Xanh hoá Công nghiệp: Vai trò mới của Cộng đồng, Thị trường và Chính phủ

165 trang phuongnguyen 2400

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Xanh hoá Công nghiệp: Vai trò mới của Cộng đồng, Thị trường và Chính phủ", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

xanh_hoa_cong_nghiep_vai_tro_moi_cua_cong_dong_thi_truong_va.pdf

Nội dung text: Xanh hoá Công nghiệp: Vai trò mới của Cộng đồng, Thị trường và Chính phủ

Xanh hoá Công nghiӋp: Vai trò mӟi cӫa Cӝng ÿӗng, Thӏ trѭӡng và Chính phӫ Báo cáo nghiên cӭu chính sách cӫa Ngân hàng ThӃ giӟi
Xanh hoá Công nghiӋp: Vai trò mӟi cӫa Cӝng ÿӗng, Thӏ trѭӡng và Chính phӫ Xuҩt bҧn năm 1999 cӫa Ngân hàng tái thiӃt và Phát triӇn Quӕc tӃ/Ngân hàng ThӃ giӟi. 1818 H Steel. N. W., Washington D.C. 20433, U.S.A. Công trình này ÿѭӧc Ngân hàng ThӃ giӟi xuҩt bҧn thành tiӃng Anh mang tên “Xanh hoá Công nghiӋp: Vai trò mӟi cӫa Cӝng ÿӗng, Thӏ trѭӡng và Chính phӫ” năm 1999. Bҧn dӏch sang tiӃng ViӋt này không phҧi là bҧn dӏch chính thӭc cӫa Ngân hàng thӃ giӟi. Ngân hàng thӃ giӟi không bҧo ÿҧm ÿӝ chính xác cӫa bҧn dӏch và không chӏu trách nhiӋm vӅ bҩt cӭ kӃt quҧ nào cӫa viӋc diӉn giҧi và sӱ dөng. This work was originally published by the World Bank in English as Greening Industry: New Roles for Communities, Markets and Governments, in 1999. This Vietnamese version is not an official World Bank translation. The World Bank does not guarantee the accuracy of the translation and accepts no responsibility whatsoever for and consequence of its interpretation or use.
Hà N͡i, tháng 10 năm 2000 G͵i b̩n ÿ͕c Vi͏t Nam, Chúng tôi xin hân h̩nh g͵i ÿ͇n các b̩n quy͋n sách Xanh hoá công nghi͏p vͳa mͣi ÿ˱ͫc Ngân hàng Th͇ giͣi xṷt b̫n và h͟ trͫ tài chính ÿ͋ d͓ch sang ti͇ng Vi͏t và in ̭n nh̹m mͭc ÿích ph͝ bi͇n r͡ng rãi ͧ Vi͏t Nam. Ĉây là m͡t trong nhͷng báo cáo nghiên cͱu chính sách cͯa Ngân hàng Th͇ giͣi. Cùng vͣi s͹ phát tri͋n nhanh chóng cͯa các ngành công nghi͏p, ki͋m soát ô nhi͍m môi tr˱ͥng ÿã và ÿang trͧ nên m͡t thách thͱc và m͙i quan tâm sâu s̷c cͯa nhi͉u qu͙c gia, ÿ̿c bi͏t là các n˱ͣc ÿang phát tri͋n. Nhi͉u chính sách và cách ti͇p c̵n khác nhau ÿã ÿ˱ͫc nghiên cͱu và áp dͭng ÿ͋ nâng cao hi͏u qu̫ qu̫n lý môi tr˱ͥng. Cách ti͇p c̵n theo h˱ͣng “m͏nh l͏nh và ki͋m soát”, ti͇p ÿ͇n là các bi͏n pháp s͵ dͭng công cͭ kinh t͇ÿã mang l̩i nhi͉u k͇t qu̫ kh̫ quan nh˱ng ÿòi h͗i các qu͙c gia ph̫i có năng l͹c cao v͉ giám sát và thi hành pháp lu̵t. M͡t làn sóng áp dͭng cách ti͇p c̵n thͱ 3 là s͵ dͭng ph˱˯ng ti͏n thông tin và s͹ tham gia cͯa c͡ng ÿ͛ng trong công tác qu̫n lý môi tr˱ͥng ÿã xṷt hi͏n ͧ nhi͉u n˱ͣc. Trong sáu năm qua, Ngân hàng Th͇ giͣi ÿã ti͇n hành nghiên cͱu và h͟ trͫ kͿ thu̵t áp dͭng ph˱˯ng pháp này t̩i nhi͉u n˱ͣc trên th͇ giͣi nh˱: Canada, Pháp, MͿ, Indonesia, Mehico, Philippin và Thái Lan. Các ch˱˯ng trình này ÿã mang l̩i r̭t nhi͉u k͇t qu̫ to lͣn và chͱng t͗ r̹ng, vͣi m͡t ngu͛n thông tin chính xác và ÿ̯y ÿͯ v͉ môi tr˱ͥng, các c͡ng ÿ͛ng dân c˱, th͓ tr˱ͥng tiêu dùng và th͓ tr˱ͥng v͙n có th͋ có nhi͉u ̫nh h˱ͧng tích c͹c ÿ͇n vi͏c các doanh nghi͏p quy͇t ÿ͓nh ÿ̯u t˱ nh̹m gi̫m thi͋u ô nhi͍m. Cu͙n sách này sͅ cung c̭p cho b̩n ÿ͕c nhͷng kinh nghi͏m quý báu v͉ các cách ti͇p c̵n nói trên. Ĉ͛ng thͥi sͅ mô t̫ chi ti͇t nhͷng ph˱˯ng pháp ÿ͝i mͣi chính sách qu̫n lý môi tr˱ͥng và ch͑ ra b̹ng cách nào nhͷng ÿ͝i mͣi chính sách này có th͋ t̩o ra nhͷng mô hình ki͋m soát ô nhi͍m hi͏u qu̫ t̩i các n˱ͣc ÿang phát tri͋n. Hy v͕ng b̩n ÿ͕c sͅ tìm th̭y ͧ tài li͏u này nhi͉u kinh nghi͏m và bài h͕c quý báu ÿ͋ áp dͭng ͧ Vi͏t Nam nh̹m xây d͹ng ÿ̭t n˱ͣc Vi͏t Nam ngày càng xanh, s̩ch và giàu ÿ́p. Chu Tuҩn Nhҥ Andrew Steer Bӝ trѭӣng Khoa hӑc, Công nghӋ và Giám ÿӕc quӕc gia tҥi ViӋt Nam Môi trѭӡng Ngân hàng ThӃ giӟi
Mөc lөc Lӡi nói ÿҫu Lӡi cҧm ѫn Nhóm báo cáo Tóm tҳt chung Chѭѫng 1: Ô nhiӉm công nghiӋp có phҧi là giá phҧi trҧ cho sӵ phát triӇn? 1.1 Hӑc thuyӃt Kuznets 1.2 Tұp trung vào ô nhiӉm công nghiӋp 1.3 Phát triӇn kinh tӃÿã tác ÿӝng ÿӃn ô nhiӉm và hӋ thӕng qui chӃ nhѭ thӃ nào 1.4 Sӵ tăng và giҧm các vùng cѭ trú ô nhiӉm 1.5 KiӇm soát ô nhiӉm: Lӧi ích và chi phí 1.6 Chѭѫng trình nghӏ sӵ mӟi Chѭѫng 2: Quҧn lý ô nhiӉm trong thӵc tӃ 2.1 Vai trò cӫa các khuyӃn khích kinh tӃ 2.2 Phí ô nhiӉm: Giҧi pháp ÿúng ÿҳn? 2.3 Xác ÿӏnh mөc tiêu cѭӥng chӃ 2.4 Các phѭѫng án cҧi tә chính sách Chѭѫng 3: Cӝng ÿӗng, thӏ trѭӡng và thông tin ÿҥi chúng 3.1 Các cӝng ÿӗng nhѭ nhӳng nhà quҧn lý môi trѭӡng không chính thӭc 3.2 Sӭc mҥnh cӫa thӏ trѭӡng 3.3 Chѭѫng trình PROPER ӣ Inÿônêxia 3.4 Ĉánh giá PROPER 3.5 ĈiӅu tiӃt ô nhiӉm và tăng cѭӡng tính công bҵng trong kӹ nguyên thông tin Chѭѫng 4: Tri thӭc, nghèo ÿói và ô nhiӉm 4.1 Giúp các hãng thӵc hiӋn quҧn lý môi trѭӡng 4.2 Ai là ngѭӡi khiӃu nҥi vӅ nҥn ô nhiӉm?
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ 4.3 Xác ÿӏnh lҥi sӵ bҩt bình ÿҷng vӅ môi trѭӡng Chѭѫng 5: Các chính sách kinh tӃ quӕc gia: nӱa phҫn ҭn giҩu cӫa ô nhiӉm 5.1 Cҧi cách thѭѫng mҥi ҧnh hѭӣng ÿӃn các cѫ sӣ gây ô nhiӉm nhѭ thӃ nào 5.2 Giá cҧ nguyên liӋu ÿҫu vào tác ÿӝng ÿӃn ô nhiӉm nhѭ thӃ nào 5.3 Tác ÿӝng cӫa quyӅn sӣ hӳu nhà máy ÿӃn ô nhiӉm 5.4 Tính toán chi phí cho nӱa phҫn ҭn giҩu cӫa ô nhiӉm Chѭѫng 6: Quҧn lý và duy trì cҧi cách 6.1 Sӵÿóng góp cӫa các hӋ thӕng thông tin 6.2 Tҥo liên minh cho sӵ thay ÿәi 6.3 Các chính sách cҧi cách bӅn vӳng 6.4 Sӕng cùng thay ÿәi Chѭѫng 7: Xanh hoá công nghiӋp: Mӝt mô hình mӟi 7.1 Chìa khoá cӫa sӵ tiӃn bӝ 7.2 Mô hình mӟi cho viӋc kiӇm soát ô nhiӉm 7.3 Vai trò cӫa Ngân hàng ThӃ giӟi Khung 1.1 Bӕn nhà máy sҧn xuҩt phân bón ӣ Bănglaÿét 1.2 Quҧn lý lӋ môi trѭӡng và phát triӇn kinh tӃ 1.3 KiӇm soát ô nhiӉm không khí và viӋc cӭu sӕng các bӋnh nhân ӣ Bҳc Kinh 2.1 Các loҥi phí ô nhiӉm cӫa Hà Lan: Mӝt thӵc tӃ thành công tình cӡ 2.2 Bé là xҩu hay ÿҽp? 3.1 Chѭѫng trình ÿiӅu tra các chҩt thҧi ÿӝc cӫa Mӻ 3.2 Nhӳng thay ÿәi vӅ mô hình tuân thӫ trong phҥm vi PROPER 4.1 Quҧn lý môi trѭӡng và sӵ tuân thӫ qui chӃӣ Mêhicô 4.2 Ӣ Trung Quӕc ngѭӡi nghèo chӏu ô nhiӉm nhiӅu hѫn 5.1 Hѫn cҧ chuyӋn cѭӡi: xây dӵng cѫ sӣ dӳ liӋu thông qua nghiên cӭu cӝng tác 5.2 Ô nhiӉm công nghiӋp trong thӡi kǤ khӫng hoҧng tài chính ӣ Inÿônêxia 5.3 Cҧi cách kinh tӃ và ô nhiӉm công nghiӋp Trung Quӕc 6.1 PROPER: gây dӵng sӵ tín nhiӋm 6.2 Chia sҿ các quӻӣ Côlombia 6.3 Duy trì cҧi cách trong thay ÿәi chính trӏ v
MӨC LӨC Hình vӁ trong khung B1.1 Cây trӗng ӣ Bănglaÿét B2.1 Tác ÿӝng cӫa các loҥi phí ô nhiӉm ӣ Hà Lan B2.2 Qui mô nhà máy và tӍ lӋ tӱ vong ӣ Braxin B4.1a Các cѫ sӣ gây ô nhiӉm cӫa Mêhicô B4.1b HӋ thӕng quҧn lý môi trѭӡng và sӵ tuân thӫ B4.2 Thu nhұp và ô nhiӉm không khí B5.1 Dӳ liӋu phөc vө nghiên cӭu so sánh B5.2 Khӫng hoҧng tài chính và ô nhiӉm B5.3a Các tӍnh cӫa Trung Quӕc B5.3b Qui mô nhà máy và quyӅn sӣ hӳu B5.3c Cѭӡng ÿӝ ô nhiӉm và cҧi cách B5.3d Các ngành gây ô nhiӉm ӣ Trung Quӕc B6.1 Các bѭӟc xây dӵng chѭѫng trình PROPER B6.2 Sӱ dөng các khoҧn thu tӯ phí ô nhiӉm B6.3 Bҫu cӱӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn Hình vӁ 1.1 Ô nhiӉm không khí ӣ các nѭӟc ÿông dân trên thӃ giӟi 1.2 Ô nhiӉm không khí tҥi các vùng ÿô thӏ Trung Quӕc, 1987-1995 1.3 Các nhà máy gây ô nhiӉm ӣ Philippin và Inÿônêxia 1.4 Quan hӋ giӳa quҧn lý môi trѭӡng và thu nhұp bình quân ÿҫu ngѭӡi 1.5 Thu nhұp bình quân ÿҫu ngѭӡi và ô nhiӉm công nghiӋp 1.6 Phát triӇn kinh tӃ và thay ÿәi cѫ cҩu ngành 1.7 Ĉҫu tѭ cho kiӇm soát ô nhiӉm ӣ Nhұt Bҧn 1.8 Tӹ sӕ nhұp khҭu/xuҩt khҭu cӫa các ngành công nghiӋp gây ô nhiӉm 1.9 Chi phí kiӇm soát ô nhiӉm không khí ӣ Trung Quӕc 2.1 BiӃn ÿәi thông thѭӡng vӅ lѭӧng phát thҧi 2.2 Chi phí và lӧi ích cӫa viӋc giҧm ô nhiӉm 2.3 Các khoҧn phҥt do gây ô nhiӉm 2.4 Chi phí giҧm ô nhiӉm 2.5 Ô nhiӉm ӣ cҩp nhà máy 2.6 Các phѭѫng án ô nhiӉm vӟi giҧm thiӇu chi phí 2.9 Các nguӗn phát thҧi BOD tҥi Rio Negro vi
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ 2.10 Các kӃt quҧ cӫa quҧn lý truyӅn thӕng 2.11 Các ÿӗn ÿiӅn trӗng cây cӑ lҩy dҫu cӫa Malaixia và các xѭӣng chӃ biӃn nâng cҩp 2.12 Các nhà máy Trung Quӕc: áp lӵc phҧi cҧi tiӃn ngày càng tăng 2.13 Các mӭc phí ô nhiӉm ӣ Trung Quӕc 2.14 Tҥi sao mӭc thuӃӣ các tӍnh lҥi khác nhau 2.15 Nhӳng cѫ sӣ gây ô nhiӉm ӣ bang Rio de Janeiro, Braxin 3.1 Sҧn xuҩt sҥch, có lӧi nhuұn 3.2 Các cӝng ÿӗng và các cѫ sӣ gây ô nhiӉm 3.3 Các thӏ trѭӡng và các cѫ sӣ gây ô nhiӉm 3.4 Tin tӭc vӅ môi trѭӡng và giá cә phiӃu ӣ Philippin và Mêhicô 3.5 Cách nhìn tәng quát hѫn vӅ quҧn lý 3.6 XӃp hҥng các cѫ sӣ gây ô nhiӉm ӣ Inÿônêxia 3.7 Trѭӟc PROPER 3.8 Tác ÿӝng ban ÿҫu cӫa chѭѫng trình PROPER 3.9 KӃt quҧ phә biӃn thông tin 3.10 Tác ÿӝng bә sung tăng thêm 3.11 Mӣ rӝng chѭѫng trình PROPER “2000 vào năm 2000” 3.12 Phә biӃn thông tin cho cӝng ÿӗng ӣ Philippin 3.13 Sӵ kӃ thӯa cӫa chѭѫng trình PROPER 4.1 Sӱ dөng nhiên liӋu và ô nhiӉm tҥi các lò nung gҥch 4.2 Các chӫ lò gҥch ӣ Mêhicô trong thұp niên 90: MAC so vӟi MEP 4.3 Tuyên truyӅn quӕc tӃ vӅ ISO 14001 4.4 Qui mô nhà máy và năng lӵc tiӃn hành quan trҳc 4.5 Qui mô nhà máy và viӋc tuân thӫ các qui chӃ quҧn lý ӣ Mêhicô 4.6 Các kӃt quҧ tuân thӫ ISO 14001 4.7 Phân bӕ các ÿѫn khiӃu nҥi theo vùng 4.8 Trình ÿӝ hӑc vҩn và khiӃu nҥi 5.1 Ô nhiӉm không khí, 1984-1998 5.2 QuyӅn sӣ hӳu và ô nhiӉm 5. 3 Chính sách thѭѫng mҥi và áp dөng công nghӋ sҥch 5.4 Cҧi cách vӅ giá và cѭӡng ÿӝ ô nhiӉm 5.5 Quy mô nhà máy và ô nhiӉm 5.6 Quy mô nhà máy và phát triӇn khu vӵc 6.1 Quan trҳc ô nhiӉm vii
MӨC LӨC 6.2 Thu thұp dӳ liӋu 6.3 Phân tích 6.4 Phҧn ӭng vӟi viӋc xã hӝi hoá thông tin môi trѭӡng 7.1 Phѭѫng án lӵa chӑn chính sách kiӇm soát ô nhiӉm 7.2 Các ÿӏnh hѭӟng mӟi cho chính sách Bҧng 1.1 Các chӍ sӕ ngành cӫa mӭc ÿӝ ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc 1.2 Xu thӃ ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc ӣ các nѭӟc ÿѭӧc lӵa chӑn 1977-1989 2.1 Quҧn lý phí ô nhiӉm ӣ Rio Negro 3.1 Tin tӭc vӅ môi trѭӡng và giá cә phiӃu ӣ Canaÿa và Mӻ 3.2 Tác ÿӝng cӫa chѭѫng trình PROPER, 1995 3.3 Tác ÿӝng cӫa chѭѫng trình PROPER sau 18 tháng 4.1 ChӍ sӕ áp dөng các qui trình ISO 14001 cӫa các nhà máy ӣ Mêhicô 4.2 Cҩp chӭng chӍ ISO 14001, năm 1999: theo các nѭӟc và khu vӵc 4.3 Ĉӏnh hѭӟng công tác quҧn lý môi trѭӡng ӣ các nhà máy cӫa Mêhicô viii
Lӡi nói ÿҫu KӇ tӯ khi xҧy ra thҧm hoҥ Minamata cӫa Nhұt Bҧn và năm 1956, ÿã có hѫn 100 nѭӟc ÿang phát triӇn ra nhұp Liên hӧp quӕc. Hҫu hӃt các nѭӟc này ÿӅu có các cѫ quan môi trѭӡng, phҫn nào ÿó là do sӵÿѭѫng ÿҫu thҧm thѭѫng cӫa Nhұt Bҧn vӟi nҥn ngӝÿӝc kim loҥi nһng ÿã thúc ÿҭy nӛ lӵc quӕc tӃ nhҵm kiӇm soát ô nhiӉm công nghiӋp. Giai ÿoҥn ÿҫu tiên cӫa nӛ lӵc này ÿã kӃt thúc vào năm 1972, năm Liên hӧp quӕc thành lұp Chѭѫng trình Môi trѭӡng (UNEP) và cӝng ÿӗng quӕc tӃ nhóm hӑp tҥi Hӝi nghӏ Stockholm vӅ phát triӇn bӅn vӳng. Trong khoҧng thӡi gian giӳa Hӝi nghӏ Stockholm và Hӝi nghӏ Thѭӧng ÿӍnh Trái ÿҩt Rio năm 1992, hҫu hӃt các nѭӟc ÿang phát triӇn ÿӅu bҳt ÿҫu xây dӵng các cѫ quan nhҵm quҧn lý ô nhiӉm. Các nѭӟc này ÿã ÿҥt ÿѭӧc nhӳng tiӃn bӝ vӳng chҳc, mһc dù chúng bӏ mӡ nhҥt phҫn nào bӣi sӵ theo dõi sát sao cӫa các phѭѫng tiӋn thông tin ÿҥi chúng ÿӕi vӟi các thҧm hoҥ nhѭ vө trѭӧt ÿҩt làm chӃt nhiӅu ngѭӡi ӣ Cubatao (Braxin) và vө nә nhà máy sҧn xuҩt thuӕc trӯ sâu ӣ Bhopal (Ҩn Ĉӝ) ÿã làm hàng ngàn ngѭӡi chӃt và bӏ thѭѫng. Quҧn lý ô nhiӉm ÿӃn vӟi các nѭӟc ÿang phát triӇn nhѭ mӝt sӵ du nhұp tӯ bên ngoài. Thay vì viӋc tҥo mӝt cách tiӃp cұn mӟi, hҫu hӃt các cѫ quan này ÿӅu chҩp nhұn qui ÿӏnh mӋnh lӋnh - và - kiӇm soát truyӅn thӕng vӟi sӵ trӧ giúp kӻ thuұt cӫa các nѭӟc OECD. Rӫi thay, cách du nhұp ÿһc biӋt này không phҧi lúc nào cǊng thích nghi tӕt vӟi các ÿiӅu kiӋn ӣÿӏa phѭѫng. Vào ÿҫu thұp niên 90, các nhà quҧn lý môi trѭӡng nhiӅu nѭӟc ÿã kӃt luұn là các phѭѫng pháp truyӅn thӕng ÿӅu quá ÿҳt và thѭӡng không hiӋu quҧ. Nhӳng nhà ÿәi mӟi bҳt ÿҫu thӵc nghiӋm nhӳng phѭѫng pháp mӟi và mӝt sӕ phѭѫng pháp ÿã cho nhӳng kӃt quҧ tuyӋt vӡi. Cùng lúc ÿó, nhiӅu cuӝc cҧi cách kinh tӃӣ cҩp quӕc gia ÿã chӭng tӓ tính hiӋu quҧ trong viӋc chӕng ô nhiӉm. Trong báo cáo này, chúng tôi sӁ trình bày tҥi sao các cuӝc cҧi cách chính sách quҧn lý và vƭ mô này ÿang hình thành nên mӝt mô hình mӟi vӅ kiӇm soát ô nhiӉm ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn. Chúng tôi viӃt báo cáo này vӟi tѭ cách là nhӳng quan sát viên - nhӳng ngѭӡi tham gia bӣi vì chúng tôi ÿã hӛ trӧ xây dӵng các chѭѫng trình này cǊng nhѭ nghiên cӭu các tác ÿӝng cӫa chúng. Tӯ năm 1993 , chúng tôi có hân hҥnh ÿѭӧc hӧp tác vӟi nhӳng ngѭӡi ÿi ÿҫu trong các phѭѫng pháp mӟi này ӣ Jakarta, Bôgôta, Bҳc Kinh, Rio, Manila, thành phӕ Mêhicô và nhiӅu nѫi khác. Báo cáo này thӵc sӵÿã mô tҧ thӵc tӃӣ các nѭӟc này. Nó cǊng ÿӗng thӡi là kinh nghiӋm thӵc tӃ cӫa các ÿӗng nghiӋp cӫa chúng tôi làm viӋc tҥi Ngân hàng ThӃ giӟi và các tә chӭc quӕc tӃ khác. Khi ÿӭng ÿҵng ix
