Văn học kỹ nữ Trung Quốc trung đại - Dòng riêng giữa nguồn chung

Nội dung text: Văn học kỹ nữ Trung Quốc trung đại - Dòng riêng giữa nguồn chung

1. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) VĂN H C K N TRUNG QU C TRUNG ðI - DỊNG RIÊNG GI A NGU N CHUNG Phan Nguy n Ph ưc Tiên Khoa Ng v ăn, Tr ưng ði h c Khoa h c Hu Email: phannguyen.pt@gmail.com TĨM T T Trong văn h c Trung Qu c trung đi, k n cĩ m t vai trị đc bi t quan tr ng. Khơng ch là đi t ưng sáng tác c a v ăn nhân, k n cịn là nh ng ch th sáng t o v ăn ch ươ ng đy ch đng. Văn h c k n vi s lưng d i dào, th tài đa d ng, c m h ng b t t n, thành t u đc s c đã s m đưc ghi nh n là m t dịng v ăn h c riêng bi t, tuy khơng tách ri v ăn ch ươ ng truy n th ng nh ưng th ưng xuyên th hi n s ng ưc dịng và y u t cách tân táo b o. Văn h c k n Trung Qu c trung đi cĩ th xem là m t "dịng riêng gi a ngu n chung". Từ khĩa : K n, v ăn h c trung đi, Trung Qu c Nguyên ch “k ” trong t “k n”, ti ng Trung cĩ ba d ng. D ng th nh t 伎 (nhân + chi) đ ch ca nhi, v ũ n th i x ưa; d ng th hai 技 (th + chi) cĩ ngh ĩa là tài năng, tài ngh ; d ng th ba 妓 (g m n + chi) đ ch nh ng ng ưi hành ngh buơn son bán ph n. Các ch này Trung Hoa th i c dùng thơng nhau, khơng phân bi t, đơi khi cịn dùng thơng v i các ch 娼 (x ưng) hay 倡 (x ươ ng), đu cĩ ngh ĩa là con hát. Nh ư vy, nhìn t t nguyên, k n cĩ ngu n g c t ca múa. Ch “k ” v a đ ch mt ngh , va th hi n tài ngh ca k n trong âm nh c, v ũ đo và các hình th c ngh thu t khác, trong đĩ cĩ v ăn h c. Văn h c k n bao g m các tác ph m v ăn h c ho c do k n sáng tác, ho c l y k n làm đi tưng th m m . Ch th c a dịng v ăn h c này bao g m hai m u tác gi cơ b n: v ăn nhân và k n . V ăn nhân đây khơng ph i là ng ưi làm v ăn nĩi chung mà ch gi i h n nh ng k s ĩ thu c “tình ch ng”, ng v i m u ng ưi tài t trong xã h i phong ki n. Theo Tr n Nho Thìn: “Ng ưi tài t , khách tài tình, khách phong l ưu ch ng qua là các nhà nho n ăng lui t i các giáo ph ưng, tham gia vào cu c sinh ho t ngh thu t ti “nhà trị” đ th ưng th c và cùng sáng t o nên m t n n ngh thu t mà v ăn ch ươ ng “ngơn d ĩ t i đo” c a nhà nho khơng bi t đn” [9, 299]. Cách đnh ngh ĩa đĩ g n nh ư kh ng đnh rng k vi n là n ơi sinh ra ki u văn nhân cĩ nịi tình, nĩi cách khác s hi n di n c a k n đã làm xu t hi n m t ki u đàn ơng hồn tồn m i trong v ăn hĩa Nho giáo. H là nh ng nhà nho phi chính th ng, phi nho, và trong v ăn h c, là ki u tác gi hưng truy n th ng v ăn ch ươ ng đi theo nh ng con đưng m i. K n - ch th sáng t o th hai – cũng là m t m u ph n đc bi t, cĩ s t ươ ng ng v i v ăn nhân trong quan ni m s ng. Khơng tr ng t đc, thốt vịng ki m t a c a tam c ươ ng, k n c ũng gi ng v i v ăn nhân, là nh ng con ng ưi ng x l ch chu n Nho 66
2. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) giáo. Cho nên khi sáng t o v ăn h c, h c ũng xây d ng trong tác ph m c a mình nh ng hình t ưng nhân v t mang tính trung gian, so v i v ăn ch ươ ng “ngơn d ĩ t i đo” thì ch y hồn tồn m i m . Nhà nho Trung Qu c th ưng ch s ng theo nh ng mơ th c nh t đnh, ch y u là xu t (hành) và x (tàng), t c tùy theo th i v n mà ho c h t mình c ng hi n, ho c tr m ũ áo, trút gánh lo toan v vui thú đin viên. C hai cách y đu là ng x c a b c chí nhân quân t . Trong v ăn h c trung đi Trung Qu c, quan ni m v con ng ưi lý t ưng đã chi ph i cách xây d ng nhân v t. Nhân v t vì v y luơn đưc phân thành hai c c: ho c thánh nhân, ho c phàm tc; ho c quân t , ho c ti u nhân, khơng h cĩ l a ch n trung gian. Cách phân chia y th ng th n mà nĩi, khơng ch o t ưng mà cịn u tr ĩ vì con ng ưi muơn đi v n cĩ bên trong mình ph n b n n ăng ch cĩ th d n nén, che đy mà khơng th lo i tr . N u nh ư “b c thánh nhân quên tình, k h ngu khơng bi t đn tình” thì tình chung đúc vào đâu n u khơng cĩ lo i ng ưi trung gian y? K n - văn nhân trong đi là nh ng k mà tình m ưn thân – tâm ký g i nên trong v ăn ch ươ ng, h c ũng s ng tr n vi ch tình. N ươ ng theo c m xúc mà s ng; tùy theo h , n , ái, mà t bày; mu n hưng l c thì hành l c cái tơi thu n theo t nhiên y hồn tồn khơng ph i thánh nhân, mà so v i k ngu thì cao h ơn m y b c, đĩ h n là cái tơi th t nh t, đúng nh t c a con ng ưi. Vua Di n đt Th c mê say gái l ưu th y, th ưng m t mình đn ng k vi n, quán r ưu, cĩ l n so n bài Túy trang t , ý th ơ th t thà, khơng h tơ v : “Ch y đng này, ch y đng kia. Ch là ki m hoa tìm li u. Ch y đng kia, ch y đng này. ðng chê r ưu chén vàng” [4, 14]. Li u V ĩnh đi T ng c đi trơi n i ch n ngõ li u t ưng hoa c ũng khơng ng i t rõ chí h ưng mình: “Ch ưa đưc to i chí mây giĩ, chi b ng c th a s c du ch ơi, khơng xét đn cái đưc m t. Làm tài t sáng tác t thì c ũng nh ư làm quan v y. Ch n ngõ li u t ưng hoa màn che tr ưng ph . N u may m n g p đưc ý trung nhân thì s đi tìm cho b ng đưc. Ch ng n hà chuy n bám h ng vin li u, thú phong l ưu, cái vui v lúc bình sinh, thanh xuân cùng h ưng. Ch u đem h ư danh đi l y bài châm, khúc ca hèn m n” [5, 307]. Chi u theo l giáo, đo đc, Vua Di n và Li u V ĩnh đã vi ph m phép t c ng x c a ng ưi quân t , song n u theo quan ni m con ng ưi là m t th c th tng hịa các ph ươ ng di n v t ch t – tinh th n, b n n ăng – văn hĩa, đo đc – t nhiên thì h là s hi n h u đúng ngh ĩa. Khơng đè nén d c v ng mà t do t n h ưng; khơng che đy cá tính mà dùng tài tình đ khu bi t v i các h ng ng ưi; khơng đon tuy t v i cu c đi mà s ng gi a cu c đi v i cái tơi tr n t c, th t c, hình t ưng tác gi - nhân vt trong v ăn ch ươ ng k n đã v ưt thốt mơ th c chung v con ng ưi trong v ăn h c Trung Qu c trung đi. Và sau m t th i gian đi l p, tách bi t thì n n v ăn h c chính th ng c ũng đã ph n nào b nh h ưng và cĩ nh ng b ưc chuy n mình. S chuy n đi hình t ưng con ng ưi lý t ưng t thánh nhân đn phàm t c trong v ăn h c đã ch ng minh điu đĩ. Văn ch ươ ng k n là đt s ng c a k tài tình. đĩ, h m c s c th c hành cái tài tr i phú, th a lịng bày t cái tình t nhiên khơng chút đn đo. H h ưng th cu c s ng 67
3. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) vi t t c các giác quan, say mê ngh thu t, khao khát đưc yêu đươ ng, khơng né tránh tình yêu th xác, cho nên th ơ v ăn h khơng th ch u n i cái t ưng tr ưng, ưc l , phi ngã ca trung đi. M t con ng ưi tr n t c t t y u s địi h i m t khơng gian th t c đ hít th , v y vùng, cho nên v ăn ch ươ ng vì đĩ mà đi khác. N u nh ư tr ưc đây, thiên nhiên ch cĩ ý ngh ĩa là v ũ tr ho c là t m g ươ ng ph n chi u t ư t ưng, tình c m c a con ng ưi, th ưng đưc t ưc l theo nh ng m u s n cĩ thì v i k n - văn nhân, thiên nhiên hồn tồn là m t giá tr t thân. Nh ư c nh s c trong bài th ơ v nh ngày cu i hè c a La Ái Ái: “Giĩ chi u tràn ng p gác phía đơng. Sen h ng so sen tr ng kém th ơm. M t v ng tr ăng sáng tr i nh ư n ưc. Ti ng sáo n ơi nao g i ph ưng hồng”; hay c nh trí trong bài t vi t trên l u Y n T c a Tơ ðơng Pha: “Tr ăng sáng nh ư s ươ ng. Giĩ mát nh ư n ưc. C nh đp tuy t v i. Cá nh y trong b ngịi u n khúc. S ươ ng r trên lá sen trịn. L ng l khơng ai nhìn th y. Ti ng vang c a m t chi c lá r ng xu ng. m m nh ư tr ng đánh lúc canh ba” Cách t thiên nhiên như th khác h n v i thi pháp “nhân gi nh o s ơn, trí gi nh o th y”. đây, núi đp vì núi đp, sơng đp vì sơng đp ch khơng ph i vì sơng núi là bi u t ưng c a nhân – trí. Ngh thu t c ũng theo quan ni m đĩ mà đưc nhìn nh n l i, gn v i ngh thu t đích thc h ơn tr ưc. V n v i tâm lý h ưng th , ng ưi tài t coi ngh thu t là cái đp mang tính t thân cho nên th ơ khơng cịn đ nĩi chí, v ăn khơng cịn đ giáo hĩa. Th ơ, ca, nh c, h a là ph n h n, là cái thiên tính ch khơng ph i là th cơng c đy th c d ng nh ư quan ni m c a Nho gia . Văn nhân – k n , lo i ng ưi đã l y th ơ nh c làm l s ng, l y cái đp c a ngh thu t làm m c đích thì khĩ lịng sáng tác th v ăn “v đi”. Qu nhiên, h là tác gi c a th “v ăn ch ơi”. Trong thiên "Nghiêu ðin" sách Th ưng th ư cĩ nh c đn "Thi ngơn chí", các hc gi đi sau g n nh ư nh t trí r ng đĩ là “c ươ ng l ĩnh khai s ơn cho lý lu n th ơ ca Trung Qu c c đi” [9, 302]. “Thi ngơn chí” t c th ơ đ nĩi chí, đ ch đo, theo đĩ thì tác d ng xã h i c a th ơ ca đưc nh n m nh đn m c tuy t đi hĩa. Nh ư m t cơng c , th ơ ca ch cĩ th cĩ nh ng đc tính “ơn, nhu, đơn, h u” và ph i cĩ kh n ăng giáo hĩa con ng ưi b ng các tr ng hu ng: “h ưng, quan, qu n, ốn”. ð cao s c thái luân lý c a th ơ ca mà xem nh m t ngơn t , c m xúc, th v ăn “v đi” ch phù h p v i ki u làm ngh thu t c a thánh nhân, b i thánh nhân khơng c n cĩ tình. K tài t khác thánh nhân ch tình y nên ng x gi a đi c ũng khác mà làm văn ch ươ ng l i càng khác. N u nh ư các nhà nho truy n th ng th ưng coi v ăn ch ươ ng là ph ươ ng ti n đ ti n thân, c u danh l i, ho c đ tu tâm d ưng tính, t giáo hĩa