Bài giảng Sâu hại trong nông nghiệp

Nội dung text: Bài giảng Sâu hại trong nông nghiệp

1. Sâu hại TRONG NƠNG NGHIỆP
2. THÀNH PH N SÂU H I TRÊN RAU MÀU Sâu h i C i Sâu ăn t p Sâu t ơ B nh y Ry m m Sâu ăn đt c i Sâu đo Sâu h i B u Bí D ưa B d ưa Sâu ăn lá B rùa Ru i đc lá B xít nâu Nh n đ Bù l ch Ry m m Ru i đc trái Sâu h i các lo i đu Dịi đc thân Sâu xanh Sâu xanh da láng Sâu đc trái đu xanh Sâu đc trái đu nành B xít Rp đu (R y m m) Sâu h i Cà chua
3. Ry ph n tr ng Ru i đc lá (Sâu v bùa) Sâu xanh đc qu Ry m m B rùa Sâu Hi C i Sâu ăn t p Spodoptera litura Fabricius H B ưm ðêm (Noctuidae); B Cánh V y (Lepidoptera) PHÂN B VÀ KÝ CH Sâu ăn t p là lồi cĩ ph ký ch r ng, phân b h u h t các n ơi trên th gi i. Sâu ăn t p là m t trong nh ng lồi sâu ăn lá quan tr ng, là lồi sâu đa th c cĩ th phá hi đn 290 lo i cây tr ng thu c 99 h th c v t bao g m các lo i rau đu, cây th c ph m, cây cơng nghi p, cây l ươ ng th c, cây phân xanh, ÐC ÐI M HÌNH THÁI - SINH H C Bưm cĩ chi u dài thân kho ng 20-25mm, s i cánh r ng t 35-45mm. Cách tr ưc màu nâu vàng, gi a cánh cĩ vân tr ng, cánh sau màu tr ng ĩng ánh. B ưm cĩ đi s ng trung bình t 1-2 tu n tu ỳ điu ki n th c ăn. Trung bình m t b ưm cái cĩ th đ 300 tr ng, nh ưng n u điu ki n thích h p b ưm cĩ th đ t 900-2000 tr ng. Th i gian đ tr ng trung bình c a b ưm kéo dài t 5-7 ngày đơi khi đn 10 - 12 ngày. Thành trùng, tr ng và u trùng sâu ăn t p trong đt (Ngu n: Tr n V ăn Hai, ðHCT) Tr ng cĩ hình bán c u, đưng kính t 0,4 - 0,5mm. B m t tr ng cĩ nh ng đưng khía dc t đnh tr ng xu ng đn đáy và b c t ngang b i nh ng đưng khía ngang t o thành nh ng ơ nh . Tr ng m i n cĩ màu tr ng vàng, sau chuy n thành màu vàng tro, lúc s p n cĩ màu tro đm. tr ng cĩ ph l p lơng t b ng b ưm m . Th i gian tr ng t 4-7 ngày. Th i gian phát tri n c a u trùng kéo dài t 20-25 ngày, sâu cĩ 5-6 tu i tu ỳ thu c điu ki n mơi tr ưng. N u điu ki n thu n l i sâu cĩ th dài t 35-53mm, hình ng trịn. Sâu tu i nh cĩ màu xanh l c, càng l n sâu chuy n d n thành màu nâu đm. Trên c ơ th cĩ m t s c vàng sáng ch y hai bên hơng t đt th nh t đn đt th tám c a bng, m i đt cĩ m t ch m đen rõ nh ưng hai ch m đen đt th nh t to nh t. Sâu càng l n, hai ch m đen đt th nh t càng to d n và g n nh ư giao nhau t o thành
4. khoang đen trên l ưng nên sâu ăn t p cịn đưc g i là “sâu khoang”. Th i gian phát tri n nh ng kéo dài 7-10 ngày, kích th ưc dài t 18-20mm. Nh ng sâu ăn t p cĩ màu xanh đt chu i, r t m m ngay khi m i đưc hình thành, sau đĩ chuy n dn sang màu vàng xanh, cu i cùng cĩ màu nâu, thân c ng d n và cĩ màu nâu đ. Khi sp v ũ hố, nh ng cĩ màu nâu đen, các đt cu i c a nh ng cĩ th c đng đưc. Nhìn chung, vịng đi c a sâu ăn t p t ươ ng đi ng n trung bình 30,2 ngày, trong đĩ giai đon u trùng chi m trung bình 21,7 ngày, đây là giai đon gây h i quan tr ng c a sâu ăn t p. Kh n ăng sinh s n m nh cùng v i th i gian phá h i kéo dài vì th sâu ăn tp là đi t ưng gây h i quan tr ng cho rau màu. TP QUÁN SINH S NG VÀ CÁCH GÂY H I Bưm th ưng v ũ hố vào bu i chi u và bay ra ho t đng vào lúc v a t i, ban ngày bưm đu m t sau lá ho c trong các b i c . B ưm ho t đng t ti đn n a đêm, cĩ th bay xa đn vài ch c mét và cao đn 6-7 mét. Sau khi v ũ hố vài gi , b ưm cĩ th bt c p và m t ngày sau đĩ cĩ th đ tr ng. Sâu ăn t p ăn phá nhi u lo i cây nên cĩ m t quanh n ăm trên đng ru ng. Sâu c n phá mnh vào lúc sáng s m nh ưng khi cĩ ánh n ng sâu chui xu ng d ưi tán lá đ n n p. Chi u mát sâu b t đu ho t đng tr l i và phá h i su t đêm. Sâu v a n ăn g m v tr ng và s ng t p trung, n u b đng sâu bị phân tán ho c nh tơ buơng mình xu ng đt. Sâu tu i 1-2 ch ăn g m ph n di p l c c a lá và ch a l i l p bi u bì tr ng, t tu i 3 tr đi sâu ăn phá m nh c n th ng lá và gân lá. tu i l n khi thi u th c ăn, sâu cịn t p quán ăn th t l n nhau và khơng nh ng ăn phá lá cây mà cịn ăn tr i c thân, cành, trái non. Khi làm nh ng, sâu chui xu ng đt làm thành m t khoang và n m yên trong đĩ hố nh ng. Thi t h i do sâu ăn t p trên lá đu nành, t, c i xà lách và d ưa h u (Ngu n: Tr n Th Ba, ðHCT) BI N PHÁP PHỊNG TR - Bi n pháp canh tác: ðt tr ưc khi tr ng c n ph i đưc cày, ph ơi và x lý thu c tr sâu ho c cho ru ng ng p n ưc 2-3 ngày đ di t nh ng, sâu non cĩ trong đt. Ph i th ưng xuyên đi th ăm ru ng đ k p th i phát hi n sâu, ng t b tr ng ho c tiêu di t sâu non m i n khi ch ưa phân tán đi xa. Ngài sâu khoang cĩ khuynh h ưng thích mùi chua ng t và ánh sáng đèn, do đĩ cĩ th dùng b chua ng t đ thu hút b ưm khi chúng phát tri n r . B chua ng t g m 4 ph n gi m + 1 ph n m t + 1 ph n r ưu + 1 ph n n ưc. Sau đĩ đem b m i vào ch u r i đt ngồi ru ng vào bu i t i n ơi thống giĩ cĩ đ cao 1m so v i m t đt. - Bi n pháp sinh h c: Sâu ăn t p th ưng b 4 nhĩm ký sinh sau: cơn trùng ký sinh (Ong thu c h Braconidae và ru i thu c h Tachinidae ), n m ký sinh ( Beauveria sp.
5. và Nomurea sp. ), siêu vi khu n gây b nh VPV, vi khu n và Microsporidia. - Bi n pháp hố h c: Atabron đưc dùng làm n n ph i h p v i các lo i thu c cịn l i ho c v i các lo i thu c Cúc t ng h p s cho hi u qu phịng tr r t t t. Sâu ăn t p c ũng rt d kháng thu c, nên luân phiên nhi u lo i thu c đ phun. - Bi n pháp Phịng Tr D ch H i T ng H p (IPM): + V sinh đng ru ng, tiêu di t nh ng, ph ơi đt hay ngâm ru ng m t th i gian. + Dùng hoa h ưng d ươ ng hay các lồi cây cĩ th d n d sâu ăn t p tr ng xung quanh ru ng canh tác đ d dàng tiêu di t. + Dùng b y pheromone đ d báo tr ưc s đ tr ng c a sâu ăn t p. + Hàng ngày theo dõi d báo s phát tri n c a sâu qua b y pheromone, th ưng xuyên ng t b tr ng và di t u trùng trên nh ng ru ng d n d . + Dùng s n ph m sinh h c cĩ ngu n g c n m, vi khu n khi cĩ nh ng d u hi u c n phá lá đu tiên. Thơng th ưng 10 ngày sau ph i phun thu c l i. Sâu t ơ Plutella xylostella Linnaeus H: Yponomeutidae; B Lepidoptera. ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Bưm dài t 6 - 10 mm, s i cánh r ng t 10 - 15 mm. Cánh tr ưc màu nâu, gi a l ưng cĩ m t dãi g n sĩng, màu tr ng trên b ưm đc và màu vàng trên b ưm cái, ch y dài đn cu i cánh. Hai c nh c a cánh sau cĩ rìa lơng r t dài. Khi đu cánh x p xuơi theo thân và d ng đng phía trên thân mình, đuơi cánh h ơi nhơ lên cao. Râu đu dài t 3 - 3,5 mm và luơn đư a t i tr ưc r t linh ho t. B ưm cĩ th s ng đn 2 tu n và đ đ 200 tr ng. Thành trùng, u trùng sâu t ơ (Ngu n: Tr n V ăn Hai, ðHCT) Tr ng hình b u d c, d p, màu vàng nh t, đưng kính t 0,3 - 0,5mm. Tr ng đ r i
6. rc m t d ưi lá, g n gân chính và n trong vịng 3 - 4 ngày. u trùng màu xanh l c, mình n to chính gi a, 2 đu nh n, thân chia đt rõ ràng và cĩ 3 c p chân gi t đt b ng th n ăm, l n đ s c mình sâu dài t 8 đn 11mm. Sâu cĩ 4 tu i v i th i gian phát tri n lâu đ 7 - 10 ngày. Th i gian làm nh ng lâu 4 - 7 ngày. Khi m i hình thành nh ng cĩ màu xanh nh t, kho ng 2 ngày sau thành màu vàng nh t, chi u dài nh ng t 5 - 7mm, chung quanh nh ng cĩ kén b ng t ơ bao ph . TP QUÁN SINH S NG VÀ CÁCH GÂY H I Sâu non m i n bị lên m t lá g m bi u bì t o thành nh ng đưng r nh nh ngo n ngoèo. T tu i 2, sâu ăn th t lá đ l i l p bi u bì t o thành nh ng v t trong m . Sâu ln an tồn b bi u bì lá làm lá th ng l ch , gi m n ăng su t và ch t l ưng rau. Khi mt đ sâu cao, ru ng rau b h i x ơ xác, ch cịn tr ơ l i gân lá. Khi b đng đn sâu th ưng nh t ơ buơng mình xu ng đt nên cịn đưc g i là "sâu dù". Thi t h i do sâu t ơ trên c i b xanh (Ngu n: Tr n Th Ba, ðHCT) BI N PHÁP PHỊNG TR Th ưng xuyên v sinh đng ru ng, t a b các lá già, làm c . B trí mùa v thích h p, v đơng xuân ít sâu h ơn v xuân hè, m ưa già sâu t ơ s gi m. Luân canh v i cây khơng cùng ký ch , dùng b y dính màu vàng theo dõi b ưm sâu tơ, tr ng xen v i cây h cà s đui đưc b ưm c a sâu t ơ. Do b ưm sâu t ơ th ưng khơng bay cao, nên cĩ th dùng l ưi cao 2 m bao xung quanh đ h n ch b ưm sâu t ơ t bên ngồi bay vào ru ng c i đ tr ng Bao l ưi xung quanh ru ng c i (Ngu n: Tr n V ăn Hai, ðHCT) Rt khĩ tr b ng thu c hĩa h c vì sâu kháng thu c r t m nh. Nên áp d ng quy trình IPM bao g m c vi c tr ng c i trong nhà l ưi, k t h p thu c BT v i thu c hĩa h c nh ư MATCH 050EC, SUCCESS 25EC và t o điu ki n cho thiên đch phát tri n.
