Bài giảng Logic học - ThS. Lê Anh Vân

Nội dung text: Bài giảng Logic học - ThS. Lê Anh Vân

1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC TOÂN ÑÖÙC THAÉNG PHOØNG TRUNG CAÁP CHUYEÂN NGHIEÄP & DAÏY NGHEÀ # " MOÂN HOÏC LOGIC HOÏC GIAÛNG VIEÂN: ThS. LEÂ ANH VAÂN
2. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 LOGIC HC (LUN LÝ HC HÌNH THC) Hng dn: Lê Anh Vân (Th.S) Email: anhvanlogic@yahoo.com Chng 1: NHP MÔN 1. Khái quát v Phng pháp lun 2. Phng phá p l u n và L u n lý h c 3. Vì sao cn hc môn Lun lý 4. Lc s Lun lý hc 5. nh ngha Lun lý hc trang 1 1
3. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 1. Khái quát v Phng pháp lun  Phng pháp lun là hc thuyt v phng pháp; hay mt lnh vc khoa h gc nghiên cu v p pgpphng pháp.  Phng pháp lun là mt h thng các nguyên lý hoc các lý thuyt óng vai trò ch o các hot ng nhn thc và ci to thc tin; có khi c dùng ch s vn dng các nguyên lý th gii quan vào quá trình nhn thc và thc tin .  Phng pháp lun là bn thân phng pháp duy vt bin chng hay tp hp tt c các phng pháp trong các ngành khoa hc tng ng. 1. Khái quát v Phng pháp lun  Phng pháp lun là tp hp các phng pháp c dùng t rong mt ngà nh kh oa h c.  Phng pháp lun là lý lun v các phng pháp ca mt khoa hc, bao gm xác nh phng pháp, ni dung ca mi phng pháp, cách áp dng, phm vi áp dng  Phng pháp lun là vic nghiên cu hu nghim nhċng phng pháp khoa hc. trang 2 2
4. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 2. Lun lý hc & Phng pháp lun Truyn Lun lý thng hình thc Lun lý toán hc Lun lý hc Phng Lun lý pháp l u n ng dng Khoa hc lun 3. Vì sao cn hc môn Lun lý?  Nói v công dng ca lun lý hc.  V trí ca lun lý hc trong các nn giáo dc.  Mt ví d v s la chn ca sinh viên i vi môn lun lý hc.  Mt mÇu chuyn vui v ích li ca lun lý hc. trang 3 3
5. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 Nói v công dng ca Lun lý hc  ThS. Lê Duy Ninh: logic hc rt c dng trong mi lnh vc mà ó hot ng t duy xy ra.  PGS. TS. Phm ình Nghi N him: nghêhiên c u l ogic là làb b ra mt khong thi gian tng i nh mà có th nâng cao c trình t duy.  Lun lý? GS.TS. Nguyn c Dân: nu có u óc lôgích, chúng ta s bit ng phó kp thi, úng n và sáng to nhiu tình hung nan gii. Nh ó thành công trong công vic. môn Lun lý? c  GS. Phm M nh Cng: nhn th c ú ng thì hà nh h ng hp lý, phù hp vi o c. Mun tránh c ti ác thì cng cn phi tránh c sai lm, mâu thun trong t tng. Cho nên nhng quy tc lun lý hc rt cuc cng cn thit, và chúng b= túc cho các quy tc o c a con ngi n Chân, Thin, M_. Vì sao cn h Nói v công dng ca Lun lý hc  Hc gi Phan Khôi (1887–1959): trong các khoa hc nu chng ht thy ly lun lý hc làm gc, thì ht thy u là cu th mà thôi, ch ng có giá tr gì h t s bin lun là mà tìm cho ra chn lý. Mun bin lun mà cho t ti cái mc ích y thì phi thông hiu Lun lý? lun lý hc. Ngi nghe cng vy, nghe li bin lun mà nu chng bit dùng lun lý hc phán oán thì nhiu khi b h ph1nh mình, h làm cho mình cng ngu i nh môn Lun lý? c h. h  John Stuart Mill (1806–1873): logic hc là ngi truy u=i v i i vi t duy nhm ln và en ti; nó làm tan sng mù bao phO s kém hiu bit cOa chúng ta. Vì sao cn h trang 4 4
