Trình độ kiến thức thông tin của sinh viên Đại học ở Việt Nam

Nội dung text: Trình độ kiến thức thông tin của sinh viên Đại học ở Việt Nam

1. Nghiïn cûáu - Trao àöíi TRÒNH ÀÖÅ KIÏËN THÛÁC THÖNG TIN CUÃA SINH VIÏN ÀAÅI HOÅC ÚÃ VIÏÅT NAM ThS Trûúng Àaåi Lûúång Trûúâng Àaåi hoåc Vùn hoáa Haâ Nöåi Toám tùæt: Trònh baây kïët quaã khaão saát trònh àöå kiïën thûác thöng tin cuãa sinh viïn taåi saáu trûúâng àaåi hoåc úã Viïåt Nam. Àûa ra möåt söë nhêån xeát vaâ kiïën nghõ nhùçm nêng cao chêët lûúång cöng taác phaát triïín kiïën thûác thöng tin cho sinh viïn. Tûâ khoáa: Kiïnë thûcá thöng tin; sinh viïn; Viïtå Nam. Information literacy level of Vietnamese students Summary: Presents results of an investigation into information literacy level of students at 6 universities in Vietnam; puts forward some remarks and recommendations on improv- ing the quality of information literacy development among students. Keywords: Information literacy; students; Vietnam. 1. Àùåt vêën àïì triïín KTTT cho SV. Tuy nhiïn, chûa coá Ngaây nay sûå phaát triïín cuãa “xaä höåi thöng nghiïn cûáu naâo àaánh giaá trònh àöå KTTT cuãa tin” vaâ “nïìn kinh tïë tri thûác” àoâi hoãi ngûúâi SV àaåi hoåc úã Viïåt Nam. Vò vêåy, nghiïn cûáu lao àöång phaãi coá nùng lûåc tû duy, kyä nùng naây àûúåc thûåc hiïån nhùçm tòm hiïíu thûåc giaãi quyïët vêën àïì möåt caách saáng taåo vaâ khaã traång trònh àöå KTTT cuãa SV àaåi hoåc úã Viïåt nùng hoåc têåp suöët àúâi àïí thñch ûáng sûå phaát Nam trong giai àoaån hiïån nay. triïín nhanh choáng cuãa xaä höåi. Trong böëi 2. Phûúng phaáp nghiïn cûáu caãnh àoá, kiïën thûác thöng tin (KTTT) nöíi lïn Àïí àaåt muåc tiïu trïn, tacá giaã sûã duång caác nhû möåt trong nhûäng nùng lûåc quan troång phûúng phaáp nghiïn cûáu bao göìm: àiïìu tra nhêët trong xaä höåi thöng tin [3] búãi leä trang bùçng baãng hoãi, phoãng vêën, phên tñch töíng bõ KTTT cho sinh viïn (SV) laâ àaãm baão cho húåp taâi liïåu. Baãng hoãi àaánh giaá khaã nùng hoå nùng lûåc hoåc têåp suöët àúâi [5]. KTTT cuãa SV àûúåc biïn soaån dûåa trïn Nhêån thûác àûúåc têìm quan troång cuãa khung KTTT cuãa Hiïåp höåi caác Thû viïån KTTT, caác nûúác phaát triïín nhû Hoa Kyâ, Àaåi hoåc vaâ Thû viïån Nghiïn cûáu Hoa Kyâ Öxtralia, Canaàa, caác nûúác thuöåc Liïn (ACRL) vaâ kïët quaã cuãa möåt söë cöng trònh minh chêu Êu àaä trang bõ KTTT cho SV vaâ nghiïn cûáu khaác [2, 6]. coi KTTT nhû möåt trong caác chuêín àêìu ra Mêîu nghiïn cûáu àûúåc lûåa choån theo àöëi vúái SV töët nghiïåp àaåi hoåc. UÃy ban Giaáo phûúng phaáp phên têìng vúái caác tiïu thûác duåc Àaåi hoåc caác bang miïìn Trung cuãa Hoa nhû: Caác trûúâng àaåi hoåc àûúåc phên böë Kyâ cho rùçng: “KTTT laâ thaânh töë cêìn thiïët theo khu vûåc (Bùæc, Trung vaâ Nam) vaâ àöëi vúái bêët cûá chûúng trònh àaâo taåo naâo úã theo quy mö àaâo taåo (trûúâng àaåi hoåc lúán, caác trònh àöå khaác nhau” [4]. vûâa vaâ nhoã). Caác trûúâng àaåi hoåc àûúåc Trong nhûäng nùm gêìn àêy, nhiïìu thû lûåa choån bao göìm: Àaåi hoåc Quöëc gia viïån àaåi hoåc úã Viïåt Nam àaä quan têm phaát Tp. HCM, Àaåi hoåc Huïë, Trûúâng Àaåi hoåc 8 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2014
2. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Giao thöng vêån taãi, Trûúâng Àaåi hoåc Haâ àïën moåi mùåt àúâi söëng vêåt chêët vaâ tinh Nöåi, Trûúâng Àaåi hoåc Vùn hoáa Tp. HCM thêìn cuãa con ngûúâi. Vò vêåy, àïì taâi “thûåc vaâ Trûúâng Àaåi hoåc Haâ Tônh. Phiïëu àiïìu traång vùn hoáa Viïåt Nam” rêët röång vaâ tra àûúåc phaát ngêîu nhiïn cho SV tûâ nùm àêy khöng phaãi laâ möåt àïì taâi nghiïn cûáu thûá nhêët àïën nùm cuöëi cuãa möîi trûúâng àaåi phuâ húåp àöëi vúái SV àïí laâm khoáa luêån hoåc. Töíng söë phiïëu àûúåc phaát ra laâ 1.200 hay tiïíu luêån. vaâ söë phiïëu thu laåi laâ 1.020, àaåt tyã lïå thu Baãng 1. Khaã nùng xaác àõnh phaåm vi nhu höìi 85%. cêìu tin 3. Kïtë quaã nghiïn cûáu Phaåm vi nghiïn cûáu SL Tyã lïå % 3.1. Khaã nùng nhêån daång nhu cêìu tin 1. Quaá röång 619 60,7 Thöng