7. B nh y Phyllotreta striolata Fabricius H Ánh Kim (Chrysomelidae); B Cánh C ng (Coleoptera) ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Thành trùng cĩ chi u dài thân t 1,8 - 2,4 mm, hình b u d c, tồn thân màu đen bĩng. Trên cánh tr ưc cĩ 8 hàng ch m đen lõm d c cánh và hai vân s c cong cĩ hình dáng tươ ng t v đu ph ng màu vàng nh t. ðt đùi chân sau n to nên cĩ th nh y đưc. ði s ng c a thành trùng dài nhi u tháng, con cái đ tr ng trong đt, cĩ th đn c tr ăm tr ng. Sâu non, nh ng (H V ăn Tín, ðHCT) và thành trùng b nh y (Tr n V ăn Hai, ðHCT) Tr ng màu tr ng s a, hình b u d c, dài kho ng 3 mm. u trùng cĩ 3 tu i và phát tri n lâu đ 3-4 tu n. u trùng l n đ s c dài kho ng 4 mm, hình ng trịn, mình màu vàng nh t, 3 đơi chân ng c r t phát tri n và m i đt c a c ơ th sâu đu cĩ các u l i. Nh ng hình b u d c, màu vàng nh t, dài kho ng 2 mm, m m cánh và m m chân sau r t dài; đt cu i cùng cĩ 2 gai l i. Th i gian làm nh ng t 7-10 ngày. TP QUÁN SINH S NG VÀ CÁCH GÂY H I Thành trùng th ưng n vào n ơi m mát, m t d ưi các lá g n m t đt khi tr i n ng, cĩ kh n ăng nh y xa và bay r t nhanh, th ưng bị lên m t lá ăn phá vào lúc sáng s m và chi u t i, c n l ng lá c i thành nh ng l đu đn trên kh p m t lá r t d nh n di n, làm lá cĩ th b vàng và r ng. u trùng ăn r cây làm cây b cịi c c, đơi khi héo ho c th i. C c i b sâu non g m v ho c đc vào trong th t c làm gi m giá tr th ươ ng ph m. Thi t h i do b nh y (Ngu n: Tr n Th Ba, ðHCT) BI N PHÁP PHỊNG TR V sinh ru ng tr ng c i sau khi thu ho ch, thu gom các cây c i ho c lá c i h ư vào m t nơi đ tiêu di t. Luân canh v i các lo i cây tr ng khác khơng ph i là ký ch c a sâu c ũng h n ch ph n
8. nào thi t h i v sau Khi c n thi t cĩ th dùng thu c nhĩm g c cúc th c v t k t h p v i gc lân h u c ơ theo khuy n cáo. Ry m m (R p c i) H R y M m (Aphididae); B Cách ðu (Homoptera) ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Ry m m cĩ 03 lồi đáng chú ý: 1. Myzus persicae Sulzer - Lo i hình khơng cánh cĩ c ơ th d ng hình tr ng, màu xanh l c ho c đ ho c vàng nh t, dài t 1,3 - 1,9 mm. Vịi chích hút màu đen, kéo dài t i đt ch u chân sau. Râu đu 6 đt, màu đen. ng b ng màu đen, trên l ưng kho ng gi a 2 ng b ng cĩ m t mnh màu đen h ơi n i to. - Lo i hình cĩ cánh cĩ chi u dài thân t 1,6 - 2 mm. ðu và ng c màu nâu đen, b ng màu vàng ho c xanh l c, đơi khi đ; gi a m t l ưng c a b ng cĩ m t đm to màu nâu đen. Râu đu 6 đt màu đen. Vịi chích hút kéo dài đn đt ch u chân gi a. ng b ng màu đen. u trùng l n đ s c dài t 10 - 20 mm, thân màu tr ng ho c màu nh t, ng c t ươ ng đi ln, đu màu nâu. M nh l ưng ng c tr ưc và chân ng c màu đen. u trùng, thành trùng (Ngu n: NSW Agriculture) 2. Rhopalosiphum pseudobrassicae Davis Thành trùng cĩ cánh, chi u dài thân t 1,6 - 2,2 mm. ðu và ng c màu đen, b ng màu vàng hay xanh l c. M t kép màu nâu đ. Râu đu ng n h ơn c ơ th . M t l ưng m i bên cĩ 5 ch m đen nh và ph n sau ng b ng cĩ 2 v t đen ngang; đơi lúc trên thân ph m t l p t ươ ng t nh ư ph n tr ng. Thành trùng cái khơng cánh c ơ th dài kho ng 1,8 mm. Tồn thân màu xanh vàng, trên lưng cĩ các vân ngang khơng li n nhau. 3. Brevicoryne brassicae Linnaeus
9. Thành trùng cái cĩ cánh c ơ th dài t 1,4 - 1,5 mm. Ng c và đu màu đen, b ng màu xanh l c hay vàng l c đm hay xanh xám. Hai bên thân cĩ 5 đim đen. Tồn thân ph mt l p ph n tr ng. ng b ng r t ng n. Thành trùng cái khơng cánh cĩ c ơ th dài t 17 - 2,2mm, tồn thân màu xanh l c nâu. (Ngu n: _brassicae.htm) TP QUÁN SINH S NG VÀ CÁCH GÂY H I C thành trùng và u trùng các lồi r y m m này đu sinh s ng b ng cách hút nh a lá cây, thích t p trung chích hút trên ph n non c a cây, làm cây b qu ăn queo ch m t ăng tr ưng. Ngồi ra chúng cịn là mơi gi i truy n m t s b nh do virus. BI N PHÁP PHỊNG TR V sinh đng ru ng, làm c thu gom các lá già và c t b nh ng lá cĩ r y nhi u. Gieo tr ng v i m t đ v a ph i. Chúng cĩ r t nhi u thiên đch nh ư các lịai b rùa, ki n s ư t (Chrysopidae, Neuroptera), các lồi dịi thu c h Syrphidae (Diptera) Nên s d ng thu c tr sâu th t c n th n đ tránh b ng đc ho c l ưu b đc trong th c ph m. Khi m t s cao, cĩ th dùng thu c ACTARA 25WG đ tiêu di t. Sâu ăn đt c i H Ngài Sáng (Pyralidae); B Cáng V y (Lepidoptera) ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Cĩ 2 lồi đáng chú ý: 1. Hellula undalis Fabricius Bưm nh , màu nâu xám đm, trên cánh cĩ nhi u s c ngang gãy khúc màu xám nh t. Ri rác trên cánh cĩ nh ng đm hình d ng khơng đng nh t màu đm, cu i bìa cánh cĩ m t hàng đim đen. ði s ng c a b ưm ng n, đ 1 tu n và đ 100-200 tr ng r i rác trên các lá non c a đt c i. Tr ng hình b u d c, màu tr ng ngà, n trong vịng 4-5 ngày. u trùng màu h ng, đu đen và cĩ nh ng s c đen ch y d c thân mình, th i gian phát tri n lâu đ 10 ngày. Nh ng màu đ nâu, phát tri n 6-8 ngày.
10. u trùng (Tr n V ăn Hai, ðHCT)- thành trùng (NSW Agriculture) u trùng n ra tìm ăn đt non c a cây c i. Chúng nh t ơ bao ph đt c i và ăn bên trong làm cho đt non b ch t nên gây thi t h i đáng k cho c i b p, c i ng t, b xanh và c i bơng. 2. Crocidolomia binotalis Zeller Bưm màu xám nâu, cĩ đm nh màu nâu đm trên cánh và d c c nh sau c a cánh tr ưc. B ưm cĩ chi u dài thân t 10 - 14 mm, s i cánh r ng t 18 - 20 mm. Tr ng d p, h ơi trịn và cĩ đưng kính t 1 - 2 mm, đưc đ thành t ng kh i k lá c a đt non. Khi m i đ kh i tr ng màu xanh, sau kho ng 2 ngày cĩ màu xanh vàng và tr ưc khi n màu đen xám. Th i gian phát tri n c a tr ng lâu đ 3-4 ngày. u trùng cĩ 5 tu i và phát tri n trong vịng 12-15 ngày. Khi m i n màu xanh vàng, đu nâu, d n d n c ơ th chuy n thành màu đm và đn tu i cu i cĩ màu nâu đm v i 3 sc tr ng trên l ưng và m i bên hơng cĩ 3 đm trịn nh m i đt. Tồn thân cĩ nhi u lơng dài trong su t. L n đ s c u trùng dài t 14 - 17 mm. Sâu th ưng s ng t p trung ăn đt non. Nh ng màu nâu đ, dài t 10 - 15 mm và làm nh ng trong đt, lâu 7-8 ngày. Sâu non gây h i lá c i b xanh (Ngu n: Tr n V ăn Hai, ðHCT) BI N PHÁP PHỊNG TR Th ưng xuyên th ăm ru ng c i đ phát hi n s m khi sâu v a xu t hi n, cịn ngồi lá ch ưa chui vào trong đt c i và phun thu c nh ư Success, Cyperan. Sâu đo Chrysodeixis eriosoma (Doubleday) Walker H B ưm ðêm (Noctuidae); B Cáng V y (Lepidoptera) ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Bưm cĩ chi u dài c ơ th t 15 - 20 mm và s i cánh r ng t 35 - 45 mm. Cánh màu
11. nâu xám, khơng cĩ c u trúc rõ r t nh ưng đc đim d nh n di n là kho ng gi a cánh tr ưc cĩ hai đm sáng ĩng ánh hình s 8. B ưm cĩ th s ng đn 2 tu n và đ d n kh ang 200 tr ng. Tr ng hình bán c u, đưng kính kho ng 0,50 mm, đ r i r c trên phi n lá non, n trong vịng 2-3 ngày. u trùng màu xanh nh t v i 2 s c tr ng 2 bên hơng và nhi u s c tr ng gi a l ưng, l n đ s c dài t 35 - 40 mm. Sâu ch cĩ 2 đơi chân gi b ng (thay vì 4 đơi nh ư các lo i sâu c a b ưm khác) và m t đơi cu i đuơi nên sâu di chuy n b ng cách un cong thân mình. u trùng cĩ 5 tu i và th i gian phát tri u lâu đ 2 tu n l . Sâu đeo m t d ưi lá và ăn lá l ng thành nh ng l l n (d phân bi t v i tri u ch ng ca sâu t ơ). u trùng (Tr n Th Ba, ðHCT)- thành trùng (NSW Agriculture) Nh ng màu nâu nh t, dài t 14 - 17 mm, trong đt, lâu đ 5-7 ngày. BI N PHÁP PHỊNG TR Sâu th ưng xu t hi n r i rác nên khơng gây h i t p trung, cĩ nhi u thiên đch nên, nu c n, k t h p phịng tr chung v i các l ai sâu khác nh ư sâu t ơ, sâu ăn t p, sâu ăn đt c i. Khi c n thi t cĩ th dùng thu c MATCH 050EC ho c SUCCESS 25SC đ phịng tr .