6. LÊ ANHVÂN-LUẬNLÝHỌC(LogicHìnhThức) Vì sao cn h c môn Lun lý? Vì sao cn h c môn Lun lý? Nói v công dng ca Lun lý hc Lun lý công dngca Nói v hc Lun lý công dngca Nói v Nói v công dng ca Lun lý hc Lun lý công dngca Nói v hc Lun lý công dngca Nói v trang 5 5/4/2010 5
7. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 V trí ca Lun lý hc trong nn giáo dc Âu châu xa nay  Tây Âu: tć thùi trungg,ý cñ, lun lý hc ã là m t môn s Ïng (trong 7 môn) mà mi sinh viên thuc mi ngành u phi hc qua. 5B ba (trivium) gm: lun lý hc, v;n hc, Lun lý? và hùng bin. 5B bn (quadrivium) gm: s hc, hình hc, môn Lun lý? thiên v;n hc, và âm nhc. c h  ông Âu: n thp niên 40 – 50 ca th kđ trc, lun lý hc hình thc ã c a trû li ging dy trong các nhà trùng Liên Xô, trong s tranh cãi c bit gay gËt. Vì sao cn h V trí ca Lun lý hc trong nn giáo dc Vit Nam xa nay  Giai on 1954–1975: 5 Min BËc: do nh hûng ca nn giáo dc khi XHCN, môn hc này không c ging dy trong nhà trùng. Lun lý?  Giai on sau 1975: lun lý hc không c ging dy û bc trung hc, nhng c chính thc ging dy û bc môn Lun lý? c i h c ch o mt s ngà nh tć n; m 1995 th eo c hng h trình giáo dc i cng ca B GD&T. Vì sao cn h trang 6 6
8. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 Mt ví d v s la chn ca sinh viên i vi môn Lun lý Lun lý? môn Lun lý? c h Vì sao cn h 4. Lc s Lun lý hc  Pythagoras (580– 500),  Khñngg( T (551–479),  Héraclite (544–484),  Mc T (480–420)  Socrate (470–399),  Démocrite (460–370),  Platon (427–347),  Tuân T (298–238), Aristotle (544–484) trang 7 7
9. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 Lc s Lun lý hc - ARISTOTLE  Aristotle c coi là cha × ca lun lý hc không phi vì ông là ngùi u tiên ã h thng hóa c các thao tác suy lun (vn trc ó ch tn ti riêng rÙ, cha rõ ràng), mà chính là vì ông là ngùi u tiên làm cho các thao tác này trû thành i tng nghiên cu.  Các thành tu quan trng ca ông trong lun lý hc:  Ba nggyuyên lý c bn: ng nht, phi mâu thun, và trit tam.  Suy lun din dch (hình thc): tam on lun. Aristotle (544–484) Lc s Lun lý hc - ARISTOTLE  Minh ha nguyên lý ng nht: Bà già i ch Cu @ông Bói xem mt qu# l;y ch;ng li ch;ng Thy bói gieo qu# nói rng Li thì có li, nhng r;ng chng còn  Minh ha nguyên lý phi mâu thun: Bà ngoi ru cháu: u dí du cu ván óng inh cháu ngoan cOa bà ã ngO cha? Nu ngO ngoan r;i thì mai bà s cho i chi thú nhún nhé! – @a cháu nhanh nhu áp: d, cháu ngO r;i.  Minh ha nguyên lý trit tam: Ai bit quy lut trit tam là gì thì gi tay? trang 8 8
10. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 Lc s Lun lý hc - ARISTOTLE  Minh ha tam on lun: Mi ngi u phi cht, Mà Socrate là ngi.  Ba qqyuVyy lu Socratet ca t phi duy :cht ng nht, phi mâu thuÇn, và trit tam.  Suy lun din dch (hình thc): tam on lun. Aristotle (544–484) Lc s Lun lý hc – F. BACON  Bacon là ngùi u tiên xây dng phng pháp suyyqyp lun quy np,,ýg có ý ngha rt ln i vi các ngành khoa hc thc nghim. Z Lun lý din dch (lun lý hc ca Aristotle) là hoàn toàn vô ích, vì nó ch n gin là ly ra “tri thc riênggg” tć cái “tri thc chung” ã bit, có thêm c gì mi m× âu! Z Lun lý quy np mi hċu ích cho khoa hc. Francis Bacon (1561–1626) trang 9 9
11. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 Lc s Lun lý hc – F. BACON  Minh ha suy lun quy np o Qu banh bóng rñ có hình cu; o Qu banh bóng á có hình cu; o Qu banh bóng chuyn có hình cu; o Qu banh bóng chày có hình cu; o Qu banh qun vt có hình cu; o Qu banh ping–pong có hình cu  Vy qu banh th thao nào c:ng có hình cu (???) Lc s Lun lý hc – F. BACON • Quan sát lý gii các hin tng • Thí nghim Dċ li u tñng S kin khái Gi thuyt khoa hc hp khoa hc quát khoa hc Các nh nu • Quan sát kim Các h qu lut úng • Thí nghim tra tt yu h thng nu hóa sai • Các nguyên lý lp li gi • Lý thuyt KH thuyt thc nghim trang 10 10
12. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 Lc s Lun lý hc – R. DESCARTES  Descartes ã chú trng áp dng phng pháp suy lun din dch ca Aristotle ((din dch hình thc) vào trong toán hc (din dch toán hc). Aristotle Descartes Din dch hình thc Din dch toán hc Ch gii thích nhċng iu ã bit Vća chËc chËn, vća hn là mang li phong phú nhċng chân lý mi René Descartes (1596–1650) Lc s Lun lý hc – R. DESCARTES  Minh ha tính chËc chËn và tính phong phú trong din dch toán hc ca Descartes: 5Nu (d ) (d ) và (d ) (d ), thì (d ) // (d ). 1 # 3 2 # 3 1 2 5Tñng s góc trong mt tam giác là 180O; mt a giác có n cnh thì cha (n–2) tam giác không giao nhau. Vy tñng s góc ca mt a giác là (n–2)*180O. René Descartes (1596–1650) trang 11 11
13. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 Lc s Lun lý hc – G. W. LEIBNIZ  Leibniz là ngùi tiên phong trong vic a toán hýc vào lun lý hc, theo cách thc nh sau: Z Phân tích t tûng thành nhċng ý tûng n gin; Z Ký hiu các ý tûng này di dng i s; Z Kt hp các ký hiu ó li thành nhċng mnh ; Z Liên kt các mnh nàyyyg thành suy lun bÍng các thao tác lun lý cht chÙ nh các quy tËc i s.  Tip tc phát trin xu hng này có: G. Boole, Schrõder, A. N. Whitehead, B. Russell. Gottfried Wilhelm Leibniz (1646 – 1716) Lc s Lun lý hc – G. W. LEIBNIZ  Bài toán: chng minh 6 là mt s chÑn.  Chng minh : S chÑn là s t nhiên chia ht cho 2; S t nhiên 6 chia ht cho 2; Vy 6 là mt s chÑn.  Dng ký hiu : (pq) /\ (qp) /\ q  p Gottfried Wilhelm Leibniz (1646 – 1716) trang 12 12
14. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 Lc s Lun lý hc – G. W. LEIBNIZ  Leibniz c:ng ã bñ sung nguyên lý túc lý (quy luýt lý do y ) vào tron g các n gyguyên l ý c bn ca lun lý hc. 5Nguyên lý ng nht 5Nguyên lý phi mâu thuÇn Aristotle 5Nggyuyên lý tri t tam 5Nguyên lý túc lý Gottfried Wilhelm Leibniz (1646 – 1716) Lc s Lun lý hc – G. W. LEIBNIZ  Minh ha nguyên lý túc lý (lý do y ): Nam sinh viên khoe: sáng nay t ã tit kim c ba ngàn ;ng y. @áng ra phi i xe buýt thì t ã chy theo nó. NNp sinh viên áp li: hay, c u nà y n gu th! S ao không chy theo xe taxi có phi tit kim hn không? trang 13 13
15. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 Lc s Lun lý hc – PHÂN LOI Truyn Lun lý thng hình thc Lun lý toán hc Lun lý hc BinPhng chng dtâduy tâm Lun lý pháp l u n binng chngdng BinKhoa chng hc duylun vt Lc s Lun lý hc – BIN CHNG  Lun lý bin chng là khoa hc v nhċng hình thc và quy lut vn ng, phát trin ca t duy nhn thc chân lý. Lun lý bin chng nghiên cu các hình thc c bn ca t duy, s vn ng, mi liên h và s chuyn hóa ca chúng nh là nhċng hình thc phn ánh s vt, hin tng, hin thc trong quá trình bin ñi phát trin. 5Lun lý bin chng duy tâm: F. Hegel (1770–1831) 5Lun lý bin chng duy vt : K. Marx (1818–1883), Ph. Angel (1820–1895) Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770 – 1831) Karl Marx (1818 – 1883) trang 14 14
16. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 5. Lun lý hc – nh ngha  Chċ “lun lý” c dùng û nc ta tć thùi Pháp thuc, trong giai on mà s nghiên cu môn này chu nh hûng nhiu tć Pháp, Trung Hoa, Nht Bn  Có tài tiu nói rÍng ngun gc ca chċ “lun lý” là c phiên âm tć mt tć tng ng trong ting Nht.  Ngày nay, hu nh ch có chċ “logic” và các bin th ca nó c dùng ti. Vì vy, vic s dng li my chċ “lun lý hc” trong bài ging này không gì hn là mun c gi li mt t ting Vit rt có th s b cht hn. 5. Lun lý hc – nh ngha  Chċ “lun lý” có gc tć ting Hy Lp, là chċ LOGOS, có ngha là lý l. Rgng hn, LOGOS còn có ngha là mch lc, là th t: th t trong t tûng, c:ng nh th t trong hành ng.  nh ngha ca André Lalande: lun lý hc là mt khoa hc có mc ích xác nh trong nhng ng tác cOa trí tu hng n nhn thc chân lý , ng tác nào là úng n, ng tác nào là sai lm.  nh ngha phñ bin: lun lý hc là mt khoa hc nghiên cu v các nguyên lý và hình thc cOa t duy chính xác. trang 15 15
17. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 NI DUNG HNG DÆN 5Tên môn hc: PH„‚NG PHÁP LUÈN 5Thùi lng: 2 tín ch - 48 tit 5Cu trúc môn hc gm 2 môn nhë:  Lun lý hc hình thc (logic hc) b 24 tit.  Phng phá p hc tp v à NCKH b 24 tit. NI DUNG môn LUN LÝ HC (LOGIC) 5 Chng 1: Nhp môn (3 tit) 5 Chngg() 2: Khái nim (2 tit) 5 Chng 3: Phán oán (4 tit) 5 Chng 4: Các quy lut c bn ca t duy (2 tit) 5 Chng 5: Suy lun (4 tit) 5 Chng 6: Gi thuyt – Chng minh – Bác bë (3 tit) 5 Chng 7: Thut ngy bin (3 tit) 5 Chng 8: Các ch tranh lun trong o c hc, pháp lut và ùi sng trong mi tng quan vi lun lý hc (3 tit) trang 16 16
18. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 NI DUNG môn PP HC TP VÀ NCKH PHÂN 1: KĒ N:NG HC TP 5 Chng 1: Vn thích nghi trong môi trùng mi (2 tit) 5 Chng 2: Các nguyên tËc hc tp và thit lp mc tiêu (2t) 5 Chng 3: Kē n;ng nghe ging, ghi chép và làm bài tp (2t) 5 Chng 4: Kē n;ng c sách (1 tit) 5 Chng 5: Qun lý thùi gian và chuÅn b cho các kT thi (2t) PHÂN 2: KĒ N:NG NGHIÊN CU KHOA HC 5 Ch ng 6 : Cá c hì nh th c nghiê n c u khoa hc (3 t it ) 5 Chng 7: Hình thành ý tûng và chn pp nghiên cu (3 tit) 5 Chng 8: Thu thp và x lý dċ liu nghiên cu (3 tit) 5 Chng 9: Trình bày kt qu nghiên cu (3 tit) 5 Chng 10: Kē n;ng thuyt trình báo cáo khoa hc (3 tit) trang 17 17
19. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 LOGIC HC (LUN LÝ HC HÌNH THC) Hng dn: Lê Anh Vân (Th.S) Email: anhvanlogic@yahoo.com Chng 2: KHÁI NIM 1. Khái quát vÝ khái nim 5 nh ngha 5 Cu trúc 5 Phân loi 5 Quan h giċa các khái nim 2. Các thao tác lun lý trên khái nim 5 nh ngha khái nim 5 Phân chia khái nim 5 Mû rng và thu hÕp khái nim trang 18 1
20. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 1.1. KHÁI NIM LÀ GÌ?  Khái nim là mt hình thc t duy, phn ánh i tng thông qua các du hiu c trng ca i tng ó.  Khái nim có th thay ñi cho phù hp vi s hiu bit ca con ngùi.  Khái nim c gi tên (c ký hiu) bÍng tć hoc cm tć (gi chung là tć).  Mt tć có th biu th nhi u khái nim, c:ng nh có th có nhiu tć cùng biu th mt khái nim.  Khái nim phn ánh hin thc khách quan, trong khi ó tć ch là ký hiu giao c ch quan ca con ngùi. 1.2. CU TRÚC CA KHÁI NIM 2,shi 4, t 6, n 8 ,hiên 98 ,chia Nih 1002 t hàch mo 2 S chÑn Khái nim Ngoi diên trang 19 2
21. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 1.2. CU TRÚC CA KHÁI NIM toàn b các du hiu c trng ca i tng c phn ánh Ni hàm trong khái nim tp hp các phn t mang y các du hiu c trng ca Ngoi diên i tng c phn ánh trong khái nim 1.3. PHÂN LOI KHÁI NIM KN khÏng nh KN ph nh phân KN quan h KN không q.h theo Ni hàm KN c th KN trću tng KN n nht KN vô hn KN thc KN chung phân theo Ngoi diên KN hċu hn KN rng KN o trang 20 3
22. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 1.4. QUAN H GIA CÁC KHÁI NIM Lp khái nim so sánh c da vào Ni hàm Lp khái nim không so sánh c Có hay không có du hiu chung? Nhóm quan h ca các khái nim có ngoi diên trùng lËp da Ngoi diên vào Nhóm quan h ca các khái Có hay không có nim có ngoi diên không trùng lËp phn t chung? 1.4. QUAN H GIA CÁC KHÁI NIM DA VÀO NGOI DIÊN QUAN Hâ GIAO NHAU A, B A B A B Quan h ng nht Quan h giao nhau Quan h l thuc Nhóm quan h ca các khái nim có QUANngoi Hâ diên TÁCH trùng l RøIËp C C C Nhóm AquanB h ca các kháiA B nim có ngoi diên không trùng lËp Quan h ngang hàng Quan h i chi Quan h mâu thuÇn trang 21 4
23. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 KHÁI NIM LOI – KHÁI NIM HNG  Trong quan h l thuc nh hình vÙ, ta nói khái nim B bao hàm khái nim A. 5 Khái nim bao hàm (B) là khái nim loi. 5 Khái nim b bao hàm (A) là khái nim hng. 5 Minh ha: A = sinh viên, B = ngùi; 5 Khác vi: A = b não, B = ngùi. B A Chng 2: KHÁI NIM 1. Khái quát vÝ khái nim 5 nh ngha 5 Cu trúc 5 Phân loi 5 Quan h giċa các khái nim 2. Các thao tác lun lý trên khái nim 5 nh ngha khái nim 5 Phân chia khái nim 5 Mû rng và thu hÕp khái nim trang 22 5
24. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 2.1. NH NGHA KHÁI NIM  Khái nim là mt hình thc t duy, phn ánh i tng thông qua các du hiu c trng ca i tng ó.  nh ngha mt khái nim là mt thao tác lun lý xác nh ni hàm ca khái nim ó, bÍng cách tách i tng ra khëi nhċng i tng tim cn vi nó.  Minh ha rõ nét nht cho thao tác “tách i tng ra khëi nhċng i tng tim cn vi nó” nói trên chính là kiu nh ngha thông qua loi và hng; tc là: @nh ngha khái nim này thông qua mt khái nim khác bao hàm nó, cng vi các du hiu riêng cOa nó. QUY TC NH NGHA KHÁI NIM  Ñònh nghóa phaûi caân ñoái ñaày ñuû.  Khoâng ñöôïc coù voøng troøn logic trong ñònh nghóa.  Ñònh nghóa phaûi roõ raøng, ngaén goïn.  Caùc daáu hieäu duøng trong ñònh nghóa phaûi laø caùc daáu hieäu baûn chaát.  KhoKhongâng nen neân ñònh nghóa bang baèng cac caùcda dauáu hieäu phu û ñònh.  Khoâng söû duïng caùc töø ngöõ hoa myõ hoaëc nghóa boùng, nghóa aån duï cuûa töø ngöõ hoaëc cuûa caâu ñeå ñònh nghóa. trang 23 6
25. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 CÁC KIÞU NH NGHA KHÁI NIM 1. nh ngha thông qua loi và hng: là nh ngha khái nim này thông qua mt khái nim khác bao hàm nó, cng vi các du hiu riêng ca nó. 5 Kiu nh ngha này da vào ni hàm ca khái nim. S chÑn s t nhiên chia ht cho 2 Khái nim loi Du hiu c Khái nim c (bao hàm KN trng ca KN nh ngha c nh ngha) c nh ngha CÁC KIÞU NH NGHA KHÁI NIM 2. nh ngha thông qua ngun gc phát sinh: là nh ngha mt khái nim bÍng cách ch ra cách thc hình thành i tng ca khái nim. 5 Ví d: hình tròn là hình sinh ra trên mt phng khi di chuyn mt im quanh mt im c nh khác vi mt khong cách không =i. 5 Thc ra có th xem ây là mt cách thc thuc kiu nh ngha thông qua loi và hng, trong ó c im v ngun gc phát sinh chính là du hiu riêng ca khái nim cn nh ngha. trang 24 7
26. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 CÁC KIÞU NH NGHA KHÁI NIM 3. nh ngha thông qua quan h: là nh ngha mt khái nim bÍng cách ch ra mi quan h ca nó vi mt khái nim khác ã bit; hoc là nh ngha hai khái nim cùng lúc bÍng cách ch ra mi quan h giċa chúng. 5 Ví d 1: vt cht là khái nim i lp vi ý thc. 5 Ví d 2: nguyên nhân là cái mà trong nhng iu kin nht nh chc chn s gây ra mt hin tng khác c gi là kt qu. 4. nh ngha lit kê: là nh ngha mt khái nim bÍng cách ch ra ngoi diên ca nó. 2.2. PHÂN CHIA KHÁI NIM  Phân chia khái nim là thao tác lun lý xác nh ngoi diên ca khái nim ó, tc là ch ra tt c các khái nim hng tách bit nhau và cùng b bao hàm trong khái nim loi cn phân chia, trên mt c sû phân chia nht nh. Nċ sinh viên Sinh viên Nam sinh viên Khái nim cn Các khái nim C sû phân chia: phân chia hng sau khi theo gii tính (khái nim loi) phân chia c trang 25 8
27. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 CÁC KIÞU PHÂN CHIA KHÁI NIM  Phân ôi: Sin h v iên c hín h quy Sinh viên Sinh viên không chính quy  Phân loi: Sinh viên n;m nht Sin h v iên n; m h ai Sinh viên Sinh viên n;m ba Sinh viên n;m t Sinh viên n;m cui QUY TC PHÂN CHIA KHÁI NIM 1. Ngoi diên phân chia cân i 2. C sû phân chia nht quán 3. Thành phn phân chia tách bit 5 Ghi chú: phân chia khái nim khác vi chia nhë mt i tng toàn th thành các b phn. 5 Ví d: - Ngùi gm có u, mình, chân, tay - Lp hc gm có thy, trò, bàn, gh - Bàn gm có chân bàn, mt bàn, trang 26 9
28. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 2.3. Mú RôNG - THU HÔP KHÁI NIM  Khi xét n kích cý căa ngoi diên, ta dùng các tính tć “rng” và “hÕp”;  Khi xét n tính phong phú căa ni hàm, ta dùng các tính tć “cn, nghèo nàn” và “sâu, phong phú”;  Quan h nghch o giċa ni hàm và ngoi diên ca khái nim: khái nim có ni hàm càng sâu thì ngoi diên càng h!p.  Ví d: Ngùi Vit Nam và là n phi hành gia 6,7 tđ 86,2 triu không1 ngùi có ngùiduy nht nào 2.3. Mú RôNG - THU HÔP KHÁI NIM  Mun mû rng mt khái nim, tc là mû rng ngoi diên ca nó, ngùi ta bt i các du hiu c trng cho khái nim ó, c:ng có ngha là làm cho ni hàm ca nó cn i (hay là nghèo nàn i).  Mun thu hÕp mt khái nim, tc là thu hÕp ngoi diên ca nó, ngùi ta gán thêm các du hiu c trng cho khái nim ó, c:ng có ngha là làm cho ni hàm c a n ó sâ u thê m ( hlàhay là phong p hú thê m) . trang 27 10
29. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 LOGIC HC (LUN LÝ HC HÌNH THC) Hng dn: Lê Anh Vân (Th.S) Email: anhvanlogic@yahoo.com Chng: SUY LUN 1. Khái quát vÝ suy lun 5 Suy lý và suy ý 5 nh ngha suy lun 5 Cu trúc suy lun 2. Suy lun din dch 3. Suy lun quy np 4. SlliSuy lun loi suy trang 28 1
30. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 SUY LÝ VÀ SUY Ý  Ca dao: Bao giù chch × ngn a Sáo × di nc thì ta ly mình Bao giù cây ci làm ình G lim thái ghém thì mình ly ta. SUY LÝ VÀ SUY Ý  Truyn vui: Thhtûuyn trûng TOM vàà s quan JERRY không h oà thun vi nhau. Có lnh cm ung ru trên thuyn, nhng JERRY rt thích ung, còn TOM thì không. Mt hôm TOM bc mình ghi vào nht ký hàng hi nh sau: hôm nay s quan JERRY ã ung ru . Khi ti phiên mình giċ nht ký hàng hi, JERRY thy câu ó và gin dċ. tr thù v thuyn trûng, s quan JERRY ghi chú: hôm nay thuyn trng TOM không ung ru. trang 29 2
31. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 SUY LÝ VÀ SUY Ý  Oswald Ducrot nói v hàm ngôn: “Nói mt cái gì ó mà không vì th nhn trách nhim là ã có nói, có ngha là vSa có c hiu lc cOa nói n;Sóô;ng, vSa có c s vô can cO Oila s im lng.” (Dire et ne pas dire: Principes de semantique linguistique, 1972) SUY LUN LÀ GÌ?  Thí dā mû Ãu: S 12.345 có chia ht cho 3 không? Mt s có tñng các chċ s chia ht cho 3 thì chia ht cho 3; S 12.345 có tñng các chċ s bÍng 15 chia ht cho 3. Vy 12 .345 chi a h t c ho 3. trang 30 3
32. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 SUY LUN LÀ GÌ?  Suy lun là thao tác lun lý rút ra phán oán mi t mt hay nhiu phán oán ã có.  Thí dā 1: Trùng này không có sinh viên trung bình và yu kém. b Tt c sinh viên trùng này u trên trung bình. b Trùng này không có sinh viên trung bình.  Thí d ā 2 : Sài Gòn có hai mùa ma nËng. Mùa ma trùi Sài Gòn rt nóng, mùa nËng trùi Sài Gòn c:ng rt nóng. Vy Sài Gòn trùi nóng quanh n;m. CU TRÚC CA SUY LUN  Suy lun là thao tác lun lý rút ra phán oán mi tć mt hay nhiu phán oán ã có. tin tin tin trang 31 4
33. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 Chng: SUY LUN 1. Khái quát vÝ suy lun 2. Suyy lun din d ch 5 Suy lun trc tip 5 Tam on lun nht quyt n 5 Suy lun tć tin phán oán phc 3. Suy lun quy np 4. SlliSuy lun loi suy Chng: SUY LUN 1. Khái quát vÝ suy lun 2. Suyy lun din d ch 3. Suy lun quy np 5 Khái quát v suy lun quy np 5 Quy np phñ thông 5 Quy np khoa hc 4. SlliSuy lun loi suy trang 32 5
34. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 3.1. KHÁI QUÁT SUY LUN QUY NP  Suy lun quy np là suy lun nhÍm khái quát các phán oán tri thc riêng thành phán oán tri thc chung.  Cu trúc ca suy lun quy np: A, B, C, D có thuc tính P; A, B, C, D thuc lp S. Tt c S có thuc tính P. QUY NP HÌNH THC và QUY NP PHÓNG I  Thí dā: %Ông Mi ngùi Vit Nam á bóng rt hay. %Ông CÃu ngùi Vit Nam c:ng á bóng rt hay. %Ông Thă ngùi Vit Nam c:ng á bóng rt hay. %Ông Vit ngùi Vit Nam c:ng á bóng rt hay. %Ông Nam ngùi Vit Nam c:ng á bóng rt hay. Vy: 1) Mi cu th Vit Nam á bóng rt hay. 2) Mi, Cu, Th, Vit, Nam á bóng rt hay. trang 33 6
35. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 PHÂN LOI SUY LUN QUY NP Thc cht c:ng là Hình thc din dch Hoàn toàn úng vi 1, Toán hc k và (k+1) thì úng Suy lun vi tt c quy np PhPhngññtôg thông Không pháp l u n hoàn toàn Khoa hc Khoa hc Phóng i lun 3.2. QUY NP PHð THÔNG  Quy np phñ thông là quy np không hoàn toàn, bÍng cááhch chå in gin lit kê cá c d u hi u l p l i c a hċ u hn s i tng cùng thuc mt lp i tng nào ó, nu không có trùng hp d bit nào thì kt lun du hiu ó cho toàn b lp i tng.  Thí dā: Chun chun bay thp thì ma, Bay cao thì nËng, bay vća thì râm. Nghèo hèn giċa ch ai chi, Giàu sang trên núi ngùi ngùi n th;m. trang 34 7
36. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 ÒC IÞM QUY NP PHð THÔNG  Trong quy np phñ thông, các trùng hp d bit (nu có) c:ng thùng là các c bit, khó có th xut hin trong thu thp và lit kê n gin các tin .  Quy np phñ thông mang tính xác xut rõ nét nht trong các hình thc quy np.  Quy np phñ thông d dàng thc hin t thân mi ngùi, hoc qua chia s×, hoc qua nhiu th h  Quy np phñ thông có ý ngha ln lao trong vic úc kt kinh nghim cuc sng. MôT TR„øNG HþP SAI LÂM KINH IÞN KHI QUY NP PHð THÔNG  Cui th kđ XVII, nhà toán hc Piere de Fermat, sau khi kho sát mt s s t nhiê n, ã i rút ra nguyê n lý : 2n S(2 1) là s nguyên t.  n th kđ XVIII, Euler ã ch ra mt trùng hp d bit (1601–1665) vi n = 5, khi ó: 5 (22 1) = 4.294.967.297 chia ht cho: 1; 641; 6.700.417; và chính nó. trang 35 8
37. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 BIN PHÁP NÂNG CAO ô TIN CY KÚT LUN QUY NP PHð THÔNG 1. Gia t;ng s lng trùng hp riêng xét làm tin . 2. a dng hóa các trùng hp riêng xét làm tin . 3. Tìm và làm rõ mi liên h giċa du hiu lp li ca các i tng xem xét vi các du hiu chung ã bit ca c lp i tng. 5Trong ó, mi liên h nhân qu là áng quan tâm nht.  V tñng th, khi áp dng các bin pháp trên, tính khoa hc ca suy lun quy np t;ng dn theo th t. 3.3. QUY NP KHOA HèC  Quy np khoa hc là quy np không hoàn toàn, không nh ng bÍng cá ch lit kê cá c d u hi u l p l i c a hċu hn s i tng cùng thuc mt lp i tng nào ó, mà còn tìm và làm rõ mi liên h nhân qu giċa du hiu lp li ca các i tng xem xét vi các du hiu chung ã bit ca c lp i tng.  Thí dā: kinh nghim dân gian v vic qun áo Åm thì d b Åm mc. trang 36 9
38. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 LIÊN H NHÂN QU¾  Mi liên h nhân qu giċa 2 hin tng A & B xy ra khi hi n t ng A si nh ra hi n t ng B , quy nh hi n tng B, kéo theo hin tng B, hoc là làm thay ñi hin tng B.  Các Óc im ca liên h nhân qu: 5Khách quan; 5Phñ bin; 5Tt yu; 5Trc sau. PH„‚NG PHÁP XÁC NH MìI LHNQ 1. Phng pháp ging nhau duy nht: % Khi có hin tng A, B, C thì có hin tng P; % Khi có hin tng A, K, L c:ng có hin tng P; % Khi có hin tng A, X, Y c:ng có hin tng P. Vy có kh n;ng A là nguyên nhân ca hin tng P. trang 37 10
39. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 PH„‚NG PHÁP XÁC NH MìI LHNQ 2. Phng pháp khác bit duy nht: % Khi có hin tng A, B, C thì có hin tng P; % Khi có hin tng ¬A, B, C thì không còn hin tng P. Vy có kh n;ng A là nguyên nhân ca hin tng P. 3. Có th kt hÿp 2 phng pháp trên (ging nhau duy nht và khác bit duy nht). PH„‚NG PHÁP XÁC NH MìI LHNQ 4. Phng pháp cùng bin ñi: % Khi có hin tng A, B, C thì có hin tng P; % Khi có hin tng A1, B, C c:ng có hin tng P1; % Khi có hin tng A2, B, C c:ng có hin tng P2. Vy có kh n;ng A là nguyên nhân ca hin tng P. trang 38 11
40. LÊ ANH VÂN - LUẬN LÝ HỌC (Logic Hình Thức) 5/4/2010 PH„‚NG PHÁP XÁC NH MìI LHNQ 5. Phng pháp phÃn d: Nu bit c: % Nhóm hin tng A (A1, A2, A3) là nguyên nhân ca nhóm hin tng P (P1, P2, P3); % A2 là nguyên nhân hin tng P2; % A3 là nguyên nhân hin tng P3; Vy có kh n;ng A là nguyên nhân ca hin tng P. Ý NGHA KHOA HèC CA QUY NP • Quan sát lý gii các hin tng • Thí nghim Dċ liu tñng SSki kin khái Gi th uy t khoa hc hp khoa hc quát khoa hc Các nh nu • Quan sát kim Các h qu lut úng • Thí nghim tra tt yu h thng nu hóa sai • Các nguyên lý lp li gi • Lý thuyt KH thuyt thc nghim trang 39 12