Tổ chức dạy học môn công nghệ 11 theo định hướng dựa trên vấn đề

Nội dung text: Tổ chức dạy học môn công nghệ 11 theo định hướng dựa trên vấn đề

1. TỔ CHỨC DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ 11 THEO ĐỊNH HƯỚNG DỰA TRÊN VẤN ĐỀ Lê Phương Thảo- Học viên cao học Lớp Lý luận và phương pháp dạy học kĩ thuật K17 Trường Đại học Sư phạm kĩ thuật T.p Hồ Chí Minh TÓM TẮT Dạy học dựa trên vấn đề là định hướng dạy học nhằm giúp Học sinhcó động lực học tập tốt, phát triển cách hiểu tốt hơn về vấn đề, khuyến khích học tập độc lập và mang tính tập thể, phát triển những kĩ năng nhận thức ở mức độ cao hơn và phát triển một loạt những kĩ năng bao gồm giải quyết vấn đề, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng phân tích, phê phán. Đây là những kĩ năng có giá trị đối với bản thân học sinh. Điều này lại đối lập với tình hình hiện nay là tập trung vào kiến thức mà không rèn luyện và phát triển các kĩ năng cho học sinh. Để nâng cao chất lượng của giáo dục thì việc đổi mới Phương pháp dạy học, vận dụng các định hướng dạy học, quan điểm dạy học hiện đại vào quá trình dạy học là hết sức cần thiết; nhằm nâng cao chất lượng bộ môn Công nghệ đồng thời bước đầu hình thành cho Học sinh “có tư duy phê phán, sáng tạo, có kỹ năng sống, kĩ năng giải quyết vấn đề, ” 1, tác giả thực hiện đề tài nghiên cứu “ Tổ chức dạy học môn Công nghệ 11 theo định hướng dạy học dựa trên vấn đề” 1 Chiến lược phát triển Giáo dục giai đoạn 2011- 2020, trang 7 1
2. 1. Đặt vấn đề Bộ môn Công nghệ được đưa vào chương trình Giáo dục Phổ thông với mục đích Trangbị cho học sinh kiến thức kĩ thuật đại cương, công nghệ trong lĩnh vực KTCN là tiền đề cho các bậc học tiếp theo và vận dụng vào thực tiễn đồng thời góp phần hình thành ở Học sinh năng lực nhận thức- tư duy, hành động sáng tạo khi vận dụng kiến thức vào thực tế, và góp phần hướng nghiệp cho các em. Nhưng trên thực tế, chất lượng dạy và học bộ môn Công nghệ bậc THPT không đạt kết quả như mong đợi. Theo Học sinh đây là môn phụ, không thuộc các môn thi Tốt nghiệp, không thuộc các khối thi Đại học nên thời gian hay “tình cảm” của các em dành cho môn này rất ít. Mặt khác, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học không đủ để thu hút học sinh, lối truyền thụ kiến thức một chiều GV- HS tạo không khí lớp học nhàm chán và đơn điệu. Việc thay đổi thực trạng trên sang hướng tích cực hơn là rất cần thiết.Tác giả nghiên cứu, phân tích và vận dụng quan điểm dạy học dựa trên vấn đề cho bộ môn Công nghệ nhằm kiểm chứng tính hiệu quả của quan điểm này. 2. Quan điểm dạy học dựa trên vấn đề Dạy học dựa trên vấn đề xuất hiện vào năm 1970 tại trường Đại học Hamilton- Canada, sau đóđược phát triển nhanh chóng tại Trường Đại học Mstricht-Hà Lan. Về bản chất, dạy học dựa trên vấn đề là kết quả của quá trình giải quyết vấn đề. Vấn đề thường là các câu hỏi hay một điều chứa đựng sự hoài nghi, không chắc chắn, mâu thuẩn giữa cái chưa biết và đã biết, giữa kiến thức trong nhà trường và thực tế, được đưa ra để thảo luận hay tìm kiếm giải pháp, thông qua quá trình giải quyết vấn đề, học sinh tự lực thu nhận được kiến thức mới, hình thành và rèn luyện các kĩ năng liên quan. Mục tiêu của quan điểm dạy học dựa trên vấn đề được trình bày như sau:  Về nhận thức: giúp người học có cơ hội nắm chắc kiến thức theo chiều sâu lẫn chiều rộng. Điều này có được là do trong quá trình tìm hiểu và giải quyết vấn đề, người 2