mình và giáo hĩa ng ưi thì tài t sáng t o v ăn h c nh ư là m t l s ng. Nh ư k n làm th ơ th ưng cĩ hai m c đích, ho c đ ch ơi, ho c đ giãi bày tâm s riêng t ư, th m kín. V ăn nhân làm th ơ v k n c ũng khơng ngồi hai d ng ý trên, cho nên v ăn h c k n là lo i “v ăn ch ơi”, xét v s c thái thì trùng v i quan ni m “thi duyên tình” c a L c C ơ th i L c tri u trong Văn phú . ði l p v i “thi ngơn chí”, L c C ơ cho r ng: “Thi duyên tình nhi m" (th ơ là đ bày t tình c m nên t ng th ơ địi hi ph i đp đ, tinh t ). Tr ng tình, đ cao tính th m m c ũng chính là đc tr ưng c a lo i v ăn ch ươ ng đưc vi t l u xanh. 68
4. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) “Theo phái huy n h c đi T n thì y u t tình c m là c ăn b n n p s ng c a ng ưi phong l ưu tài t Tình c m c a tài t , giai nhân gây cho h nhi u xúc c m mãnh li t mà th ưng nhân khơng cĩ” [9, 309]. Song tình y trong v ăn ch ươ ng khơng nên hi u đơ n gi n là tình yêu nam – n, mà r ng rãi h ơn, đĩ là t t c các cung b c c m xúc c a con ng ưi. Nhân vt tr tình trong th ơ ca k n lúc mê say ánh tr ăng: “Mây núi tr ăng trịn nh m xuân. Cao cao v ng b c chi u tr ăm mi n”; lúc th n th hoa r ng: “Cành m m yu x ươ ng b m c lá. Xuân quá mùa hoa r ng ngồi khe”; khi h nh phúc viên mãn: “Tin vui nhà đp ai ng ưi hi u. Nhan s c màn xanh t rõ thân”; khi t i s u cơ qu nh: “M t bu n đêm đn ng ưng nhìn ánh đèn. Ng ưng ánh đèn, chân tay rã r i, bĩng c ũng nghiêng” [8, 253]; khi đm đui hoan l c: “Vành l ưc b c gãy tan nh p gõ. B c qu n hng hoen r ưu r ơi. N ăm n ăm l n l a vui c ưi. M i tr ăng hoa ch ng đối hồi xuân thu” [3, 150]; khi an lịng r ũ b s c thanh: “Tháo h t trâm thoa t ng láng gi ng. Tĩc mây c o s ch, chán xuân tàn. ðuc xao giĩ đng ni m thân ph n. Sen n lịng đau chuy n th gian. Câu k quên câu x ưng h a. Ti ng kinh cho rõ ti ng cung đàn. T nay ca Ph t vùi nhan s c. L c Ph khơng cịn k đim trang” [7, 119] T t c nh ng kho nh kh c xúc c m này cho th y th ơ ca k n đã l y cái tình c a con ng ưi làm đi tưng chính đ th hi n. V a phong phú, v a chân th c, v a c th , v a sinh đng, tình y khu bi t ng ưi tài t v i các m u ng ưi khác, đng th i c ũng phân bi t cái tơi này vi cái tơi kia. Cĩ th nĩi, nh cĩ tình mà con ng ưi kh ng đnh đưc s t n t i c a mình v i t ư cách là m t cá nhân, cĩ tâm t ư, cá tính, khơng l p l i nh ư nh ng mơ th c đơ n gi n, khuơn th ưc. V sau, v ăn h c trung đi c ũng v n đng theo h ưng này, ngày càng c g ng th hi n con ng ưi nh ư m t th c th v i nh ng giá tr riêng mà đn v ăn hc c n hi n đi, đĩ là phép đin hình hĩa. Văn ch ươ ng “v đi” khơng ph i khơng cĩ tình, nh ưng tình y tr ưc khi l ra đã đưc l c qua l p màng lí trí. ð h p v i đo đc, l ti t, tình ho c ph i che b t, ho c ph i d n l i, nĩi chung là m t đi tính trung th c, nên chi tình c a ta v i ng ưi so nhau khơng khác, d u n cá nhân vì th b xĩa m . V ăn ch ơi khơng v đi, c ũng khơng