thûúâng, àïí tiïën haânh nghiïn cûáu hoùåc tòm kiïëm thöng tin SV phaãi traãi 2. Phuâ húåp 364 35,7 qua caác bûúác nhû: Xaác àõnh phaåm vi 3. Quaá heåp 37 3,6 thöng tin mònh cêìn; nhêån biïët tñnh chêët thöng tin vaâ diïîn àaåt nhu cêìu tin cuãa Töíng 1020 100 mònh. Nhêån daång nhu cêìu thöng tin seä Baãng 1 cho thêëy àa söë SV xaác àõnh àûúåc aãnh hûúãng trûåc tiïëp àïën hiïåu quaã thûåc àêy laâ àïì taâi quaá röång vúái 60,7%. Tuy nhiïn hiïån caác giai àoaån sau cuãa quaá trònh vêîn coân hún möåt phêìn ba SV (35,7%) cho nghiïn cûáu/tòm kiïëm thöng tin. rùçng àêy laâ àïì taâi vûâa phaãi vaâ 3,6% SV nhêån Xaác àõnh phamå vi nhu cêìu tin àõnh àïì taâi naây laâ quaá heåp. Xaác àõnh phaåm vi nhu cêìu tin laâ kyä Xaác àõnh tñnh chêët thöng tin nùng quan troång àöëi vúái ngûúâi nghiïn Trûúác khi tòm kiïëm thöng tin, ngûúâi cûáu/tòm kiïëm thöng tin. Búãi leä, nïëu khöng duâng tin cêìn xaác àõnh roä tñnh chêët thöng xaác àõnh àûúåc nhûäng thöng tin gò mònh tin mònh cêìn bùçng caách tûå traã lúâi caác cêu cêìn, bao nhiïu thöng tin laâ àuã, ngûúâi hoãi nhû: thöng tin mònh cêìn laâ thöng tin nghiïn cûáu/tòm kiïëm thöng tin seä mêët àõnh khoa hoåc hay thöng tin àaåi chuáng, thöng hûúáng khi nghiïn cûáu hoùåc seä tòm àûúåc tin sú cêëp hay thöng tin thûá cêëp, thöng tin thöng tin nhiïìu quaá hoùåc ñt quaá. Viïåc xaác hiïån taåi hay thöng tin dûå baáo. Àïí traã lúâi àõnh phaåm vi nhu cêìu tin phuå thuöåc vaâo àûúåc caác cêu hoãi trïn àoâi hoãi ngûúâi duâng muåc àñch sûã duång thöng tin vaâ thúâi gian tin cêìn nùæm àûúåc àùåc àiïím cuãa möîi loaåi tòm kiïëm thöng tin. thöng tin/taâi liïåu vaâ muåc àñch sûã duång Àïí àaánh giaá khaã nùng xaác àõnh phaåm thöng tin cuãa mònh. Tuây theo tñnh chêët cuãa vi nhu cêìu tin, SV àûúåc yïu cêìu xaác àïì taâi hoùåc yïu cêìu cuãa giaãng viïn, trong àõnh phaåm vi cuãa àïì taâi “Nghiïn cûáu nhiïìu trûúâng húåp SV khöng àûúåc pheáp thûåc traång vùn hoáa Viïåt Nam”. Vùn hoáa hoùåc bõ haån chïë trñch dêîn nguöìn thöng tin laâ khaái niïåm mang nöåi haâm röång vúái àaåi chuáng trong caác cöng trònh nghiïn cûáu nhiïìu caách hiïíu khaác nhau, liïn quan khoa hoåc. THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2014 9
3. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Baãng 2. Khaã nùng xaác àõnh tñnh chêët thöng tin Àùåc àiïím taâi liïåu khoa hoåc SL Tyã lïå % 1. Thöng tin daânh cho moåi àöëi tûúång baån àoåc 431 42,3 2. Coá sûã duång phûúng phaáp nghiïn cûáu khoa hoåc 796 78 3. Khöng sûã duång thuêåt ngûä chuyïn ngaânh 138 13,5 4. Coá trñch dêîn trong baâi viïët 568 55,7 5. Khöng coá danh muåc taâi liïåu tham khaão/ trñch dêîn 57 5,6 Trong nöåi dung nghiïn cûáu naây SV àûúåc Khi xaác àõnh caác khaái niïåm chñnh SV cêìn yïu cêìu lûåa choån nhûäng yá mö taã vïì àùåc àiïím traánh sûã duång caác tûâ khöng quan troång nhû: cuãa taâi liïåu khoa hoåc. Baãng 2 cho thêëy 78% thiïåt haåi, hêåu quaã, nguyïn nhên, taác àöång, SV cho rùçng taâi liïåu khoa hoåc laâ phaãi coá sûã búãi vò caác tûâ naây mö taã möëi quan hïå giûäa caác duång phûúng phaáp nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ khaái niïåm chñnh chûá baãn thên chuáng khöng 55,7% choån phûúng aán taâi liïåu khoa hoåc phaãi laâ caác khaái niïåm chñnh. Hún nûäa, cêìn thûúâng coá trñch dêîn trong baâi viïët. Tuy traánh sûã duång tûâ “nûúác ta”, “trong nùm qua” nhiïn, chó coá 33,3% SV lûåa choån caã hai àaáp trong quaá trònh tòm kiïëm búãi vò caác hïå thöëng aán àuáng trïn. Tyã lïå naây àöëi vúái SV - nhûäng tra cûáu thöng tin nhû OPAC, maáy tòm tin seä ngûúâi àang hoåc têåp vaâ nghiïn cûáu trong möi khöng hiïíu àûúåc tûâ “nûúác ta” laâ Viïåt Nam trûúâng hoåc thuêåt khöng phaãi laâ cao. hay “trong nùm qua” laâ 2012. Trong nghiïn Xaác àõnh caác khaái niïåm chñnh cûáu naây thúâi àiïím SV àûúåc phaát phiïëu àiïìu Sau khi ngûúâi duâng tin xaác àõnh àûúåc tra laâ thaáng 3 nùm 2013 cho nïn tûâ “nùm phaåm vi vaâ tñnh chêët thöng tin mònh cêìn, qua” àûúåc hiïíu laâ nùm 2012. bûúác