3. học hoàn toàn chủ động trong việc xác định những nội dung có liên quan để nghiên cứu, tìm hiểu và vận dụng.  Về kỹ năng: giúp người học phát triển năng lực đọc tài liệu, kỹ năng nghiên cứu khoa học, kỹ năng giải quyết vấn đề, các kỹ năng xã hội như làm việc nhóm, thuyết trình, tranh luận, thương lượng Những kỹ năng này được hình thành trong quá trình người học nghiên cứu, vận dụng tài liệu, làm việc cùng với nhóm giải quyết vấn đề và sau đó trình bày kết quả trước tập thể lớp và cuối cùng là giải quyết các tình huống trong thực tế.  Về thái độ: giúp người học cảm thấy gắn bó và yêu thích môn học và việc học, thấy được giá trị của hoạt động nhóm đối với bản thân, tự tin hơn khi gặp các tình huống thực tế 2. 1 Vấn đề là gì? Vấn đềlà khái niệm dùng chỉ những nhiệm vụ nhận thức mà học sinh cần đạt được. Muốn đạt được nhiệm vụ nhận thức đó, học sinh không chỉ hoạt động bằng những tri thức, kinh nghiệm có sẵn có hoặc bằng hành động bắt chước theo khuôn mẫu mà phải có hành động và suy nghĩ sáng tạo. Kết quả là sau khi giải quyết được vấn đề thì học sinh sẽ tiếp thu được kiến thức và hành động mới. Vấn đề là những câu hỏi hay nhiệm vụ đặt ra mà việc giải quyết chưa có sẵn qui luật cũng như những tri thức kỹ năng chưa đủ để giải quyết mà còn khó khăn, cản trở cần vượt qua. Một vấn đề được đặc trưng bởi 3 thành phần:  Trạng thái xuất phát: không mong muốn  Trạng thái đích: mong muốn  Sự cản trở Vấn đề là một vật cản trở, trở ngại trong quá trình đạt đến kết quả của một mục tiêu, mục đích cụ thể nào đó. Hình 1Ba thành phần đặc trưng của một vấn đề 3
4. 2.2 Tổ chức dạy học môn Công nghệ theo định hướng dựa trên vấn đề Về bản chất, Tổ chức dạy học môn Công nghệ theo định hướng dạy học dựa trên vấn đề là quá trình biến nội dung môn Công nghệ trong từng bài thành vấn đề. Nghĩa là dạy và học dựa trên vấn đề thực tiễn có liên quan đến người học đồng thời liên quan đến đến phạm vi nội dung dạy học đã được qui định trong Chuẩn kiến thức kỹ năng môn Công nghệ ở trường THPT. Tổ chức dạy học theo định hướng dạy học dựa trên vấn đề kiến thức, kỹ năng cần đạt được không được trình bày dưới dạng mặc định, có sẵn mà nó được tìm ẩn trong các “vấn đề” mà khi giải quyết các vấn đề đó nó sẽ được bộc lộ ra. Và thông qua giải quyết vấn đề người học sẽ chiếm lĩnh được kiến thức kỹ năng đó. Mặt khác tổ chức dạy học theo định hướng giải quyết vấn đề thói quen học thuộc và ghi nhớ những kiến thức Giáo viên truyền đạt sẽ được thay thế bằng thói quen người học chủ động tham gia hoạt động tìm tòi, phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề, đề xuất giả thuyết, dự báo về hiện tượng sẽ gặp, giải thích nguyên nhân và trình bày theo logic, mang tình khoa học, có quy luật. 2.3 Trình tự tổ chức dạy học môn Công nghệ 11 theo định hướng dựa trên vấn đề: Hình 2.Các bước tiến hành dạy học dựa trên vấn đề 4