v ng ưi, th ưng vi t đ ch ơi nên tác gi đưc t do th tài, t tình, nĩi cái mình ngh ĩ, làm điu mình thích. Ch tài tình, phĩng d t y khi n cho k làm th ơ kh ng đnh đưc cái tơi đc đáo, riêng bi t c a mình. N u nh ư ngh thu t là sáng t o thì v ăn nhân – k n là nh ng ng ưi làm ngh thu t chân chính nh t. H khơng ng i b c ũ làm m i, đon tuy t vi quan ni m “thi ngơn chí”, “v ăn t i đo”, đ tr l i cho v ăn ch ươ ng cái “linh tính” va ngh thu t l i ph i đi th ưng. Thành t u l n nh t c a v ăn h c k vi n v n là s cách tân, đi m i, là d u n tài tình, đc đáo c a m t m u ng ưi th t c trong cái chung nghiêm trang, m c th ưc g n v i b c thánh nhân. Ngh thu t theo đĩ c ũng đưc quan ni m l i, khơng v đi, khơng v ng ưi, mà v chính nĩ. Càng hi n đi ngh thu t càng lo i tr tính th c d ng, điu y k n và văn nhân Trung Hoa đã ý th c t r t s m. V ngh thu t, v ăn ch ươ ng k n dù th lo i nào, dù th hi n đ tài gì c ũng đt ra hai tiêu chí c ơ b n là tình và m . Tình là c m xúc, m là cái đp, c hai đu là cái g c ca v ăn. Nh ư B ch C ư D trong Th ư g i Nguyên Ch n đã t ng nĩi: “Cái g i là th ơ thì gc r là tình c m, m m lá là ngơn ng , hoa là thanh âm, qu c a nĩ là ý ngh ĩa” [6, 84]. 69
5. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) Nu nh ư tình là cái g i h ng, là n i dung c a tác ph m thì ngơn ng , thanh âm chính là m , là cái đp thu c v hình th c. Sáng t o v ăn h c đi v i b c phong l ưu x ưa nh ư đã nĩi khơng đ c u danh, tu tâm mà đ th tài cho nên ch ưa đâu, cái đp l i đưc đ cao, ch ăm chút đn th . ðĩ là cái đp c a ngơn t , c u t , v n điu, đng th i c ũng là cái đp c a hình t ưng th ơ và nh ng cm giác tinh t đưc n m b t, th hi n trong th ơ. Hình t ưng trong th ơ ca k vi n cĩ nhi u lo i, song ph bi n nh t v n là hình tưng ng ưi ca k . ð chi u chu ng, th a mãn tr n v n yêu c u th ưng th c c a khách làng ch ơi, t dung m o đn y ph c, trang s c ca k n đu ph i đp đ, phù h p v i th hi u th m m c a m i ng ưi. V a cĩ nhan s c, v a hào hoa l ng l y, k n là bi u tưng c a cái đp tràn đy n tính mà khi đi vào v ăn ch ươ ng, đơi m t đa tình và t m lịng c m m n c a thi nhân l i càng làm h tr nên di m l . V n S đi ðưng trong bài Ng ũ nh t quan k vi t: “Qu n h ng hoa l u ghét. Mày bi c c huyên nhai” [2, 214]; Bch C ư D trong bài Giá k k thì ví von: “N n đ v a d i đào n y lá. Áo là thống đng nhánh to lay. ðai buơng khĩa nh l ưng hoa n ng. M ũ đng ngù vàng m t tuy t ph ơi” [2, 215]; Tr ươ ng Th a Nhai trong bài t t ng k n Ti u Anh thì vi t: “ N u khơng sao da nh ư h ng ng c. M t sĩng thu trên má n m ngang. Dáng múa mu n bay đi theo giĩ. Gi ng ca ngân dài lanh l nh. Ca d t b ưc xu ng th m. Bao k h n vía bay. Ng ưi th y Ti u Anh thì lịng th a. Ta th y Ti u Anh tâm cịn thèm” [4, 540]; Nguyên Ch n trong bài th ơ g i L ưu Thái Xuân phĩng bút: “Mày tơ l i m i t a tiên nga. Y ph c xinh t ươ i r g m là. Tr ưc m t mơi son ng i y u điu. Sau chân sĩng g n b ưc kiêu sa. Nĩi c ưi gieo ng c trong nh ư nh c. Dáng v tiêu h n th n ch t hoa. L i khéo não nùng cung đt ru t. Ch n l i đt khúc V ng phu ca” [7, 193] Y ph c l a là, hoa g m; m t mơi t ươ i t n đim trang, tĩc mây trâm thoa cài b i; tay múa đp, thân m nh mai y u điu, gi ng hát trong tr o t a s ơn ca Tài - tình, h ươ ng - sc, tính ch t đc bi t y c a ng ưi k n bu c th ơ ca vi t v h khơng th m c th ưc, trang nghiêm hay đơ n điu, mà đĩ ph i là lo i th ơ ph ng đưc cái thánh thĩt c a âm thanh, v đưc cái uy n chuy n c a hình dáng; t đưc cái t ươ i t n c a di n m o; cái l ng l y c a xiêm áo; cái th ơm ngát c a mùi h ươ ng Nĩi chung, th ơ y c n ph i trau chu t đ h p v i ng ưi. Thi nhân các đi đã h t lịng ch n ngơn t , s a âm điu đ t o nên m t m ng v ăn ch ươ ng đp đ, so v i v ăn “v đi” thì phong phú và huy n di u h ơn r t nhi u. Ngơn t trong th ơ v ăn k vi n dù t tình hay t c nh đu c v ươ n t i ch hoa m. Nh ng bài th ơ nh ư Tơ Ti u Ti u m , Song Hà Di p – H châu Gi Vân lão ti u k danh Song Hà Di p ca Tơ Th c, Ng ũ nh t quan k ca V n S , Yn t lâu k ỳ ca Quan Mi n Mi n, Th ơ t ng D ươ ng Ng c H ươ ng c a Lâm C nh Thanh cĩ th nĩi là li châu ng c, hàng g m thêu. N u v ăn h c trung đi đa ph n xem th ưng “l i”, ch dùng ngơn ng đ g i thì k n - văn nhân dùng đ t , đ bi u c m t t c các tr ng thái tâm h n c a h . Cho nên khơng đâu, ngơn ng Trung Hoa l i phong phú, đp đ, giàu sc thái h ơn, đc bi t là t t ưng thanh, t ưng hình và các t miêu t c m giác xu t hi n th ưng xuyên, dày đc. Mây xanh, mày đ, mơi ca, ánh mây, v tuy t, ráng ch y, mây trơi, loan múa, ph ưng ca, dây xinh, ngĩn ng c L h ơn n a là l p t miêu t thân th ph n r t m nh b o, h n nhiên cho th y v ăn ch ươ ng đn đĩ khơng cịn là Kinh, là ðo 70
6. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) na. Quan ni m v ăn h c chuy n mình thì ngơn t c ũng ph i đi m i, cách tân. V ăn h c Trung Qu c càng v sau càng ít đi nh ng đin c , đin tích, thay vào đĩ là nh ng ngơn t do cu c s ng vi t nên. Tĩm l i, c n ph i kh ng đnh vai trị c a k n và v ăn nhân tài t trong vi c b sung, “làm m i” n n v ăn h c. S sáng t o c a h đã c p nh ng n i dung m i cho các hình th c, các motif th ơ ca c ũ, ngồi ra cịn s n sinh ra nh ng cái m i mà l ch s v ăn h c Trung Hoa ch ưa t ng bi t đn. T khúc là m t ví d . Cho đn nay, nhi u ý ki n th ng nht r ng “th lo i t khúc trong v ăn h c Trung Qu c là do k n th i ðưng thay đi th cách lu t th ơ mà mau chĩng phát tri n thành” [2, 272]. Nh ư H Thích trong Ngu n g c t khúc vi t: “Tơi ng khúc điu này là lo i ca khúc Tr ưng đon cú, phong khí c a nĩ b t ngu n t dân gian, b t ngu n t nh c cơng ca k ” [2, 277]. V ươ ng Th ư Nơ trong Lch s x ưng k Trung Qu c cũng đng tình: “Xưng k th i ðưng cĩ th làm th ơ, cĩ th đc th ơ, cĩ th hi u th ơ nên t th i Trung ðưng tr đi thì k n cĩ cơng lao l n nh t trong vi c