tiïëp theo laâ xaác àõnh caác khaái niïåm 3.2. Khaã nùng tòm vaâ àaánh giaá thöng tin chñnh mö ta ã nhu cêìu thöng tin àoá. Bûúác naây Àïí tòm àûúåc thöng tin phuâ húåp, ngûúâi laâ cú súã cho viïåc xêy dûång chiïën lûúåc tòm tin. duâng tin cêìn hiïíu roä caác loaåi taâi liïåu vaâ àùåc Àïí kiïím tra khaã nùng naây, nghiïn cûáu àaä yïu àiïím cuãa chuáng, nùæm àûúåc caác loaåi cöng cuå cêìu SV lûåa choån caác khaái niïåm chñnh mö taã tòm tin vúái cú chïë hoaåt àöång, ûu vaâ nhûúåc àïì taâi “Caác biïån phaáp baão vïå àûúåc sûã duång àiïím cuãa möîi loaåi cöng cuå. Khi biïët àûúåc nhùçm giaãm thiïåt haåi cuám gia cêìm úã nûúác ta nhûäng loaåi taâi liïåu naâo mònh cêìn, cöng cuå tòm trong nùm qua”. tin naâo laâ phuâ húåp, ngûúâi duâng tin cêìn biïët Kïët quaã nghiïn cûáu cho thêëy, hêìu hïët SV caách khai thaác caác cöng cuå tòm tin vaâ thêím khöng xaác àõnh àuáng àûúåc caác khaái niïåm àõnh thöng tin tòm àûúåc. chñnh cuãa àïì taâi naây. 65,5% SV lûåa choån àaáp aán 3 (Thiïåt haåi/cuám gia cêìm/biïån phaáp àûúåc Xaác àõnh ngön ngûä tòm tin sûã duång trong nùm qua). 11,5% SV choån àaáp Khi SV àaä xaác àõnh àûúåc caác khaái niïåm aán 2 (Biïån phaáp baão vïå àûúåc sûã duång trong chñnh àïí mö taã nhu cêìu tin cuãa mònh, bûúác nùm qua/nûúác ta) vaâ 7,94% SV choån àaáp tiïëp theo laâ liïåt kï danh saách caâng nhiïìu caâng aán 1 (Thiïåt haåi cuám gia cêìm/Viïåt Nam). Chó töët caác tûâ àöìng nghôa vaâ tûâ liïn quan cuãa möîi coá 15,2% SV xaác àõnh àuáng caác khaái niïåm khaái niïåm. Nïëu SV caâng liïåt kï àûúåc nhiïìu chñnh cuãa àïì taâi naây laâ: 4 (Biïån phaáp baão tûâ àöìng nghôa vaâ tûâ liïn quan thò cú höåi tòm vïå/cuám gia cêìm/Viïåt Nam/2012). àûúåc caác taâi liïåu phuâ húåp seä lúán hún. Nïëu 10 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2014
4. Nghiïn cûáu - Trao àöíi chûa nùæm roä caác thuêåt ngûä liïn quan àïën chuã viïnå OR kiïmí duyïtå OR Internet) va â 15,6% àïì àang quan têm, haäy xuêët phaát tûâ caác danh SV lûåa choån àaáp aán 3 (thû viïån NOT kiïím baå maång vaâ caác tûâ àiïín thuêåt ngûä chuyïn duyïåt AND Internet). ngaânh, böå thuêåt ngûä chuyïn àïì (thesaurus). Lûåa choån loaåi taâi liïåu Tuy nhiïn, trong qua á trònh xêy dûngå chiïnë Möåt khi biïíu thûác tòm tin àûúåc xêy dûång, lûúcå tòm tin, SV cênì hiïuí ro ä cú chï ë hoatå àöngå SV cêìn nghô àïën loaåi taâi liïåu naâo seä àaáp ûáng cuaã möiî loaiå cöng cu å tòm tin, ngön ngû ä gò àûúcå àûúåc nhu cêìu tin cuãa mònh. Caác loaåi taâi liïåu sû ã dungå àï í àanhá chó mucå tòm kiïmë cho cöng bao göìm: baách khoa thû, tûâ àiïín, danh baå, cu å êy.ë Vñ du å nhû trong cacá mucå lucå trûcå tuyïnë saách, taåp chñ phöí thöng (magazine), taåp chñ (OPAC), CSDL thû mucå thûúngâ sû ã dungå khoa hoåc (journal), söë liïuå thöëng kï, luêån aán, ngön ngû ä tû liïuå (àï ì mucå chu ã àï,ì ky á hiïuå phên luêån vùn, kyã yïëu höåi thaão, tiïu chuêín, phaát loai,å tû â khoaá co á kiïmí soat)á trong khi ào á mayá minh saáng chïë. Tûúng ûáng vúái caác loaåi taâi tòm tin sû ã dungå ngön ngû ä tû å nhiïn. liïåu khaác nhau seä coá caác nguöìn cung cêëp Vúiá cêu hoiã “Banå se ä sû ã dungå nhûngä tû â khoaá thöng tin khaác nhau. Viïåc lûåa choån nguöìn naoâ khi tòm kiïmë cacá taiâ liïuå vï ì ky ä thuêtå chïë thöng tin phuå thuöåc vaâo chuã àïì tòm kiïëm biïnë cu ã mò trong OPAC cuaã thû viïn?”.å Kïtë cuäng nhû hûúáng tiïëp cêån. qua ã khaoã satá cho thêyë 78,5% SV lûaå chonå àapá Vúiá cêu hoiã “Banå tòm cacá baiâ nghiïn cûuá aná 1 (chï ë biïn/cuë ã mò). Àêy la â àapá aná khöng múiá vï ì tacá haiå cuaã thuöcë la á tû â loaiå taiâ liïuå chñnh xacá vò taiâ liïuå trong thû viïnå thûúngâ nao?”.â Kïtë qua ã cho thêyë 43,1% SV àa ä xacá àûúcå caná bö å thû viïnå mö ta ã nöiå dung va â hònh àõnh àungá loaiå taiâ liïuå se ä chûaá thöng tin nghiïn thûcá bùngç ngön ngû ä tû liïu.å Chó co á 21,5% àûa cûuá múiá vï ì tacá haiå cuaã thuöcë la á àapá aná 2 (tapå ra àûúcå àapá aná àungá la â 2 (chï ë biïn/sùë n).