Tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác môn vẽ kỹ thuật tại trường Cao đẳng nghề thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác môn vẽ kỹ thuật tại trường Cao đẳng nghề thành phố Hồ Chí Minh

1. TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO QUAN ĐIỂM SƢ PHẠM TƢƠNG TÁC MÔN VẼ KỸ THUẬT TẠI TRƢỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TS. Dƣơng Thị Kim Oanh-Trƣờng ĐHSP Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh Th.S Phan Thanh Hải -Trƣờng Cao đẳng nghề Thành phố Hồ Chí Minh Tóm tắt: Bài viết đề cập tới cách thức tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác môn Vẽ kỹ thuật tại trường Cao đẳng nghề Thành phố Hồ Chí Minh. Kết quả thực nghiệm sư phạm với 02 nội dung là hình chiếu vuông góc, hình cắt và mặt cắt bước đầu cho thấy, học sinh đã hình thành và phát triển được các năng lực như: giải quyết vấn đề, tự học, kỹ năng vẽ và năng lực làm việc nhóm trong học tập. 1. Đặt vấn đề Ở nước ta giáo dục được coi là một trong những lĩnh vực mũi nhọn trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước. Cũng như quá trình hội nhập kinh tế, quá trình dạy học cũng đang từng bước đổi mới và hoàn thiện trong từng phương pháp giảng dạy theo hướng tăng dần tính linh hoạt, sáng tạo và chủ động cho người học. Để làm được điềunày, phương pháp giảng dạy theo quan điểm sư phạm tương tác trong các môn học ngày càng được chú ý. Nó đề cao vai trò tương tác giữa người dạy, người học và môi trường. Phương pháp này hoàn toàn phù hợp với sự phát triển của xã hội ngày nay khi mà chúng ta đang cố gắng xóa bỏ dần tính rập khuôn trong suy nghĩ, tính thụ động trong làm việc đối với con người trong xã hội mới. Với mục tiêu góp phần phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học nhằm nâng cao chất lượng dạy và học, qua đó sinh viên phát triển các năng lực như: giải quyết vấn đề, làm việc nhóm, kỹ năng vẽ và năng lực tự họcthì vấn đề tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác môn Vẽ kỹ thuật tại trường Cao đẳng nghề Thành phố Hồ Chí Minh là tất yếu. 2. Quan điểm sƣ phạm tƣơng tác và tiến trình tổ chức dạy học theo quan điểm sƣ phạm tƣơng tác 2.1. Quan điểm sƣ phạm tƣơng tác Nghiên cứu về quan điểm sư phạm tương tác ra đời từ rất sớm trong lịch sửgiáo dục của nhân loại, với nội dung là sự tương tác giữa người dạy – người học – môi trường. Các nhà nghiên cứu như Kurt levin, nhóm tác giả thuộc Viện Đại học Đào tạo Giảng viên (IUFM) ở Greonoble, là Guy Brousseau, Claude Comiti, M.Artigue, R.Douady, C.Margolinas trong đó nổi bật có hai tác giả Jean-Marc Denommé và Madelenie Roy đã đề cập tới một trường phái sư phạm tương tác cùng với nền tảng lý luận phong phú của nó. Tại Việt Nam cũng rất nhiều đề tài nghiên cứu về vận dụng QĐSPTT đã đề cập tới sự tương tác của người dạy, người học và môi trường song chưa thực sự chú ý và vận dụng thật sự hiệu quả của yếu tố môi trường trong bối cảnh dạy học có sự trợ giúp của các phương tiện dạy học hiện đại. Trong nghiên cứu này, chúng tôi tiếp tục vận dụng và làm rõ vai trò của giáo viên (GV), sinh viên(SV) và nhất là môi trường trong dạy học môn Vẽ kỹ thuật tại trường Cao đẳng nghề TPHCM. Sư phạm tương tác (interractive pedagory) là thuyết về sư phạm trong đó làm rõ vai trò của người dạy, người học, yếu tố môi trường và các mối quan hệ tác động qua lại giữa chúng trong hoạt động dạy học. Trong kiểu dạy học này, người dạy có chức năng thiết kế, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra quá trình học, nhưng không làm thay