5. Bước 1: GV xây dựng vấn đề, các câu hỏi chính cần nghiên cứu, các nguồn tài liệu tham khảo. Bước 2: Tổ chức lớp học để nghiên cứu vấn đề: Học sinh chia nhóm, giao nhiệm vụ, lập kế hoạch, thảo luận, tìm phương án giải quyết vấn đề. Bước 3: Giải quyết vấn đề: HS lập kế hoạch, thảo luận nhóm đưa ra cách giải quyết vấn đề Bước 4: Tổ chức báo cáo và đánh giá: các nhóm trình bày kết quả nghiên cứu, GV hệ thống hóa kiến thức. Bước 5: GV đánh giá quá trình làm việc của cá nhân và nhóm, học sinh tự đánh giá quá trình làm việc của nhóm, tự đánh giá kết quả làm việc thông qua phương án GQVĐ của GV. Vai trò của Giáo viên và Học sinh trong dạy học dựa trên vấn đề Vai trò của GV Vai trò của HS  Đóng vai trò hổ trợ HS khi cần  Đóng vai trò chủ đạo trong quá thiết trình tìm và chiếm lĩnh tri thức.  Tìm tòi và xây dựng vấn đề từ  HS giải quyết vấn đề do GV nội dung dạy học đặt ra để chiếm lĩnh tri thức. Từ bảng so sánh về vai trò của GV và HS trong dạy học dựa trên vấn đề có thể nhận thấy rằng vai trò của người GV không hề mờ nhạt mà còn rất quan trọng. Người GV đóng vai trò hướng dẫn và cài đặt vấn đề vào quá trình dạy học; để có thể đóng vai trò là người hướng dẫn, GV phải có kiến thức chuyên môn tốt và thường xuyên cập nhật thông tin, phải chuẩn bị cho HS những kĩ năng cần thiết. Vai trò của người thầy trong dạy học theo định hướng dựa trên vấn đề rất khác và phức tạp hơn so với vai trò truyền thụ kiến thức một chiều cho HS nên để thay đổi, suy nghĩ, tư duy của người GV thời đại mới là rất khó khăn, bởi vậy muốn thay đổi PPDH 5
6. truyền thống thành dạy học theo định hướng dựa trên vấn đề người GV phải thay đổi tư duy trước tiên, phải có ý thức tư duy tích cực: “cho cần câu, không phải cho con cá”. 2.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình vận dụng dạy học dựa trên vấn đề: Khi vận dụng quan điểm dạy học dựa trên vấn đề vào quá trình dạy học học có nhiều khó khăn trên các mặt sau: a. Về Học sinh:  Đặc điểm nhận thức của HS  Thái độ học tập, động cơ học tập  Các kĩ năng của học sinh: tìm kiếm tài liệu, hoạt động nhóm, thuyết trình.  Khả năng kiến tạo của HS  Điều kiện về vật chất và tinh thần của mỗi HS b. Về Giáo viên:  Trình độ và năng lực  Khả năng sư phạm c. Về Phương tiện: Phương tiện dạy học là thành tố quan trọng không thể thiếu được trong việc triển khai đổi mới PPDH hướng vào hoạt động tích cực, chủ động của HS. Trong quá trình dạy học, các phương tiện dạy học giảm nhẹ công việc của GV và giúp cho HS tiếp thu kiến thức một cách thuận lợi. Cóđược các phương tiện thích hợp, người GV sẽ phát huy hết năng lực sáng tạo của mình trong công tác giảng dạy, làm cho hoạt động nhận thức của HS trở nên nhẹ nhàng và hấp dẫn hơn, tạo ra cho HS những tình cảm tốt đẹp với môn học. Do đặc điểm của quá trình nhận thức, mức độ tiếp thu kiến thức mới của HS tăng dần theo các cấp độ của tri giác: nghe-thấy-làm được (những gì nghe được không bằng những gì nhìn thấy và những gì nhìn thấy thì không bằng những gì tự tay làm), nên khi đưa những phương tiện vào quá trình dạy học, GV có điều kiện để nâng cao tính tích cực, độc lập của HS và từ đó nâng cao hiệu quả của quá trình tiếp thu, lĩnh hội kiến thức và hình thành kỹ năng, kỹ xảo của các em. 6