æ Àiïuì chñ khoa hoc)å va â 46,9% chûa xacá àõnh àungá nayâ phanã anhá sû å hiïuí biïtë cuaã SV vï ì ngön ngûä loaiå taiâ liïu.å Cu å thï í 30,4% SV chonå àapá aná 3 tòm tin conâ hanå chï,ë àùcå biïtå la â cú chï ë hoatå (bao/taá på chñ phö í thöng), 19,8% SV chonå àapá àöngå cuaã cacá cöng cu å tra cûuá thöng tin. aná 1 (sachá chuyïn khao)ã va â 6,57% SV chonå Xêy dûång biïíu thûác tòm tin àapá aná 4 (bachá khoa thû). Àiïuì nayâ chûngá toã Àïí trònh baây möëi quan hïå giûäa caác khaái phênì lúná SV Viïtå Nam vênî chûa nùmæ ro ä àùcå niïåm chñnh vaâ caác tûâ àöìng nghôa, tûâ liïn àiïmí cacá loaiå taiâ liïuå va â chu trònh xuêtë banã quan, SV cêìn sûã duång toaán tûã Boolean. Toaán thöng tin khoa hocå ky ä thuêt.å tûã AND vaâ NOT àûúåc sûã duång àïí haån chïë Lûåa choån cöng cuå tòm tin kïët quaã tòm kiïëm, toaán tûã OR àûúåc sûã duång Hiïnå nay, co á nhiïuì cöng cu å tòm tin khacá àïí múã röång kïët quaá tòm kiïëm. nhau va â phö í biïnë nhêtë la â OPAC/mucå lucå thû Vúái cêu hoãi “Àïí tòm taâi liïåu cho àïì taâi: viïn,å cú sú ã dû ä liïuå (CSDL) va â Internet. Nhiïuì Thû viïån coá nïn kiïím duyïåt viïåc sûã duång nùm trûúcá àêy mucå lucå thû viïnå la â cöng cu å chó Internet khöng?” Kïët quaã nghiïn cûáu cho cho phepá truy cêpå cacá taiâ liïuå truyïnì thöngë thêëy hún möåt phêìn ba SV (37,9%) lûåa choån trong thû viïnå nhû: sach,á tïn tapå chñ, luênå an,á àaáp aán àuáng 4 (thû viïån AND kiïím duyïåt luênå vùn, video, banã àö, ì Ngayâ nay, OPAC AND Internet). 62,1% SV chûa nùæm àûúåc cung cêpë kha ã nùng truy cêpå cacá nguönì taiâ phûúng phaáp sûã duång toaán tûã Boolean trong nguyïn àiïnå tû ã àa ä àûúcå thû viïnå lûaå chon.å Àùcå tòm kiïëm thöng tin. Cuå thïí 30,1% SV cho biït,å nhiïuì OPAC cho phepá ngûúiâ dungâ tin rùçng àaáp aán 1 (thû viïån AND kiïím duyïåt OR xem hònh anhã bòa taiâ liïu,å mucå lucå cuaã taiâ liïu.å Internet), 16,4% SV lûaå chonå àapá aná 2 (thû Àïí kiïím tra khaã nùng lûåa choån cöng cuå THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2014 11
5. Nghiïn cûáu - Trao àöíi tòm kiïëm, nghiïn cûáu yïu cêìu SV traã lúâi cêu biïnë àöií khñ hêu.å Cu å thï,í 51,4% SV chonå àiïmí hoãi “Baån seä tòm saách bùçng cöng cuå naâo?”. truy cêpå la â nhan àï ì taiâ liïu,å 5,1% chonå nha â xuêtë Kïët quaã nghiïn cûáu cho thêëy 41,4% SV lûåa ban,ã va â 1,5% SV chonå tïn tacá gia.ã Thûcå tï ë cho choån àaáp aán àuáng 1 (muåc luåc thû thêy,ë trong nhiïuì trûúngâ húpå nhan àï ì taiâ liïuå viïån/OPAC). Thêåt àaáng buöìn laâ 58,6% SV thï í hiïnå nöiå dung chñnh cuaã taiâ liïu,å song chûa xaác àõnh àuáng cöng cuå tòm saách - möåt khöng phaiã lucá naoâ cungä àungá nhû vêy.å cöng cuå rêët phöí biïën àöëi vúái SV àaåi hoåc. Cuå Àï í kiïmí tra kha ã nùng sû ã dungå mayá tòm tin thïí, 40,7 % xaác àõnh tòm saách laâ àaáp aán 3 cuaã SV, nghiïn cûuá àûa ra cêu hoiã “Àï í tòm (maáy tòm tin), 11,2% SV choån àaáp aán 2 kiïmë thöng tin vï ì cumá gia cêmì ú ã Viïtå Nam (CSDL baâi trñch baáo/taåp chñ) vaâ 6,67% SV trïn Google, banå se ä sû ã dungå chiïnë lûúcå nao?”.â cho rùçng àaáp aán 4 (danh baå chuã àïì). Kïët quaã Kïtë qua ã cho thêy,ë 48,3% chonå chiïnë lûúcå 1 nghiïn cûáu cho pheáp kïët luêån rùçng sûå hiïíu (“cumá gia cêmì ú ã Viïtå Nam”), 17,5% chonå biïët cuãa SV vïì àùåc àiïím vaâ chûác nùng cuãa chiïnë lûúcå 2 (“cumá gia cêm”ì “Viïtå Nam”), maáy tòm tin conâ mú höì. 27,8% SV chonå chiïnë lûúcå 3 (cumá gia cêmì úã Sûã duång cöng cuå tòm tin Viïtå Nam), va â 6,18% SV chonå chiïnë lûúcå 4 Àïí tòm kiïëm thöng tin hiïåu quaã àoâi hoãi (“cumá gia cêm”).ì Kïtë qua ã trïn chûngá to ã hêuì SV nùæm àûúåc àùåc àiïím vaâ cú chïë hoaåt àöång hïtë SV àaiå hocå ú ã Viïtå Nam chûa co á ky ä nùng cuãa möîi loaåi cöng cuå tòm tin cuå thïí vaâ nhu sû ã dungå mayá tòm tin hiïuå qua ã mùcå du â cacá mayá cêìu thöng tin cuãa mònh, tûâ àoá lûåa choån caác tòm tin nhû Google, Yahoo rêtë phö í biïnë vaâ àiïím truy cêåp phuâ húåp. àûúcå ho å sû ã dungå hangâ ngay.