Bài giảng Hệ thống canh tác (Farming systems) - PGS.TS. Phạm Văn Hiền

Nội dung text: Bài giảng Hệ thống canh tác (Farming systems) - PGS.TS. Phạm Văn Hiền

1. HỆ THỐNG CANH TÁC (Farming systems) PGS.TS. Phạm Văn Hiền Email: pvhien@hcmuaf.edu.vn Website: pgo.hcmuaf.edu.vn/pvhien
2. ChuChuïngïng tata hohoücüc våvåïi ïi nhaunhau theotheo phæångphæång phaphaïpïp nanaìoìo ?? KHÄNG
3. KHÄNG RAO GIAÍNG
4. PHÆÅNG PHAÏP CUÌNG HOÜC, CUÌNG tham gia
5. GIỚITHIỆU MÔN HỌCHỆ THỐNG CANH TÁC I. Giớithiệu chung • 1. Mụctiêumônhọc Cung cấpnhững khái niệm, quan điểm và phương pháp NC&PT HTCT, từđó vận dụng vàovùngsinhtháinôngnghiệpcụ thể.
6. 2. Nội dung môn học •CácKiến thức ☺: Khái niệm, quan điểmvề HT, HTCT và NC-HTCT; •Cáckỹ năng: kỹ thuật, sự khéo léo đñể thực hiệncácgiaiđoạnNC-HTCT; •Cácphương pháp thu thập thông tin; •Thựchiệncuộc nghiên cứu điểm theo hệ sinh thái.
7. 2. Nội dung môn học •Chương I: Giớithiệumôn học •Chương II: Khái niệmvề hệ thống canh tác •Chương III: Hệ thống canh tác bền vững •Chương IV: Phương pháp nghiên cứu hệ thống •Chương V: Tiến trình NC hệ thống canh tác •Chương VI: Phân tích kinh tế trong HTCT •Chương VII: Các hệ thống canh tác Việt Nam (Slide riêng) •Chương VII: Ứng dụng GIS trong nghiên cứu HTCT
8. 3. Nông nghiệp và các giai đoạn phát triển củanôngnghiệptrênthế giới •3.1. Thờikỳ săn bán và hái lượm •3.2. Thờikỳ nông nghiệpsơ khai •3.3. Thờikỳ nông nghiệpcổđại •3.4. Thờikỳ nông nghiệpcổ truyền/thương mại •3.5. Thờikỳ nông nghiệphiện đại •3.6. Thờikỳ nông nghiệp sinh thái/bềnvững
9. Bấtcậpcủa nông nghiệphiện đại? - Dư lượng thuốc BVTV, NO3, ô nhiễmmôitrường - Ozon, hiệu ứng nhà kính •@ Xu hướng giải quyết •A,theohướng hiện đại hóa công nghệ sinh học (bio-technology) •B,theohướng ứng dụng nền nông nghiệp sinh thái (Agroecology)
10. ứng dụng nền nông nghiệpsinhthái • ) Canh tác tự nhiên (Natural Farming) của Fukuoka - Nhật; • ) Nông nghiệphữucơ (Organic farming) của Mỹ, Đức;Cali • ) Canh tác bền vững (Permaculture) củaÚc; • ) Nông nghiệpítnhậplượng bên ngoài (Low External Input Agriculture) củaHàLan, Philippines
11. II. Sơ lượcsự phát triểnmônnghiên cứuHTCT • 2.1 Hướng nghiên cứutruyềnthống (Conventional research approach) • Cách Mạng Xanh vào thậpkỷ 60-70 • Đơn ngành (disciplinary), cách tiếpcận "từ trên xuống" (top-down approach). Tăng năng suấtcủa cây trồng, vật nuôi (commodity-oriented) •
12. Nông dân nghèo, vùng sâu vùng xa •* Giải pháp kỹ thuật khác xa với điềukiện (tự nhiên, kinh tế, xã hội) của nông dân, •* thay đổimôitrường TN và KTXH trong vùng và tiểu vùng ít đượcchúýđếntrong các giải pháp đưara, •* nhà khoa học thiếuhiểubiết một cách rõ ràng về hoàn cảnh và nguồnlựccủa nông dân. Ex.