12. Sâu h i B u Bí Dưa
13. B d ưa Aulacophora similis (Oliver) H Ánh Kim (Chrysomelidae); B Cánh C ng (Coleoptera) KÝ CH ðây là lồi cơn trùng đa ký ch , gây h i r t nhi u lo i cây tr ng nh ưng ch y u trên các cây thu c h Cucurbitacea, nh ư d ưa h u, d ưa leo, b u, bí đao, bí đ. ðơi khi B Dưa c ũng ăn trên b p, lúa mi n và c bơng ph n lúa. ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Thành trùng cĩ chi u dài thân t 6 - 8 mm, cánh màu vàng nâu, m t đen, râu dài r t linh đng. ði s ng c a thành trùng r t dài, kho ng 100 - 200 ngày. M t thành trùng cái đ kho ng 200 tr ng. Thành trùng (Ngu n: AVRDC), tri u ch ng (Ngu n: Tr n Th Ba, ðHCT) Tr ng r t nh , dài kho ng 0,8 mm và r ng 0,3 mm, màu vàng xanh khi m i đ và màu vàng nâu khi s p n . Th i gian tr ng t 8 - 15 ngày. u trùng m i n màu tr ng s a, sau thành màu vàng nâu, đu màu nâu, đim đc bi t là cĩ 1 đơi chân gi . u trùng cĩ 3 tu i v i th i gian phát tri n t 18 đn 35 ngày. Nh ng màu nâu nh t, th i gian nh ng t 5 - 14 ngày. Nh ng đưc hình thành trong đt, bên ngồi bao ph b ng m t kén t ơ r t dày. Nh ng phát trin trong th i gian t 4 - 14 ngày. Vịng đi b d ưa t 80 - 130 ngày. TRI U CH NG GÂY H I Thành trùng ho t đng m nh vào ban ngày, nh t là khi cĩ n ng lên. Thành trùng cái đ tr ng thành t ng nhĩm t 2 - 5 cái lúc sáng s m hay chi u t i và đ trong đt, g n gc cây hay trong r ơm r . Thành trùng c p l p bi u bì và ph n mơ di p l c m t trên lá thành m t đưng vịng, sau đĩ, ph n b c p ăn s đt lìa kh i lá. Thành trùng th ưng t n cơng cây con khi cĩ hai lá đơ n d u tiên, n u m t s cao cĩ th ăn r i h t lá l n đt non. Cây tr ng trong mùa n ng b thi t h i nhi u h ơn trong mùa m ưa. u trùng sau khi n ăn r cây và đc vào g c làm cây b vàng héo, ch m phát tri n ho c ch t đt ng t. Các v t ăn phá c a u trùng trên r , g c cây cịn là n ơi xâm nh p
14. ca vi khu n hay n m làm dây d ưa b ch t. BI N PHÁP PHỊNG TR Sau khi thu ho ch, gom dây d ưa l i đ thu hút thành trùng t i xong dùng thu c tr sâu đ tiêu di t. Bo v cây con tích c c lúc ban đu. Khi th y cĩ thành trùng bay trong ru ng d ưa mà m t s cịn ít, sáng s m hay chi u t i nên soi đèn b t. S d ng thu c hĩa h c đ tr thành trùng. Sau đĩ t 5 - 7 ngày áp d ng l i n u m t s cịn cao, nh t là khi cây cịn nh . Áp d ng thu c h t đ rãi đu v , ho c thu c nhĩm gc lân ho c cúc t ng h p phun giai đon cây cịn non theo khuy n cáo. Sâu ăn lá Diaphania indica (Saunders) H Ngài Sáng (Pyralidae); B Cánh V y (Lepidoptera) ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Bưm cĩ chi u dài thân t 10 - 12 mm, s i cánh r ng t 20 - 25 mm. B ưm cĩ cánh tr ưc màu tr ng b c v i m t đưng vi n màu nâu đm d c theo c nh tr ưc c a cánh tr ưc và c nh ngồi c a cánh tr ưc và cánh sau. Th i gian s ng c a b ưm t 5 đn 7 ngày và m t b ưm cái đ t 150 - 200 tr ng. Tr ng màu tr ng đc, tr ưc khi n chuy n thành màu tr ng h ơi ng vàng, đưc đ riêng l trên c hai m t lá, nh t là đt và trái non. Th i gian tr ng t 4 - 5 ngày. Sâu màu xanh lá cây nh t, cĩ 2 s c tr ng ch y d c c ơ th r t rõ. ð l n u trùng dài t 20 - 25 mm. u trùng cĩ 5 tu i, phát tri n t 10 - 20 ngày. Nh ng màu nâu nh t khi m i hình thành, vài ngày sau chuy n thành màu nâu đen. Th i gian nh ng t 6 - 7 ngày. u trùng (Ngu n: Tr n Th Ba, ðHCT), thành trùng (Ngu n: Chi c c BVTV An Giang) TRI U CH NG GÂY H I Sâu cĩ t p quán là dùng t ơ cu n các đt non l i và bên trong ăn phá. Khi sâu l n cĩ th c n tr i c lá và ch i ng n c a đt non. Sâu cịn ăn trái non làm cho trái b th i và rng. Khi trái l n sâu th ưng n m t d ưi, n ơi ph n trái ch m m t đt và c p l p da
15. bên ngồi làm trái b lép n ơi đĩ và da trái b loang l . Sâu làm nh ng trong các lá non cu n l i. u trùng gây h i v trái d ưa h u, đc trái kh qua (Ngu n: Tr n Th Ba, ðHCT) BI N PHÁP PHỊNG TR Cĩ th dùng tay b t sâu khi m t s cịn ít ho c áp d ng các lo i thu c tr sâu thơng dng tr ưc khi sâu cu n lá l i. Khi c n thi t cĩ th dùng các lo i thu c nh ư PERAN 50EC, CYPERAN đ phịng tr . B rùa Epilachna vigintioctopunctata (Fabricius) H B Rùa (Coccinellidae); B Cánh C ng (Coleoptera) KÝ CH Ngồi b u, bí, d ưa, lồi b rùa này cịn t n cơng c cà chua, đu b p, t, các lo i đu. ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Thành trùng cĩ cánh màu đ cam, cĩ 28 ch m đen trên cánh. C ơ th cĩ chi u dài t 5 - 7 mm và r ng t 4 - 6 mm. Thành trùng cái s ng kho ng 51 ngày và thành trùng đc sng t 40 - 45 ngày. Tr ng hình thoi, màu vàng, th ưng đưc đ thành t ng khĩm t 9 - 55 cái m t d ưi lá và đưc x p th ng đng v i m t lá. Tr ng dài t 1,2 - 1,5 mm. M t thành trùng cái cĩ th đ t 250 - 1000 tr ng trong th i gian t 3 - 5 ngày. Th i gian m t thành trùng cái đ 1 tr ng kéo dài 20 - 30 phút. Khi s p n tr ng cĩ màu vàng s m. Tr ng c a lồi này n r t đng lo t và cĩ t l n t 95 - 100%. u trùng cĩ 4 tu i, phát tri n trong th i gian t 16 - 23 ngày. Khi s p n , u trùng c n đnh v tr ng r i dùng c đng c a chân đ chui ra ngồi. Th i gian chui ra c a m t u trùng m t trung bình 30 phút. Sau khi n , u trùng t p trung t i v tr ng t 12 - 15 gi và ăn h t v tr ng hay ăn các tr ng ch ưa n k p ho c khơng n đn khi khơng cịn tr ng nào chúng m i phân tán tìm th c ăn. u trùng màu vàng khi m i n , l n đ s c màu đm. Trên kh p mình cĩ gai nh màu nâu đm m c th ng gĩc v i da. Chi ti t trong t ng tu i c a u trùng nh ư sau:
16. Tu i 1: c ơ th cĩ chi u dài t 1 - 1,2 mm và chi u r ng t 0,5 - 0,6 mm; tồn thân màu vàng, trên thân cĩ 6 hàng gai, phát tri n t 2 - 3 ngày, trung bình 2,9 ngày. Tu i 2: c ơ th cĩ kích th ưc 2,1 x 0,9 mm; màu vàng, 6 hàng gai trên thân đã hi n rõ, phát tri n t 2 - 4 ngày, trung bình 2,3 ngày. Tu i 3: c ơ th cĩ kích th ưc 3,5 x 1,2 mm; màu vàng, các chi ti t khác gi ng nh ư tu i 2 và phát tri n t 2 - 4 ngày, trung bình 2,7 ngày. Tu i 4 kéo dài t 4 - 5 ngày, trung bình 4,6 ngày. C ơ th cĩ kích th ưc kho ng 5 x 2 mm. Nh ng màu vàng nh t g n nh ư tr ng v i nhi u đm màu nâu đm trên thân và chuy n sang vàng khi s p v ũ hĩa. Nh ng cĩ chi u dài t 5 - 6 mm, r ng t 3 đn 4 mm. Nh ng phát tri n trong th i gian t 2 - 7 ngày và th ưng đưc hình thành m t d ưi lá. Tr ưc khi làm nh ng 1 ngày, u trùng n m b t đng, khơng ăn phá và màu s c cĩ thay đi chút ít, t vàng chuy n sang vàng nh t. u trùng g n ph n cu i b ng vào lá cây xong l t xác l n cu i đ thành nh ng. Trên mình nh ng cĩ vài đim đen, trong đĩ hai đm đen đu nh ng r t rõ, ph n cu i nh ng cĩ ph m t l p gai. TRI U CH NG GÂY H I Tri u ch ng và thành trùng b rùa (Ngu n: NSW Agriculture) C u trùng và thành trùng đu s ng m t d ưi lá, c p bi u bì và nhu mơ di p l c ca lá, ch cịn l i bi u bì trên và gân. M t s cao b rùa cĩ th c p ăn tr i lá trên cây và sau đĩ cĩ th t n cơng ti p ph n ng n, trái non và cu ng trái. u trùng cĩ kh năng ăn m nh h ơn thành trùng, nh t là u trùng tu i 4, ăn m nh g p 2 - 3 l n thành trùng. BI N PHÁP PHỊNG TR Th ăm ru ng th ưng xuyên và cĩ th b t u trùng, thành trùng và tr ng b ng tay ho c phun các lo i thu c tr sâu thơng d ng đ tr . Ru i đc lá Liriomyza trifolii (Burgess) H: Agromyzyiidae; B Hai Cánh (Diptera) KÝ CH ðây là lồi cơn trùng phá h i trên nhi u lo i cây nh ư b u bí d ưa leo d ưa gan, cà chua, t, đu nành, đu tr ng
17. ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Thành trùng r t nh , dài t t 1,3 - 1,5 mm, màu đen bĩng, nh ưng m t ph n c ơ th , gm c phi n mai trên ng c cĩ màu vàng. M t kép màu đen bĩng. Cánh tr ưc cĩ chi u dài kho ng 1,4 mm, r ng 0,60 mm. Cánh sau thối hĩa cịn r t nh , màu vàng nh t. B ng và chân cĩ nhi u lơng, chân màu vàng, đt chày và đt bàn màu đen, bàn chân 5 đt, đt cu i cĩ 2 mĩng cong màu đen. Tr ng r t nh , màu tr ng h ng, trịn, đưng kính kho ng 0,2 mm. u trùng cĩ chi u dài kho ng 2 mm, màu vàng nh t khi m i n , sau chuy n thành màu vàng đm. C ơ th cĩ 10 đt, mi ng d ng mĩc câu màu đen. Th i gian phát tri n ca u trùng t 3 - 4 ngày. Nh ng cĩ chi u dài kho ng 1,5 mm, r ng 0,7 mm. Th i gian phát tri n c a nh ng t 6 - 8 ngày. Thành trùng ru i đc lá (Ngu n: Chi c c BVTV An Giang) TRI U CH NG GÂY H I Thành trùng ho t đng m nh t 7 - 9 gi sáng và t 4 - 5 gi chi u. Thành trùng cái dùng b ph n đ tr ng r ch m t lá t o nhi u l . Trong s đĩ cĩ m t s l ch a tr ng, ch kho ng 1%, ph n l n các l cịn l i dùng làm th c ăn cho thành trùng cái và đc do ch t l ng ti t ra t v t chích. Các l đc th ưng xu t hi n chĩp lá hay d c theo 2 bìa lá. Tri u ch ng ru i đc lá trên lá c i b xanh và d ưa h u (Ngu n: Tr n Th Ba, ðHCT) Ru i gây h i cho cây b ng cách đc thành nh ng đưng ngo n ngoèo m t trên lá, lúc đu đưng đc nh , càng lúc càng to d n cùng v i s phát tri n c a c ơ th u trùng. ðưng đc xu t hin c hai m t lá nh ưng th y rõ nh t là m t trên lá. Khi tr ưng thành, dịi đc th ng bi u bì chui ra ngồi và làm nh ng trên m t lá hay trên các b ph n khác c a cây ho c buơng mình xu ng đt làm nh ng. Các v t đc kh p m t lá làm cho lá b khơ, trái nh, gi m ph m ch t c a trái, n u tr m tr ng làm n ăng su t gi m. BI N PHÁP PHỊNG TR
18. * Bi n pháp canh tác: + Làm s ch c chung quanh ru ng d ưa tr ưc khi xu ng gi ng. + Cày sâu sau khi thu ho ch. + Áp d ng màn ph nơng nghi p. + Xu ng gi ng đng lo t. * Bi n pháp sinh h c: Ngồi thiên nhiên ru i cĩ r t nhi u thiên đch. N u áp d ng thu c tr sâu nhi u s làm cho m t s ru i t ăng cao và t o thành d ch d dàng. * Bi n pháp hĩa h c: Nu m t s thiên đch trên 50% khơng c n áp d ng thu c đ tr ru i, nh ưng n u mt s thiên đch th p, khơng th kh ng ch m t s ru i thì nên áp d ng thu c khi cây con bt đu cĩ lá m m và lá th t đu tiên. nh ng vùng ru i cĩ điu ki n nhân m t s nhanh thì c n áp d ng thu c l i khi c n. Áp d ng thu c nhĩm g c lân ho c g c cúc, kt h p v i s d ng d u khống. B xít nâu Cyclopelta obscura Le Peletier et Serville H B Xít N ăm C nh (Pentatomidae); B Cánh N a C ng (Hemiptera) KÝ CH Lồi này đưc tìm th y trên h u h t các lo i đu, b u bí, d ưa, m ưp, cây ăn trái và mt s lo i c . ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Lồi này đưc tìm th y trên h u h t các lo i đu, b u bí, d ưa, m ưp, cây ăn trái và mt s lo i c . Thành trùng màu nâu đm, gi a ng c tr ưc cĩ m t đim vàng nh . B ng cĩ chi u ngang r ng h ơn 2 cánh x p l i, ph n d ư ra c a bng cĩ nh ng đm nh màu vàng cam. Cánh sau là cánh màng m ng màu nâu. Râu đu 5 đt, luơn h ưng v phía tr ưc. Th i gian s ng c a thành trùng t 2 - 4 tháng. Thành trùng đc và cái đưc phân bi t nh ư sau: Thành trùng đc cĩ chi u dài c ơ th t 13 - 14 mm, cu i b ng h ơi nh n, m t d ưi c a bng khơng cĩ nh ng đưng g ch ngang rõ r t; ph n b ng đư a ra kh i cánh màu vàng cam khơng n i rõ.
19. Thành trùng cái c ơ th to h ơn, dài t 14 - 18 mm, cu i b ng trịn, màu s c m t d ưi bng và ph n nhơ ra kh i cánh cĩ màu s c rõ ràng. M t thành trùng cái đ t 100 - 200 tr ng. Tr ng màu nâu, dài t 35 - 40 mm. Tr ng đưc đ thành hàng m t trên thân, đơi khi c trên lá và trái. S tr ng trên m i r t thay đi, t 7 - 100 cái. ðơi khi tr ng đưc đ r i rác t 3 - 5 cái. Th i gian tr ng t 12 - 15 ngày. Tr ng b xít n r t đng lo t, t 1 - 2 ngày, v i t l kho ng 80-100%; khi s p n tr ng chuy n sang màu nâu đm. Lúc n u trùng đi n p v tr ng và dùng c đng c a thân mình tr i ra ngồi, kho ng 40 phút sau u trùng khơ l i và c đng bình th ưng. Sau khi n u trùng t p trung quanh tr ng 3 - 4 ngày sau m i phân tán đi n ơi khác. u trùng cĩ 5 tu i, phát tri n t 60 - 80 ngày. Chi ti t trong t ng tu i c a u trùng nh ư sau: - Tu i 1: khi m i n dài kho ng 1,2 mm, màu đen, mình trịn, trên mình cĩ nh ng vân màu vàng nh t n i lên, râu đu 4 đt. M t kép màu đ. Kho ng ngày th hai sau khi n u trùng b t đu ho t đng r t nhanh nh n và 3 ngày sau ph n b ng c a u trùng trịn lên và cĩ màu đ t ươ i, t 1 - 2 ngày sau thì thay da, u trùng tu i này thay da r t đng lo t. - Tu i 2: kích th ưc c ơ th dài t 2 - 3 mm, chung quanh b ng cĩ rìa vàng. tu i này b xít b t đu chích hút lá cây. ngồi đng, ban ngày b xít th ưng tr n d ưi nách lá ho c nh ng k h c a cành và thân chính c a cây. Tu i 2 phát tri n t 5 đn 7 ngày, trung bình 6 ngày. - Tu i 3: c ơ th dài t 3 - 5 mm. Nh ng đưng vân trên b ng đã n i rõ. B xít b t đu tn cơng đưc trái. Giai đon này kéo dài t 8 - 10 ngày, trung bình 7,5 ngày. - Tu i 4: c ơ th dài t 5 - 7 mm, phát tri n t 9 - 23 ngày, trung bình 21,8 ngày. Mm cánh đã b t đu xu t hi n. - Tu i 5: c ơ th dài t 7 - 9 mm, nh ng đưng vân trên b ng r t rõ và phát tri n t 27 - 31 ngày, trung bình 29 ngày. Thành trùng và u trùng (Ngu n: Tr n V ăn Hai, ðHCT) TRI U CH NG GÂY H I Thành trùng sau khi b t c p t 1 - 3 ngày thì b t đu đ tr ng. S l ưng tr ng đ cao nh t ngày đu và gi m khá nhi u ngày th ba. Sau khi n u trùng khơng ăn mà ch c n đ m đ đ s ng. T tu i 2 tr đi, u trùng bt đu phân tán đi chích hút các b ph n c a cây. Ph n th t chung quanh v t chích b sưng và c ng. ði v i cây đu nành, b xít chích hút làm cho cây đu b khơ khi cây
20. ch ưa t i giai đon chín h n; trái b chích cĩ qung đen ngồi v , n u trái cịn non thì ht b lép ho c n u phát tri n đưc thì trái r t nh , trái v n t ươ i xanh mà khơng vàng khơ nh ư bình th ưng, lơng t ơ trên v trái b khơ. Lồi này cĩ t p quán s ng t p trung, 1 cây s th y c u trùng và thành trùng cùng tp trung d c theo thân và trên nh ng trái cĩ lá đu che mát. Lúc tr i n ng g t b xít th ưng n d ưi lá ho c d c thân cây, ph n cĩ lá che mát. Thành trùng và u trùng tu i 4 - 5 ăn phá r t m nh. M t s k t qu nghiên c u cho th y v i m t s 10 con trên m t cây đu b xít cĩ th làm thi t h i n ăng su t t 50 - 60% và v i m t s kho ng 20 con/cây h u nh ư khơng thu ho ch đưc gì. BI N PHÁP PHỊNG TR Di t c quanh n ơi tr ng, tránh tr ng nh ng cây cĩ cùng ký ch . Cĩ th b t u trùng và thành trùng b ng tay ho c áp d ng thu c hĩa h c đ tr n u m t s b xít đt kho ng 10 con/cây. Nh n đ Tetranychus sp. H: Tetranychidae; B Acarina. KÝ CH Nh n đ cĩ di n phân b r t r ng và gây h i trên nhi u lo i cây khác nhau nh ư b u bí dưa, ch y u là d ưa h u, cà chua, cà tím, các lo i đu, đu đ ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Thành trùng hình b u d c, thân r t nh kho ng 0,4 mm, thành trùng đc cĩ kích th ưc nh , kho ng 0,3 mm. Tồn thân ph lơng l ưa th ưa và th ưng cĩ màu xanh, tr ng hay đ v i đm đen 2 bên thân mình. Nh n cĩ 8 chân, thành trùng cái màu vàng nh t hay h ơi ng sang màu xanh lá cây. Nhìn xuyên qua c ơ th cĩ th th y đưc hai đm màu đm bên trong, đĩ là n ơi ch a th c ăn. Sau khi b t c p, thành trùng cái bt đu đ tr ng t 2 - 6 ngày, m i nh n cái đ kho ng 70 tr ng. Nh n đ đang đ tr ng Tr ng r t nh , hình c u, bĩng láng và đưc g n ch t vào m t d ưi c a lá, th ưng là nh ng n ơi cĩ t ơ do nh n t o ra trong khi di chuy n. Kho ng 4 - 5 ngày sau tr ng n . u trùng nh n đ r t gi ng thành trùng nh ưng ch cĩ 3 đơi chân. Nh ng u trùng s
