tác dụng tích cực của VSV dạ cỏ + Phân giải được chất xơ nên giảm cạnh tranh thức ăn với người và gia súc cũng như gia cầm khác. + Sử dụng được NPN nên giảm nhu cầu protein thực trong khẩu phần (Sơ đồ 1-6). + Nâng cấp chất lượng protein góp phần giảm nhu cầu acid amin không thay thế. + Tổng hợp được một số vitamin (B, K) và do đó mà giảm cung cấp từ thức ăn. + Giải độc nhờ VSV dạ cỏ nên gia súc nhai lại ăn được nhiều loại thức ăn. Tác động tiêu cực của tiêu hoá dạ cỏ + Làm mất mát năng lượng thức ăn do lên men (nhiệt, mêtan) và năng lượng mang dạ cỏ. + Phân huỷ protein chất lượng cao gây lãng phí. + Hydrrogen hoá một số acid béo không no quan trọng cần cho vật chủ. + Khí mêtan sinh ra gây hiệu ứng nhà kính, ảnh hưởng xấu đến môi trường. IV. MOÄT SOÁ ÑIEÅM CAÀN LÖU YÙ TRONG VIEÄC CUNG CAÁP THÖÙC AÊN TNL: 1. Ñoä thoâ vaø mòn cuûa thöùc aên 2. Tæ leä thöùc aên thoâ vaø thöùc aên tinh 3. Vieäc thay ñoåi khaåu phaàn thöùc aên 4. Chöùng chöôùng hôi daï coû 24
27. Download» BAØI 4 THÖÙC AÊN CHO TRAÂU BOØ I. TIEÀM NAÊNG THÖÙC AÊN CHAÊN NUOÂI Trên lãnh th Vit Nam tn ti nhiu h thng canh tác đa dng, cho nên ngun thc ăn gia súc cng rt phong phú. H thng canh tác lúa nc và h thng canh tác cây trng cn là 2 h thng chính sn xut các ngun thc ăn giàu tinh bt. Vi trên 30 triu tn thóc t h thng canh tác cây lúa nc, hàng năm đã có gn 4,5 triu tn cám và tm vn là ngun thc ăn năng lng c truyn cung cp cho đàn ln và gia cm. H thng canh tác cây trng cn trng các loi hoa màu nh ngô, sn, khoai lang, khoai s, kê, Ngô là loi cây trng lâu đi hin có nhiu kh năng v m rng din tích gieo trng và tăng năng sut. Đu th k 20 các nc Đông Dng đã tng xut khu ngô qua Pháp làm thc ăn gia súc, thi gian 10 năm qua din tích trng ngô tăng gn gp 2 ln, hin đã đt xp x 700.000 ha. Vic s dng rng rãi các ging ngô lai, vi 6 vùng ngô tp trung, cùng vi sn và khoai lang, chăn nuôi s có c s thc ăn mi kh d to đc bc ngot chuyn t chăn nuôi t túc sang chăn nuôi hàng hoá. H thng canh tác cây trng cn, không ch sn xut ngun thc ăn giàu tinh bt mà còn sn xut đu đ, đu tng, lc, vng, bông. Ht cây có du ngn ngày là ngun thc ăn giàu protein đa dng ca chăn nuôi. H thng canh tác cây công nghip dài ngày có liên quan đn ngun thc ăn giàu protein còn có da và cao su. Vit Nam hin đã có 500.000 ha trng da và trên 400.000 ha cao su (Niên giám thng kê, 2000). Trong h thng canh tác cây công nghip còn phi đ cp đn cây mía. Cây mía đã tng trng  Vit Nam t lâu đi, hin nay sn xut mía đng đang đc khuyn khích phát trin. Các vùng trng mía tp trung  Duyên hi min Trung, min Đông Nam B và đng bng sông Cu Long s là ch da ln ca chăn nuôi v thc ăn thô xanh và r đng. H thng canh tác vn ao có năng sut rt cao, to ra ngun rau xanh đ loi thích hp vi mi mùa v. Vit Nam có 1 triu km2 lãnh hi, 314.000 ha mt nc và 56.000 ha đm h. Vi tài nguyên mt nc nh vy, chăn nuôi li có thêm ngun thc ăn dng thc vt thy sinh trong đó đáng giá nht là ngun thc ăn protein đng vt. Đ vt qua s hn ch v đt, ngi nông dân Vit Nam cn cù và sáng to đã tích lu đc nhiu k thut phong phú v tăng v, gi v, trng xen. Do kt qu ca quá trình lao đng và sáng to này mà va tăng đc ngun lng thc, thc phm cho ngi va to cho chăn nuôi nhiu ngun ln v ph phm làm thc ăn gia súc. c tính hàng năm có 25 triu tn rm và gn 10 triu tn thân cây ngô già, ngn mía, dây lang, dây lc, cây đu tng.v.v. Vi vic m rng các nhà máy ch bin hoa qu, s li có thêm ngun ph phm ln làm thc ăn gia súc có giá tr nh bã da, bã cam chanh Thiên nhiên Vit Nam thun li cho vic sn xut thc ăn gia súc, nhng hình nh bao gi cng vy, cùng vi thun li đng thi cng có nhng khó khăn phi khc phc  công đon sau thu hoch và bo qun. Khai thác và s dng có hiu qu cao các sn phm chính và các sn phm ph ca h thng canh tác đa dng nói trên là nhim v to ln ca nhng ngi làm công tác nghiên cu cng nh nhng ngi làm công tác qun lý. Vit Nam không có nhng cánh đng c bát ngát và tng đi bng phng nh các nc khác. C t nhiên mc trên các trng c  trung du và min núi, còn  đng bng c mc  ven đê, ven bãi các con sông ln, dc b rung, đng đi và trong các rung màu. Các trng c t nhiên vn hình thành t đt rng do kt qu ca quá trình lâu dài khai thác không hp lý đt đi núi (thói quen đt nng làm ry). Có tài liu cho bit, đt có trng c Vit Nam c tính 5.026.400 ha. Mt đc đim ln trên các trng c và bãi c t nhiên là rt him c h đu, ch có hoà tho thân bò, tm thp chim v trí đc tôn. Lng d tr cht hu c trong đt thp, các trng c dc  các đ dc khác nhau, li b ra trôi mnh nên năng sut c t nhiên thp. Qui lut chung là đu v ma c t nhiên phát trin mnh nhng ri chóng ra hoa và đn cui v ma, phát trin chm và ngng phát trin trong v khô hanh. 25
28. Download» Trng c t nhiên  trung du min núi cha đc tn dng ht vì liên quan đn đ dc, ngun nc cho gia súc ung, phân b dân c tha (35 ngi/km2) trái li vùng đng bng (635 ngi/km2), c t nhiên đc tn dng trit đ bng bin pháp va chăn th va thu ct cho ăn ti chung. Do có u th v điu kin khí hu mà c trng có tim năng năng sut cao, nht là đi vi c voi và c ghi-nê. Có nhng h chăn nuôi bò sa trng c voi thâm canh, mt năm thu hoch 9-10 la vi tng lng sinh khi trên 300 tn /ha. Do đt canh tác rt hn hp (bình quân din tích đt trên đu ngi Vit Nam đng th 128 trong tng s gn 200 nc trên th gii), ph phm làm thc ăn gia súc phong phú, quy mô chăn nuôi còn nh, cho nên din tích c trng không đáng k, ch yu phân b l t  các vành đai chăn nuôi bò sa. Đi vi nhiu nc ngun thc ăn pht pho d tiêu thng đt tin. Vit Nam có tr lng ln v phân lân. Đã có nhng đ án xây dng c s sn xut pht phát kh flo làm thc ăn gia súc không nhng đ tiêu dùng trong nc mà còn tha đ trao đi vi các nc khác. Có th nói nc ta có tim năng ln v ngun pht phát và ngun can xi cho gia súc. I I. PHAÂN LOAÏI THÖÙC AÊN 2.1. Phaân loaïi theo giaù trò dinh döôõng Coù raát nhieàu caùch phaân loaïi thöùc aên nhö: Phaân loaïi theo nguoàn goác, phaân loaïi döïa theo toan tính vaø kieàm tính, phaân loaïi theo thaønh phaàn vaø giaù trò dinh döôõng Thoâng thöôøng, ñeå tieän vieäc ñaùnh giaù giaù trò nguyeân lieäu vaø thuaän tieän trong vieäc toå hôïp khaåu phaàn ngöôøi ta phaân loaïi theo thaønh phaàn vaø giaù trò dinh döôõng; neáu phaân loaïi ñaày ñuû caùc thöùc aên cho thuù ngöôøi ta phaân loaïi theo nguoàn goác. Sau ñaây laø caùch phaân loïai theo giaù trò dinh döôõng: 2.1.1. Thöùc aên thoâ Laø nhöõng thöùc aên coù haøm löôïng chaát xô khaù cao ( ≥18% VCK), thoâng thöôøng ñöôïc söû duïng cho thuù nhai laïi, goàm moät soá loaïi sau: coû töôi, phoù saûn cuûa ngaønh troàng troït, coû khoâ, rôm Trong thöùc aên cuûa thuù nhai