13. 2.2. Hướng nghiên cứumới Nghiên cứuhệ thống (systems research approach) • quan điểmliênngành(interdiscipline approach) • tiếpcậntừ dướilên(bottom-up) • tiếpcậncósự tham gia (participatory/community– based) • phát triểnbềnvững (sustainability) •@ Phương pháp nghiên cứuhệ thống canh tác (Farming Systems Research Methodology - FSR)
14. 2.3. Quá trình phát triểnmônnghiên cứuHTCT • 2.3.1. Trên thế giới •Năm 1975 Mạng lướiHTCâytrồng Á Châu (Asia Cropping Systems Network) đượcthànhlập. •4 quốcgia, nay 16 quốcgiatừ các châu Á, Phi và Mỹ Latin (ViệtNam). •Farming systems Association in the World Network thống nhấttiến trình nghiên cứuHTcây trồng gồm 6 giai đoạn
15. Tiến trình nghiên cứuHTCT •(1)Chọnvùngchiếnlược đđể nghiên cứu, •(2)Mô tảđiểm nghiên cứu, •(3)Thiếtkế hệ thống cây trồng, •(4)Thử nghiệmhệ thống cây trồng, •(5)Sảnxuấtthử và đánh giá, và •(6)Đưarasảnxuất đạitrà.
16. •Tiến trình này cho hệ thống cây trồng lấylúalàmnền (rice-based cropping systems) • Nông dân không trồng mỗilúa •Yếutố tự nhiên và sinh học, điềukiệnkinhtế - xã hội ảnh hưởng rất quan trọng •Từđó, các khái niệmvàphương pháp nghiên cứuvàphát triểnhệ thống nông nghiệpcàngngàycàngpháttriểnvà ứng dụng rộng rãi trên thế giới. •Dạy ở các trường ĐH, nghiên cứu ở các Viện
17. 2.3.2. Ở ViệtNam •Saunăm 1975, ĐHCầnThơ tổ chức các nhà khoa học đơnngànhđếnmột địa bàn nghiên cứu •Hiệuquả cao và thành công nhất định •những n/c này đãmangtínhđangành, chưaphải liên ngành •Năm 1988, Trung tâm NC&PT HTCT ĐBSCL được hình thành •Năm 1990, IDRC hỗ trợ, Mạng lướiHTCTViệt Nam được hình thành,9thành viên •Naynhiều Viện/trường đãhọc môn HTCT và có ngành HTCT cho SĐH.
18. III. Bốicảnh sx nông nghiệpvàsự cầnthiết n/c HTCT ở ViệtNam 3.1 Giai đoạnsauchiếntranh1975 - 1985 •Tậpthể hoá (HTX NN). Phấn đấutự túc lương thựcvàxóabỏ tầng lớpbóclột trong nông thôn Xây dựng kế hoạch phát triểnKTXHtừ cấptrên giao xuống. . Khái niệmvề nông dân cá thể không được công nhận. •Sảnxuất lúa không theo kịptăng dân số 2,3% mỗi năm
19. 3.2. Giai đoạntừ 1986 đếnnay * Đạihội Đảng CSVN lầnthứ VI (1986), •* Chính sách nông nghiệp (NQ VI, Chỉ thị 100 và Nghị quyết 10), luật đất đai • Công nhận vài trò quan trọng của nông dân cá thể và giao quyềnsử dụng ruộng đấtlâudài •* Đếnnăm 1989 ViệtNamđãthoátkhỏi tình trạng phảicứu đói ở nhiềuvùngvàtrở nên nước xuấtkhẩugạo (>2 triệutấn)/thế giới
20. Tại sao có sự thay đổinhư thế? • TBKT trong nông nghiệp • Chính sách nông nghiệp •Tuyvậy, độc canh lúa sẽ dẫn đến tình trạng nông dân càng ngày càng nghèo đi, Những nông dân nào biết đadạng hoá trong sản xuấtthìcóthunhập khá hơn (Lúa ND)
21. 3.3. Sự cần thiếtnghiêncứuHTCTở ViệtNam • Chiếnlược phát triển nông nghiệpViệt Nam đặtvấnđñề nâng cao thu nhập ở nông thôn bằng cách sử dụng đất đai có hiệuquả theo lợithế tương đốitừng vùng sinh thái. • Nông nghiệpphải được đadạng hoá đñể vừa thỏa mãn nhu cầutiêudùngtrongnướcvừa đáp ứng đượcyêucầuxuấtkhẩu.