21. n ra thành trùng cái thay da 3 l n trong khi nh ng u trùng s n ra thành trùng đc thay da ch cĩ 2 l n. Giai đon u trùng phát tri n t 5 - 10 ngày. Nh n đ hồn t t m t th h t 20 - 40 ngày. Thi t h i do nh n đ m t d ưi lá d ưa h u (Ngu n: Tr n V ăn Hai, ðHCT) TRI U CH NG GÂY H I Nh n di chuy n r t nhanh và nh t ơ m ng bao thành m t l p m t d ưi lá nên trơng lá cĩ màu tr ng d ơ do l p da đ l i sau khi l t cùng v i b i và nh ng t p ch t khác. C u trùng và thành trùng nh n đ đu chích hút mơ c a lá cây làm cây b m t màu xanh và cĩ màu vàng và sau cùng lá s b khơ đi. Màu vàng c a lá d nhìn th y nh t là m t d ưi lá, làm gi m ph m ch t và n ăng su t trái. BI N PHÁP PHỊNG TR Thiên đch cĩ vai trị r t quan tr ng trong vi c h n ch m t s nh n đ nh ư: - Nh n đ Galandromus (Metaseiulus) occidentalis, lồi này cĩ cùng kích th ưc v i nh n gây h i nh ưng thi u các ch m và cĩ màu vàng nh t đn màu đ nâu, kh n ăng di t nh n c a lồi này khơng cao l m. - Bù l ch 6 ch m Scolothrips sexmaculatus cĩ 3 ch m màu s m trên m i cánh tr ưc, bù l ch bơng Frankliniella occidentalis cĩ màu t vàng chanh sáng đn nâu s m. - B rùa Stethorus sp. - B xít nh Orius tristicolor và Chysoperla carnea c ũng là thiên đch c a nh n đ. Nh n đ r t khĩ tr vì r t nh và th ưng s ng g n gân lá, n ơi thu c tr sâu r t khĩ ti p xúc, h ơn n a, nh n t o l p qu n th r t nhanh nên m t s t ăng nhanh và nhi u. Cĩ th s d ng các lo i thu c tr nh n nh ưng ph i đ ý đn qu n th thiên đch. Bù l ch Thrips palmi Karny H: Thripidae; B : Thysanoptera PHÂN B KÝ CH Lồi bù l ch này cĩ di n phân b r t r ng và cĩ th t n cơng trên nhi u lo i cây tr ng. ÐC ÐI M HÌNH THÁI VÀ SINH H C
22. Bù l ch cĩ c ơ th r t nh , kho ng 1 mm, màu nâu nh t. Mi ng phát tri n cho vi c chích hút. Chân c a bù l ch r t đc bi t là đt bàn khơng cĩ mĩng mà t n cùng b ng mt m nh nh . Tr ng bù l ch hình trái th n, n trong th i gian t 3 - 10 ngày. u trùng r t gi ng thành trùng nh ưng màu nh t h ơn, phát tri n trong t 4 - 7 ngày. Thành trùng t 8 - 18 ngày, vịng đi kho ng 25 ngày. TP QUÁN SINH S NG VÀ GÂY H I Tri u ch ng chùn đt trên d ưa h u (Ngu n: Tr n Th Ba, ðHCT) Thành trùng và vịng đi bù l ch (Ngu n: NSW Agriculture) Bù l ch th ưng đ tr ng trong mơ lá. C u trùng và thành trùng bù l ch th ưng s ng m t d ưi lá và hay chui vào g n gân đ tr n, do đĩ r t khĩ nhìn th y, và thu c tr sâu c ũng r t khĩ ti p xúc đưc v i chúng. Bù l ch th ưng chích cho nh a cây ch y ra đ hút ăn, đơi khi cịn c p c mơ lá ho c cây. Lá cây b bù l ch gây h i s cĩ d ng qu ăn queo, lá non bi n d ng và b cong xu ng phía d ưi. BI N PHÁP PHỊNG TR - ðt các tàn d ư th c v t. - Áp d ng màn ph nơng nghi p. - Dùng b y màu vàng đt vào r y t khi cây con đn lúc tr hoa đ xác đnh m t s và quy t đnh khi nào áp d ng thu c. - Bù l ch r t khĩ tr vì n ơi n náu c ũng nh ư kh n ăng quen thu c r t nhanh. Cĩ th l i dng thiên đch đ kh ng ch m t s bù l ch. N u s d ng thu c hố h c đ tr và nên thay đi thu c th ưng xuyên đ tránh bù l ch quen thu c. Dùng thu c Actara ho c Vertimec k t h p v i d u khống. Ry m m Aphis gossypii Glover H: Aphididae; B Homoptera ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Thành trùng cĩ hai d ng: Dng khơng cánh: c ơ th dài t 1,5 - 1,9 mm và r ng t 0,6 - 0,8 mm. Tồn thân màu
23. xanh đen, xanh th m và cĩ ph sáp; m t ít cá th cĩ d ng màu vàng xanh. Dng cĩ cánh: c ơ th dài t 1,2 - 1,8 mm, r ng t 0,4 - 0,7 mm. ðu và ng c màu nâu đen, b ng màu vàng nh t, xanh nh t, cĩ khi xanh đm, phi n l ưng ng c tr ưc màu đen. M t kép to. ng b ng đen. u trùng, thành trùng khơng cánh và cĩ cánh (Ngu n: NSW Agriculture) TRI U CH NG GÂY H I u trùng và thành trùng t p trung m t d ưi lá, nh t là đt non, bơng, ch i hút nh a làm cho các ph n y b khơ héo ho c đ l i nh ng v t thâm đen trên lá. Trên cây d ưa , r y gây h i tr m tr ng n u t n cơng các dây chèo hay đnh sinh tr ưng. Ry m m th ưng t p trung v i s l ưng l n đt non làm lá b qu ăn queo và phân ti t ra thu hút nhiu n m đen bao quanh làm nh h ưng đn s phát tri n c a trái. ði v i b u bí trong giai đon cĩ hoa n u b lồi này t n cơng v i m t s cao thì hoa d b r ng, nh t là vào th i k ỳ cho trái non, gây hi n t ưng r ng trái hay trái b méo mĩ. Trên cây bơng v i, nh ng d ch m t do r y ti t ra r ơi vào qu nang và lá đang m ra s là mơi tr ưng cho n m m c phát tri n và gây khĩ kh ăn cho vi c thu ho ch bơng v i. Ngồi ra, r y cịn là tác nhân truy n b nh virus cho cây. Sau cùng làm cây b m t s c, lùn và ch t. BI N PHÁP PHỊNG TR Nh t và chơn vùi các ph n cĩ r y gây h i. Khơng nên bĩn nhi u phân đm. Ry m m nhân m t s r t nhanh nên th ưng xuyên ki m tra đng ru ng đ phát hi n kp th i và phịng tr đúng lúc thì c ũng t ươ ng đi d di t. Cĩ th s d ng các lo i thuc tr sâu thơng d ng đ tr . Vì r y m m truy n b nh virus nên thu c tr sâu ch cĩ th di t đưc r y mà khơng hn ch đưc b nh, nh ưng n u áp d ng thu c s m, di t đưc s l n r y giai đon đu thì kh n ăng truy n virus c a r y khơng nhi u. S d ng thu c tr sâu nên đ ý đn qu n th thiên đch c a r y m m.
24. Ru i đc trái Dacus cucurbitae Coquillet (Bactrocera cucurbitae ) H: Trypetidae; B Diptera KÝ CH Ru i gây h i trên các lo i cây nh ư d ưa, b u bí, m ưp, t ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Ru i cĩ hình dáng t ươ ng t ru i đc trái cây nh ưng khác nhau là ph n ng c cĩ m t vch màu vàng ngay gi a ng c và cánh cĩ màu đc h ơn và cánh tr ưc cĩ m t v t màu đm n m ngang đu cánh. Tr ng hình b u d c màu tr ng bĩng. Th i gian tr ng t 2 - 4 ngày Dịi màu tr ng ngà, đu nh n. Th i gian phát tri n c a dịi t 7 - 11 ngày. Nh ng hình tr , màu vàng khi m i hình thành, nh ưng khi s p v ũ hố cĩ màu nâu, n m trong đt. Th i gian nh ng t 8 - 10 ngày. Chu k ỳ sinh tr ưng c a ru i t 16 - 23 ngày. Thành trùng ru i đc trái (Ngu n: Hiroyuki Kuba & Masaaki Yamagishi) TRI U CH NG GÂY H I Thi t h i trên trái kh qua và t (Ngu n: Tr n Th Ba, ðHCT) Ru i cái đ tr ng vào bên trong trái thành t ng chùm. Dịi n ra đc lịn thành đưng hm bên trong trái làm cho trái b h ư th i. Khi s p làm nh ng dịi buơng mình xu ng đt làm nh ng d ưi m t đt m t l p khơng sâu l m, nh ưng trong mùa m ưa dịi làm nh ng ngay bên trong trái. BI N PHÁP PHỊNG TR Luân canh các lo i cây tr ng khơng ph i là ký ch c a ru i nh ư lúa, nh t là vi c cho ru ng ng p n ưc s làm ch t nh ng r t nhi u
25. Bao trái l i đ tránh ru i đ tr ng vào. Thu gom các trái h ư đ thu hút thành trùng t i xong di t b ng thu c tr sâu hay đt.