2. người học. Còn người học tự điều khiển quá trình chiếm lĩnh khái niệm khoa học của bản thân (tức là tự tổ chức, tự thiết kế, tự thi công và kiểm tra việc học tập của bản thân) dưới sự điều khiển sư phạm của thầy. Hoạt động dạy và học thống nhất với nhau nhờ sự cộng tác. Trong nghiên cứu này, chúng tôi quan niệm: sư phạm tương tác là cách tiếp cận về hoạt động dạy học dựa trên sự ảnh hưởng tác động lẫn nhau giữa ba tác nhân là người học, người dạy và môi trường [8, trang 18]. 2.2. Tiến trình dạy học theo quan điểm sƣ phạm tƣơng tác Trong quá trình vận dụng quan điểm sư phạm tương tác trong dạy học, người nghiên cứu đã tổng hợp các nghiên cứu về vận dụng quan điểm sư phạm tương tác trong dạy học như Ngô Ngọc Minh [17], Ngô Văn Hưng [12], Các tác giả này đã đề xuất được tiến trình tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác nhưng điểm chung lớn nhất trong các nghiên cứu này là trong bối cảnh dạy học hiện đại các tác giả chưa làm rõ được vai trò của môi trường dạy học theo QĐSPTT. Vì vậy, đề phát huy cao nhất giá trị của sự tương tác giữa GV, SV và môi trường dạy học môn Vẽ kỹ thuật tại trường Cao đẳng nghề Thành phố Hồ Chí Minh. Chúng tôi kế thừa các nghiên cứu của các tác giả trước và từ đó đề xuất quy trình tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác như sau:
3. MÔI TRƯỜNG Giáo - Máy tính trình, - Máy chiếu Bài giảng tài liệu Giáo án - Bảng phấn tham điện tử và các - Máy chiếu tương khảo phần mềm dạy tác học - Máy chiếu vật thể -Bút tương tác Giai đoạn 1: Chuẩn bị bài giảng B1:Xác B2:Lựa B3: Lựa chọn B4: Soạn giáo định mục chọn nội phương pháp dạy án và xây dựng bài giảng điện tiêu dung học & phương tiện dạy học tử HOẠT ĐỘNG CỦA SINH VIÊN HOẠT ĐỘNG CỦA GIẢNG VIÊN Tạo hứng thú cho sinh viên B1: Mở đầu Giới thiệu nội dung học Phân chia các nội dung học tập Giai đoạn 2: B2: Tổ chức Thực các hoạt động cụ thể Tiến hành hoạt động dạy và hiệnbài học giảng Kết luận về kiến thức thu nhận Vận dụng kiến thức và đánh B3: Kiểm giá kết quả học tập tra đánh giá Giao nhiệm vụ học tập Hình 1.4:Quy trình dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác Dưới đây, chúng tôi sẽ đi sâu phân tích cụ thể về nội dung của từng hoạt động trong tiến trình dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác:
4. 2.2.1. Hoạt động của giáo viên 2.2.1.1 Giai đoạn chuẩn bị bài giảng Chuẩn bị bài giảng là một khâu rất quan trọng trong quá trình dạy học. Khâu này đòi hỏi người dạy phải chuẩn bị chu đáo trước khi lên lớp, có như vậy quá trình dạy học mới đem lại hiệu quả cao. Bước 1: Xác định mục tiêu Xác định rõ được mục tiêu của môn học Vẽ kỹ thuậttrong từng bài học là các tiêu chí về kiến thức, kỹ năng, thái độ mà SV cần đạt được sau khi kết thúc việc học. Để xác định mục tiêu, GV tiến hành phân tích rõ các kiến thức trọng tâm, từ đó đưa ra mục tiêu cho từng chương, từng bài trong chương trình môn học. Bước 2: Xác định nội dung Từ chương trình đào tạo và từ các tài liệu thường sử dụng khi giảng dạy môn Vẽ kỹ thuật là sách giáo khoa, bài giảng, sách báo, tạp chí, tranh, ảnh, tình huống thực tế mà người GV xác định nội dung dạy học cho phù hợp. Với mỗi nội dung bài học, GV chuẩn bị tài liệu học tập phù hợp để giúp SV dễ dàng tiếp nhận kiến thức mới, đồng thời cũng tạo cơ hội cho họ gắn kết kiến thức lý thuyết với các tình huống thực của hoạt động sư phạm và đời sống hàng ngày. Bước 3: Lựa chọn phương pháp dạy học và phương tiện dạy học. Các phương pháp dạy học được sử dụng chủ yếu là đàm thoại, thảo luận nhóm, dạy học nêu-giải quyết