â Vúiá yïu cêuì nayâ Vúiá cêu hoiã “Banå se ä tòm taiâ liïuå vï ì biïnë àöií chó co á 17,5% SV chonå chiïnë lûúcå àungá la â 2 khñ hêuå trong mucå lucå thû viïn/OPACå theo (“cumá gia cêm”ì “Viïtå Nam”). loaiå àiïmí truy cêpå nao?”,â kïtë qua ã cho thêyë chó Àaánh giaá thöng tin gênì mötå nûaã sö ë SV àûúcå khaoã satá (42%) tra ã lúiâ Àêy laâ möåt khêu quan troång trong quaá àungá (àapá aná 3) khi chonå àiïmí truy cêpå la â chuã trònh tòm kiïëm thöng tin. Àöëi vúái muåc tiïu àï.ì 28% SV àa ä àûa ra cacá nhênå àõnh sai khi lûaå hoåc têåp, giaãng daåy vaâ nghiïn cûáu khoa hoåc, chonå cacá àiïmí truy cêpå nhû: nhan àï ì taiâ liïu,å àaánh giaá thöng tin cêìn phaãi àûúåc xem xeát rêët tacá gia ã va â nha â xuêtë banã àï í tòm taiâ liïuå vï ì chu ã àïì cêín thêån. Biïíu àöì. Tyã lïå lûåa choån caác tiïu chñ àaánh giaá thöng tin 12 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2014
6. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Vúái cêu hoãi “Caác tiïu chñ naâo àûúåc cho laâ taâi liïåu. SV cêìn biïët caách khai thaác thöng tin quan troång àïí àaánh giaá thöng tin tòm àûúåc möåt caách hiïåu quaã tûâ taâi liïåu. Ngoaâi nhûäng trïn maång Internet?”, tyã lïå SV lûåa choån caác yïu cêìu vïì kyä nùng ngön ngûä (caã tiïëng Viïåt tiïu chñ nhû sau: 81,2% dûåa vaâo mûác àöå vaâ tiïëng nûúác ngoaâi), coân coá nhûäng phûúng chñnh xaác cuãa thöng tin, 62% dûåa vaâo uy tñn phaáp àoåc vaâ trñch ruát thöng tin möåt caách hiïåu cuãa taác giaã, 58,7% SV dûåa vaâo cú quan, töí quaã tûâ taâi liïåu, giuáp ñch cho viïåc phên tñch, chûác cöng böë thöng tin, 46,9% dûåa vaâo thúâi töíng húåp vaâ viïët baâi baáo caáo vïì sau. gian cöng böë thöng tin, 23,1% xem tiïu chñ Àïí kiïím tra khaã nùng khai thaác thöng tin, àûúåc trñch dêîn trong taâi liïåu khaác laâ cú súã àïí SV àûúåc yïu cêìu traã lúâi cêu hoãi “Àïí xaác àõnh àaánh giaá thöng tin, 9,4% lûåa choån tiïu chñ söë phaåm vi vaâ giúái haån vêën àïì àûúåc àïì cêåp trang vaâ 35,8% nghô rùçng thöng tin àûúåc tòm trong taâi liïåu, baån laâm gò?”. Kïët quaã nghiïn kiïëm dïî daâng laâ coá chêët lûúång (xem Biïíu cûáu cho thêëy 32,3% choån àûúåc àaáp aán àuáng àöì). Söë liïåu àiïìu tra cho thêëy laâ phêìn lúán (àaáp aán 2 - àoåc toám tùæt vaâ caác àïì muåc). nhûäng tiïu chñ quan troång àïí àaánh giaá thöng 67,7% SV lûåa choån àaáp aán sai. Cuå thïí, tin àaä àûúåc SV nhêån diïån roä raâng. Tuy nhiïn, 43,4% SV choån àaáp aán 1 (àoåc sú lûúåc àoaån tyã lïå lûåa choån tiïu chñ àûúcå trñch dêîn trong taâi àêìu vaâ àoaån cuöëi möîi phêìn), 24,3% choån àaáp liïåu khaác coân khaá thêëp, phaãn aánh möåt thûåc tïë aán 4 (choån loåc caác vêën àïì quan têm, àoåc kyä laâ viïåc nghiïn cûáu taâi liïåu coân chûa àûúåc möîi phêìn àaä choån loåc). Kïët quaã trïn phêìn xem troång àuáng mûác trong nghiïn cûáu khoa naâo phaãn aánh thûåc traång hiïån nay nhiïìu SV hoåc hiïån nay. Thêåt ra, coân möåt söë tiïu chñ phuå thuöåc vaâo viïåc ghi cheáp baâi giaãng maâ ñt khaác àïí àaánh giaá thöng tin, khöng thïí àûa chuá troång àoåc vaâ khai thaác taâi liïåu. hïët vaâo baãng cêu hoãi, do àoá coá thïí coá möåt vaâi Khi àaä coá kyä nùng àoåc taâi liïåu, SV coân tiïu chñ quan troång khaác àaä bõ boã qua. phaãi reân kyä nùng khai thaác thöng tin trong Trong cêu hoãi trïn, nùm tiïu chñ àêìu tiïn caác taâi liïåu mònh àaä àoåc àûúåc. Nghiïn cûáu bao göìm: mûác àöå chñnh xaác cuãa thöng tin, uy naây àaä yïu cêìu SV cho biïët thoái quen khi àoåc tñn cuãa taác giaã, cú quan/ töí chûác cöng böë, thúâi taâi liïåu. Kïët quaã nghiïn cûáu cho thêëy coá hún gian cöng böë, vaâ àûúåc trñch dêîn trong taâi liïåu hai phêìn ba (71,8%) söë SV àûúåc khaão saát khaác àûúåc xem laâ cùn cûá àïí àaánh giaá thöng cho biïët thûúâng xuyïn ghi laåi caác tûâ quan tin. Tyã lïå SV lûåa choån möîi trong nùm tiïu chñ troång trong khi àoåc taâi liïåu. Khoaãng möåt trïn laâ khaá cao. Tuy nhiïn, chó coá 27.5% SV phêìn tû (26,2%) SV thûúâng viïët caác baâi toám àaä lûåa choån àuáng caã nùm tiïu chñ. Àiïìu àoá tùæt coá hïå thöëng cho nhûäng taâi liïåu àoåc àûúåc. phaãn aánh hêìu hïët SV chó dûåa vaâo hai hoùåc ba Tyã lïå SV choån caã hai àaáp aán ghi laåi caác yá tiïu chñ maâ chûa coá kyä nùng àaánh giaá thöng quan troång vaâ viïët baâi toám tùæt cho möîi taâi tin toaân diïån tûâ nhiïìu goác àöå khaác nhau. liïåu àaä àoåc laâ 18,9%. 