laïi, thöùc aên thoâ raát quan troïng cho nhoùm thu nhai laïi, ñoái vôùi thuù ñoäc vò thì chaát xô hieän dieän trong khaãu phaàn vôùi soá löôïng haïn cheá töø 5-10% tuøy theo loaïi thuù. 2.1.2. Thöùc aên cung naêng löôïng Laø nhöõng thöùc aên coù nguoàn cung caáp naêng löôïng cao : haøm löôïng glucid ≥ 50%, hoaëc löôïng lipid ≥ 20%, coù haøm löôïng protein < 18% vaø löôïng xô thoâ < 18%. Goàm caùc loaïi haït hoøa baûn, ñaäu naønh haït, caùc loaïi khoai, chaát beùo 2.1.3. Thöùc aên cung ñaïm Laø nhöõng thöùc aên giaøu chaát ñaïm, coù haøm löôïng protein ≥18% vaø löôïng xô thoâ döôùi 18%., nhö: boät söõa, boät caù, boät thòt, boät loâng vuõ, boät huyeát, baùnh daàu ñaäu naønh, baùnh daàu phoïng, baùnh daàu döøa, baùnh daàu boâng vaûi, caùc loaïi naám men, truøng ñaát 2.1.4. Thöùc aên boå sung Bao gồm caùc loaïi thöùc aên boå sung sau: -Thöùc aên boå sung sinh toá -Thöùc aên boå sung khoaùng - Thöùc aên boå sung toång hôïp hoùa hoïc hoaëc sinh hoïc 2.2. Phaân loaïi thöùc aên theo nguoàn goác 2.2.1. Thöùc aên nguoàn goác thöïc vaät: 2.2.1.1. Thöùc aên xanh 26
29. Download» Löôïng nöôùc cao,chaát khoâ coù nhieàu chaát dinh döôõng vaø töông ñoái deã tieâu. Thaønh phaàn dinh dưỡng tuøy vaøo gioáng caây troàng, moâi tröôøng, kyõ thuaät canh taùc. ÔÛ VN phong phuù ña daïng nhöng chæ taäp trung vaøo muøa möa,gồm một số nhóm sau: Coû hoøa thaûo Taêng tröôûng nhanh ôû VN, naêng suaát cao nhöng nhanh hoùa xô. Löôïng protein thoâ trung bình 75-145g/1kg chaát khoâ. Löôïng chaát xô khaù cao: 269-372g/1kg chaát khoâ. Caàn thu hoaïch coû ñuùng löùa. Coû hoøa thaûo thöôøng thieáu Ca vaø P. Coû voi, elephant grass (Pennisetum Purpureum): Coû naày hieän nay ñöôïc troàng ñeå caét cho boø aên ôû nhieàu traïi chaên nuoâi quoác doanh vaø gia ñình. Coû raát deã troàng öa ñaát nhieàu maøu töôi xoáp chòu ñöôïc haïn khoâng chuïi ngaäp uùng, deã troàng coù theå troàng baèng hoâm (nhö mía) baèng nhaùnh hay baèng haït (ít troàng). Sau khi troàng 60 - 90 ngaøy laø caét löùa ñaàu, neáu phaân ñaày ñuû cöù 40 ngaøy sau caét laïi moät laàn. Moät naêm coù theå caét töø 8 - 9 laàn. Naêng suaát khoaûng 400 – 500 taán/ha. Coû saû, coû Ghineâ, coû söõa, guinea grass (Panicum Maximum): Ñaây laø loaïi coû tröôøng nieân coù theå troàng ñeå chaên thaû boø hoaëc caét cho boø aên,coû saû chòu ñöôïc khí haäu khoâ haïn vì coù boä reå phaùt trieån khaù saâu. Coû saû laù nhoû ñeå chaên thaû, naêng suaát 80-100 taán/ha. Coû saû laù lôùn ñeå caét, naêng su61t trung bình 150-250 taán/ha. Coû loâng taây, coû para (Bracharia mutica) : Coû moïc töông ñoái maïnh, thích hôïp nôi aåm öôùt nhieàu aùnh saùng. Thaân coû boø lan treân maët ñaát ñaâm reå vaø noïc nhieàu nhaùnh. Coû raát deã troàng coù theå troàng baèng nhaùnh hay baèng hoät. Thöôøng troàng baèng nhaùnh. Luùc coû vöøa ñôm boâng thì thu hoaïch. Naêng suaát trung bình 70 - 100 taán/ha/naêm. Caây hoï ñaäu: Ñieàu kieän töï nhieân khoâng thích hôïp caùc gioáng oân ñôùi, caùc gioáng nhieät ñôùi coù naêng suaát thaáp. Chieám tyû leä 4-5% treân ñoàng coû töï nhieân. Giaøu protein thoâ (167g/kg chaát khoâ), vitamin, khoaùng. Haøm löôïng chaát khoâ cao (200-260g/kg thöïc lieäu), giaù trò naêng löôïng cao hôn hoï hoøa thaûo. Öu ñieåm laø reã coù khaû naêng coäng sinh vôùi vsv taïo protein, vitamin, khoaùng maø khoâng caàn boùn nhieàu phaân. Nhöôïc ñieåm laø thöôøng chöùa moät soá chaát khoù tieâu hoùa hay ñoäc toá. Coû Stylo (Stylosanthes): 27
30. Download» Thích hôïp ñaát ngheøo dinh döôõng vaø chua, troàng phuû ñaát choáng soùi moøn. Nhanh bò xô hoùa, neân thu hoaïch luùc coøn non, baét ñaàu coù nuï. Chaát khoâ 220-260g/kg thöïc lieäu. Protein thoâ 160g vaø xô thoâ cao 266-272g/kg chaát khoâ. Thöôøng ñöôïc troàng xen vôùi vôùi coû hoøa thaûo ñeå chaên thaû hay laøm coû khoâ. Caây keo daäu (Leucaena leucocephala): Phaùt trieån treân nhieàu vuøng sinh thaùi khaùc nhau. Protein thoâ cao 270-280g vaø xô thoâ thaáp 155g/kg chaát khoâ. Trong keo daäu coù ñoäc toá momosin neân duøng giôùi haïn cho gia suùc. Ñaäu hoàng ñaùo (Vigna ungiuculata) Caây hoï ñaäu moät naêm, thaân boø, troàng choáng soùi moøn vaø laøm TAÊGS. Tyû leä VCK 17-18%. Trong 1kg chaát khoâ coù 200-210g pretein vaø 2000-2100 Kcal ME. 2.2.1.2. Thöùc aên thoâ khoâ Goàm coû khoâ vaø caùc phuï phaåm noâng nghieäp khaùc. Xô cao, ngheøo chaát dinh döôõng. Rôm Saûn löôïng rôm ôû VN cao, reû tieàn. Chaát xô cao 320-350g/kg chaát khoâ, chaát xô rôm hôi khoù tieâu hoùa. Löôïng protein thoâ thaáp (2-4%) vaø tyû leä tieâu hoùa protein ôû thuù nhai laïi cuõng thaáp (30-37%). Coû khoâ Coù giaù trò dinh döôõng cao hôn caùc phuï phaåm khaùc. Chaát löôïng tuøy vaøo gioáng coû vaø ñieàu kieän khi thu hoaïch. Baûo quaûn khi aåm ñoä coøn töø 15-17%. Coû khoâ goàm coû hoøa thaûo vaø coû hoï ñaäu coù gía trò dinh döôõng toát hôn. Thaân caây baép sau khi thu hoaïch Nguoàn thöùc aên taän thu khaù quan troïng. Trong 1 kg thaân caây baép coù 600-700g chaát khoâ, 280-300g xô, 60-70g protein. 2.2.1.3. Thöùc aên nhoùm khoai, cuû, traùi Laø thöùc aên töông ñoái phoå bieán cho gia suùc. Ñaëc ñieåm chung cuûa nhoùm thöùc aên naày laø nhieàu nöôùc, ngheøo protein, ngheøo chaát beùo, chaùc chaát khoaùng thaáp; giaøu tinh boät , ñöôøng vaø xô thaáp nhöng deã tieâu. Khoai lang Thôøi gian sinh tröôûng ngaén, troàng ñöôïc nhieàu vuøng. Löôïng chaát khoâ 270-290g/kg. Löôïng protein thaáp 35-39g/kg CK, tinh boät vaø ñöôøng cao: 850-900g/kgCK. Khoai myø 28
31. Download» Ñöôïc söû duïng töông ñoái roäng raõi trong chaên nuoâi. Löôïng chaát khoâ 277-343g/kg. Löôïng protein thaáp 29g/kg CK, tinh boät vaø ñöôøng cao: 850-900g/kgCK, myø ñaèng coù löôïng tinh boät cao hôn myø ngoït. Khoai myø töôi chöùa chaát cyanoglucoside ,bò men linamarinasase hoaït hoùa taïo ra acid cyanhydric. Khi phôi hay naáu seõ laøm giaõm löôïng HCN. 2.2.1.4. Thöùc aên haït hoøa thaûo Cung caáp chuû yeáu nguoàn nguoàn thöùc aên cung naêng löôïng cho thuù daï daøy ñôn. Thaønh phaàn chính cuûa haït laø tinh boät. Sau khi phôi chaát khoâ bieán ñoåi töø 86-90%. Chaát xô thaáp, haøm löôïng protein töø 7-12%. Baép: Ñöôïc söû duïng töông ñoái roäng raõi trong chaên nuoâi gia suùc. Coù theå duøng baép trong khaåu phaàn vôùi tyû leä cao tuøy theo giaù caû treân thò tröôøng. Baép giaøu Carotene, ñaây laø moät nguoàn cung vit.A trong khaåu phaàn. Haøm löôïng xô thaáp giuùp thuù ñoäc vò tieâu hoùa toát. Baép chöùa nhieàu caùc acid beùo chöa baõo hoøa laøm môõ heo nhaõo, deã bò oxyd hoùa neân khoù baûo quaûn. Baép sau khi thu hoaïch phaûi ñöôïc saáy ñeán khi aåm ñoä döôùi 14% môùi ñöôïc döï tröõ. Neáu khoâng seõ bò moác gaây ñoäc cho thuù. Tinh boät vaø ñöôøng : 720-800g/kgCK, ME: 3100-3200kcal/kg. Löôïng protein töø 80-120g/kg. Baép thieáu Lysine, Tryptophan vaø Threonin neân phaûi ñöôïc phoái hôïp vôùi caùc thöïc lieäu cung protein khaùc ñeå caân baèng acid amin trong khaåu phaàn. Luùa: Laø nguoàn löông thöïc chuû yeáu cho ngöôøi ôû caùc nöôùc nöôùc nhieät ñôùi. Coù theå söû duïng moät phaàn cho gia suùc. Löôïng protein töø 80-90g/kg vaø chaát xô töø 90-120g/kg. Trong luùa coù traáu giaøu silic coù hai cho ñöôøng tieâu hoùa cuûa thuù. Cao löông: Coù raát nhieàu loaïi, thöôøng troàng laøm thöùc aên gia suùc ôû nhöng vuøng löôïng möa thaáp. 