22. • Nghiên cứu HTCT là cách tối ưu hoá sử dụng tài nguyên • nghiên cứu đòi hỏinhững tậpthể nghiên cứu liên ngành và có một phương pháp cụ thể và thống nhất, đólàphương pháp Nghiên cứuHệ thống canh tác.
23. Việt nam có thểđược chia thành mấy vùng sinh thái tự nhiên? •1. Vùng Trung du miềnnúiBắcBộ •2. Vùng Đồng bằng sông Hồng •3. Vùng Duyên hảiBắcTrungBộ •4. Vùng Tây Nguyên •5. Vùng Duyên hải Nam Trung Bộ •6. Vùng Đông Nam Bộ •7. Vùng Đồng bằng sông Cưủ Long.
24. Thảo luận • Nông dân độc canh lúa ngày càng nghèo, bạn nghĩ thế nào về quan điểm này? • Nông nghiệp hiện đại gặp phải những bất cập gì? Theo bạn giải pháp nào để khắc phục? •Theo bạn như thế nào là nghiên cứu liên ngành, đa ngành?
25. Chöông 2 Khaùi nieäm veà heä thoáng canh taùc
26. Pháön 1. Caïckhaïiniãûm vãö Hãû thäúng canh taïc 1. KhaïiniãûmHãû thäúng laì gç ? 1.1 Âënh nghéa 1.2 Âàûctênhcuíahệ thäúng canh taïc 1.3 Phæång phaïpluáûn nghiãn cæïuHTCT 2. KhaïiniãûmHTCT 2.1 Âënh nghéa 2.2 Caïcâàûc âiãøm cuía caïc hãû thäúng canh taïc 2.3 Caïc thuäüctênhcuíaHTCT 3. PP NC Hãû thäúng canh taïc 3.1. Khaïiniãûm nc HTCT 3.2 MuûctiãucuíancHTCT 3.2 Âàûc træng cuíancHTCT
27. 1.1. HÃ HÃÛ ÛTHÄTHÄÚNGÚNG LALAÌ Ì GÇGÇ ? ? 1.11.1 Phá Pháönön tætæí í 1.21.2 Hã Hãû ûthäthäúngúng 1.31.3 Mäi Mäi træåtræåìngìng 1.41.4 Âá Âáöuöu vavaìoìo 1.51.5 Âá Âáöuöu rara
28. 1.1 Pháön tæí: Pháön “ tãú baìo” taûo nãn hãû thäúng, noï coï tênh âäüc láûp tæång âäúi vaì thæûc hiãûn mäüt chæïc nàng nháút âënh. ÂÄÖNG HÄÖ RÆÌNG CÁY
29. Âáy laì mäüt hãû thäúng 1.2 Hãû thäúng: Laì mäüt táûp håüp coï täø chæïc caïc pháön tæí våïi nhæîng mäúi liãn hãû vãö cáúu truïc vaì chæïc nàng xaïc âënh, nhàòm thæûc hiãûn nhæîng muûc tiãu cho træåïc.
30. Xe âaûp laì mäüt hãû thäúng ?
31. Âënh nghéa khaïc chuï troüng thuäüc tênh måiï: Hãû thäúng laì mäüt táûp håüp caïc pháön tæí coï quan hãû våïi nhau taûo nãn mäüt chènh thãø thäúng nháút vaì váûn âäüng; nhåì âoï xuáút hiãûn nhæîng thuäüc tênh måïi, thuäüc tênh måïi âæåüc goüi laì tênh trội.
32. TÊNH TRÄÜI ÅÍ ÂÁU ? Cao su Ca cao H2O, CO2, N2, Boì
33. THAÏI DÆÅNG HÃÛ LAÌ MÄÜT HÃÛ THÄÚNG CÆÛC LÅÏN
34. PHÁN TÆÍ LAÌ MÄÜT HÃÛ THÄÚNG CÆÛC NHOÍ
35. Toïm laûi • Hãû thäúng khäng phaíi laì pheïp cäüng âån giaín cuía caïc pháön tæí • Hãû thäúng laì táûp håüp giæîa caïc pháön tæí vaì taûo nãn tênh trội • Hiãøu baín cháút, chæïc nàng cuía caïc pháön tæí ta coï thãø thay thãú âãø coï hãû thäúng täút hån. • Hiãøu hãû thäúng âãø âiãöu khiãøn noï mäüt caïch coï hiãûu quaí nháút.