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ sau, hӑÿã cӝng tác rҩt chһt chӁÿӇ hӛ trӧ tài chính, trӧ giúp kӻ thuұt và cung cҩp thông tin vӅ kӃt quҧ cӫa các cuӝc cҧi cách ӣ các nѭӟc khác cho các cѫ quan môi trѭӡng. Nhӳng thông tin mà chúng tôi ÿem ÿӃn sӁ rҩt hӳu ích. Sau 6 năm nghiên cӭu, thӱ nghiӋm chính sách và quan sát trӵc tiӃp, chúng tôi tin chҳc rҵng phát triӇn công nghiӋp bӅn vӳng và lành mҥnh vӅ môi trѭӡng nҵm trong tҫm tay chúng ta. Xanh hoá công nghiӋp ÿòi hӓi phҧi mҩt thӡi gian, tuy nhiên ngay cҧ nhӳng nѭӟc nghèo ÿói nhҩt cǊng có thӇÿҥt ÿѭӧc ÿiӅu này. Trong báo cáo này chúng tôi chӍ ra nguyên nhân và gӧi mӣ các chiӃn lѭӧc nhҵm tiӃn tӟi tѭѫng lai. x
Lӡi cҧm ѫn Báo cáo này là sҧn phҭm cӫa công trình nghiên cӭu chuyên sâu do Phó Chӫ tӏch Phát triӇn Kinh tӃ cӫa Ngân hàng ThӃ giӟi thӵc hiӋn. NӅn tҧng cӫa chiӃn lѭӧc nghiên cӭu cӫa chúng tôi là mӝt chѭѫng trình hӧp tác vӟi các cѫ quan môi trѭӡng cӫa các nѭӟc ÿang phát triӇn nhҵm thiӃt kӃ, thӵc thi và ÿánh giá các phѭѫng pháp kiӇm soát ô nhiӉm mӟi. Vӟi tѭ cách là nhӳng quan sát viên - nhӳng ngѭӡi tham gia, chúng tôi ÿã thӵc sӵ hӑc hӓi rҩt nhiӅu tӯ nhӳng ngѭӡi ÿi tiên phong, là nhӳng ngѭӡi ÿã chӍ ra cách thӭc ÿӇ các chѭѫng trình mӟi có thӇ làm giҧm ÿáng kӇ tình trҥng ô nhiӉm, thұm chí là cҧӣ các nѭӟc rҩt nghèo ÿói. Chúng tôi rҩt biӃt ѫn nhӳng ÿӗng nghiӋp sau: Braxin - Cѫ quan Bҧo vӋ môi trѭӡng cӫa Bang Rio de Janeiro, FEEMA: Sergio Marguhs - Cӵu Chӫ tӏch, Paulo de Gusmao - Cӵu Giám ÿӕc Bӝ phұn qui hoҥch môi trѭӡng, Jao Batista; - ViӋn Ĉӏa lý và Thӕng kê Braxin, IBGE: Jose Enilcio Rocha Collares - Trѭӣng DERNA, Patricia Portella Feireira Alves - Trѭӣng DIEAM, Eloisa Domingues - cán bӝ quҧn lý dӵ án ISTAM, Rosane de Andrade Memoria Moreno và Lucy Teixeira Guimaraes - nhóm kӻ thuұt, Dӵ án ô nhiӉm công nghiӋp; - Cѫ quan Bҧo vӋ môi trѭӡng Bang São Paulo, CETESB: Luis Carlos da Costa. Trung Quӕc - Cөc Bҧo vӋ môi trѭӡng Quӕc gia, SEPA: Kunmin Zhang - Phó Giám ÿӕc Quҧn lý hành chính, Xiaomin Guo, Fengzhong Cao và Quingfeng Zhang; - Hӑc viӋn Nghiên cӭu Khoa hӑc Môi trѭӡng Trung quӕc, CRAES: Jinnan Bang và Dong Cao; - Trѭӡng Ĉҥi hӑc Tәng hӧp Nam Kinh: Genfa Lu. Côlombia - Bӝ Môi trѭӡng, Văn phòng Phân tích kinh tӃ: Thomas Black Arbelaez - Giám ÿӕc Văn phòng, Martha Patricia Castillo, Ana Maria Diaz- ciceres và Maria Claudia Garcia; - Cөc KiӇm soát ô nhiӉm vùng Oriente Antioqueno, CORNARE: Leonardo Munoz Cardona - Cөc trѭӣng và Luis Femando Castro - Giám ÿӕc chӏu trách nhiӋm vӅ kiӇm soát ô nhiӉm. Ҩn Ĉӝ - Uӹ ban KiӇm soát ô nhiӉm Trung ѭѫng: Dilip Biswas-Chӫ tӏch Uӹ ban; - ViӋn Ĉào tҥo và nghiên cӭu môi trѭӡng: C. Uma Maheswari - Ĉӗng Giám ÿӕc; - Uӹ ban KiӇm soát ô nhiӉm Andrah Pradesh: Tishya Chatterjee. Inÿônêxia - Sarwono Kusumaatmadja - Cӵu Bӝ trѭӣng Bӝ Môi trѭӡng; - Cөc KiӇm soát ô nhiӉm Quӕc gia (BAPEDAL): Nabiel Makanm - Cӵu Phó Chӫ tӏch vӅ kiӇm soát ô nhiӉm, Ma de Setiawan và Dam Ratunanda. xi
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Mêhicô - Ban Thѭ ký môi trѭӡng, tài nguyên thiên nhiên và nghӅ cá (SEMARNAP); ViӋn Sinh thái Quӕc gia (INE): Francisco Giner de los Rios - Tәng Giám ÿӕc phө trách luұt pháp môi trѭӡng, Adrian Femandez Bremauntz - Tәng Giám ÿӕc phө trách quҧn lý môi trѭӡng và thông tin, Luis R. Sánchez Cataӫo - Giám ÿӕc phө trách quҧn lý môi trѭӡng khu ÿô thӏ và Luis Eguadarrama. Philippin - Bӝ Môi trѭӡng và Tài nguyên thiên nhiên (DENR): Cӵu Bӝ trѭӣng Victor Ramos và Bebet Gozun; - Ĉҥi hӑc Tәng hӧp Philippin: Tonet Tanchuling và Alex Casilla. Chúng tôi cǊng rҩt biӃt ѫn các ÿӗng nghiӋp tҥi Ngân hàng ThӃ giӟi ÿã trӵc tiӃp hӛ trӧ cho công trình này hoһc tham gia trong chѭѫng trình hӧp tác cӫa chúng tôi: Kulsum Ahmed, Adriana Bianchi, Dan Biller, Carter Brandon, Richard Calkins, Cecilia Guido - Spano, Ken Chomitz, Mauneen Cropper, Shelton Davis, Adrian Demayo, Michelle De Nevers, Charles Dileva, Yasmin D'souza, Evelyn de Castro, Clara Else, Gunnar Eskeland, Ben Fisher, Kristalina Georgieva, David Hanrahan, Patrice Harou, Nicholas Hoe, Patchamuthu Illangovan, Gregory Ingram, Maritta Koch-weser, Vijay Jagannathan, Emmanuel Jimenez, Todd Johnson, Andres Liebenthal, Lawrence Macdonald, An na Maranon, Richard Newfarmer, Saed Ordoubadi, Mead Over, Jan Post, Violetta Rosenthal, Elizabeth Schaper, Teresa Sen, Katherine Siena, Lyn Squire, Andrew Steer, Lau ra naiye, Lee Travers, Walter Vergara, Joachim Von Amsberg, Konrad Von Ritter, Thomas Walton và Roula Yazigi. Chúng tôi cǊng xin cҧm ѫn nhӳng ÿӗng nghiӋp sau ÿây tҥi Ngân hàng ThӃ giӟi vӅ sӵ trӧ giúp, tѭ vҩn và sӵ hiӇu biӃt cӫa hӑ: Richard Ackermann, Jean Den, Nick Anderson, Bemard Baratz, Carl Bartone, Roger Batstone, Antonio Bento, Jan Bojo, Annice Brown, Shantayanan Devaraj an, John Dixon , David Dollar, Alfred Dua, Jack Fritz, Richard Gains, Robert Goodland, Daniel Gross, Kirk Hamilton, Jeffrey Hammer, Nagaraja Rao Harshadeep, Gordon Hughes, Frannie Humplick, Gian Johnson, Bom Larsen, Stephen Lintner, Magda Lovei, Kseniya Lvovsky, Dennis Mahar, Desmond Mccarthy, Jean-Roger Mercier, Ashoka Mody, Carl-heinz Mumme, Lant Pritchett, Ramesh Ramankutty, Geoffrey Read, John Reÿwood, Jitendra Shah, Sudhir Shetty, Karlis Smits, Sari Soderstrom, John Williamson, Jian Xie và C H. Zhang. Bӝ phұn Dӏch vө Sҧn xuҩt thuӝc Văn phòng Xuҩt bҧn cӫa Ngân hàng ThӃ giӟi ÿã quҧn lý và chӍÿҥo viӋc thiӃt kӃ, biên tұp và xuҩt bҧn cuӕn sách này. Sandra Hackman là ngѭӡi biên tұp chính cho báo cáo.David Shaman ÿã ÿiӅu phӕi viӋc chuҭn bӏ báo cáo cho Nhóm Nghiên cӭu Phát triӇn cӫa Ngân hàng. xii
LӠI CҦM ѪN Nhóm báo cáo Tác giҧ chính cӫa cuӕn Xanh hoá công nghiӋp: Vai trò mӟi cӫa cӝng ÿӗng, thӏ trѭӡng và chính phӫ là David Wheeler, nhà kinh tӃ hӑc ÿӭng ÿҫu nhóm Cѫ sӣ hҥ tҫng/Môi trѭӡng thuӝc Bӝ phұn Nghiên cӭu Phát triӇn cӫa Ngân hàng ThӃ giӟi. Xanh hoá công nghiӋp tәng kӃt 6 năm nghiên cӭu và ÿӏnh hѭӟng do mӝt nhóm gӗm các nhà kinh tӃ hӑc, các kӻ sѭ môi trѭӡng và nhӳng nhà phân tích chính sách sau ÿây thӵc hiӋn: Shakeb Afsah, Susmita Dasgupta, David Ray, Raymond Hartman, Hemamala Hettige, Mainul Huq, Benoit Laplante, Robert Lucas, Nlandu Mamingi, Muthukumara Manh, Paul Martin, Craig Meisner, Sheoli Pargal, David Shaman, Manjula Sinh, Hùa Bang, David Witzel và Ping Yun. Báo cáo ÿã ÿѭӧc xây dӵng dѭӟi sӵ chӍÿҥo cӫa Joseph Stiglitz, Lyn Squire, Paul Collier và Zmarak Shalizi. ĈӇ tìm hiӇu thêm vӅ nghiên cӭu cӫa Ngân hàng ThӃ giӟi trong lƭnh vӵc này, xin vui lòng truy cұp vào website vӅ Sáng kiӃn mӟi trong quҧn lý ô nhiӉm theo ÿӏa chӍ Nhӳng thông tin và tài liӋu cӫa trang web này cǊng ÿѭӧc ÿѭa vào ÿƭa CD-ROM kèm theo cuӕn Xanh hoá công nghiӋp. xiii
Tóm tҳt chung Xanh hoá công nghiӋp: Vai trò mӟi cӫa Cӝng ÿӗng, Thӏ trѭӡng và Chính phӫ HiӇu biӃt và kinh nghiӋm thông thѭӡng vүn cho rҵng không thӇ hy vӑng giҧi quyӃt tình trҥng ô nhiӉm không khí và nѭӟc công nghiӋp ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn cho ÿӃn tұn khi các nѭӟc này cǊng ÿҥt ÿѭӧc mӭc giàu có nhѭÿã thҩy hiӋn nay ӣ các nѭӟc giàu. Theo quan ÿiӇm này, thì sӵ phát triӇn liên tөc cӫa sҧn lѭӧng công nghiӋp chҳc chҳn sӁ làm mӭc ÿӝ ô nhiӉm nghiêm trӑng thӵc sӵ mà ngày nay ÿang trӣ nên phә biӃn ӣ các khu ÿô thӏ cӫa các nѭӟc ÿang phát triӇn ngày càng trҫm trӑng hѫn . Có mӝt tình trҥng phә biӃn khác nӳa là viӋc mӣ rӝng thѭѫng mҥi toàn cҫu và mӣ cӱa biên giӟi ÿang khuyӃn khích các ngành công nghiӋp gây ô nhiӉm chuyӇn sang các nѭӟc ÿang phát triӇn, là nhӳng nѭӟc không có ÿӫ khҧ năng vӅ tài chính ÿӇ ngăn ngӯa nҥn lҥm dөng môi trѭӡng. Sáu năm nghiên cӭu, thӱ nghiӋm các chính sách và quan sát trӵc tiӃp ÿã chӍ ra rҵng quan ÿiӇm nói trên là hoàn toàn sai. Các nhà máy ӣ nhiӅu nѭӟc nghèo ÿang hoҥt ÿӝng sҥch hѫn so vӟi mӝt thұp kӹ trѭӟc ÿây và tәng phát thҧi cǊng ÿang thӵc sӵ giҧm xuӕng ӣ mӝt sӕ vùng có nӅn công nghiӋp phát triӇn rҩt nhanh. Hѫn nӳa quan niӋm cho rҵng các nѭӟc ÿang phát triӇn - “vùng cѭ trú ô nhiӉm” là ngôi nhà vƭnh cӱu cho các ngành công nghiӋp gây ô nhiӉm cǊng ÿã không trӣ thành hiӋn thӵc. Thay vì thӃ, các quӕc gia và các cӝng ÿӗng nghèo ÿói hѫn ÿang cӕ gҳng ÿӇ giҧm tình trҥng ô nhiӉm bӣi vì hӑÿã quyӃt ÿӏnh ÿѭӧc rҵng lӧi ích thu ÿѭӧc do giҧm thiӇu ô nhiӉm có giá trӏ lӟn hѫn các chi phí. Các nhà quҧn lý môi trѭӡng ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn ÿang thӱ nghiӋm các phѭѫng pháp mӟi và tìm các ÿӗng minh mӟi trên mһt trұn ngăn ngӯa ô nhiӉm. Nhӳng sáng kiӃn này bҳt nguӗn tӯ viӋc ÿã nhұn thӭc ÿѭӧc mӝt cách rӝng rãi rҵng các qui ÿӏnh vӅ ô nhiӉm môi trѭӡng theo truyӅn thӕng không phù hӧp vӟi nhiӅu nѭӟc ÿang phát triӇn. NhiӅu cѫ quan quҧn lý mӟi thѭӡng không thӇ cѭӥng chӃ thӵc hiӋn các tiêu chuҭn phát thҧi thông thѭӡng tҥi các nhà máy. NhiӅu nhà quҧn lý cǊng nhұn thҩy rҵng các tiêu chuҭn nhѭ vұy không phù hӧp
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ vӟi qui tҳc chi phí - lӧi ích do chúng ÿòi hӓi tҩt cҧ các nhà máy gây ô nhiӉm phҧi tuân theo cùng mӝt ÿӏnh mӭc mà không hӅ tính ÿӃn các chi phí giҧm ô nhiӉm và các ÿiӅu kiӋn môi trѭӡng ӣÿӏa phѭѫng. ĈӇ chi tiӃt hѫn nӳa phѭѫng pháp “mӝt cӥ vӯa cho tҩt cҧ này”, các nhà quҧn lý môi trѭӡng ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn lӵa chӑn các phѭѫng pháp hiӋu quҧ hѫn và linh hoҥt hѫn nhѭng vүn tҥo nên sӵ khuyӃn khích ÿӇ nhӳng ngѭӡi gây ô nhiӉm tiӃn hành làm sҥch. Mӝt sӕ nhӳng ngѭӡi ÿi tiên phong ÿã chuyӇn sang hѭӟng khuyӃn khích bҵng tài chính bҵng cách bҳt nhӳng ngѭӡi gây ô nhiӉm phҧi trҧ phí cho mӛi ÿѫn vӏ phát thҧi cӫa hӑ. Nhѭ các kӃt quҧ cӫa các chѭѫng trình ӣ Côlombia, Trung Quӕc và Philippin cho thҩy nhiӅu nhà quҧn lý ÿã chӑn phѭѫng án kiӇm soát ô nhiӉm nghiêm túc khi hӑ phҧi trҧ tiӅn phát thҧi. Phí ô nhiӉm không nhӳng chӍ làm giҧm phát thҧi mà còn tҥo nên các khoҧn lӧi nhuұn công cӝng dành ÿӇ hӛ trӧ cho các nӛ lӵc cӫa ÿӏa phѭѫng nhҵm kiӇm soát ô nhiӉm. Các nhà ÿәi mӟi vӅ môi trѭӡng khác ÿang sӱ dөng các phѭѫng pháp cho ÿiӇm ÿѫn giҧn ÿӇ công chúng có thӇ nhұn rõ ÿѭӧc nhӳng nhà máy nào tuân thӫ các tiêu chuҭn ô nhiӉm cӫa quӕc gia và ÿӏa phѭѫng và nhӳng nhà máy nào không tuân thӫ các tiêu chuҭn này. Bҵng cách phân loҥi các nhà máy dӵa theo các sӕ liӋu vӅ phát thҧi mà hӑ báo cáo và phә biӃn rӝng rãi nhӳng kӃt quҧ này trên các phѭѫng tiӋn thông tin, các nhà quҧn lý môi trѭӡng có thӇ làm cho các cӝng ÿӗng nhұn biӃt ÿѭӧc nhӳng cѫ sӣ gây ô nhiӉm nghiêm trӑng và gây áp lӵc ÿӇ hӑ phҧi làm sҥch môi trѭӡng. Cách quҧn lý không chính thӭc này ÿã chӭng tӓ ÿѭӧc tính hiӋu nghiӋm cӫa nó, thұm chí là cҧ trong nhӳng trѭӡng hӧp mà các quy ÿӏnh, luұt lӋ chính thӕng còn yӃu hoһc là chѭa có. Các chѭѫng trình phә biӃn thông tin cho cӝng ÿӗng kiӇu này cǊng ÿã nhұn ÿѭӧc sӵ giúp ÿӥ, ӫng hӝ cӫa nhiӅu nhà ÿҫu tѭ, ngѭӡi cho vay vӕn và ngѭӡi tiêu dùng, là nhӳng ngѭӡi có quan tâm ÿӃn nhӳng khoҧn tài chính phҧi trҧ cho các hoҥt ÿӝng ҧnh hѭӣng xҩu tӟi môi trѭӡng và mong muӕn có cѫ chӃ khuyӃn khích ÿӕi vӟi nhӳng nhà sҧn xuҩt sҥch ÿӇ tҥo áp lӵc ÿӕi vӟi nhӳng cѫ sӣ gây ô nhiӉm. Ĉһc biӋt, kinh nghiӋm ӣ Inÿônêxia và Philippin ÿã cho thҩy rõ là các chѭѫng trình phә biӃn thông tin cho cӝng ÿӗng kiӇu nhѭ vұy ÿã có khҧ năng hҥn chӃ ô nhiӉm vӟi mӭc chi phí thҩp nhҩt . Giáo dөc cӝng ÿӗng vӅ nguӗn ô nhiӉm và các tác ÿӝng cӫa nó cǊng là mӝt phѭѫng pháp gây áp lӵc rҩt mҥnh nhҵm cҧi thiӋn cuӝc sӕng cho ngѭӡi nghèo, là nhӳng ngѭӡi phҧi hӭng chӏu nhiӅu ҧnh hѭӣng xҩu gây bӣi các nguӗn phát thҧi, ngay cҧ khi mӭc ÿӝ ô nhiӉm công nghiӋp ÿã giҧm. Ĉѭӧc cung cҩp nhӳng thông tin tiӃt, các công dân nghèo có thӇ cӝng tác vӟi các cѫ quan môi trѭӡng và bҫu chӑn nhӳng nhà lãnh ÿҥo chính trӏ sҹn sàng gây áp lӵc vӟi các nhà máy, nhҵm hҥn chӃ phát thҧi khi các khu vӵc và các quӕc gia chuyӇn ÿәi sang mӝt nӅn công nghiӋp xanh hѫn. 2