2.2.1.5. Thöùc aên haït hoï ñaäu Giaøu protein vaø caùc acid amin khoâng thay theá cho gia suùc. Phaàn lôùn coù chöùa ñoäc chaát hoaëc chaát öùc cheá quaù trình tieâu hoùa. Ñaäu naønh Laø thöùc aên goác thöïc vaät giaøu protein:410-430g/kg CK. Chaát beùo 160-180g/kg CK, naêng löôïng 3600-3700Kcal/kg CK. Giaøu acid amin lysine, tryptophan. 29
32. Download» Caàn phaûi söû lyù nhieät laøm maát hieäu löïc cuûa moät soá ñoäc toá nhö: antitrypsin, ureasase, lipoxydasase 2.2.1.6. Phoù saûn cheá bieán noâng saûn Taám Vieät Nam saûn xuaát nhieàu luùa neân caùc phuï phaåm trong quaù trình xay xaùt luùa (taám, caùm) ñöôïc söû duïng raát phoå bieán trong nuoâi heo. Taám coù theå thay theá hoaøn toaøn baép trong khaåu phaàn maø khoâng aûnh höôûng ñeán naêng suaát cuûa gia suùc. Giaù taám vaø baép thöôøng gaàn baèng nhau nhöng taám ít bò nhieãm naám moác hôn baép neân thöôøng ñöôïc öu tieân duøng cho heo con. Tuy nhieân duøng cho heo, kích thöôùc haït taám phaûi ≤ 2 mm. Haøm löôïng protein 70-90g/kg Caùm gaïo Laø saûn phaåm phuï cuûa coâng nghieäp xay saù. Hình thaønh töø lôùp voû noäi nhuõ, maàm phoâi cuûa haït. Haøm löôïng protein töø 120-140g/1kg CK, chaát beùo 110-180g/1kg CK Caùc acid amin giôùi haïn laø Lys, Thr, Met. Do haøm löôïng beùo cao neân caùm tröõ laâu deã bò oâi laøm giaûm tính ngon mieäng. Ngoaøi ra neáu coù nhieàu traáu trong caùm, khaû naêng tieâu hoùa seõ giaûm. Vì vaäy phaûi raát haïn cheá duøng caùm cho heo con, nhöng coù theå duøng trong khaåu phaàn heo lôùn vôùi tyû cao khi giaù caùm haï. Caùm gaïo môùi thöôøng coù muøi thôm neân kích thích heo aên nhieàu. Caùm raát giaøu vitamin nhoùm B (B1, PP, B5) vaø acid beùo. Caùc loaïi baùnh daàu nhö: baùnh daàu ñaäu naønh, baùnh daàu phoïng, baùnh daàu boâng, baùnh daàu döøa cuõng ñöôïc söû duïng ñeå cung caáp ñaïm nguoàn goác thöïc vaät cho thuù. Caùc phuï phaåm khaùc: ngoaøi ra coøn nhieàu phuï phaåm cuûa ngaønh cheá bieán khaùc nhö: heøm bia,phuï phaåm cheá bieán ñaäu naønh vaø taøu huû, phuï phaåm cheá bieán boät my,ø ræ maät ñöôøng, phoù saûn cheá bieán thôm . 2.2.2. Thöùc aên nguoàn goác ñoäng vaät Goàm taát caû caùc saûn phaåm cheá bieán töø nguyeân lieäu ñoäng vaät nhö: boät söõa, boät caù, boät toâm, boät thòt, boät loâng vuõ, boät huyeát Haàu heát nhöõng thöùc aên ñeàu giaøu protein vaø coù töông ñoái ñaày ñuû caùc acid amin khoâng thay theá, caùc nguyeân toá khoaùng caàn thieát vaø moät soá sinh toá. Tyû leä tieâu hoùa vaø haáp thu caùc chaát dinh döôõng trong thöùc aên ñoäng vaät raát cao. Ñaây laø nguoàn thöùc aên boå sung protein quan troïng cho gia suùc gia caàm ôû Vieät Nam. Moät soá thöùc aên nguoàn goác ñoäng vaät thöôøng söû duïng cho vaät nuoâi nhö: Boät caù Laø thöùc aên ñoäng vaät coù protein chaát löôïng cao nhaát, ñöôïc cheá bieán töø caù töôi cheá bieán töø pheá phaåm cuûa coâng nghieäp cheá bieán caù. Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa boät caù phuï thuoäc vaøo nguoàn nguyeân lieäu. Protein trong boät caù saûn xuaát taïi Vieät Nam bieán ñoäng töø 30 – 70% vaø muoái töø 0,5 – 20% . 30
33. Download» Boät thòt coù hai loaïi laø boät thòt khoâng xöông vaø boät thòt coù xöông, thoâng thöôøng ñöôïc cheá bieán töø thaân thòt vaät nuoâi khoâng duøng laøm thöïc phaåm cho ngöôøi hoaëc töø caùc pheá phaåm cuûa loø moå. Tyû leä protein trong boät thòt töø 30 – 50% , khoùng töø 8 – 35% vaø môõ töø 8 – 15%. 2.2.3. Thöùc aên boå sung Thöùc aên boå sung laø nhöõng chaát höõu cô hay caùc chaát khoaùng ôû daïng töï nhieân hay toång hôïp, ñöôïc ñöa vaøo thöùc aên vôùi lieàu raát thaáp goàm moät soá loaïi thöùc aên boå sung nhö sau: Thöùc aên boå sung ñaïm nhö NPN, acid amin toång hôïp. Boå sung khoaùng ña hoaëc vi löôïng. Boå sung caùc loaïi sinh toá. Boå sung khaùng sinh va caùc chaát kích thích sinh tröôûng. Caùc loaïi thöùc aên boå sung khaùc nhö chaát choáng oxy hoùa, chaát maøu, chaát taïo muøi III. BIEÄN PHAÙP GIAÛI QUYEÁT THÖÙC AÊN Thöùc aên goùp phaàn giaûi quyeát giaù thaønh saûn phaåm cho vaät nuoâi, ở Việt Nam có một số biện pháp giải quyết thức ăn cho thú nhai lại như sau: 1) Taän duïng phuï phaåm noâng nghieäp,cheá bieán vì có số lượng lớn và giaù reû.VD: rôm daây ñaäu thaân laù,caây baép ,daây khoai lang, laù khoai mì (haøm löôïng ñaïm cao), ngoïn mía. Phuï phaåm ngaønh cheá bieán: taám, caùm, xaùc ñaäu naønh, boït ñöôøng .Phuï phaåm ñoùng hoäp traùi caây: voû thôm,voû ñu ñuû, voû mít chuoái 2) Söû duïng ñoàng coû thieân nhieân: vuøng ñaát maø treân ñoù ngöôøi ta khoâng söû duïng canh taùc moät loaïi naøo khaùc, hieän nay dieän tích ñaát naày coù soá löôïng khaù lôùn . Söû duïng ñaát haøng raøo, coû daïi (ôû ñoàng coû töï nhieân coù haïi cho thuù) haøm löôïng dinh döôõng ôû ñoàng coû töï nhieân thaáp. 3)Söû duïng ñoàng coû nhaân taïo:laø nhöõng dieän tích ñaát qui hoaïch daønh rieâng laøm thöùc aên cho Traâu Boø. *Ñoàng coû caét: troàng nhöõng loaïi caây ,caét cho traâu boø aên,ñoàng coû caét phaûi choïn loaïi caây ñeå troàng coù naêng suaát cao veà giaù trò boå döôõng: -Coû voi (Pennisetum Purpureum) Coû naày hieän nay ñöôïc troàng ñeå caét cho boø aên ôû nhieàu traïi chaên nuoâi quoác doanh vaø gia ñình. Coû raát deã troàng öa ñaát nhieàu maøu töôi xoáp chòu ñöôïc haïn khoâng chuïi ngaäp uùng. Thaân coû coù theå cao ñeán 3m gioáng nhö caây mía lau. Coû voi raát deã troàng coù theå troàng baèng hoâm (nhö mía) baèng nhaùnh hay baèng haït (ít troàng). Caùch troàng: Sau khi laøm ñaát kyõ, boùn loùt töø 10-20 taán phaân höõu cô, laøm haøng caùch nhau töø 50 - 60cm vaø buïi caùch buïi töø 30-40cm. Sau khi troàng 60 - 90 ngaøy laø caét löùa ñaàu, neáu phaân ñaày ñuû cöù 40 ngaøy sau caét laïi moät laàn. Moãi laàn caét 1 ha cho töø 40 – 50 taán. Moät naêm coù theå caét töø 8 - 9 laàn. Naêng suaát khoaûng 400 – 500 taán/ha. 31
