Tư liệu tham khảo Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam

Nội dung text: Tư liệu tham khảo Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam

1. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 0 Tư liệu tham khảo Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam
2. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 0 ► VÀI NÉT VỀ LÝ THUYẾT MỸ HỌC TIẾP NHẬN Mỹ học tiếp nhận là khuynh hướng trong phê bình nghiên cứu văn học, xuất phát từ ý tưởng cho rằng, TPVH chỉ ra đời trong quá trình gặp gỡ tiếp xúc giữa văn bản tác phẩm với độc giả. Đối tượng nghiên cứu chủ yếu của mỹ học tiếp nhận là sự tiếp nhận, tức là sự cảm nhận tác phẩm văn học của độc giả. Xét về nguồn gốc, mỹ học tiếp nhận là sự phản ứng đối với mỹ học nội quan, đối với tư tưởng về tính tự trị của nghệ thuật. “Mỹ học tiếp nhận đoạn tuyệt với những ý niệm về tính độc lập của nghệ thuật khỏi văn cảnh xã hội lịch sử, nó gia nhập lĩnh vực nghiên cứu độc giả và xã hội”. Do vậy, mỹ học tiếp nhận đặc biệt chú ý đến các hiện tượng của văn hóa đại chúng (văn chương giải trí, các loại ấn phẩm báo chí), nó có mối liên hệ với các nghiên cứu xã hội học, khoa học sư phạm, các bộ môn nghiên cứu văn học ứng dụng. Ngọn nguồn của mỹ học tiếp nhận có giải thích học và hiện tượng học của Husserl, chủ nghĩa cấu trúc trường phái Prague, trường phái hình thức Nga những năm 20 thế kỷ XX, xã hội học văn học v.v. Người tiên phong của mỹ học tiếp nhận là R. Ingarden. Ông đã tu chỉnh khái niệm cụ thể hóa và tái lập trong công trình Về việc nhận thức tác phẩm văn học nghệ thuật. Ingarden chịu ảnh hưởng mạnh mẽ hiện tượng học của Husserl, trước hết là ý tưởng về tính chủ định. Chính ý tưởng này đã trở thành luận chứng triết học cho bản chất giao tiếp của nghệ thuật, giải thích tính chất tích cực, sáng tạo của sự tiếp nhận ở độc giả. Đầu những năm 40 thế kỷ XX, một đại diện của chủ nghĩa cấu trúc trường phái Prague là Felix Vodicka cho rằng, không phải tất cả những sự cụ thể hóa có thể có xét từ góc độ những ý đồ của cá nhân độc giả, đều có thể trở thành mục tiêu nghiên cứu, mà chỉ những sự cụ thể hóa nào cho thấy có diễn ra sự gặp gỡ cấu trúc tác phẩm và cấu trúc các chuẩn mực văn học do thời đại lịch sử cụ thể quy định, những chuẩn mực mà người tiếp nhận là đại diện. Biểu hiện hoàn chỉnh nhất của các nguyên tắc mỹ học tiếp nhận, tính đến nay, là ở công trình của các nhà nghiên cứu thuộc trường phái Konstanz ra đời ở CHLB Đức những năm 60. Đại diện là H. R. Jauss, W. Iser, R. Warning, G. Grimm v.v. Mỹ học tiếp nhận của trường phái này đặt mục tiêu cách tân và mở rộng sự phân tích của nghiên cứu văn học bằng cách đưa vào lược đồ quá trình văn học sử một bậc độc lập mới, đó là độc giả. Luận đề trung tâm là: giá trị thẩm mỹ, tác động thẩm mỹ và tác động văn học sử của tác phẩm đều dựa trên cơ sở sự khác biệt giữa tầm chờ đợi (tầm đón đợi) của tác phẩm và
3. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 1 độc giả, được thực hiện dưới dạng kinh nghiệm thẩm mỹ và kinh nghiệm sống thực tế mà người đọc có được. Kết hợp phân tích đồng đại và lịch đại về sự tiếp nhận, H. R. Jauss đã miêu tả lịch sử tiếp nhận như là quá trình khai triển dần dần tiềm năng nghĩa ở tác phẩm vốn được hiện thời hóa trong các giai đoạn lịch sử của sự tiếp nhận. Theo ông, chỉ có nhờ vào trung giới của độc giả, tác phẩm mới hòa hợp với tầm kinh nghiệm biến đổi của một truyền thống nào đó mà trong khuôn khổ của nó liên tục diễn ra sự phát triển của tiếp nhận từ thụ động, đơn giản, đến hiểu một cách có phê phán, tích cực; từ chỗ dựa vào các chuẩn mực thẩm mỹ được thừa nhận đến chỗ thừa nhận các chuẩn mực mới. Tác phẩm văn học không thể được coi như cái hoàn toàn mới, dựa vào những tín hiệu lộ liễu, hoặc ẩn dấu chứa đựng bên trong, nó tạo cho công chúng độc giả một cách tiếp nhận hoàn toàn xác định, nó kích thích độc giả nhớ lại những gì đã đọc, đưa độc giả vào một trạng thái xúc cảm nhất định. Theo H. R. Jauss, tương quan giữa tác phẩm và công chúng không phải chỉ một chiều mang tính chất quyết định luận. Có những tác phẩm vào lúc xuất hiện không hướng vào một công chúng nào thật xác định, nhưng những tác phẩm ấy phá hủy không thương tiếc tầm chờ đợi văn học quen thuộc, đối với điều đó cần phải có thời gian để sản sinh một công chúng, một môi trường độc giả có khả năng coi tác phẩm ấy là “của mình”. Tầm chờ đợi văn học khác với tầm chờ đợi thực tiễn sống ở chỗ, nó không chỉ bảo lưu kinh nghiệm trước kia, mà còn dự báo khả năng chưa có, mở rộng không gian hạn hẹp của hành vi xã hội, làm nảy sinh những mong muốn, nhu cầu mới. W. Iser trong công trình Cấu trúc vẫy gọi của văn bản đã đưa vào phạm trù tính bất định của tác phẩm văn học do R. Ingarden nêu ra, cho rằng kinh nghiệm thẩm mỹ được hình thành chính là nhờ có những vùng bất định hoặc những điểm trống trong văn bản. Ông đã dày công soạn thảo cả một danh mục những điều kiện và thủ pháp sản sinh những điểm trống ở văn bản. Tuy nhiều luận điểm và định nghĩa đã được luận chứng khá kỹ, song mỹ học tiếp nhận với tư cách là hệ thống lý thuyết vẫn còn chưa hoàn chỉnh. Như G. Grimm nhận xét, những khó khăn gắn với việc xây dựng một lý thuyết tiếp nhận thống nhất, có gốc rễ ở tính phức tạp và đa thành phần của chính đối tượng nghiên cứu, đòi hỏi sự tiếp cận phân tích liên ngành và đa ngành. Hiện tại các chuyên gia mới chỉ ghi nhận một số lĩnh vực và khuynh hướng nghiên cứu của mỹ học tiếp nhận: + Mỹ học tiếp nhận nhận thức lý thuyết (giải thích học và hiện tượng học); + Mỹ học tiếp nhận mô tả tái tạo (chủ nghĩa cấu trúc, những người kế tục chủ nghĩa hình thức Nga); + Mỹ học tiếp nhận xã hội học thực nghiệm (xã hội học về thị hiếu đọc); + Mỹ học tiếp nhận tâm lý (nghiên cứu tâm lý các thế hệ độc giả); + Mỹ học tiếp nhận lý thuyết giao tiếp (nghiên cứu ký hiệu học); + Mỹ học tiếp nhận thông tin xã hội (nghiên cứu vai trò xã hội của các phương tiện truyền thông đại chúng).
4. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 2 MỘT SỐ KHÁI NIỆM, THUẬT NGỮ: Kinh nghiệm thẩm mỹ: một trong những phạm trù trung tâm của mỹ học tiếp nhận do R. Ingarden nêu ra trong cuốn Cụ thể hóa và tái lập. Khái niệm này được H. R. Jauss tu chỉnh trong cuốn Văn học sử như là sự khiêu khích nghiên cứu văn học hay cuốn Kinh nghiệm thẩm mỹ và giải thích văn học. Kinh nghiệm thẩm mỹ cho phép người đọc đột phá về phía tương lai, mở cho con người những khả năng mới, làm sống lại cái quá khứ đã bị lãng quên; cho phép người đọc nhập vai đối với cái được mô tả và biểu hiện, tạo cho người đọc khả năng tham dự trò chơi độc đáo, đồng nhất mình với những gì được hình dung là lý tưởng; nó cũng cho phép người đọc thưởng thức những cái mà trong cuộc đời thực không thể thực hiện được. H. R. Jauss cho rằng, bản chất sâu xa của kinh nghiệm thẩm mỹ không phải ở sự tiếp nhận nhạy bén cái mới, không phải ở cái ấn tượng sửng sốt chứa đựng trong sự làm quen với thế giới khác; bản chất ấy là ở việc quay lại thời gian đã mất, tìm kiếm cái quá vãng đã bị lãng quên từ lâu mà con đường đi đến phải qua “cánh cửa của sự nhận biết lặp lại”. Khoảng cách thẩm mỹ: khái niệm xác định mức độ bất ngờ của tác phẩm đối với độc giả, và theo quan niệm của mỹ học tiếp nhận, nó xác định giá trị thi học của tác phẩm. Sự ngạc nhiên hay thất vọng xâm chiếm người tiếp nhận khi gặp gỡ tác phẩm đã cám dỗ sự chờ đợi của anh ta, theo H. R. Jauss, đó là tiêu chuẩn xác định giá trị thẩm mỹ của tác phẩm. Khoảng cách giữa tầm chờ đợi của độc giả và tầm chờ đợi của tác phẩm, tức giữa cái quen biết thuộc kinh nghiệm thẩm mỹ và sự tất yếu “biến đổi tầm” mà sự tiếp nhận tác phẩm mới đòi hỏi, theo quan niệm của mỹ học tiếp nhận, khoảng cách ấy xác định tính nghệ thuật của tác phẩm văn học. Trong trường hợp khoảng cách thẩm mỹ được rút ngắn lại, ý thức cảm thụ của người tiếp nhận không đòi hỏi xúc tiếp với tầm kinh nghiệm thẩm mỹ mới, thì tác phẩm tiếp cận phạm trù “tiêu dùng”. Nghệ thuật đó không đòi hỏi thay đổi tầm chờ đợi của người tiếp nhận, ngược lại nó hoàn toàn đáp ứng sự chờ đợi ấy, thỏa mãn nhu cầu của người tiếp nhận là gặp lại các mẫu mực quen thuộc về thẩm mỹ. Cụ thể hóa: thuật ngữ của mỹ học tiếp nhận, chỉ quá trình độc giả tái tạo tác phẩm nghệ thuật, đem ý niệm và xúc cảm của mình, dựa trên cơ sở tầm chờ đợi của bản thân mình, lấp đầy nghĩa vào những điểm trống, những vùng bất định trong khung cấu trúc nghệ thuật của tác phẩm. Theo R. Ingarden, tác phẩm văn học mang tính nghệ thuật chỉ là một thứ khung sườn, độc giả sẽ phủ da đắp thịt lên khung sườn ấy. Có vô số sự cụ thể hóa của cùng một tác phẩm, mỗi lần đọc lại tạo ra một sự cụ thể hóa mới, khác với sự cụ thể hóa cũ. R. Ingarden chia ra 4 kiểu khác nhau: 1. từ chỗ đứng người tiêu dùng hồn nhiên; 2. từ lập trường thẩm mỹ chuyên biệt; 3. từ lập trường của những quyền lợi chính trị và tôn giáo nhất định với mục tiêu cổ động; 4. từ lập trường nghiên cứu khoa học. R. Ingarden cho rằng, chỉ có sự cụ thể hóa diễn ra theo cách thứ 2 mới đáp ứng được trọng trách của tác phẩm nghệ thuật. Tất cả những kiểu cụ thể hóa khác đều là sự chối bỏ ít hay nhiều lý tưởng nội quan của tác phẩm. Cùng với khái niệm cụ thể hóa, R. Ingarden còn đề xuất khái niệm tái cấu trúc và giải thích nó như là sự khách quan hóa nội dung đề tài tác phẩm mà độc giả thực hiện sau khi cụ thể hóa. Felix Vodicka cho rằng, không phải tất cả những sự cụ thể hóa có thể có xét từ góc độ những ý đồ của cá nhân độc giả, đều có thể trở thành mục tiêu nghiên cứu, mà chỉ
5. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 3 những sự cụ thể hóa nào cho thấy có diễn ra sự gặp gỡ cấu trúc tác phẩm và cấu trúc các chuẩn mực văn học do thời đại lịch sử cụ thể quy định, những chuẩn mực mà người tiếp nhận là đại diện. Đồng nhất hóa: thuật ngữ của mỹ học tiếp nhận, chỉ sự tự đồng nhất của độc giả với các nhân vật văn học; việc độc giả trải nghiệm thế giới hư cấu của tác phẩm nghệ thuật như là thế giới cụ thể sống động có thực, trải nghiệm này nảy sinh trên cơ sở niềm tin của độc giả vào tính thực tại của ảo giác nghệ thuật. W. Iser xem quá trình đọc như là sự xung đột thường xuyên của hai xu hướng: một mặt độc giả có nhu cầu đồng nhất hóa, tin vào ảo giác, mặt khác là “mỉa mai văn bản”, đặt toàn bộ các liên hệ cấu trúc của văn bản trước sự hoài nghi. W. Iser nhận xét rằng, trong quá trình đọc, có sự nảy sinh hình thức tham gia của độc giả vào tác phẩm, khi anh ta bị lôi kéo vào văn bản đến mức anh ta có cảm tưởng là bất cứ khoảng cách nào giữa anh ta và những điều xảy ra trong tác phẩm, cũng đều đã mất đi. Kết quả là diễn ra sự “tan” ranh giới giữa chủ thể và khách thể, đưa đến sự tách vỡ cá nhân của bản thân độc giả. Hiện thời hóa: thuật ngữ của mỹ học tiếp nhận, chỉ việc độc giả làm sống động, vật thể hóa các chi tiết hoặc các đoạn của tác phẩm văn học, biến những cảnh thoáng qua thành bức tranh khai triển, làm nảy nở một mạng lưới liên tưởng và xúc cảm. R. Ingarden quan niệm, hiện thời hóa là một trong những cách khách quan hóa và cụ thể hóa sự miêu tả nghệ thuật, ở mức nhất định nó được lập chương trình bởi bản thân văn bản văn học. Độc giả nghe và tiếp nhận, rồi sau đó hiện thời hóa, tức là vật thể hóa, làm sống động - nhờ khai triển và bổ sung bằng tưởng tượng của bản thân - không phải bất cứ cái gì, mà chỉ những điều ám chỉ chứa trong tác phẩm: các chi tiết, đường nét, ngôn từ, hình ảnh v.v. Trong việc hiện thời hóa các mảng của văn bản, độc giả giữ lấy một sự tự do đáng kể khỏi ý chí tác giả, nhưng không thể hoàn toàn lạ hóa khỏi tác phẩm. Theo R. Ingarden, hiện thời hóa (cũng như cụ thể hóa) các chi tiết nội dung - là phần khó thực hiện nhất trong sự tiếp nhận của độc giả. Ở đây nảy sinh sự lệch lạc đáng kể nhất khỏi chủ định của tác giả, ở đây độc giả được độc lập nhiều nhất. Các hình ảnh thị giác thường được hiện thời hóa nhiều hơn so với các hình ảnh âm thanh và nhịp điệu. Các bức tranh được hiện thời hóa trong quá trình tiếp nhận hầu như không bao giờ hoàn tất hoàn chỉnh; chúng rải rác trong tác phẩm và chỉ gắn độc giả với những mảng nhỏ, những chi tiết, xuất hiện một cách bất thường, không rõ rệt theo quy luật. Tầm chờ đợi: thuật ngữ của mỹ học tiếp nhận, chỉ một đồng bộ các ý niệm thẩm mỹ, xã hội chính trị, tâm lý v.v, quy định quan hệ của tác giả, và do vậy, của tác phẩm, với xã hội (và với những dạng công chúng độc giả khác nhau), cũng như quan hệ của độc giả với tác phẩm, như vậy nó quy định cả tính chất sự tác động của tác phẩm đến xã hội lẫn việc xã hội tiếp nhận tác phẩm. H. R. Jauss phân thành tầm chờ đợi được mã hóa trong tác phẩm và tầm chờ đợi của độc giả. Sự tiếp nhận tác phẩm và sự hình thành kinh nghiệm thẩm mỹ của độc giả được thực hiện trong tiến trình tương tác của hai tầm chờ đợi ấy. H. R. Jauss nhận xét, tầm chờ đợi của tác phẩm là bình ổn, khác với tầm chờ đợi của người tiếp nhận vốn luôn luôn biến đổi.
6. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 4 ► Lý luËn tiÕp nhËn v¨n häc ë ViÖt Nam Tõ sau n¨m 1980, vÊn ®Ò lý luËn tiÕp nhËn ®· g©y ®­îc sù chó ý cña giíi nghiªn cøu phª b×nh. §· cã nh÷ng bµi nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy xuÊt hiÖn trªn c¸c b¸o, t¹p chÝ: N¨m 1974, trªn T¹p chÝ V¨n häc sè 4, NguyÔn V¨n H¹nh ®· ®Ò cËp vÊn ®Ò nµy nh­ mét “kh©u th­êng thøc”. N¨m 1980, Hoµng Trinh t×m hiÓu vÊn ®Ò tiÕp nhËn v¨n häc trong mèi quan hÖ víi v¨n häc so s¸nh. ¤ng ®· ®­a ra c¸c “h×nh th¸i” vµ “cÊp ®é tiÕp nhËn” (T¹p chÝ V¨n häc, sè 4/1980). Bµi viÕt Nghiªn cøu sù tiÕp nhËn v¨n ch­¬ng trªn quan ®iÓm liªn ngµnh cña NguyÔn V¨n D©n trªn t¹p chÝ V¨n häc sè 4/1986, ®Ò cËp con ®­êng t×m ra “gi¸ trÞ thÈm mÜ cña t¸c phÈm”. Cïng sè nµy cã bµi Giao tiÕp trong v¨n häc cña Hoµng Trinh bµn tiÕp vÒ “ng­êi ®äc” v.v Cã thÓ nãi trong c«ng t¸c “nghiªn cøu v¨n häc ë n­íc ta nhiÒu n¨m nay, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®­îc coi lµ næi bËt nhÊt lµ vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ t¸c phÈm v¨n häc. Chóng ta cã thÓ ®iÓm qua c¸c hiÖn t­îng ®¸nh gi¸ t¸c phÈm: - §¸nh gi¸ kh«ng chÝnh x¸c do th¸i ®é bÞ chi phèi bëi ®éng c¬ c¸ nh©n. - Cã kho¶ng c¸ch gi÷a d­ luËn phª b×nh vµ gi¸ trÞ thùc cña t¸c phÈm. - §ång nhÊt ®iÓn h×nh x· héi víi ®iÓn h×nh nghÖ thuËt. - Kh«ng quan t©m ®ång ®Òu mäi t¸c phÈm. - Thiªn vÒ chª hoÆc khen mµ kh«ng ®¸nh gi¸ ®óng s¸t t¸c phÈm. - HiÓu sai t¸c phÈm, g¸n ghÐp cho s¸ng t¸c nh÷ng c¸i nã kh«ng cã. TÊt c¶ c¸c hiÖn t­îng trªn ®Òu do ch­a n¾m b¾t ®óng ®èi t­îng. §iÒu nµy cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò chÝnh trÞ, x· héi víi nh÷ng biÕn ®éng cña v¨n häc, nghÖ thuËt. N­íc ta chÞu ¶nh h­ëng s©u s¾c cña nÒn v¨n häc phong kiÕn l©u dµi vµ vÒ mÆt truyÒn thèng, cã kh«ng Ýt nh÷ng mÆt yÕu kÐm, l¹c hËu. ChÝnh nh÷ng ®iÒu nµy ®· t¹o nªn “sù b¶o thñ v¨n häc”. Sù b¶o thñ v¨n häc nµy trong ®iÒu kiÖn x· héi hiÖn nay lµm h¹n chÕ qu¸ tr×nh v¨n häc d©n téc h­íng vÒ t­¬ng lai. Bëi, chÝnh c¸i tÝnh truyÒn thèng cña v¨n häc n­íc nhµ ®· t¹o ra c¸ch øng xö víi nh÷ng t¸c phÈm: chØ lµ khen, chª hoÆc chØ tËp trung vµo mét sè t¸c phÈm ë n­íc ta khi mµ gi¸o tr×nh Lý luËn v¨n häc ®· cã bµi TiÕp nhËn v¨n häc (H,1986) th× c«ng chóng tiÕp nhËn v¨n häc tõ n¨m 1986 trë vÒ ®©y ®· kh¸c so víi c«ng chóng tiÕp nhËn v¨n häc tr­íc n¨m 1985 rÊt nhiÒu. Ng­êi ta kh«ng cßn ®Õn víi t¸c phÈm v¨n häc nh­ lµ ®Õn víi b¶n sao cña hiÖn thùc ®Ó xem c¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm cã gièng ngoµi hiÖn thùc, “ngang tÇm” víi hiÖn thùc hay kh«ng, mµ chñ yÕu ®Ó xem t¸c phÈm v¨n häc nãi g× vÒ hiÖn thùc, cã t­ t­ëng míi g× vÒ hiÖn thùc. Víi sù cè g¾ng nç lùc nh»m du nhËp vµ tham kh¶o lý luËn v¨n häc n­íc ngoµi, b»ng nhiÒu kªnh th«ng tin kh¸c nhau chóng ta ®· giíi thiÖu ®­îc nhiÒu vÒ c¸c tr­êng ph¸i, trµo l­u lý luËn v¨n häc n­íc ngoµi trªn c¸c b¸o vµ t¹p chÝ chuyªn ngµnh nh­ V¨n nghÖ, Nhµ v¨n, T¹p chÝ v¨n häc, T¹p chÝ th«ng tin khoa häc x· héi, V¨n häc n­íc ngoµi v.v. VÒ m¶ng s¸ch nghiªn cøu chóng ta ®Æc biÖt chó ý ®Õn cuèn C¸c vÊn ®Ò khoa häc cña v¨n häc (Tr­¬ng §¨ng Dung chñ biªn, Nxb KHXH, H, 1990) chóng ta cã thÓ thÊy ®­îc vai trß cña
7. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 5 cuèn s¸ch qua Lêi giíi thiÖu cña nhµ nghiªn cøu Phan Ngäc “®©y lµ lÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam xuÊt b¶n mét tuyÓn tËp kh¼ng ®Þnh cã thÓ nghiªn cøu v¨n häc mét c¸ch kh¸ch quan”. TuyÓn tËp nµy ®· giíi thiÖu ®­îc nh÷ng c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau cña nh÷ng häc gi¶ n­íc ngoµi uy tÝn ë thÕ kû XX nh­ Bakhtin, Jakopson, Lotman C«ng tr×nh nµy ®· khëi nguån cho hµng lo¹t c¸c c«ng tr×nh kh¸c nh­ Tõ ký hiÖu häc ®Õn thi ph¸p häc cña Hoµng Trinh (1992); TriÕt häc vµ mü häc ph­¬ng T©y hiÖn ®¹i (NguyÔn Hµo H¶i chñ biªn, 1992 vµ M­êi tr­êng ph¸i lý luËn v¨n häc ph­¬ng T©y ®­¬ng ®¹i (1998) cña Ph­¬ng Lùu. Song song víi ®ã lµ m¶ng s¸ch dÞch lý luËn v¨n häc. Mét sè tr­êng ph¸i lín ®· ®­îc giíi thiÖu: CÊu tróc vµ ký hiÖu häc, chñ nghÜa h×nh thøc Nga, ph©n t©m häc nghÖ thuËt, mü häc tiÕp nhËn vµ hiÖn t­îng häc, chñ nghÜa hËu hiÖn ®¹i v.v. §ç Lai Thuý víi cuèn NghÖ thuËt nh­ lµ thñ ph¸p (Nxb Héi nhµ v¨n, 2001) ®· giíi thiÖu mét c¸ch tr©n träng chñ nghÜa h×nh thøc Nga. Ng­êi cã thµnh tÝch lín nhÊt trong viÖc giíi thiÖu lý thuyÕt tiÕp nhËn ë n­íc ta cho ®Õn hiÖn nay lµ Tr­¬ng §¨ng Dung. ¤ng ®· dÞch mét sè nghiªn cøu lý thuyÕt cña R.Ingarden, Hans Robert Jauss Míi ®©y «ng ®· cho ra cuèn chuyªn luËn T¸c phÈm v¨n häc nh­ lµ qu¸ tr×nh (Nxb KHXH, 2004). Cuèn chuyªn luËn nµy dùa trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu cña triÕt häc, mü häc vµ lý luËn v¨n häc hiÖn ®¹i, hËu hiÖn ®¹i ®· ®­a ra nh÷ng b×nh diÖn ®Ó tiÕp cËn ph­¬ng thøc tån t¹i cña c¸c t¸c phÈm v¨n häc. Trªn c¬ së ®ã, t¸c phÈm v¨n häc ®­îc xem nh­ lµ nh÷ng cÊu tróc ®ang chê ®­îc gi¶i m·, ®­îc nh×n nhËn nh­ lµ qu¸ tr×nh, mét qu¸ tr×nh mang tÝnh t¹o nghÜa mang tÝnh chÊt quan hÖ cña v¨n b¶n häc.
8. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 6 Phần hai tiÕp nhËn th¬ §­êng t¹i ViÖt Nam ► Qu¸ tr×nh tiÕp nhËn th¬ §­êng t¹i ViÖt Nam Tõ ph­¬ng diÖn thÓ lo¹i cho ®Õn ®Ò tµi, chñ ®Ò, tõ phÇn th¬ ch÷ H¸n cho ®Õn th¬ N«m cña d©n téc ta ®Òu ghi dÊu Ên ®Ëm nÐt cña §­êng thi. C¸c nhµ Nho ViÖt Nam ®· coi c¸c danh gia Trung Quèc lµ cæ nh©n cña m×nh, lÊy th¬ §­êng lµm khu«n mÉu, coi lµ “khu«n vµng, th­íc ngäc”. ThÓ §­êng luËt ®· ®­îc dïng phæ biÕn víi niªm, luËt chÆt chÏ râ rµng. Chóng ta còng qu¸ quen víi nh÷ng bµi th¬ ViÖt víi nh÷ng h×nh ¶nh ­íc lÖ t­îng tr­ng “tïng, cóc, tróc, mai”, nh÷ng h×nh ¶nh thiªn nhiªn trong th¬ §­êng ThÕ kû XV khi ch÷ N«m thÞnh hµnh, chóng ta kh«ng thÓ bá qua ®­îc ¶nh h­ëng cña th¬ §­êng trong c¸c t¸c phÈm ch÷ N«m. V¨n häc ViÖt Nam ®· tõng b­íc chuyÓn tõ thÓ H¸n v¨n sang v¨n häc viÕt ch÷ N«m. §©y lµ lóc ®· diÔn ra truyÒn thèng diÔn ca th¬ §­êng. C¸c tuyÓn tËp th¬ §­êng đã xuất hiện, tuyÓn chän vµ dÞch ®i dÞch l¹i thơ Đường nhiÒu lÇn Trong giai ®o¹n nµy hÇu nh­ chóng ta tiÕp nhËn, hiÓu th¬ §­êng chñ yÕu qua nguyªn t¸c vµ qua c¸c b¶n dÞch. TiÕp nhËn th¬ §­êng qua c¸c b¶n dÞch lµ ®Æc ®iÓm s¸ng t¹o cña ViÖt Nam. Nhµ nghiªn cøu NguyÔn Qu¶ng Tu©n ®· t×m ®­îc nh÷ng b¶n dÞch th¬ §­êng sím nhÊt ®­îc s­u tÇm trong Hång §øc quèc ©m thi tËp thÕ kØ XV. Tú bµ hµnh - mét t¸c phÈm næi tiÕng cña B¹ch C­ DÞ còng giµnh ®­îc sù quan t©m s©u s¾c víi nhiÒu dÞch phÈm cña nhiÒu dÞch gi¶ kh¸c nhau. §Æc biÖt trong TruyÖn KiÒu chøa sè l­îng rÊt lín nh÷ng c©u th¬ sử dụng ngữ liệu từ thơ §­êng. H×nh thøc “thæng” th¬ §­êng còng thÓ hiÖn sù tiÕp nhËn, sù giao l­u gi÷a hai nÒn v¨n häc. 1. Th¬ §­êng trªn c¸c b¸o, t¹p chÝ: §«ng D­¬ng t¹p chÝ do F.H.SChneider ph¸t hµnh n¨m 1913, ra ®êi vµ tån t¹i trong vßng 4 n¨m, víi môc ®Ých tuyªn truyÒn cho v¨n ho¸ Ph¸p, do vËy dÞch phÈm th¬ §­êng tån t¹i rÊt Ýt, sè l­îng kh«ng ®¸ng kÓ, cã thÓ ®Õm trªn ®Çu ngãn tay. N¨m 1917, víi sù ra ®êi cña Nam Phong t¹p chÝ (do Ph¹m Quúnh chñ biªn), th¬ §­êng ®· t×m ®­îc ®Êt ®øng cho m×nh. Cã thÓ nãi, ®©y lµ mét t¹p chÝ ®i ®Çu trong viÖc dÞch, giíi thiÖu th¬ §­êng vµ ®Ó l¹i nhiÒu b¶n dÞch cã gi¸ trÞ. Sù ra ®êi cña tê b¸o nµy còng n»m trong môc ®Ých cña bän thùc d©n Ph¸p lµ tuyªn truyÒn cho v¨n häc Ph¸p vµ ®Ò x­íng cho mét sè t­ t­ëng yªu n­íc duy t©n gi¶ hiÖu nh»m ®¸nh l¹c h­íng quÇn chóng. Ng­êi phô tr¸ch phÇn dÞch th¬ §­êng lµ Tïng V©n l¹i lµ ng­êi cã t©m huyÕt trong viÖc chÊn h­ng l¹i v¨n häc cæ. ¤ng ®· cïng víi §«ng Ch©u NguyÔn H÷u TiÕn vµ Së Cuång Lª D­ ®em hÕt t©m huyÕt tiÕn hµnh dÞch vµ giíi thiÖu th¬ §­êng cho giíi t©n häc. HÇu hÕt c¸c b¶n dÞch cña «ng ®Òu cã hai phÇn, nguyªn v¨n vµ dÞch th¬ nh»m gióp cho ng­êi th­ëng thøc th¬ §­êng cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc trùc tiÕp víi v¨n b¶n ch÷ H¸n. NhiÒu bµi th¬ ®­îc dÞch ®i dÞch l¹i nhiÒu lÇn nh­ Cung o¸n, §ç bÕn TÇn Hoµi, Xu©n d¹ l÷ hoµi, Thu d¹ l÷ hoµi, Giang l©u
9. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 7 th­ hoµi v.v. §iÒu nµy chøng tá th¬ §­êng ®· thu hót ®­îc rÊt nhiÒu sù quan t©m cña c¸c dÞch gi¶ kh¸c nhau. C¸c dÞch gi¶ ®· dÞch, giíi thiÖu vµ ®· cã ph­¬ng h­íng ®iÒu chØnh, tiÕp nhËn kh¸c nhau lµm nªn sù ®a d¹ng phong phó cña th¬ §­êng. Dï con sè ch­a thËt chÝnh x¸c: h¬n 300 bµi th¬ §­êng, trong ®ã cã h¬n 200 b¶n dÞch cæ ®­îc s­u tÇm l¹i trong 17 n¨m t¹p chÝ ph¸t hµnh, song phÇn nµo ®· cho thÊy ®­îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn phï hîp víi “kh¸t väng tån cæ”. Cã lÏ chÝnh v× môc ®Ých Êy mµ Ph¹m Quúnh ®· ®­a tê b¸o ®i lÖch ra khái ©m m­u cña bän thùc d©n Ph¸p, «ng ®· t×m ®­îc ®Êt ®øng cho nÒn v¨n häc d©n téc vµ còng chÝnh lµ t×m ®­îc con ®­êng ®­a th¬ §­êng tiÕp tôc ®i vµo lßng ®éc gi¶. N¨m 1934, Nam Phong t¹p chÝ ®ãng cöa th× còng lµ lóc TiÓu thuyÕt thø b¶y (do Vò §×nh Long chñ nhiÖm) ra ®êi. Trong 16 n¨m tån t¹i (n¨m 1950 th× gi¶i thÓ), TiÓu thuyÕt thø b¶y còng lµ n¬i ®Ó c¸c t¸c gi¶ thÓ hiÖn tµi n¨ng dÞch cña m×nh. ë TiÓu thuyÕt thø b¶y chóng ta b¾t gÆp nh÷ng t¸c phÈm cña nh÷ng t¸c gi¶ v¨n häc Trung Quèc ®· trë nªn qu¸ quen thuéc ë ViÖt Nam nh­ Tõ Nguyªn KiÖt, Nguyªn ChÈn, §ç Thu N­¬ng, §ç Môc, Lý B¹ch, §ç Phñ, V­¬ng Duy v.v. Lùc l­îng tham gia dÞch th¬ §­êng trªn TiÓu thuyÕt thø b¶y gåm rÊt nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nhau, tõ c¸c c©y bót cùu häc cho ®Õn c¸c nhµ Th¬ Míi, nhµ viÕt tiÓu thuyÕt. N¨m 1935, t¹p chÝ Ngµy nay do NguyÔn T­êng Tam chñ nhiÖm ph¸t hµnh. Trong vßng 5 n¨m (1935 - 1939), t¹p chÝ ®· giíi thiÖu ®­îc h¬n 77 dÞch phÈm. T¹p chÝ nµy còng lµ n¬i thÓ hiÖn sù tµi hoa cña nhµ th¬ T¶n §µ. Víi lèi dÞch thanh tho¸t, trong viÖc lùa chän thÓ th¬ d©n téc (thÓ lôc b¸t) trong hÇu nh­ c¸c b¶n dÞch, «ng ®· thæi vµo §­êng thi nh÷ng h¬i thë cña ®Êt ViÖt. Nhê vËy mµ th¬ §­êng cµng gÇn gòi víi ng­êi d©n ViÖt Nam h¬n. TiÕp tôc ®Õn nh÷ng n¨m 50, 60 cña thÕ kû, trªn t¹p chÝ Lµnh m¹nh (1957, do Lª Kh¾c QuyÒn lµm chñ nhiÖm) vµ t¹p chÝ V¨n ho¸ ngµy nay (1958, do NhÊt Linh chñ nhiÖm), th¬ §­êng vÉn ®­îc giíi thiÖu. Tuy nhiªn, sè l­îng th¬ §­êng ®­îc giíi thiÖu trªn mÆt b¸o ®· Ýt ®i. Vµi nÐt kh¸i qu¸t vÒ c¸c t¹p chÝ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, chóng ta thÊy ®­îc nhiÖm vô cña c¸c t¹p chÝ trong thêi gian nµy lµ phæ biÕn th¬ §­êng b»ng c¸c b¶n dÞch ch÷ Quèc ng÷. Cã thÓ thÊy ch­a bao giê th¬ §­êng ®­îc s­u tËp vµ dÞch thuËt nhiÒu nh­ thÕ. ChÝnh b»ng con ®­êng dÞch thuËt nµy mµ th¬ §­êng ®· ®Õn víi nh÷ng thanh niªn t©n häc, nh÷ng nhµ Th¬ Míi. NhiÖm vô nghiªn cøu vÒ th¬ §­êng, vÒ t¸c gi¶ còng nh­ t¸c phÈm ®­îc chuyÓn cho giai ®o¹n tõ thËp niªn 60 trë vÒ sau. Ra ®êi n¨m 1960, T¹p chÝ V¨n häc ®· tr¶i qua 46 n¨m tr­ëng thµnh. Qua kh¶o s¸t, chóng t«i ®· thèng kª ®­îc nh­ sau: 1962: T¸c gi¶ Bïi Thanh Ba trªn t¹p chÝ sè 4 vµ sè 11 cã hai bµi nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ B¹ch C­ DÞ vµ §ç Phñ. 1964: Trªn t¹p chÝ sè 5 cã bµi nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ Lý B¹ch còng cña t¸c gi¶ Bïi Thanh Ba. 1988: 1 bµi; 1996: 3 bµi; 2001: 1 bµi; 2002: 1 bµi; 2003: 1 bµi.
10. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 8 §iÒu ®ã cho thÊy xu h­íng nghiªn cøu v¨n häc cæ ®iÓn Trung Quèc nãi chung vµ th¬ §­êng nãi riªng ë ViÖt Nam ®· vµ ®ang trë thµnh mèi quan t©m s©u s¾c. Tõ c¸c b¶n dÞch §­êng thi cã trong tay, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· më h­íng tiÕp cËn th¬ §­êng tõ mäi khÝa c¹nh, t×m hiÓu vÒ t¸c gi¶, nh÷ng quan niÖm cña nhµ th¬, nh÷ng t­ t­ëng thÈm mÜ, cho ®Õn viÖc ®Æt th¬ §­êng trong qu¸ tr×nh tiÕp diÔn cña nã, më réng ra lµ nghiªn cøu trùc tiÕp trªn bÒ mÆt v¨n b¶n t¸c phÈm. T¹p chÝ H¸n N«m ra ®êi n¨m 1985 do TrÇn NghÜa chñ biªn vµ tõ 1993 do TrÞnh Kh¾c M¹nh lµm tæng biªn tËp ®· giµnh cho nghiªn cøu §­êng thi mét vÞ trÝ xøng ®¸ng. Nh÷ng n¨m ®Çu thËp niªn 90, T¹p chÝ H¸n N«m ®· t×m ®­îc nhiÒu v¨n b¶n t¸c phÈm §­êng thi cã gi¸ trÞ. T¹p chÝ nµy ®Æc biÖt chó ý tíi hiÖn t­îng næi bËt, ®ã lµ viÖc t×m hiÓu bµi th¬ Phong KiÒu d¹ b¹c cña nhµ th¬ Tr­¬ng KÕ thêi ThÞnh §­êng. Liªn tiÕp trong c¸c n¨m 1997, 2002, 2004, 2005, c¸c t¸c gi¶ TrÇn §øc Thä, NguyÔn Qu¶ng Tu©n, NguyÔn C¶nh Phøc, KiÒu Thu Ho¹ch ®· cã nh÷ng bµi viÕt xoay quanh c¸ch hiÓu v¨n b¶n t¸c phÈm nµy. §iÒu ®ã cho thÊy mçi t¸c gi¶ cã c¸ch nh×n nhËn, tiÕp cËn kh¸c nhau vÒ v¨n b¶n t¸c phÈm. ë mçi thêi ®iÓm kh¸c nhau l¹i cã c¸ch nh×n kh¸c nhau. Tõ ®©y t¹o ra sù phong phó trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn th¬ §­êng. 2. Th¬ §­êng trong c¸c tuyÓn tËp: Víi sè l­îng kho¶ng 76 t¸c phÈm (theo sè liÖu tõ Niªn luËn Nghiªn cøu viÖc dÞch thuËt §­êng thi ë ViÖt Nam tõ ®Çu thÕ kØ XX cho ®Õn nay cña D­¬ng Thïy Trang), trong ®ã bao gåm c¶ th¬ §­êng víi viÖc dÞch thuËt vµ c¶ nh÷ng t¸c phÈm võa tuyÓn chän th¬ §­êng, võa lµm c«ng t¸c nghiªn cøu, phª b×nh, ®Õn nay chóng ta ®· cã thÓ t×m hiÓu th¬ §­êng mét c¸ch cã hÖ thèng. T¸c phÈm ®­îc t×m thÊy sím nhÊt (theo nguån tµi liÖu trong tay) lµ t¸c phÈm B¹ch C­ DÞ - Tú bµ hµnh cña M¹c §×nh T­, xuÊt b¶n vµo n¨m 1928. TiÕp theo ®ã lµ §­êng thi hîp tuyÓn cña D­¬ng M¹nh Huy, xuÊt b¶n n¨m 1931. T¸c phÈm cã d¹y phÐp lµm th¬, ®Æc biÖt lµ th¬ §­êng, tõ c¸ch chän ®Ò, më ®Çu, gieo vÇn cña mét sè thÓ th¬ nh­ thÊt ng«n, ngò ng«n. Th¬ §­êng ®­îc tuyÓn chän kh¸ nhiÒu víi viÖc ra ®êi cña c¸c dÞch phÈm: §­êng thi (Ng« TÊt Tè - 1940), Th¬ §ç Phñ (Nh­îng Tèng - 1944), §­êng thi (TrÇn Träng Kim - 1945) v.v. Trong sè ®ã, cã c¶ nh÷ng dÞch phÈm ®­îc t¸i b¶n nhiÒu, cã thÓ s¾p xÕp theo thêi gian nh­ sau: + Tõ n¨m 1928 (thêi ®iÓm xuÊt hiÖn t¸c phÈm ®Çu tiªn) ®Õn n¨m 1945: cã 8 dÞch phÈm giíi thiÖu, b×nh chó th¬ §­êng. Trong sè 8 t¸c phÈm nµy, ®· cã nh÷ng dÞch phÈm chØ giíi thiÖu riªng th¬ cña mét nhµ nh­ Th¬ §ç Phñ (Nh­îng Tèng), hoÆc hai nhµ th¬ næi tiÕng nh­ Lý §ç (Tróc Khª) + Tõ n¨m 1945 - 1975: cã 9 t¸c phÈm. + Tõ n¨m 1975 - nay: 60 t¸c phÈm. Nh÷ng sè liÖu vµ mèc thêi gian trªn cho thÊy: Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX, mÆc dï c¶ n­íc ®ang trªn ®µ ¢u ho¸, ch÷ H¸n bÞ ®Èy lïi vµ ph¶i nãi ®Õn n¨m 1928, n¨m 1930 th× ch÷ Quèc ng÷ ®Æc biÖt ph¸t triÓn, th¬
11. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 9 §­êng víi t­ c¸ch lµ lo¹i h×nh v¨n häc cæ vÉn ®­îc quan t©m dÞch vµ giíi thiÖu. Sau n¨m 1945, n­íc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa ®­îc thµnh lËp, mèi quan hÖ gi÷a hai n­íc ViÖt - Trung còng dÇn ®­îc cñng cè, v× thÕ sè l­îng t¸c phÈm dÞch, nghiªn cøu rÊt nhiÒu. §Æc biÖt lµ vµo giai ®o¹n nh÷ng thËp kû cuèi cña thÕ kû XX. Quan s¸t cho thÊy: N¨m 1992: 3 t¸c phÈm; 1994: 4 t¸c phÈm; 1995: 5 t¸c phÈm; 1996: 7 t¸c phÈm; 1997: 8 t¸c phÈm; 1999: 4 t¸c phÈm; 2000: 3 t¸c phÈm; 2001: 4 t¸c phÈm; 2002: 5 t¸c phÈm; 2003: 9 t¸c phÈm. Nh÷ng con sè trªn cho thÊy ®· cã mét sù quan t©m s©u s¾c ®Õn viÖc nghiªn cøu, dÞch thuËt §­êng thi ë ViÖt Nam. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña dÞch thuËt, nghiªn cøu §­êng Thi lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn g¾n bã víi viÖc chóng ta ®ang ngµy cµng më réng mèi quan hÖ giao l­u gi÷a Trung Quèc vµ ViÖt Nam. Trong giai ®o¹n nµy còng chó ý ®Õn thêi ®iÓm x¶y ra chiÕn tranh biªn giíi ViÖt - Trung 1979, c«ng viÖc dÞch thuËt còng ®· bÞ ¶nh h­ëng Ýt nhiÒu. Cã thÓ thÊy ®­îc mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ c¸c vÊn ®Ò v¨n ho¸, hoµn c¶nh x· héi còng nh­ ¶nh h­ëng cña chóng ®Õn qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ giao l­u v¨n ho¸. Tuy nhiªn tr¶i qua nh÷ng th¨ng trÇm cña lÞch sö, víi nh÷ng “mÉu mùc” cña m×nh, §­êng thi vÉn dµnh ®­îc trän vÑn sù quan t©m. Tr¶i qua mçi thêi k× kh¸c nhau víi mçi biÕn ®éng x· héi, th¬ §­êng còng cã nh÷ng qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ ph¸t triÓn riªng cña m×nh. Nh÷ng dÞch phÈm th× ®ang ngµy cµng ®­îc chän läc h¬n, nh÷ng ®¸nh gi¸ còng ngµy cµng s©u s¾c h¬n. Sè l­îng c¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ §­êng Thi còng ®ang ngµy cµng t¨ng, trong ®ã cã nh÷ng ng­êi viÕt nhiÒu vÒ §­êng thi nh­ NguyÔn Kh¾c Phi, TrÇn §×nh Sö, Lª §øc NiÖm, NguyÔn ThÞ BÝch H¶i v.v. Nh÷ng t¸c gi¶ - t¸c phÈm th¬ §­êng ®­îc quan t©m ë ViÖt Nam cã B¹ch C­ DÞ víi Tú bµ hµnh ®· cã 8 bµi viÕt vµ mét cuèn s¸ch viÕt riªng vÒ t¸c phÈm nµy (theo sè liÖu trong Niªn luËn cña D­¬ng Thïy Trang). §Æc biÖt ph¶i kÓ ®Õn lµ §ç Phñ vµ Lý B¹ch - ®©y lµ hai thi nh©n lín nhÊt cña ®êi §­êng, c¸c bµi viÕt, t¸c phÈm nghiªn cøu vÒ hai t¸c gi¶ nµy cã sè l­îng rÊt ®å sé, tõ nh÷ng bµi viÕt trªn c¸c b¸o, t¹p chÝ cho ®Õn c¸c chuyªn luËn, c¸c luËn ¸n, luËn v¨n v.v. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, dÞch thuËt, giíi thiÖu t¸c phÈm, c¸c t¸c gi¶ ®· ®i vµo mäi khÝa c¹nh cña t¸c phÈm, tõ thi ph¸p ®Õn néi dung, nghÖ thuËt vµ t­ t­ëng cña t¸c phÈm. §­êng thi ®· ®­îc tiÕp nhËn trªn mäi ph­¬ng diÖn víi nhiÒu h×nh thøc ®éc ®¸o, vµ ph¶i nãi thªm r»ng, trong mèi quan hÖ chÆt chÏ, mËt thiÕt, l©u dµi gi÷a hai nÒn v¨n häc, chóng ta ®· thÓ hiÖn ®­îc mét quan hÖ “tri ©m, tri kû”. NÕu kh«ng ph¶i vËy ch¾c chóng ta còng khã cã nh÷ng dÞch phÈm hay, s¸ng t¹o vµ ®i vµo lßng ng­êi nh­ thÕ. §éc gi¶ trong sù tiÕp nhËn ®· lµm n¶y sinh hiÖn t­îng ®a nghÜa cña t¸c phÈm, tõ ®ã t¹o cho viÖc ®i s©u nghiªn cøu t¸c phÈm, vµ còng lµ ®Ó t¹o cho ng­êi ®äc tham gia vµo sù s¸ng t¹o t¸c phÈm. DÞch §­êng thi, ®äc, th­ëng thøc t¸c phÈm dÞch còng lµ mét trong nh÷ng h­íng tiÕp nhËn v¨n häc. ChÝnh trong c«ng viÖc nµy, dÞch gi¶ ®· thÓ hiÖn ®­îc sù s¸ng t¹o cña m×nh trong v¨n b¶n. Ph¸t huy tÝnh ®éc lËp, s¸ng t¹o cña dÞch gi¶, hay chÝnh lµ cña ng­êi ®äc, ®©y còng lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò mµ chóng ta quan t©m tíi.
12. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 10 ► §­êng thi trong SGK Phæ th«ng ë ViÖt Nam I. Thêi ®iÓm xuÊt hiÖn: 1. Tr­íc C¸ch m¹ng Th¸ng 8: Bªn c¹nh tiÓu thuyÕt ch­¬ng håi (Tam quèc diÔn nghÜa), truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i (Thuèc, Cè h­¬ng cña Lç TÊn), §­êng thi lµ mét trong nh÷ng néi dung cña V¨n häc Trung Quèc ®­îc ®­a vµo gi¶ng d¹y ë tr­êng phæ th«ng ViÖt Nam. C¸ch ®©y gÇn 60 n¨m, D­¬ng Qu¶ng Hµm lµ ng­êi ®Çu tiªn ®­a m«n v¨n häc Trung Quèc vµo ch­¬ng tr×nh nhµ tr­êng Phæ th«ng trung häc. ¤ng lµ t¸c gi¶ cña cuèn s¸ch gi¸o khoa v¨n häc dïng trong nhµ tr­êng tr­íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m. Trong VNVHSY - cuèn s¸ch gi¸o khoa d¹y ë bËc phæ th«ng trung häc nhµ tr­êng ViÖt Nam d­íi thêi thuộc Ph¸p, t¸c gi¶ ®· dµnh h¼n 6 ch­¬ng cho v¨n häc Trung Quèc tõ d©n gian, cæ ®iÓn ®Õn hiÖn ®¹i. Trong ch­¬ng tr×nh “N¨m thø nh× ban Trung häc §«ng Ph¸p (líp NhÊt trong c¸c tr­êng Trung häc Ph¸p), D­¬ng Qu¶ng Hµm dµnh 3 ch­¬ng cho v¨n häc Trung Quèc. Trong thiªn thø 1 nhan ®Ò “¶nh h­ëng cña v¨n ch­¬ng Tµu”, t¸c gi¶ giíi thiÖu 5 nhµ th¬ Trung Quèc cã ¶nh h­ëng lín nhÊt ®Õn v¨n ch­¬ng ViÖt Nam: KhuÊt Nguyªn, §µo TiÒm (tr­íc ®êi §­êng), Lý B¹ch, Hµn Dò (®êi §­êng), T« §«ng Pha (®êi Tèng). Nh×n tæng thÓ, D­¬ng Qu¶ng Hµm ®· giíi thiÖu 7 t¸c gi¶ thuéc v¨n häc cæ ®iÓn vµ hiÖn ®¹i Trung Quèc. Riªng thêi §­êng, t¸c gi¶ kh«ng chän t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm cña §ç Phñ, B¹ch C­ DÞ. D­¬ng Qu¶ng Hµm lµ ng­êi ®Æt nÒn mãng cho viÖc gi¶ng d¹y vµ häc tËp v¨n häc Trung Quèc ë n­íc ta nãi chung vµ th¬ §­êng nãi riªng. Tãm l¹i: Th¬ §­êng ®­îc du nhËp vµo n­íc ta tõ rÊt sím vµ viÖc tiÕp nhËn §­êng thi ®· diÔn ra ngay tõ buæi s¬ khai cña nÒn v¨n häc viÕt cña d©n téc. Tuy nhiªn, viÖc gi¶ng d¹y th¬ §­êng trong ch­¬ng tr×nh phæ th«ng chØ thùc sù diÔn ra vµo thÕ kØ XX. 2. Sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8: Giai ®o¹n tõ 1956 ®Õn 1979, kÓ c¶ sau ®ît chØnh lý SGK n¨m 1979, SGK m«n v¨n vèn kh«ng giíi thiÖu th¬ §­êng trong ch­¬ng tr×nh phæ th«ng. T¸c gi¶ duy nhÊt cña v¨n häc Trung Quèc ®­îc giíi thiÖu lµ Lç TÊn. §èi víi THCS: Lêi nãi ®Çu cuèn C¸c t¸c phÈm c¨n ch­¬ng cæ vµ v¨n ch­¬ng n­íc ngoµi d¹y ë líp 8 vµ líp 9 c¶i c¸ch gi¸o dôc viÕt: “Trong tËp tµi liÖu nµy chóng t«i chØ lùa chän c¸c t¸c phÈm míi ®­a vµo SGK V¨n 8 vµ 9 vµ lµ nh÷ng t¸c phÈm khã, Ýt tµi liÖu tham kh¶o” (tr.3). Xem néi dung cuèn s¸ch, chóng t«i thÊy cã phÇn bµi viÕt vÒ c¸c bµi th¬ §­êng: KÎ l¹i ë Th¹ch Hµo (Th¹ch Hµo l¹i), Bµi h¸t giã thu tèc nhµ (Mao èc vÞ thu phong së ph¸ ca), §­êng ®i khã (Hµnh lé nan). §iÒu ®ã chøng tá r»ng néi dung §­êng thi chÝnh thøc ®­îc ®­a vµo SGK V¨n bËc THCS chØ tõ n¨m 1989 - 1990. §èi víi THPT: Tõ n¨m 1989 ®Õn 1990 b¾t ®Çu tiÕn hµnh ®ît c¶i c¸ch ch­¬ng tr×nh THPT víi quy m« réng. Trªn c¬ së ch­¬ng tr×nh thèng nhÊt, Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o cho phÐp triÓn khai song song hai bé SGK V¨n do hai tËp thÓ c¸c nhµ khoa häc cña tr­êng §¹i häc s­ ph¹m Hµ Néi vµ Héi nghiªn cøu v¨n häc Thµnh phè Hå chÝ Minh biªn so¹n. Trong khu«n khæ c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm do ch­¬ng tr×nh Ên ®Þnh, Bé cho phÐp hai bé s¸ch cã thÓ
13. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 11 chän nh÷ng ®o¹n trÝch gi¶ng kh¸c nhau. §Õn n¨m 2000, sau khi rót kinh nghiÖm ­u, nh­îc ®iÓm cña bé s¸ch thÝ ®iÓm, SGK m«n v¨n ë THPT ®­îc tæ chøc l¹i thµnh mét bé duy nhÊt (SGK chØnh lý hîp nhÊt) dïng trong c¶ n­íc. Lóc ®ã, bé phËn v¨n häc n­íc ngoµi ®­îc giíi thiÖu trong c¶ 3 líp lµ 21 t¸c gi¶ cña 2 n­íc ch©u ¸ (Trung Quèc, Ên §é), 5 n­íc ch©u ¢u (Hi l¹p, Anh, Ph¸p, Nga, §øc), 1 n­íc ch©u MÜ (Hoa K×). Nh­ vËy, m¶ng v¨n häc n­íc ngoµi cã quy m« ph¸t triÓn ®ét biÕn. Sè l­îng c¸c nhµ v¨n t¨ng gÊp ®«i. Ngoµi mét vµi nÒn v¨n häc quen thuéc tõ tr­íc, HS ®­îc tiÕp xóc víi nh÷ng nÒn v¨n häc kh¸c. §èi víi v¨n häc Trung Quèc, SGK giíi thiÖu 6 t¸c gi¶: Lý B¹ch, §ç Phñ, Th«i HiÖu (thÕ kØ thø VIII), B¹ch C­ DÞ (thÕ kØ thø IX), La Qu¸n Trung (ThÕ kØ thø XIV) vµ Lç TÊn (thÕ kØ XX). Th¬ §­êng ®­îc bè trÝ: 4 tiÕt gi¶ng chÝnh: + TiÔn M¹nh H¹o Nhiªn ®i Qu¶ng L¨ng (Lý B¹ch) + Thu høng - Bµi 1 (§ç Phñ) + Tú bµ hµnh - TrÝch ®o¹n (B¹ch C­ DÞ) + Hoµng H¹c l©u (Th«i HiÖu) §äc thªm: + S¸ng ra ®i tõ thµnh B¹ch §Õ (Lý B¹ch) + §ªm tr¨ng (§ç Phñ) Nh­ vËy cã thÓ kh¼ng ®Þnh, §­êng thi chÝnh thøc ®­îc ®­a vµo SGK V¨n bËc THPT tõ nh÷ng n¨m 1989 - 1990. II. T¸c gi¶ - t¸c phÈm ®­îc chän (m« t¶): 1. N¨m 1989 (THCS): V¨n 9, tËp hai: - Bµi gi¶ng chÝnh: 5 bµi th¬ (chØ in phÇn dÞch th¬): KÎ l¹i ë Th¹ch Hµo, Bµi h¸t giã thu tèc nhµ, §­êng ®i khã, Xa ng¾m th¸c nói L­, C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh. - KÕt cÊu bµi gi¶ng: Tªn t¸c phÈm (tiÕng ViÖt); B¶n dÞch th¬; I. Chó thÝch; II. Yªu cÇu ®äc ; III. H­íng dÉn häc bµi. - Bµi ®äc thªm: 4 bµi th¬ (dÞch th¬): N¨m s¾p hÕt, Khóc h¸t h¸i sen, §«i Ðn rêi nhau, LÇu Hoµng H¹c: ®­îc bè trÝ xen kÏ vµ kh«ng cã phÇn c©u hái gîi ý t×m hiÓu bµi. * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: kh«ng ghi xuÊt xø. 2. N¨m 1990 (THPT): B¶n 1: V¨n häc 10, tËp hai (NguyÔn Léc, Phan NhËt Chiªu, TrÇn Xu©n §Ò, Lª Ngäc Trµ, L­¬ng Duy Trung). - Bµi kh¸i qu¸t: Th¬ §­êng: 1. T×nh h×nh x· héi thêi §­êng; 2. Nguyªn nh©n th¬ §­êng ph¸t triÓn; 3. C¸c thêi k× ph¸t triÓn chÝnh vµ c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu; 4. Thµnh tùu th¬ §­êng vÒ nghÖ thuËt. Vµ c©u hái h­íng dÉn häc bµi kh¸i qu¸t. - Gi¶ng v¨n: 3 bµi th¬: Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, §¨ng cao, Tú bµ hµnh (trÝch).
14. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 12 KÕt cÊu bµi gi¶ng: Tªn t¸c phÈm (b»ng ch÷ H¸n); TiÓu dÉn (vÒ t¸c gi¶ vµ ®Æc ®iÓm chÝnh trong phong c¸ch); Giíi thiÖu v¨n b¶n (tªn t¸c phÈm: in ch÷ ®Ëm, phÇn dÞch v¨n xu«i vµ dÞch th¬); Chó thÝch (in ch÷ nhá); H­íng dÉn häc tËp (ch÷ th­êng). - PhÇn ®äc thªm: 2 bµi th¬: T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh, Hoµng H¹c l©u: Tr×nh bµy thµnh mét phÇn riªng (sau c¸c bµi gi¶ng v¨n); H­íng dÉn t×m hiÓu bµi (Kh«ng ®Æt c©u hái mµ tr×nh bµy theo lèi b×nh gi¶ng). * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: in râ xuÊt xø b¶n dÞch: Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch - Th¬ §­êng, tËp hai, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); §¨ng cao (Nam Tr©n dÞch - Th¬ §­êng, tËp hai, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); Tú bµ hµnh (Phan Huy Thùc dÞch - Th¬ §­êng, tËp mét, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh (T­¬ng Nh­ dÞch - Th¬ §­êng, tËp hai, Nxb V¨n häc, 1987); Hoµng H¹c l©u (T¶n §µ dÞch - Ngµy nay, sè 80, 1937). B¶n 2: V¨n 10: PhÇn v¨n häc n­íc ngoµi vµ LÝ luËn v¨n häc: NguyÔn §¨ng M¹nh (Chñ biªn), NguyÔn Hoµng Tuyªn, L­u §øc Trung, NguyÔn Kh¾c Phi, L­¬ng Duy Thø, Lª Kh¾c Hòa. - Bµi kh¸i qu¸t: Th¬ §­êng: 5 trang giÊy in khæ 14,5 x 20,5 (kh«ng cã tranh minh ho¹ vµ c©u hái h­íng dÉn t×m hiÓu): I. Nguyªn nh©n ph¸t triÓn; II. Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ néi dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt th¬ §­êng: 1. Kh¸i qu¸t néi dung; 2. H×nh thøc nghÖ thuËt. - Bµi gi¶ng chÝnh: 4 bµi th¬: Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, Thu høng, Hoµng H¹c l©u, Tú bµ hµnh: Tªn bµi th¬ (b»ng ch÷ H¸n); v¨n b¶n: in phiªn ©m, dÞch nghÜa (tªn t¸c phÈm b»ng tiÕng ViÖt) vµ dÞch th¬ (cïng mét cì ch÷); chó gi¶i (®«i nÐt vÒ t¸c gi¶ vµ c¸c tõ khã hiÓu); H­íng dÉn häc bµi (in ch÷ nhá). - PhÇn ®äc thªm: 2 bµi th¬: T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh, NguyÖt d¹: Tr×nh bµy xen kÏ c¸c bµi häc chÝnh (in theo côm t¸c gi¶) vµ cã phÇn c©u hái h­íng dÉn häc bµi. * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: Kh«ng ghi râ xuÊt xø b¶n dÞch (trõ b¶n dÞch thø hai cña bµi T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh). Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch); T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh (b¶n dÞch thø nhÊt: T­¬ng Nh­; B¶n dÞch thø hai: Theo LÞch sö v¨n häc Trung Quèc, tËp 1, Nxb gi¸o dôc, 1987); Thu høng (C«ng Trø dÞch); NguyÖt d¹ (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông); Hoµng H¹c l©u (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông); Tú bµ hµnh (kh«ng in dÞch gi¶). 3. N¨m 1993: V¨n häc 10, tËp hai, Ban KHTN - NguyÔn Kh¾c Phi (V¨n häc Trung Quèc), NguyÔn Hoµng Tuyªn (V¨n häc cæ Hi L¹p vµ V¨n häc Anh), L­u §øc Trung (V¨n häc Ên §é), TrÇn §×nh Sö (Lý luËn v¨n häc). - Bµi kh¸i qu¸t: Th¬ §­êng: 6 trang khæ giÊy in 14,5 x 20,5 (Kh«ng chia c¸c ®Ò môc, kh«ng cã tranh minh ho¹, kh«ng cã c©u hái h­íng dÉn t×m hiÓu) - Bµi gi¶ng chÝnh: 3 bµi th¬: Hoµng H¹c l©u, Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, §¨ng cao: Tªn t¸c gi¶, giíi thiÖu nÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶, tªn t¸c phÈm (b»ng
15. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 13 ch÷ H¸n, cã chó thÝch b»ng tiÕng ViÖt liÒn sau), v¨n b¶n (nguyªn b¶n, dÞch nghÜa, dÞch th¬), chó gi¶i, h­íng dÉn häc bµi. - Bµi ®äc thªm: Tú bµ hµnh tr×nh bµy trong phÇn dµnh riªng cho ®äc thªm v¨n häc n­íc ngoµi, cã c©u hái h­íng dÉn ®äc thªm. * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: ChØ ghi dÞch gi¶, kh«ng ghi râ xuÊt xø (Trõ §¨ng cao, Tú bµ hµnh kh«ng ghi tªn dÞch gi¶). Hoµng H¹c l©u (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông); Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch). V¨n häc 10, tËp hai, Ban KHXH - NguyÔn Hoµng Tuyªn, L­u §øc Trung, NguyÔn Kh¾c Phi, TrÇn §×nh Sö. - Bµi kh¸i qu¸t: 10 trang khæ giÊy in 14,5 x 20,5 (Kh«ng chia c¸c ®Ò môc, kh«ng cã tranh minh ho¹, kh«ng cã c©u hái h­íng dÉn t×m hiÓu) - Bµi gi¶ng chÝnh: 5 bµi th¬: Hoµng H¹c l©u, Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, Thu høng, §¨ng cao, Tú bµ hµnh: Tªn t¸c phÈm (b»ng ch÷ H¸n, cã chó thÝch b»ng tiÕng viÖt liÒn sau), giíi thiÖu nÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶, v¨n b¶n: Phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬, chó gi¶i, c©u hái h­íng dÉn häc bµi. - Bµi ®äc thªm: 2 bµi th¬: T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh, NguyÖt d¹: Tr×nh bµy xen kÏ gi÷a c¸c bµi gi¶ng chÝnh vµ theo côm t¸c gi¶; cã c©u hái h­íng dÉn ®äc thªm (T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh), gîi ý nh÷ng néi dung chÝnh cña bµi (NguyÖt d¹). * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: Ghi dÞch gi¶ nh­ng kh«ng ghi xuÊt xø b¶n dÞch (Trõ b¶n dÞch thø hai cña bµi T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh vµ b¶n dÞch Tú bµ hµnh kh«ng in dÞch gi¶) Hoµng H¹c l©u (b¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông); Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch); T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh (B¶n dÞch thø nhÊt: T­¬ng Nh­,; B¶n dÞch thø hai: Theo LÞch Sö v¨n häc Trung Quèc, tËp I, Nxb Gi¸o dôc, 1987), Thu høng (NguyÔn C«ng Trø dÞch); §¨ng cao (Nam Tr©n dÞch); NguyÖt d¹ (Kh­¬ng H÷u Dông dÞch). 4. N¨m 1995: THCS: V¨n häc 9, tËp hai (chØnh lý n¨m 1995): Biªn so¹n: §ç Quang L­u, NguyÔn Léc, NguyÔn Quèc Tuý; ChØnh lý: §ç B×nh TrÞ, Hoµng Ngäc HiÕn, NguyÔn Kh¾c Phi, NguyÔn V¨n Long. - Bµi gi¶ng chÝnh: 6 bµi th¬: §­êng ®i khã, Xa ng¾m th¸c nói L­, C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh, Viªn l¹i ë Th¹ch Hµo, Mét m×nh d¹o ch¬i t×m hoa ven s«ng, TuyÖt có (chïm th¬ 4 bµi chän 1): Tªn bµi th¬ (B»ng tiÕng ViÖt, cã chó thÝch tªn phiªn ©m ch÷ H¸n liÒn sau), tiÓu dÉn, v¨n b¶n (phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), chó gi¶i, h­íng dÉn häc bµi. - Bµi ®äc thªm: 4 bµi th¬: Khóc h¸t h¸i sen, Thu Phè ca, Bµi h¸t nhµ tranh bÞ giã thu ph¸ n¸t, TuyÖt có (chïm th¬ 6 bµi chän 1): Tªn t¸c phÈm, v¨n b¶n (phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), chó gi¶i, H­íng dÉn häc bµi d­íi d¹ng c©u hái. Tr×nh bµy xen kÏ c¸c bµi gi¶ng chÝnh, theo côm t¸c gi¶.
16. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 14 * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: Ghi dÞch gi¶, kh«ng ghi xuÊt xø b¶n dÞch (Trõ b¶n dÞch bµi Xa ng¾m th¸c nói L­, C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh) §­êng ®i khã ( N.K.P dÞch), Xa ng¾m th¸c nói L­ (T­¬ng Nh­ dÞch - Th¬ §­êng, tËp hai, Nxb V¨n häc, H, 1987, tr. 59); C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh (T­¬ng Nh­ dÞch - Th¬ §­êng, tËp hai, Nxb V¨n häc, 1987, tr. 47); .Khóc h¸t h¸i sen (T¶n §µ dÞch); Thu phè ca (N.K.P dÞch); Viªn l¹i ë Th¹ch Hµo (Kh­¬ng H÷u Dông dÞch); Mét m×nh d¹o ch¬i t×m hoa ven s«ng (N.K.P dÞch); TuyÖt có - 1 trong chïm th¬ 4 bµi (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ; B¶n dÞch thø hai: T­¬ng Nh­); Bµi h¸t nhµ tranh bÞ giã thu ph¸ n¸t ( Kh­¬ng H÷u Dông dÞch); TuyÖt có - 1 trong chïm th¬ 6 bµi (Kh­¬ng H÷u Dông dÞch). THPT: V¨n 10, phÇn v¨n häc n­íc ngoµi vµ LÝ luËn v¨n häc - NguyÔn §¨ng M¹nh, NguyÔn Hoµn Tuyªn, NguyÔn Kh¾c Phi, L­u §øc Trung, L­¬ng Duy Thø, La Kh¾c Hoµ. - Bµi kh¸i qu¸t: Th¬ §­êng: 4 trang giÊy in khæ 14,5 x 20,5 (kh«ng tranh minh ho¹ vµ c©u hái h­íng dÉn häc bµi): I. Nguyªn nh©n ph¸t triÓn; II. Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ néi dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt: 1. Kh¸i qu¸t néi dung; 2. H×nh thøc nghÖ thuËt. - Bµi gi¶ng chÝnh: 4 bµi: Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, Thu høng, Hoµng H¹c l©u, Tú bµ hµnh: Tªn t¸c phÈm (Phiªn ©m ch÷ H¸n), v¨n b¶n phiªn ©m, dÞch nghÜa (tªn t¸c phÈm b»ng tiÕng ViÖt, v¨n b¶n dÞch nghÜa), dÞch th¬, chó gi¶i vµ H­íng dÉn häc bµi d­íi d¹ng c©u hái. - Bµi ®äc thªm: 2 bµi th¬: T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh, NguyÖt d¹: V¨n b¶n (Phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), chó gi¶i vµ h­íng dÉn häc bµi. Tr×nh bµy xen kÏ c¸c bµi gi¶ng chÝnh theo côm t¸c gi¶. * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: chØ in dÞch gi¶, kh«ng in xuÊt xø b¶n dÞch (Trõ b¶n dÞch thø hai cña bµi T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh chØ in xuÊt xø vµ Tú bµ hµnh kh«ng in dÞch gi¶). Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch); T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh (B¶n dÞch thø nhÊt: T­¬ng Nh­; B¶n dÞch thø hai: Theo LÞch sö v¨n häc Trung Quèc, tËp 1, Nxb Gi¸o dôc, 1987); Thu høng (NguyÔn C«ng Trø dÞch); NguyÖt d¹ (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông); Hoµng H¹c l©u (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông). 5. N¨m 1997: V¨n häc 10, tËp hai, Ban KHTN vµ Ban KHTN - KT: - Bµi kh¸i qu¸t: Th¬ §­êng: 6 trang gi©ý in khæ 14,5 x 20,5 (Kh«ng chia ®Ò môc, kh«ng in tranh minh ho¹) - Bµi gi¶ng chÝnh: 3 bµi th¬: Hoµng H¹c l©u, Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, §¨ng cao: Tªn t¸c gi¶, Giíi thiÖu nÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶, tªn t¸c phÈm (b»ng ch÷ H¸n, cã chó thÝch b»ng tiÕng ViÖt liÒn sau), nguyªn b¶n, dÞch nghÜa, dÞch th¬, chó gi¶i, h­íng dÉn häc bµi. - Bµi ®äc thªm: Tú bµ hµnh tr×nh bµy trong phÇn dµnh riªng cho ®äc thªm v¨n häc n­íc ngoµi, cã c©u hái h­íng dÉn ®äc thªm.
17. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 15 * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: ChØ ghi dÞch gi¶, kh«ng ghi râ xuÊt xø (Trõ §¨ng cao, Tú bµ hµnh kh«ng ghi tªn dÞch gi¶). Hoµng H¹c l©u (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông); Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch). V¨n häc 10, tËp hai, Ban KHXH: - Bµi kh¸i qu¸t: Th¬ §­êng: 10 trang giÊy in khæ 14,4 x 20,5 (chia ®Ò môc, kh«ng cã tranh minh ho¹ vµ c©u hái h­íng dÉn häc bµi). - Bµi gi¶ng chÝnh: Hoµng H¹c l©u, Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng l¨ng, Thu høng, §¨ng cao, Tú bµ hµnh. Tªn t¸c phÈm (b»ng ch÷ H¸n, cã chó thÝch b»ng tiÕng viÖt liÕn sau), giíi thiÖu nÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶, v¨n b¶n (Phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), chó gi¶i, c©u hái h­íng dÉn häc bµi. - Bµi ®äc thªm: 2 bµi th¬: T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh, NguyÖt d¹: Tr×nh bµy xen kÏ gi÷a c¸c bµi gi¶ng chÝnh vµ theo côm t¸c gi¶; cã c©u hái h­íng dÉn ®äc thªm (T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh), gîi ý nh÷ng néi dung chÝnh cña bµi (NguyÖt d¹). * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: Ghi dÞch gi¶ nh­ng kh«ng ghi xuÊt xø b¶n dÞch (Trõ b¶n dÞch thø hai cña bµi T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh vµ b¶n dÞch Tú bµ hµnh kh«ng in dÞch gi¶) Hoµng H¹c l©u (b¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông); Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch); T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh (B¶n dÞch thø nhÊt: T­¬ng Nh­,; B¶n dÞch thø hai: Theo LÞch sö v¨n häc Trung Quèc, tËp I, Nxb Gi¸o dôc, 1987), Thu høng (NguyÔn C«ng Trø dÞch); §¨ng cao (Nam Tr©n dÞch); NguyÖt d¹ (Kh­¬ng H÷u Dông dÞch). 6. N¨m 2000: V¨n häc 10, tËp hai (S¸ch chØnh lý hîp nhÊt) - Bµi kh¸i qu¸t: Th¬ §­êng: 6 trang giÊy in khæ 14,5 x 20,5 (chia ®Ò môc, kh«ng cã tranh minh ho¹ vµ c©u hái h­íng dÉn häc bµi) I. Nguyªn nh©n ph¸t triÓn II. Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ h×nh thøc nghÖ thuËt 1. ThÓ th¬. 2. Ng«n ng÷ th¬ vµ tø th¬ III. Th¬ §­êng víi v¨n häc ViÖt Nam. - Bµi gi¶ng chÝnh: 4 bµi th¬: Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, Thu høng, Hoµng H¹c l©u, Tú bµ hµnh: Tªn t¸c gi¶, giíi thiÖu t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm, tªn t¸c phÈm (b»ng phiªn ©m ch÷ H¸n, cã chó thÝch b»ng tiÕng ViÖt liÒn sau), v¨n b¶n (Phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), chó thÝch vµ H­íng dÉn häc bµi. - Bµi ®äc thªm: 2 bµi th¬: T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh, NguyÖt d¹: Tªn t¸c phÈm (b»ng phiªn ©m ch÷ H¸n, cã chó thÝch tiÕng ViÖt liÒn sau), v¨n b¶n (phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), chó thÝch vµ H­íng dÉn häc bµi. Tr×nh bµy xen kÏ víi c¸c t¸c phÈm gi¶ng v¨n, theo côm t¸c gi¶.
18. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 16 * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: §Òu in râ dÞch gi¶ vµ xuÊt xø b¶n dÞch. Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1987); T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh (B¶n dÞch thø nhÊt: T­¬ng Nh­ - Th¬ §­êng, tËp II, NXB v¨n häc, Hµ Néi, 1987; B¶n dÞch thø hai: N. K.P dÞch - Theo LÞch sö v¨n häc Trung Quèc, tËp I, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1987); Thu høng (NguyÔn C«ng Trø dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1987); §¨ng cao (Nam Tr©n dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1987); Hoµng H¹c l©u (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ dÞch - Ngµy nay, sè 80, 1937; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông dÞch - Th¬ ca cæ ®iÓn Trung Quèc, Nxb TrÎ, Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 1997); Tú bµ hµnh (Phan Huy VÞnh dÞch - Th¬ §­êng, tËp I, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1987). 7. N¨m 2001: Ng÷ v¨n 7, tËp mét: - Bµi kh¸i qu¸t: kh«ng cã. - Bµi gi¶ng chÝnh: 4 bµi th¬: Xa ng¾m th¸c nói L­, C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh, NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª, Bµi ca nhµ tranh bÞ giã thu ph¸: KÕt qu¶ cÇn ®¹t, tªn bµi, Phiªn ©m, dÞch nghÜa, gi¶i thÝch ch÷ H¸n, dÞch th¬, Chó thÝch, §äc - hiÓu v¨n b¶n Ghi nhí. - Bµi ®äc thªm: 1 bµi: §ªm ®ç thuyÒn ë Phong KiÒu: V¨n b¶n (Tªn t¸c phÈm, phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬). * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: Ghi râ dÞch gi¶ vµ xuÊt xø b¶n dÞch. Xa ng¾m th¸c nói L­ ( T­¬ng Nh­ dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); §ªm ®ç thuyÒn ë Phong KiÒu (T¶n ®µ dÞch - Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); C¶m nghÜ trong ®ªm thanh tÜnh (T­¬ng Nh­ dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª ( Ph¹m SÜ VÜ dÞch - Th¬ §ưêng, tËp I, Nxb v¨n häc, Hµ Néi, 1987; TrÇn Träng San dÞch - Th¬ §­êng, tËp I, B¾c §Èu, Sµi Gßn, 1966); Bµi ca nhµ tranh bÞ giã thu ph¸ (Kh­¬ng H÷u Dông dÞch - Th¬ §ç Phñ, Nxb V¨n häc, Hµ Néi 1962). 8. N¨m 2003: Ng÷ v¨n 10, tËp mét - SGK thÝ ®iÓm (Bé 1): Ban KHTN: - Bµi kh¸i qu¸t: kh«ng cã nh­ng cã phÇn tri thøc ®äc hiÓu. - Bµi gi¶ng chÝnh: 2 bµi th¬: LÇu Hoµng H¹c, T¹i lÇu Hoµng H¹c tiÔn M¹nh H¹o Nhiªn ®i Qu¶ng L¨ng: Tªn t¸c phÈm (B»ng TiÕng ViÖt cã chó thÝch phiªn ©m ch÷ H¸n liÒn sau), yªu cÇu cÇn ®¹t, tiÓu dÉn, v¨n b¶n (Phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), h­íng dÉn häc bµi. - Bµi ®äc thªm b¾t buéc: C¶m høng mïa thu, Khe chim kªu: Tªn t¸c phÈm (B»ng tiÕng ViÖt, cã chó thÝch b»ng phiªn ©m ch÷ H¸n liÒn sau): Tr×nh bµy sau phÇn c¸c bµi gi¶ng chÝnh vµ phÇn tri thøc ®äc hiÓu vÒ th¬ §­êng. Cã c©u hái h­íng dÉn ®äc thªm. * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: ghi râ dÞch gi¶ vµ xuÊt xø b¶n dÞch: LÇu Hoµng H¹c (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ dÞch - B¸o Ngµy nay, sè 80, 1937; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông dÞch - Th¬ ca cæ ®iÓn Trung Quèc, NXB TrÎ, Thµnh phè Hå ChÝ Minh,
19. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 17 1997); T¹i lÇu Hoµng H¹c tiÔn M¹nh H¹o Nhiªn ®i Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1987); C¶m høng mïa thu (NguyÔn C«ng Trø dÞch - Th¬ §­êng, TËp II, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1987); Khe chim kªu (B¶n dÞch thø nhÊt: Ng« TÊt Tè - Th¬ §­êng, tËp I, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1987; B¶n dÞch thø hai: T­¬ng Nh­ - Th¬ §­êng, tËp I, NXB V¨n häc Hµ Néi, 1987). Ban KHXH vµ NV: - Bµi kh¸i qu¸t: kh«ng cã nh­ng cã bµi Tri thøc ®äc hiÓu tr×nh bµy sau nh÷ng t¸c phÈm gi¶ng chÝnh. - Bµi gi¶ng chÝnh: 4 bµi th¬: Nçi o¸n cña ng­êi phßng khuª, LÇu Hoµng H¹c, §­êng ®i khã, Tr«ng xu©n: Tªn t¸c phÈm (B»ng tiÕng ViÖt cã chó thÝch phiªn ©m ch÷ H¸n liÒn sau), yªu cÇu cÇn ®¹t, tiÓu dÉn, v¨n b¶n (Phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), h­íng dÉn häc bµi, bµi tËp nghiªn cøu. - Bµi ®äc thªm b¾t buéc: 3 bµi th¬: C¶m høng mïa thu, Tú bµ hµnh, Khe chim kªu: In cì ch÷ nhá: Tªn t¸c phÈm, TiÓu dÉn, V¨n b¶n, chó thÝch, h­íng dÉn ®äc thªm. * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: ghi râ dÞch gi¶ vµ xuÊt xø b¶n dÞch (Trõ §­êng ®i khã, C¶m høng mïa thu, Khe chim kªu: chØ in dÞch gi¶). Nçi o¸n cña ng­êi phßng khuª (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ - Th¬ §­êng - tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987; B¶n dÞch thø hai: TrÇn Träng Kim - Th¬ §­êng, quyÓn I, B¾c §Èu, Sµi Gßn, 1966); LÇu Hoµng H¹c (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ, b¸o Ngµy nay, sè 80, 1937; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông: Th¬ ca cæ ®iÓn Trung Quèc, NXB TrÎ, Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 1977); §­êng ®i khã (H­ng Hµ dÞch); Tr«ng xu©n (T­¬ng Nh­ dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); C¶m høng mïa thu (NguyÔn c«ng Trø dÞch); Tú bµ hµnh (Không in dÞch gi¶); Khe chim kªu (Ng« TÊt Tè dÞch, T­¬ng Nh­ dÞch). Ng÷ v¨n 10, tËp hai - SGK thÝ ®iÓm (Bé 2) Ban KHTN: - Bµi kh¸i qu¸t: 1 trang giÊy in khæ 17 x 24 kh«ng chia ®Ò môc, kh«ng cã tranh minh ho¹ vµ c©u hái h­íng dÉn häc bµi. - Bµi gi¶ng chÝnh: 3 bµi th¬: Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, Khuª o¸n, Hoµng H¹c l©u: Tªn t¸c phÈm (B»ng ch÷ H¸n, cã chó thÝch b»ng tiÕng ViÖt liªn sau), KÕt qu¶ cÇn ®¹t, TiÓu dÉn, V¨n b¶n (phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), Chó thÝch, §äc hiÓu, Ghi nhí, LuyÖn tËp. - Bµi ®äc thªm b¾t buéc: 2 bµi th¬: Xu©n hiÓu, Thu høng: Tªn t¸c phÈm, tiÓu dÉn, v¨n b¶n, chó thÝch, h­íng dÉn ®äc thªm. Tr×nh bµy thµnh mét phÇn riªng sau phÇn nh÷ng t¸c ph¶m gi¶ng chÝnh. * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: ghi râ dÞch gi¶ vµ xuÊt xø b¶n dÞch: Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); Khuª o¸n (T¶n §µ dÞch - Th¬ §­êng, TËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); Hoµng H¹c l©u (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ - Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi,
20. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 18 1987; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông dÞch - Th¬ §­êng, TËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi 1987); Xu©n hiÓu (B¶n dÞch thø nhÊt - T­¬ng Nh­, Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987; B¶n dÞch thø hai: NguyÔn ThÕ Nøc - Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); Thu høng (NguyÔn C«ng Trø dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987). ban KHXH vµ NV - Bµi kh¸i qu¸t: 1 trang giÊy in khæ 17 x 24 cì ch÷ nhá: Kh«ng chia ®Ò môc, kh«ng tranh minh ho¹, kh«ng c©u hái h­íng dÉn. - Bµi gi¶ng chÝnh: 4 bµi th¬: Hµnh lé nan, Xu©n väng, Hoµng H¹c l©u, Khuª o¸n: Tªn t¸c phÈm ( b»ng ch÷ H¸n, cã chó thÝch tiÕng ViÖt liÒn sau), KÕt qu¶ cÇn ®¹t, TiÓu dÉn, v¨n b¶n (phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), Chó thÝch, ®äc hiÓu, Ghi nhí, LuyÖn tËp. - Bµi ®äc thªm b¾t buéc: 3 bµi th¬: Xu©n hiÓu, Thu høng, Tú bµ hµnh: Tªn t¸c phÈm, tiÓu dÉn, c¨n b¶n, chó thÝch, h­íng dÉn ®äc thªm. Tr×nh bµy thµnh mét phÇn riªng biÖt sau 4 t¸c phÈm gi¶ng chÝnh. * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: ghi râ dÞch gi¶, xuÊt xø b¶n dÞch. Hµnh lé nan (Hoµng T¹o dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); Xu©n väng (T­¬ng Nh­ dÞch - tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); Hoµng H¹c l©u (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ - Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông dÞch - Th¬ §­êng, TËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi 1987); Khuª o¸n (T¶n §µ dÞch - Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); Xu©n hiÓu (B¶n dÞch thø nhÊt - T­¬ng Nh­, Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987; B¶n dÞch thø hai: NguyÔn ThÕ Nøc - Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); Thu høng (NguyÔn C«ng Trø dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987); Tú bµ hµnh ( Phan Huy VÞnh dÞch - Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987). 9. N¨m 2006: Ng÷ v¨n 10 (Ban c¬ b¶n) - Bµi kh¸i qu¸t: kh«ng cã. - Bµi gi¶ng chÝnh: Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, Thu høng: Tªn bµi häc (TiÕng ViÖt cã chó thÝch b»ng phiªn ©m ch÷ H¸n ngay liÒn sau), KÕt qu¶ cÇn ®¹t, TiÓu dÉn, V¨n b¶n (Phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), H­íng dÉn häc bµi, LuyÖn tËp. - Bµi ®äc thªm: Tªn t¸c phÈm (TiÕng ViÖt, cã chó thÝch b»ng phiªn ©m ch÷ H¸n), tiÓu dÉn, v¨n b¶n (phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), H­íng dÉn ®äc thªm. * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: ghi râ dÞch gi¶ vµ xuÊt xø b¶n dÞch: T¹i lÇu Hoµng H¹c tiÔn M¹nh H¹o Nhiªn ®i Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987), C¶m høng mïa thu (NguyÔn C«ng Trø dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987), LÇu Hoµng H¹c (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ - Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông dÞch - Th¬ §­êng, TËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi 1987), Nçi o¸n cña ng­êi phßng khuª (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ - Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987; B¶n dÞch thø hai: NguyÔn Kh¾c Phi, cã tham kh¶o b¶n dÞch cña TrÇn Träng San - Th¬ §­êng, QuyÓn I, B¾c §Èu, Sµi Gßn, 1966), Khe chim kªu (B¶n dÞch thø nhÊt: Ng« TÊt Tè, B¶n dÞch thø hai: T­¬ng Nh­).
21. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 19 Ng÷ v¨n 10: (N©ng cao) - Bµi kh¸i qu¸t: kh«ng cã. - Bµi gi¶ng chÝnh: Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, Thu høng, Tú bµ hµnh: Tªn bµi (B»ng TiÕng ViÖt, cã chó thÝch b»ng phiªn ©m ch÷ H¸n), kÕt qu¶ cÇn ®¹t, TiÓu dÉn, v¨n b¶n (Phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), h­íng dÉn häc bµi, bµi tËp n©ng cao, tri thøc ®äc - hiÓu, chó thÝch. - Bµi ®äc thªm: Khuª o¸n, Hoµng H¹c l©u, §iÓu minh gi¶n: Tªn bµi, tiÓu dÉn, v¨n b¶n (phiªn ©m, dÞch nghÜa, dÞch th¬), h­íng dÉn ®äc thªm. * §Æc ®iÓm b¶n dÞch: ghi râ dÞch gi¶ vµ xuÊt xø b¶n dÞch. T¹i lÇu Hoµng H¹c tiÔn M¹nh H¹o Nhiªn ®i Qu¶ng L¨ng (Ng« TÊt Tè dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987), C¶m høng mïa thu (NguyÔn C«ng Trø dÞch - Th¬ §­êng, tËp II, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987), Tú bµ hµnh (Phan Huy VÞnh, Th¬ §­êng, tËp hai, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987), Nçi o¸n cña ng­êi phßng khuª (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ - Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987; B¶n dÞch thø hai: NguyÔn Kh¾c Phi, cã tham kh¶o b¶n dÞch cña TrÇn Träng San - Th¬ §­êng, QuyÓn I, B¾c §Èu, Sµi Gßn, 1966), LÇu Hoµng H¹c (B¶n dÞch thø nhÊt: T¶n §µ - Th¬ §­êng, tËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi, 1987; B¶n dÞch thø hai: Kh­¬ng H÷u Dông dÞch - Th¬ §­êng, TËp I, Nxb V¨n häc, Hµ Néi 1987), Khe chim kªu (B¶n dÞch thø nhÊt: Ng« TÊt Tè, B¶n dÞch thø hai: T­¬ng Nh­). NhËn xÐt : - Bµi kh¸i qu¸t vÒ th¬ §­êng: ë ch­¬ng tr×nh cÊp hai, kh«ng cã nh­ng sang cÊp 3, ®· cã phÇn giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ th¬ §­êng. Nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kØ XX, bµi kh¸i qu¸t ®­îc viÕt riªng kh¸ dµi: 6 trang (N¨m 1993: V¨n häc 10, tËp hai, ban KHTN vµ Ban KHTN - KT), thËm chÝ 10 trang giÊy in khæ 14,5 x 20,5 (N¨m 1997: V¨n häc 10, tËp hai, Ban KHXH) vµ ®­îc gi¸o viªn gi¶ng thµnh mét phÇn riªng. - Bé SGK thÝ ®iÓm vµ Bé SGK míi (c¬ b¶n vµ n©ng cao) ®· cã sù thay ®æi: chuyÓn c¸c tri thøc c«ng cô sang phÇn Tri thøc ®äc hiÓu. PhÇn nµy sÏ kh«ng gi¶ng trªn líp mµ ®Ó HS tham kh¶o trong qu¸ tr×nh häc bµi, cho GV vËn dông trong qu¸ tr×nh gi¶ng bµi trªn líp. C¸ch lµm nµy nh»m h¹n chÕ thêi gian gi¶ng nh÷ng kiÕn thøc qu¸ chung chung, kh«ng hiÖu qu¶. Thay vµo ®ã, dïng tri thøc ®Ó hiÓu v¨n b¶n t¸c phÈm lµ mét viÖc lµm ®¸p øng quan ®iÓm d¹y häc tÝch cùc: HS chñ ®éng, s¸ng t¹o t×m ra néi dung theo gîi ý cña SGK vµ GV. - C¸ch tr×nh bµy dÞch gi¶ vµ xuÊt xø b¶n dÞch: - Nh÷ng bé SGK in tr­íc n¨m 2000: HÇu hÕt kh«ng cã bé s¸ch nµo trän vÑn 100% ®Òu in dÞch gi¶ vµ xuÊt xø trong bµi. Bé SGK in sau n¨m 2000: In râ dÞch gi¶, xuÊt xø b¶n dÞch ë tÊt c¶ c¸c bµi. - VÒ tr×nh tù giíi thiÖu c¸c t¸c gi¶: c¬ b¶n tu©n theo ®óng thêi ®iÓm sèng cña c¸c t¸c gi¶, xÕp theo. Vai trß cña c¸c t¸c gi¶ ®èi víi §­êng thi: M¹nh H¹o Nhiªn, V­¬ng Duy, V­¬ng X­¬ng Linh, Lý B¹ch, §ç Phñ, B¹ch C­ DÞ. ë cÊp THCS häc Lý B¹ch, §ç Phñ, H¹ Tri Ch­¬ng, Tr­¬ng KÕ. Lªn THPT, tiÕp tôc gi¶ng thªm th¬ Lý B¹ch, §ç Phñ, gi¶ng B¹ch C­ DÞ, V­¬ng Duy, M¹nh H¹o Nhiªn.
22. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 20 - VÒ tr×nh tù giíi thiÖu t¸c phÈm: Nh÷ng t¸c phÈm ®­îc ®­a vµo ch­¬ng tr×nh NVPT b¸m s¸t nguyªn t¾c: DÔ tr­íc, khã sau; tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p. HÇu hÕt c¸c t¸c phÈm giíi thiÖu ë cÊp 2 cã néi dung t­ t­ëng dÔ hiÓu, kh«ng phøc t¹p ë khÝa c¹nh nghÖ thuËt. Nh­ng lªn cÊp 3, nh÷ng t¸c phÈm ®­a vµo ch­¬ng tr×nh ®Òu lµ t¸c phÈm ®­îc ®¸nh gi¸ cao vÒ ph­¬ng diÖn h×nh thøc nghÖ thuËt. Víi nh÷ng kiÕn thøc v¨n häc sö vµ Lý luËn v¨n häc ®­îc trang bÞ, lóc nµy HS míi cã c«ng cô c¶m thô ý nghÜa t¸c phÈm. C¸ch lùa chän nµy thÓ hiÖn tÝnh khoa häc vµ s­ ph¹m cña nh÷ng ng­ßi biªn so¹n néi dung §­êng thi. - SGK tõ líp 6 - 12 tõ 1989 ®Õn 2007: tr­íc 2001, ch­¬ng tr×nh THCS d¹y §­êng thi ë líp 9, sau 2001 (thay s¸ch), ch­¬ng tr×nh THCS d¹y §­êng thi ë líp 7; ch­¬ng tr×nh THPT vÉn d¹y §­êng thi ë líp 10. B¶ng thèng kª t¸c gi¶ - t¸c phÈm §­êng thi trong SGK líp 10 THPT: Tæng Tæng N¨m T¸c gi¶ (sè t¸c phÈm ®­îc chän) sè t¸c sè t¸c gi¶ phÈm B¶n 1 Lý B¹ch (2), §ç Phñ (1), B¹ch C­ DÞ (1), Th«i H¹o (1) 4 5 1990 B¶n 2 Lý B¹ch (2), §ç Phñ (2), B¹ch C­ DÞ (1), Th«i H¹o (1) 4 6 1993 Lý B¹ch (2), §ç Phñ (3), B¹ch C­ DÞ (1), Th«i H¹o (1) 4 7 2000 Lý B¹ch (2), §ç Phñ (2), B¹ch C­ DÞ (1), Th«i H¹o (1) 4 6 ThÝ ®iÓm Lý B¹ch (2), §ç Phñ (2), B¹ch C­ DÞ (1), V­¬ng X­¬ng 6 8 Bé 1 Linh (1), Th«i H¹o (1), V­¬ng Duy (1- §iÓu minh gi¶n) 2003 ThÝ ®iÓm Lý B¹ch (2), §ç Phñ (2), B¹ch C­ DÞ (1), V­¬ng X­¬ng 6 8 Bé 2 Linh (1), Th«i H¹o (1), M¹nh H¹o Nhiªn (1- Xu©n hiÓu) C¬ Lý B¹ch (1), §ç Phñ (1), Th«i H¹o (1), V­¬ng X­¬ng 5 5 b¶n Linh (1), V­¬ng Duy (1) 2006 N©ng Lý B¹ch (1), §ç Phñ (1), Th«i H¹o (1), V­¬ng X­¬ng 6 6 cao Linh (1- Khuª o¸n), V­¬ng Duy (1), B¹ch C­ DÞ (1)
23. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 21 B¶ng thèng kª t¸c gi¶ - t¸c phÈm §­êng thi ®­îc chän vµo gi¶ng d¹y ë tr­êng phæ th«ng tõ 1989 - 2007: T¸c gi¶ T¸c phÈm / sè lÇn ®­îc chän vµo SGK 1. §¨ng cao / 4 lÇn 2. Giang b¹n ®éc bé tÇm hoa / 1 lÇn 3. Mao èc vÞ thu phong së ph¸ ca / 3 lÇn 1. §ç Phñ 4. Th¹ch Hµo l¹i / 2 lÇn 5. Thu høng / 9 lÇn 6. TuyÖt có (chïm th¬ 4 bµi) / 1 lÇn 7. TuyÖt có (chïm th¬ 6 bµi) / 1 lÇn 8. Xu©n väng / 2 lÇn 9. N¨m s¾p hÕt / 1 lÇn 10. Hµnh lé nan / 4 lÇn 11. Hoµng H¹c l©u tèng MHN chi Qu¶ng L¨ng / 9 lÇn 12. T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh / 4 lÇn 2. Lý B¹ch 13. Th¸i liªn khóc / 2 lÇn 14. Thu Phè ca / 1 lÇn 15. TÜnh d¹ tø / 3 lÇn 16. Väng L­ S¬n béc bè / 3 lÇn 17. §«i Ðn rêi nhau (Song yÕn li) / 1 lÇn 3. Th«i H¹o 18. Hoµng H¹c l©u / 12 lÇn 4. V­¬ng X­¬ng Linh 19. Khuª o¸n / 5 lÇn 5. M¹nh H¹o Nhiªn 20. Xu©n hiÓu / 2 lÇn 6. B¹ch C­ DÞ 21. Tú bµ hµnh / 8 lÇn 7. V­¬ng Duy 22. §iÓu minh gi¶n / 4 lÇn 8. Tr­¬ng KÕ 23. Phong KiÒu d¹ b¹c / 1 lÇn 9. H¹ Tri Ch­¬ng 24. Håi h­¬ng ngÉu th­ / 1 lÇn Céng: 9 t¸c gi¶, 24 bµi ®­îc chän, trong ®ã §ç Phñ: 9 bµi, Lý B¹ch: 8 bµi, cßn l¹i mçi t¸c gi¶ 1 bµi. NhËn xÐt: Cã nh÷ng t¸c phÈm vÉn ®­îc gi÷ nguyªn ®Ó gi¶ng d¹y, ph¶n ¸nh qua tÇn sè xuÊt hiÖn cña c¸c t¸c phÈm nµy rÊt cao: Hoµng H¹c l©u (12 lÇn), Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o
24. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 22 Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, Thu høng (9 lÇn), Tú bµ hµnh (8 lÇn), §¨ng cao (4 lÇn). Bªn c¹nh ®ã, chóng ta thÊy xuÊt hiÖn mét sè t¸c phÈm kh¸c nh­: Phong KiÒu d¹ b¹c, Håi h­¬ng ngÉu th­ (Líp 7, SGK thÝ ®iÓm biªn so¹n theo ch­¬ng tr×nh thay s¸ch ®­îc Bé GD - §T ban hµnh t¹i QuyÕt ®Þnh 2434/Q§?BGD vµ §T - THPT); Khuª o¸n, Xu©n hiÓu, Xu©n väng (Ng÷ v¨n líp 10, tËp hai, biªn so¹n theo ch­¬ng tr×nh thÝ ®iÓm THPT ®­îc Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 47/2002/Q§- BGD&§T ngµy 19/11/2002 cña Bé tr­ëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o). C¸c t¸c phÈm ®ang tõ gi¶ng chÝnh chuyÓn sang ®äc thªm; hoÆc ng­îc l¹i. Cô thÓ: + Mao èc vÞ thu phong së ph¸ ca: N¨m 1989: §äc chÝnh; N¨m 1990: §äc thªm; n¨m 2001: gi¶ng chÝnh. + Hoµng H¹c l©u: N¨m 1990: §äc thªm; N¨m 1993: Gi¶ng chÝnh + Tú bµ hµnh: N¨m 1990: gi¶ng chÝnh, N¨m 1993, n¨m 1997: §äc thªm (Ban KHTN), n¨m 1995 vÒ sau: gi¶ng chÝnh. Cã thÓ Lý gi¶i hiÖn t­îng nµy lµ do n¨m 1995 tuyÓn nhiÒu t¸c phÈm cña §ç Phñ ng¾n gän h¬n (Giang b¹n ®éc bé tÇm hoa, 2 bµi TuyÖt có), do ®ã, Mao èc vÞ thu phong së ph¸ ca chuyÓn sang phÇn néi dung ®äc thªm cho HS tham kh¶o. Nh­ng sang n¨m 2001, tinh tuyÓn l¹i, ®©y lµ t¸c phÈm tiªu biÓu cho phong c¸ch hiÖn thùc cña th¬ §ç Phñ kh¶ dÜ nhÊt, kh«ng phøc t¹p vÒ nghÖ thuËt, phï hîp víi tr×nh ®é cña HS líp 7. Víi tr­êng hîp bµi Hoµng H¹c l©u, giai ®o¹n ®Çu cã thÓ theo ý cña ng­êi biªn so¹n, bµi th¬ khã vÒ nghÖ thuËt, qu¸ søc ®èi víi HS nªn chØ xÕp vµo néi dung ®äc thªm. VÒ sau, nhËn thÊy ®©y lµ mét hiÖn t­îng tiªu biÓu cho sù ®éc ®¸o hiÕm cã trong §­êng thi, ng­êi biªn so¹n ®· ®­a t¸c phÈm vµo néi dung gi¶ng chÝnh vµ kh«ng thay ®æi vÞ trÝ cña nã trong suèt thêi gian dµi vÒ sau nµy. Riªng Tú bµ hµnh, mét t¸c phÈm xuÊt s¾c vÒ néi dung t­ t­ëng lÉn bót ph¸p nghÖ thuËt, b¶n dÞch còng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét trong sè dÞch phÈm ®Æc s¾c nhÊt nªn ®­îc ®­a vµo d¹y chÝnh ngay tõ ®Çu. Tuy nhiªn, dung l­îng qu¸ dµi, ng­êi biªn so¹n chØ trÝch gi¶ng ®o¹n miªu t¶ tiÕng ®µn lÇn thø hai cña ng­êi ca n÷. §èi víi ban KHTN, t¸c phÈm ®­îc dµnh vµo môc ®äc thªm, tr¸nh sù qu¸ t¶i vÒ kiÕn thøc ®èi víi HS. Cã nh÷ng t¸c phÈm chØ xuÊt hiÖn mét lÇn, kh«ng lÆp l¹i ë c¸c n¨m thay s¸ch sau ®ã: Song yÕn li (Lý B¹ch), N¨m s¾p hÕt (§ç Phñ). L¹i cã tr­êng hîp t¨ng sè l­îng bµi, xuÊt hiÖn mét sè bµi míi: + Ch­¬ng tr×nh THCS: Phong KiÒu d¹ b¹c, Håi h­¬ng ngÉu th­ + Ch­¬ng tr×nh THPT: Xu©n hiÓu, Xu©n väng, §iÓu minh gi¶n.
25. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 23 B¶ng thèng kª t¸c phÈm - t¸c gi¶ nguyªn t¸c vµ dÞch gi¶: STT T¸c phÈm - t¸c gi¶ nguyªn t¸c DÞch gi¶ 1 §¨ng cao (§ç Phñ) Nam Tr©n 2 §iÓu minh gi¶n (V­¬ng Duy) Ng« TÊt Tè; T­¬ng Nh­ 2 Giang b¹n ®éc bé tÇm hoa (§ç Phñ) N.K.P N.K.P (V¨n häc 9, tËp hai, N¨m 1995); 3 Hµnh lé nan (Lý B¹ch) Hoµng T¹o (Ng÷ v¨n 10, tËp hai, SGK thÝ ®iÓm - Bé 2 - Ban KHXH vµ NV, n¨m 2003) 4 Hoµng H¹c l©u (Th«i HiÖu) T¶n §µ, Kh­¬ng H÷u Dông Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn Ng« TÊt Tè 5 chi Qu¶ng L¨ng (Lý B¹ch) 6 Håi h­¬ng ngÉu th­ (H¹ Tri Ch­¬ng) Ph¹m SÜ VÜ, TrÇn Träng San 7 Khuª o¸n (V­¬ng X­¬ng Linh) T¶n §µ, NguyÔn Kh¾c Phi Mao èc vÞ thu phong së ph¸ ca Kh­¬ng H÷u Dông 8 (§ç Phñ) 9 Phong KiÒu d¹ b¹c (Tr­¬ng KÕ) T¶n §µ T­¬ng Nh­ (V¨n häc 10, tËp hai, n¨m 1990); 10 T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh (Lý B¹ch) N.K.P (V¨n häc 10, tËp hai, Ban KHXH n¨m 1997 vµ V¨n häc 10, tËp hai, n¨m 2000) 11 Th¹ch Hµo l¹i (§ç Phñ) Kh­¬ng H÷u Dông 12 Th¸i liªn khóc (Lý B¹ch) T¶n §µ 13 Thu høng (§ç Phñ) NguyÔn C«ng Trø 14 Thu Phè ca (Lý B¹ch) N.K.P Phan Huy Thùc 15 Tú bµ hµnh (B¹ch C­ DÞ) Nh­ng trong SGK V¨n häc 10, tËp 2, n¨m 1990 l¹i chó thÝch lµ Phan Huy VÞnh. 16 TÜnh d¹ tø (Lý B¹ch) T­¬ng Nh­ 17 TuyÖt có (chïm th¬ 4 bµi) (§ç Phñ) T¶n §µ, T­¬ng Nh­ 18 TuyÖt có (chïm th¬ 6 bµi) (§ç Phñ) Kh­¬ng H÷u Dông 19 Väng L­ S¬n béc bè (Lý B¹ch) T­¬ng Nh­ 20 Xu©n hiÓu (M¹nh H¹o Nhiªn) T­¬ng Nh­, NguyÔn ThÕ Nøc 21 Xu©n väng (§ç Phñ) T­¬ng Nh­ 22 N¨m s¾p hÕt (§ç Phñ) Kh­¬ng H÷u Dông 23 §«i Ðn rêi nhau (Lý B¹ch) T¶n §µ NhËn xÐt: ViÖc dÞch th¬ §­êng kh«ng chØ bã hÑp trong ph¹m vi nh÷ng dÞch gi¶ võa kÓ trªn, tuy nhiªn, viÖc lùa chän b¶n dÞch cña c¸c t¸c gi¶ ®ã ®Ó giíi thiÖu trong ch­¬ng tr×nh häc lµ mét
26. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 24 sù c©n nh¾c kÜ l­ìng, 24 t¸c phÈm víi 12 dÞch gi¶. Chóng ta thÊy næi lªn nh÷ng g­¬ng mÆt tiªu biÓu: T­¬ng Nh­ (dÞch 7/24 bµi), T¶n §µ (dÞch 6/21 bµi), Kh­¬ng H÷u Dông (dÞch 5/21 bµi). Ngoµi ra lµ c¸c t¸c gi¶ kh¸c. §iÒu ®ã chøng tá chÊt l­îng c¸c b¶n dÞch cña c¸c t¸c gi¶ trªn ®¸ng tin cËy. Kh«ng nh÷ng ®¶m b¶o ®­îc t­¬ng ®èi vÒ yªu cÇu tÝn, ®¹t, nh· mµ cßn cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt. Nh÷ng ®iÓm míi trong bé SGK thÝ ®iÓm ®­îc biªn so¹n ®Çu thÕ kØ XXI: - Ng÷ v¨n 7 n¨m 2001: bé SGK duy nhÊt chó ý mét c¸ch cÈn träng vµ ®Çy ®ñ viÖc gi¶i thÝch nghÜa cña tõng tõ H¸n ViÖt ë cuèi mçi ch©n trang s¸ch. - Ng÷ v¨n 10 thÝ ®iÓm (Bé 1 vµ Bé 2) tr×nh bµy: Nh÷ng néi dung vµ ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt cña th¬ §­êng ®­îc xÕp vµo phÇn tri thøc ®äc hiÓu (Tr×nh bµy c« ®äng h¬n, ®©y lµ néi dung HS tù t×m hiÓu ë nhµ tr­íc, phôc vô cho so¹n bµi). - ë nh÷ng bé SGK míi chØnh söa tõ n¨m 2001 l¹i nay, ®Çu mçi bµi ®äc hiÓu, cã thªm mét phÇn míi ®ã lµ “KÕt qu¶ cÇn ®¹t” hÖ thèng nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu trong t¸c phÈm mµ HS cÇn n¾m v÷ng sau khi häc xong. NhËn xÐt vÒ sè l­îng xuÊt hiÖn cña c¸c t¸c phÈm: Theo kh¶o s¸t c¸c bé SGK sau mçi ®ît chØnh lý, chóng t«i nhËn thÊy cã nh÷ng t¸c phÈm ®­îc bít ®i, bªn c¹nh ®ã, vÉn thªm vµo mét sè t¸c phÈm míi. Tuy vËy, víi nh÷ng t¸c gi¶ ­u tó, lµm nªn g­¬ng m¨t §­êng thi (Lý B¹ch, §ç Phñ, B¹ch C­ DÞ, Th«i HiÖu), ch­¬ng tr×nh vÉn gi÷ l¹i c¸c t¸c phÈm tiªu biÓu ®Ó chän gi¶ng. Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng, T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh (Lý B¹ch), Thu høng, §¨ng cao (§ç Phñ), Tú bµ hµnh (B¹ch C­ DÞ), Hoµng H¹c l©u (Th«i HiÖu). NhËn xÐt c¸ch s¾p xÕp tr×nh tù t¸c phÈm. Nh÷ng ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ vÊn ®Ò lùa chän t¸c phÈm gi¶ng d¹y ë tõng líp häc: Cã 9 bµi th¬ cña §ç Phñ, 8 bµi th¬ cña Lý B¹ch, 1 bµi cña H¹ Tri Ch­¬ng, 1 bµi cña V­¬ng X­¬ng Linh, 1 bµi cña M¹nh H¹o Nhiªn, 1 bµi cña Tr­¬ng KÕ. Ban ®Çu, ch­¬ng tr×nh cÊp hai (líp 9) gi¶ng víi sè l­îng t¸c phÈm nhiÒu: N¨m 1989 cã 8 bµi, n¨m 1995 cã 10 bµi. §iÒu ®Æc biÖt tÊt c¶ c¸c t¸c phÈm ®ã ®Òu lµ th¬ cña Lý B¹ch vµ §ç Phñ. Sau khi thay s¸ch vµo n¨m 2001, chuyÓn néi dung §­êng thi xuèng líp 7 cßn 5 t¸c phÈm vµ gi¶m bít sè bµi cña Lý B¹ch vµ §ç Phñ (mçi t¸c gi¶ cßn giíi thiÖu 2 bµi), thªm 2 t¸c gi¶: H¹ Tri Ch­¬ng vµ Tr­¬ng KÕ. Ch­¬ng tr×nh líp 10 (THPT) cã sù thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ, n¨m 1990 cã 5 bµi, n¨m 1993: cã 7 bµi, n¨m 1995: cã 6 bµi, n¨m 1997: cã 7 bµi, n¨m 2000: cã 6 bµi vµ n¨m 2000: cã 8 bµi. Ch­¬ng tr×nh thÝ ®iÓm n¨m 2003: giíi thiÖu thªm Xu©n väng, Khuª o¸n, §iÓu minh gi¶n.
27. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 25 ► tiÕp nhËn Phong kiÒu d¹ b¹c t¹i ViÖt Nam 1. Sù xuÊt hiÖn cña Phong KiÒu d¹ b¹c t¹i ViÖt Nam: GS. KiÒu Thu Ho¹ch nhËn xÐt r»ng: “Trong lÞch sö v¨n häc thËt hiÕm cã tr­êng hîp nµo nh­ bµi th¬ Phong KiÒu d¹ b¹c cña Tr­¬ng KÕ, ch¼ng nh÷ng g©y x«n xao d­ luËn ë n­íc Nam ta, mµ còng tõng g©y x«n xao d­ luËn c¶ ngµn ®êi nay t¹i chÝnh n¬i nã sinh ra.” ë Trung Quèc, Phong KiÒu d¹ b¹c n»m trong 61 bµi cæ thi mµ häc sinh tiÓu häc ë Trung Quèc b¾t buéc ph¶i häc. T¸c phÈm nµy ®· trë thµnh nguån thi liÖu ®­îc nhiÒu nhµ th¬ tiÕp nhËn vµ t¸i t¹o sö dông, t¹o nªn nhiÒu thi phÈm næi tiÕng. H¬n thÕ n÷a, víi chïa Hµn Sơn cïng bµi th¬ cña Tr­¬ng KÕ, thµnh phè T« Ch©u ®· trë thµnh thµnh phè du lÞch thu hót nhiÒu du kh¸ch. §©y còng chÝnh lµ c«ng lao cña Tr­¬ng KÕ ®èi víi sinh ho¹t v¨n ho¸ tinh thÇn cña nh©n d©n Trung Quèc. ë ViÖt Nam, Phong KiÒu d¹ b¹c thùc sù kh¼ng ®Þnh ®­îc vÞ trÝ cña m×nh, ®óng nh­ Wolfgang Iser nãi “T¸c phÈm v¨n häc cã ¶nh h­ëng nhÊt lµ t¸c phÈm kh¬i dËy ®­îc c¸i ý thøc phª b×nh míi mÎ trong ng­êi ®äc, liªn quan ®Õn c¸c m· vµ tÇm ®ãn ®îi riªng cña anh ta”. T¸c phÈm nµy ®· ®­îc tiÕp nhËn réng r·i, trë thµnh mèi quan t©m th­êng xuyªn cña giíi phª b×nh, nghiªn cøu ë n­íc ta. Cho ®Õn nay, chóng ta ®· biÕt Phong KiÒu d¹ b¹c ®­îc dÞch ra ch÷ N«m: + B¶n ch÷ N«m §­êng thi quèc ©m, ký hiÖu AB. 172: Qu¹ kªu tr¨ng lÆn s­¬ng lång Phong s«ng löa c¸ m¾t tr«ng thªm buån Thµnh T« chïa v¼ng tiÕng chu«ng ThuyÒn ®µ ®ç bÕn t­ëng cßn nöa ®ªm. + B¶n ch÷ N«m §­êng thi tuyÖt có diÔn ca, ký hiÖu A.2814: Qu¹ kªu tr¨ng lÆn s­¬ng lång S«ng phong chµi löa m¾t tr«ng thªm buån Thµnh T« chïa v¼ng tiÕng chu«ng ThuyÒn ai ®ç bÕn t­ëng cßn nöa ®ªm. Trang 49, sè 4/1949 cña TiÓu thuyÕt thø b¶y, bµi th¬ Phong KiÒu d¹ b¹c còng ®­îc mét dÞch gi¶ h¶i ngo¹i lµ TCHYA tham gia dÞch: Qu¹ kªu tr¨ng xÕ s­¬ng tu«n, Löa chµi c©y bÕn ®èi buån n»m khan Thµnh C« T«, miÕu Hµn San Nöa ®ªm chu«ng v¼ng tiÕng sang thuyÒn ng­êi. §©y còng chÝnh lµ b¶n dÞch quèc ng÷ t×m thÊy sím nhÊt ë t¹i thêi ®iÓm nµy. VÒ sau, cïng víi sù ph¸t triÓn cña phong trµo dÞch thuËt, t¸c phÈm ®· dµnh ®­îc sù quan t©m cña nhiÒu dÞch gi¶. T¸c phÈm cã mÆt hÇu nh­ trªn tÊt c¶ c¸c tuyÓn tËp, tõ “nhÊt b¸ch thñ”, “tam b¸ch thñ”, ®Õn tñ s¸ch gia ®×nh cña nh÷ng ng­êi yªu th¬ §­êng.
28. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 26 T¹i ViÖt Nam, kh¶o s¸t trong c¸c tuyÓn tËp, chóng t«i ®· t×m ®­îc 15 b¶n dÞch kh¸c nhau, trong ®ã cã nhiÒu b¶n dÞch ®­îc tuyÓn chän trong nhiÒu tuyÓn tËp; ®ã lµ ch­a kÓ ®Õn c¸c b¶n dÞch ®· t×m thÊy trong T¹p chÝ Tri t©n, TiÓu thuyÕt thø b¶y, T¹p chÝ V¹n H¹nh, T¹p chÝ H¸n N«m mµ chóng t«i ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t ë trªn. Ngoµi ra, hiÖn nay víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña internet, Phong KiÒu d¹ b¹c ®ang tiÕp tôc thu hót ®­îc sù chó ý cña ®éc gi¶, c¸c nhµ nghiªn cøu vµ phª b×nh. §· cã nhiÒu b¶n dÞch, nhiÒu bµi nghiªn cøu, nhiÒu tranh luËn vÒ v¨n b¶n t¸c phÈm Phong KiÒu d¹ b¹c cña c¸c t¸c gi¶ tõ B¾c chÝ Nam. 2. TiÕp nhËn Phong KiÒu d¹ b¹c tại Việt Nam: 2.1. DÞch thuËt: Qua kh¶o s¸t c¸c b¶n dÞch, chóng t«i nhËn thÊy r»ng, sè l­îng b¶n dÞch gi÷ nguyªn thÓ lo¹i nhiÒu h¬n sè l­îng b¶n dÞch biÕn thÓ mµ cô thÓ ë ®©y lµ thÓ lôc b¸t. Tuy nhiªn ®­îc ®¸nh gi¸ cao h¬n vÉn lµ c¸c b¶n dÞch theo thÓ lôc b¸t. Nh÷ng tranh luËn ®· diÔn ra xoay quanh vÊn ®Ò v¨n b¶n t¸c phÈm, ®Æc biÖt lµ trong c©u: “D¹ b¸n chung thanh ®¸o kh¸ch thuyÒn”. §· cã rÊt nhiÒu c¸ch dÞch kh¸c nhau vÒ c©u th¬ nµy: ng­êi th× dÞch Nöa ®ªm nghe tiÕng chu«ng chïa Han San (KD), ng­êi th× dÞch TiÕng chu«ng ®­a ®Õn bÕn ®ß canh khuya (Ng« TÊt Tè). Cã thÓ kÓ thªm: Tr­¬ng §×nh TÝn dÞch: Nöa ®ªm nghe v¼ng tiÕng chu«ng §Õn thuyÒn c« kh¸ch ngåi buån nhí ai? TrÇn Träng San dÞch: §ªm C« - T« v¼ng tiÕng chu«ng Chïa Hµn - San ®Õn thuyÒn s«ng Phong - KiÒu? v.v 2.2. Nghiªn cøu - phª b×nh: ë Trung Quèc, cuéc tranh luËn vÒ bµi th¬ nµy næi lªn khi ¢u D­¬ng Tu viÕt trong s¸ch Lôc nhÊt thi tho¹i: “Có t¾c giai hÜ, k× nh­ tam canh, bÊt thÞ ®¶ chung th×” (C©u th¬ thËt lµ hay vËy, thÕ nh­ng nöa ®ªm kh«ng ph¶i lµ lóc thØnh chu«ng). Cïng víi ®ã lµ hiÖn t­îng ®Þa danh ho¸ mét sè tõ ng÷ bµi th¬, r»ng cã hay kh«ng nh÷ng ®Þa danh: Giang Phong, Ng­ Háa, SÇu Miªn, ¤ §Ò? Hay “c©y phong” hay “c©y « b¸ch”? N¨m 1966, trong sè 12 cña T¹p chÝ V¹n H¹nh, TrÇn Thanh §¹m víi bµi Chïa Hµn S¬n víi bµi th¬ Phong KiÒu d¹ b¹c cña Tr­¬ng KÕ ®· chØ râ ®­îc mèi quan hÖ cña bµi th¬ víi nh÷ng t­ t­ëng PhËt häc cïng sù ¶nh h­ëng cña bµi th¬ ®èi víi nÒn v¨n ho¸ Trung Quèc. T¸c gi¶ TrÇn Tranh §¹m cho r»ng, Tr­¬ng KÕ ®· cã sù nhÇm lÉn gi÷a c©y phong vµ c©y « b¸ch. «ng dÉn ra nhiÒu s¸ch, trong ®ã cã chó gi¶i cña häc gi¶ V­¬ng §oan Lý, ®êi Thanh: “MiÒn Giang Nam, hai bªn bê s«ng ®Òu trång c©y « b¸ch, tiÕt thu s­¬ng mãc l¹ lïng, l¸ c©y ®á rùc mét mµu thu nhuém huyÕt rÊt nªn th¬, ®Ñp m¾t. V× vËy thi nh©n bÌn nhËn lÇm ra c©y phong, kh«ng biÕt r»ng c©y phong chØ ­a mäc t¹i miÒn nói gß cao r¸o, tÝnh chÊt cña nã rÊt kÞ sù Èm thÊp, kh«ng thÓ trång ë bªn s«ng mµ sinh tr­ëng ®­îc. Bµi th¬ nµy
29. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 27 hai ch÷ giang phong kh«ng khái nhËn lÇm vËy.” TrÇn Thanh §¹m còng dÉn ra lêi nhËn xÐt cña V­¬ng §oan Lý: Bµi th¬ nµy rÊt lµm kho¸i tr¸ ng­êi ®äc, nh­ng luËn ®Õn khu«n phÐp chÆt chÏ cña thi luËt, kh«ng khái cã ®iÓm s¬ hë? C©u vµo ®Ò kh«ng nãi râ nguyªn nh©n ghÐ bÕn Phong KiÒu ®ªm ®ã, vËy th× c©u thõa ®Ò gåm ba ch÷ “®èi sÇu miªn” kh«ng chØ râ ®­îc ai ®èi c¶nh mµ sÇu, ai ®eo sÇu mµ ngñ?” §Ó gi¶i ®¸p ®iÒu ®ã, TrÇn Thanh §¹m trÝch dÉn: + §­êng thi chó gi¶i chÐp: “SÇu Miªn th¹ch t¹i Phong KiÒu chi t©y, cè Tr­¬ng thi thùc h÷u xuÊt xø” (PhiÕn ®¸ SÇu Miªn t¹i phÝa t©y Phong KiÒu, v× vËy th¬ cña Tr­¬ng KÕ qu¶ cã xuÊt xø). + S¸ch Dù chÝ chÐp: “Ng« huyÖn t©y h÷u cung uyÓn, cÇm ®µi, H­ëng §iÖp lang, SÇu Miªn ®×nh ” (PhÝa t©y Ng« huyÖn cã cung ®iÖn, v­ên ngù cÇm ®µi, hµnh lang H­ëng §iÖp, ®×nh SÇu Miªn ). + Ng« QuËn ChÝ chÐp: “B×nh Giang thµnh, t©y Linh Nham s¬n, Ng« V­¬ng biÖt uyÓn t¹i yªn, h÷u Qu¸n Nhai cung, SÇu Miªn th¹ch.” (Nói Linh Nham ë phÝa t©y thµnh B×nh Giang, v­ên ngù cña Ng« V­¬ng t¹i ®ã, cã cung Qu¸n Nhai, ®¸ SÇu Miªn). * * * C¸c s¸ch trªn ®Òu cho r»ng SÇu Miªn lµ tªn phiÕn ®¸, lÊy nghÜa mèi sÇu d»ng dÆc. ThuyÕt nµy ®­îc L©m Ng÷ §­êng ph©n tÝch vµ c«ng nhËn. ¤ng viÕt bµi kh¶o luËn vÒ th¬ Phong KiÒu b»ng Anh ng÷ ®¨ng trªn mét tê b¸o lín t¹i N÷u ¦íc. Vµ víi ý nµy, TrÇn Thanh §¹m muèn kh¼ng ®Þnh “sÇu miªn” chÝnh lµ mèi sÇu dµi, chø kh«ng ph¶i lµ giÊc ngñ sÇu. §Ó viÖn chøng cho ®iÒu nµy, «ng cã dÉn c©u th¬ “thö hËn miªn miªn v« tuyÖt kú” (HËn nµy d»ng dÆc mu«n ®êi kh«n ngu«i) trong bµi Tr­êng hËn ca, vµ cho r»ng, “tõ sÇu miªn lµ mèi sÇu d»ng dÆc ®Õn sÇu miªn lµ giÊc ngñ sÇu, hoÆc v× sao ®i, chÐp l¹i mµ thµnh sai biÖt. HoÆc ng­êi x­a hay m­în ch÷ ®ång ©m ®Ó thay thÕ mét ch÷ kh¸c tù thÓ vµ nghÜa, tr­êng hîp sau th­êng thÊy trong c¸c lo¹i cæ v¨n cña Tµu. §iÒu ®ã ta kh«ng lÊy g× lµm l¹”. T¸c gi¶ bµi b¸o nµy còng ®­a ra viÖc B¸t B¸ cho r»ng bµi th¬ cña Tr­¬ng KÕ dïng thÓ tØ, nã gi¸n tiÕp bãng bÈy nãi lªn t×nh h×nh bi ®¸t thêi ®ã. Vµ còng nhÊn m¹nh thªm, ®©y cã thÓ xem lµ mét t­ trµo míi xuÊt hiÖn trong thi ca ®êi Trung V·n §­êng, chuyªn vÒ tuyÖt thi, c©u thø ba bao giê còng lµ chñ thÓ. Nã u ¸o, uyÓn chuyÓn, biÕn ho¸ v« cïng, lµm cho ta khi ®äc hÕt c©u th¬ mµ d­ ©m vÉn cßn nghe vang m·i. ¤ng nµy còng ®­a ra c©u hái “ngñ råi sao cßn c¶m thÊy sÇu, ngñ råi sao cßn ®Ó ý nghe thÊy håi chu«ng chïa Hµn San ®­a ®Õn con thuyÒn khuya kho¾t?” T¸c gi¶ TrÇn Thanh §¹m nhËn xÐt r»ng: “X­a nay, chó thÝch c©u thõa ®Ò bµi th¬ Phong KiÒu ®ã, ng­êi ta ®Òu viÕt: Löa chµi ¸nh lªn c©y phong bªn bê s«ng råi chiÕu vµo khoang thuyÒn lµ nh÷ng yÕu tè t¹o thµnh giÊc ngñ sÇu buån. Chó thÝch nh­ vËy cã lÏ kh«ng ®óng víi ngo¹i c¶nh ¶nh h­ëng lín lao ®Õn nh÷ng xao xuyÕn, nh÷ng rung c¶m d¹t dµo cña dßng t­ trµo ®­¬ng d©ng lªn trong lßng Tr­¬ng KÕ khi ®ã VËy th× nh÷ng ®èm löa chµi tinh tinh lÐo lÐt trªn mÆt con s«ng mªnh m«ng kia, cã ®ñ søc s¸ng ®Ó soi vµo nh÷ng c©y phong vµ ph¶n chiÕu vµo thuyÒn kh¸ch? ¤ng kh¼ng ®Þnh: “Sù nhËn ®Þnh trong nh÷ng lêi chó thÝch ®ã lµ kÐm thiÕt thùc. Nh÷ng tiÕng r× rµo ©m thÇm ®éc ®iÖu cña l¸ phong vµng óa ®ang bÞ giã thæi víi nh÷ng ®èm löa tinh tinh leo lÐt ©m thÇm trªn mÆt n­íc tr«i ªm ¶ lµ
30. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 28 nh÷ng ®èi t­îng khÝch ®éng ngän trµo lßng ®­¬ng lªn xuèng nh­ vò b·o cña mét thi nh©n u hoµi bao niÒm t©m sù ” NÕu nh­ TrÇn Thanh §¹m tr¨n trë víi vÊn ®Ò cña hai ch÷ “sÇu miªn” th× NguyÔn DËu trªn tuÇn b¸o V¨n nghÖ sè 28/1992 víi §«i ®iÒu th©u l­îm quanh H¸n tù, l¹i quan t©m ®Õn “giang phong” vµ “ng­ háa”. Víi sù kh¼ng ®Þnh ®©y lµ tªn hai ngän nói ë hai bê s«ng chø kh«ng dÝnh g× ®Õn c©y phong vµ löa nhµ chµi. ¤ng ®· b¾t gÆp sù ph¶n ®èi cña nhiÒu ng­êi. Còng chÝnh tõ ®©y, nh÷ng tranh luËn xoay quanh Phong KiÒu d¹ b¹c næi lªn m¹nh mÏ. Ph¶n øng ®Çu tiªn tr­íc c¸ch hiÓu nµy lµ Mai Quèc Liªn. ¤ng nãi vÒ ch÷ “phong kiÒu” trong v¨n b¶n t¸c phÈm: “Phong kiÒu vèn tªn 封橋 (Phong kiÒu mµ ch÷ phong trong phong kiÕn, phong cÊp), nh­ng Tr­¬ng KÕ nhÇm, viÕt thµnh 楓 , phong lµ c©y phong. ThÕ mµ bµi th¬ næi tiÕng ®Õn nçi tõ ®ã ng­êi ta viÕt nhÇm theo Tr­¬ng KÕ”. ¤ng cßn nãi: “Nh­ng th«i, cø cho ®ã lµ mét ph¸t hiÖn míi, th× vÉn cßn l¹i ®iÒu quan träng nhÊt nµy: víi hai qu¶ nói trong c©u th¬, bµi th¬ Tr­¬ng KÕ tõ chç siªu tho¸t §¹o gia, bçng trë nªn nÆng nÒ ngang víi träng l­îng cña chÝnh qu¶ nói! Nã sÏ mÊt hay ®i nhiÒu l¾m l¾m?” C©u nãi Êy lµ g× nÕu ch¼ng ph¶i lµ sù phñ ®Þnh lêi NguyÔn DËu cho giang phong, ng­ háa lµ ®Þa danh. N¨m 1995, còng trªn tuÇn b¸o V¨n nghÖ, t¸c gi¶ Hoµi Anh cã bµi Nªn hiÓu bµi th¬ Phong KiÒu D¹ b¹c cña Tr­¬ng KÕ nh­ thÕ nµo? Bµi viÕt nµy sau ®­a vµo cuèn Th¬ §­êng giai tho¹i vµ t¸c gi¶ [Nxb V¨n nghÖ, TP Hå ChÝ Minh, 2002]. Bµi viÕt ®· ®Ò cËp vÊn ®Ò cã ®Þa danh “Giang Phong” vµ “Ng­ Ho¶” hay kh«ng b»ng viÖc ®­a th«ng tin ®­îc trÝch tõ bµi b¸o cña ng­êi NhËt B¶n Hµ T­¬ng Toµn Thø Lang, ®¨ng trong t¹p chÝ Bella cña ng­êi §µi Loan [sè 137, th¸ng 12/1994]. §ã lµ viÖc «ng kh¸ch ng­êi NhËt nµy ®i th¨m chïa Hµn S¬n, vµ ®­îc nhµ s­ TÞnh Kh«ng cai qu¶n chïa Hµn S¬n cho biÕt, ¤ §Ò lµ tªn th«n, SÇu Miªn lµ tªn nói. ¤ng kh¸ch ng­êi NhËt còng cã mét lêi nhËn xÐt thó vÞ: “§èi víi c¸ch gi¶i thÝch nµy t«i tuy cã chót kh«ng thÓ hïa theo mét c¸ch cÈu th¶, nh­ng rèt cuéc th× ®©y lµ lêi ng­êi cai qu¶n chïa Hµn San, nªn còng ®µnh chÊp nhËn c¸ch nãi ®ã. Bëi v× chóng t«i lµ ng­êi NhËt, hoµn toµn kh«ng biÕt ë T« Ch©u cã ¤ §Ò th«n, SÇu Miªn s¬n, lÇm vÒ ý tø còng lµ viÖc bÊt ®¾c dÜ, t«i còng ®µnh lÊy lý do kh«ng ngê tíi nªn lÇm mµ t¸n ®ång c¸ch nãi cña vÞ l·o s­ thÕ nh­ng t«i th× t«i nghÜ, dï sao ch¨ng n÷a TÞnh Kh«ng s­ phô cai qu¶n chïa Hµn S¬n còng lµ ng­êi ®êi nay, biÕt ®©u ®iÒu mµ s­ phô nãi còng chØ dùa theo truyÒn thuyÕt gÇn ®©y th«i, chø kh«ng ph¶i tõ thêi §­êng mµ Tr­¬ng KÕ sèng.” Tõ ®©y, t¸c gi¶ b¸c bá ý kiÕn “giang phong, ng­ háa” lµ ®Þa danh. §ång thêi còng cho r»ng, nÕu nh­ cã ¤ §Ò th«n vµ SÇu Miªn s¬n lµ do bµi th¬ khi ®· næi tiÕng, ng­êi ta míi ®æi tªn nh­ vËy. N¨m 1997, trªn T¹p chÝ H¸n N«m, sè 3(32)/1997, trang 63, xuÊt hiÖn bµi cña «ng TrÇn §¾c Thä: T­ liÖu míi vÒ mét bµi th¬ §­êng næi tiÕng, nªu nh÷ng th¾c m¾c cña c¸c häc gi¶ Trung Quèc, NhËt B¶n, Ph­¬ng T©y vÒ néi dung cña Phong KiÒu d¹ b¹c. Nh÷ng th¾c m¾c quay quanh tíi nh÷ng vÊn ®Ò cã thÓ tãm l­îc nh­ sau: - Qu¹ kh«ng ph¶i lµ gièng chim ®i ¨n ®ªm; - “¤ ®Ò” lµ tªn th«n; - “Giang phong”, “ng­ ho¶” lµ ®Þa danh; - C©y ®­îc nãi ®Õn trong bµi th¬ lµ c©y « b¸ch;
31. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 29 - “SÇu miªn” lµ tªn ngän nói, lµ hßn ®¸ ¤ng nµy cßn cung cÊp th«ng tin: N¨m 1996 vî chång «ng TrÇn Chung Ngäc, cã dÞp th¨m chïa Hµn S¬n, vµ cho biÕt: “Giang Phong” lµ tªn hai c©y cÇu: Giang KiÒu vµ Phong KiÒu. V× thÕ TrÇn §¾c Thä cã yªu cÇu “cÇn ph¶i xem l¹i ®¸m ®Þa danh, v× trong bµi th¬ bÊt tö nãi trªn kh«ng thÓ nµo l¹i chøa ®ùng nhiÒu tªn riªng nh­ thÕ”. B»ng mét vµi thao t¸c, «ng kh«ng c«ng nhËn “ng­ ho¶” lµ ®Þa danh, “sÇu miªn” lµ nói, lµ tªn hßn ®¸ vµ kh¼ng ®Þnh, ¤ §Ò lµ tªn th«n; c¸ch dÞch: “Tr¨ng lÆn ¤ §Ò, s­¬ng b¸t ng¸t/ löa chµi, cÇu cæ, giÊc sÇu v­¬ng”, cho thÊy «ng ®· thõa nhËn thuyÕt “giang phong” lµ tªn hai c©y cÇu. Còng trong n¨m nµy, «ng NguyÔn Hµ trong chuyÕn th¨m T« Ch©u, ®· t×m hiÓu vÒ nh÷ng tªn gäi trªn. B»ng c¸ch rÊt khÐo lÐo, hái t×m vÒ nh÷ng ®Þa danh ®ã, t¸c gi¶ ®· t×m ®­îc c©u tr¶ lêi. Ng­êi d©n ë ®©y kh«ng biÕt th«n ¤ §Ò, nói SÇu Miªn T¸c gi¶ ®· viÕt bµi b¸o T«i ®· ®Õn chïa Hµn San ®¨ng trªn TuÇn du lÞch, sè TÕt MËu DÇn, 1998 vµ ®­îc NguyÔn Kh¾c Phi ®­a vµo Th¬ v¨n cæ ®iÓn Trung Hoa - m¶nh ®Êt quen mµ l¹. Còng trong cuèn s¸ch nµy, víi bµi viÕt Bµn thªm vÒ c¸ch hiÓu vµ dÞch bµi th¬ Phong KiÒu d¹ b¹c, NguyÔn Kh¾c Phi còng ph¶n ®èi c¸ch hiÓu “¤ ®Ò” lµ tªn th«n, “SÇu miªn” lµ tªn nói: “§äc chó thÝch bµi th¬ nµy ë s¸ch gi¸o khoa Trung Quèc - ë Trung Quèc lo¹i s¸ch nµy cã tÝnh ph¸p lý rÊt cao - dï lµ cña Nh©n d©n Gi¸o dôc XuÊt b¶n x· (B¾c Kinh) hay cña ChiÕt Giang, Giang T« , kh«ng hÒ thÊy ai quan niÖm “« ®Ò”, “sÇu miªn” lµ ®Þa danh c¶. V¶ l¹i, nÕu chóng lµ ®Þa danh th× ý bµi th¬ sÏ rÊt rêi r¹c, kh«ng thÓ cã ®­îc nh÷ng mèi liªn hÖ néi t¹i”. Bµi viÕt còng ®Ò cËp ®Õn viÖc c¸i thÇn cña c©u th¬ cuèi ch­a ®­îc T¶n §µ lµm næi bËt. Thùc ra vÊn ®Ò ®Þa danh ho¸ mét sè tõ ng÷ trong néi dung bµi th¬ nµy ®· ®­îc ®Ò cËp tõ l©u. Trong §Õn Han San tù ®Ó t×m hiÓu bµi th¬ Phong KiÒu D¹ b¹c cña Tr­¬ng KÕ (T¹p chÝ H¸n N«m, sè 1 (50), 2002), t¸c gi¶ NguyÔn Qu¶ng Tu©n ®· dÉn ra trong v¨n th¬ Lý B¹ch víi bµi ¤ d¹ ®Ò vµ Kim Thi trong bµi Tù thuËt cã c©u: “Kh«ng phßng d¹ d¹ v¨n ®Ò «” (§ªm ®ªm nghe thÊy qu¹ kªu ë ngoµi phßng v¾ng). Hay trong bµi th¬ ViÖt Nam, Qu¸ch TÊn víi bµi: §ªm thu nghe qu¹ kªu cã hoµn c¶nh: “§ã lµ vµo mét buæi tèi cuèi thu §inh M·o (1927), tr¨ng mê mê, tõ bÕn ®ß An Th¸i, ven bê s«ng C«n trë vÒ nhµ, qua mét khóc ®­êng v¾ng, t«i ®· nghe thÊy mét bÇy qu¹ th×nh l×nh kªu võa rïng rîn, võa l¹nh lïng”. Vµ «ng b¸c bá “« ®Ò” lµ tªn th«n. Mét lÇn n÷a b»ng c¸ch trÝch dÉn: “ §êi Thanh cã Mao Tiªn Th­ cho r»ng: ë T« Ch©u, ®èi diÖn víi chïa Hµn San cã nói SÇu Miªn, nªn c©u: ‘Giang phong Ng­ Ho¶ ®èi SÇu Miªn’ kh«ng thÓ hiÓu lµ c©y phong bªn bê s«ng vµ ¸nh ®Ìn thuyÒn chµi lÊp l¸nh tr­íc mÆt kh¸ch (t¸c gi¶) ®· lµm cho kh¸ch xa nhµ nhí quª kh«ng sao ngñ ®­îc.” Vµ trong quyÓn Héi ®å thiªn gia thi, Chung B¸ KÝnh còng chó gi¶i: Giang Phong tªn phè chî, SÇu Miªn tªn nói, ng­ háa lµ ¸nh ®Ìn trªn thuyÒn chµi, C« T« thµnh tøc lµ thµnh T« Ch©u, Hµn San tù cã t­îng PhËt tªn lµ Hµn San, nguyÖt l¹c « ®Ò chØ ®ªm ®· khuya råi. Lóc Êy s­¬ng xuèng ®Çy trêi, c¸c ¸nh ®Ìn chµi tr­íc phè chî Giang Phong lÊp l¸nh ®èi diÖn víi ngän nói SÇu Miªn mµ trong khi Êy ë ngoµi thµnh T« Ch©u tiÕng chu«ng chïa Hµn San ng©n väng tíi tËn thuyÒn kh¸ch ®Ëu bÕn Phong KiÒu. C¶nh ®ªm lµ nh­ vËy. NguyÔn Qu¶ng Tu©n ®· cho thÊy, viÖc ®Þa danh ho¸ x¶y ra tõ l©u vµ x¶y ra ë ngay chÝnh n¬i mµ Phong KiÒu d¹ b¹c ®­îc sinh ra.
32. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 30 T¸c gi¶ NguyÔn C¶nh Phøc l¹i cã h¼n mét bµi viÕt bµn vÒ c©u thø hai cña bµi th¬: Mét c¸ch tiÕp cËn bµi th¬ Phong KiÒu d¹ b¹c in trong T¹p chÝ H¸n N«m sè 5 (66) / 2004. ë bµi viÕt nµy, chóng ta l¹i trë l¹i vÊn ®Ò “ai ®èi c¶nh mµ sÇu? ai ®eo sÇu mµ ngñ?” T¸c gi¶ ®· ®­a ra 3 c¸ch hiÓu kh¸c nhau cña 3 t¸c gi¶ kh¸c nhau: + NguyÔn ThÞ BÝch H¶i trong cuèn B×nh gi¶ng th¬ §­êng dÞch: C©y phong bªn bê s«ng, ngän löa ®Ìn chµi, (kh¸ch) ngñ víi nçi buån. - NguyÔn Khuª trong cuèn Tù häc H¸n v¨n [Nxb TP Hå ChÝ Minh, 1995, tr 294] dÞch: Hµng c©y phong bªn bê s«ng, ¸nh ®Ìn thuyÒn chµi ®èi cïng kh¸ch ®ang thao thøc sÇu (trong khoang thuyÒn ®Ëu t¹i bÕn Phong KiÒu). + NguyÔn Qu¶ng Tu©n l¹i hiÓu: Kh¸ch (t¸c gi¶) n»m trong thuyÒn ngã ra ngoµi thÊy hµng c©y phong ë bªn bê s«ng vµ nh÷ng ¸nh ®Ìn thuyÒn chµi tr­íc bÕn trong lßng sinh ra buån b· nªn cø m¬ mµng ngñ. + NguyÔn Danh §¹t dÞch: Ngän ®Ìn s¸ng trong thuyÒn chµi räi soi giÊc ngñ ®­îm nÐt buån (cña kh¸ch)” [tr 211-212] trong B×nh vµ chó gi¶i 100 bµi th¬ §­êng hay nhÊt [Nxb V¨n nghÖ TP Hå ChÝ Minh, 1999]; + NguyÔn Hµ trong Th¬ ngh×n nhµ [Nxb V¨n ho¸ Hµ Néi, 1994] dÞch: Hµng c©y ®«i bê löa chµi h¾t lªn l¬ m¬ buån ®øng ngñ; + Ng« V¨n Phó trong §­êng thi tam b¸ch thñ [Nxb Héi nhµ v¨n, 2000] dÞch: Giã s«ng, löa thuyÒn chµi, gèi sÇu mµ ngñ v.v. §· cã rÊt nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau ë c©u th¬ thø hai nµy. Tùu chung l¹i, ng­êi th× cho r»ng c¶ “giang phong”, “ng­ ho¶” vµ “kh¸ch” ®Òu “ngñ víi nçi buån”, ng­êi l¹i cho r»ng “kh¸ch” ®ang “thao thøc sÇu”, “trong lßng sinh ra buån b· nªn cø m¬ mµng kh«ng ngñ ®­îc”. NguyÔn C¶nh Phøc ®· dÞch: “RÆng c©y phong bªn bê s«ng vµ ngän löa trªn thuyÒn chµi ®ang ®èi diÖn víi nhau mµ ngñ mét c¸ch buån sÇu”. T¸c gi¶ ®· ph©n tÝch vµ lý gi¶i theo cÊu tróc ng÷ ph¸p: 江 楓 魚 火 對 愁 眠 Chñ ng÷ VÞ ng÷ 1 Tr. ng÷ VÞ ng÷ 2 江 楓 魚 火 對 愁 眠 Chñ ng÷ VÞ ng÷ C¸ch lµm nµy ®· gÆp sù ph¶n ®èi cña GS. KiÒu Thu Ho¹ch trªn bµi viÕt L¹i bµn vÒ bµi Phong KiÒu d¹ b¹c - mét bµi th¬ g©y x«n xao d­ luËn ngµn ®êi. Cã thÓ nãi ®©y còng lµ bµi viÕt th©u tãm ®Çy ®ñ nh÷ng th«ng tin, nh÷ng th¾c m¾c cña c¸c häc gi¶, nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c häc gi¶ quan t©m. ¤ng cho r»ng, con ®­êng ng¾n nhÊt, khoa häc nhÊt ®Ó t×m hiÓu c¸c tõ ng÷ trong bµi th¬ lµ t×m ®äc nh÷ng chó gi¶i cña c¸c nhµ biªn kh¶o ng­êi Trung Quèc. Qua bµi viÕt nµy, t¸c gi¶ còng cho thÊy ®­îc søc lan to¶ vÒ mÆt v¨n ho¸ cña kiÖt t¸c v¨n häc Phong KiÒu d¹ b¹c. Chóng t«i ë ®©y xin l­îc thuËt mét sè ý tõ bµi viÕt ®ã.
33. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 31 Nh­ ®· nãi ë trªn, t¹i Trung Quèc, nh÷ng th¾c m¾c vÒ néi dung cña bµi th¬ ®· næi lªn tõ khi ¢u D­¬ng Tu viÕt trong s¸ch Lôc nhÊt thi tho¹i, cho c©u th¬ thø t­ kh«ng ch©n thùc (xin xem phÇn viÕt tr­íc). NhiÒu nhµ v¨n, nhµ th¬ lóc ®­¬ng thêi ®· tá ý kh«ng ®ång t×nh víi ¢u D­¬ng Tu. S« Nghiªu trong quyÓn §­êng thi tam b¸ch thñ ®éc b¶n cho r»ng: “HËu nh©n dÜ vi d¹ b¸n v« chung thanh t­¬ng cÊu bÖnh, vÞ miÔn xung mao cÇu t×” (Ng­êi ®êi sau lÊy cí nöa ®ªm kh«ng cã tiÕng chu«ng vµ cho lµ mét ng÷ bÖnh, nh­ thÕ th× ch­a tr¸nh khái c¸i thãi bíi l«ng t×m vÕt). DiÖp ThiÕu UyÓn trong Thanh L©m thi tho¹i l¹i cho r»ng: “C¸i c«ng vÞ th­êng chÝ Ng« Trung, kim Ng« Trung tù thùc b¸n d¹ ®¶ chung” (V× «ng kh«ng th­êng tíi Ng« Trung chø hiÖn nay chïa ë Ng« Trung [T« Ch©u] vµo lóc nöa ®ªm cã ®¸nh chu«ng thùc). C¸c nhµ th¬ tõ ®êi Tèng trë vÒ sau mçi lÇn qua bÕn Phong KiÒu ®Òu nhí ®Õn Tr­¬ng KÕ víi c¶nh “nguyÖt l¹c”, “« ®Ò” vµ “d¹ b¸n chung thanh”. Lôc Du viÕt: ThÊt niªn bÊt ®¸o Phong KiÒu tù Kh¸ch chÈm y nhiªn b¸n d¹ chung (B¶y n¨m kh«ng tíi th¨m chïa Phong KiÒu, N»m gèi ®Çu, ngñ l¹i ë ®Êt kh¸ch nghe tiÕng chu«ng chïa ®¸nh lóc nöa ®ªm thÊy vÉn y nh­ cò.) Nhµ th¬ T«n §Þch viÕt: « ®Ò nguyÖt l¹c kiÒu biªn tù Ỷ chÈm do v¨n b¸n d¹ chung (Qu¹ kªu tr¨ng lÆn chïa bªn cÇu, N»m gèi ®Çu ngñ cßn nghe thÊy tiÕng chu«ng lóc nöa ®ªm) §êi Nguyªn cã Cè Träng Anh viÕt: T©y phong chØ t¹i Hµn San tù, Tr­êng tèng chung thanh gi¶o kh¸ch miªn (ChØ t¹i chïa Hµn San mµ giã t©y §­a xa tiÕng chu«ng tíi quÊy ®éng giÊc ngñ cña kh¸ch) Cao Kh¶i ®êi Minh l¹i viÕt: Kû ®é kinh qua øc Tr­¬ng KÕ ¤ ®Ò, nguyÖt l¹c hùu chung thanh (MÊy lÇn qua Phong KiÒu l¹i nhí ®Õn Tr­¬ng KÕ Qu¹ kªu, tr¨ng lÆn, l¹i tiÕng chu«ng) v.v.
34. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 32 ► TIẾP NHẬN HOÀNG HẠC LÂU Ở VIỆT NAM I. DỊCH THUẬT HOÀNG HẠC LÂU Ở VIỆT NAM Đến thời điểm hiện nay, ở Việt Nam số lượng bản dịch Hoàng Hạc lâu không dưới 40 bài (kể cả bản dịch của nhà thơ lẫn người đọc). Điều này cho thấy tác phẩm rất được quan tâm và thực sự có sức lôi cuốn với người đọc nhiều thế hệ. Những bản dịch đó xuất hiện trong các tuyển dịch Đường thi hoặc rải rác trong các báo, tạp chí, trên các trang web. Có thể nói, Hoàng Hạc lâu không bị phai nhạt theo thời gian mà ngày càng khẳng định được vị trí của mình trong thế giới muôn hoa đua sắc của thơ Đường. 1. Bản dịch Hoàng Hạc lâu đầu tiên của Tùng Vân Nguyễn Đôn Phục Tùng Vân Nguyễn Đôn Phục (1878-1954) được đánh giá là một dịch giả không chỉ dịch nhiều thơ văn cổ Trung Quốc trên Nam Phong tạp chí mà còn luôn thể hiện rõ ý thức dịch thuật của mình để bảo tồn và giới thiệu đến những độc giả chưa hiểu rõ về Hán văn những bài thơ hay, đặc sắc. Ông luôn luôn chú ý đến đối tượng người đọc có “tính cách phổ thông” (Nguyễn Văn Hiệu), vì thế, sau mỗi bản dịch của mình, ông đều có thêm phần “lời giải kiêm lời bình” để giảng giải về nghệ thuật cũng như ý tứ của bài thơ. Đặc biệt, Tùng Vân rất quan tâm đến việc dịch tác phẩm theo đúng nguyên thể của nó. Trong bài Ý thức văn hoá trong dịch thuật văn chương ở Việt Nam từ cuối thế kỉ XIX đến năm 1945, TS Nguyễn văn Hiệu đã nhắc đến chủ đích của Tùng Vân trong vấn đề dịch thuật là “Cổ thi có lắm thể Nay thể nào dịch ra thể ấy, như thất ngôn, ngũ ngôn, lại dịch ra thất ngôn, ngũ ngôn, chứ không dịch ra lục bát; là ý bảo tồn lấy thể cách, không những chải chuốt lấy âm vận mà thôi”. Trên thực tế, Tùng Vân có dịch thơ văn cổ Trung Quốc ra lục bát như bài Quy khứ lai từ của Đào Tiềm. Điều đó cho thấy cái tài của ông và thể hiện ông không quá cứng nhắc với các thể loại thơ dịch. Chỉ có điều, ông luôn coi trọng con đường giữ gìn nguyên thể hơn như một ý thức “bảo tồn, giới thiệu vốn văn chương cổ Á Đông” (Nguyễn văn Hiệu). Theo tư liệu thu thập được thì chính Tùng Vân Nguyễn Đôn Phục là dịch giả đầu tiên của Việt Nam dịch Hoàng Hạc lâu ra tiếng Việt. Người tiên xưa cưỡi hạc vàng cút Ở đây chỉ những lầu hạc trơ Hạc vàng đã cút chẳng về nữa Mây trắng nghìn năm còn phất phơ Sông bọc Hán Dương cây xát xát Cỏ liền Anh Vũ bãi xa xa Ngày chiều làng cũ đâu chăng tá Mây nước trên sông khách thẫn thờ Khi dịch thuật, Tùng Vân đã cố gắng để truyền tải cái thần của bài thơ, một thi phẩm mà thi tiên Lý Bạch cũng đành gác bút mà đi. Nhưng có lẽ, do quá coi trọng nguyên thể và niêm luật nên ông đã dịch bài thơ này có phần gượng ép. “Khứ” trong nguyên bản được ông dịch là “cút” thì thực là “vụng” (chữ của Nguyễn Văn Hiệu). Về nghĩa, “khứ” là bỏ đi,
35. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 33 là nghĩa chủ động, còn “cút” lại như bị xua đuổi. Dịch như vậy có lẽ đã làm cho bài thơ giảm đi cái ý vị của nó. Nói về điều này, trong Một bản dịch của Vũ Hoàng Chương, Nguyễn Huệ Chi cho rằng Tùng Vân đã “hạ một chữ ngang ngược ngay cuối câu đầu”. Và trong Vấn đề dịch thơ Đường ở Việt Nam Nguyễn Tuyết Hạnh cũng cho rằng “Điều mà ai cũng biết là dịch được theo nguyên thể, theo cả luật bằng - trắc nữa thì làm cho bản dịch trung thực hơn, nhiều nhạc tính hơn. Nhưng có những bản dịch mà dịch giả cố gắng đi đúng theo nguyên tác cho đến cả âm điệu bằng - trắc nhưng chỉ làm cho bản dịch non kém về nghệ thuật chuyển dịch và không gây được cảm xúc”, đề cập đến vấn đề này chính là bà đang muốn nói đến bản dịch của Tùng Vân Nguyễn Đôn Phục. Quả thực, nói về bản dịch Hoàng Hạc lâu của Tùng Vân, chưa có một lời khen nào thực sự, có chăng chỉ là sự bênh vực cho người đầu tiên chuyển bài thơ này sang chữ quốc ngữ, một người coi trọng nguyên thể và có ý thức văn hoá trong dịch thuật văn chương. 2. Bản dịch của Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu và các ý kiến về bản dịch này 2.1. Bản dịch của Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu Trong mấy chục bản dịch về Hoàng Hạc lâu từ trước đến nay có không ít bản dịch của những nhà văn, nhà thơ nhiều tên tuổi như Ngô Tất Tố, Khương Hữu Dụng, Vũ Hoàng Chương Nhưng bản dịch được biết đến nhiều nhất và được yêu thích nhất là bản dịch của thi sĩ Tản Đà. Tản Đà là dịch giả thơ Đường xuất sắc nhất ở nước ta trong những năm đầu thế kỉ. Là một nhà thơ lãng mạn, khi dịch thuật “ông thiên về những bài thơ về tình yêu mang đậm chất trữ tình, nội dung nhẹ nhàng, sâu sắc, nghệ thuật bóng bẩy, giàu hình ảnh tượng trưng, nhiều gợi cảm” (Hồ Sĩ Hiệp). Có rất nhiều bài thơ Đường như thế được Tản Đà dành tâm huyết và lột tả thành công cái thần của tác phẩm. Trường hận ca là một ví dụ. Đây là một trong hai bài thơ được biết đến nhiều nhất của Bạch Cư Dị và có lẽ ở Việt Nam, nhờ bản dịch của Tản Đà mà nó có sức sống trường tồn hơn. Khi dịch thơ, Tản Đà “không câu nệ quá nhiều vào việc chữ nghĩa, điển tích, điển cố mà chủ yếu dùng cái “tâm”, cái “hồn” và cái “cảm” của bản thân để lột tả hết cái hay thâm thuý, sâu sắc của thơ Đường” (Hồ Sĩ Hiệp). Tản Đà đặc biệt coi trọng vấn đề “Việt hoá” trong câu thơ, bài thơ dịch. Trần Thanh Đạm đã nhận xét rằng: “Trong việc khơi nguồn để đưa hồn thơ Đường tái sinh vào thơ Việt, thi sĩ Tản Đà là một trong những người có công phu và công lao vào loại bậc nhất”. Hay như nhận xét của nhà thơ Nguyễn Quang Huy trong Thơ Đường tứ tuyệt: “Những câu thơ dịch vừa sát nghĩa, vừa lung linh Việt hóa đến cao độ. Dịch thơ đạt đến độ thần diệu ấy, ở nước ta chỉ có Tản Đà”. Bản dịch Hoàng Hạc lâu của Tản Đà được đăng trên báo Ngày Nay, số 80, ngày 10.10.1937, là sự trở lại sự nghiệp dịch thơ Đường của ông sau một thời gian vắng bóng. Nguyên văn bản dịch là: Hạc vàng ai cưỡi đi đâu? Mà đây Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ. Hạc vàng đi mất từ xưa, Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay.
36. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 34 Hán Dương sông tạnh cây bày, Bãi xa Anh Vũ xanh dày cỏ non. Quê hương khuất bóng hoàng hôn, Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai. Hoàng Hạc lâu của Thôi Hiệu được sáng tác theo thể thất ngôn bát cú và được coi là “thất ngôn đệ nhất luật thi” (Nghiêm Vũ). Khác với nhiều dịch giả khác cố gắng dịch tác phẩm kiệt tác này theo đúng niêm luật của nó, thi sĩ Tản Đà chọn thể thơ sở trường của mình để dịch bài thơ. Ngô Văn Phú đã từng nhận xét: “Tản Đà chắc mê bài thơ này lắm! bởi nó cũng hợp với tính tình ông. Ông cũng lãm cảnh trên trời, tu tiên, rút cục vẫn là người trần thế. Ông đã dịch và bài dịch cho đến nay vẫn là hay nhất. Chọn thể lục bát, chính là Tản Đà đã thay những điệp từ rất đối trong nguyên bản, bằng sự miên man của cấu trúc lục bát tự nó tạo ra một nỗi buồn man mác ” Trong bài dịch của mình, Tản Đà đã thể hiện một trình độ vượt trội khi dịch những từ Hán văn sang Quốc văn một cách tài tình, tinh tế. Hai câu thơ đầu trong bài thơ của Thôi Hiệu: Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ Thử địa không dư Hoàng Hạc lâu Trong hai câu này, từ “hoàng hạc” xuất hiện đến hai lần. Khó dịch nhất là từ “khứ” ở câu 1 và “dư” ở câu 2. Theo Xuân Diệu thì cả Trần Trọng Kim và Ngô Tất Tố đều chưa dịch đạt câu này: Người đi cưỡi hạc từ xưa, Đất này Hoàng Hạc còn lưa một lầu. (Trần Trọng Kim) Người xưa cưỡi hạc đã bay cao Lầu hạc còn suông với chốn này. (Ngô Tất Tố) “Chữ “lưa” mà Trần Trọng Kim dịch là vụng về, còn chữ “suông” mà Ngô Tất Tố dịch cũng không hay, chỉ có chữ “trơ” của Tản Đà là đúng và thật tuyệt vời” (Hồ Sĩ Hiệp). Chữ của Tản Đà gợi một cảm giác trơ trọi, cô đơn đến nao lòng người. “Vì bài thơ Hoàng Hạc lâu là một tuyệt tác nên đã có nhiều người dịch ra quốc văn như Tản Đà, Trần Trọng Kim, Ngô Tất Tố, Bùi Khánh Đản và Vô danh trong Đại cương văn học sử của Nguyễn Hiến Lê Những bài dịch đó hầu hết đều sát nghĩa nguyên tác, nhưng theo chủ quan của tôi thì bài của Tản Đà riêng san sẻ được cái thần của nguyên tác” (Quách Tấn). Thật khó để có được một bản dịch hoàn hảo cả về nghĩa, nhịp điệu, niêm luật Mặc dù không thiếu những đánh giá tiêu cực về bản dịch này nhưng có lẽ không ai không thừa nhận đây thực sự là bản dịch hay nhất về Hoàng Hạc lâu của Thôi Hiệu. 2.2. Những ý kiến xung quanh bản dịch của Tản Đà Vấn đề này thực tế chỉ là những đánh giá của một số người được viết nhỏ lẻ, rải rác trong một số cuốn sách hay báo, tạp chí. Ở đây, chúng tôi cố gắng hệ thống lại để người đọc có thể thấy được những ý kiến xung quanh bản dịch tuyệt tác này.
37. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 35 Hoàng Hạc lâu của Thôi Hiệu là một bài thơ thất ngôn nhưng Tản Đà lại dịch theo thể lục bát, một thể thơ truyền thống của dân tộc. Chính bởi lẽ đó đã có nhiều ý kiến nảy sinh về việc chọn thể loại dịch của nhà thơ. Như Bàng Bá Lân, mặc dù ông rất yêu thích bản dịch của Tản Đà mà ông cho là “Bản dịch sát nghĩa và giữ trọn được thi vị của nguyên tác, nhất là hai câu cuối: Quê hương khuất bóng hoàng hôn Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai. So với câu dịch của Ngô Tất Tố : Trời tối quê hương đâu tá nhỉ? Đầy sông khói sóng gợi niềm tây. thì quả là một trăng một đèn”. Nhưng ông vẫn không “thoả mãn” (chữ của Nguyễn Tuyết Hạnh) do Tản Đà đã chọn thể thơ lục bát. Ông cho rằng: “Dịch Đường thi bằng thể lục bát chẳng khác nào đem bức tranh trang trọng cổ kính của chiếc khung chạm sơn son thếp vàng mà lồng vào chiếc khung trúc. Thanh nhã có thừa, nhưng vẻ trang trọng, cổ kính không còn nữa.” Nguyễn Hiến Lê lại tiếc cho bản dịch của Tản Đà đã dịch bằng thể lục bát nên làm mất đi tính đối ngẫu của bài thơ, nhất là trong hai liên 2 và 3. Ông còn cho rằng, bản dịch của Vô Danh hay hơn nhờ giữ được nguyên thể. Người xưa cưỡi hạc vàng đi mất Lầu hạc vàng trơ đứng chỗ nầy Hạc vàng một đi chẳng trở lại Mây trắng nghìn năm vơ vẩn bay San sát bóng sông cây Hán đó Dầu dầu ngọn cỏ bãi Anh đây Quê nhà trời tối nào đâu nhỉ Sóng gió tuôn sầu, nhớ chẳng khuây Trong Vấn đề dịch thơ Đường ở Việt Nam, Nguyễn Tuyết Hạnh cho rằng “Tản Đà chưa dịch được cái thảng thốt, đột ngột của bài thơ: Nhật mộ hương quan hà xứ thị? thật ra là một câu hỏi nhưng câu dịch của Tản Đà lại là một câu kể, miêu tả”. Quả thật, thi phẩm của Hoàng Hạc lâu có một sự chuyển biến đột ngột giữa ba liên đầu với liên cuối cùng. Hư Chu trong Để hiểu thơ Đường đã phê bình bài thơ của Thôi Hiệu không thành công ở phương diện lập ý. Theo ý ông, mạch thơ lẽ ra phải tiếp diễn cái ý hoài cổ thì lại quay ra nói về cảm xúc chủ thể. Nhưng theo lời của Nguyễn Tuyết Hạnh thì “Chính cái chuyển biến đột ngột đó làm cho câu thơ trở thành thiên cổ, làm cho Thôi Hiệu trở thành thi sĩ của một bài thơ”. Nhật Chiêu cho “Tản Đà chuyển chữ dư thành trơ là chưa đắt”. Ông lí giải rằng, sau Thôi Hiệu thì còn có rất nhiều tao nhân mặc khách đến lầu Hoàng Hạc, ngay cả thi tiên Lý Bạch cũng đã đến lầu này. Như vậy là “lầu Hoàng Hạc vẫn sống động, nếu dịch thành trơ thì e uổng quá”. Nguyễn Quốc Siêu trong Thơ Đường bình giảng dường như cũng đồng tình với Nhật Chiêu. Ông cho rằng: “Thử địa không dư Hoàng Hạc lâu nếu dịch nghĩa là
38. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 36 “Nơi đây chỉ còn trơ lại lầu Hoàng Hạc” hay dịch thành thơ như Tản Đà: “Mà đây Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ”, “Trơ lầu Hoàng Hạc chốn này thôi” (Khương hữu Dụng) thì chưa lột tả được hết ý tứ của chữ không”. Như vậy, một bản dịch được đánh giá là thành công nhất, hay nhất, truyền tải được nhiều nhất cái thần của bài thơ như bản dịch của Tản Đà thì vẫn không tránh được những tiếng phê bình, những ý kiến khen chê của người đọc. Điều này cho thấy, người đọc càng ngày càng được nâng cao về trình độ tiếp nhận và vì thế có sự đòi hỏi cao hơn trong nghệ thuật phiên dịch của các dịch giả. II. NGHIÊN CỨU HOÀNG HẠC LÂU Ở VIỆT NAM Hoàng Hạc lâu của Thôi Hiệu được tiếp nhận có phần muộn màng và việc nghiên cứu bài thơ cũng không trở thành một trào lưu như một số bài thơ nổi tiếng khác. Phong Kiều dạ bạc của Trương Kế có hẳn một loạt bài tranh luận trên các báo, tạp chí, hay Tỳ bà hành của Bạch Cư Dị cũng được nói đến rất nhiều. Viết về Hoàng Hạc lâu phần lớn chỉ là những bài nhỏ, dung lượng ít và hầu như không có “bút chiến”. Bài thơ này hay, có thể coi là tuyệt tác, nhưng việc nghiên cứu về nó thì lại bình lặng. 1. Một hướng khai thác chung về Hoàng Hạc lâu Hoàng Hạc lâu là một thi phẩm có sự nhất quán trong vấn đề tiếp nhận nội dung, nghĩa là, trong quá trình thâm nhập vào tác phẩm, hầu như không một độc giả nào có sự phá cách trong việc thẩm thấu nội dung của nó. Tác phẩm là sự đan xen giữa quá khứ với thực tại, giữa mộng và thực, giữa thế giới thiên nhiên và thế giới nội tâm con người. Trong quá trình tìm hiểu tác phẩm, các nhà nghiên cứu, độc giả chủ yếu đi vào các vấn đề như: sự xuất hiện của yếu tố thần thoại, sự phá cách niêm luật Đường thi của Thôi Hiệu, sự chuyển biến nhịp thơ giữa liên 1, 2, 3 với liên 4, và hai câu thơ cuối (đặc biệt là chữ “sầu” đọng lại ở cuối bài thơ). Yếu tố thần thoại được coi là cái nút mở ra không gian của bài thơ, làm cho bài thơ mang ý vị hoài cổ, khơi nguồn cảm hứng cho tác giả. Vấn đề này được nói đến trong tất cả các bản dịch hay những bài phân tích, phê bình của độc giả, nhưng dường như chưa ai có sự tìm hiểu một cách cặn kẽ, hay dành một sự đánh giá đúng nhất về tầm quan trọng của yếu tố này trong tác phẩm. Ngay việc lí giải về tên tác phẩm, tích của lầu Hoàng Hạc cũng có sự ghi chép khác nhau ở nhiều văn bản. Vấn đề được nói đến nhiều nhất, tốn nhiều giấy mực nhất có lẽ là sự phá cách niêm luật Đường thi trong bài thơ này. Các nhà nghiên cứu tập trung đi vào phân tích sự phá cách ấy để chứng minh cho lời nhận xét của nhà phê bình Nghiêm Vũ đời Tống và khẳng định sức sống, vị trí của bài thơ trong thơ Đường và trong lòng người đọc. Như vậy, về vấn đề nghiên cứu, trước khi đi vào từng vấn đề cụ thể được nói đến trong hệ thống tài liệu, chúng tôi trình bày khái quát việc nghiên cứu Hoàng Hạc lâu ở Việt Nam trong một hướng tiếp nhận chung của hầu hết người đọc.
39. Tư liệu tham khảo: Chuyên đề Tiếp nhận thơ Đường tại Việt Nam 37 2. Hoàng Hạc lâu trong sách, báo, tạp chí nghiên cứu và các tài liệu khác Thực tế, xung quanh thi phẩm của Thôi Hiệu không có một cuộc bút chiến nào, có chăng chỉ là nhưng tranh luận nho nhỏ hay chỉ là sự “đóng góp ý kiến” giữa các độc giả với nhau. Do đó, viết về Hoàng Hạc lâu không những không nhiều, dung lượng không đồ sộ, mà còn khá giống nhau. Chúng tôi tìm được các bài viết về tác phẩm này chủ yếu trong các sách bình giảng, một số bài nhỏ trên báo hay trên những trang web tin cậy. Trong Những bài thơ Đường nổi tiếng, Nguyễn Khắc Phi phân tích: “Việc phá cách không gieo vần ở cầu thứ nhất, việc dùng liền ba thanh trắc ở cuối câu thứ 3, việc dùng lối ‘tam bình điệu’ ở câu thứ 4, việc dùng liền ba từ ‘hoàng hạc’, hai chữ ‘không’, hai chữ ‘khứ’, việc sử dụng cả hình thức đối ngẫu ở cặp đôi đầu và ở cả cặp đôi đầu lẫn cặp câu 2, đối ngẫu đều có chỗ không chỉnh (khứ - lâu, bất phục phản - không du du), hiện tượng câu thứ 1 và câu thứ 3 đều không theo luật ‘nhị tứ lục phân minh’ tất cả đều phục vụ đắc lực cho việc thể hiện nội dung, làm nổi bật được những sắc thái tình cảm phong phú, tế nhị của tác giả ”. Hay trong Các tác phẩm thơ Đường ở trường trung học cơ sở và trong trung học phổ thông, tác giả cho rằng “Một loạt thanh trắc ở cuối câu 3 đã phá bỏ quy tắc nghiêm ngặt ‘nhị, tứ, lục phân minh’ trong thơ Đường làm cho âm điệu câu thơ không được bình thường, gợi cảm giác tấm tức, đau đớn trước thực tại phũ phàng ”. Do đây là một tài liệu giảng dạy trong trường phổ thông nên để học sinh hiểu được điều này, các tác giả đã hướng dẫn giáo viên đặt câu hỏi như: “Em có nhận xét gì về âm điệu hai câu thơ trên (câu 3, 4)?” hay “Tác giả sử dụng toàn thanh trắc nhằm diễn tả điều gì?” (Lê Xuân Soan) Như vậy, khi nói về vấn đề phá vỡ niêm luật Đường thi của bài thơ thì các nhà nghiên cứu, phân tích đều tập trung làm rõ để thể hiện cái tình của tác giả. Trong bốn câu thơ đầu, thực tại và quá khứ, cảnh vật và cảm xúc, tả thực và suy tưởng đan xen lẫn nhau, điệu văn đi thẳng một mạch từ đầu cho đến hết câu bốn “khiến người đọc hình dung ra được cái cảnh những đám mây trắng nhẹ nhàng lững lờ bay trên không đưa hồn người lữ khách bay theo’’ (Trần Trung San). Sự phá cách của Thôi Hiệu chỉ thể hiện trong bốn câu đầu mà đặc biệt là ở hai câu thực (sử dụng 6 vần trắc ở câu 3, đối không chỉnh với câu 4 ). Niêm luật của thơ Đường rất chặt chẽ, nhưng một bài thơ phá vỡ niêm luật chặt chẽ ấy như Hoàng Hạc lâu mà vẫn được đánh giá là “Đệ nhất luật thi” phải chăng là điều vô lí? Thật ra điều vô lí ấy lại không vô lí chút nào, không phải Thôi Hiệu không biết niêm luật thơ Đường, nhưng nói như một số người là “biết mà vờ như không biết”, “ông đã tuân thủ nguyên tắc “thơ lấy ý làm chính”, “không để từ làm hại ý”, từ đó mạnh dạn phá vỡ một số trói buộc của thể thơ Đường” (Nguyễn Khắc Phi). Đó cũng là một nguyên nhân khiến cho Hoàng Hạc lâu có ảnh hưởng sâu rộng đến thơ ca đương thời và đời sau. Nhiều người cho rằng, giữa bốn câu đầu và bốn câu cuối có một bước chuyển khá đột ngột. Nguyễn Khắc Phi viết: Từ cõi tiên về cảnh tục, từ cấu tứ lấy ý làm chủ sang lấy cảnh làm chủ, từ trạng thái mông lung huyền ảo sang màu sắc tươi tắn, rõ nét và về hình thức, từ phá cách mạnh mẽ quay về tuân theo nghiêm chỉnh luật thơ Rõ ràng, từ tâm trạng hoài niệm về một miền viễn khứ, nuối tiếc, cô đơn, Thôi Hiệu quay trở lại thực tại, ngắm bãi Hán Dương, cỏ Anh Vũ và cả bóng hoàng hôn gợi buồn, gợi nhớ Có thể nói, ở bốn câu