TÓM TҲT CHUNG ĈӇ các chѭѫng trình này chҳc chҳn thành công, các nhà quҧn lý môi trѭӡng ÿang trông mong vào công nghӋ máy tính chi phí thҩp, là công nghӋ có thӇ giҧm chi phí thu thұp, xӱ lý và phә biӃn thông tin. ViӋc lӵa chӑn mӝt cách có trӑng tâm và chӑn lӑc các cѫ sӣ dӳ liӋu môi trѭӡng và các mô hình máy tính, cùng vӟi sӵ tham gia cӫa quҫn chúng cǊng sӁ giúp cho các cӝng ÿӗng và khӕi doanh nghiӋp có thӇ thoҧ thuұn nhӳng ѭu tiên vӅ môi trѭӡng và thӕng nhҩt các kӃ hoҥch hành ÿӝng dӵa trên sӵ hiӇu biӃt chung vӅ tác ÿӝng cӫa ô nhiӉm và chi phí ÿӇ giҧm ô nhiӉm. Các sáng kiӃn này ÿang ÿѭӧc thӵc thi do có các cѫ sӣ nӅn tҧng vӳng chҳc vӅ mһt kinh tӃ. Nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy gây ô nhiӉm không phҧi là do hӑ thích làm bҭn môi trѭӡng nѭӟc và không khí mà do hӑ cӕ gҳng giҧm thiӇu tӕi ÿa các chi phí. Do ÿó, hӑ sӁ chӏu phát thҧi ӣ mӭc tӟi hҥn mà tҥi ÿó, nӃu gây ô nhiӉm thêm nӳa thì hӑ sӁ phҧi chӏu khoҧn tiӅn phҥt lӟn hѫn chi phí kiӇm soát ô nhiӉm. Trên thӵc tӃ, sӵ nhҥy bén cӫa các nhà quҧn lý nhà máy ÿӕi vӟi các khoҧn chi phí tҥo rҩt nhiӅu cѫ hӝi giúp các nhà quҧn lý môi trѭӡng có thӇ gây ҧnh hѭӣng ÿӃn các quyӃt ÿӏnh cӫa hӑ. Ví dө nhѭ, ӣ cҩp nhà máy, các cѫ quan môi trѭӡng có thӇ giҧm các chi phí kiӇm soát ô nhiӉm bҵng cách hӛ trӧÿào tҥo vӅ quҧn lý môi trѭӡng cho các xí nghiӋp vӯa và nhӓ. Các dӵ án thӱ nghiӋm hiӋn nay ӣ Mêhicô cho thҩy nhӳng chѭѫng trình kiӇu này có thӇ làm tăng tính chi phí - hiӋu quҧ cӫa phѭѫng pháp ÿiӅu tiӃt theo truyӅn thӕng. Ӣ cҩp quӕc gia, các cuӝc cҧi cách kinh tӃ cǊng có thӇ làm giҧm ô nhiӉm. Mӣ rӝng thѭѫng mҥi nhiӅu hѫn nӳa có thӇ làm các nhà quҧn lý tăng khҧ năng sӱ dөng công nghӋ sҥch hѫn, ÿӗng thӡi viӋc giҧm trӧ cҩp ÿӕi vӟi các loҥi nguyên liӋu thô có thӇ kích thích các công ty giҧm phát thҧi. Các xí nghiӋp quӕc doanh thѭӡng là nhӳng cѫ sӣ gây ô nhiӉm nһng do ÿó viӋc tѭ hӳu hoá chúng cǊng có thӇ góp phҫn tҥo nên nӅn sҧn xuҩt sҥch hѫn. Các nѭӟc khác nhau nhѭ Trung Quӕc, Ҩn Ĉӝ và Braxin ÿã chӭng tӓÿѭӧc khҧ năng làm giҧm ô nhiӉm cӫa các biӋn pháp này. Tuy nhiên, các cuӝc cҧi cách kinh tӃ cǊng không phҧi là phѭѫng thuӕc chӳa bách bӋnh bӣi vì trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp các biӋn pháp thúc ÿҭy tăng trѭӣng kinh tӃ có thӇ sӁ làm cho ô nhiӉm cөc bӝ trҫm trӑng thêm. ĈӇ ÿҧm bҧo phát triӇn bӅn vӳng, các nhà cҧi cách kinh tӃ phҧi dӵ báo trѭӟc ÿѭӧc nhӳng tác ÿӝng kiӇu này và cӝng tác chһt chӁ vӟi các cѫ quan môi trѭӡng ÿӇ cân bҵng giӳa tăng trѭӣng kinh tӃ và ô nhiӉm. Nhìn chung, sӵ hình thành các phѭѫng pháp mӟi ÿӇ giҧm phát thҧi ÿã tҥo nên mӝt mô hình kiӇm soát ô nhiӉm mӟi ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn. Trong mô hình này, phѭѫng pháp ÿiӅu tiӃt chính là thông tin tұp trung và rõ ràng. Khi các cѫ quan môi trѭӡng tҥo ҧnh hѭӣng thông qua các kênh chính thӭc và không chính thӭc, thì vai trò hoà giҧi cӫa hӑ sӁ tăng lên và ít mang tính chuyên chӃ 3
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ hѫn. Ĉҥi diӋn cӫa các cӝng ÿӗng cǊng sӁ cùng vӟi các nhà quҧn lý môi trѭӡng và các nhà quҧn lý nhà máy tham gia ÿàm phán. Các yӃu tӕ thӏ trѭӡng gây ҧnh hѭӣng thông qua các quyӃt ÿӏnh cӫa ngѭӡi tiêu dùng, các nhà băng và các cә ÿông. Mô hình mӟi mang lҥi nhiӅu khҧ năng lӵa chӑn cho các nhà hoҥch ÿӏnh chính sách, nhѭng ÿӗng thӡi cǊng áp ÿһt thêm nhӳng trách nhiӋm mӟi: tѭ duy có tҫm chiӃn lѭӧc vӅ lӧi ích và chi phí kiӇm soát ô nhiӉm; cam kӃt chҳc chҳn vӅ viӋc tham gia cӫa quҫn chúng; sӱ dөng sáng suӕt và tұp trung các công nghӋ thông tin; sҹn sàng thӱ nghiӋm các phѭѫng pháp mӟi nhѭ các loҥi phí ô nhiӉm và phә biӃn thông tin cho cӝng ÿӗng. Tҩt nhiên là các nhà quҧn lý môi trѭӡng luôn luôn có trách nhiӋm giám sát các hoҥt ÿӝng bҧo vӋ môi trѭӡng cӫa các nhà máy và cѭӥng chӃ thӵc thi các qui chӃ quҧn lý môi trѭӡng. Nhѭng trong mô hình mӟi, các nhà quҧn lý môi trѭӡng sӁ sӱ dөng nhiӅu nguӗn lӵc hѫn ÿӇ thӵc hiӋn công tác thông tin cho cӝng ÿӗng tӕt hѫn nӳa, khuyӃn khích các qui chӃ không chính thӭc, cung cҩp hӛ trӧ kӻ thuұt cho các nhà quҧn lý và thúc ÿҭy tiӃn hành cҧi tә kinh tӃ theo hѭӟng có lӧi cho môi trѭӡng. Vӟi vai trò là nhӳng ngѭӡi quan sát viên, chúng tôi viӃt vӅ mô hình này bӣi vì chúng tôi ÿã hӛ trӧ xây dӵng nhiӅu chѭѫng trình ÿәi mӟi mà chúng tôi ÿã thҧo luұn cǊng nhѭ nghiên cӭu vӅ nhӳng tác ÿӝng cӫa các chѭѫng trình này. Tӯ năm 1993 , chúng tôi ÿã cӝng tác vӟi nhӳng ngѭӡi tiên phong trong các mô hình mӟi cӫa Inÿônêxia, Côlombia, Trung Quӕc, Braxin, Phillippin, Mêhicô và các nѭӟc khác. Báo cáo này thӵc sӵ là thӵc tӃ công tác cӫa nhӳng ngѭӡi tiên phong này - nhӳng ý tѭӣng, chѭѫng trình và các kӃt quҧÿҥt ÿѭӧc cӫa hӑ. Ĉây cǊng là kinh nghiӋm thӵc tӃ cӫa các ÿӗng nghiӋp cӫa chúng tôi làm viӋc tҥi Ngân hàng ThӃ giӟi và các tә chӭc quӕc tӃ khác, là nhӳng tә chӭc không ngӯng hӛ trӧ tài chính, tài trӧ kӻ thuұt và cung cҩp thông tin vӅ các sáng kiӃn môi trѭӡng ӣ các nѭӟc khác cho các nhà cҧi tә. Ĉӗng thӡi, nhӳng kinh nghiӋm này cǊng ÿã thuyӃt phөc ÿѭӧc chúng tôi tin rҵng quan ÿiӇm cǊ trѭӟc ÿây coi phát triӇn kinh tӃ và ô nhiӉm công nghiӋp không có mӕi liên hӋ tѭѫng hӛ lүn nhau là hoàn toàn sai. Chúng tôi tin tѭӣng chҳc chҳn rҵng các nѭӟc ÿang phát triӇn có thӇ xây dӵng nhӳng mô hình mӟi ÿӇ có thӇ giҧm ÿáng kӇ tình trҥng ô nhiӉm công nghiӋp, dù cho nhӳng nѭӟc này phát triӇn rҩt nhanh chóng trong nhӳng thұp niên tӟi. 4
Trùng Khánh, 1998 Nguӗn: Katrinka Ebbe
Chѭѫng 1 Ô nhiӉm công nghiӋp có phҧi là cái giá phҧi trҧ cho sӵ phát triӇn? Ӣ Trung Quӕc, thӃ hӋ sӕng trong thӡi kǤ tăng trѭӣng kinh tӃ có phong cách sӕng “sung túc” hѫn rҩt nhiӅu so vӟi thӃ hӋ cha ông hӑ. Nhӳng ngѭӡi tiêu dùng ӣÿô thӏ thӇ hiӋn sӵ phát ÿҥt mӟi cӫa hӑ bҵng cách dҥo khҳp các dãy phӕ trung tâm buôn bán trong các thành phӕ nhѭ Trùng Khánh. Tuy nhiên, sӵ bùng nә các thành phӕ cӫa Trung Quӕc ÿã làm cho ѭӟc mong giҧn dӏ có mӝt bҫu trӡi ÿҫy nҳng và không khí trong sҥch cǊng mҩt ÿi. Ô nhiӉm khói tӯ các phѭѫng tiӋn vұn tҧi, các ӕng khói và lò sѭӣi trong gia ÿình dày ÿһc ÿӃn nӛi nhӳng ngѭӡi tiêu dùng ӣ Trùng Khánh không thӇ nhìn thҩy ÿӍnh mӝt toà cao ӕc chӍӣ cách ÿó vài khu nhà. Bөi là các chҩt ô nhiӉm nguy hiӇm nhҩt. Các hҥt bөi khí kích thѭӟc nhӓ có khҧ năng ÿi sâu vào phәi và gây nên nhӳng bӋnh vӅÿѭӡng hô hҩp rҩt nghiêm trӑng, ÿôi khi còn dүn tӟi tӱ vong. Trong năm nay, tҥi bӕn thành phӕ Trùng Khánh, Bҳc Kinh, Thѭӧng Hҧi, Thҭm Dѭѫng, mӛi thành phӕÿã có khoҧng 10.000 ngѭӡi chӃt trѭӟc khi trѭӣng thành do bӏ nhiӉm bөi. Trong các ÿám mây bҭn thӍu lѫ lӱng trên các thành phӕ cӫa Trung Quӕc và trong làn khói mù lan toҧ trên các nѭӟc nghèo khác dѭӡng nhѭ lҭn quҭn nhӳng cân hӓi chѭa có lӡi giҧi: phҧi chăng ô nhiӉm là giá cho sӵ phát triӇn? LiӋu thӃ hӋ hiӋn tҥi có hӭng chӏu nhӳng thҧm hoҥ môi trѭӡng vì lӧi ích cӫa các thӃ hӋ tѭѫng lai hay không? NhiӅu ngѭӡi dân, cҧӣ các nѭӟc phát triӇn và các nѭӟc ÿang phát triӇn, ÿӅu tin chҳc rҵng câu trҧ lӡi là “có”, vì các câu chuyӋn trên các phѭѫng tiӋn thông tin ÿҥi chúng cǊng thѭӡng cӫng cӕ quan niӋm cho rҵng kiӇm soát ô nhiӉm sӁ hҥn chӃ nӅn kinh tӃ công nghiӋp. Cuӕi cùng thì bҵng cӭ ngay trѭӟc mҳt chúng ta liӋu có ÿúng hay không? Thӵc tӃ hiӋn nay cho thҩy rõ là nhiӅu nѭӟc ÿang phát triӇn ÿã thӵc sӵ bӏ dӗn vào thӃ buӝc phҧi ÿҩu tranh chӕng lҥi nҥn ô nhiӉm công nghiӋp. Các nhà máy ÿang hoҥt ÿӝng sҥch hѫn so vӟi mӝt thұp kӹ trѭӟc ÿây và tәng phát thҧi ÿang bҳt ÿҫu giҧm, kӇ cҧӣ nhӳng vùng mà công nghiӋp ÿang tiӃp tөc tăng
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ trѭӣng rҩt nhanh. Ĉã bҳt ÿҫu có các hoҥt ÿӝng làm sҥch môi trѭӡng do các nѭӟc ÿang phát triӇn cho rҵng lӧi ích cӫa viӋc kiӇm soát ô nhiӉm lӟn hѫn rҩt nhiӅu so vӟi các chi phí. Sӵ nhұn thӭc này ÿã thúc ÿҭy nhiӅu nѭӟc thông qua các chiӃn lѭӧc ÿәi mӟi lôi kéo sӵ tham gia cӫa các cӝng ÿӗng ÿӏa phѭѫng, ngѭӡi tiêu dùng, các nhà ÿҫu tѭ và các nhà cҧi cách chính sách kinh tӃ vào trұn chiӃn chӕng lҥi nҥn ô nhiӉm môi trѭӡng. VӅ phҫn mình, nhӳng cѫ sӣ gây ô nhiӉm cǊng khám phá ra rҵng không còn chӛ cho hӑҭn nҩp nӳa và cǊng chӭng tӓ rҵng hӑ cǊng có thӇ giҧm ô nhiӉm mӝt cách nhanh chóng mà vүn ÿҧm bҧo sҧn xuҩt có lãi nӃu nhӳng ngѭӡi làm quҧn lý môi trѭӡng ÿѭa ra nhӳng khích lӋ thích ÿáng. Ô nhiӉm công nghiӋp vүn tiӃp tөc là mӝt cái giá quá ÿҳt ÿӕi vӟi các nѭӟc ÿang phát triӇn, nhѭng sӁ không có lý do gì ÿӇ tiӃp tөc coi ô nhiӉm công nghiӋp nhѭ là giá phҧi trҧ cho sӵ phát triӇn nӳa. 1.1 Hӑc thuyӃt Kuznets Cách ÿây mӝt thӃ hӋ nhà kinh tӃ hӑc ngѭӡi Mӻ Simon Kuznets ÿã cho rҵng sӵ bҩt bình ÿҷng vӅ thu nhұp thѭӡng do phát triӇn gây ra và chӍ giҧm sau khi tích luӻ các khoҧn hoàn lҥi do tăng trѭӣng. Tѭѫng tӵ nhѭ vұy, mӝt sӕ nhà nghiên cӭu ÿã ÿѭa ra ÿѭӡng cong môi trѭӡng Kuznets, trên ÿó mô tҧ mӭc ÿӝ ô nhiӉm tӯ công nghiӋp, phѭѫng tiӋn vұn tҧi chҥy bҵng ÿӝng cѫ, và các hӝ gia ÿình sӁ tăng cho ÿӃn khi phát triӇn ÿҥt ÿӃn mӭc ÿӫ ÿӇ tҥo ra các khoҧn phúc lӧi dành cho viӋc thӵc hiӋn kiӇm soát ô nhiӉm. Nhѭng thӡi ÿiӇm bѭӟc ngoһt sӁ xҧy ra khi các nѭӟc ÿҥt ÿѭӧc mӭc thu nhұp bình quân ÿҫu ngѭӡi là 5000 USD hay 15000 USD/năm thì không bao giӡ rõ ràng. ĈiӅu ngө ý ӣÿây là ÿӕi vӟi các thành phӕ ô nhiӉm cao ӣ các nѭӟc nghèo (Hình 1.1) thì mӝt thӃ hӋ tăng trѭӣng khác sӁ tҥo nên các ÿiӅu kiӋn tӗi tӋ. May mҳn thay, thӵc tӃÿã không ӫng hӝ cách nhìn ҧm ÿҥm nhѭ vұy. Ví dө nhѭ, São Paulo có mӭc ô nhiӉm bөi thҩp hѫn ӣ Los Angeles (Hình l.l), và Bom Bay có mӭc ÿӝ ô nhiӉm bөi cao hѫn khá nhiӅu. Ngày nay Jakarta và Santiago có chҩt lѭӧng không khí tѭѫng ÿѭѫng vӟi chҩt lѭӧng không khí cӫa các thành phӕ ӣ các nѭӟc phát triӇn trong thұp niên 50 mһc dù chúng có thu nhұp thҩp hѫn. Kinh nghiӋm phát triӇn cӫa Trung Quӕc càng làm nghi ngӡ tính ÿúng ÿҳn cӫa ÿѭӡng cong môi trѭӡng Kuznets mà theo ÿó thì vӟi tӕc ÿӝ phát triӇn cӫa mӝt nѭӟc nghèo nhѭ Trung Quӕc thì chҳc chҳn ô nhiӉm sӁ tăng lên rҩt nhanh. Các sӕ liӋu hiӋn tҥi cho thҩy chҩt lѭӧng không khí trung bình ӣ vùng ÿô thӏ cӫa Trung Quӕc không thay ÿәi hoһc ÿѭӧc cҧi thiӋn kӇ tӯ giӳa thұp kӹ 80 (Hình 1.2) Ĉѭӡng cong môi trѭӡng Kuznets may mҳn lҳm thì chӍ có khҧ năng ÿѭa ra ÿѭӧc mӝt bӭc tranh phác hoҥ mӕi liên quan ÿӝng giӳa ô nhiӉm và quá trình tiӃn 7
Ô NHIӈM CÔNG NGHIӊP CÓ PHҦI LÀ GIÁ PHҦI TRҦ CHO SӴ PHÁT TRIӆN? Hình 1.1 Ô nhiӉm không khí ӣ các nѭӟc ÿông dân trên thӃ giӟi Ngu͛n: UNEP/WHO, 1992 Hình 1.2 Ô nhiӉm không khí tҥi các vùng ÿô thӏ Trung Quӕc, 1987-1995 Ngu͛n: Niên giám môi trѭӡng Trung Quӕc (SEPA) triӇn ÿӇ ÿáp ӭng vӟi thӵc tiӉn. ĈӇ hiӇu rõ hѫn các tác ÿӝng ҧnh hѭӣng ÿӃn quá trình tiӃn triӇn này, chúng ta cҫn phҧi chú ý nhiӅu hѫn ÿӃn các yӃu tӕ phӭc tҥp quyӃt ÿӏnh sӵ tiӃn bӝ vӅ môi trѭӡng ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn. 8
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ 1.2 Tұp trung vào ô nhiӉm công nghiӋp Ӣ nhiӅu thành phӕ, ô nhiӉm không khí chӫ yӃu bҳt nguӗn tӯ các phѭѫng tiӋn vұn tҧi chҥy bҵng ÿӝng cѫ và các lò sѭӣi gia ÿình, còn ô nhiӉm nѭӟc chӫ yӃu là tӯ các hӋ thӕng nѭӟc thҧi sinh hoҥt cӫa các hӝ gia ÿình. Các phát thҧi tӯ công nghiӋp cǊng là mӝt nguyên nhân chính gây ô nhiӉm tuy mӭc ÿӝ nghiêm trӑng khác nhau. Cөc Bҧo vӋ Môi trѭӡng Quӕc gia Trung Quӕc ÿã ѭӟc tính khoҧng 70% tәng ô nhiӉm toàn quӕc là bҳt nguӗn tӯ các nhà máy, trong ÿó gӗm 70 % ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc, 72% phát thҧi SO2, 75% muӝi khói và phҫn lӟn các loҥi bөi lҳng ÿӑng. NhiӅu ngành công nghiӋp gây ô nhiӉm ÿang còn nҵm trong các thành phӕ lӟn có mұt ÿӝ dân cѭ cao, ÿӗng thӡi tҥo ra nhiӅu loҥi phát thҧi có khҧ năng huӹ hoҥi ÿһc biӋt nghiêm trӑng sӭc khoҿ con ngѭӡi và hoҥt ÿӝng kinh tӃ. Tҥi nhiӅu thành phӕ cӫa Braxin thì tình hình lҥi ngѭӧc lҥi: tình trҥng ô nhiӉm nѭӟc và không khí nghiêm trӑng chӫ yӃu là do phát thҧi tӯ các loҥi phѭѫng tiӋn vұn tҧi chҥy bҵng ÿӝng cѫ và các hӝ gia ÿình. Do vұy cҫn phҧi ÿһc biӋt chú ý tӟi các nguӗn gây ô nhiӉm chính. Tuy nhiên, báo cáo này sӁ tұp trung vào các nguӗn phát thҧi tӯ các nhà máy nhiӅu hѫn là cӕ gҳng ÿѭa ra mӝt phân tích ÿҫy ÿӫ vӅ tình trҥng ô nhiӉm ӣÿô thӏ. Ngoài viӋc phát thҧi công nghiӋp là nguӗn gây ô nhiӉm chính, có hai lý do ÿӇ chúng tôi chӑn chúng làm ÿӕi tѭӧng nghiên cӭu. Thӭ nhҩt, chúng tôi tuân theo hѭӟng dүn cӫa các ÿӗng nghiӋp làm viӋc tҥi các cѫ quan môi trѭӡng ӣ nѭӟc ÿang phát triӇn. Trong giai ÿoҥn ÿҫu phát triӇn, hӑÿã tұp trung các nguӗn lӵc hҥn hҽp cӫa mình vào các cѫ sӣ công nghiӋp gây ô nhiӉm. Các cѫ sӣ này có thӇ quҧn lý ÿѭӧc do chúng cӕÿӏnh, tѭѫng ÿӕi dӉ xác ÿӏnh, và dӉ dàng tuân thӫ viӋc kiӇm soát ô nhiӉm hѫn là các cѫ sӣ gây ô nhiӉm nhӓ nhѭ các hӝ gia ÿình, các cѫ sӣ sҧn xuҩt không chính thӭc và phѭѫng tiӋn vұn tҧi có ÿӝng cѫ. Các loҥi phát thҧi tӯ công nghiӋp cǊng là mӝt lƭnh vӵc thú vӏÿӇ tiӃn hành phân tích so sánh bӣi vì chúng thay ÿәi nhiӅu hѫn so vӟi phát thҧi tӯ các nguӗn khác. Công nghiӋp phát thҧi hàng trăm chҩt gây ô nhiӉm ӣ dҥng khí, nѭӟc và chҩt rҳn, góp phҫn tҥo mù, tҥo nên các kim loҥi nһng, gây ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc, chҩt thҧi rҳn nguy hҥi và nhiӅu nguӗn khác làm huӹ hoҥi các cӝng ÿӗng và các hӋ sinh thái. ĈiӅu tra, khҧo sát các loҥi phát thҧi khác nhau này sӁ tҥo nên mӝt nguӗn thông tin phong phú cho viӋc xây dӵng các chính sách môi trѭӡng hӧp lý vӅ: nguӗn gây ô nhiӉm, ҧnh hѭӣng cӫa nó ÿӕi vӟi viӋc huӹ hoҥi môi trѭӡng và nhӳng khác biӋt vӅ chi phí ÿӇ kiӇm soát chúng. Thay cho viӋc ÿѭa ra mӝt biӋn pháp xӱ lý thҩu ÿáo các vҩn ÿӅ vӅ kiӇm soát ô nhiӉm công nghiӋp, chúng tôi chӍ xin nhҩn mҥnh mӝt sӕ kinh nghiӋm hiӋn có vӅ cҧi tә quҧn lý và các chính sách kinh tӃÿã ÿѭӧc ghi nhұn. Nguӗn dӳ liӋu dӗi dào vӅ kinh tӃ và xã hӝi thu ÿѭӧc tӯ các cuӝc ÿiӅu tra quӕc gia ÿã ÿѭӧc 9