vấn đề, kỹ thuật công não, Bên cạnh đó, các phương tiện dạy học được lựa chọn và sử dụng phù hợp với nội dung bài học và phương pháp dạy học để tăng cường các tương tác Bước 4: Soạn giáo án và xây dựng bài giảng điện tử. Giáo án (kế hoạch bài giảng) là văn bản ghi chép chi tiết theo một trình tự logic những gì mà GV mong muốn sẽ diễn ra trên lớp. Trong giáo án Vẽ kỹ thuật, GV không chỉ làm rõ các vấn đề như phân bố chủ đề bài giảng theo thời gian cho phép, chuẩn bị dẫn chứng, câu hỏi phát vấn, phương pháp dạy học mà còn chỉ ra các hoạt động cụ thể mà SV sẽ phải thực hiện. Kế hoạch dự kiến này là cơ sở để GV hướng dẫn, tổ chức các hoạt động học tập tương tác với SV ở trên lớp. 2.2.1.2. Giai đoạn thực hiện bài giảng  Mở đầu bài giảng. Bước 1: Tạo hứng thú cho sinh viên. GV lôi cuốn sự chú ý của SV thông qua các tình huống đã chuẩn bị trước: Kể một câu chuyện liên quan đến nội dung bài học, đưa ra một tình huống có thực liên quan tới hoạt động nghề nghiệp, nêu lên số liệu thống kê, từ đó dẫn dắt vào nội dung bài học mới. Trong quá trình dạy học, người dạy cần thể hiện là người dẫn dắt hoạt động và giao tiếp tài giỏi, thân thiện, gần gũi HS, kích hoạt nhu cầu ở người học, sự thiếu hụt kiến thức so với nội dung sắp học, gợi ra những liên tưởng giữa bài học với thực tế cuộc sống, khơi gợi ý chí và niềm tin, làm nảy sinh sự hứng thú học tập của HS. Tình huống dạy học phải phù hợp với vốn sống, kinh nghiệm của HS. Bước 2: Giới thiệu nội dung học Để đạt được mục tiêu bài học, GV xác định, giới thiệu và khái quát các vấn đề trọng tâm. Điều này giúp GV và SV vừa thực hiện đầy đủ mục tiêu, vừa mở rộng và thực hành các kiến thức liên quan đến bài học.  Tổ chức các hoạt động cụ thể. Bước 1: Phân chia các nội dung học tập.
5. GV phân chia nội dung học tập thành các mảng kiến thức để SV tri giác thông tin một cách logic. Tương ứng với từng mảng kiến thức là các phương pháp dạy học của GV và hoạt động học cụ thể của SV. Bước 2: Tiến hành các hoạt động dạy và học. Do môn Vẽ kỹ thuật có khối lượng kiến thức lớn nên GV phải sử dụng phối hợp nhiều phương pháp dạy học khác nhau để hướng dẫn SV lĩnh hội kiến thức mới. Nội dung học tập được đưa ra dưới dạng những tình huống, các hình ảnh và các dự án nhỏ, để lôi cuốn SV tham gia vào các hoạt động học tập ở trên lớp. Bước 3: Kết luận về kiến thức thu nhận. Trước khi kết thúc mỗi tình huống học tập, các chủ đề, dự án, GV phải khái quát, hệ thống, chỉnh lý, bổ sung những kết quả mà SV đã làm được, qua đó giúp SV hoàn thiện việc lĩnh hội kiến thức của bản thân.  Kiểm tra, đánh giá, kết luận. Bước 1: Vận dung kiến thức và đánh giá kết quả học tập. Kết thúc bài học, GV tiến hành kiểm tra đánh giá nhằm xem xét mức độ đạt được về kiến thức, kỹ năng, thái độ của SV so với mục tiêu đã đặt ra bằng cách làm các bài tập nhỏ, trả lời câu hỏi ngắn, các tình huống, . Bước 2: Giao nhiệm vụ học tập. Sau mỗi bài học, GV thiết kế các nhiệm vụ học tập mang tính định hướng cho việc lĩnh hội nội dung kiến thức ở bài học tiếp theo. SV thực hiện các nhiệm vụ này ở nhà và được GV đánh giá bằng điểm số. 2.2.2. Hoạt động của sinh viên Bước 1: Phân chia nội dung học tập Khi GV truyền thụ những nội dung học tập, SV phải tự phân chia nội dung học tập thành các mảng kiến thức khác nhau, sắp xếp chúng một cách logic. Việc chủ động phân chia nội dung học tập giúp SV học tập tốt hơn, tránh việc kiến thức thu nhận quá nhiều và hỗn tạp. Bước 2: Tiến hành hoạt động học Với lượng kiến thức của môn Vẽ kỹ thuật rất đa dạng, SV phải tích cực chủ động, tự giác học tập, thực hiện những nhiệm vụ GV giao, chú ý nghe giảng. Rèn luyện kỹ năng làm việc độc lập và thảo luận nhóm. Bước 3: Kết luận về kiến thức thu nhận Sau khi tiếp nhận những kiến thức từ GV, SV cần đánh giá, hệ thống, khái quát và bổ sung những nội dung liên quan đến bài học, để từ đó đề ra những phương án học tập tốt nhất. Bước 4:Vận dụng kiến thức và đánh giá kết quả học tập Đánh giá kết quả học tập có nhiều ý nghĩa với người học. Kết thúc mỗi buổi học, SV cần đánh giá mức độ tiếp nhận kiến thức của bản thân. Sau đó, vận dụng để giải quyết các tình huống thực tiễn. Khi kết quả học tập được đánh giá một cách khoa học, chất lượng học tập sẽ được nâng cao. 2.2.3 Môi trƣờng GV sử dụng môi trường để tương tác truyền thụ kiến thức cho SV, SV tương tác với môi trường để tiếp nhận kiến thức, tất cả tạo thành một quy trình khép kín (người dạy – người học – môi trường) theo đúng như quy trình. Trong đó, môi trường bao gồm:
6. - Giáo án môn Vẽ kỹ thuật là mẫu giáo án được xây dựng theo hướng tương tác giữa hoạt động GV, hoạt động SV và môi trường. Trong đó tất cả các hoạt động đều có sự trợ giúp của các phương tiện dạy học hiện đại. - Giáo trình môn Vẽ kỹ thuật là tất cả những tài liệu liên quan được chọn lọc theo chương trình chi tiết của Tổng cục dạy nghề và chương trình của trường Cao đẳng nghề TPHCM. - Máy tính + máy chiếu + bảng phấn + bảng và bút tương tác: Là những công cụ, phương tiện dạy học hiện đại được sử dụng để thực hiện hoạt động dạy và học. - Bài giảng điện tử và các phần mềm dạy học: Theo quy trình dạy học tương tác, bài giảng điện tử được thiết kế theo hướng tương tác trên phần mềm frontpage, powerpoint và để có sự tương tác tốt thì không thiếu các phần mềm dạy học môn Vẽ kỹ thuật như Autocad, Sketchup, Carib 3D, Snagit 3. Tổ chức dạy học theo quan điểm sƣ phạm tƣơng tác môn Vẽ kỹ thuật tại trƣờng Cao đẳng nghề Thành phố Hồ Chí Minh Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực trạng dạy học môn Vẽ kỹ thuật tại trường Cao đẳng nghề Thành phố Hồ Chí Minh, chúng tôi tiến hành tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác môn Vẽ kỹ thuật tại trường Cao đẳng nghề Thành phố Hồ Chí Minh như: Đề xuất phương án tổ chức dạy học và thiết kế toàn bộ giáo án môn Vẽ kỹ thuật theo hướng tương tác giữa người dạy-người học và môi trường. Trong đó, làm nổi bật yếu tố môi trường trong phương án tổ chức và giáo án là các phương tiện dạy học hiện đại như: máy chiếu vật thể, máy chiếu tương tác, bút tương tác, giáo trình frontpage môn Vẽ kỹ thuật và bài giảng điện tử, . Sau đó, chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm vàqua kết quả thực nghiệm, đã đánh giá kết quả đó với các mặt như: về thái độ học tập của SV, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng vẽ vànăng lực tự học của SV. Tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác môn Vẽ kỹ thuật tại trường Cao đẳng nghề Thành phố Hồ Chí Minh đã làm tăng tính tích cực về thái độ của sinh viên, thái độ thiếu tích cực giảm xuống. 25 20 15 Lớp thực nghiệm 10 Lớp đối chứng 5 0 Rất Thích Không Bình Chán thích thích thường Biểu đồ 1.1: Thái độ học tập của sinh viên sau thực nghiệm Bên cạnh đó, kỹ năng làm việc nhóm của sinh viên như: chuẩn bị trước các thông tin trong buổi làm việc nhóm; tham gia vào việc lập kế hoạch và xây dựng mục tiêu của nhóm; tham gia vào thảo luận, đặt câu hỏi và dẫn dắt thảo luận; tham gia lắng nghe, diễn giảng và phát triển các ý tưởng; tham gia thường xuyên và san sẻ trách nhiệm đã được cải thiện rất tốt.