34. Download» -Coû loâng taây (Bracharia mutica) Hay coû para laø gioáng coû moïc töông ñoái maïnh, thích hôïp nôi aåm öôùt nhieàu aùnh saùng. Thaân coû boø lan treân maët ñaát ñaâm reå vaø noïc nhieàu nhaùnh. Coû raát deã troàng coù theå troàng baèng nhaùnh hay baèng hoät. Thöôøng troàng baèng nhaùnh. Ñaát caøy böøa kyõ boùn loùt 10 taán phaân chuoàng raïch haøng caùch haøng 40cm, ñaët hom gioáng saép xuoâi theo haøng raïch, hoaëc chaët coû thaønh töøng khuùc töø 10 - 20 phaân raûi thöa xuoáng maët ñaát coù nöoâùc thaám 60 ngaøy sau thaân boø lan roäng che kín ñaát. Luùc coû vöøa ñôm boâng thì thu hoaïch. Naêng suaát trung bình 70 - 100 taán/ha/naêm. -Coû xaû (Panicum Maximum) Ñaây laø loaïi coû tröôøng nieân coù theå troàng ñeå chaên thaû boø hoaëc caét cho boø aên,coû xaû chòu ñöôïc khí haäu khoâ haïn vì coù boä reå phaùt trieån khaù saâu. Caùch troàng: Laøm ñaát kyõ, boùn loùt 10-15 taán phaân chuoàng, thöôøng troàng coû baèng teùp hoaëc baèng hoät, troàng daày 30cm x 40cm. Caùc nhaø chaên nuoâi troàng coû xaû laù nhoû ñeå chaên thaû, troàng coû xaû laù lôùn ñeå caét. Naêng suaát trung bình töø 80- 150 taán/ha/naêm. -Coû Stylo (Stylosanthes): Coù hai loaïi: * S.Guianesis caây cao buïi to thích moïc nôi thaáp nhieàu maàu mô.û * S.Gracillis caây nhoû, laù nhoû thaáp hôn, chòu ñaát xaáu, khoâ hôn. Ñaây laø loaïi coû hoï ñaäu deãå troàng coù khaû naêng chòu haïn, naêng suaát 50 ñeán 70taán/ha/naêm. Ñaëc bieät laø moät naêm coù theå coá ñònh ñaïm cho ñaát töø 80 - 100kg ñaïm/ha. -Caây bình linh: caây thaân goã,hoï ñaäu,haøm löôïng dinh döôõng cao ,khaû naêng coá ñònh ñaïm (boå xung ñaïm töø ñaát)trong khoâng khí. -Ñaäu ma : loaïi coû hoï ñaäu,thaân leo ,troàng xen coû ñaäu. *Ñoàng coû chaên thaû: ngöôøi ta troàng roài thaû traâu boø aên töï do.Choïn caây coù khaû naêng taùi sinh toát chòu ñöôïc daãm ñaïp cuûa traâu boø.Vd: coû xaû(daãm ñaïp cao).Coû Beronudaz coù taùc duïng che phuû ñaát vaø haïn cheá tình traïng xoùi moøn (ÑK chaên thaû :noâng tröôøng boø söõa SB) • Söû duïng quaûn lyù ñoàng coû: Dieän tích ñoàng coû hôïp lyù cho 1 gia suùc/naêm: a x b a x b x f S = + c c S : dieän tích caàn thieát cho 1 gia suùc chaên thaû/naêm/m2 a : soá ngaøy 1 con gia suùc chaên thaû /naêm b : nhu caàu coû 1 con/ngaøy c : saûn löôïng coû (kgm/m2 ) f : heä soá (0,3 ñeán 0,5) möùc ñoä taùi sinh trong 1 naêm. 32
35. Download» Aùp duïng bieän phaùp caét hoaëc chaên thaû luaân phieân ,chia ñoàng coû thaønh nhieàu loâ ,soá loâ tuøy thuoäc vaøo khaû naêng taùi sinh cuûa coû (VD : 1 loâ 7 ngaøy chaên thaû,caét ,phaûi coù 4 loâ =28 ngaøy )khoâng neân chaên thaû treân 1 loâ quaù laâu (TB 4 ñeán 7 ngaøy) - Phaûi ñaûm baûo quaù trình boùn phaân ,chaêm soùc töôùi nöôùc ñeå ñaûm baûo coû taùi sinh kòp thôøi ,raøo ngaên loâ,neân duønh nguyeân lieäu reû,ñeå coù theå thay ñoåi loâ coû – duøng raøo ñieän (ngaên vaø quaûn lyù ñoàng coû). - Boá trí caây boùng maùt cho TB. - Boá trí nöôùc uoáng : khoaûng caùch maùng nöôùc tuøy theo tuoåi gia suùc(trung bình 0,5 ñeán 1 km) - Ñoàng coû chaên thaû thì 2 ñeán 3 naêm troàng laïi . - Ñoàng coû caét : 4 naêm troàng laïi - Caùch caét : saùt goác(dö 1 taác ñeå caây taùi sinh) 3.4. Döï tröõ cheá bieán thöùc aên cho traâu boø: Traâu boø söû duïng thöùc aên thoâ laø chuû yeáu. Moät traâu boø trung bình 12 ñeán 15 taán thöùc aên xanh/naêm. Muøa möa dö thöøa, döï tröõ coù nhieàu caùch - Baèng caùch phôi saáy : duøng naêng löôïng giaûm nöôùc trong thöùc aên:phôi baèng naêng löôïng maët trôøi ,saáy: naêng löôïng than cuûi (khoâng hieâu quaû KT);rôm:phôi,chaát ñoáng;coû:phôi nhanh traùnh maát vitamin phôi coû xong ñöa vaøo kho baûo quaûn(giöõ laâu vaøi thaùng)nhöôïc ñieåm haøm löôïng dinh döôõng maát ,ngon mieäng khoâng cao. - Phöông phaùp uû chua : döï tröõ TA ñeán leân men,yeám khí (VSV coù lôïi ,phaùt trieån trong ñieàu kieän thieáu O2VSV coù haïi phaùt trieån trong ñieàu kieän nhieàu O2 ) - Phöông phaùp coû uû chua : • Nôi uû: hoá uû - hoá uû noåi ,chìm ,nöûa noåi nöûa chìm,kích thöôùc thuøng khoâng quaù lôùn khi laáy thuùc aên thôø gian keùo daøi,quaù nhoû khoâng KT.Thôøi gian laáy TA trong hoá khoâng quaù 01 thaùng. • Nguyeân lieäu uû chua: coû xanh ,töôi ,coû voi ñuôc öa chuoäng ,caây baép vì haøm löông ñöôøng lôùn hôn ñaïm ,nöôùc thaáp ,rau muoáng haøm löôïng nöôùc cao neân khoâng duøng uû chua . • Caùch laøm :nguyeân lieäu ñem veà caét veà ñoaïn ngaén 10-20cm (traùnh laõng phí khi thuù aên).Ñöa nguyeân lieäu vaøo hoá ,neùn chaët (moâi tröôøng yeám khí) cho ít phuï gia nhö muoái hoaëc chaát phuï gia.baép moâi tröôøng taïo chaát boät ñöôøng.Muoái :caûi thieän ngon mieäng .Sau khi ñaày hoá ñaäy nylon ñeå nöôùc khoâng vaøo,taïo moâi tröôøng yeám khí VSV hoaït ñoäng,coû phaùt trieån leân men .Thôøi gian ñöa coû cho ñeán uû ñaày: caøng nhanh caøng toát,khoâng keùo daøi 3 ngaøy vì VSV thieáu khí thang.Laáy thaúng töø treân xuoáng,ngoaøi vaøo trong ñeå traùnh hö hoûng (cho pheùp 5 ñeán 10 %) Khi cho thuù aên thöùc aên uû chua töø töø ít ñeán nhieàu vì coù theå gaây xaùo troän tieâu hoùa. Öu ñieåm thöùc aên uû chua: taêng ngon mieäng 33
36. Download» Khuyeát ñieåm : ñoái vôùi beâ ngheù,traâu boø söõa :gaây chua trong söõa. IV. CAÙCH TOÅ HÔÏP KHAÅU PHAÀN CHO BOØ 4.1. Ñònh nhu caàu Nhu caàu cuûa thuù thay ñoåi tuøy theo loaøi, gioáng, theo höôùng saûn suaát, theo töøng caù theå vaø moâi tröôøng maø noù sinh soáng. Haèng ngaøy thuù caàn chaát dinh döôõng cho moät soá hoaït ñoäng sinh lyù bình thöôøng vaø taïo ra thuù saûn. Moät soá nhu caàu vaät chaát cuûa thuù nhö: 4.1.1. Nhu caàu duy trì: Laø nhu caàu veà nhöõng döôõng chaát caàn thieát ñeå thuù hoaït ñoäng bình thöôøng haøng ngaøy. Ñieàu kieän cuûa traïng thaùi duy trì laø: - Moïi hoaït ñoäng cuûa thuù giaûm ñeán möùc thaáp nhaát. - Thuù khoâng cho caùc saûn phaåm naøo caû. - Thuù khoâng taêng troïng, khoâng giaûm troïng. Quaù trình trao ñoåi chaát ôû möùc caân baèng. Nhöõng yeáu toá aûnh höôûng tôùi nhu caàu duy trì: - Theå troïng vaät nuoâi: vaät nuoâi caøng lôùn thì nhu caàu caøng cao, tuy nhieân neâu tính nhu caàu naêng löôïng theo ñôn vò theå troïng thì vaät nuoâi coù taàm voùc nhoû yeâu caàu naêng löôïng cao hôn vaät nuoâi coù taàm voùc lôùn. - Loaøi, gioáng ,tuoåi, caù theå: Caùc loaøi, gioáng ,tuoåi, caù theå khaùc nhau thì nhu caàu seõ khaùc nhau. Ví duï: Cuøng moät troïng löôïng nhö nhau, nhöng khi voã beùo boø höôùng thòt thì tieâu hao naêng löôïng treân moät ñôn vò theå troïng thaáp hôn boø höôùng söõa laø 15%. - Caùc ñieàu khieän ngoaïi caûnh khaùc: • Nhieät ñoä: Nhieät ñoä tôùi haïn cuûa moät soá thuù: Boø : 10 – 15OC Choù: 15 – 20 OC Heo :20 – 25 OC Thoû: 15 – 20 OC Gaø : 20 – 25 OC Ôû nhieät ñoä tôùi haïn thuù tieâu hao ít naêng löôïng nhaát cho ñieàu hoøa thaân nhieät. • AÅm ñoä: Khoâng khí caøng aåm thì ñoä daãn nhieät caøng cao. • AÙnh saùng: AÙnh saùng kích thích trao ñoåi chaát, kích thích moïi hoaït ñoäng vaät nuoâi neân laøm taêng nhu caàu naêng löôïng . Baûng 6.1 Nhu caàu chaát dinh döôõng cho duy trì haøng ngaøy cuûa boø caùi ôû giai ñoaïn 3 thaùng tröôùc khi ñeû ôû vuøng nhieät ñôùi* Khối Yêu Nhu cầu chất Năng Protein Ca P lượng bò cầu khô thức ăn lượng thô tăng trao đổi trọng (ME) (kg/con) (kg/ Kg/ Kg/ (Mcal/ (g/ (g/ (g/ 34