Ô NHIӈM CÔNG NGHIӊP CÓ PHҦI LÀ GIÁ PHҦI TRҦ CHO SӴ PHÁT TRIӆN? chuҭn hoá tҥo ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi cho nghiên cӭu này. Vӟi các sӕ liӋu này, chúng tôi có thӇ tiӃn hành khҧo sát vai trò cӫa nhiӅu yӃu tӕ trong quá trình thúc ÿҭy giҧm thiӇu ô nhiӉm. 1.3 Phát triӇn kinh tӃÿã tác ÿӝng ÿӃn ô nhiӉm và hӋ thӕng qui chӃ nhѭ thӃ nào Do các cѫ quan quҧn lý môi trѭӡng ӣ nhiӅu nѭӟc nghèo còn yӃu kém, chúng ta có thӇ dӵÿoán rҵng các nhà máy ÿӅu không bӏ hҥn chӃ gây ô nhiӉm. Tuy nhiên chúng ta hãy xem xét sӕ liӋu ghi chép ÿѭӧc ӣ 3 nѭӟc ÿang phát triӇn: Bănglaÿét, Inÿônêxia và Philippin. Ӣ nѭӟc nghèo nhҩt - Bănglaÿét, mӝt vùng dӉ bӏ lǊ lөt và lӕc xoáy có diӋn tích cӥ mӝt bang cӫa Mӻ (nӃu tính trung bình), 115 triӋu ngѭӡi Bănglaÿét chӍ sӕng vӟi nguӗn thu nhұp trung bình là 270 USD/năm. Nѭӟc này chӍ vӯa mӟi bҳt dҫu có các quy chӃ vӅ ô nhiӉm cho các ngành công nghiӋp nhѭ giҩy, hoá chҩt, thuӕc trӯ sâu, là các ngành gҫn nhѭ thѭӡng xuyên thҧi bӓ các chҩt thҧi ra nhӳng dòng sông mà ngѭӡi dân ӣ các vùng dӑc theo sông sӱ dөng nѭӟc sông ÿӇ sinh hoҥt. Tuy vұy, mӝt nghiên cӭu vӅ các nhà máy thuӕc trӯ sâu ӣ Bănglaÿét lҥi phát hiӋn ÿѭӧc sӵ khác biӋt nhau rҩt lӟn vӅ kӃt quҧ thӵc hiӋn bҧo vӋ môi trѭӡng ӣ các nhà máy này. Mӝt sӕ nhà máy là các cѫ sӣ gây ô nhiӉm nghiêm trӑng, trong khi mӝt sӕ khác lҥi ÿã có rҩt nhiӅu nӛ lӵc nhҵm kiӇm soát các loҥi phát thҧi (Khung 1.1). Thông thѭӡng, Inÿônêxia và Philippin cǊng thiӃu sӵ cam kӃt chһt chӁÿӇ cѭӥng chӃ thӵc hiӋn các quy chӃ vӅ kiӇm soát ô nhiӉm. Tuy nhiên, trong vài thұp kӹ gҫn ÿây, cҧ 2 nѭӟc này ÿӅu ÿã bҳt ÿҫu thӵc hiӋn các chѭѫng trình cho ÿiӇm ÿánh giá và phә biӃn cho công chúng vӅ các nhà máy tuân thӫ các quy chӃ (xem chѭѫng 3). Trong hai năm qua, chѭѫng trình ÿã thӵc hiӋn ÿánh giá ÿѭӧc hàng trăm nhà máy và ÿӃn nay ӣ mӛi nѭӟc ÿã có ít nhҩt mӝt nӱa sӕÿó tuân theo các quy chӃ vӅ ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc (Hình 1.3)1. Các phát hiӋn này cho thҩy mӝt thӵc tӃ hҩp dүn và ÿҫy hӭa hҽn ÿang dҫn lӝ ra ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn. Mӝt thӡi gian dài trѭӟc khi ÿҥt ÿѭӧc mӭc thu nhұp xӃp vào loҥi trung bình, các nѭӟc nhѭ Inÿônêxia, Philippin và Bănglaÿét ÿã bҳt ÿҫu có sӵ chuyӇn ÿәi vӅ mһt môi trѭӡng mà theo ÿó nhiӅu nhà máy ÿã thӵc hiӋn bҧo vӋ môi trѭӡng ӣ mӭc cao. Vai trò cӫa phát triӇn kinh tӃ trong quá trình chuyӇn ÿәi ÿѭӧc làm rõ trong mӝt nghiên cӭu dӵa trên các báo cáo tҥi Hӝi nghӏ cӫa Liên hӧp quӕc vӅ Môi trѭӡng và Phát triӇn năm 1992 tә chӭc tҥi Rio de Janeiro (Dasgupta, Mody, Roy và Wheelen, 1995). Nghiên cӭu chӍ ra mӕi quan hӋ liên tөc giӳa thu nhұp bình quân ÿҫu ngѭӡi quӕc gia và mӭc ÿӝ nghiêm ngһt cӫa các quy chӃ môi trѭӡng (Hình 1.4, Khung 1.2) . Theo mӝt nghiên cӭu gҫn ÿây cӫa Ngân hàng ThӃ giӟi thì thu nhұp bình quân ÿҫu ngѭӡi tăng 1 % tѭѫng ӭng vӟi viӋc giҧm 1 % mӭc ÿӝ 10
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Hình 1.3 Các nhà máy gây ô nhiӉm ӣ Philippin và Inÿônêxia Ngu͛n: DENR (Philippin); BAPEDAL (Inÿônêxia) ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc (lѭӧng tính cho mӝt ÿѫn vӏ sҧn lѭӧng công nghiӋp). Nghiên cӭu này dӵa trên các sӕ liӋu cӫa các cѫ quan môi trѭӡng ӣ Braxin, Trung Quӕc, Phҫn Lan, Ҩn Ĉӝ, Inÿônêxia, Hàn Quӕc, Mêhicô, Hà lan, Philippin, Sri Lanka, Ĉài Loan, Thái Lan và Mӻ2. Nhìn chung, sӕ liӋu chӍ ra rҵng mӭc ÿӝ ô nhiӉm giҧm 90% khi thu nhұp bình quân ÿҫu ngѭӡi tăng tӯ 500USD lên 20.000 USD (Hình 1.5). ĈiӅu quan trӑng nhҩt là giai ÿoҥn giҧm ô nhiӉm diӉn ra nhanh nhҩt trѭӟc khi các nѭӟc ÿҥt ÿѭӧc mӭc thu nhұp trung bình. Tuy nhiên, tәng ô nhiӉm ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn có thӇ vүn tăng nӃu sҧn lѭӧng công nghiӋp tăng nhanh hѫn tӕc ÿӝ giҧm mӭc ô nhiӉm. ĈiӅu này hoàn toàn ÿúng vì phát triӇn sӁ tác ÿӝng tӟi phҫn ÿóng góp cӫa các ngành công nghiӋp gây ô nhiӉm trong nӅn kinh tӃ. Ví dө, mӝt nӅn kinh tӃ chӫ yӃu phө thuӝc vào ngành công nghiӋp sҧn xuҩt thӵc phҭm và giҩy sӁ có nhiӅu khҧ năng gây ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc hѫn là mӝt nӅn kinh tӃ chӫ yӃu dӵa vào các ngành công nghiӋp sӱ dөng các loҥi khoáng sҧn kim loҥi và phi kim loҥi (Bҧng 1.1). Nhѭng kӃt quҧ phân tích sӕ liӋu cӫa hѫn 100 nѭӟc lҥi cho thҩy có xu hѭӟng chuyӇn hѭӟng sҧn xuҩt sang các ngành có mӭc ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc tính theo tӯng ÿѫn vӏ sҧn lѭӧng thҩp hѫn. Sӵ chuyӇn ÿәi sang các ngành sҧn xuҩt sҥch hѫn sӁ làm giҧm mӭc ÿӝ ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc xuӕng khoҧng 30% khi thu nhұp bình quân ÿҫu ngѭӡi tăng lên khoҧng gҫn 5.000USD (Hình 1.6). Chúng ta vүn cҫn phҧi ѭӟc tính tәng ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc trong mӛi ngành thuӝc các nӅn kinh tӃ có tăng trѭӣng ÿӇ xác ÿӏnh xem liӋu có phҧi mӣ rӝng sҧn xuҩt công nghiӋp sӁ tҥo thêm nhiӅu rác thҧi không. Nhӳng ѭӟc tính kiӇu nhѭ vұy rҩt khó thӵc hiӋn ÿѭӧc, do vұy ÿӇ tính toán ÿѭӧc chúng tôi 11
Ô NHIӈM CÔNG NGHIӊP CÓ PHҦI LÀ GIÁ PHҦI TRҦ CHO SӴ PHÁT TRIӆN? Khung 1.1 Bӕn nhà máy sҧn xuҩt phân bón ӣ Bănglaÿét Năm 1992, nhóm công tác cӫa Hình B1.1 Cây trӗng ӣ Bănglaÿét Ngân hàng ThӃ giӟi ÿã tiӃn hành ÿiӅu tra 4 trong sӕ 5 nhà máy sҧn xuҩt phân bón urê cӫa Bănglaÿet (Hug và Wheeler, 1992). Tҩt cҧ các nhà máy ÿӅu là các xí nghiӋp nhà nѭӟc và do Tәng Công ty Công nghiӋp hoá chҩt Bănglaÿét (BCIC) quҧn lý, nhѭng thӡi gian hoҥt ÿӝng cӫa chúng khác nhau rҩt nhiӅu và nҵm rҧi rác tҥi các vùng nông thôn và thành thӏ trên khҳp cҧ nѭӟc. Tҩt cҧ các nhà máy ÿӅu nҵm gҫn các dòng sông và xҧ nѭӟc thҧi ra các con sông này. Tҩt cҧ các nhà máy ÿӅu sӱ dөng khí ÿҩt thiên nhiên làm nhiên liӋu cung cҩp cho cҧ thiӃt bӏ sҧn xuҩt phân urê và phân amôni và chҥy bҵng ÿiӋn tӵ phát. ĈiӅu tra cӫa chúng tôi ÿѭӧc tiӃn hành cho các quá trình công nghӋ, các phѭѫng án xӱ lý ӣ cuӕi ÿѭӡng ӕng thҧi và hiӋu quҧ quҧn lý rác thҧi nói chung. Vào thӡi ÿiӇm tiӃn hành nghiên cӭu, Bănglaÿét không có khuyӃn khích dӵa trên quy ÿӏnh nào cho viӋc xӱ lý thҧi ӣ Bҧn năm 1961. Dân sinh sӕng ӣ các cuӕi ÿѭӡng ӕng nên chúng tôi dӵÿoán làng dӑc theo sông ÿӅu nhұn thӭc ÿѭӧc các xí nghiӋp sӁÿҫu tѭ rҩt ít cho các rõ ràng chҩt thҧi cӫa nhà máy này là hoҥt ÿӝng này. Nhѭng chúng tôi ÿã nguyên nhân làm cho cá chӃt, huӹ hoҥi nhҫm. các cánh ÿӗng lúa và ÿe doҥ sӭc khoҿ Mһc dù các nhà máy có cách hoҥt con ngѭӡi. Nhѭng áp lӵc cӫa cӝng ÿӗng ÿӝng hoàn toàn tѭѫng tӵ nhau nhѭng nhҵm làm thay ÿәi tình trҥng trên lҥi viӋc thӵc hiӋn xӱ lý thҧi ӣ cuӕi ÿѭӡng không lӟn do vùng này vӅ cѫ bҧn là ӕng và tình trҥng ô nhiӉm lҥi khác nhau vùng phi công nghiӋp và chӍ có rҩt ít rҩt nhiӅu. nhà máy có thӇ tҥo công ăn viӋc làm. BCIC cǊng xem nhà máy này nhѭ mӝt NGFF (Nhà máy phân bón khí ÿҩt cѫ sӣ quá cǊ và vүn tiӃp tөc cho hoҥt thiên nhiên, Syl-het) là mӝt nhà máy ÿӝng chӍ nhҵm tҥo viӋc làm cho ngѭӡi phân bón lâu ÿӡi nhҩt ӣ Bănglaÿét, ÿѭӧc dân ÿӏa phѭѫng. Mӑi ngѭӡi ÿӅu nhұn xây dӵng bҵng nguӗn hӛ trӧ cӫa Nhұt thӭc rõ ÿѭӧc thӡi gian hoҥt ÿӝng và 12
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Khung 1.1 (tiӃp) và cҧ hai nhà máy ÿӅu trҧ mӝt sӕ khoҧn công nghӋ cӫa nhà máy không ÿӫ khҧ ÿӅn bù cho các ÿѫn vӏÿòi bӗi thѭӡng năng làm sҥch ÿӇ ÿҥt mӭc tiêu chuҭn thiӋt hҥi . Hai nhà máy cǊng cùng dùng cao, nên các cӝng ÿӗng xung quanh chung mӝt bӇ xӱ lý nѭӟc thҧi sѫ bӝ. Cҧ cǊng chҩp nhұn mӝt vài mӭc ÿӅn bù và hai nhà máy ÿӅu dùng bӇ này ÿӇ làm nӛ lӵc nhҵm làm sҥch ӣ mӭc thҩp nhҩt loãng nѭӟc thҧi tӯ các khu liên hӧp nhà có thӇ. ӣ cho công nhân. UFF mӝt thiӃt bӏ trao ÿәi ion và mӝt trҥm phân tách dҫu mӥ UFF và PUFF (các nhà máy phân bôi trѫn ÿӇ làm sҥch nѭӟc thҧi cӫa nhà urê và kali cacbônat, Narsingdi) ÿѭӧc máy mình bҵng phѭѫng pháp rӱa bӓ xây dӵng vào các thӡi kǤ khác nhau. bҵng hѫi nѭӟc và trҧi mӝt lӟp vҧi ngăn UFF ÿѭӧc xây dӵng bҵng nguӗn hӛ trӧ ÿѫn giҧn ӣ cӱa cӕng ÿӇ giӳ dҫu, mӥ lҥi. cӫa Nhұt Bҧn năm 1968, PUFF bҵng nguӗn hӛ trӧ cӫa Trung Quӕc năm CUF (Nhà máy phân urê 1985. Chittagong), nhà máy mӟi nhҩt và lӟn nhҩt cӫa Bănglaÿét, là nhà máy sҧn xuҩt Tuy nhiên, vӅ mһt công nghӋ urê có công nghӋ tѭѫng ÿӕi cao. Do năm chúng tѭѫng ÿӕi ngang nhau do thiӃt kӃ 1989 nhà máy ÿѭӧc xây dӵng vӟi sӵ trӧ cӫa Trung Quӕc hoàn toàn gҫn giӕng giúp cӫa Nhұt Bҧn và ÿѭӧc lҳp ÿһt công nhѭ thiӃt kӃ cӫa Nhұt Bҧn cách ÿó 2 nghӋ hiӋn ÿҥi cӫa Nhұt Bҧn, CUF là nhà thұp kӹ. Cҧ hai nhà máy này ÿӅu ÿѭӧc máy sҥch nhҩt. Ngѭӡi ta cǊng ÿào mӝt nhұn ÿӏnh là cѫ sӣ gây ô nhiӉm, mӭc ÿӝ ao lҳng, nhѭng tӕc ÿӝ nѭӟc thҧi chҧy gây thiӋt hҥi cӫa chúng thuӝc cӥ trung vào rҩt chұm sao cho nѭӟc thҧi có thӇÿi bình trong sӕ các nhà máy chúng tôi tiӃn trӵc tiӃp tӯ nhà máy ra thҷng sông hành khҧo sát. Thѭӡng xuyên xҧy ra Kamphuli. Mһc dù có nhiӅu cách lӵa hiӋn tѭӧng cá chӃt ӣ các vùng dӑc theo chӑn khác nhau song các cӝng ÿӗng sinh sông và có nhӳng thiӋt hҥi gây bӣi nѭӟc sӕng gҫn nhà máy cǊng không hӅ gây áp tѭӟi tiêu bӏ ô nhiӉm. Vào thұp niên 80, lӵc ÿӕi vӟi CUF vì hӑ cho rҵng các các cӝng ÿӗng ÿѭӧc khích lӋ do có khá phѭѫng pháp kiӇm soát ô nhiӉm là chҩp nhiӅu nhӳng viӋc làm khác ÿã bҳt ÿҫu nhұn ÿѭӧc. Các phѭѫng pháp này lҥi còn gây áp lӵc mҥnh mӁÿòi phҧi làm sҥch. vѭӧt các tiêu chuҭn quy ÿӏnh mà Chính ĈӇ giҧi quyӃt, UFF ÿã tăng sӕ cán bӝ phӫ Bănglaÿét có thӇ sӁ cѭӥng chӃ tuân làm viӋc cho bӝ phұn kiӇm soát ô nhiӉm thӫ trong thұp niên tӟi. phҧi sӱ dөng các kӃt quҧ khác thu ÿѭӧc tӯ nghiên cӭu cho 12 nѭӟc trong sӕ các nѭӟc nêu trên. Trong 12 nѭӟc này, chúng tôi thҩy thu nhұp bình quân ÿҫu ngѭӡi tăng 1 % sӁ tѭѫng ӭng vӟi viӋc giҧm khoҧng 1 % cѭӡng ÿӝ lao ÿӝng. Khi các nѭӟc phát triӇn và trӣ nên giàu có hѫn, viӋc tăng lѭѫng sӁ dүn ÿӃn giҧm nhu cҫu lao ÿӝng ÿӕi vӟi tӯng ÿѫn vӏ sҧn lѭӧng. Nghiên cӭu chӍ ra rҵng phát triӇn kinh tӃ tác ÿӝng ÿӗng thӡi lên mӭc ÿӝ ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc:quҧn lý chһt chӁ hѫn và hiӋu suҩt cao hѫn sӁ làm cho mӭc ÿӝ ô nhiӉm tính cho mӝt ÿѫn vӏ sҧn lѭӧng giҧm. Nhѭ vұy, mӝt nhà 13
Ô NHIӈM CÔNG NGHIӊP CÓ PHҦI LÀ GIÁ PHҦI TRҦ CHO SӴ PHÁT TRIӆN? Hình 1.4 Quan hӋ quҧn lý môi trѭӡng và thu nhұp ÿҫu ngѭӡi Ngu͛n: Dasgupta, Mody, Roy và Wheeler (1995) máy giҩy cӥ trung bình cӫa Ҩn Ĉӝ sӁ Bҧng 1.1 Các chӍ sӕ ngành cӫa mӭc ÿӝ ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc có sӕ công nhân lӟn hѫn rҩt nhiӅu và s gây nên m c ô nhi m n ng h n r t Ӂ ӭ Ӊ һ ѫ ҩ Ngành Ch͑ s͙ nhiӅu so vӟi mӝt nhà máy giҩy cӫa Mӻ L ng th c 100 có cùng công suҩt. Nhѭng do lao ÿӝng ѭѫ ӵ Bӝt giҩy và giҩy 87 và mӭc ÿӝ ô nhiӉm sӁ giҧm vӟi tӕc ÿӝ Hoá chҩt 29 tѭѫng ÿѭѫng vӟi tӕc ÿӝ phát triӇn nên DӋt 26 2 nhà máy sӁ có tӹ sӕ ô nhiӉm/lao Các sҧn phҭm gӛ 13 ÿӝng nhѭ nhau. Các sҧn phҭm kim loҥi 8 Chúng ta có thӇ sӱ dөng các kӃt Kim loҥi 3 2 quҧ này ÿӇ ѭӟc tính tәng ô nhiӉm nѭӟc Các khoáng sҧn phi kim do công nghiӋp cho nhiӅu nѭӟc khác nhau khi sӱ dөng cѫ sӣ dӳ liӋu cӫa Ngu͛n: Hettige, Mani và Wheeler (1998) 14
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Khung 1.2: Quҧn lý môi trѭӡng và phát triӇn kinh tӃ Chúng tôi ÿã phân tích sӵ khác biӋt trên thӃ giӟi vӅ các quy chӃ/luұt lӋ môi trѭӡng, có sӱ dөng các báo cáo cӫa 145 nѭӟc ÿã ÿѭӧc trình bày tҥi Hӝi nghӏ cӫa Liên hӧp quӕc vӅ Môi trѭӡng và Phát triӇn (UNCED, 1992). Các báo cáo tҥi UNCED ÿӅu có mүu, bìa và các so sánh cho phép giӳa các nѭӟc tѭѫng tӵ nhau. Các báo cáo có vҿ nhѭÿã phҧn ánh mӝt cách chân thұt các ÿiӅu kiӋn và vҩn ÿӅ môi trѭӡng. Tӯ các báo cáo này, chúng tôi ÿã xây dӵng mӝt bӝ chӍ tiêu phҧn ánh tình hình chính sách kiӇm soát ô nhiӉm và viӋc thӵc hiӋn các chính sách này ӣ 31 nѭӟc ÿѭӧc chӑn ngүu nhiên. Ĉánh giá khҧo sát cӫa chúng tôi có sӱ dөng rҩt nhiӅu câu hӓi ÿѭӧc phân loҥi theo (i) phҥm vi các chính sách ÿѭӧc áp dөng, (ii) phҥm vi các văn bҧn pháp quy ÿѭӧc ban hành, (iii) cѫ chӃ kiӇm soát tҥi ÿӏa ÿiӇm, và (iv) mӭc ÿӝ thӵc thi thành công. Mӛi loҥi trên ÿӅu ÿѭӧc phân mӭc thành “cao, trung bình, hoһc thҩp” và ÿѭӧc gán các giá trӏ tѭѫng ӭng là “2, 1, và 0”. Chúng tôi xây dӵng hѫn 500 bҧng ghi ÿiӇm ÿánh giá cho mӛi nѭӟc và tính toán các chӍ sӕ tәng hӧp vӅ quҧn lý cho ô nhiӉm nѭӟc và ô nhiӉm không khí. Các giá trӏ chӍ sӕ thu ÿѭӧc tăng liên tөc theo thu nhұp bình quân ÿҫu ngѭӡi cӫa quӕc gia. Ngu͛n: Dasgupta, Mody, Roy và Wheeler (1995) Liên hӧp quӕc vӅ các sӕ liӋu viӋc làm hàng năm cӫa tӯng ngành công nghiӋp và cӫa tӯng nѭӟc. Ví dө, ÿӇ ѭӟc tính ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc gây bӣi ngành công nghiӋp giҩy cӫa mӛi nѭӟc, chúng ta nhân sӕ lao ÿӝng phөc vө trong ngành giҩy cӫa nѭӟc này vӟi tӹ sӕ ô nhiӉm/lao ÿӝng theo ѭӟc tính cӫa chúng ta (không ÿәi) ÿӕi vӟi ngành giҩy. Chúng ta nhân sӕ lao ÿӝng trong ngành sҧn xuҩt 15
Ô NHIӈM CÔNG NGHIӊP CÓ PHҦI LÀ GIÁ PHҦI TRҦ CHO SӴ PHÁT TRIӆN? Hình 1.5 Thu nhұp bình quân ÿҫu ngѭӡi và ô nhiӉm công nghiӋp Ngu͛n: Hettige, Mani và Wheeler (1998) Hình 1.6 Phát triӇn kinh tӃ và thay ÿәi cѫ cҩu ngành Ngu͛n: CSDL BESD cӫa Ngân hàng ThӃ giӟi, Hettige, Mani và Wheeler (1998) 16