3.3. Khaã nùng khai thaác vaâ sûã duång Trñch dêîn tham khaão thöng tin Khi soaån thaão taâi liïåu khoa hoåc, àùåc biïåt Khai thaác thöng tin laâ trong baâi baáo caáo kïët quaã nghiïn cûáu, nhaâ Möåt khi SV àaä biïët tòm kiïëm vaâ tòm àûúåc nghiïn cûáu rêët cêìn dûåa trïn caác kïët quaã taâi liïåu cêìn thiïët cho àïì taâi nghiïn cûáu, cöng nghiïn cûáu, yá tûúãng, hoåc thuyïët àaä biïët àïí viïåc cêìn laâm tiïëp theo khöng àún giaãn laâ sao baão vïå quan àiïím cuãa mònh. Trñch dêîn tham cheáp hay dõch têët caã nhûäng gò coá trong tûâng khaão khi sûã duång thöng tin khoa hoåc cuãa THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2014 13
7. Nghiïn cûáu - Trao àöíi ngûúâi khaác trong baâi viïët cuãa mònh, vò nhiïìu hiïíu roä caác hïå thöëng quy àõnh vïì caách trònh lyá do nhû: tön troång taác quyïìn cuãa taác giaã taâi baây trñch dêîn tham khaão vaâ danh muåc tham liïåu göëc àaä àûúåc sûã duång àïí dêîn ra thöng tin; khaão. Coá nhûäng hïå thöëng quy àõnh vïì trñch haån chïë naån “àaåo vùn”; giuáp ngûúâi àoåc xaác dêîn naâo àûúåc sûã duång phöí biïën? Vò sao cêìn àõnh dïî daâng caác nguöìn taâi liïåu àaä sûã duång thiïët phaãi trñch dêîn? Vò sao phaãi trònh baây (thöng qua danh muåc tham khaão). danh muåc tham khaão theo möåt quy caách nhêët Vúái cêu hoãi “Trûúâng húåp naâo cêìn phaãi àõnh? Caác taâi liïåu tòm thêëy trïn maång trñch dêîn?”. Vúái cêu hoãi naây caã böën àaáp aán Internet phaãi trònh baây tham khaão nhû thïë àûa ra àïìu yïu cêìu SV phaãi trñch dêîn. Kïët naâo? Trònh baây mö taã taâi liïåu tham khaão quaã nghiïn cûáu cho thêëy hai phêìn ba (63,7%) giêëy coá khaác so vúái taâi liïåu trïn maång SV xaác àõnh àûúåc rùçng khi cheáp nguyïn vùn Internet khöng? cêu cuãa ngûúâi khaác thò phaãi trñch dêîn. 52% cho rùçng cêìn trñch dêîn khi ghi laåi söë liïåu Vúái cêu hoãi “Caác yïëu töë naâo cêìn àïí mö taã thöëng kï cuãa ngûúâi khaác. 37,7% söë SV àûúåc taâi liïåu tham khaão àiïån tûã àûúåc taãi trïn maång khaão saát nhêån thûác àûúåc rùçng phaãi trñch dêîn Internet?”, kïët quaã khaão saát cho thêëy 33,6% trong trûúâng húåp dêîn laåi baâi giaãng cuãa thêìy SV àûúåc khaoã saát nhêån thûác àuáng rùçng àaáp giaáo trong nghiïn cûáu cuãa mònh. 22,1% SV aán 4 (nhan àïì taâi liïåu, tïn taác giaã, ngaây truy nhêån ra rùçng viïåc lêëy yá tûúãng cuãa ngûúâi khaác cêåp vaâ àõa chó trang web) laâ caác yïëu töë cêìn vaâ diïîn àaåt laåi bùçng lúâi cuãa mònh thò phaãi thiïët àïí mö taã taâi liïåu àiïån tûã àûúåc taãi trïn trñch dêîn. Kïët quaã nghiïn cûáu naây phêìn naâo maång. Söë SV coân laåi chûa nùæm àûúåc quy phaãn aánh thûåc traång nhiïìu trûúâng àaåi hoåc úã àõnh vïì mö taã taâi liïåu tham khaão àiïån tûã. Cuå Viïåt Nam hiïån chûa coi troång yïu cêìu trñch thïí laâ: 12,7% SV choån àaáp aán 1 (àõa chó dêîn trong nghiïn cûáu àöëi vúái SV. Hïå quaã dêîn trang web núi chûáa taâi liïåu), 16,9% choån àaáp àïën chêët lûúång nghiïn cûáu khoa hoåc cuãa SV aán 2 (àõa chó trang web vaâ nhan àïì taâi liïåu), keám, tònh traång àaåo vùn diïîn ra traân lan 36,8% SV choån àaáp aán 3 (àõa chó trang web, khöng kiïím soaát nöíi. Thûåc tïë hiïån nay, nhiïìu nhan àïì taâi liïåu vaâ tïn taác giaã). trûúâng àaåi hoåc trong nûúác chûa coá quy àõnh vïì trñch dêîn vaâ xûã lyá hêåu quaã àaåo vùn. 3.4. Khaã nùng hiïíu biïët cuãa sinh viïn vïì kinh tïë, vùn hoáa, xaä höåi vaâ phaáp lyá liïn Mö taã taâi liïåu tham khaão quan àïën sûã duång thöng tin Khaác vúái trñch dêîn tham khaão, danh muåc tham khaão cung cêëp caác thöng tin chi tiïët vïì Quyïìn taác giaã (copyright) la â àöåc quyïìn caác taâi liïåu àaä tham khaão vaâ coá trñch dêîn cuãa möåt taác giaã cho