36. 1.3. Mäi træåìng laì gç ? Laì táûp håüp caïc pháön tæí nàòm ngoaìi hãû thäúng nhæng coï taïc âäüng qua laûi våïi hãû thäúng. Vê duû:Màût tråìi, máy, sáúm, H2O, O2, N2, CO2, Mäüt hãû thäúng chè täön taûi vaì phaït triãøn täút khi noï nàòm trong mäüt mäi træåìng thuáûn låüi.
37. MÄI TRÆÅÌNG TAÏC ÂÄÜNG ÂÃÚN HTCT CAO SU-CA CAO-BOÌ H2O, CO2, N2,
38. Nghiãn cæïu KHKT Khuyãún Haû táöng M N näng@ cå såí Ä Ã I I T H RÆÅ N Û Æ T ÌNG Chênh Hãû thäúng Giaïo duûc, G saïch canh taïc y tãú ÌN T Å ÆÛ Æ NHI TR I Âàûc tênh Ã Ä Väún, N xaî häüi, M tên duûng Thë dán täüc træåìng Nhæîng yãúu täú taïc âäüng âãún Hãû thäúng canh taïc
39. MÄIMÄI TRÆÅ TRÆÅÌNGÌNG VÁVÁÛTÛT LY LYÏ Ï MÄIMÄI MÄIMÄI TRÆÅÌNG TRÆÅÌNG TRÆÅÌNG HÃÛ THÄÚNG TRÆÅÌNG KINHKINH TÃ TÃÚ Ú CHÊNHCHÊNH VÀNVÀN HO HOÏAÏA CANH TAÏC SASAÏCHÏCH THÃ THÃØ Ø XAXAÎ HÄÎ HÄÜIÜI CHÃCHÃÚ Ú HÃÛ THÄÚNG CANH TAÏC VAÌ MÄI TRÆÅÌNG XUNG QUANH
40. 1.4. Âáöu vaìo: Laì nhæîng nhán täú tæì mäi træåìng taïc âäüng vaìo hãû thäúng. Våïi näng dân ĐBSCL âáöu vaìo laì ? 1.5. Âáöu ra: Laì taïc âäüng tråí laûi cuía hãû thäúng ra mäi træåìng Våïi näng häü laìm caì phã ở Tây Nguyên âáöu ra laì?
41. Â Á ÖU A V R A ÖU ÌO Á Â HÃÛ THÄÚNG CANH TAÏC MÄÜT NÄNG HÄÜ
42. Tiãúp theo laì váún âãö gç âáy caïc baûn ?
43. Hệ thống •Nhiều thành phần (đa dạng) •Tương tác lẫn nhau •Vận động • Có ranh giới •Cómục tiêu chung
44. 1. Khaùi nieäm veà heä thoáng • 1.1 Ñònh nghóa • Heä thoáng laø toå hôïp nhöõng thaønh phaàn coù töông quan vôùi nhau, giôùi haïn trong moät ranh giôùi roõ reät, hoaït ñoäng nhö moät toång theå cuøng chung muïc tieâu, coù theå taùc ñoäng qua laïi, vaø vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi (Spendding, 1979) • Heä thoáng laø moät taäp hôïp cuûa nhöõng thaønh phaàn coù töông quan vôùi nhau trong moät ranh giôùi (Von Bertalandty, 1978; Conway, 1984)
45. HãHãû ûthäthäúngúng träträöngöng trotroütüt lμ ho¹t ®éng s¶n xuÊt c©y trång trong mét n«ng hé, nã bao gåm c¸c hîp phÇn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt mét tæ hîp c¸c c©y trång cña n«ng hé vμ mèi quan hÖ cu¶ chóng víi m«i tr−êng.