26. Sâu Hi Các Loi ðu
27. Dịi đc thân đu H: Agromyziidae; B Diptera ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C 1. Lồi Ophiomyia phaseoli Tryon Cĩ ký ch g m nhi u l ai đu nh ư đu xanh, đa, cơ-ve, tr ng, đen Lồi n y t n cơng khi cây cịn r t non, v a cĩ 2 lá t di p đu tiên, nên d làm ch t cây con khi cĩ t 2 con dịi tr lên trong m t cây. Thành trùng là lo i ru i r t nh , màu đen, th ưng th y đu trên lá non vào bu i sáng. Con cái dùng ng nh n cu i b ng đ đ t ng tr ng vào trong m i l đc trên m t lá. Tr ng n sau đ 2 ngày. u trùng đc thành đưng h m ngo n ngoèo trên m t lá ri đc qua cu ng đ vào thân và đc xu ng g c đ làm nh ng trong ph n v c a g c cây con. u trùng cĩ 3 tu i và th i gian phát tri n làm h i cây đu lâu đ 7-10 ngày. Nh ng cĩ hình tr , màu nâu bĩng và kéo dài đ 7 ngày. Thành trùng, nh ng và u trùng (Ngu n: 2. Melanagromyza sojae Zehntner Ch t n cơng cây đu nành mà thơi. Lồi này c ũng đ tr ng trên lá non và u trùng n ra c ũng đc ngo n ngoèo trên phi n lá r i m i qua cu ng đ đc vào thân cây. Tuy nhiên, trong thân chúng đc ph n r ng c a tr trung tâm nên khơng làm ch t cây con mà th ưng ch gây ch t nhánh non và cây đu b ch m phát tri n. Nh ng n m trong ph n lõi thân cây đu nành. Chu k ỳ sinh tr ưng cùng t ươ ng t nh ư trên. Thành trùng, nh ng, tri u ch ng thi t h i (Ngu n: Chi c c BVTV An Giang) BI N PHÁP PHỊNG TR Cách phịng tr thơng th ưng là r i thu c tr sâu d ng h t nh ư BASUDIN 10H vào lúc t a đu, chung v i phân bĩn và tro tr u đ b o v cây con trong vịng 2 tu n đu là đ. Khi c n thi t, cĩ th phun BASUDIN 50EC đ tiêu di t.
28. Sâu xanh Heliothis armigera Hübner H Ngài ðêm (Noctuidae); B Cánh V i Lepidopera ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C ðây c ũng là lồi sâu đc trái b p và trái cà chua. Sâu cĩ kích th ưc khá l n, màu xanh lc v i 2 s c nâu m gi a l ưng và 2 s c tr ng l n ch y d c 2 bên hơng. Sâu th ưng th y cĩ chi u dài đ 20-30 mm, n m t d ưi lá và ăn l ng lá thành nhi u l l n. Sâu phát tri n qua 5 tu i, lâu 15-20 ngày r i chui xu ng đt đ làm nh ng, ho c trong trái hay lá khơ. B ưm ho t đng ban đêm, đeo tr ng r i r c trên lá ho c trái non và tr ng n sau 3- 4 ngày. B ưm dài đ 20 mm, s i cánh r ng 35-40 mm, cánh tr ưc màu vàng nâu v i bìa cánh cĩ v t nâu đm và 1 đm đen gi a cánh, cánh sau màu tr ng nh ưng l i cĩ 1 v t đen l n bìa cánh. B ưm s ng lâu và đ 300-500 tr ng, r i rác trên lá non ho c bơng, trái non. u trùng gây h i b p, lá đu, trái cà chua Thành trùng, tr ng sâu xanh (Ngu n: NSW Agriculture) Th i gian phát tri n và ăn phá c a sâu lâu đ 2-3 tu n l , và chu k ỳ sinh tr ưng đ 1,5-2 tháng. BI N PHÁP PHỊNG TR Th ưng xuyên quan sát ru ng đu, nh t là t sau khi tr ng đn 1 tháng tu i lá ch ưa giao nhau, đ phát hi n tr ng và k p th i ngt b . Sâu cĩ kh n ăng kháng thu c cao nên r t khĩ tr b ng các l ai thu c sâu thơng th ưng. Nên b t sâu b ng tay k t h p v i vi c phun thu c, đc bi t là l ai g c cúc t ng h p (Pyrethroids) vì cĩ bi t tính cao l i mau phân h y trong đt. Lồi sâu này th ưng hay b mt lo i siêu vi khu n (vi rút) thu c nhĩm NPV t n cơng ngồi đng. Tránh tr ng xen canh v i b p, cà chua, thu c lá vì đu là cây ký ch c a chúng. Sau m i v nên x i đt r i ph ơi i m t th i gian đ di t nh ng c a sâu cịn n l i trong đt. Khi c n thi t, dùng các lo i thu c nh ư MATCH, CYPERAN đ phịng tr .
29. Sâu xanh da láng Spodoptera exigua Hübner H Ngài ðêm (Noctuidae); B Cánh V y (Lepidopera) ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Hình d ng r t gi ng sâu xanh nh ưng nh con h ơn (dài 10-15 mm), da xanh l c v i 2 sc vàng nâu ch y d c 2 bên thân mình, khơng cĩ u gai trên l ưng nh ư sâu xanh. Bưm nh h ơn, màu nâu và cĩ 1 đm vàng gi a cánh r t đc s c. B ưm c ũng đ tr ng ban đêm trên lá nh ưng thành t ng t 20-30 tr ng cĩ ph lơng tr ng do chùm lơng cu i b ng c a con cái. Chu k ỳ sinh tr ưng c a sâu kho ng 1 tháng, ng n h ơn nhi u so v i sâu xanh hay các lồi sâu khác cùng h Noctuidae. Cĩ l vì v y mà sâu phát tri n và gia t ăng m t s r t nhanh, lây lan r t d vì chúng c ũng ăn c t, hành, cà chua, b p và kháng thu c r t m nh. Thành trùng (Ngu n: Chi c c BVTV An Giang), u trùng gây h i lá hành (Ngu n: Tr n Thanh H i, ðHCT) BI N PHÁP PHỊNG TR Cũng áp d ng chi n l ưc t ươ ng t nh ư đi v i sâu xanh nh ưng c n chú thêm các đim sau đây: Sâu gia t ăng m t s nhanh h ơn và kháng thu c c ũng m nh h ơn; nên chú ý ki m tra k khi cây đu cịn non đ cĩ th b t sâu ho c tr ng, hay c n l m thì phun thu c ng ăn ch n k p th i khơng cho b c phát m t s , nh t là trong v Xuân - Hè là mùa cĩ m t s sâu cao nh t. Vào cu i v Xuân - Hè thì m t s c a các lịai thiên đch th ưng t ăng cao nh ư n m ký sinh, vi rút NPV, ong kén tr ng Do đĩ nên h n ch s d ng thu c sâu vào lúc này đ b o v chúng. Khi c n thi t, cĩ th phun các lo i thu c nh ư SUCCESS ho c MATCH đ phịng tr .
30. Sâu đc trái đu xanh Maruca testulalis Geyer H: Pyralidae; B Lepidopera ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Con tr ưng thành là lo i b ưm nh , s i cánh đ 20 mm, cĩ màu tr ng v i nhi u đm và v n nâu r t đc s c trên c 2 cánh, h at đng vào ban đêm, ban ngày đu tr n trong lá. B ưm đ tr ng t ng cái trên hoa ho c trái non. u trùng cĩ màu tr ng ho c nâu l t v i nhi u đm đen trên kh p thân mình, ăn bơng ho c đc trái non, cĩ th i gian phát tri n kho ng 10 ngày. Chu k ỳ sinh tr ưng lâu đ 3 tu n đn 1 tháng. ðây là lồi sâu cĩ ph ký ch r t r ng g m đu xanh, tr ng, đen, đũa, cơ-ve, bơng so đũa Trên đu xanh, nơng dân th ưng g i là “sâu nhíu” vì chúng th ưng đ tr ng trên chùm bơng non và sâu n ra nh t ơ nhíu chùm bơng l i đ ăn bên trong. Khi đu cĩ trái thì sâu đc vào và ăn lu n bên trong trái non, th i phân ra ngồi. Giai đan này chúng th ưng gây h i n ng nh t là cho đu cơ-ve và đu đũa vì làm m t giá tr trái t ươ i, nên ng ưi tr ng m i phun thu c r t nhi u l n đn c n ngày thu h ach. u trùng, tri u ch ng (Tr n Th Ba, ðHCT)- thành trùng (NSW Agriculture) BI N PHÁP PHỊNG TR 1. Nên tr ng đng l at đ d theo dõi và phịng tr k p th i. 2. ði v i đu rau ăn trái t ươ i nh ư đu đũa và cơ-ve, khơng nên r i thu c h t ho c phun thu c cĩ g c Lân h u c ơ c n ngày thu h ach vì thu c s l ưu b đc nguy hi m cho ng ưi tiêu dùng. Thu c vi sinh BT cĩ ch a đc t và bào t vi khu n Bacillus thuringiensis , th ưng r t cĩ hi u qu đi v i sâu thu c h Pyralidae này. Nên tr n thu c hĩa h c v i thu c BT đ v a t ăng hi u l c v a ít b sâu kháng thu c. 3. Khi c n thi t, dùng các lo i thu c nh ư MATCH 050EC ho c PERAN 50EC đ phịng tr .
31. Sâu đc trái đu nành Etiella zinkenella Treitschke H: Phycitidae; B Lepidopera ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Lồi này ch th y t n cơng đu nành mà khơng th y trên các l ai đu khác. B ưm nh , si cánh đ 15 mm, màu vàng nâu nên r t ti p v i màu lá đu khơ, ho c thân và trái đu sp chín. B ưm đ tr ng vào ban đêm, r i rác trên v trái đu non v a cĩ h t phát tri n. Sâu n ra đc ngay vào trong trái và luơn bên trong ăn d n t h t này đn h t khác. Do đĩ, th ưng ít th y trái cĩ l đc nh ưng khi tách trái ra thì l i th y cĩ sâu l n bên trong. Sâu cĩ th ăn c trái hay ch làm m h t, gi m ph m ch t h t đu. Vịng đi lâu đ 1 tháng và giai đan sâu ăn h t kéo dài đ 2 tu n. Khi ăn h t trái này sâu th ưng chui ra ngồi đ đc sang trái khác nên lo i đu cĩ trái chùm đĩng khít d b thi t h i nhi u h ơn. Thành trùng, tr ng, u trùng trong trái đu nành (Ngu n: Chi c c BVTV An Giang) BI N PHÁP PHỊNG TR 1. Nên xu ng gi ng đng l at ho c tr ng các gi ng s m cĩ chu ky sinh tr ưng ng n đ thu ho ch tr ưc cao đim phát tri n c a sâu. 2. Cĩ th k t h p tr n thu c vi sinh BT v i thu c hĩa h c cĩ b đc mau phân h y. ði vi đu nành rau thì nên theo dõi m t s b ưm m i xâm nh p vào ru ng đ cĩ th phun thu c s m di t b ưm ho c sâu non cịn c p ăn ngồi v trái non tr ưc khi đc vào trong trái. Nên th t c n th n trong vi c ch n l ai thu c và quy t đnh cĩ nên phun hay khơng vì đây c ũng là l ai đu ăn trái t ươ i. 3. Khi c n thi t, dùng các lo i thu c nh ư MATCH 050EC ho c PERAN 50EC đ phịng tr .