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Bҧng 1.2 Xu thӃ ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc ӣ các nѭӟc ÿѭӧc lӵa chӑn 1977- 1989 Ngu͛n: Hettige, Mani và Wheeler (1998) kim loҥi vӟi tӹ sӕ ô nhiӉm/lao ÿӝng cӫa ngành. Tính tѭѫng tӵ cho tҩt cҧ các ngành công nghiӋp khác. Sau ÿó ta cӝng dӗn cho các ngành ÿӇ tính mӭc ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc cho tӯng nѭӟc. ĈӇ xác ÿӏnh mӕi quan hӋ giӳa phát triӇn kinh tӃ và tәng ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc trong thұp niên 70 và 80, chúng tôi ÿã lӵa chӑn 15 nѭӟc thuӝc 4 nhóm kinh tӃ chính: Tә chӭc Hӧp tác Kinh tӃ và Phát triӇn (OECD) , ÿҥi diӋn là Mӻ, Nhұt Bҧn, Pháp và Ĉӭc; các nӅn kinh tӃ mӟi công nghiӋp hoá (NIEs), ÿҥi diӋn là Mêhicô, Braxin, Ĉài Loan (Trung Quӕc), Hàn Quӕc, Nam Phi và Thә Nhƭ KǤ; các nѭӟc Châu Á nhѭng chúng tôi vүn tính ÿѭӧc tăng ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc giҧm 4% tӯ năm 1977 ÿӃn 1989 (Bҧng 1.2), phҧn ánh sӵ tăng thu nhұp theo ÿҫu ngѭӡi và quҧn lý chһt hѫn. Ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc ӣ các nѭӟc NIEs tăng khoҧng 40%, trong khi ÿó ӣ các nѭӟc Châu Á nghèo hѫn chӍ tăng ӣ mӭc ÿӝ cao hѫn mӝt chút là 49% do 3 nѭӟc thuӝc nhóm LDCs rҩt rӝng, nên chúng tôi cho rҵng ÿó là nhân tӕ chính làm tăng tӍ lӋ ô nhiӉm trong quan sát tҥi bҧng 1.2. Các nѭӟc OECD và các nѭӟc thuӝc Hӝi ÿӗng Tѭѫng trӧ Kinh tӃ giҧm ÿáng kӇ ô nhiӉm, trong khi các nѭӟc NIEs lҥi tăng không ÿáng kӇ. 17
Ô NHIӈM CÔNG NGHIӊP CÓ PHҦI LÀ GIÁ PHҦI TRҦ CHO SӴ PHÁT TRIӆN? Có lӁ, ÿiӅu ҩn tѭӧng nhҩt trong tính toán cӫa chúng tôi là tәng ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc gây bӣi công nghiӋp chӍ tăng 16% ӣ 15 nѭӟc công nghiӋp chính này. Mһc dù tăng trѭӣng kinh tӃ là nguyên nhân tҥo nên nӛi sӧ hãi vӅ sӵ ô nhiӉm trong thұp niên 70 và 80, nhѭng sӵ phát triӇn ÿã ÿһt nӅn móng cho viӋc cҧi thiӋn ÿáng kӇ công tác bҧo vӋ môi trѭӡng. 1.4 Sӵ tăng và giҧm các vùng cѭ trú ô nhiӉm Mô hình thѭѫng mҥi quӕc tӃÿã mang lҥi mӝt phép ÿo mӟi cho sӕ liӋu này. Các nhóm môi trѭӡng phía Bҳc ÿã tӯ lâu lo ngҥi rҵng các nѭӟc nghèo sӁ trӣ thành các vùng cѭ trú ô nhiӉm, thu hút các ngành công nghiӋp chuyӇn tӯ các nѭӟc giàu có hѫn sang ÿӇ tránh quҧn lý khҳt khe ӣ các nѭӟc này và thu hút hӃt viӋc làm trong quá trình chuyӇn ÿәi. Nhѭng các thӕng kê thѭѫng mҥi chung lҥi cho thҩy là không xuҩt hiӋn các vùng cѭ trú ô nhiӉm cӕÿӏnh kiӇu nhѭ vұy. Mӕi lo ngҥi vӅ các vùng cѭ trú Ô nhiӉm bҳt ÿҫu có tӯÿҫu thұp niên 70, khi các nѭӟc phát triӇn nhanh chóng thҳt chһt hѫn viӋc kiӇm soát ô nhiӉm và hҫu hӃt các nѭӟc ÿang phát triӇn lҥi chѭa có các quy chӃ chính thӭc vӅ kiӇm soát ô nhiӉm. Ĉҫu tѭ cho kiӇm soát ô nhiӉm ӣ các doanh nghiӋp ÿã tăng rҩt nhanh ӣ Nhұt Bҧn trong thӡi kǤ này (Hình 1.7), các công ty ӣ Bҳc Mӻ và Tây Âu cǊng có các khoҧn ÿҫu tѭ tѭѫng tӵ cho kiӇm soát ô nhiӉm. NӃu viӋc chi phí cho kiӇm soát ô nhiӉm ӣ các nѭӟc phát triӇn ÿã tҥo nên các ngành công nghiӋp gây ô nhiӉm ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn thì có lӁ trong các phѭѫng thӭc thѭѫng mҥi quӕc tӃ sӁ xuҩt hiӋn hiӋu ӭng sau: xuҩt khҭu các sҧn phҭm cӫa các ngành công nghiӋp gây ô nhiӉm tӯ các nѭӟc ÿang phát triӇn sӁ tăng nhanh hѫn nhұp khҭu các mһt hàng này vào các nѭӟc ÿang phát triӇn, làm giҧm tӹ sӕ nhұp khҭu/xuҩt khҭu cӫa nѭӟc ÿang phát triӇn ÿӕi vӟi các loҥi sҧn phҭm này. Và hiӋu ӭng ngѭӧc lҥi sӁ xҧy ra vӟi các nѭӟc phát triӇn. Hình 1.8 cho thҩy bóng dáng cӫa nhӳng vùng cѭ trú ô nhiӉm ÿã xuҩt hiӋn ÿһc biӋt là trong 5 ngành công nghiӋp gây ô nhiӉm sau: sҳt và thép, kim loҥi màu, hoá chҩt công nghiӋp, giҩy và bӝt giҩy, các khoáng sҧn phi kim loҥi3. Sau nhӳng năm ÿҫu thұp niên 70, tӹ sӕ nhұp khҭu/xuҩt khҭu cӫa Nhұt Bҧn trong các ngành công nghiӋp này tăng rҩt nhanh, trong khi ÿó tӹ sӕ này giҧm ÿӝt ngӝt ӣ các nѭӟc kinh tӃ công nghiӋp hoá mӟi (NIEs) nhѭ Hàn Quӕc, Ĉài Loan (Trung Quӕc), và Hӗng Kông (Trung Quӕc). Trong thұp niên kӃ tiӃp tình hình tѭѫng tӵ cǊng ÿã xҧy ra tҥi Trung Quӕc và các nѭӟc Ĉông Nam Á ÿang phát triӇn khác. Tuy nhiên, ӣ mӛi khu vӵc, thӵc tӃ vӅ vùng cѭ trú ô nhiӉm diӉn ra rҩt ngҳn. Các nӅn kinh tӃ Châu Á vӯa giӳ tӹ sӕ nhұp khҭu/xuҩt khҭu әn ÿӏnh ӣ mӭc lӟn hѫn 1 và vӯa duy trì nhұp khҭu thӵc tӃ các sҧn phҭm cӫa các ngành gây ô nhiӉm nghiêm trӑng tӯ các nѭӟc công nghiӋp. 18
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Hình 1.7 Ĉҫu tѭ cho kiӇm soát ô nhiӉm ӣ Nhұt Bҧn Ngu͛n: Mani và Wheeler (1998) Thӵc tӃӣ vùng Tây bán cҫu cǊng tѭѫng tӵ. Ӣ Bҳc Mӻ, Mӻ và Canaÿa, thӵc tӃ cho thҩy tӹ sӕ nhұp khҭu/xuҩt khҭu sҧn phҭm cӫa các ngành công nghiӋp gây ô nhiӉm tăng mӝt cách ÿӅu ÿһn trong thӡi gian tӯ thӡi kǤÿҫu cӫa kӹ nguyên môi trѭӡng ÿӃn cuӕi thұp hiên 80. Trong khi ÿó, sau năm 1973, thӵc tӃӣ các nѭӟc Mӻ La tinh lҥi xҧy ra ngѭӧc lҥi. Tuy nhiên, cǊng nhѭ các nѭӟc Châu Á ÿang phát triӇn, tӹ sӕ này cӫa các nѭӟc Mӻ La tinh chӳng lҥi ӣ mӭc gҫn 1 vào thұp niên 90. Tҥi sao các ngành công nghiӋp gây ô nhiӉm không tiӃp tөc ÿѭӧc chuyӇn giao sang các nѭӟc ÿang phát triӇn? Câu trҧ lӡi ÿúng nhҩt là: tăng trѭӣng kinh tӃ phҧi song hành cùng vӟi cѫ chӃ quҧn lý tӕt hѫn. Tҥi các nѭӟc NIEs, cùng vӟi sӵ gia tăng các ÿòi hӓi vӅ chҩt lѭӧng môi trѭӡng và năng lӵc thӇ chӃ tӕt hѫn ÿӇ quҧn lý cǊng ngày càng tăng. Mӝt thұp niên sau ÿó, quá trình tѭѫng tӵ cǊng ÿã xҧy ra ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn tҥi Châu Á. Trong khi phҧi ÿӕi mһt vӟi viӋc tăng chi phí do thiӋt hҥi vӅ môi trѭӡng, các nѭӟc này ÿã әn ÿӏnh các thành phҫn thѭѫng mҥi thông qua các biӋn pháp kiӇm soát ô nhiӉm ӣ nѭӟc mình. 19
Ô NHIӈM CÔNG NGHIӊP CÓ PHҦI LÀ GIÁ PHҦI TRҦ CHO SӴ PHÁT TRIӆN? 1.5 KiӇm soát ô nhiӉm: Lӧi ích và chi phí Các nѭӟc nghèo ÿang tӯng bѭӟc cҧi thiӋn công tác kiӇm soát ô nhiӉm, tuy nhiên hӑ cǊng phҧi chӭng minh rҩt cҭn thұn cho các nӛ lӵc này bӣi vì các nguӗn lӵc ÿѭӧc sӱ dөng cho viӋc hҥn chӃ phát thҧi cǊng có khҧ năng ÿѭӧc dùng ÿӇ xây dӵng trѭӡng hӑc hoһc ÿӇ ÿào tҥo các bác sƭ. Các nhà hoҥch ÿӏnh chính sách môi trѭӡng tҥi các nѭӟc ÿang phát triӇn, là nhӳng ngѭӡi luôn xem xét rҩt kӻ các chi phí và lӧi ích cӫa kiӇm soát ô nhiӉm cǊng ÿang tiӃn theo hѭӟng hӛ trӧ ngày càng nhiӅu hѫn nӳa cho công tác xây dӵng qui chӃ. VӅ mһt này, Trung Quӕc là mӝt ví dө rҩt ÿiӇn hình. Trong thұp niên 90 sҧn lѭӧng cӫa 10 triӋu xí nghiӋp công nghiӋp cӫa nѭӟc này mӛi năm tăng hѫn 15% và công nghiӋp trӣ thành. khӕi sҧn xuҩt lӟn nhҩt cӫa kinh tӃ Trung Quӕc, chiӃm khoҧng 47% tәng sҧn phҭm quӕc nӝi cӫa nѭӟc này và thu hút khoҧng 17% lӵc lѭӧng lao ÿӝng trong nѭӟc. Mһc dù nѭӟc này ÿã có tiӃn bӝ trong công tác kiӇm soát ô nhiӉm, nhѭng không thӇ phӫ nhұn ÿѭӧc tình trҥng huӹ hoҥi môi trѭӡng mӝt cách nghiêm trӑng diӉn ra ÿӗng thӡi vӟi quá trình phát triӇn rҩt nhanh này. Nhѭ chúng tôi ÿã nêu Cөc Bҧo vӋ môi trѭӡng Quӕc gia Trung Quӕc (SEPA) ѭӟc tính công nghiӋp gây nên 70% tәng ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn nѭӟc toàn quӕc, phát thҧi SO2 và muӝi than. Nӗng ÿӝ các hҥt lѫ lӱng và SO2 tҥi các khu ÿô thӏ thѭӡng vѭӧt hѫn rҩt nhiӅu so vӟi tiêu chuҭn an toàn cӫa Tә chӭc Y tӃ ThӃ giӟi (WHO). Vҩn ÿӅ ô nhiӉm ӣ Trung Quӕc rõ ràng là rҩt cҩp thiӃt, nhѭng Trung Quӕc có thӇ tiӃn hành kiӇm soát ô nhiӉm nhiӅu hѫn bao nhiêu nӳa? ĈӇ bҳt ÿҫu ÿҥt ÿѭӧc sӵ cân bҵng giӳa chi phí và lӧi ích, mӝt nhóm nghiên cӭu ngѭӡi Trung Quӕc ÿã ѭӟc tính sӵ liên quan giӳa ô nhiӉm không khí và tӹ lӋ tӱ vong do các bӋnh vӅ hô hҩp ӣ Bҳc Kinh4. Phân tích cӫa hӑ chӍ ra rҵng, nӃu trung bình mӛi năm giҧm ÿѭӧc 100 tҩn SO2 trong bҫu khí quyӇn ӣ Bҳc Kinh thì sӁ cӭu sӕng ÿѭӧc 1 bӋnh nhân (Khung 1.3). Tuy nhiên, cҫn phҧi chi bao nhiêu tiӅn ÿӇ giҧm ÿѭӧc 100 tҩn SO2? ĈӇ trҧ lӡi câu hӓi này, chúng tôi ÿã ѭӟc tính chi phí ÿó cho các nhà máy lӟn và nhӓӣ Trung Quӕc: Hình 1.9 biӇu diӉn chi phí cӝng thêm cho viӋc xӱ lý mӛi tҩn chҩt thҧi khi mӭc ÿӝ giҧm ô nhiӉm tăng lên. Tӹ lӋ trên trөc ÿӭng cӫa 2 ÿӗ thӏ chӍ rҵng các nhà máy nhӓ có chi phí giҧm ô nhiӉm biên cao hѫn nhiӅu các nhà máy lӟn, và các xí nghiӋp nhà nѭӟc có chi phí giҧm ô nhiӉm biên cao hѫn rҩt nhiӅu các nhà máy khác. Do các nhà máy lӟn là nguӗn ô nhiӉm chính ӣ các thành phӕ nhѭ Bҳc Kinh, nên sӕ liӋu cӫa các nhà máy này ÿһc biӋt thú vӏ. KӃt quҧ cӫa chúng tôi cho thҩy ÿӇ giҧm 1 tҩn SO2 khi kiӇm soát ÿѭӧc 10% lѭӧng phát thҧi thì các nhà máy lӟn phҧi chi khoҧng 3 USD. Con sӕ này rҩt thҩp so vӟi các tiêu chuҭn quӕc tӃ: 20
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Hình 1.8 Tӹ sӕ nhұp khҭu/xuҩt khҭu cӫa các ngành công nghiӋp gây ô nhiӉm Ngu͛n: Mani và Wheeler (1998) các nhà hoҥch ÿӏnh chính sách Mӻ sӁ rҩt vui mӯng nӃu công nghiӋp có thӇ giҧm SO2 vӟi chi phí thҩp hѫn 100USD/tҩn. NӃu giҧm 100 tҩn vӟi chi phí 300 USD thì sӁ cӭu ÿѭӧc 1 bӋnh nhân, thì tҩt cҧ mӑi ngѭӡi sӁ lên tiӃng phҧn ÿӕi là tҥi sao lҥi không thӵc hiӋn nó? Nhѭng ӣ 21
Ô NHIӈM CÔNG NGHIӊP CÓ PHҦI LÀ GIÁ PHҦI TRҦ CHO SӴ PHÁT TRIӆN? Khung 1.3 KiӇm soát ô nhiӉm không khí và cӭu sӕng các bӋnh nhân ӣ Bҳc Kinh Xu và các ÿӗng nghiӋp (1994) ÿã trѭӡng hӧp Trung Quӕc, có thӇ chҳc ѭӟc tính mӕi quan hӋ phҧn ӭng liӅu chҳn rҵng 30-40% hҥt bөi nhӓ trong lѭӧng liên hӋ giӳa ô nhiӉm không khí không khí là ӣ dҥng sunphat tҥo thành vӟi bӋnh vӅÿѭӡng hô hҩp ӣ Bҳc Kinh. tӯ viӋc phát thҧi SO2. Nghiên cӭu cӫa hӑ chӍ ra rҵng nӗng ÿӝ N m 1993, B c Kinh có dân s SO2 trong không khí có liên quan chһt ă ҳ ӕ chӁ vӟi các huӹ hoҥi gây bӣi các bӋnh khoҧng chӯng 11.120.000 ngѭӡi, tӹ lӋ vӅÿѭӡng hô hҩp. Chӭng cӭ khoa hӑc chӃt là 0,611%; tәng sӕ ngѭӡi chӃt là hiӋn nay ÿã chӍ rõ bҧn chҩt cӫa mӕi liên 68.000 và tәng phát thҧi SO2 là 366 nghìn t n (trong ó 204 nghìn t n là hӋ này. SO2 và các oxit sunfua khác kӃt ҩ ÿ ҩ phát th i t các ngành công nghi p). hӧp vӟi SO2 tҥo thành sunphat và cùng ҧ ӯ Ӌ vӟi hѫi nѭӟc tҥo thành các Sol khí Nhѭ vұy cӭ giҧm 1000 tҩn phát thҧi SO2 sunfurѫ và axít sunphuric. Các axít ӣ thӇ thì tәng phát thҧi sӁ giҧm là: hѫi có khҧ năng kích thích hӋ thӕng hô (l/336x100)%. Mӝt phân tích kinh trҳc hҩp cӫa ngѭӡi và ÿӝng vұt Do ÿó nӗng ÿӝc lұp vӅ mӕi liên hӋ giӳa phát thҧi và ô nhi m không khí các thành ph c a ÿӝ SO2 cao có thӇҧnh hѭӣng tӟi viӋc Ӊ ӣ ӕ ӫ thӣ, ҧnh hѭӣng xҩu tӟi hӋ hô hҩp và gây Trung Quӕc ÿã dӵÿoán nӗng ÿӝ SO2 các bӋnh vӅÿӝng mҥch tim. Nhóm trong môi trѭӡng không khí ӣ Bҳc Kinh s gi m xu ng c (0.51x1/336x100)%. ngѭӡi nhҥy cҧm vӟi SO2 bao gӗm Ӂ ҧ ӕ ӥ nhӳng ngѭӡi mҳc bӋnh hen suyӉn, Áp dөng phѭѫng pháp phҧn ӭng-liӅu nhӳng ngѭӡi bӏ viêm phӃ quҧn hoһc khí lѭӧng cӫa Xu và ÿӗng nghiӋp vӟi giá trӏ thǊng, trҿ em và ngѭӡi già. nӗng ÿӝ mӟi, chúng ta ѭӟc tính ÿѭӧc mӛi năm sӁ cӭu sӕng ÿѭӧc 10,4 ngѭӡi. Ҧnh hѭӣng thӭ 2 và có lӁ là quan Chia cҧ 2 thành phҫn trên cho 10 năm là trӑng hѫn rҩt nhiӅu cӫa SO2 là nguӗn khoҧng thӡi gian hӳu ích cho thҧo luұn tҥo các hҥt bөi rҩt nhӓ dүn ÿӃn tӱ vong chính sách thì kӃt quҧ là sӁ cӭu sӕng và bӋnh tұt. Mӝt ÿánh giá mӟi ÿây cӫa ÿѭӧc 1 ngѭӡi nӃu giҧm mӛi năm 100 tҩn Cѫ quan Bҧo vӋ môi trѭӡng Mӻÿã chӍ phát thҧi SO2. ra rҵng các hҥt bөi nhӓ chính là nguyên nhân dүn ÿӃn huӹ hoҥi sӭc khoҿ trҫm Ngu͛n: Dasgupta, Wang và Wheeler trӑng do ô nhiӉm không khí. Trong (1997) Trung Quӕc, các con sӕ lҥi cho thҩy rҵng kiӇm soát ô nhiӉm ÿang ӣ mӭc quá lӓng lҿo. ĈӇ tính xem cҫn phҧi tiӃn hành kiӇm soát ô nhiӉm chһt chӁ thêm bao nhiêu nӃu chúng ta có thӇ thӵc hiӋn mӝt cách ÿánh giá ÿѫn giҧn. Ӣ các nѭӟc phѭѫng Tây, các cѫ quan môi trѭӡng thѭӡng sӱ dөng giá trӏ thҩp nhҩt là $1.000.000 ÿӇ ÿӏnh giá cho mӝt lӧi ích xã hӝi khi kiӇm soát ô nhiӉm cӭu sӕng 1 22
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Hình 1.9 Chi phí kiӇm soát ô nhiӉm không khí ӣ Trung Quӕc Ngu͛n: Dasgupta, Wang và Wheeler (1997) ngѭӡi. Tҥi Bҳc Kinh thì chӍ cҫn chi $300 cho viӋc giҧm 100 tҩn SO2. Nhѭ vұy tӍ lӋ giӳa 2 nѫi (1.000.000/300) là hѫn 3000:1. Mӝt sӕ nhà phân tích khác còn ÿӅ xuҩt các ѭӟc tính lӧi ích cӫa Trung Quӕc thҩp hѫn nhiӅu, nhѭng nӃu lҩy giá trӏ thҩp nhҩt khoҧng $8.000 thì cǊng có tӹ sӕ lӧi ích-chi phí là 24: 1. Trong cҧ hai trѭӡng hӧp, tӹ lӋ lӧi ích xã hӝi có ÿѭӧc do giҧm ô nhiӉm là rҩt cao. Nhӳng nhà quҧn lý ӣ Trung Quӕc ÿã làm giҧm ÿáng kӇ tình trҥng ô nhiӉm không khí bҵng cách bҳt các nhà máy trҧ phí phát thҧi (xem chѭѫng 2). Nhѭng thұm chí là vӟi mӭc tính giá trӏ lӧi ích cӭu sӕng 1 ngѭӡi chӍ tѭѫng ÿѭѫng $8000, thì chúng tôi ѭӟc tính cǊng phҧi ÿiӅu chӍnh mӭc phí ô nhiӉm tăng thêm gҩp 50 lҫn nӳa ÿӇ ÿҧm bҧo các khoҧn thu ÿӫ bù ÿҳp các chi phí giҧm ô nhiӉm. Tҩt nhiên là các ÿiӅu kiӋn kinh tӃ, xã hӝi, môi trѭӡng tҥi các nѭӟc và khu vӵc khác nhau sӁ dүn ÿӃn nhӳng kӃt luұn khác nhau. Nhѭng viӋc tiӃn hành áp dөng các phѭѫng pháp nhѭ nhau ӣ các nѭӟc khác nhau nhѭ Braxin và Inÿônêxia cǊng ÿӅu mang lҥi kӃt quҧ nhѭ nhau: khi các lӧi ích cӫa viӋc giҧm ô nhiӉm tѭѫng ÿѭѫng vӟi các chi phí kiӇm soát ô nhiӉm thì tӭc là viӋc quҧn lý còn quá lӓng lҿo5. KiӇm soát ô nhiӉm phҧi là phѭѫng án lӵa chӑn rҩt hҩp dүn ÿӕi vӟi viӋc cӭu sӕng các bӋnh nhân tҥi các thành phӕ lӟn cӫa các nѭӟc ÿang phát triӇn. 1.6 Chѭѫng trình nghӏ sӵ mӟi Các sӕ liӋu cho thҩy các nѭӟc ÿang phát triӇn không hӅ có xu hѭӟng trӣ thành các bãi chôn lҩp rác thҧi cӫa thӃ giӟi: thұm chí cҧ các khu vӵc mà cách ÿây vài năm ÿѭӧc tiên ÿoán là ô nhiӉm nhҩt cǊng ÿang chuyӇn ÿәi thoát khӓi tình trҥng ô nhiӉm trҫm trӑng. Ӣ Trung Quӕc, ô nhiӉm không khí giӳӣ mӭc әn 23