taác phêím cuãa mònh. trong baâi viïët. Danh muåc tham khaão cuâng vúái Quyïìn taác giaã àûúåc duâng àïí baão vïå caác saáng caác trñch dêîn tham khaão trong baâi viïët laâ taåo tinh thêìn coá tñnh chêët vùn hoáa (coân àûúåc nhûäng yïëu töë quan troång àïí kiïím soaát sûå laâm goåi laâ taác phêím) khöng bõ vi phaåm, thñ duå viïåc nghiïm tuác cuãa taác giaã, caác luêån cûá vaâ nhû caác baâi viïët vïì khoa hoåc hay vùn hoåc, luêån chûáng roä raâng, chùåt cheä vaâ coá tñnh khoa saáng taác nhaåc, ghi êm, tranh veä, hònh chuåp, hoåc cuãa cöng trònh nghiïn cûáu, vaâ do àoá phim vaâ caác chûúng trònh truyïìn thanh. kiïím chûáng giaá trõ cuãa cöng trònh nghiïn cûáu Quyïìn naây baão vïå caác quyïìn lúåi caá nhên vaâ àûúåc trònh baây. lúåi ñch kinh tïë cuãa taác giaã trong möëi liïn quan Khi àoåc möåt taâi liïåu khoa hoåc, SV cêìn vúái taác phêím naây [1]. 14 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2014
8. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Baãng 3. Nhêån thûác cuãa sinh viïn vïì baãn quyïìn vaâ súã hûäu trñ tuïå Nhêån thûác cuãa sinh viïn SL Tyã lïå % 1. Photocopy saách coá baãn quyïìn maâ khöng àûúåc pheáp taác giaã laâ 360 35,3 bònh thûúâng 2. Photocopy saách coá baãn quyïìn maâ khöng àûúåc pheáp taác giaã laâ 521 51,1 vi phaåm baãn quyïìn 3. Phaát taán phêìn mïìm coá baãn quyïìn khi chûa àûúåc pheáp cuãa chuã 176 17,3 súã hûäu quyïìn taác giaã laâ bònh thûúâng 4. Phaát taán phêìn mïìm coá baãn quyïìn khi chûa àûúåc pheáp cuãa chuã 428 42 súã hûäu laâ vi phaåm baãn quyïìn Baãng 3 cho thêëy 51,1% SV àûúåc khaão saát Trïn cú súã cuãa kïët quaã nghiïn cûáu, taác giaã nhêån thûác àûúåc rùçng photocopy saách coá baãn àïì xuêët möåt söë kiïën nghõ sau: quyïìn maâ khöng àûúåc pheáp cuãa taác giaã laâ vi Vïì phña caác trûúâng àaåi hoåc, cêìnàêíy maånh phaåm baãn quyïìn vaâ 42% SV nùæm àûúåc rùçng hún nûäa hoaåt àöång trang bõ KTTT cho SV phaát taán phêìn mïìm coá baãn quyïìn khi chûa bùçng caách tñch húåp KTTT vaâo chûúng trònh àûúåc pheáp cuãa chuã súã hûäu laâ vi phaåm baãn àaâo taåo nhaâ trûúâng; Àöíi múái chûúng trònh, quyïìn. 35,3% cho rùçng photocopy saách coá phûúng phaáp àaâo taåo gùæn vúái àõnh hûúáng lêëy baãn quyïìn maâ khöng àûúåc pheáp cuãa taác giaã ngûúâi hoåc laâm trung têm; Ban haânh quy àõnh laâ bònh thûúâng vaâ 17,3% SV cho rùçng phaát vïì hûúáng dêîn trñch dêîn, lêåp danh muåc taâi liïåu taán phêìn mïìm coá baãn quyïìn khi chûa àûúåc tham khaão song song vúái ban haânh chïë taâi xûã pheáp cuãa chuã súã hûäu laâ bònh thûúâng. Tuy lyá caác trûúâng húåp vi phaåm àaåo vùn trong hoåc nhiïn, trong töíng söë 1.020 SV traã lúâi phiïëu têåp vaâ nghiïn cûáu khoa hoåc. àiïìu tra, chó coá 256 ngûúâi, chiïëm 26% SV Vïì phña ban giaám àöëc thû viïån: Tiïëp tuåc xaác àõnh àuáng caã hai trûúâng húåp 2 vaâ 4 laâ vi caãi tiïën chûúng trònh KTTT hiïån coá cuãa thû phaåm baãn quyïìn. Kïët quaã trïn phaãn aánh thûåc viïån trïn cú súã àaánh giaá hiïåu quaã giaãng daåy. traång hiïíu biïët vïì baãn quyïìn vaâ súã hûäu trñ tuïå Thiïët kïë caác khoáa hoåc KTTT theo hûúáng àa cuãa SV trong viïåc sûã duång thöng tin chûa daång vïì nöåi dung vaâ trònh àöå àïí àaáp ûáng àêìy àuã. Nhiïìu SV chó lûåa choån àuáng möåt nhiïìu nhoám àöëi tûúång SV khaác nhau; Phaát trûúâng húåp. triïín KTTT khöng chó laâ hoaåt àöång cuãa riïng 4. Kïët luêån caán böå thû viïån, cho nïn thû viïån cêìn coá caác Kïët quaã nghiïn cûáu cho thêëy, trònh àöå hoaåt àöång phöëi húåp vúái caác phoâng ban, caác KTTT cuãa SV úã caác trûúâng àaåi hoåc àûúåc khoa, giaãng viïn àïí trang bõ KTTT cho SV; khaão saát coân yïëu, àùåc biïåt laâ kyä nùng khai Chuã àöång múã caác khoáa têåp huêën, trao àöíi vïì thaác thöng tin, kyä nùng sûã duång thöng tin, KTTT vúái giaãng viïn vaâ caác khoa chuyïn kiïën thûác vïì baãn quyïìn vaâ súã hûäu trñ tuïå, kiïën ngaânh. Tûâ àoá khùèng àõnh têìm quan troång thûác vïì àaåo vùn. Kïët quaã nghiïn cûáu cuäng cuãa KTTT vaâ múã röång têìm aãnh hûúãng cuãa phaãn aánh cöng taác phaát triïín KTTT cho SV thû viïån. cuãa caác thû viïån àaåi hoåc chûa àem laåi hiïåu Vïì phña caán böå thû viïån, cêìn tiïpë tuåc nêng quaã cao. cao trònh àöå ngoaåi ngûä, tin hoåc vaâ chuã àöång THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2014 15