37. Download» ngày) con 100kg con) con) con) con) 250 0,6 6,5 2,6 12,5 579 22 17 300 0,6 7,4 2,5 14,2 641 24 18 350 0,6 8,3 2,4 16,1 650 25 19 400 0,6 9,2 2,3 17,8 671 26 20 450 0,6 10,0 2,2 19,4 679 27 21 4.1.2. Nhu caàu taêng tröôûng: Baûng 6.2 Tuoåi thaønh thuïc, tröôûng thaønh veà taêng tröôûng, thôøi gian mang thai moät soá vaät nuoâi. LOAØI TUOÅI TUOÅI TRÖÔÛNG THAØNH THÔØI GIAN THAØNH THUÏC VEÀ TAÊNG TRÖÔÛNG MANG THAI,AÁP Traâu 10-12 thaùng 6 naêm 310-320 ngaøy Boø 8-10 thaùng 5 naêm 280-290 ngaøy Deâ, cöøu 7-8 thaùng 4 naêm 150 ngaøy Heo 6-8 thaùng 2 naêm röôûi 114 ngaøy Choù 6-8 thaùng 2 naêm röôûi 60-63 ngaøy Gaø 4 thaùng 1 naêm röôûi 20-22 ngaøy Vòt 4-6 thaùng 1 naêm röôûi 27-35 ngaøy Laø nhu caàu veà nhöõng döôõng chaát caàn thieát ñeå ñaùp öùng söï phaùt trieån cuûa cô theå. Nhu caàu naày tuøy thuoäc vaøo khoái löôïng vaø chaát löôïng vieäc taêng tröôûng. Thoâng thöôøng ñeå tính toaùn nhu caàu naày ngöôøi ta döïa vaøo möùc taêng troïng haøng ngaøy cuûa thuù. Tuøy theo loaøi thuù maø tuoåi vaø caùc giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau. Khi thuù ñaït söï tröôûng thaønh veà taêng tröôûng thì nhu caàu naày khoâng coøn nöõa. Ñaëc ñieåm cuûa giai ñoaïn sinh tröôûng: - Söï phaùt trieån caùc cô quan trong cô theå khoâng ñoàng ñeàu: ñaàu tieân naõo vaø heä thaàn kinh, sau ñoù ñeán moâ xöông, moâ cô vaø moâ môõ. Do ñoù tuøy giai ñoaïn taêng tröôûng maø cung caáp chaát dinh döôõng cho phuø hôïp. - Theo moät soá taùc giaû thì troïng löôïng cuûa ñoäng vaät luùc ½ tuoåi tröôûng thaønh ñaõ baèng 80% troïng löôïng luùc tröôûng thaønh. - Thuù trong giai ñoaïn thaønh thuïc thì coù söï phaùt trieån maïnh veà cô. 4.1.3. Nhu caàu nhu caàu saûn xuaát: - Nhu caàu ñöïc gioáng. - Nhu caàu ñöïc laøm vieäc. - Nhu caàu con caùi mang thai. Baûng 6.3 Troïng löôïng cuûa töû cung vaø thai boø trong thôøi kyø coù thai Giai ñoaïn Töû cung vaø Phoâi hoaêc Dòch oái Nhau thai Töû cung mang thai chaát chöùa (kg) thai (gm) roãng (ngaøy) (gm) (gm) (kg) 35
38. Download» 0-30 0,9 0,5 - 4,5 0,9 31-60 1,6 5,9 181,6 49,5 1,4 61-90 2,3 72,6 590,2 149,8 1,5 91-120 4,0 531,4 1600,0 258,5 1,7 (kg) (kg) (kg) (kg) 121-150 10,1 1,6 5,0 0,7 2,8 151-180 14,6 3,8 5,5 1,3 4,1 181-210 23,8 9,5 6,4 2,5 5,5 211-240 37,4 17,7 10,0 2,4 7,3 241-270 53,8 28,6 11,8 3,4 10,0 271-300 67,8 39,9 15,4 3,8 8,6 G.W.Salsbury, N.L. Vandenmark 1978, Physiology of Reproduction and Artificial Insermination of Cattle. - Nhu caàu cho saûn xuaát söõa. Nhu cầu các chất dinh dưỡng để sản xuất 1 lít sữa có hàm lượng mỡ sữa khác nhau cho bò sữa ở vùng nhiệt đới Vật Nhu cầu năng Protein Hàm Protein Ca P chất lượng trao thô lượng mỡ tiêu hóa (g/kg (g/kg khô đổi (ME) (g/kg sữa (%) g/kg sữa) sữa) (kg) (Mcal/kg sữa) sữa) 2,5 0,33 0,93 57 40 2,4 1,7 3,0 0,35 1,00 64 45 2,5 1,8 3,5 0,38 1,07 71 50 2,6 1,9 4,0 0,41 1,14 79 55 2,7 2,0 4,5 0,44 1,21 86 60 2,8 2,1 5,0 0,48 1,28 93 65 2,9 2,2 5,5 0,51 1,35 100 70 3,0 2,3 6,0 0,54 1,42 107 75 3,1 2,4 4.2. Nhöõng chaát dinh döôõng caên baûn Nhöõng chaát dinh döôõng sau ñaây thöôøng ñöôïc löu yù trong vieäc xaây döïng khaåu phaàn cuûa boø: 1.Vaät chaát khoâ 2. Chaát ñaïm: căn cứ vào nhu cầu đạm thô hoặc đạm tiêu hóa 3. Naêng löôïng trao ñoåi (ME) tính bằng Mcal 4. Chaát khoaùng * Ca, P * NaCl 4.3. Caùch tính khaåu phaàn 36
39. Download» Nguyeân taéc chung khi xaây döïng khaãu phaàn cho thuù laø ñuû chaát dinh döôõng theo nhu caàu,thöïc lieäu deã tìm vaø coù giaù thaáp nhaát. 37
40. Download» Baøi 5 CHAÊN NUOÂI BOØ SINH SAÛN A.U CHAÊN NUOÂI BOØ ÑÖÏC SINH SAÛNU Moät con caùi moät ñôøi chæ ñeû ñöôïc khoaûng 5 – 10 con, nhöng moät con ñöïc gioáng moät ñôøi baèng phöông phaùp phoái gioáng coù höôùng daãn coù theå ñöôïc 500 – 1000 con, neáu thuï tinh nhaân taïo coù theå ñaït 5000 – 10000 con. Vì vaäy ñöïc gioáng xaáu, toát coù aûnh höôûng raát lôùn. I. ÑAËCU ÑIEÅM CAÁU TAÏO CÔ QUAN SINH DUÏC CUÛA BOØ ÑÖÏC GIOÁNG U : Hình 2. Cô quan sinh saûn boø ñöïc 1. BaoU dòch hoaøn (SaccusU testicularis) Bao dòch hoaøn cuûa boø ñöïc gioáng, gioáng nhö caùi tuùi ñeo ôû giöõa hai ñuøi, trong ñoù coù dòch hoaøn phuï, tinh hoaøn, qua oáng beïn, oáng daãn tinh noái vôùi oáng nieäu. Caáu taïo bao dòch hoaøn goàm ba lôùp. Ngoaøi cuøng laø lôùp da, giöõa laø lôùp cô vaø trong giaùp vôùi dòch hoaøn laø lôùp töông maïc. Da moûng, ña soá maàu hoàng, loâng thöa, hai hoøn caø caân ñoái, coù nhieàu tuyeán moâ hoâi vaø tuyeán nhôøn. Döôùi da coù lôùp maøng gaân gaén chaët vôùi da, khi sôï cô cuûa lôùp naøy co laïi, lôùp da cuõng nheo laïi. Döôùi lôùp maøng gaân laø lôùp cô goàm nhöõng sôïi cô vaân gaén chaët vôùi maøng töông maïc cuûa tinh hoaøn. Neáu nhöõng sôï cô treân co laïi thì caû dòch hoaøn cuõng co leân. Chính 38
41. Download» do bao dòch hoaøn coù nhöõng toå chöùc nhö vaäy neân taùc duïng ñieàu tieát nhieät ñoä cuûa dòch 0 hoaøn raát toát, oân ñoä cuûa dòch hoaøn bao giôø cuõng thaáp hôn ôû xoang buïng 3 –4P C.P 2. DòchU hoaøn :U Dòch hoaøn laø nôi saûn sinh ra tinh truøng vaø kích toá. Lôùp ngoaøi cuøng cuûa dòch hoaøn laø maøng traéng. Maët trong cuûa noù phaùt ra caùc böùc ngaên chia dòch hoaøn thaønh nhieàu oâ goïi laø theå hyghmor. Trong moãi ngaên coù khoaûng 2 – 3 oáng sinh tinh cong nhoû, ñoä daøi cuûa noù khoaûng 50 – 60cm, ñoä daøi toång soá oáng sinh tinh khoaûng 5km, ñöôøng kính cuûa oáng khoaûng 200 micronmet. OÁng sinh tinh nhoû töø oâ nhoû taäp trung laïi ôû theå hyghmor, hình thaønh löôùi oáng sinh tinh thaúng (Retetestis). Trong oáng sinh tinh coù hai loaïi teá baøo : teá baøo sinh duïc (teá baøo tinh nguyeân) ñeå saûn xuaát ra tinh truøng, teá baøo sertoli coù taùc duïng dinh döôõng. Xung quanh oáng sinh tinh nhoû laø toå chöùc gian chaát goàm coù nhieàu maïch maùu, laâm ba vaø teá baøo keõ (teá baøo Leidy). Trong dòch hoaøn cuûa boø oáng sinh tinh chieám khoaûng 80% troïng löôïng. dòch hoaøn boø ñöïc tröôûng thaønh daøi 8 – 12cm, roäng 4 – 6cm, naêng khoaûng 300 – 500g. Dòch hoaøn coøn coù nhieàu maïch maùu, thaàn kinh. Ñoäng maïch cuûa dòch hoaøn raát ñaëc bieät, noù raát daøi, quanh co uoán khuùc, daøi khoaûng 140 – 246cm, phaân boá töø ngoaøi ñi daàn vaøo trong, phaân boá nhö vaäy coù taùc duïng raát lôùn trong vieäc ñieàu tieát nhieät. 