46. HãHãû ûthäthäúngúng cáycáy träträöngöng lμ tæ hîp c©y trång bè trÝ theo kh«ng gian vμ thêi gian víi hÖ thèng biÖn ph¸p kü thuËt ®−îc thùc hiÖn EX
47. CåCå cá cáúuúu cáycáy träträöngöng ♦ lμ thμnh phÇn c¸c lo¹i c©y trång bè trÝ theo kh«ng gian vμ thêi gian trong mét n«ng hé, mét c¬ së hay mét vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo một tỷ lệ nhất định EX Häö tiãu Cafe
48. HãHãû ûthäthäúngúng canhcanh tataïcïc ♦ Laì mäüt phæïc håüp cuía âáút âai, cáy träöng, váût nuäi, lao âäüng vaì caïc nguäön låüi âàûc træng khaïc trong mäüt ngoaûi caính maì näng häü quaín lyï theo såí thêch, khaí nàng vaì kyî thuáût coï thãø coï. ♦ Laì mäüt táûp håüp tæång taïc qua laûi nhau giæîa hãû träöng troüt, hãû chàn nuäi vaì hãû phi näng nghiãûp cuía mäüt näng häü vaì coï thãø måí räüng cho mäüt vuìng saín xuáút näng nghiãûp. EX:
49. ThaíThaíoo luáluáûnûn nhonhoïmïm  1Xaïc âënh âáöu vaìo, âáöu ra cuía mäüt näng häü träöng caì phã ở Tay Nguyen? 2 Cơ cấucây trồng của nông dân làm rau ởĐàlạt? 3. Hãû thäúng canh taïc cuía näng häü träöng lua åí DBSCL gäöm nhæîng thaình pháön naìo? Mäúi quan hãû của chúng? 4. Hệ thống trồng trọtcủamột trang trạitrồng điều?
50. Ôn bài • Hãy mô tả một hệ thống sinh học bất kỳ và chỉ ra tính trội của hệ thống đó
51. 1.2 Caùc ñaëc tính cuûa moät heä thoáng •a/ coù muïc tieâu chung: caùc thaønh phaàn coù trong heä thoáng phaûi coù cuøng chung muïc tieâu ñeå töø ñoù chöùc naêng hoaït ñoäng cuûa töøng thaønh phaàn seõ ñöôïc xaùc ñònh roõ hôn. •b/ coù ranh giôùi roõ reät: ranh giôùi heä thoáng nhaän bieát quy moâ vaø noäi dung cuûa heä thoáng •c/ coù tính thöù baäc: moãi heä thoáng ñeàu coù nhöõng thöù baäc cuûa noù, thöù baäc coù ñöôïc laø do ranh giôùi cuûa töøng heä thoáng. ÔÛ moãi caáp, heä thoáng bao goàm caùc heä thoáng phuï (caáp thaáp hôn) vaø laø moät phaàn cuûa heä thoáng cao hôn.
52. •d/ coù caùc thuoäc tính cuûa nhöõng thaønh phaàn beân trong heä thoáng: caùc thaønh phaàn beân trong coù söï taùc ñoäng qua laïi laãn nhau, vaø mang nhöõng thuoäc tính nhaát ñònh. •e/ coù ñaàu vaøo - ñaàu ra (input - output) •f/coù theå thay ñoåi theo khoâng gian vaø thôøi gian: nhaát laø khi heä thoáng bò taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi.
53. 2. Khaùi nieäm veà heä thoáng canh taùc • 2.1 Ñònh nghóa •Hãû thäúng canh taïc laì hãû thäúng hoaût âäüng cuía con ngæåìisæí duûng taìi nguyãn (tæû nhiãn, kinh tãú, xaî häüi) trong mäüt phaûm vi nháút âënh âãø taûo ra saín pháøm näng nghiãûp thoaí maîn nhu cáöu àn, màûc cuía con ngæåìi
54. Hệ Thống Nông Nghiệp (agricultural systems) •. HT Nông nghiệp là kết hợp của nhiều hệ thống khác nhau ảnh hưởng lên hệ thống canh tác như: chính sách, hệ thống tín dụng, chế biến, thị trường, xuất khẩu, cơ sở kỹ thuật hạ tầng, hệ thống xã hội, hệ thống chính trị,
55. Hệ Thống Canh Tác (farming systems) • HTCT là hệ thống phụ của hệ thống lớn hơn (HT nông nghiệp). –Trong mức độ một vùng sản xuất, hệ thống phi nông nghiệp, hệ thống thị trường, hệ thống ngân hàng, hệ thống chính sách đều có ảnh hưởng đến hoạt động hệ thống canh tác.