7. Tính chất của phương tiện dạy học biểu thị nội dung thông tin học, hình thức thông tin và phương pháp cho thông tin chứa đựng trong phương tiện và phải dưới sự tác động của GV hoặc HS, tính chất đó mới được bộc lộ ra. Như vậy đã có mối liên hệ chặt chẽ giữa tính chất và chức năng của phương tiện dạy học. Vì vậy, cơ sở vật chất của nhà trường cũng cần được hỗ trợ đắc lực cho việc tổ chức dạy học được thay đổi dễ dàng, linh hoạt, phù hợp với dạy học cá thể, dạy học hợp tác. d. Về hình thức kiểm tra đánh giá Kiểm tra, đánh giá phải chuyển biến mạnh theo hướng phát triển trí thông minh sáng tạo của học sinh, khuyến khích vận dụng linh hoạt các kiến thức kĩ năng đã học vào những tình huống thực tế, làm bộc lộ những cảm xúc, thái độ của HS trước những vấn đề nóng hổi của đời sống cá nhân, gia đình và cộng đồng. Khi nào việc kiểm tra, đánh giá chưa thoát khỏi quỹ đạo học tập thụ động thì chưa thể phát triển dạy và học tích cực. Thống nhất với quan điểm đổi mới như trên, việc kiểm tra, đánh giá sẽ hướng vào việc bám sát mục tiêu của từng bài, từng chương và mục tiêu giáo dục của môn học ở từng lớp cấp. Các câu hỏi bài tập sẽ đo được mức độ thực hiện các mục tiêu được xác định. Vì vậy để đánh giáđúng kết quả học tập của HS thì hình thức kiểm tra, đánh giá cần phải được bảo đảm tính khoa học, chính xác, tin cậy, khách quan; giúp người dạy và người học nhìn nhận đúng thực chất việc dạy học bộ môn, từ đó có những biện pháp thiết thực nâng cao chất lượng. Hướng tới yêu cầu kiểm tra, đánh giá công bằng, khách quan kết quả học tập của HS, bộ công cụ đánh giá sẽ được bổ sung các hình thức đánh giá khác như: đưa thêm dạng câu hỏi, bài tập trắc nghiệm; chú ý hơn tới đánh giá cả quá trình lĩnh hội tri thức của HS, quan tâm tới mức độ hoạt động tích cực, chủ động của HS trong từng tiết học, kể cả ở tiết tiếp thu tri thức mới lẫn tiết thực hành, thí nghiệm. Hệ thống câu hỏi kiểm tra đánh 7
8. giá cũng cần thể hiện sự phân hóa, đảm bảo 70% câu hỏi bài tập đo được mức độ đạt trình độ chuẩn - mặt bằng về nội dung học vấn dành cho mọi HS và 30% còn lại phản ánh mức độ nâng cao, dành cho HS có năng lực trí tuệ và thực hành cao hơn. 2.6 Đánh giá hiệu quả của việc vận dụng quan điểm dạy học dựa trên vấn đề: Phương pháp đề xuất ứng dụng được thực nghiệm để đánh giá mức độ khả thi và đã có một số điểm tích cực so với phương pháp dạy học truyền thống trước đây : Thứ nhất, thay đổi vai trò làm trung tâm của quá trình dạy học- Học sinh làm trung tâm, Giáo viên đóng vai trò người hổ trợ, giúp đỡ HS khi cần thiết. Thứ ha, không khí lớp học không nhàm chán, không còn truyền thụ kiến thức theo kiểu ban phát, một chiều ; giao tiếp trong giờ học có vận dụng quan điểm định hướng dựa trên vấn đề sẽ là đa chiều : GV-HS, HS-HS. Thứ ba, phát triển các kĩ năng của Học sinh : làm việc hợp tác, thu thập thông tin, xử lý thông tin giải quyết vấn đề, vận dụng vào tình huống khác ngài ra còn rèn luyện và phát triển kĩ năng tự tin trước đám đông, thuyết trình. Thứ tư, kiểm tra đánh giá được sử dụng trong dạy học dựa trên vấn đề : kiểm tra thường xuyên, kiểm tra kết thúc, mang lại hiệu quả nhất định, phản hồi kịp thời cho Giáo viên và Học sinh để họ tự điều chỉnh. Trên đây là một số mặt tích cực hay hiệu quả của việc vận dụng dạy học dựa trên vấn đề vào tổ chức dạy học môn Công nghệ 11, tuy nhiên cũng còn những khó khăn cần lưu ý:  Đòi hỏi trình độ chuyên môn của Giáo viên cao, phương pháp sư phạm cao.  