7. Bảng 1.1: Đánh giá kỹ năng làm việc nhóm của sinh viên Về kỹ năng giải quyết vấn đề, với các tiêu chí như: Tư duy độc lập, kiên nhẫn và quyết đoán; suy luận sáng tạo và logic; tìm kiếm tài liệu, thông tin liên quan; có kỹ năng giao tiếp, tinh thần hợp tác; trình bày ý kiến rõ ràng, chính xác đều có sự khác biệt nhau về kỹ năng giải quyết vấn đề, với việc tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác môn Vẽ kỹ thuật đã cải thiện được kỹ năng giải quyết vấn đề cho SV tại trường Cao đẳng nghề TPHCM. Bảng 1.2: Đánh giá kỹ năng giải quyết vấn đề của sinh viên Về kỹ năng vẽ, ở các tiêu chí đánh giá các mức độ tích cực như rất tốt và tốt có sự chênh lệch về tỷ lệ và các mức độ còn hạn chế như trung bình và yếu cũng có sự khác biệt về tỷ lệ ở hai lớp, qua đó việc tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác đã tác động đến kỹ năng vẽ của SV.
8. Bảng 1.3: Đánh giá kỹ năng vẽ của sinh viên Về kỹ năng tự học của SV có sự cải thiện đáng kể, sự khác biệt về tỷ lệ ở các mức độ tích cực của hai lớp thực nghiệm và lớp đối chứng chứng minh cho sự cải thiện đó. Bảng 1.4: Đánh giá kỹ năng tự học của sinh viên Từ kết quả kiểm nghiệm thống kê cho ta thấy có sự khác biệt về kết quả học tập giữa SV lớp đối chứng và lớp thực nghiệm, điều đó có nghĩa là khi GV tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác môn Vẽ kỹ thuật tại trường Cao đẳng nghề TPHCM thì kết quả học tập của SV được cải thiện, qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học của trường. 4. Kết luận Việc tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác môn Vẽ kỹ thuật tại trường Cao đẳng nghề Thành phố Hồ Chí Minh bước đầu đã mang lại những kết quả khả thi, những năng lực như: tự học, giải quyết vấn đề, làm việc nhóm, kỹ năng vẽ đã được hình thành và phát triển. Với sự tiến bộ về các phương tiện dạy học hiện đại kết
9. hợp với ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học thì việc tổ chức dạy học theo hướng tương tác sẽ rất hiệu quả và đảm bảo được chất lượng dạy học. SUMMARY Posts mentioned to way teaching Engineering Drawing subject toward the interactive pedagogy-based viewpoint at HCMC Vocational College. The result experimental teaching on “Perpendicular project” and “Cut figures and cut plane”the first step for any,in sake of promoting the proactivity and creativity of learners as well as improving teaching and learning quality of Engineering Drawing subject at HCMCVocationalCollege. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Jean – Marc Denommé et Madeleine Roy, [Pour une pédagogie interactive] Tiến tới một Phương pháp Sư phạm tương tác (Ngƣời dịch Nguyễn Quang Thuấn, Tống Văn Quán), NXB Thanh niên – Tạp chí Tri thức và Công nghệ, 2000. [2] Lương Mạnh Bá Tương tác Người – Máy, Trường Đại Học Bách Khoa Hà Nội- Khoa Công nghệ thông tin, Nhà xuất bản khoa học & kỹ thuật, 2005. [3] Nguyễn Việt Dũng,Thực hành thiết kế trang Web với Front Page 2000, Nhà xuất bản giáo dục, Hà Nội, 2000. [4] Nguyễn Xuân Lạc, Bài giảng Công nghệ dạy học CAI, Khoa Sư phạm kỹ thuật –Trường Đại Học Bách Khoa Hà Nội, Hà Nội, 2004. [5] Nguyễn Văn Tuấn, Tài liệu bài giảng lý luận dạy học, Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, 2010. Địa chỉ liên hệ: Phan Thanh Hải-Tel:01277.111.641-Email: phanthanhhai_anh2@yahoo.com
10. BÀI BÁO KHOA HỌC THỰC HIỆN CÔNG BỐ THEO QUY CHẾ ĐÀO TẠO THẠC SỸ Bài báo khoa học của học viên có xác nhận và đề xuất cho đăng của Giảng viên hướng dẫn Bản tiếng Việt ©, TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP. HỒ CHÍ MINH và TÁC GIẢ Bản quyền tác phẩm đã được bảo hộ bởi Luật xuất bản và Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam. Nghiêm cấm mọi hình thức xuất bản, sao chụp, phát tán nội dung khi chưa có sự đồng ý của tác giả và Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh. ĐỂ CÓ BÀI BÁO KHOA HỌC TỐT, CẦN CHUNG TAY BẢO VỆ TÁC QUYỀN! Thực hiện theo MTCL & KHTHMTCL Năm học 2016-2017 của Thư viện Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Tp. Hồ Chí Minh.