56. • Hệ Thống Phụ của HTCT (sub system). HT phụ của HTCT là hệ thống trồng trọt, hệ thống chăn nuôi, hệ thống nuôi trồng thuỷ sản. • Thành phần kỹ thuật trong hệ thống phụ Những hệ thống phụ của HTCT được hình thành do các thành phần kỹ thuật (technical components) khác nhau với những mối quan hệ của chúng. Như hệ thống cây trồng sẽ tùy thuộc những đặc tính về đất, nước, cỏ dại, sâu bệnh, tập quán canh tác, tồn trữ và thị trường,
57. 2.2 Ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng canh taùc •a/ Ranh giôùi: noâng traïi •b/ Thaønh phaàn * Heä thoáng noâng traïi - noâng hoä * Heä thoáng caây troàng - chaên nuoâi - thuûy saûn * Ñaëc ñieåm kinh teá - xaõ hoäi. •c/ Thöù baäc Heä thoáng noâng nghieäp quoác gia - Heä thoáng noâng nghieäp vuøng - Heä thoáng canh taùc
58. HÃÛ THÄÚNG NÄNG NGHIÃÛP . . . . . . . . . . HÃÛ THÄÚNG CANH TAÏC . . . . . . . . . . . . HT CHÀN NUÄI HT THUYÍ SAÍN HT phu khac HT TRÄÖNG TROÜT ÂÁÚT GIÄÚNG PHÁN BAÍO VÃÛ QUAÍN LYÏ . . . . . . BOÏN THÆÛC VÁÛT NÆÅÏC . Thæï báûccuíaHãû Thäúng Canh Taïc
59. Quaù trình hình thaønh Heä thoáng noâng nghieäp 1. Lịch sử Trí tuệ (Sau thậpniên70) Vậttư, công cụ (XVII-Thậpniên70) Lao động sống (Trước XVII) Hệ xã hội Hệ sinh thái TN Hệ nông nghiệp
60. HÃÛ THÄÚNG SINH THAÏI TÆÛ NHIÃN Hãû biãønHãû ræìng khä Hãû cæíasäng Hãû sa maûc Hãû baíotäönHãû täöntræî Hãû xuáútbaín thäng tin Hãû âäöng coí Hãû cung cáúptaìi nguyãn Hãû vàn hoaï Hãû ræìng æåïtHãû chênh quyãönHãû thäng tin Hãû giaíitrê Hãû ræìng áømHãû täø chæïc näng dán Hãû IPM Hãû thë træåìng Hãû canh taïcHãû chênh trë HÃÛ THÄÚNG NÄNG NGHIÃÛP Hãû phaïpquyãön Hãû chãú biãúnHãû tiãu thuû Hãû giao thäng Hãû tên duûng Hãû tæ tæåíng HÃÛ THÄÚNG XAÎ HÄÜI
61. 2.3 Thuoäc tính heä thoáng canh taùc • Khaû naêng saûn xuaát (productivity): khaû naêng saûn xuaát hoaëc thu nhaäp treân moät ñôn vò taøi nguyeân (ñaát, lao ñoäng, naêng löôïng, voán ). • Tính oån ñònh (stability): möùc ñoä khaû naêng saûn xuaát ñöôïc duy trì theo thôøi gian ñaùp öùng vôùi caùc bieán ñoäng ôû qui moâ nhoû veà moâi tröôøng nhö ñieàu kieän kinh teá thò tröôøng, ñieàu kieän thôøi tieát.