32. B xít ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C a. B xít xanh thu c h Pentatomidae, b Hemiptera và cĩ 2 lồi ph bi n: B xít xanh Nezara viridula Linnaeus Thành trùng cĩ hình ng ũ giác, màu xanh l c sáng, dài kho ng 12 mm. Hai bên gĩc vai cĩ 2 ch m đen nh , râu đu 5 đt v i 2 đt cu i màu đ nâu và to h ơn các đt chân râu. Bàn chân cĩ 3 đt, ph nhi u lơng t ơ. Thành trùng s ng lâu 1-2 tháng. Tr ng hình tr trịn, màu vàng sáng, chuy n sang màu đ tr ưc khi n . Tr ng đ thành kh i x p nhi u hàng m t d ưi phi n lá. Tr ng n trong vịng 5-7 ngày. u trùng cĩ 5 tu i, phát tri n t 18 - 28 ngày v i kích th ưc và màu s c thay đi: tu i 1 s ng t p trung, tu i 2 b t đu phân tán và cĩ màu đ nâu, tu i 3 chuy n d n sang màu xanh l c, tu i 4 và 5 cĩ màu xanh l c v i m m cánh phát tri n. Tr ng, u trùng, thành trùng b xít xanh (Ngu n: Chi c c BVTV An Giang) B xít xanh vai vàng Piezodorus rubrofasciatus Fabricius Thành trùng cĩ hình d ng t ươ ng t nh ư b xít xanh nh ưng cĩ m t b ăng vàng v t ngang ph n tr ưc c a ng c. Vịng đi c ũng t ươ ng t nh ư N. viridula. B xít xanh vai vàng đang b t c p (Ngu n: Chi c c BVTV An Giang) b. B xít nâu dài, Riptortu s spp. (Coreidae, Hemiptera) Thành trùng cĩ hình d ng thon dài, c ơ th cĩ chi u dài t 14 - 16,5 mm, chi u ngang t 2 - 3 mm, màu nâu xanh, trên 2 cĩ hai gai nh n 2 bên, râu đu màu đen. D c theo mép đùi sau v phía b ng cĩ 1 hàng gai g m 7 gai, trong đĩ cĩ 4 gai phát tri n. ðt chày chân sau h ơi cong v phía b ng. Thành trùng s ng lâu và đ hàng tr ăm tr ng. Tr ng hình bán c u, m i đ màu vàng xanh, khi s p n thành s m, x p thành cĩ nhi u hàng trên phi n lá. u trùng cĩ 5 tu i, màu nâu s m và phát tri n trong vịng 2- 3 tu n.
33. B xít cĩ th xu t hi n s m và chích hút trên đt non, nh ưng ch y u là giai đan đã cĩ trái, c thành trùng l n u trùng đu chích hút trái non và c khi trái đã già trong mùa m ưa. BI N PHÁP PHỊNG TR Nên tr ng s m h ăc đng l at, luân canh v i các cây khác khơng cùng ký ch . S dng thu c hĩa h c nên l ưu ý d n s l ưu b đc trên trái đu rau. Khi c n thi t, dùng các lo i thu c nh ư BIAN 40EC đ phịng tr . Rp đu H: Aphididae; B Homopera ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Gi là r p đu vì đây là l ai r y m m khơng cánh, th ưng th y bu thành đám quanh đt ho c bơng và trái non đ chích hút làm cho đt b qu n, bơng b r ng và trái b lép. Cĩ 2 lịai ph bi n và khác nhau v cây ký ch : - Aphis craccivora Koch: R t ph bi n, t n cơng đt và trái non c a h u h t các l ai đu - đc bi t là đu xanh, đu đa và cơ-ve. R p đu cịn non cĩ màu tím, khi tr ưng thành cĩ màu đen bĩng, c ũng khơng cĩ cánh và đ th ng ra con nên m t s cĩ th gia tăng r t nhanh, gây h i mau chĩng. Ch khi nào h t th c ăn, m t s quá đơng ho c b thiên đch t n cơng n ng chúng m i phát sinh d ng thành trùng cĩ cánh đ di chuy n đi tìm ngu n th c ăn m i. Thành trùng, u trùng (Ngu n: NSW Agriculture), qu n th r y m m trên trái (Ngu n: Tr n Th Ba, ðHCT) - Aphis glycines Matsumura: C ơ th màu xanh l c vàng, ng c và đu cĩ màu đen hay xanh l c đm, b ng màu nh t, dài t 1,7 - 2 mm, r ng t 0,7 - 0,9 mm. Râu màu tr ng bn nh ưng các đt roi râu màu nâu đen, ng n h ơn c ơ th . Vịi chích hút kéo dài v ưt kh i đt ch u chân gi a. ng b ng màu nâu. D ng khơng cánh cĩ c ơ th màu vàng xanh đn vàng t ươ i, 2 m t đen, râu ng n h ơn 1/2 thân mình và cĩ màu tr ng gi ng nh ư chân, dài t 1,5 - 2 mm, r ng t 0,7 đn 1,2 mm. Các đc đim khác đu gi ng
34. nh ư d ng cĩ cánh. Chúng hút nh a và th i phân l ng cịn ch a r t nhi u đưng nên th ưng quy n r ki n đn ăn và b o v chúng kh i b thiên đch t n cơng. ðiu nguy hi m là chúng cĩ th truy n b nh Kh m Vàng làm cho lá đu co rúm và cây khơng ra trái. Thành trùng (Ngu n: NSW Agriculture) và tri u ch ng (Ngu n: University of Wisconsin) BI N PHÁP PHỊNG TR Th ưng khơng ph i phịng tr gì c vì chúng cĩ r t nhi u thiên đch nh ư các lịai b rùa, ki n s ư t (Chrysopidae, Neuroptera), các lịai dịi thu c h Syrphidae (Diptera) ð ng ăn ng a vi c truy n b nh vi rút thì nên tr ng s m ho c tìm cách l ai tr cây b b nh. Khi c n thi t, dùng các lo i thu c nh ư ACTARA 25WG đ phịng tr .
35. Sâu Hi Cà Chua
36. Ry ph n tr ng Bemisia tabaci Gennadius H: Aleyrodidae ; B Cánh ðu: Homoptera ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Ry ph n tr ng là lồi cĩ ph kí ch r t r ng gây h i trên nhi u lo i cây tr ng nh ư cây bơng v i, d ưa b u bí, rau màu các lo i và nhi u lo i cây tr ng khác Con tr ưng thành dài 0.75-1.4 mm, s i cánh dài 1.1-2mm. Hai đơi cánh tr ưc và sau dài b ng nhau. Tồn thân và cánh đưc ph b i m t l p ph n màu tr ng. M t kép cĩ mt rãnh ngang chia thành hai ph n g n gi ng hình s tám. Râu đu cĩ sáu đt, chân dài và m nh, b ng cĩ chín đt. Sâu non màu vàng nh t, khi m i n cĩ chân, bị d ưi m t lá, r i c đnh m t ch dưi m t lá. Sau khi l t xác chuy n sang tu i 2 thì sâu non khơng cịn chân, cĩ th nhìn rõ m t kép và râu đu Thành trùng, u trùng (Ngu n: Tr n V ăn Hai, ðHCT), u trùng c n nh (Ngu n: NSW Agriculture) C u trùng và thành trùng đu chích hút nh a cây làm ch t mơ th c v t, và ti t n ưc bt làm lan truy n m m b nh đc bi t là virus gây b nh xo ăn lá cà chua. Tri u ch ng b nh xo ăn lá cà chua do virút BI N PHÁP PHỊNG TR V sinh đng ru ng, t a b các lá g c đ v ưn cây thơng thống h n ch n ơi n n p ca chúng. Ry ph n tr ng cĩ r t nhi u lồi thiên d ch trong t nhiên bao gm các lồi n m kí sinh, ong kí sinh và c các lồi thiên đch ăn th t Cĩ th s d ng các lo i thu c hố h c đ di t r y ph n tr ng nh ư: Applaud 10WP, Baythroid 5SL, Trebon 10EC, Pegasus 500SC, k t h p v i d u khống.
37. Ru i đc lá Liriomyza trifolii (Burgess) H: Agromyzyiidae; B Hai Cánh (Diptera) KÝ CH ðây là lồi cơn trùng phá h i trên nhi u lo i cây nh ư b u bí d ưa leo d ưa gan, cà chua, t, đu nành, đu tr ng ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Thành trùng r t nh , dài t t 1,3 - 1,5 mm, màu đen bĩng, nh ưng m t ph n c ơ th , gm c phi n mai trên ng c cĩ màu vàng. M t kép màu đen bĩng. Cánh tr ưc cĩ chi u dài kho ng 1,4 mm, r ng 0,60 mm. Cánh sau thối hĩa cịn r t nh , màu vàng nh t. B ng và chân cĩ nhi u lơng, chân màu vàng, đt chày và đt bàn màu đen, bàn chân 5 đt, đt cu i cĩ 2 mĩng cong màu đen. Tr ng r t nh , màu tr ng h ng, trịn, đưng kính kho ng 0,2 mm. u trùng cĩ chi u dài kho ng 2 mm, màu vàng nh t khi m i n , sau chuy n thành màu vàng đm. C ơ th cĩ 10 đt, mi ng d ng mĩc câu màu đen. Th i gian phát tri n ca u trùng t 3 - 4 ngày. Nh ng cĩ chi u dài kho ng 1,5 mm, r ng 0,7 mm. Th i gian phát tri n c a nh ng t 6 - 8 ngày. Thành trùng ru i đc lá (Ngu n: Chi c c BVTV An Giang) TRI U CH NG GÂY H I Thành trùng ho t đng m nh t 7 - 9 gi sáng và t 4 - 5 gi chi u. Thành trùng cái dùng b ph n đ tr ng r ch m t lá t o nhi u l . Trong s đĩ cĩ m t s l ch a tr ng, ch kho ng 1%, ph n l n các l cịn l i dùng làm th c ăn cho thành trùng cái và đc do ch t l ng ti t ra t v t chích. Các l đc th ưng xu t hi n chĩp lá hay d c theo 2 bìa lá. Tri u ch ng ru i đc lá trên lá c i b xanh và d ưa h u (Ngu n: Tr n Th Ba, ðHCT) Ru i gây h i cho cây b ng cách đc thành nh ng đưng ngo n ngoèo m t trên lá, lúc đu đưng đc nh , càng lúc càng to d n cùng v i s phát tri n c a c ơ th u
38. trùng. ðưng đc xu t hi n c hai m t lá nh ưng th y rõ nh t là m t trên lá. Khi tr ưng thành, dịi đc th ng bi u bì chui ra ngồi và làm nh ng trên m t lá hay trên các b ph n khác c a cây ho c buơng mình xu ng đt làm nh ng. Các v t đc kh p m t lá làm cho lá b khơ, trái nh , gi m ph m ch t c a trái, n u tr m tr ng làm n ăng su t gi m. BI N PHÁP PHỊNG TR * Bi n pháp canh tác: + Làm s ch c chung quanh ru ng d ưa tr ưc khi xu ng gi ng. + Cày sâu sau khi thu ho ch. + Áp d ng màn ph nơng nghi p. + Xu ng gi ng đng lo t. * Bi n pháp sinh h c: Ngồi thiên nhiên ru i cĩ r t nhi u thiên đch. N u áp d ng thuc tr sâu nhi u s làm cho m t s ru i t ăng cao và t o thành d ch d dàng. * Bi n pháp hĩa h c: Nu m t s thiên đch trên 50% khơng c n áp d ng thu c đ tr ru i, nh ưng n u m t s thiên đch th p, khơng th kh ng ch m t s ru i thì nên áp d ng thu c kh i cây con bt đu cĩ lá m m và lá th t đu tiên. nh ng vùng ru i cĩ điu ki n nhân m t s nhanh thì c n áp d ng thu c l i khi c n. Áp d ng thu c nhĩm g c lân ho c g c cúc, kt h p v i s d ng d u khống. Sâu xanh Heliothis armigera Hübner H Ngài ðêm (Noctuidae); B Cánh V i Lepidopera ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C ðây c ũng là lồi sâu đc trái b p và trái cà chua. Sâu cĩ kích th ưc khá l n, màu xanh lc v i 2 s c nâu m gi a l ưng và 2 s c tr ng l n ch y d c 2 bên hơng. Sâu th ưng th y cĩ chi u dài đ 20-30 mm, n m t d ưi lá và ăn l ng lá thành nhi u l l n. Sâu phát tri n qua 5 tu i, lâu 15-20 ngày r i chui xu ng đt đ làm nh ng, ho c trong trái hay lá khơ. B ưm ho t đng ban đêm, đeo tr ng r i r c trên lá ho c trái non và tr ng n sau 3- 4 ngày. B ưm dài đ 20 mm, s i cánh r ng 35-40 mm, cánh tr ưc màu vàng nâu v i bìa cánh cĩ v t nâu đm và 1 đm đen gi a cánh, cánh sau màu tr ng nh ưng l i cĩ 1 v t đen l n bìa cánh. B ưm s ng lâu và đ 300-500 tr ng, r i rác trên lá non ho c bơng, trái non.