Ô NHIӈM CÔNG NGHIӊP CÓ PHҦI LÀ GIÁ PHҦI TRҦ CHO SӴ PHÁT TRIӆN? ÿӏnh hoһc có xu thӃ giҧm trong thұp niên trѭӟc mһc dù mӭc thu nhұp tăng lên rҩt nhanh và chúng ta cǊng ÿã chӭng kiӃn sӵ phát triӇn kinh tӃÿã thúc ÿҭy kiӇm soát ô nhiӉm ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn khác nӳa. Quҧn lý cǊng ÿã ÿѭӧc tăng cѭӡng cùng vӟi sӵ tăng thu nhұp và các tác ÿӝng cӫa nó ÿã làm giҧm nhanh chóng mӭc ÿӝ ô nhiӉm gây bӣi sҧn xuҩt công nghiӋp. Nhѭng các nghiên cӭu vӅ lӧi ích-chi phí ӣ Châu Á và Mӻ La Tinh chӍ ra rҵng nhӳng thiӋt hҥi do ô nhiӉm sӁ tiӃp tөc nghiêm trӑng ӣ mӭc không hӧp lý vӟi chi phí thҩp cho giҧm phát thҧi. Cҫn phҧi hành ÿӝng nhiӅu hѫn nӳa trên 3 mһt trұn: cҧi cách quҧn lý, cҧi tә chính sách kinh tӃ và quҧn lý môi trѭӡng tӕt hѫn trong các nhà máy. VӅ phѭѫng diӋn quҧn lý, các chiӃn lѭӧc mӟi, vӟi chi phí thҩp vӅ phí ô nhiӉm và thông tin cho cӝng ÿӗng ÿã làm giҧm phát thҧi cӫa nhiӅu nhà máy. Chúng ta sӁ xem xét kӻ lѭӥng vӅ các chiӃn lѭӧc này trong các chѭѫng 2, 3 và 4 là các chѭѫng giӟi thiӋu các nghiên cӭu mӟi và ÿѭa ra nhӳng ví dө vӅ các chѭѫng trình hiӋu quҧ và giàu tính sáng tҥo ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn. Ngoài ra, chúng tôi ÿã xem xét quá trình ra quyӃt ÿӏnh rҩt phӭc tҥp trong thӵc tӃ mà các chѭѫng trình này ÿã cӕ gҳng phҧn ánh. Chѭѫng 4 cǊng tìm hiӇu chính các nhà máy ÿӇ tìm ra các vҩn ÿӅ mҩu chӕt giúp cho viӋc phòng chӕng ô nhiӉm có hiӋu quҧ. ViӋc thӱ nghiӋm các chính sách hiӋn nay cho thҩy chӍ có thӇ giҧm ÿáng kӇ nҥn ô nhiӉm khi các cѫ quan môi trѭӡng mӣ rӝng hѫn nӳa các nhiӋm vө cӫa mình ÿӇ có thӇÿҧm ÿѭѫng cҧ công tác trӧ giúp kӻ thuұt cho các nhà quҧn lý xí nghiӋp thuӝc khӕi tѭ nhân. Chѭѫng 5 khҧo sát tӍ mӍ vӅ các ҧnh hѭӣng cӫa cҧi tә kinh tӃ nhѭ tѭ nhân hoá, tӵ do hoá thӏ trѭӡng, và cҳt giҧm trӧ cҩp nguyên liӋu và nhiên liӋu nhҵm xác ÿӏnh rõ xem cách nào có thӇ sӱ dөng tӕt nhҩt cho viӋc ngăn ngӯa ô nhiӉm. Cҧi tә chính sách kinh tӃ và quҧn lý phҧi ÿѭӧc thӵc hiӋn phù hӧp vӟi bӕi cҧnh chung: trong chѭѫng 6, chúng tôi xác ÿӏnh nhӳng thay ÿәi vӅ thӇ chӃ và chính trӏ cҫn thiӃt ÿӇ hӛ trӧ các nӛ lӵc ÿó . HiӋn ÿang còn thiӃu các nghiên cӭu sâu vӅ vҩn ÿӅ này do hҫu hӃt các hiӇu biӃt liên quan còn ÿang nҵm trong ÿҫu cӫa nhӳng ngѭӡi lãnh ÿҥo các quá trình ÿәi mӟi chính sách ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn. Chúng tôi ÿã may mҳn ÿѭӧc làm viӋc vӟi nhiӅu ngѭӡi trong sӕ hӑ và trong chѭѫng này có trình bày nhӳng bài hӑc mà hӑÿã dҥy cho chúng tôi. Cuӕi cùng, trong chѭѫng 7, chúng tôi tәng kӃt các kӃt quá cӫa báo cáo này và nhҩn mҥnh nhӳng ÿiӇm chính ÿӇ ÿҥt kӃt quҧ. Chúng tôi thҩy mӝt ÿòi hӓi cҩp thiӃt phҧi mӣ rӝng các dӵ án thӱ nghiӋm mà chúng tôi ÿã trình bày và phә biӃn trên trѭӡng quӕc tӃ các bài hӑc kinh nghiӋm cӫa chúng , và chúng tôi hy vӑng rҵng báo cáo này sӁ góp phҫn thӵc hiӋn ÿѭӧc ÿiӅu ÿó. Chúng tôi cǊng nêu lên vai trò hӳu ích cӫa chính cѫ quan mình trong viӋc thúc ÿҭy chѭѫng trình nghӏ sӵ mӟi . Vӟi nhӳng tài liӋu có ÿѭӧc chúng tôi hoàn toàn lҥc quan vӅ tiӃn bӝ liên tөc trong công tác kiӇm soát ô nhiӉm. 24
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Tài liӋu tham khҧo Calkins, R., Et al., 1994, “Indonesia: Environment and Development” (Washington: Worldbank). Dagupsta, S., A. Mody, S. Roy, and D. Wheeler, 1995, “Environmental Regulation and Development: A Cross-Country Empirical Analysis,” World Bank Policy Research Department Working Paper, No. 1448, March. Dasgupta, S., H. Bang, and D. Wheeler, 1997 “Surviving Success: Policy reform and the Future of Industrial Pollution in Chia,” World Bank Policy Research Department Working Paper No. 1856, October. Hartman, R., M. Singh, and D. Wheeler, 1997, “The Cost of Air Polution Abatement,” Applied Economics, Vol.29, No.6. Hettige, H., M. Mani, and D. Wheeler, 1998, “Industrial Pollution in Economic Development: Kuznets Revisited,” World Bank Development Research Group Working Paper No. 1867, January. Huq, M., and D. Wheeler, 1992, “Pollution Reduction Without Formal Regulation: Evidence from Bangladesh,” World Bank Environment Department Working Paper, No. 1992-39. Mani, M., and D. Wheeler, 1998, “In Search of Pollution Havens? Dirty Industry in the World Economy, 1960-1995,” Journal of Environment and Development, Vol.7, No.3. Von Amsberg, J., 1997, “Braxil: Managing Pollution Problems, The Brown Environmental Agenda,” World Bank Report No. 16635-BR, June. Xu, X., J. Gao, D. Dockery, and Y. Chen, 1994, “Air Pollution and Daily Mortality in Residential Areas of Beijing, China,” Archives of Environmental Health, Vol. 49, No. 4, 216-22. Ghi chú 1 Inÿônêxia và Phillipin có các sѫÿӗ mã màu gҫn giӕng nhau, cho phép so sánh trӵc tiӃp các kӃt quҧ trong hình 1.3. 2 Xem Hettige, Mani và Wheeler (1998). 3 Xem Mani và Wheeler (1998). 4 Xem Xu và các cӝng sӵ (1994). 5 Các nghiên cӭu ÿiӇn hình tҥi Braxin có trong Von Amsberg (1997) và cho Inÿônêxia có trong Calkins (1994). 25
Rio Negro cӫa Côlômbia Nguӗn: David Shaman
Chѭѫng 2 Quҧn lý ô nhiӉm trong thӵc tӃ Các dòng sông thuӝc vùng Antioquia cӫa Côlombia bҳt nguӗn tӯ các vùng cao nguyên Andean tung sóng dӳ dӝi và trong sҥch khi nhӳng ngѭӡi Andean bҳt ÿҫu ÿһt chân ÿӃn vùng Canbê. Dòng nѭӟc thѭӧng nguӗn chҧy qua các hӋ sinh thái vùng cao khác nhau ÿã làm cho Côlombia trӣ thành mӝt tài sҧn quí báu cӫa thӃ giӟi vӅÿa dҥng sinh hӑc. Do các thung lǊng rӝng lӟn ÿã chiӃm chӛ cӫa các cao nguyên nên nhӳng con sông thuӝc vùng Antioquia chҧy rҩt chұm qua các khu dân cѭ tұp trung. Ánh lóng lánh cӫa các con sông ngày càng bӏ mӡÿi do rác thҧi tӯ các cánh ÿӗng, nhà máy và thӏ trҩn nҵm dӑc theo bӡ nhӳng con sông này. Trѭӟc khi ÿә ra biӇn, lѭӧng ôxy có trong nѭӟc sông ÿӇ duy trì sӵ sӕng ÿã bӏ cҥn kiӋt và các kim loҥi nһng ÿӝc hҥi nҵm lҥi ӣÿáy các dòng sông. Nhӳng thành phҫn sӕng sót cӫa thӃ giӟi giҫu ÿa dҥng ӣ vùng cao, khi “gһp gӥ” vӟi xã hӝi loài ngѭӡi ӣ các vùng ÿҩt thҩp lҥi trӣ thành nguyên nhân tҥo nên cái chӃt. Phát triӇn kinh tӃ không phҧi là mӝt ÿiӅu tӕt lành ÿӕi vӟi các dòng sông cӫa Côlombia. Trong các thұp niên qua, ÿã có nhiӅu qui ÿӏnh giӟi hҥn phát thҧi và ngѭӡi dân Côlombia cǊng ÿã ӫng hӝ hành ÿӝng nhҵm hҥn chӃ phát thҧi, tuy nhiên các cѫ sӣ gây ô nhiӉm vүn không tuân thӫ các qui ÿӏnh này. Phҧi ÿӃn ÿҫu thұp niên 90, sӵӫng hӝ cӫa cӝng ÿӗng ÿӕi vӟi viӋc làm sҥch các dòng sông cuӕi cùng cǊng ÿã kӃt tinh thành nhu cҫu ÿәi mӟi. KӃt quҧ cӫa nó là mӝt trong nhӳng chѭѫng trình kiӇm soát ô nhiӉm mang tính cҧi tә nhҩt trên thӃ giӟi. Nguyên tҳc căn bҧn cӫa chѭѫng trình này ÿѫn giҧn là: tҩt cҧ nhӳng cѫ sӣ gây ô nhiӉm - các thành phӕ, nhà máy, trang trҥi - ÿӅu phҧi trҧ tiӅn cho mӛi ÿѫn vӏ ô nhiӉm hӳu cѫ mà chúng thҧi bӓ ra các dòng nѭӟc thuӝc quұn Antioquia. KӃt quҧ nhѭ thӃ nào? Lѭӧng phát thҧi các chҩt hӳu cѫ theo báo cáo ÿã giҧm xuӕng khoҧng 18% trong năm ÿҫu tiên thӵc hiӋn chѭѫng trình này. Nәi bұt nhҩt là sӵ thay ÿәi diӉn ra dӑc theo vùng Rio Negro, nѫi các nhà máy chiӃm khoҧng hѫn 40% ô nhiӉm hӳu cѫ: các nhà máy này ÿã giҧm 52% lѭӧng phát thҧi các chҩt hӳu cѫ. Kinh nghiӋm hiӋn nay ӣ Côlombia ÿã phҧn ánh mӝt phong trào tiӃn tӟi cҧi tә hӋ thӕng quҧn lý môi trѭӡng ӣ tҩt cҧ các nѭӟc ÿang phát triӇn. Trong nhiӅu
QUҦN LÝ Ô NHIӈM TRONG THӴC Tӂ thұp niên vӯa qua, nӛ lӵc nhҵm thӵc hiӋn kiӇm soát ô nhiӉm thông qua quҧn lý theo lӕi truyӅn thӕng, theo ÿó phát thҧi vѭӧt quá giӟi hҥn qui ÿӏnh là trái luұt pháp, thѭӡng mang lҥi các kӃt quҧ không nhѭ mong muӕn. Theo cách quҧn lý ÿó nӃu gây ô nhiӉm vѭӧt quá mӭc quy ÿӏnh theo pháp luұt thì sӁ bӏ phҥt tiӅn, bӏ ÿóng cӱa nhà máy hoһc trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp ÿһc biӋt còn phҥt tù các cѫ sӣ vi phҥm. Nhӳng phѭѫng pháp kiӇm soát ô nhiӉm kiӇu nhѭ vұy ÿòi hӓi phҧi có các cѫ chӃ cѭӥng chӃ rҩt hiӋu quҧ: các nhà quҧn lý môi trѭӡng phҧi thѭӡng xuyên giám sát và phân tích tình trҥng ô nhiӉm ӣ tӯng nhà máy, xác ÿӏnh xem liӋu nhà máy có vi phҥm các ÿiӅu luұt hay không và viӋc ÿiӅu tra và ÿѭa ra toà các vө vi phҥm phҧi rҩt rõ ràng. ViӋc ÿiӅu tra ÿó hoàn toàn không rҿ và nhiӅu nѭӟc ÿang phát triӇn không có khҧ năng thӵc hiӋn ÿѭӧc công tác này. Ngoài ra, hӋ thӕng nhѭ vұy còn ÿòi hӓi tҩt cҧ các nhà máy ÿӅu phҧi tuân thӫ cùng mӝt cách quҧn lý mà không hӅ tính ÿӃn chi phí. ĈӇ có thӇ vӭt bӓ phѭѫng pháp “mӝt cӥ vӯa cho tҩt cҧ” này, nhiӅu nѭӟc ÿang lӵa chӑn các cách quҧn lý linh hoҥt và hiӋu quҧ hѫn mà vүn khuyӃn khích ÿѭӧc nhӳng cѫ sӣ gây ô nhiӉm thay ÿәi hành vi cӫa mình. Mӝt sӕ nѭӟc ÿã lӵa chӑn các chiӃn lѭӧc sӱ dөng cách quҧn lý truyӅn thӕng nhѭng có tính ÿӃn các chi phí và lӧi ích. Mӝt sӕ khác lҥi thѭӡng sӱ dөng hӋ thӕng phí ô nhiӉm nhѭÿã sӱ dөng ӣ Côlombia kӃt hӧp vӟi các chiӃn lѭӧc khác ÿӇ ÿҥt ÿѭӧc các kӃt quҧ rҩt gây ҩn tѭӧng. Còn mӝt sӕ nѭӟc khác nӳa, nêu trong chѭѫng 3, thì sӱ dөng các chѭѫng trình phә biӃn thông tin cho cӝng ÿӗng ÿӇ tҥo áp lӵc bҳt nhӳng ngѭӡi gây ô nhiӉm phҧi làm sҥch. 2.1 Vai trò cӫa các khuyӃn khích kinh tӃ Chúng tôi xin bҳt ÿҫu bҵng nhұn ÿӏnh rҩt hiӇn nhiên và quan trӑng sau: nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy phҧn ӭng chӫ yӃu là theo các khuyӃn khích kinh tӃ. Dù rҵng ý thӭc cӫa quҫn chúng chӍ có thӇ làm cho thiӇu sӕ rҩt ít nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy chuyӇn hѭӟng sang thӵc hiӋn kiӇm soát ô nhiӉm, nhѭng hӑ buӝc phҧi tuân theo áp lӵc tӯ phía thӏ trѭӡng và các cәÿông. Hӑ chӍ giҧm phát thҧi nӃu nhѭ hӑ dӵÿoán ÿѭӧc các chi phí trҧ thêm cho viӋc kiӇm soát ô nhiӉm ít hѫn các khoҧn phҥt mà hӑ buӝc phҧi nӝp nӃu tiӃp tөc gây ô nhiӉm. Nhӳng khoҧn phҥt này không chӍ bao gӗm phҥt tiӅn và ÿóng cӱa nhà máy mà còn gӗm cҧ phí ô nhiӉm, các khoҧn tín dөng mà ngân hàng cho vay tiӅn sӁ tӯ chӕi do lo ngҥi vӅ trách nhiӋm pháp lý, giҧm sӭc bán cho nhӳng ngѭӡi tiêu dùng có quan tâm ÿӃn các vҩn ÿӅ môi trѭӡng, và thұm chí là cҧ thái ÿӝ tҭy chay cӫa các cӝng ÿӗng phҧi chӏu nҥn ô nhiӉm. Tuy nhiên, nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy lâm vào tình thӃ không әn ÿӏnh do phát thҧi cӫa nhà máy thay ÿәi hàng ngày, mà lӵc lѭӧng các nhà quҧn lý môi trѭӡng ӣÿӏa phѭѫng lҥi quá mӓng ÿӇ có thӇ cѭӥng chӃ phҥt và không thӇ tiên 28
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Hình 2.1 BiӃn ÿәi thông thѭӡng vӅ lѭӧng phát thҧi Ngu͛n: BAPEDAL ÿoán trѭӟc ÿѭӧc phҧn ӭng cӫa thӏ trѭӡng và các cӝng ÿӗng. Nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy chҳc chҳn sӁ tìm ra sӵ cân bҵng giӳa khҧ năng phҥt nһng do quá ô nhiӉm và khҧ năng phҧi trҧ chi phí cao cho viӋc giҧm ô nhiӉm xuӕng mӭc thҩp. HiӇu thҩu ÿѭӧc cân bҵng này chính là mҩu chӕt ÿӇ có ÿѭӧc cách quҧn lý hiӋu quҧ hѫn. Hình 2.1 cho thҩy ÿây không phҧi là mӝt vҩn ÿӅ ÿѫn giҧn. Hình này miêu tҧ thông tin vӅ nӗng ÿӝ các chҩt ô nhiӉm hӳu cѫ có trong các loҥi phát thҧi cӫa mӝt nhà máy lӟn cӫa Inÿônêxia trong năm 1994 và 1995. Vào thӡi gian ÿҫu thӵc hiӋn chѭѫng trình phә biӃn thông tin cho cӝng ÿӗng tháng 6/1995, các nhà quҧn lý môi trѭӡng cӫa Inÿônêxia ÿã thông báo riêng cho nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy biӃt là hӑ sӁ nhұn ÿѭӧc thang ÿiӇm thҩp do mӭc ÿӝ ô nhiӉm trung bình hàng ngày cӫa hӑ vѭӧt quá tiêu chuҭn quy ÿӏnh theo luұt cӫa Inÿônêxia là 300 mg/l ÿӕi vӟi lƭnh vӵc công nghiӋp cӫa nhà máy. Do sӧ thông tin này ÿѭӧc phә biӃn cho cӝng ÿӗng, nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy nhanh chóng lҳp ÿһt các thiӃt bӏ nhҵm làm giҧm nӗng ÿӝ xuӕng gҫn 100 mg/l. Vào cuӕi tháng 11, ÿѭӡng cong vӅ biӃn ÿәi lѭӧng phát thҧi cӫa nhà máy này ÿã cho thҩy mӭc phát thҧi trung bình nҵm trong khoҧng 100 mg/l. Nhѭng hình 2.1 chӍ ra rҵng ngay cҧ trѭӟc khi lҳp ÿһt thiӃt bӏ xӱ lý, nӗng ÿӝ các chҩt gây ô nhiӉm trong nѭӟc thҧi cǊng ít khi thҩp hѫn tiêu chuҭn cho phép. NӃu giҧ thiӃt tiêu chuҭn cho phép là 450 mg/l thì liӋu nhà máy có tuân 29