62. • Tính vöõng beàn (sustainability) - khaû naêng sx cuûa moät heä thoáng ñöôïc duy trì theo thôøi gian khi coù nhöõng stress hoaëc nhöõng söï ñaûo loän (pertubation) xaûy ra. - nhöõng xaùo troän coù theå döï ñoaùn ñöôïc, ôû qui moâ nhoû, vaø ñoâi khi keùo daøi - nhöõng xaùo troän baát thöôøng khoâng döï ñoaùn ñöôïc, nhöng khaù nghieâm troïng
63. •* Tính coâng baèng (equitability): söï phaân boá saûn phaåm hay lôïi nhuaän cuûa heä thoáng ñeán nhöõng ngöôøi tham gia quaù trình saûn xuaát, hoaëc nhöõng ngöôøi thuï höôûng trong coäng ñoàng. <KTBÑ • ∗ Tính töï chuû (autonomy): Khaû naêng töï vaän haønh sao cho hieäu quaû vaø ít bò leä thuoäc vaøo caùc yeáu toá moâi tröôøng töï nhieân cuõng nhö kinh teá xaõ hoäi. •*Lôïi nhuaän (profitability): khaû naêng mang laïi hieäu quaû kinh teá cho ngöôøi saûn xuaát vaø xaõ hoäi. • Hôïp taùc vaø ña daïng
64. Conway (1985) ñaõ ñaùnh giaù caùc heä thoáng canh taùc trong quaù trình phaùt trieån cuûa noâng nghieäp nhö sau: Heä thoáng canh Khaû naêng Tính oån Tính beàn Tính coâng taùc saûn xuaát ñònh vöõng baèng Du canh (A) thaáp thaáp Cao cao Truyeàn thoáng trung bình trung bình Cao trung bình (B) Hieän ñaïi (C) cao thaáp Thaáp thaáp Hieän ñaïi (D) cao cao Thaáp cao Lyù töôûng cho Trung bình cao cao cao vuøng ñaát khoù khaên (E)
65. 3. Phöông phaùp nghieân cöùu heä thoáng canh taùc •Nghiãncæïuhãû thäúng canh taïc (NCHTCT) laì mäüt pp n/c vaì PTNN nhçn toaìnbäü näng traûilaì mäüttäøng thãø hãû thäúng, trong âoï con ngæåìi (näng dán) laì trung tám.@ NCHTCT táûp trung vaìo nhæîng mäúiliãnhãû häù tæång, phuû thuäücgiæîa mäi træåìng tæû nhiãn vaì con ngæåìi, giæîa nhæîng thaình pháöncáúutaûohãû thäúng trong táöm kiãømsoaïtcuía näng häü vaì caïch thæïcmaì nhæîng thaình pháönnaìytaïcâäüng qua laûivåïicaïcyãúutäú váûtlyï, sinh hoüc, vaì kinh tãú xaî häüi ngoaìitáömkiãømsoaïtcuía näng häü. (Shaner et al., 1982)
66. 3.1 Muïc tieâu nghieân cöùu HTCT • - Boá trí canh taùc hôïp lyù; • - Bieän phaùp kyõ thuaät thích hôïp; • - Hieäu quaû kinh teá; • - vaø phaùt trieån beàn vöõng.
67. 3.2 Ñaëc ñieåm cuûa NC-PT HTCT ƒ Ñònh höôùng theo noâng daân (Farmer-oriented) ƒ Ñònh höôùng theo heä thoáng(systems-oriented) ƒ PP giaûi quyeát khoù khaên (problem-solving approach) ƒ NC lieân ngaønh (interdisciplinary research) ƒ Boå sung chöù khoâng thay theá n/c khaùc ƒ Laáy n/c treân ñoàng ruoäng laøm trung taâm ƒ Cung caáp phaûn hoài töø noâng daân (farmers’ feedback)
68. 4. Heä thoáng noâng nghieäp beàn vöõng • 4.1 Giôùi thieäu • * Söï tieáp tuïc phaù röøng do khai thaùc goã böøa baõi, MR du canh du cö, ñoát nöông laøm raãy. • * OÂ nhieãm moâi tröôøng ñaát, nguoàn nöôùc vaø khoâng khí vôùi caùc chaát thaûi coâng nghieäp daïng raén vaø loûng vaø caùc chaát thaûi noâng nghieäp. • * FAO (1998) cho thaáy bình quaân 31,4 % toång dieän tích ñaát cuûa caùc nöôùc Ñoâng nam AÙ ñaõ bò thoaùi hoaù, vieäc phuïc hoài caùc vuøng ñaát naøy ?
69. Quoác gia Toång dieän tích Ñaát canh taùc caây Ñaát thoaùi hoùa haøng nieân vaø ña nieân dieän (%) dieän (%) tích tích Bangladesh 13.017 9.292 71 989 7.4 Trung Quoác 932.641 96.115 10 280.000 30.0 AÁn ñoä 297.319 168.990 57 148.100 49.8 Indonesia 181.157 21.260 12 43.000 24.0 Thailand 51.089 22.126 43 17.200 33.7 Vietnam 32.549 6.600 20 15.900 48.9 Toaøn theá giôùi 1.710.329 336.089 21 534.734 31.3
70. • WCED (1987):”Khoâng coù yù nghóa gì khi coá gaéng giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà moâi tröôøng – ôû töøng quoác gia – khi khoâng ñaët caùc vaán ñeà naøy trong moät vieãn caûnh roäng hôn mang tính toaøn caàu vaø trong moái quan heä tôùi caùc söï khaùc bieät quoác teá”.