39. u trùng gây h i b p, lá đu, trái cà chua Thành trùng, tr ng sâu xanh (Ngu n: NSW Agriculture) Th i gian phát tri n và ăn phá c a sâu lâu đ 2-3 tu n l , và chu k ỳ sinh tr ưng đ 1,5-2 tháng. BI N PHÁP PHỊNG TR Th ưng xuyên quan sát ru ng đu, nh t là t sau khi tr ng đn 1 tháng tu i lá ch ưa giao nhau, đ phát hi n tr ng và k p th i ng t b . Sâu cĩ kh n ăng kháng thu c cao nên r t khĩ tr b ng các l ai thu c sâu thơng th ưng. Nên b t sâu b ng tay k t h p v i vi c phun thu c, đc bi t là l ai g c cúc t ng h p (Pyrethroids) vì cĩ bi t tính cao l i mau phân h y trong đt. Lồi sâu này th ưng hay b mt lo i siêu vi khu n (vi rút) thu c nhĩm NPV t n cơng ngồi đng. Tránh tr ng xen canh v i b p, cà chua, thu c lá vì đu là cây ký ch c a chúng. Sau m i v nên x i đt r i ph ơi i m t th i gian đ di t nh ng c a sâu cịn n l i trong đt. Khi c n thi t, dùng các lo i thu c nh ư MATCH, CYPERAN đ phịng tr . Ry m m Aphis gossypii Glover H: Aphididae; B Homoptera ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Thành trùng cĩ hai d ng: Dng khơng cánh: c ơ th dài t 1,5 - 1,9 mm và r ng t 0,6 - 0,8 mm. Tồn thân màu xanh đen, xanh th m và cĩ ph sáp; m t ít cá th cĩ d ng màu vàng xanh.
40. Dng cĩ cánh: c ơ th dài t 1,2 - 1,8 mm, r ng t 0,4 - 0,7 mm. ðu và ng c màu nâu đen, b ng màu vàng nh t, xanh nh t, cĩ khi xanh đm, phi n l ưng ng c tr ưc màu đen. Mt kép to. ng b ng đen. u trùng, thành trùng khơng cánh và cĩ cánh (Ngu n: NSW Agriculture) TRI U CH NG GÂY H I u trùng và thành trùng t p trung m t d ưi lá, nh t là đt non, bơng, ch i hút nh a làm cho các ph n y b khơ héo ho c đ l i nh ng v t thâm đen trên lá. Trên cây d ưa , r y gây h i tr m tr ng n u t n cơng các dây chèo hay đnh sinh tr ưng. Ry m m th ưng t p trung v i s l ưng l n đt non làm lá b qu ăn queo và phân ti t ra thu hút nhi u n m đen bao quanh làm nh h ưng đn s phát tri n c a trái. ði v i b u bí trong giai đon cĩ hoa n u b lồi này t n cơng v i m t s cao thì hoa d b r ng, nh t là vào th i k ỳ cho trái non, gây hi n t ưng r ng trái hay trái b méo mĩ. Trên cây bơng v i, nh ng d ch m t do r y ti t ra r ơi vào qu nang và lá đang m ra s là mơi tr ưng cho n m m c phát tri n và gây khĩ kh ăn cho vi c thu ho ch bơng v i. Ngồi ra, r y cịn là tác nhân truy n b nh virus cho cây. Sau cùng làm cây b m t s c, lùn và ch t. BI N PHÁP PHỊNG TR Nh t và chơn vùi các ph n cĩ r y gây h i. Khơng nên bĩn nhi u phân đm. Ry m m nhân m t s r t nhanh nên th ưng xuyên ki m tra đng ru ng đ phát hi n k p th i và phịng tr đúng lúc thì c ũng t ươ ng đi d di t. Cĩ th s d ng các lo i thu c tr sâu thơng d ng đ tr . Vì r y m m truy n b nh virus nên thu c tr sâu ch cĩ th di t đưc r y mà khơng h n ch đưc b nh, nh ưng n u áp d ng thu c s m, di t đưc s l n r y giai đon đu thì kh n ăng truy n virus c a r y khơng nhi u. S d ng thu c tr sâu nên đ ý đn qu n th thiên đch c a r y m m.
41. B rùa Epilachna vigintioctopunctata (Fabricius) H B Rùa (Coccinellidae); B Cánh C ng (Coleoptera) KÝ CH Ngồi b u, bí, d ưa, lồi b rùa này cịn t n cơng c cà chua, đu b p, t, các lo i đu. ðC ðIM HÌNH THÁI - SINH H C Thành trùng cĩ cánh màu đ cam, cĩ 28 ch m đen trên cánh. C ơ th cĩ chi u dài t 5 - 7 mm và r ng t 4 - 6 mm. Thành trùng cái s ng kho ng 51 ngày và thành trùng đc sng t 40 - 45 ngày. Tr ng hình thoi, màu vàng, th ưng đưc đ thành t ng khĩm t 9 - 55 cái m t d ưi lá và đưc x p th ng đng v i m t lá. Tr ng dài t 1,2 - 1,5 mm. M t thành trùng cái cĩ th đ t 250 - 1000 tr ng trong th i gian t 3 - 5 ngày. Th i gian m t thành trùng cái đ 1 tr ng kéo dài 20 - 30 phút. Khi s p n tr ng cĩ màu vàng s m. Tr ng c a lồi này n r t đng lo t và cĩ t l n t 95 - 100%. u trùng cĩ 4 tu i, phát tri n trong th i gian t 16 - 23 ngày. Khi s p n , u trùng c n đnh v tr ng r i dùng c đng c a chân đ chui ra ngồi. Th i gian chui ra c a m t u trùng m t trung bình 30 phút. Sau khi n , u trùng t p trung t i v tr ng t 12 - 15 gi và ăn h t v tr ng hay ăn các tr ng ch ưa n k p ho c khơng n đn khi khơng cịn tr ng nào chúng m i phân tán tìm th c ăn. u trùng màu vàng khi m i n , l n đ s c màu đm. Trên kh p mình cĩ gai nh màu nâu đm m c th ng gĩc v i da. Chi ti t trong t ng tu i c a u trùng nh ư sau: Tu i 1: c ơ th cĩ chi u dài t 1 - 1,2 mm và chi u r ng t 0,5 - 0,6 mm; tồn thân màu vàng, trên thân cĩ 6 hàng gai, phát tri n t 2 - 3 ngày, trung bình 2,9 ngày. Tu i 2: c ơ th cĩ kích th ưc 2,1 x 0,9 mm; màu vàng, 6 hàng gai trên thân đã hi n rõ, phát tri n t 2 - 4 ngày, trung bình 2,3 ngày. Tu i 3: c ơ th cĩ kích th ưc 3,5 x 1,2 mm; màu vàng, các chi ti t khác gi ng nh ư tu i 2 và phát tri n t 2 - 4 ngày, trung bình 2,7 ngày. Tu i 4 kéo dài t 4 - 5 ngày, trung bình 4,6 ngày. C ơ th cĩ kích th ưc kho ng 5 x 2 mm. Nh ng màu vàng nh t g n nh ư tr ng v i nhi u đm màu nâu đm trên thân và chuy n sang vàng khi s p v ũ hĩa. Nh ng cĩ chi u dài t 5 - 6 mm, r ng t 3 đn 4 mm. Nh ng phát tri n trong th i gian t 2 - 7 ngày và th ưng đưc hình thành m t d ưi lá. Tr ưc khi làm nh ng 1 ngày, u trùng n m b t đng, khơng ăn phá và màu s c cĩ thay đi chút ít, t vàng chuy n sang vàng nh t. u trùng g n ph n cu i b ng vào lá cây xong l t xác l n cu i đ thành nh ng. Trên mình nh ng cĩ vài đim đen, trong đĩ hai đm đen đu nh ng r t rõ, ph n cu i nh ng cĩ ph m t l p gai. TRI U CH NG GÂY H I
42. Tri u ch ng và thành trùng b rùa (Ngu n: NSW Agriculture) C u trùng và thành trùng đu s ng m t d ưi lá, c p bi u bì và nhu mơ di p l c ca lá, ch cịn l i bi u bì trên và gân. M t s cao b rùa cĩ th c p ăn tr i lá trên cây và sau đĩ cĩ th t n cơng ti p ph n ng n, trái non và cu ng trái. u trùng cĩ kh năng ăn m nh h ơn thành trùng, nh t là u trùng tu i 4, ăn m nh g p 2 - 3 l n thành trùng. BI N PHÁP PHỊNG TR Th ăm ru ng th ưng xuyên và cĩ th b t u trùng, thành trùng và tr ng b ng tay ho c phun các lo i thu c tr sâu thơng d ng đ tr .