n y sinh t khúc” [2, 277]. K n cĩ th là nh ng ng ưi đu tiên biên so n t , c ũng cĩ th so n t s m nh t là v ăn nhân, k n ch là ng ưi th hi n, song khơng c n bàn cãi m t th c t r ng, k vi n chính là n ơi t khúc hình thành, phát tri n và tr thành m t th lo i v ăn h c hồn thi n, chính th c c a Trung Hoa d ưi đi T ng. Tr nh Ch n Phong trong Trung Qu c v ăn h c s đánh giá: “Trong th i k ỳ này t khúc đã đt t i giai đon hồng kim. Tác gi vi t t xong cĩ th trao cho k n ca hát ngay gi a ti c. N lang m ưi b y m ưi tám tu i c m phách b n h ng nha hát câu B d ươ ng li u tr ăng tàn giĩ s m, tình c nh y há khơng ph i là điu mà các v ăn nhân h c s ĩ thích thú nh t sao? Phàm k cĩ th làm t khúc, b t k là v ăn s ĩ v ũ phu, quan l i l n nh c ũng khơng ai khơng thích làm t . Nh ư T n Th t, Li u Tam Bi n, Chu Thanh Chân cịn l y t đ d y ca k ” [2, 276]. Thành t u c a t vì vy mà th hi n rõ h ơn các đc tr ưng c a dịng v ăn h c k n h ơn th ơ. ði ðưng, Thơi L nh Khâm trong Giáo ph ưng ký đã chép l i h ơn ba tr ăm bài t l ưu hành trong k vi n lúc b y gi , m i bài là m i điu, ng ưi so n t n ươ ng theo điu y mà vi t l i, v sau nhi u điu đưc làm m i l i, k c đưc vi t m i m t cách hồn tồn. S l ưng th điu c a t khúc cho th y t c i m và phĩng khống h ơn th ơ ðưng v niêm lu t, thi nhân vì ch khống đt y c a t mà d bày t c m xúc c a mình. Cho nên v i t khúc, v ăn ch ươ ng Trung Qu c b t đu cĩ nh ng thành cơng m i trong vi c phân tích, th hi n n i tâm ph c t p c a con ng ưi, đc bi t các nhà làm t nh ư Ơn ðình Quân và phái “Trong hoa” r t gi i miêu t tâm lý quanh co, tr ng thái vu vơ, c m giác t vi c a ph n . N u nh ư th ơ ca là phút phiêu l ưu cịn v n v ươ ng l giáo thì t là m t cu c ch ơi khơng c n thi t đn l th phi. V i Li u V ĩnh, làm ng ưi sáng tác t c ũng ch ng khác làm quan là m y, nên su t đi ơng ch vi t t cho k n x ưng ca. Coi sáng t o là l s ng, Li u V ĩnh và nhi u t nhân khác đã thúc đy th lo i này phát tri n, hồn thi n. Li u V ĩnh là ng ưi sáng tác r t nhi u m n t và vi riêng ơng thì m n t m i tr thành m t hình th c v ăn h c thành th c, ngang hàng v i ti u l nh. “Nh đĩ, t cĩ th dung n p đưc nhi u n i dung h ơn, t c nh, k chuy n, thuy t lý Trong vi c s d ng 71
7. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) mn t , ơng l i sáng t o th pháp miêu t cĩ th l p và phong cách t m mà l i hàm súc” [1, 326]. V n d ng th pháp ngh thu t c a th ơ tr tình truy n th ng, Li u V ĩnh lng tình vào c nh khi sáng tác m n t , cho nên so v i t đi ðưng, c nh s c đưc miêu t c th h ơn, t o khơng khí cho cái tơi tr tình xut hi n, bày t , nhi u ch tình cnh g n bĩ, hịa làm m t, khác h n v i t dân gian. V i m t tâm lý sáng t o đc bi t và m t đi s ng khác th ưng, Li u V ĩnh c ũng đư a vào t nh ng đ tài, n i dung m i m. H u tài b t đc chí, cơng danh l i l c là phù vân, k n v i k tài hoa là ch đng thanh, đng khí t c a Li u V ĩnh “ đã n i r ng ít nhi u ph m vi đ tài ch t h p truy n th ng, làm cho t cĩ m t n i dung xã h i nhi u h ơn. ðiu đĩ đi v i s phát tri n c a t cĩ m t ý ngh ĩa nh t đnh” [1, 322]. N u nh ư trong đi s ng, k n là ng ưi đã đư a ti n và chiêu h n cho ơng thì trong v ăn ch ươ ng, t là cái danh khơng “phù”, khơng “h ư”, nhi u đi sau cịn nh đn ơng và bi t ơn nh ng n ăm tháng ơng b chí n ơi giĩ tr ăng k vi n. K n là nh ng ng ưi th c th i, khơng ch trong đi s ng mà c trong v ăn ch ươ ng – ngh thu t. Ngh nghi p bu c h ph i b t nh p và thích ng v i nh ng đi thay, nh ng b ưc chuy n mình. ðơi khi chính s nhanh nh y đt h vào v trí tiên phong và h x ng đáng là nh ng v ăn nhân l n c a dân t c. V ăn ch ươ ng k n - s k t hp gi a cái tài hoa c a x ưng k và cái tài tình c a khách phong l ưu đã khai sinh ra nh ng thành t u đc đáo, m r ng ph m vi v ăn h c truy n th ng và cách tân thi pháp văn h c trung đi Trung Qu c. T nh ng đi thay v quan ni m v ăn hc, đ tài, bút pháp, đc đim th lo i d n đn nh ng đi m i v m t n i dung. N i dung c a dịng văn ch ươ ng y địi h i ng ưi ti p nh n ph i nh n th c l i r t nhi u giá tr , k c giá tr hi n h u th c s cĩ ý ngh ĩa c a m t con ng ưi. TÀI LI U THAM KH O [1]. Nguy n Hi n Lê (1964). Lch s v ăn h c Trung Qu c. NXB V ăn h c, Hà N i. [2]. T Quân, Dươ ng H i (2001). Lch s k n . Nhà xu t b n Tr, Tp. H Chí Minh. [3]. Nguy n Th Bích H i (2005). Tuy n t p th ơ Trung Qu c. NXB Giáo d c, Hà N i. [4]. Phùng M ng Long (2004). Tình s. NXB Ph n , Tp. H Chí Minh. [5]. Huy n Li (2009). Nh ng câu chuy n v ăn nhân tài t . NXB Lao đng, Hà N i. [6]. Ph ươ ng L u (2005). Lý lu n v ăn h c c đin ph ươ ng ðơng . NXB Giáo d c, Hà Ni. [7]. Cao T Thanh (1995). Giai tho i th ơ ðưng , NXB Ph n , Tp H Chí Minh. [8]. Ơng V ăn Tùng (2007). Danh n Trung Hoa trong huy n tho i và l ch s . NXB Thanh niên, B n Tre. [9]. Tr n Nho Thìn (2008). Văn h c trung đi Vi t Nam d ưi gĩc nhìn v ăn hĩa . NXB Giáo D c, Hà N i. 72
8. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) THE COURTESAN’S MEDIEVAL CHINESE LITERATURE – A PARTICULAR TREND IN THE GENERAL TENDENCY Phan Nguyen Phuoc Tien Department of Literature and Linguistics, Hue University of Sciences Email: phannguyen.pt@gmail.com ABSTRACT In Chinese medieval literature, courtesans play an important role. They are not only the objects for writers but also the active professional writers. Courtesan literature with a large amount of works, a diversity of categories, an endless inspiration, and special achievements has been early recognized as a distinct literary trend. In spite of not being separate from the traditional literature, courtesan literature often express the contrary ideas and daring innovation factors. Courtesan’s medieval Chinese literature is "a particular trend in the general tendency". Key words : courtesans, medieval literature, Chinese. 73