9. Nghiïn cûáu - Trao àöíi trang bõ KTTT cho mònh, àùåc biïåt laâ reân Vúái yá nghôa àoá, giaãng viïn cêìn thiïët kïë muåc luyïån caác kyä nùng mïìm nhû: kyä nùng laâm tiïu cuãa caác mön hoåc gùæn vúái nêng cao trònh viïåc nhoám, tû duy phên tñch, kyä nùng giaãi àöå KTTT cho SV, gùæn viïåc àöíi múái phûúng quyïët vêën àïì; Chuã àöång àïì xuêët vúái Ban phaáp giaãng daåy vúái muåc tiïu nêng cao nùng giaám àöëc thû viïån thiïët kïë caác khoáa hoåc lûåc thöng tin cho SV. Àïì cao traách nhiïåm KTTT khaác nhau daânh cho nhiïìu àöëi tûúång cuãa SV trong viïåc sûã duång thöng tin coá liïn khaác nhau, kïí caã hoåc viïn cao hoåc vaâ caán böå, quan àïën vêën àïì àaåo àûác vaâ phaáp lyá. giaãng viïn. Caác khoáa hoåc cêìn àûúåc thiïët kïë Giaãng viïn nïn nhêån thêëy traách nhiïåm cuãa dûåa trïn viïåc nghiïn cûáu nhu cêìu, khaã nùng mònh trong viïåc trang bõ caác kyä nùng KTTT KTTT cuãa SV, baám saát chûúng trònh àaâo taåo nêng cao coá liïn quan àïën phên tñch, töíng cuãa nhaâ trûúâng, phöëi húåp vúái khoa chuyïn húåp thöng tin, reân kyä nùng tû duy biïån ngaânh, àöìng thúâi dûåa vaâo möåt söë chuêín chûáng, khaã nùng laâm viïåc àöåc lêåp cho SV. KTTT hiïån coá trïn thïë giúái; Tùng cûúâng Phöëi húåp vúái caán böå thû viïån trong viïåc cung cêëp caác khoáa hoåc trûåc tuyïën, video trïn chia seã muåc tiïu phaát triïín KTTT cho SV. website cuãa thû viïån hoùåc cuãa nhaâ trûúâng àïí Chuã àöång tñch húåp KTTT vaâo caác mön hoåc SV coá thïí tham khaão àûúåc bêët cûá khi naâo hoå do mònh àaãm nhêån. cêìn; Tùng cûúâng phöëi húåp vúái giaãng viïn, Vïì phña SV khoa chuyïn ngaânh àïí tranh thuã sûå höî trúå tûâ Tñch cûåc, chuã àöång tham gia caác khoáa moåi phña. Àùåc biïåt tranh thuã caác möëi quan hïå hoåc KTTT cuãa thû viïån àïí nêng cao trònh àöå caá nhên àïí löìng gheáp KTTT vaâo chûúng KTTT cho baãn thên. Coi viïåc reân luyïån nùng trònh àaâo taåo. lûåc KTTT laâ muåc tiïu, nhiïåm vuå vaâ laâ cú höåi Vï ì phña cacá giangã viïn va â khoa chuyïn nganhâ trong suöët quaá trònh hoåc àaåi hoåc. Chûúng trònh àaâo taåo KTTT cuãa thû viïån Vêån duång KTTT àaä hoåc vaâo viïåc hoåc têåp, chó coá yá nghôa khi SV vêån duång KTTT àaä nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ trong cuöåc söëng àïí hoåc vaâo viïåc laâm baâi têåp, tiïíu luêån, chuyïn khöng ngûâng nêng cao trònh àöå kiïën thûác vaâ àïì, dûå aán, baáo caáo, maâ giaãng viïn yïu cêìu. kyä nùng KTTT àaä àûúåc trang bõ. Taâi liïåu tham khaão 1. Wikipedia (2013). Quyïnì tacá gia.ã Truy cêpå ngayâ tion (2009). Truy cêpå ngayâ 22 - 7-2013, taiå trang web 6-8-2013 taiå trang web Quy%E1%BB%81n_t%C3%A1c_gi%E1%BA%A3. VMarch09.pdf. 2. Bavakutty M. va â T. P. O. Nasirudheen (2008), 5. CILIP [Chartered Institute of Library and Infor- Assessing information literacy competency of mation Professionals] (2004), Information Literacy: research students in India: a case study, ICOLIS Definition. Truy cêpå ngayâ 22 - 4-2013, taiå trang web 2008, LISU, FCSIT, Kuala Lumpur, tr. 109 - 221. eracy/definition/default.htm. 3. Boekhorst A. K. (2004). Information literacy at 6. Mittermeyer D. va â Quirion D. (2003). Informa- school level: a comparative study between the tion literacy: Study of incoming first-year undergradu- Netherlands and South Africa. South African journal ates in Quebec. Truy cêpå ngayâ 12-3-2013, taiå trang of Library and Information Science, 70(2), tr. 63-71. web 4. Characteristics of Excellence in Higher Educa- tion/studies_Ang.pdf. (Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 10-5-2014; Ngaây phaãn biïån àaánh giaá: 08-7-2014; Ngaây chêëp nhêån àùng: 05-9-2014). 16 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2014