3. PhoùU dòch hoaøn (Epididymis)U Phoù dòch hoaøn laø nôi hình thaønh cuoái cuøng vaø nôi tích tröõ tinh truøng. Ngoaøi coù lôùp voû, trong goàm raát nhieàu oáng cuûa dòch hoaøn vaø cuûa phoù dòch hoaøn ñeå tích tröõ ôû ñoù vaø daãn tinh truøng ñeán oáng daãn tinh. Cuõng gioái tinh hoaøn, maøng voû phuï dòch hoaøn cuõng phaân ra nhöõng böùc ngaên chia thaønh 6 – 20 ngaên nhoû. Phoù dòch hoaøn chia ra thaønh 3 phaàn : ñaàu, mình vaø ñuoâi. Trong nhöõng oáng daãn tinh cuûa phoù dòch hoaøn coù 2 lôùp teá baøo hình truï, phaân tieát nieâm dòch ñaëc cung caáp dinh döôõng cho tinh truøng. Moät soá taøi lieäu gaàn ñaây cho raèng, ôû phuï dòch hoaøn cuõng coù khaû naêng tieát ra kích toá ñöïc (androgen). 4. OÁngU beïn U (Funiculus permaticus) OÁng beïn töùc laø cöûa thoâng giöõa xoang buïng döôùi vaø p hoù dòch hoaøn ñeå cho thaàn kinh, maïch maùu, oáng daãn tinh thoâng qua maø ngöôøi ta goïi chung laø thöøng tinh hoaøn. 5. TuyeánU phuï U : Tuyeán sinh duïc phuï tieát ra tinh thanh trong khi giao phoái. a) Tuùi tinh : Tuyeán naøy phaân tieát sau cuøng sau khi giao phoái. Neáu ñoä Acid trong aâm ñaïo cao, dòch tuùi tinh seõ bieán thaønh keo ñaëc laïi ôû coå töû cung thaønh nuùt ngaên tinh truøng khoâng chaûy ra ngoaøi. 39
42. Download» b) Tuyeán tieàn lieät : Tuyeán naøy khoâng phaùt trieån laém, bao quanh ñaàu nieäu ñaïo, taùc duïng hoaït hoùa tinh truøng. c) Tuyeán nieäu ñaïo : Coøn goïi laø tuyeán caperer. Tuyeán naøy phaân tieát ñaàu tieân, dòch trong suoát, taùc duïng röûa vaø trung hoøa Acid ôû aâm ñaïo. 6. U Döông vaät :U Döông vaät laø ñöôøng nieäu ñaïo, ñoàng thôøi cuõng laø cô quan giao phoái, goàm 3 boä phaän : phaàn ñaàu, mình vaø goác. Goác coù 2 chaân noái lieàn vôùi xöông ngoài, phaàn giöõa hình chöõ S khi giao phoái thaúng ra, phaàn ñaàu hình soaén. 7. BaoU quy ñaàu U : Bao bì laø boä phaän choùt cuûa cô quan sinh duïc, daøi vaø heïp, sau roán, chung quanh coù loâng. Gioáng boø Sind bìu daùi raát to, treã xuoáng neân bao bì cuõng treã xuoáng. Noù coù taùc duïng baûo veä quy ñaàu, phaân tieát dòch nhôøn vaø ñöa döông vaät vaøo aâm ñaïo. Ngoaøi cô quan sinh duïc ra coøn caùc boä phaän toå chöùc khaùc cuõng raát quan heä ñeán hoaït ñoàng sinh duïc : thaàn kinh, tuyeán yeân, tuyeán thöôïng thaän vaø tuyeán giaùp traïng. II. THAÀNU KINH VAØ THEÅ DÒCH TRONG QUAÙ TRÌNH HOAÏT ÑOÄNG SINH DUÏC CUÛA ÑÖÏC GIOÁNG U : Khi ñöïc gioáng ñeán tuoåi tröôûng thaønh veà sinh duïc, cô naêng caùc tuyeán noät tieát, tuyeán sinh duïc hoaøn thieän. Döôùi taùc duïng cuûa ngoaïi caûnh nhö : aùnh saùng, thöùc aên, haønh vi, muøi con caùi, kích thích cuûa con ngöôøi (xoa boùp) v.v thoâng qua thò giaùc, khöùu giaùc, thính giaùc, xuùc giaùc truyeàn vaøo trung khu thaàn kinh sinh duïc hypothalamus. Töø trung khu thaàn kinh sinh duïc truyeàn xuoáng tueán yeân, tuyeán yeân laù tröôùc (tieàn yeân) seõ tieát ra caùc chaát kích sinh duïc toá. Ngöôøi ta caên cöù vaøo taùc duïng cuûa noù treân con caùi maø goïi teân. Chaát thöù nhaát laø kích noaõn baøo toá, goïi taét laø FSH. Chaát naøy coù taùc duïng kích thích noaõn baøo phaùt trieån, gaây ñoäng duïc ôû con caùi vaø giaû thieát ñoái vôùi con ñöïc FSH coù taùc duïng xuùc tieán quaù trình hình thaønh tinh truøng. Chaát thöù hai laø kích hoaøng theå toá, ôû con caùi chaát naøy coù taùc duïng xuùc tieán tröùng ñaõ chín ruïng vaø hình thaønh hoaøng theå. ÔÛ con ñöïc xuùc tieán teá baøo keõ tieát ra kích toá ñöïc, neân ngöôøi ta coøn goïi laø chaát kích teá baøo gian chaát, goïi taét laø ICSH do chöõ interstitial cellstimuleting hormone. Theo lyù luaän coå ñieån ICSH taùc ñoäng leân teá baøo keõ tieát ra testosteron; testosteron hoaït hoùa teá baøo thöôïng bì oáng sinh tinh, maãn caùn vôùi kích thích cuûa FSH saûn sinh ra tinh truøng. Testosteron coøn coù taùc duïng xuùc tieán söï phaùt trieån toå chöùc cô naêng cuûa caùc tuyeán phuï, duy trì söùc soáng cuûa tinh truøng vaø khaû naêng thuï thai cuûa tinh truøng ôû boø caùi. Testosteron coøn coù taùc duïng nhaát ñònh ñoái vôùi söï phaùt trieån cô theå, giöõ ñaïm trong cô theå, xuùc tieán tuyeán nhôøn phaùt duïc phaân tieát, theå hieän ñaëc tröng thöù hai. Duy trì söï hoaït ñoäng caân baèng cuûa tuyeán yeân trong quaù trình sinh duïc. Chung quanh vaán ñeà treân coøn raát nhieàu vaán ñeà caàn phaûi nghieân cöùu theâm. Thí duï : Taùc duïng cuûa FSH vaø LH trong quaù trình hình thaønh tinh truøng, nguoàn goác cuûa testosteron v.v 40
43. Download» Theo nghieân cöùu cuûa Simpson vaø Eoans treân chuoät baïch (1946) lieàu löôïng ICSH cuûa tuyeán yeân (bao goàm caû nhöõng chaát khoâng phaûi cuûa tuyeán yeân nhö : kích sinh duïc toá B trong nöôùc tieåu phuï nöõ coù thai vaø huyeát thanh maùu ngöïa chöûa). Bieåu hieän taùc duïng ôû söï sinh tröôûng treân oáng sinh tinh thaáp hôn ôû tuyeán sinh duïc phuï. Lieàu löôïng testosteron propionat bieåu hieän taùc duïng treân oáng sinh tinh vaø treân tuyeán sinh duïc phuï ñaïi theå gaàn gioáng nhau. Maët khaùc khi duøng FSH thuaàn khieát cuûa tuyeán yeân laïi khoâng coù taùc duïng gì ñoái vôùi tuyeán sinh duïc phuï vaø oáng sinh tinh, tröø khi duøng vôùi lieàu raát cao vaø baét ñaàu coù chuùt pha taïp vôùi ICSH. Qua ñoù ngöôøi ta daàn daàn chuù yù ñeán taùc duïng cuûa ICSH trong quaù trình hình thaønh tinh truøng vaø saûn sinh ra kích toá ñöïc. Nguoàn goác testosteron ôû ñaây cuõng laø moät vaán ñeà coøn tranh luaän nhieàu. Hoï cho raèng ôû cöøu, deâ coù raát ít teá baøo keõ, con vaät nguû ñoâng teá baøo keõ raát phaùt trieån nhöng koâng phaûi laø muøa sinh saûn. Duøng quang tuyeán X gieát teá baøo thöôïng bì oáng sinh tinh, keát quaû cuõng nhö thieán vaäy. Do ñoù hoï cho raèng oáng sinh tinh laø nôi tieát ra testosteron. Cuõng coù giaû thieát cho raèng dòch hoaøn laø moät theå thoáng nhaát, caùc boä phaän ñeàu coù taùc duïng taïo ra kích toá ñöïc. Theo Hemiloáp cho raèng trong oáng sinh tinh coù 2 quaù trình : xaây döïng taïo ra tinh truøng, phaù hoaïi taïo ra kích toá. Trong thöïc teá khi thieán baèng phöông phaùp môùi boùp heát toå chöùc cuûa tinh hoaøn, ñeå