QUҦN LÝ Ô NHIӈM TRONG THӴC Tӂ theo không? Câu trҧ lӡi chҳc chҳn là không nӃu nhѭ các nhà quҧn lý môi trѭӡng ÿòi hӓi tҩt cҧ các sӕ liӋu quan trҳc hàng ngày ÿӅu dѭӟi mӭc tiêu chuҭn. Nhѭng nӃu các nhà quҧn lý môi trѭӡng tính theo lѭӧng phát thҧi trung bình trong mӝt khoҧng thӡi gian nào ÿó thì hӑ có thӇÿánh giá là các nhà máy có tuân thӫ tiêu chuҭn quy ÿӏnh không. Các nhà quҧn lý môi trѭӡng và nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy ÿӅu phҧi tӵ khám phá trong mӝt trò chѫi phӭc tҥp khi phҧi ÿӕi mһt vӟi nhӳng biӃn ÿәi kiӇu nhѭ vұy1. Các thanh tra viên cҫn phҧi có thông tin ÿҫy ÿӫ ÿӇ thiӃt lұp nên mӝt mӭc ô nhiӉm ÿһc trѭng. Hӑ muӕn hӧp tác vӟi các nhà máy bӣi vì nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy thѭӡng dӉ dàng trì hoãn hoһc làm cho quá trình pháp lý phӭc tҥp thêm. VӅ phҫn mình, nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy lҥi không quan tâm ÿӃn viӋc chӕng ÿӕi vӟi các thanh tra viên; bӣi vì trong trѭӡng hӧp nhà máy bӏ nghi ngӡ các nhà quҧn lý môi trѭӡng cҫn phҧi tiӃn hành các ÿiӅu tra và báo cáo tӕn thӡi gian lүn tiӅn bҥc. Tuy nhiên nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy luôn có xu hѭӟng hӧp lý hoá các kӃt quҧ quan trҳc không tӕt nhѭ nhӳng ÿiӅu bҩt thѭӡng, và trong mӝt sӕ trѭӡng hӧp hӑ có thӇ biӋn hӝ cho ÿiӅu ÿó. KӃt quҧ này là tình trҥng không әn ÿӏnh và viӋc quҧn lý kéo theo nhӳng cuӝc thѭѫng lѭӧng thѭӡng xuyên. Tình thӃ tiӃn thoái lѭӥng nan cӫa các nhà quҧn lý môi trѭӡng Hình 2.2 mô tҧ tình thӃ khó xӱ mà các nhà quҧn lý môi trѭӡng luôn luôn phҧi ÿѭѫng ÿҫu cǊng nhѭ cách thӭc giҧi quyӃt nó. Ĉѭӡng ÿӓ cho thҩy là cӭ mӛi mӝt ÿѫn vӏ ô nhiӉm tăng thêm (biên) thì sӁ tҥo nên mӭc ÿӝ thiӋt hҥi lӟn hѫn so vӟi ÿѫn vӏ ô nhiӉm trѭӟc ÿó gây ra - nhѭ vұy có thӇ thҩy bӋnh vӅÿѭӡng hô hҩp gây bӣi ô nhiӉm càng nһng thêm, lѭӧng cá trong nѭӟc ô nhiӉm sӁ ít hѫn v.v Hình này ÿѭӧc gӑi là sѫÿӗ thiӋt hҥi biên xã hӝi (Marginal Social Damage, MSD). Giҧm ô nhiӉm phҧi chӏu mӝt ҧnh hѭӣng ngѭӧc lҥi - quy luұt vӅ giҧm thu. Ĉѭӡng xanh cho thҩy mӝt ÿѫn vӏ tăng thêm (biên) cӫa kiӇm soát ô nhiӉm có chi phí cao hѫn ÿѫn vӏ trѭӟc ÿó. Ĉӗ thӏ này là sѫÿӗ chi phí biên giҧm ô nhiӉm (Marginal Abatement Cost, MAC). Nó cho thҩy chi phí cho kiӇm soát ô nhiӉm có thӇ sӁ rҿ khi muӕn giҧm ô nhiӉm ӣ mӭc thҩp nhѭng sӁ rҩt ÿҳt khi muӕn giҧm ô nhiӉm ӣ mӭc cao. NӃu các nhà quҧn lý môi trѭӡng nhҵm vào mӭc ô nhiӉm màu nâu thì chi phí biên giҧm ô nhiӉm sӁ thҩp hѫn rҩt nhiӅu so vӟi mӭc thiӋt hҥi biên xã hӝi. ĈiӅu ÿó có nghƭa là giҧm mӭc thiӋt hҥi thông qua kiӇm soát ô nhiӉm sӁ lӟn hѫn khoҧn chi phí ÿӇ giҧm ô nhiӉm. ĈiӅu ngѭӧc lҥi sӁÿúng vӟi mӭc ô nhiӉm vàng, khi chi phí biên giҧm ô nhiӉm (MAC) lӟn hѫn rҩt nhiӅu so vӟi mӭc thiӋt hҥi biên xã hӝi (MSD). Phѭѫng án tӕi ѭu nhҩt ÿӕi vӟi các nhà quҧn lý môi trѭӡng là 30
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Hình 2.2 Chi phí và lӧi ích cӫa viӋc giҧm ô nhiӉm mӭc ô nhiӉm xanh, khi chi phí giҧm ô nhiӉm bҵng mӭc thiӋt hҥi biên xã hӝi. Tҥi ÿiӇm này viӋc tăng hoһc giҧm ô nhiӉm ÿӅu không làm tăng phúc lӧi xã hӝi chung. MAC ngѭӧc vӟi MEP: tình huӕng tiӃn thoái lѭӥng nan cӫa nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy Hình 2.3 mô tҧ các quyӃt ÿӏnh phӭc tҥp mà nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy gһp phҧi trong quá trình xác ÿӏnh các khoҧn phҥt do gây ô nhiӉm. Chi phí cӫa nhà máy ÿѭӧc xác ÿӏnh trên trөc tung và mӭc ÿӝ ô nhiӉm tính cho mӛi ÿѫn vӏ sҧn lѭӧng (hoһc mӭc ÿӝ gây ô nhiӉm) ÿѭӧc mô tҧ trên trөc hoành2. Ĉӗ thӏ hai ÿѭӡng cho thҩy các khoҧn phҥt biên ѭӟc tính do gây ô nhiӉm (Marginal Expected pollution Penalties, MEP) sӁ tăng khi mӭc ÿӝ ô nhiӉm tăng lên. Ĉó là do nӃu mӭc ÿӝ ô nhiӉm cӫa nhà máy vѭӧt quá giӟi hҥn cho phép rҩt nhiӅu thì ngay cҧ các nhà quҧn lý môi trѭӡng yӃu kém cǊng buӝc phҧi ra thông báo. Dù cho các nhà quҧn lý môi trѭӡng không cѭӥng chӃ tuân theo các tiêu chuҭn cho phép thì các cӝng ÿӗng, thӏ trѭӡng cǊng sӁ ép nhӳng cѫ sӣ gây ô nhiӉm nһng phҧi chӏu phҥt. Các ÿѭӡng MEP ÿӓ và xanh phҧn ánh sӵ khác biӋt vӅ tăng cѭӡng quҧn lý ÿӏa phѭѫng và chҩt lѭӧng thông tin vӅ tình trҥng ô nhiӉm cӫa các nhà máy mà các nhà băng, ngѭӡi tiêu dùng và các cӝng ÿӗng ÿӏa phѭѫng có thӇ dӉ dàng tiӃp cұn ÿѭӧc. 31
QUҦN LÝ Ô NHIӈM TRONG THӴC Tӂ Hình 2.3 Các khoҧn phҥt do gây ô nhiӉm Hình 2.4 Chi phí giҧm ô nhiӉm Khi phҧi ÿѭѫng ÿҫu vӟi ÿѭӡng MEP ÿӓ hoһc xanh, nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy muӕn giҧm tӕi thiӇu các khoҧn chi sӁ cҫn có thông tin vӅ các khoҧn chi phí ÿӇ giҧm ô nhiӉm trѭӟc khi hӑ quyӃt ÿӏnh sӁ gây ô nhiӉm ӣ mӭc ÿӝ nhѭ thӃ nào. Hình 2.4. mô tҧ chi phí cӫa hai nhà máy khác nhau. Nhà máy ÿӓ sӁ phҧi chӏu chi phí cao hѫn rҩt nhiӅu so vӟi nhà máy xanh, mһc dù vӟi cҧ hai nhà máy 32
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ thì cӭ mӛi ÿѫn vӏ tăng thêm cӫa chi phí giҧm thiӇu ô nhiӉm ÿӅu lӟn hѫn ÿѫn vӏ trѭӟc. Mӝt nghiên cӭu mӟi ÿây, sӁÿѭӧc thҧo luұn ӣ chѭѫng sau, cho thҩy MAC thҩp hѫn cӫa nhà máy xanh liên quan vӟi các yӃu tӕ nhѭ quy mô nhà máy lӟn hѫn, do tѭ nhân sӣ hӳu, thuӝc tұp ÿoàn công ty có nhiӅu nhà máy, công nhân ÿѭӧc ÿào tҥo tӕt hѫn và quҧn lý môi trѭӡng tӕt hѫn. Hình 2.5 kӃt hӧp MAC màu ÿӓ vӟi MEP màu xanh ÿӇ chӍ ra cách thӭc mà mӝt nhà quҧn lý nhà máy cҫn phҧi lӵa chӑn ÿӇ ÿӕi phó vӟi các khoҧn phҥt và các chi phí giҧm ô nhiӉm. Vӟi mӭc gây ô nhiӉm màu nâu, khoҧn phҥt ô nhiӉm biên ѭӟc tính do gây ô nhiӉm sӁ cao hѫn rҩt nhiӅu so vӟi chi phí biên giҧm ô nhiӉm, nên nhà quҧn lý có thӇ giҧm chi phí bҵng cách giҧm ô nhiӉm. Ӣ mӭc ô nhiӉm màu xanh, MAC cao hѫn rҩt nhiӅu so vӟi MEP nên nhà quҧn lý có thӇ giҧm chi phí bҵng cách giҧm các hoҥt ÿӝng kiӇm soát ô nhiӉm. Ӣ mӭc ô nhiӉm màu vàng, sӵ lӵa chӑn sӁ là giҧm tӕi thiӇu các chi phí vì tҥi ÿó MAC bҵng MEP. Tҥi mӭc này, sӵ tăng hay giҧm ô nhiӉm ÿӅu không làm giҧm tәng chi phí cӫa nhà máy. Tҥi sao viӋc tuân thӫ lҥi khác nhau nhiӅu nhѭ vұy? Mô hình ô nhiӉm giҧm thiӇu chi phí cӫa chúng ta cho thҩy tҥi sao các nhà máy ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn lҥi có mӭc ÿӝ tuân thӫ các quy chӃ quҧn lý rҩt khác nhau, ngay cҧ khi các quy chӃ quҧn lý còn rҩt yӃu. Hình 2.6, các ÿôi MAC và MEP cҳt nhau tҥi 4 ÿiӇm màu xanh lá cây, xanh da trӡi, vàng và ÿӓ. Ĉӓ (hay không tuân thӫ luұt pháp) xҧy ra khi mӝt nhà máy có mӭc chi phí biên giҧm ô nhiӉm cao phҧi ÿӕi mһt vӟi môi trѭӡng quҧn lý và thông tin yӃu kém mà trong ÿó MEP thҩp. Nhà máy này sӁ gây ô nhiӉm rҩt trҫm trӑng. ViӋc cӫng cӕ quҧn lý và thông tin cho cӝng ÿӗng sӁ làm cho MEP chuyӇn tӯÿӓ sang xanh lá cây và là ÿӝng cѫ thúc ÿҭy ÿӇ ngѭӡi quҧn lý nhà máy giҧm tәng chi phí xuӕng thҩp hѫn bҵng cách giҧm ô nhiӉm xuӕng mӭc vàng. Ӣ mӭc này, nhà máy cǊng vүn vѭӧt quá giӟi hҥn cho phép theo luұt ÿӏnh (màu xanh da trӡi) nhѭng ÿã thҩp hѫn trѭӡng hӧp mӭc ÿӓ rҩt nhiӅu. Ngѭӧc lҥi, nӃu thay ÿәi chi phí biên giҧm ô nhiӉm cӫa mӝt nhà máy xuӕng mӭc thҩp hѫn thì ngay cҧ cách quҧn lý yӃu kém cǊng có thӇ thuyӃt phөc nhà máy tuân thӫ. Trong hình 2.6, giӟi hҥn gây ô nhiӉm theo quy ÿӏnh cӫa luұt pháp (xanh da trӡi) xҧy ra tҥi ÿiӇm khi chi phí biên giҧm ô nhiӉm màu xanh bҵng khoҧn phҥt ô nhiӉm dӵ tính biên ѭӟc tính do gây ô nhiӉm màu ÿӓ. Mӝt nghiên cӭu mӟi ÿây chӍ ra rҵng ÿôi khi nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy cǊng giҧm mӭc ô nhiӉm xuӕng dѭӟi ÿiӇm xanh da trӡi mà luұt pháp quy ÿӏnh do các sӭc ép khác tӯ các cӝng ÿӗng và thӏ trѭӡng (chѭѫng 3). Trong hình 2.6, ÿiӅu này xҧy ra khi mà MEP xanh lá cây bҵng MAC xanh lá cây. Chѭѫng 1 ÿã cho ta 33
QUҦN LÝ Ô NHIӈM TRONG THӴC Tӂ Hình 2.5 Ô nhiӉm ӣ cҩp nhà máy Hình 2.6 Các phѭѫng án lӵa chӑn ô nhiӉm giҧm thiӇu chi phí 34
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ thҩy kiӇm soát ô nhiӉm nhiӅu hѫn có thӇ sӁ tҥo nên thành công lӟn vӅ mһt xã hӝi ӣ nhiӅu thành phӕ thuӝc các nѭӟc ÿang phát triӇn. Thành công này kéo theo sӵ chuyӇn ÿәi ngành công nghiӋp gӗm phҫn lӟn các nhà máy ÿang ӣ mӭc ÿӓ và vàng chuyӇn sang ngành công nghiӋp vӟi phҫn lӟn các nhà máy ӣ mӭc xanh lá cây và xanh da trӡi. Nhѭ hình 2.6 chӍ ra, ÿiӅu này có thӇÿҥt ÿѭӧc bҵng cách chuyӇn MEP, MAC hoһc cҧ hai tӯÿӓ sang xanh lá cây. Các chính sách thúc ÿҭy thay ÿәi ÿó tӓ ra có hiӋu quҧ vì chúng dӵa trên cѫ chӃ khuyӃn khích mӝt cách tӵ nhiên ÿӕi vӟi ngѭӡi quҧn lý nhà máy nhҵm giҧm thiӇu các chi phí có liên quan ÿӃn ô nhiӉm. 2.2 Phí ô nhiӉm: Giҧi pháp ÿúng ÿҳn? Các loҥi phí ô nhiӉm nhѭ áp dөng ӣ Côlombia ÿã sҳp ÿһt sân chѫi kinh tӃ bҵng cách ÿһt cho tҩt cҧ các nhà quҧn lý phҧi trҧ cùng mӝt giá cho mӛi ÿѫn vӏ ô nhiӉm. Vӟi mӝt hӋ thӕng kiӇu nhѭ vұy, nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy có thӇ tӵ do ÿiӅu chӍnh các hoҥt ÿӝng cӫa hӑ cho ÿӃn khi hӑ giҧm thiӇu ÿѭӧc các chi phí có liên quan ÿӃn ô nhiӉm - là phí ô nhiӉm cӝng chi phí giҧm ô nhiӉm. HӋ thӕng này sӁ giҧm thiӇu tәng chi phí giҧm ô nhiӉm ÿӗng thӡi ÿѭa ra nhӳng khuyӃn khích phù hӧp cho nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy thӵc hiӋn các hoҥt ÿӝng làm sҥch. Nhѭng ban ÿҫu hӋ thӕng phí này tѭӣng chӯng nhѭ phӭc tҥp mӝt cách không cҫn thiӃt. Tҥi sao lҥi không yêu cҫu tҩt cҧ các nhà máy cùng cҳt giҧm mӝt mӭc phҫn trăm ô nhiӉm cho ÿӃn khi tәng ô nhiӉm giҧm xuӕng mӭc ÿӝ nhѭ mong muӕn? HӋ thӕng nhѭ vұy cǊng có thӇ thӵc hiӋn ÿѭӧc nhѭng nó sӁ buӝc các nhà máy phҧi chӏu nhӳng khoҧn phҥt nһng cùng vӟi mӭc chi phí biên giҧm ô nhiӉm cao. Thách thӭc ӣÿây là viӋc ÿӏnh ra các phí ô nhiӉm ÿӇ thúc ÿҭy làm sҥch ӣ mӭc ÿӝ hӧp lý phù hӧp vӟi triӇn vӑng phát triӇn cӫa xã hӝi. Mӝt nghiên cӭu mӟi ÿây ÿѭӧc tiӃn hành cho Giang Tây, thӫ phӫ cӫa tӍnh Hà Nam thuӝc miӅn trung cӫa Trung Quӕc ÿã chӍ ra cách thӭc mà các nhà quҧn lý môi trѭӡng có thӇ thӵc hiӋn ÿӇ thu ÿѭӧc nhӳng thông tin có chҩt lѭӧng. Năm 1993, vӟi dân sӕ khoҧng 1,8 triӋu ngѭӡi và mӭc lѭѫng trung bình trong ngành công nghiӋp là 3.350 nhân dân tӋ mӝt năm, Giang Tây là mӝt thành phӕÿiӇn hình trong sӕ các thành phӕ lӟn cӫa Trung Quӕc. Ngành công nghiӋp cӫa thành phӕ này mӛi năm phát thҧi vào bҫu khí quyӇn khoҧng 45.000 tҩn SO2, góp phҫn làm cho nӗng ÿӝ cӫa SO2 trong môi trѭӡng không khí ÿҥt 90 g/m3. Vӟi mӭc ÿó, mӛi năm sӁ có khoҧng hѫn 400 cѭ dân cӫa thành phӕ Giang Tây bӏ chӃt do các nguyên nhân có liên quan ÿӃn nҥn ô nhiӉm SO2 và hàng nghìn ngѭӡi khác bӏ mҳc các bӋnh vӅÿѭӡng hô hҩp ӣ mӭc trҫm trӑng. Vӟi mӭc ÿӝ phát thҧi hiӋn nay (100 trên trөc hoành), hình 2.7 cho thҩy lӧi ích có ÿѭӧc do giҧm thêm 1 tҩn SO2 nӳa sӁ giҧm ÿѭӧc thiӋt hҥi biên vӅ mһt xã hӝi tѭѫng ÿѭѫng 50USD, trong khi ÿó chi phí ÿӇ giҧm phát thҧi chӍ 1,7USD. Ví dө trên dӵa trên 35
QUҦN LÝ Ô NHIӈM TRONG THӴC Tӂ Hình 2.7 Ô nhiӉm tӕi ѭu mӭc 8.000USD - mӝt ѭӟc tính khiêm tӕn vӅ lӧi ích xã hӝi có ÿѭӧc tӯ viӋc cӭu sӕng 1 ngѭӡi bҵng cách thӵc hiӋn kiӇm soát ô nhiӉm. Nhѭ chúng tôi ÿã chӍ ra ӣ chѭѫng 1, cǊng có thӇ sӱ dөng các giá trӏ lӟn hѫn 1.000.000 USD. Tuy nhiên, ngay cҧ khi sӱ dөng giá trӏ thҩp nhҩt là 8.000USD thì cǊng có thӇ kӃt luұn rҵng ÿӇ ÿҥt ÿѭӧc lӧi ích tӕi ѭu vӅ mһt xã hӝi nên giҧm phát thҧi khoҧng 70%. Phí ÿӇ thӵc hiӋn giҧm ô nhiӉm nhѭ trên là khoҧng 90USD mӝt tҩn, tҥi ÿiӇm cҳt giӳa MAC và MSD3. Ĉây là giá trӏ phí tӕi ѭu ÿӕi vӟi thành phӕ Giang Tây do mӭc phí thҩp hѫn có thӇ sӁ không khai thác ÿѭӧc hӃt các cѫ hӝi tҥo thêm lӧi ích cho xã hӝi tӯ viӋc giҧm phát thҧi, và mӭc phí cao hѫn có thӇ sӁ làm cho chi phí giҧm phát thҧi lӟn hѫn lӧi ích xã hӝi có thӇÿҥt ÿѭӧc nhӡ cҳt giҧm ô nhiӉm. Phân tích này cho thҩy nên tăng phí ô nhiӉm không khí ӣ Giang Tây và cҧ các vùng ÿô thӏ cӫa Trung Quӕc lên 50 lҫn. Nhѭ chúng ta ÿã thҩy ӣ chѭѫng 1, phí ô nhiӉm hiӋn thӡi chӍ có ý nghƭa nӃu nhѭ nhӳng nhà hoҥch ÿӏnh chính sách ӣ Trung Quӕc ÿӏnh giá cho sӵ sӕng cӫa 1 cѭ dân sӕng ӣ vùng ÿô thӏ có giá trӏ trung bình nhӓ hѫn 300USD. Con sӕ này có vҿ nhѭ thҩp mӝt cách ÿáng buӗn cѭӡi so vӟi viӋc ÿau ӕm, phҧi chӏu nҥn ô nhiӉm và loҥi bӓ phҫn ÿóng góp cӫa mӝt ngѭӡi sӕng vào sҧn lѭӧng kinh tӃ cӫa Trung Quӕc. Phí ô nhiӉm không chӍ cҳt giҧm mӭc phát thҧi mà còn ÿem lҥi nhӳng khoҧn thu cho xã hӝi. NӃu các nhà quҧn lý môi trѭӡng cӫa Giang Tây tăng mӭc thu phát thҧi SO2 lên 90USD mӝt tҩn, thì khoҧn thu hàng năm tӯ phí ô nhiӉm 36
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ không khí sӁ xҩp xӍ cӥ 1,1 triӋu USD. NӃu tính cho toàn Trung Quӕc thì khoҧn thu tӯ phí phát thҧi SO2 (vӟi mӭc phí là 90USD mӝt tҩn) cӥ khoҧng 250 triӋu USD, mһc dҫu vұy cǊng chӍ có mӝt phҫn nhӓ trong giá trӏ này ÿѭӧc xem nhѭ mӝt công cө chính sách cӭu sӕng mҥng ngѭӡi. Các loҥi phí ô nhiӉm trong thӵc tӃ Tҥi sao công tác kiӇm soát ô nhiӉm ӣ Trung Quӕc và các vùng khác nӳa ÿӅu không ÿem lҥi nhӳng lӧi ích tӕi ѭu cho xã hӝi nhѭ trѭӡng hӧp ӣ thành phӕ Giang Tây? Các nghiên cӭu sâu vӅ phát thҧi và thiӋt hҥi gây nên vүn còn hҥn chӃӣ mӝt sӕ ít chҩt gây ô nhiӉm không khí - bөi và SO2 tҥi mӝt sӕ rҩt ít thành phӕ. Nhѭ vұy cǊng cҫn phҧi ѭӟc tính và lұp luұn cho cҧ ô nhiӉm nѭӟc và chҩt thҧi nguy hҥi. Vӟi cách quҧn lý truyӅn thӕng, viӋc giám sát có hiӋu quҧ và cѭӥng chӃ thӵc hiӋn phí ô nhiӉm có thӇ tӕn kém và mҩt nhiӅu thӡi gian. Các nhà hoҥch ÿӏnh chính sách ӣ các cҩp cao không ÿѭӧc biӃt vӅ lӧi ích cӫa công tác kiӇm soát ô nhiӉm có thӇ vүn vui vҿ tiӃp thu các yêu sách cӫa ÿҥi diӋn các ngành công nghiӋp vӅ chi phí tăng do quҧn lý. Nhӳng tranh luұn phҧn ÿӕi viӋc thu phí ÿӕi vӟi các trѭӡng hӧp gây ô nhiӉm phi pháp cǊng rҩt phә biӃn vӟi lұp luұn cho là các hoҥt ÿӝng phҥm tӝi phҧi bӏ phҥt, chӭ không chӍÿѫn giҧn là phҧi chӏu các khoҧn phí. Do ÿó, mһc dù “qui tҳc vàng” MAC = MSD ÿã tҥo cѫ sӣ rҩt tӕt cho viӋc xác ÿӏnh các mөc tiêu vӅ môi trѭӡng và phí ô nhiӉm, nhѭng trên thӵc tӃ, các mӭc phí thӵc sӵÿѭӧc xác ÿӏnh thông qua các quá trình mang tính chính sách. Thông tin cө thӇ vӅ sӕ ngѭӡi bӏ thiӋt mҥng, ngѭ nghiӋp bӏ phá hoҥi và nhӳng thiӋt hҥi khác có thӇ cǊng có mӝt vai trò nào ÿó nhѭng nó không phҧi là yӃu tӕ xác ÿӏnh duy nhҩt. Các nhà hoҥch ÿӏnh chính sách phҧi có ÿѭӧc sӵ nhҩt trí vӅ các mөc tiêu môi trѭӡng và sau ÿó sӱ dөng các công cө pháp luұt sҹn có ÿӇ theo ÿuәi các mөc tiêu này. Vào thұp niên 70, các nhà kinh tӃ William Baumol và Wallace Oates ÿã viӃt mӝt cuӕn sách kinh ÿiӇn chӍ ra cách thӭc ÿӇ các loҥi phí ô nhiӉm có thӇ thích ӭng ÿѭӧc vӟi các thӵc tӃ chính sách này4. HӑÿӅ xuҩt mӝt phѭѫng pháp gӗm 4 bѭӟc: 1. Xác ÿӏnh các mөc tiêu vӅ chҩt lѭӧng môi trѭӡng; 2. Ѭӟc tính mӭc giҧm ô nhiӉm ÿӇ ÿҥt ÿѭӧc các mөc tiêu này; 3. Ѭӟc tính chi phí biên ÿӇ giҧm ô nhiӉm xuӕng mӭc nhѭ mong muӕn; 4. Ĉһt phí ô nhiӉm bҵng giá trӏ biên ѭӟc tính. NӃu kӃt quҧѭӟc tính ÿúng thì tình trҥng ô nhiӉm sӁ giҧm xuӕng mӭc nhѭ mong muӕn. NӃu ѭӟc tính sai thì có thӇ tăng phí lên nӃu tình trҥng ô nhiӉm giҧm quá ít hoһc giҧm phí nӃu tình trҥng ô nhiӉm giҧm nhiӅu. 37