71. • • 1. Chaïy ñua vuõ trang ñang ngaên caûn söï phaùt trieån • 2. Söï phaùt trieån coâng vaø noâng nghieäp gaây oâ nhieãm . • 3. Khoaûng caùch giöõa caùc quoác gia giaøu vaø ngheøo • 4. Söï gia taêng daân soá nhanh choùng ñang tieâu thuï nhieàu taøi nguyeân hôn. • 5. Möa acid ñang huûy hoaïi caùc caùnh röøng vaø gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc. • 6. Naïn phaù röøng treân qui moâ lôùn gaây ra luõ luït traàm troïng. • 7. Hieän töôïng sa maïc hoùa ñang thu heïp caùc dieän tích ñaát maøu mô õ • 8. Gaùnh naëng nôï naàn cuõng gaây ra caùc vaán ñeà moâi tröôøng • 9. Hôn 1 tyû ngöôøi ngheøo vaø suy dinh döôõng treân toaøn theá giôùi (1999)
72. hai vaán ñeà • aûnh höôûng chung ñeán traùi ñaát laø: •(a)hieän töôïng suy giaûm lôùp ozon bao quanh traùi ñaát, vaø •(b) hieäu öùng nhaø kính
73. 4.2. Phaùt trieån beàn vöõng • EX: Ban dat • WCED: phaùt trieån beàn vöõng laø ñaït ñöôïc nhöõng nhu caàu vaø nguyeän voïng cuûa nhaân loaïi maø khoâng phaûi hy sinh khaû naêng cuûa nhöõng theá heä töông lai cuõng ñaït ñöôïc caùc nhu caàu vaø mong ñôïi cuûa hoï.
74. • FAO (laõnh vöïc noâng nghieäp, laâm nghieäp vaø thuûy saûn) • Phaùt trieån beàn vöõng baûo toàn taøi nguyeân ñaát, nöôùc, caùc nguoàn gen thöïc vaø ñoäng vaät, vaø mang thuoäc tính khoâng phaù huûy moâi tröôøng, ñuùng ñaén veà maët kyõ thuaät, coù hieäu quaû kinh teá vaø chaáp nhaän ñöôïc veà maët xaõ hoäi.
75. THÃTHÃÚ ÚNANAÌOÌO LALAÌ Ì BÃBÃÖNÖN VÆVÆÎNGÎNG Hiãûu quaí sinh hoüc Hiãûu quaí mäi træåìng Hiãûu quaí kinh tãú- xa hoi BÃÖN VÆÎNG ÅÍ ÂÁY DA ?
76. 4.3. Caùc nguyeân taéc chính cuûa phaùt trieån beàn vöõng • Beàn vöõng veà • sinh thaùi • • • • Khaû thi veà Coâng baèng giöõa • kinh teá caùc theá heä
77. 4.4. Caùc nguyeân taéc höôùng daãn cho phaùt trieån beàn vöõng • (1) Quan taâm ñeán vieäc thoûa maõn nhu caàu cuûa caû theá heä • hieän nay vaø töông lai. • (2) Thu hoaïch lôïi töùc toát hôn laø duøng voán cuûa nguoàn taøi • nguyeân töï nhieân. Söû duïng vöøa baèng nguoàn taøi nguyeân coù theå taùi taïo • (3) Duy trì caùc chöùc naêng heä thoáng sinh thaùi quan troïng • trong moãi hoaït ñoäng phaùt trieån. • (4) Quan taâm ñeán söï coâng baèng cuûa moïi ngöôøi trong • vieäc tieáp caän vôùi taøi nguyeân töï nhieân. • (5) Söû duïng caùc thu nhaäp coù ñöôïc töø vieäc söû duïng lại caùc • nguoàn taøi nguyeân khoâng theå thay theá
78. • (6) Quan taâm ñeán hieäu quaû söû duïng taøi nguyeân • (7) Quan taâm ñeán vieäc khoâng vöôït quaù khaû naêng mang • (carrying capacity) cuûa heä thoáng töï nhieân. • (8) Khuyeán khích söï tham gia cuûa ngöôøi daân • (9) AÙp duïng caùch tieáp caän höôùng veà heä thoáng vaø coù quan • ñieåm toång hôïp trong caùc phaân tích • (10) Thöøa nhaän raèng ngheøo khoå laø nguyeân nhaân vaø laø • haäu quaû cuûa suy thoaùi moâi tröøông.