Đòi hỏi phương tiện dạy học phải đầy đủ.  Giáo viên phải giám sát kỹ quá trình giải quyết vấn đề của các nhóm và hướng dẫn kịp thời khi học sinh có nhu cầu. KẾT LUẬN Ứng dụng phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa người học, vận dụng các quan điểm dạy học hiện đại vào quá trình dạy học là công việc mà hiện nay hầu như trường nào cũng đang hướng đến, nhưng điều quan trọng là làm sao để việc ứng dụng ấy đạt được kết quả cao nhất. 8
9. Qua quá trình nghiên cứu và ứng dụng giảng dạy môn Công nghệ 11 theo định hướng dựa tên vấn đề, căn cứ vào kết quả thực nghiệm, tác giả ghi nhận được những chuyển biến rõ rệt như sau: Thứ nhất, phương pháp được ứng dụng đã thay đổi tính thụ động trong học tập của học sinh, tác động tích cực trong tinh thần hợp tác, tự giác học hỏi và cố gắng hoàn thành nhiệm vụ học tập được giao, học sinh đã có được động cơ học tập. Thứ hai,xuất phát từ việc học có động cơ, có mục đích rõ ràng, cộng với quá trình học thực hành tích cực hơn cho nên kỹ năng nghề của học sinh hình thành cũng nhanh hơn, hiệu quả hơn. Thứ ba,một khi tinh thần học tập của học sinh đã có chuyển biến tích cực, kết quả học tập đã dần nâng lên thì giáo viên sẽ cảm thấy rất hài lòng với phương pháp dạy học đó. Khi đó cả thầy và trò cùng sức, chung lòng dạy và học tích cực thì hiệu quả quá trình đào tạo sẽ nâng lên là điều tất nhiên. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Chiến lược phát triển giáo dục 2011- 2020. 2. Từ điển giáo dục. Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa. 2001. 3. Bộ giáo dục và dào tạo. Tài liệu tập huấn giáo viên dạy học kiểm tra đánh giá theo chuẩn kiến thức, kĩ năng trong chương trình giáo dục phổ thông môn Công nghệ cấp trung học phổ thông. 2010. 4. Kỷ yếu hội thảo Khoa học về sử dụng các phương pháp giảng dạy hiệu quả tại các trường Đại học, Cao đẳng. 2010. 5. Kỷ yếu hội thảo khoa học nâng cao năng lực đào tạo GV Kĩ thuật tại các trường, khoa sư phạm kĩ thuật đáp ứng nhu cầu xã hội, trường Đại học Sư phạm Hà Nội. 6. Alex Stojcevski, Stephen W.Bigger, Roger Gabb. Engineering Problem- Based – Learning Spaces at Victoria University. 7. Barrows. How to Design a Problem-based Curriculum for the Preclinical Years. 1985. 8. Bridges, Edwin . Problem Based Learning for Administrators. 1992 9
10. BÀI BÁO KHOA HỌC THỰC HIỆN CÔNG BỐ THEO QUY CHẾ ĐÀO TẠO THẠC SỸ Bài báo khoa học của học viên có xác nhận và đề xuất cho đăng của Giảng viên hướng dẫn Bản tiếng Việt ©, TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP. HỒ CHÍ MINH và TÁC GIẢ Bản quyền tác phẩm đã được bảo hộ bởi Luật xuất bản và Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam. Nghiêm cấm mọi hình thức xuất bản, sao chụp, phát tán nội dung khi chưa có sự đồng ý của tác giả và Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh. ĐỂ CÓ BÀI BÁO KHOA HỌC TỐT, CẦN CHUNG TAY BẢO VỆ TÁC QUYỀN! Thực hiện theo MTCL & KHTHMTCL Năm học 2016-2017 của Thư viện Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Tp. Hồ Chí Minh.