laïi voû boïc vaø phuï tinh hoaøn, keát quaû ñaëc tröng thöù hai vaãn theå hieän, phuï dòch hoaøn vaø tuyeán phuï vaãn phaùt trieån. Qua ñoù chuùng toâi thaáy nguoàn goác cuûa testosteron coøn laø vaán ñeà raát phöùc taïp chöa theå khaúng ñònh ñöôïc. Nhöng roõ raøng dòch hoaøn laø theå thoáng nhaát vôùi nhau, ñeàu tham gia vaøo quaù trình hình thaønh kích toá, moät khi boä phaän naøo yeáu, hay maát ñi, boä phaän khaùc coù theå ñöôïc taêng cöôøng. Qua thöïc nghieäm chuùng ta thaáy theå dòch ñoùng vai troø quan troïng trong quaù trình sinh duïc, nhöng khoâng theå coi nheï vai troø chæ ñaïo cuûa thaàn kinh. III. TUOÅIU THAØNH THUÏC VEÀ TÍNH CUÛA BOØ ÑÖÏC GIOÁNG U : Thôøi gian söû duïng boø ñöïc gioáng noùi chung khoâng daøi (5 – 8 naêm), laïi coøn phaûi caên cöù ñôøi sau ñeå giaùm ñònh phaåm chaát cuûa ñöïc gioáng. Vì vaäy phaûi bieát ñöôïc tuoåi thaønh thuïc cuûa noù ñeå xaùc ñònh thôøi gian phoái gioáng laàn ñaàu, sôùm ñöa noù vaøo vieäc nhaân gioáng vaø saûn xuaát, ñeå taêng theâm thôøi gian söû duïng vaø xaùc ñònh phaåm chaát. Thaønh thuïc veà tính cuûa boø laø tính töø luùc trong dòch hoaøn xuaát hieän tinh truøng. Gioáng, tuoåi, troïng löôïng, dinh döôõng vaø nhieàu nhaân toá khaùc ñeàu coù aûnh höôûng ñeán tuoåi thaønh thuïc cuûa ñöïc gioáng. Beâ ñöïc gioáng sinh tröôûng toát, 15 tuaàn tuoåi ôû trong oáng sinh tinh ñaõ coù Cyte I, 26 tuaàn tuoåi coù Cyte II, 32 – 36 tuaàn tuoåi thì coù tinh truøng ôû trong oáng sinh tinh, 39 tuaàn tuoåi coù tính haêng vaø 39 tuaàn tuoåi coù theå xuaát tinh laàn ñaàu. 41
44. Download» Noùi chung tuoåi thaønh thuïc cuûa boø ñöïc gioáng phaïm vi töø 6 – 11 thaùng. Gioáng trRưởng thànhR sôùm, möùc ñoä dinh döôõng toát, coù söï taùc ñoäng kích thích nhaát ñònh v.v seõ thaønh thuïc sôùm vaø laáy tinh laàn ñaàu tieân sôùm. Tuoåi söû duïng laàn ñaàu ôû Lieân xoâ qui ñònh töø 14 – 18 thaùng, nhö vaäy laø sôùm hôn boø caùi 2 thaùng. Troïng löôïng khi phoái gioáng caàn ñaït töø 60 – 70% troïng löôïng khi tröôûng thaønh. Trong ñieàu kieän ôû nöôùc ta coù theå 18 – 24 thaùng cho phoái gioáng. IV. PHAÅMU CHAÁT TINH DÒCH CUÛA BOØ ÑÖÏC GIOÁNG U : Tinh dịch maøu traéng söõa nhöng coù khoaûng 10% laø maøu hôi vaøng. Löôïng tinh dòch tuøy töøng gioáng, töøng ñieàu kieän cuûa töøng nôi maø coù cheânh leäch nhau. Noùi chung loaïi ñöïc non moãi laàn xuaát khoaûng 1 – 2ml; khi 3 – 5 tuoåi, nhöõng con troïng löôïng 800 - 900kg coù theå ñaït 10 – 15ml, nhöng sau thì giaûm daàn, bình quaân khoaûng 5 – 6ml. 9 9 Maät ñoä tinh truøng coù theå töø 0 – 3 x 10P ,P bình thöôøng laø 2 – 2,2 x 10P .P Muøa heø khi trôøi noùng böùc, nuoâi döôõng keùm, noàng ñoä tinh truøng giaûm xuoáng nhieàu. Tyû troïng cuûa tinh dòch khoaûng 1,036 +U U 0,008; ñoä dính 1,7 – 10,52, bình quaân laø 3,74; pH thöôøng laø 6,6 – 6,9, phaïm vi coù theå töø 6 – 8. Thöùc aên, söùc khoûe, caùch laáy tinh, caùch baûo quaûn v.v ñeàu coù aûnh höôûng ñeán ñoä pH. Chaát khoâ trong tinh dòch cuõng bieán ñoåi theo gioáng, tuoåi vaø ñieàu kieän nuoâi döôõng, phaïm vi töø 3 – 10% chaát khoâ. Heä soá töông quan giöõa soá löôïng tinh truøng vaø haøm löôïng chaát khoâ laø 0,84. Löôïng ñöôøng fructoza ôû trong tinh dòch raát cao. Theo Man coù theå töø 376 – 1062mg/100ml, bình quaân laø 683mg/100ml Acid lactic nhieàu ít laø tuøy thuoäc söï hoaït ñoäng cuûa tinh truøng sau khi laáy. Neáu duøng bieän phaùp öùc cheá toát söï hoaït ñoäng cuûa tinh truøng thì haøm löôïng Acid lactic giaûm thaáp. Acid lactic thöôøng töø khoaûng 510 – 1100mg/100ml Trong tinh dòch cuõng nhö tinh truøng coøn coù raát nhieàu Acid amin caàn thieát : arginine, lysine, methionine cystine, phenylalanine, tyrosine, histidine, proline, tryptophan, glysine, serine, valien, leucine, isoleucine, threonine, Acid paraginic vaø Acid glutamine. Trong ñoù haøm löôïng arginine cao nhaát, thöù ñeán lysine, glycine, glutamine. Trong tinh dòch coù tôùi 90% ñaïm toång soá laø ñaïm protein, goàm anbumin, globnline, nucleoprotein vaø mycine v.v Haøm löôïng P trong tinh dòch boø töông ñoái cao 128,9mg/100ml, trong ñoù coù 17mg/100ml laø P voâ cô. Haøm löôïng tinh truøng caøng cao thì haøm löôïng P caøng lôùn (r = 0,88) Ngoaøi nhöõng chaát treân coøn coù nhieàu chaát khaùc nhö sinh toá, men vaø moät soá chaát noäi tieát khaùc. 42
45. Download» V. NHÖÕNGU NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN PHAÅM CHAÁT TINH DÒCH U : 1. GioángU U : Tuøy töøng gioáng, taàm voùc to hay nhoû, cöôøng ñoä trao ñoåi chaát maïnh hay yeáu, khaû naêng thích nghi vôùi thôøi tieát, khí haäu maø coù chaát löôïng tinh dòch khaùc nhau. Theo taøi lieäu nöôùc ngoaøi, boø ñöïc gioáng khoaûng 800 – 900 kg moãi laàn laáy tinh ñöôïc 8 – 9ml, cao coù theå ñaït 10 – 15ml; nhöng boø cuûa ta thì ít hôn, khoaûng 3 – 5ml, traâu thì laïi thaáp hôn. Boø oân ñôùi nhaäp noäi vaøo nöôùc ta do thích nghi vôùi khí haäu muøa heø keùm neân löôïng tinh dòch giaûm, tính haêng cuõng keùm. 2. ThöùcU aên U : Thöùc aên laø moät trong nhöõng nhaân toá cô baûn aûnh höôûng tröïc tieáp vaø giaùn tieáp ñeán chaát löôïng tinh dòch. Trao ñoåi chaát cuûa boø ñöïc gioáng ca hôn boø thöôøng töø 10 – 12%, khi giao phoái cöôøng ñoä trao ñoåi cuõng taêng töø 10 – 12% thaønh phaàn tinh dòch cuõng ñaëc bieát hôn caùc saûn phaåm khaùc. Vì vaäy nhu caàu thöùc aên khoâng nhöõng ñoøi hoûi veà soá löôïng maø caû veà chaát löôïng. Qua theo doõi ôû noâng tröôøng Ba Vì, chuùng ta thaáy thöùc aên aûnh höôûng raát roõ. Bảng 1. AÛnh höôûng cuûa thöùc aên ñeán chaát löôïng tinh dòch cuûa boø Thôøi Thöùc aên Löôïng Chaát löôïng tinh dòch kyø Ñôn vò Protein tieâu tinh dòch Maät ñoä Söùc Söùc hoaït Kyø hình hoùa (kg) (ml) (trieäu) khaùng ñoäng (%) 1 10 900 – 1050 5 – 6 1300 5000 3 1,5 2 3 – 5 500 – 600 3 600 3.000 3 2,5 – 3 3 8 900 7 – 9 9 – 1500 7000 3 – 4 1 – 1,5 Thôøi kyø ñaàu soá löôïng ñôn vò ñaïm ñeàu cao, nhöng phoái hôïp khaåu phaàn ñôn ñieäu neân chaát löôïng tinh dòch vaãn khoâng baèng giai ñoaïn 3 do söï phoái hôïp khaåu phaàn ñöôïc toát. Giaù trò sinh vaät cuûa ñaïm trong thöùc aên coù aûnh höôûng roõ reät ñeán chaát löôïng tinh dòch Smirônoáp vaø Udôrumoáp ñaõ thí nghieäm treân 3 khaåu phaàn theo 3 giai ñoaïn. Giai ñoaïn I chuû yeáu laø coû khoâ, yeán maïch vaø cuû caûi. Giai ñoaïn II ñaïm thöïc vaät hoãn hôïp nhieàu thöù. Giai ñoaïn III coù theâm ñaïm ñoäng vaät (bảng 1). 3. ChaêmU soùc U : Thöùc aên, gioáng toát nhöng neáu chaêm soùc nhö : caùch cho aên, taém chaûi, vaän ñoäng, thaùi ñoä cuûa ngöôøi chaêm soùc vaø laáy tinh khoâng toát seõ aûnh höôûng raát lôùn. Coù theå kh6ng laáy ñöôïc moät tyù tinh dòch naøo, maø trong moät thôøi gian ngaén coù theå laøm hoûng boø ñöïc gioáng. Moät con boø ñöïc gioáng coù theå soáng ñöôïc 15 – 20 naêm trôû leân, nhöng thôøi gian lôïi duïng ñöôïc cuûa noù hieän nay noùi chung treân theá giôùi coøn thaáp, thöôøng chæ 5 – 8 naêm, thaäm chí 2 – 3 naêm ñaõ phaûi ñaøo thaûi. Theo Berker ñaõ nghieân cöùu treân 2254 con boø bò ñaøo thaûi, chæ coù 10% laø do khaû naêng di truyeàn cho ñôøi sau keùm bò ñaøo thaûi, coøn laïi do nhieàu nguyeân nhaân khaùc. 4. TheåU troïng vaø soá löôïng tinh truøng U : Luùc coøn nhoû thì khoâng coù tinh truøng, khi thaønh thuïc veà tinh, soá löôïng tinh truøng chòu aûnh höôûng cuûa nhieàu loaïi nguyeân nhaân 43