QUҦN LÝ Ô NHIӈM TRONG THӴC Tӂ Baumol và Oates cǊng tham gia tranh luұn cùng vӟi các nhà kinh tӃ tài chính công cӝng khác vӅ viӋc tҩt cҧ các khoҧn thu tӯ hӋ thӕng nhѭ trên phҧi ÿѭӧc ÿѭa vào ngân khӕ trung ѭѫng. Tҥi ÿó các khoҧn thu này có thӇÿѭӧc phân bә lҥi cho nhӳng hҥng mөc chi tiêu có ѭu tiên cao nhҩt. Các hҥng mөc này có thӇ là môi trѭӡng, nhѭng cǊng có thӇ bao gӗm cҧ y tӃ, giáo dөc, giao thông và các trách nhiӋm công cӝng khác. Ĉã có bҩt kǤ nѭӟc ÿang phát triӇn nào - hoһc bҩt kǤ mӝt nѭӟc công nghiӋp nào - thӵc sӵ xây dӵng ÿѭӧc hӋ thӕng phí lý tѭӣng nhѭ vұy chѭa? Câu trҧ lӡi là chѭa, nhѭng mӝt sӕ nѭӟc ÿã tiӃn gҫn tӟi mӭc lý tѭӣng ÿó. Khung 2. 1 mô tҧ hӋ thӕng phí ô nhiӉm ÿã ÿѭӧc xây dӵng tӯ lâu ӣ Hà Lan, là nѭӟc ÿã áp dөng công cө kinh tӃ này thành công hѫn phҫn ÿông các nѭӟc OECD khác. NhiӅu nѭӟc ÿang phát triӇn cǊng sӱ dөng các loҥi phí ÿӇ quҧn lý ô nhiӉm. Kinh nghiӋm cӫa hӑÿã cho thҩy nhӳng khó khăn và tiӅm năng cӫa công cө kinh tӃ nhѭ mӝt biӋn pháp quҧn lý ÿӕi vӟi các nѭӟc vӯa mӟi tiӃn hành công nghiӋp hoá. (1) Côlômbia Côlombia ÿã thҩt bҥi vӟi cách quҧn lý truyӅn thӕng, và trên thӵc tӃ, trong mӝt thӡi gian rҩt dài tình trҥng ô nhiӉm nѭӟc và không khí cӫa nѭӟc này ÿã không ÿѭӧc kiӇm tra. Vӟi nӛ lӵc rҩt lӟn nhҵm ÿoҥn tuyӋt quá khӭ, nѭӟc này ÿã ӭng dөng hӋ thӕng phí ô nhiӉm mӟi theo các nguyên tҳc cӫa Baumol/Oates. Phân tích các chi phí ÿӇ giҧm ô nhiӉm ÿã cho thҩy vӟi mӭc phí 100 USD/tҩn thì lѭӧng phát thҧi các chҩt hӳu cѫ cӫa các ngành công nghiӋp ra hӋ thӕng sông suӕi cӫa Côlombia có thӇ sӁ giҧm 80%. Tuy nhiên, chѭѫng trình này ÿã bҳt ÿҫu vӟi mӭc phí chӍ có 28 USD cho mӛi tҩn chҩt thҧi hӳu cѫ (nhu cҫu ôxy sinh hoá - hay BOD) và 12 USD cho mӛi tҩn tәng chҩt rҳn lѫ lӱng (TSS). Các mӭc phí này ÿѭӧc xem là ÿӫ cao ÿӇ có thӇ kìm hãm phát thҧi nhѭng cǊng không quá ÿҳt ÿӃn mӭc làm các ngành công nghiӋp phҧi chӕng ÿӕi. Chѭѫng trình sӁ mӣ rӝng ÿӇ áp dөng phí cho các chҩt gây ô nhiӉm khác nӳa dӵa trên kӃt quҧ vӅ kinh tӃ và môi trѭӡng ӣ pha 1. Bҧy vùng ӣ Côlombia có dân sӕÿông nhҩt, hoҥt ÿӝng kinh tӃ mҥnh nhҩt và nҥn ô nhiӉm nghiêm trӑng nhҩt là các vùng ÿҫu tiên thӵc thi hӋ thӕng phí này, và hҫu hӃt các vùng còn lҥi sӁ bҳt ÿҫu tham gia trong mӝt vài năm sҳp tӟi. Mӛi vùng bҳt ÿҫu bҵng viӋc xác ÿӏnh các mөc tiêu giҧm thiӇu ô nhiӉm cho riêng mình, áp dөng hӋ thӕng phí cѫ sӣ cӫa quӕc gia và theo dõi tәng lѭӧng phát thҧi trong 6 tháng. NӃu không ÿҥt ÿѭӧc các các mөc tiêu ÿã ÿһt ra thì các cѫ quan có thҭm quyӅn ӣÿӏa phѭѫng có thӇ tăng mӭc phí ÿӇ áp dөng cho 6 tháng tiӃp và quá trình này sӁÿѭӧc tiӃp tөc cho ÿӃn khi ÿҥt ÿѭӧc các mөc tiêu cӫa ÿӏa phѭѫng. Theo cách này, các mӭc phí sӁ giӳӣ mӭc әn ÿӏnh dù ÿã ÿѭӧc ÿiӅu chӍnh theo mӭc lҥm phát. 38
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ Khung 2.1 Các loҥi phí ô nhiӉm cӫa Hà Lan: Mӝt thӵc tӃ thành công “tình cӡ” CTrongѫ quan sӕ ÿcáci tiên nѭӟ cphong OECD, trong Hà Lanchѭѫ Hìnhng trìnhB2.1 Tácmӟ ÿӝi nàyng c ӫlàa cácCORNARE, loҥi chi phí C ѫ quanlà n ѭӟKicӇ mcó soát kinh ô nghinhiӉӋmm cthànhӫa vùng công Oriente và ô nhi AntioquenoӉm ӣ Hà Lan (Hình 2.8). Các vӏ lãnh ÿҥbaoo n ăquátng ÿӝnhngҩt cvӫӅ ah CORNAREӋ thӕng phí ôÿ ãnhi tҥӉom dӵng ÿѭӧc mӕi quan hӋ công tác rҩt tӕt vӟniѭӟ cácc. Khodoanhҧng nghinăm Ӌ1969,p và ôcác nhi cӉmӝng hӳÿӗu cngѫ ÿӏa phѭѫng. Ví dө, trѭӟc khi bҳt ÿҫu chcácѭѫ ngngu trìnhӗn n này,ѭӟc tCORNAREҥi Hà Lan r ҩÿt ãnghiêm cӝng tác rҩt chһt chӁ vӟi mӝt sӕ nhà máy lӟn tr ng làm cho r t nhi u sông ngòi b ch t ÿӇ xâyӑ dӵng cácҩ kӃ hoӅҥch lҳp ÿһt cácӏ côngӃ nghӋ sҧn xuҩt sҥch hѫn. CORNARE vӅ mһt sinh hӑc. Lúc ÿó, hàng năm công cǊng ÿã thu thұp các thông tin có chҩt lѭӧng vӅ tình trҥng ô nhiӉm nѭӟc ӣÿӏa nghiӋp và các hӝ gia ÿình ÿã ÿә khoҧng ph ng và do ó có th xác nh rõ c nh ng ngu n phát th i chính ra 40ѭѫ triӋu PE (Population-equivalentsÿ Ӈ ÿӏ - ÿѭӧlà ӳ ӗ ҧ ÿә sôngmӭ cRio ô nhi NegroӉm h ӳvàu cáccѫ trung sông bìnhkhác. gây bӣi mӝt ngѭӡi trong mӝt hӝ gia ÿình thông thѭӡng) xuӕng các hӋ thӕng cӕng thҧi và sông ngòi cӫa Hà Lan. Kim loҥi nһng tӯ các ngành công nghiӋp cǊng ÿã tăng lên ÿӃn mӭc nguy hiӇm. Hà Lan ÿã giҧi quyӃt vҩn ÿӅ bҵng Ĉҥo luұt vӅ ô nhiӉm nѭӟc mһt (Pollution of Surface Waters Act - PSWA) năm 1970, cҩm phát thҧi không có giҩy phép ra các hӋ thӕng nѭӟc mһt và ÿѭa ra các mӝt sӕ vùng do ÿó các phí ô nhiӉm cǊng loҥi phí phát thҧi gây ô nhiӉm. Các ngành phҧi tăng theo. VӅ mһt nào ÿó, nhiӅu công nghiӋp phҧi trҧ tiӅn ÿӇ phát thái kim ngѭӡi quҧn lý nhà máy cӫa Hà Lan tӵ loҥi nһng và tҩt cҧ các thành phҫn khác thҩy hӑ phҧi trҧ phí bҵng vӟi các chi phí trong xã hӝi cǊng ÿѭӧc ÿӏnh giá cho mӭc biên dùng ÿӇ giҧm ô nhiӉm vӟi mӭc ÿӝ phát thҧi các chҩt hӳu cѫ: các hӝ gia ÿình làm sҥch rҩt cao. Mӝt phân tích thӕng ӣ vùng ÿô thӏ là 3 PE; các hӝ nông dân là kê rҩt chi tiӃt do Bressers (1988) thӵc 6 PE; các xí nghiӋp nhӓ là 3 PE; các xí hiӋn ÿã chӍ ra rҵng các mӭc phí cao này nghiӋp vӯa: ѭӟc tính PE theo các mô còn quan trӑng hѫn rҩt nhiӅu so vӟi quá hình tính toán; và các xí nghiӋp lӟn: ÿo trình cҩp phép trong viӋc thúc ÿҭy giҧm trӵc tiӃp giá trӏ PE. Các cѫ quan có thҭm phát thҧi. Vào khoҧng năm 1990, hӋ quyӅn qui ÿӏnh các mӭc giҧm cho các xí thӕng phí này ÿã làm giҧm mӝt nӱa nghiӋp vӯa và nhӓ nӃu các xí nghiӋp này lѭӧng kim loҥi nһng và tәng các chҩt ô chӭng minh ÿѭӧc rҵng lѭӧng phát thҧi nhiӉm hӳu cѫ phát thҧi ra các sông ngòi thӵc sӵ cӫa hӑ thҩp hѫn các ѭӟc tính và hӋ thӕng cӕng rãnh, và các cѫ sӣ xӱ chính thӭc. lý chҩt thҧi cǊng ÿã ÿѭӧc phát triӇn ÿӫ HӋ thӕng phí ô nhiӉm cӫa Hà Lan ÿӇ giҧm mӭc ô nhiӉm hӳu cѫ các nguӗn ban ÿҫu hoҥt ÿӝng nhѭ mӝt phѭѫng thӭc nѭӟc xuӕng khoҧng 6 triӋu PE. Trong ra lӋnh và kiӇm tra, theo ÿó các phí ô giai ÿoҥn tӯ 1969 ÿӃn 1990, các cѫ sӣ nhiӉm ÿѭӧc dùng thuҫn tuý ÿӇ xây dӵng công nghiӋp ÿã có nhӳng phҧn ӭng tích các cѫ sӣ xӱ lý chҩt thҧi do Ĉҥo luұt vӅ ô cӵc vӟi hӋ thӕng phí ô nhiӉm, làm giҧm nhiӉm nѭӟc mһt (PSWA) qui ÿӏnh. Tuy lѭӧng phát thҧi các chҩt hӳu cѫ hàng nhiên, ÿӇ giҧm ô nhiӉm cҫn phҧi xây năm tӯ 33,0 xuӕng 8 triӋu PE dӵng các cѫ sӣ xӱ lý vӟi chi phí cao tҥi (Jansen,1991). 39
QUҦN LÝ Ô NHIӈM TRONG THӴC Tӂ Hình 2.8 Vùng CORNARE Hình 2.9 Các nguӗn phát thҧi BOD tҥi Rio Negro Ngu͛n: CORNARE Công nghiӋp rõ ràng là nguӗn chính gây ô nhiӉm nѭӟc trong vùng này, sau ÿó là các hӋ thӕng cӕng thҧi tӯ các thành phӕ nhӓ (Hình 2.9). Sau khi tham vҩn vӟi nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy và các cӝng ÿӗng, CORNARE ÿӅ ra mөc tiêu giҧm 50% lѭӧng phát thҧi các chҩt hӳu cѫ. Mһc dù giӟi lãnh ÿҥo trong các ngành công nghiӋp cam ÿoan rҵng ÿӇ ÿҥt mөc tiêu nhѭ vұy chҳc chҳn sӁ rҩt tӕn kém, nhѭng lѭӧng phát thҧi BOD cӫa ngành công nghiӋp ÿã giҧm 52% trong thӡi gian 6 tháng ÿҫu thӵc hiӋn kӃ hoҥch và lѭӧng phát thҧi TSS giҧm 16%. Tuy vұy, phҧn ӭng cӫa các nhà máy rҩt khác nhau: trong sӕ 55 nhà máy ÿѭӧc quҧn lý ӣ Rio Negro, chӍ có 7 nhà máy giҧm lѭӧng phát thҧi BOD và 8 nhà máy giҧm 40
XANH HOÁ CÔNG NGHIӊP: VAI TRÒ MӞI CӪA CÁC CӜNG ĈӖNG, THӎ TRѬӠNG VÀ CHÍNH PHӪ lѭӧng phát thҧi TSS. HiӇn nhiên là các nhà máy có phҧn ӭng tӕt ÿã giҧm mӭc ô nhiӉm lӟn hѫn mӭc trung bình rҩt nhiӅu. Bҧng 2.1 Bҧng 2.1 Quҧn lý phí ô nhiӉm ӣ Rio Negro cho thҩy công tác quҧn lý phí ô nhiӉm cӫa CORNARE rҩt hiӋu quҧ: mӭc phí phù hӧp và các tӹ lӋ thu phí cao. Các cѫ sӣ Ngu͛n: CORNARE công nghiӋp và chính quyӅn ÿӏa phѭѫng ÿã hiӇu ÿѭӧc vҩn ÿӅ. Vұy tҥi sao có ít nhà máy thӵc hiӋn nhѭ vұy? Có thӇ là ÿӕi vӟi nhiӅu nhà máy thì chi phí biên giҧm ô nhiӉm vүn cao hѫn mӭc phí hoһc ÿѫn giҧn là do nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy không có ÿӫ thӡi gian ÿӇ ÿiӅu chӍnh các phѭѫng thӭc kiӇm soát ô nhiӉm cӫa hӑ. Giám ÿӕc CORNARE cǊng ÿã nhұn xét rҵng mӝt sӕ nhà máy giҧm ô nhiӉm ngay sau khi hӋ thӕng phí ÿѭӧc áp dөng ÿã ÿӗng ý chҩp nhұn áp dөng công nghӋ sҥch hѫn. Nhìn chung thì kinh nghiӋm cӫa Côlombia tuy còn rҩt mӟi nhѭng cǊng ÿã khҷng ÿӏnh thêm quan ÿiӇm cho rҵng có thӇ áp dөng tӕt hӋ thӕng phí ô nhiӉm theo lý thuyӃt Baumol/Oates ӣ các nѭӟc ÿang phát triӇn. (2) Philippin Vӟi diӋn tích bӅ mһt tәng cӝng là 90.000 ha, hӗ Laguna ӣ Philippin là hӗ nѭӟc lөc ÿӏa lӟn thӭ hai ӣĈông Nam Á. Có 21 sông vӟi hӋ thӕng cӕng rãnh cӫa các khu vӵc gӗm Manila và nhiӅu thành phӕ nhӓ khác ÿә vào hӗ này. Theo Cѫ quan phát triӇn hӗ Laguna (Laguna Lake Development Authority - LLDA), vào năm 1994, có 1481 nhà máy chiӃm cӥ 20% diӋn tích ÿҩt ÿai thuӝc vùng này. Trong khi chӍ có rҩt ít nhà máy sӱ dөng nѭӟc hӗ làm nѭӟc làm lҥnh trong công nghiӋp thì hҫu hӃt các nhà máy sӱ dөng hӗ và các nhánh cӫa nó nhѭ các bӇ chӭa chҩt thҧi. Ô nhiӉm công nghiӋp chiӃm khoҧng 30% tәng ô nhiӉm cӫa hӗ, trong khi ÿó các hoҥt ÿӝng nông nghiӋp ÿóng góp 40% và các hӋ thӕng cӕng nѭӟc thҧi sinh hoҥt chiӃm khoҧng 30%. Philippin duy trì hӋ thӕng quҧn lý truyӅn thӕng trong mӝt thӡi gian dài và có khoҧng trên 60% các nhà máy ÿӏa phѭѫng ít nhҩt là trên danh nghƭa ÿã có thӵc hiӋn kiӇm soát ô nhiӉm. Tuy nhiên, nhӳng cѫ sӣ gây ô nhiӉm ít ÿѭӧc khuyӃn khích ÿӇ nghiêm chӍnh chҩp hành các biӋn pháp do tӹ lӋ thanh tra thҩp, cѭӥng chӃ thӵc hiӋn luұt pháp ÿòi hӓi nhiӅu thӡi gian và phҫn lӟn các khoҧn phҥt tiӅn sau khi thanh tra là ӣ mӭc thҩp nhҩt. Các kӃt quҧ rҩt rõ ràng trong hình 2.10 ÿã tәng kӃt kӃt quҧ kiӇm toán chi tiӃt vӅ các cѫ sӣ gây ô nhiӉm nѭӟc trѭӟc 41
QUҦN LÝ Ô NHIӈM TRONG THӴC Tӂ khi thӵc hiӋn cҧi tә quҧn lý. KӃt quҧ cho thҩy chӍ Hình 2.10 Các kӃt quҧ cӫa có 8% các cѫ sӣ gây ô nhiӉm tuân thӫ qui ÿӏnh. quy chӃ/ luұt lӋ cǊ ĈӇ có cѫ chӃ khuyӃn khích mӟi và gìn giӳ hӗ Laguna, LLDA ÿã ban hành “phí sӱ dөng môi trѭӡng” (environmental user fee - EUF) ÿӕi vӟi ô nhiӉm công nghiӋp. Các nghiên cӭu ban ÿҫu ÿã xác ÿӏnh ÿѭӧc 5 ngành công nghiӋp chính gây ô nhiӉm hӳu cѫ nguӗn nѭӟc: chӃ biӃn thӵc phҭm, các nông trҥi chăn nuôi lӧn, các cѫ sӣ giӃt mә, các công ty sҧn xuҩt ÿӗ uӕng nhҽ và các cѫ sӣ dӋt. Ban ÿҫu, vào năm 1997 LLDA áp dөng các loҥi phí ô nhiӉm - trong trѭӡng hӧp này là EUF - cho mӝt nhóm thӱ nghiӋm gӗm 21 nhà máy. HӋ thӕng này gӗm có 2 phҫn: mӝt loҥi phí cӕÿӏnh ÿѭӧc xác ÿӏnh theo khӕi lѭӧng phát thҧi, dӵ kiӃn dùng ÿӇ trang trҧi các chi phí quҧn lý hành chính cho LLDA, và phҫn thӭ hai là ÿӏnh giá hai bұc theo lѭӧng phát Ngu͛n: DENR thҧi. Thành phҫn sau bao gӗm mӝt mӭc phí tính cho mӛi ÿѫn vӏ phát thҧi theo ÿúng tiêu chuҭn cho phép nhѭ luұt ÿӏnh, và mӝt mӭc phí cao hѫn cho lѭӧng phát thҧi vѭӧt quá tiêu chuҭn. Giӕng nhѭ trѭӡng hӧp cӫa Côlombia, viӋc phân tích chi phí giҧm ô nhiӉm ÿã tҥo cѫ sӣ cho viӋc ÿӏnh các mӭc phí sao cho nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy giҧm ÿáng kӇ mӭc ô nhiӉm. Sau 2 năm thӵc hiӋn, LLDA ÿã thông báo rҵng lѭӧng phát thҧi BOD tӯ các nhà máy thuӝc nhóm nghiên cӭu thӱ nghiӋm ÿã giҧm 88%. Do các loҥi phí ô nhiӉm ÿѭӧc nӝp cho LLDA nên nguӗn tài chính phөc vө các hoҥt ÿӝng quan trҳc và cѭӥng chӃ cӫa cѫ quan này cǊng tăng lên ÿáng kӇ. Chính phӫ Philippin ÿã có thông báo vӅ viӋc thӵc hiӋn hӋ thӕng phí EUF trên qui mô toàn quӕc sau khi xem xét kӃt quҧ thӱ nghiӋm nói trên. VӅ nhiӅu khía cҥnh, kinh nghiӋm cӫa Philippin vӅ hӋ thӕng phí ô nhiӉm có vҿ cǊng giӕng nhѭ kinh nghiӋm cӫa Côlombia. Phҧi ÿӕi mһt vӟi sӵ hao mòn vӅ tài chính thay vì phҧi ÿӕi mһt vӟi sӵ kiӋn tөng, nhӳng ngѭӡi quҧn lý nhà máy ÿã nhanh chóng chuyӇn hѭӟng sang giҧm ô nhiӉm xuӕng mӭc mà tҥi ÿó chi phí biên ÿӇ giҧm ô nhiӉm bҵng phí ô nhiӉm. (3) Malayxia Trong thұp niên 60 và 70, Malaixia ÿã phát triӇn rҩt nhanh chóng khi ÿa dҥng hoá các mһt hàng xuҩt khҭu ngoài hai mһt hàng truyӅn thӕng trѭӟc ÿây là cao su tӵ nhiên và thiӃc. Nѭӟc này ÿã chӑn dҫu cӑ là ÿӝng lӵc thúc ÿҭy chính và vào năm 1975 thì các lâm trѭӡng trӗng cӑ lҩy dҫu cӫa tѭ nhân ÿã bҵng khoҧng 42