46. Download» khaùc; nhöng trong ñoù nhaân toá troïng löôïng laø raát cô baûn. Sau khi ñaõ tröôûng thaønh thì nhaân toá troïng löôïng khoâng phaûi laø cô baûn. Theo Hooker, Branton v.v heä soá töông quan giöõa troïng löôïng cuûa dòch hoaøn vaø soá löôïng tinh truøng laø 0,80 – 0,90. troïng löôïng dòch hoaøn coù quan heä maät thieát vôùi troïng löôïng cô theå. Baûng 2. AÛnh höôûng troïng löôïng boø Ghonstrin ñeán löôïng tinh dòch. CHÆ TIEÂU NAÊM THEO LÒCH Naêm thöù 1 2 3 4 Troïng löôïng boø (kg) 365 445 514 578 Dung tích 1 laàn xuaát tinh (ml) 2,34 3,21 3,51 3,36 Noàng ñoä (trieäu/ml) 429 735 916 978 Toång soá tinh truøng (trieäu) 1255 2690 3592 3660 5. CheáU ñoä laáy tinh :U Cheá ñoä laáy tinh cuõng aûnh höôûng raát lôùn vaøc nhieàu taùc giaû nghieân cöùu vôùi raát nhieàu cheá ñoä laáy tinh khaùc nhau. Ngöôøi ta ñaõ nghieân cöùu so saùnh hai phöông phaùp: Moät tuaàn laáy tinh 6 laàn, moãi ngaøy 1 laàn trong 18-24 thaùng lieàn cuûa ba con boø ñöïc gioáng. Keát quaû thuï thai laø 70, 74, 77% (Sau khi phoái 60 – 90 ngaøy khoâng ñöôïc ñoïng duïc) cuûa 281, 286,656 laàn daãn tinh laàn thöù nhaát. Loâ khaùc 10 con, moãi tuaàn laáy tinh 1 laàn, lieàn trong 32 tuaàn, daãn tinh cho 42136 con boø caùi, tyû leä thuï thai laø 70%. Toång soá tinh truøng laáy moãi ngaøy 1 laàn trong 1 tuaàn nhieàu gaáp 2 laàn moãi tuaàn 1 laàn. Baûng 3. Ñaëc ñieåm vaø khaû naêng thuï thai cuûa tinh dòch laáy moãi ngaøy 1 laàn trong tuaàn vaø moãi tuaàn 1 laàn ôû 2 nhoùm, moãi nhoùm 10 con boø ñöïc Chæ tieâu Caùch laáy tinh Moãi ngaøy 1 Tyû leä % moãi tuaàn 1 laàn laàn trong tuaàn taêng giaûm Löôïng tinh dòch 1 laàn (ml) 9,5 6,2 - 35 Caû tuaàn (ml) 9,5 43,3 + 356 Tyû leä tinh truøng hoaït ñoäng 63,0 69,0 + 6 Soá löôïng tinh truøng (1000/ml) 1890 810,0 - 57 Toång soá tinh truøng trong 1 laàn (1000 trieäu) 17,8 4,8 - 73 Toång soá tinh truøng trong 1 tuaàn (1000 trieäu) 17,8 33,8 - 90 Soá löôïng hoaït ñoäng 1 laàn (1000 trieäu) 11,1 3,4 - 69 Soá laàn daãn tinh laàn thöù nhaát 42,136 7108 Tyû leä thuï thai (%) 70 73 Qua thí nghieäm treân thaáy raèng moãi ngaøy laáy tinh 1 laàn khoâng aûnh höôûng gì ñeán söï hình thaønh tinh truøng vaø khaû naêng thuï thai. Moät soá taøi lieäu khaùc thaáy raèng coù theå laáy caùch nhau 2 – 3 ngaøy, moãi ngaøy laáy 2 – 3 laàn, soá löôïng tinh truøng khoâng keùm laáy moãi ngaøy 1 laàn vaø laïi tieän cho vieäc baûo quaûn, vaän chuyeån. 44
47. Download» Ñeå xaùc ñònh toác toä hình thaønh vaø soá löôïng tinh truøng ngöôøi ta ñaõ duøng caùch laáy tinh "doác loï" trong 1,5 – 2giôø, laáy lieân tuïc nhieàu laàn (10 laàn hoaëc nhieàu hôn) 9 9 9 toång soá tinh truøng cuûa boø coù theå laø : 2,9 x 10P P – 32,1 x 10P P vaø hôn nöõa 78,7 x 10P .P Sau "doác loï" khoaûng 7 ngaøy thì coù theå hoài phuïc. 6. KhíU haäu thôøi tieát U : ÔÛ caùc nöôùc oân ñôùi, theo Mercrier v.v chaát löôïng tinh dòch cuûa boø ñöïc keùm nhaát laø muøa ñoâng, toát nhaát laø muøa haï vaø muøa thu. Nguyeân nhaân chuû yeáu laø thieáu aùnh saùng. Ñoái vôùi loaïi boø ñöïc döôùi 4 tuoåi chòu aûnh höôûng ngoaïi caûnh roõ reät hôn boø lôùn tuoåi, nhaát laø nhieät ñoä. Hoï cuõng thaáy chaát löôïng tinh dòch toát nhaát laø vuï ñoâng xuaân, muøa heø giaûm nhieàu, muøa thu laïi taêng leân. Taùc giaû keát luaän laø boø non chòu noùng keùm 0 hôn boá tröôûng thaønh, nhoát ôû 29P CP trong 5 ngaøy thì ñaõ roái loaïn veà quaù trình hình thaønh tinh truøng. Trong ñieàu kieän nöôùc ta caàn ñaëc bieät chuù yù ñeán nhaân toá naéng, noùng aåm. Ngöôøi ta ñaõ thí nghieäm nhieàu phöông phaùp (boïc vaûi, hô noùng v.v ) ñeå naâng 0 nhieät ñoä ôû bao dòch hoaøn leân 2-4P C,P chæ duy trì trong 2 ngaøy ñeâm, taát caû caùc teá baøo thöôïng bì ôû oáng tinh ñeàu bò phaù huûy, chaát löôïng tinh truøng giaûm, kyø hình taêng. Hoï cho raèng dòch hoaøn laø nôi coù raát nhieàu teá baøo sinh saûn sinh tröôûng, maùu laïi cung caáp coù haïn, luoân luoân ôû traïng thaùi thoøm theøm oxy. Neáu nhieät ñoä taêng leân, trao ñoåi chaát maïnh, oxy thieáu, quaù trình sinh tinh khoâng thöïc hieän ñöôïc. Trong muøa heø boø ôû oân ñôùi nhaäp noäi sang taï raát khoù nuoâi, vì ñaõ noùng laïi aåm, maø ñoä aåm ngöôøi ta cho laø taùc haïi nhaát vì theá caàn phaûi ñaëc bieät chuù yù. 7. TuoåiU :U Tuoåi thoï cuûa boø ñöïc gioáng thöïc ra coù theå ñaït 18-20 naêm, nhöng do nhieàu nguyeân nhaân, thöôøng chæ söû duïng ñöôïc 5-8 naêm. Theo Berke: 6% boø ñöïc gioáng ñaït ñeán 7 naêm, coøn bình quaân laø 5,43 naêm. Berke nghieân cöùu treân 2254 con boø ñaøo thaûi thì coù 1924 con ñaõ bò ñaøo thaûi ngay töø 1-8 naêm tuoåi. Trpong 5177 con ñaøo thaûi thì coù 1496 con, chieám 28,10% laø boø khoâng chòu nhaûy, chæ coù 455 von ñaøo thaûi laø giaø yeáu chieám 8,79%, coøn 4722 con chieám 91,21% laø do nguyeân nhaân söû duïng, nuoâi döôõng, beänh taät gaây neân. Xeùt veà maët thuï thai maët di truyeàn, tuoåi naøo toát nhaát, chuùng toâi chöa coù taøi lieäu cuï theå. Nhöng qua nhöõng soá lieäu treân cho thaáy, aûnh höôûng cuûa tuoåi ñeán lôïi duïng khoâng phaûi laø lôùn laém, maø do nhöõng nhaân toá khaùc coù taùc duïng nhieàu hôn maø chuùng ta caàn phaûi heát söùc chuù yù. 8. Nhaân toá khaùc: trong chaên nuoâi ñöïc gioáng ngoaøi nhöõng nhaân toá treân coøn raát nhieàu nhaân toá aûnh höôûng ñeán chaát löôïng tinh dòch maø chuùng ta chöa coù ñieàu kieän ñi saâu, nhö möùc ñoä ñoàng huyeát, möùc ñoä taïp giao, cheá ñoä lao taùc, phöông thöùc phoái gioáng, beänh taät v.v ñeàu laø nhöõng nhaân toá khoâng theå khoâng chuù yù ñeán ñöôïc. Thí duï: Khi phoái gioáng cho nhaûy ngay, giaét ñi quanh con caùi roài laïi giaét veà chuoàng, giaét nhö vaäy 1-2 laàn ñeå taêng thôøi gian, möùc ñoä höng phaán tröôùc khi nhaûy khoâng theå nhaûy töï do, phaåm chaát tinh dòch cuõng thaáy khaùc roõ reät. 45