Tính tập thể và tính cá nhân trong giao tiếp liên văn hóa: (Trường hợp tiếng Việt và tiếng Anh)

Nội dung text: Tính tập thể và tính cá nhân trong giao tiếp liên văn hóa: (Trường hợp tiếng Việt và tiếng Anh)

1. 46 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG Số 7 (237)-2015 phó từ, cụm từ chủ vị cấu tạo nên như. TÀI LIỆU THAM KHẢO - Nghĩa: giữa bổ ngữ và vị từ tung tâm: 1. 陆俭明. 现代汉语语法研究教程. 北 Tiếng Hán và tiếng Việt đều giống nhau, bổ 京: 北京大学出版社, 2005. ngữ là thành phần bổ sung giải thích kết quả, 2. 朱德熙. 语法讲义[M]. 北京: 商务 xu hướng, khả năng, mức độ, trạng thái cho 印书馆, 2007. vị từ trung tâm. Quan hệ giữa bổ ngữ và vị từ 3. 刘月华等. 实用现代汉语语法[M]. trung tâm là bổ sung và được bổ sung, giải thích và được giải thích. Vị từ trung tâm có thể 上海: 外语教学与研究出版社, 1983. là động từ cũng có thể là tính từ. 4. 丁声树. 现代汉语语法讲话[M]. 北 - Trật tự (vị trí) bổ ngữ: Đều nằm ở sau vị từ 京: 商务印书馆, 1961. vị ngữ. 5. 杨春雍.越南学生汉语补语习得偏误 - Dấu hiệu bổ ngữ: Bổ ngữ dùng 得 liên kết 分析.[D].2005. và bổ ngữ không dùng 得 liên kết. 6. 孙德金.汉语语法教程]M]北京：北京 b) Điểm khác nhau 语言大学出版社, 2003. - Cấu tạo: Trong tiếng Hán tính từ thường có 7. 阮 氏 明 庄 . 汉 越 附 加 语 比 较 研 thể làm bổ ngữ tình thái nhờ có dấu hiệu bổ 究.2012 . ngữ “得”; trong tiếng Việt tính từ thường 8. Nguyễn Thị Minh Trang, Lưu văn Din, (tính t ch tính ch t) không làm b ng tình ừ ỉ ấ ổ ữ Một hướng tiếp cận khác về bổ ngữ trong thái. tiếng Việt, T/c Ngôn ngữ đời sống, số 1, 2014. - Phân loại: Tiếng Việt có bổ ngữ nguyên nhân, bổ ngữ thời gian; tiếng Hán không có loại này. - Dấu hiệu bổ ngữ: Trong tiếng Việt, tính từ tình thái làm bổ ngữ tình thái thường đứng trực tiếp sau vị từ trung tâm; trong tiếng Hán sử dụng 得. NGOẠI NGỮ VỚI BẢN NGỮ TÍNH TẬP THỂ VÀ TÍNH CÁ NHÂN TRONG GIAO TIẾP LIÊN VĂN HÓA: (TRƯỜNG HỢP TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG ANH) COLLECTIVISM AND INDIVIDUALISM IN INTERCULTURAL COMMUNICATION (Examples taken from Vietnamese and English) ĐÀO THỊ PHƯƠNG (ThS; Đại học Ngoại ngữ, ĐHQG Hà Nội) Abstract: This article discusses collectivism and individualism denoted in language and communication, gives some Vietnamese and English examples to compare and prove. Some barriers in intercultural communication such as assumption of similarities, nonverbal misinterpretations and tendency to evaluate are also discussed to enhance understanding and respect for cultural diversity, contributing to the success of communication, especially intercultural communication. Key words: collectivism; individualism; barrier; intercultural communication.
2. Số 7 (237)-2015 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 47 1. Mở đầu Tính cộng đồng trong văn hóa Việt Nam Giao tiếp liên văn hóa là một xu hướng tất cũng được thể hiện rõ nét trong tình yêu yếu trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay khi thương cộng đồng, đồng loại, tương thân nhu cầu giao lưu, trao đổi, học hỏi kinh tương ái: “Bầu ơi thương lấy bí cùng/Tuy nghiệm giữa các quốc gia trên thế giới đang rằng khác giống nhưng chung một giàn”; diễn ra một cách mạnh mẽ. Giao tiếp liên văn “Nhiễu điều phủ lấy giá gương/Người trong hóa chính là sự giao tiếp giữa các nền văn một nước phải thương nhau cùng”; "Thương hóa, giữa các cộng đồng văn hóa khác nhau người như thể thương thân”. với những phương thức sống và thế giới quan Hơn nữa, theo Hữu Đạt (2000), văn hóa khác nhau. Hoạt động này không chỉ đòi hỏi của người Việt mang “đặc trưng màu sắc các bên giao tiếp có năng lực ngôn ngữ mà nhân văn chủ nghĩa” thiên về duy tình. Trong cần có những hiểu biết về các nền văn hóa đời sống và giao tiếp hằng ngày người Việt khác ngoài văn hóa bản địa của họ. mềm dẻo trong ứng xử luôn hướng đến sự hài Giao tiếp liên văn hóa là một chủ để rộng, hòa, vui vẻ, bảo đảm sự đoàn kết nhất trí giữa bao gồm nhiều khía cạnh, nhưng vì khuôn những các thành viên trong cùng một cộng khổ bài viết và hiểu biết có hạn, chúng tôi chỉ đồng. Tình cảm cố kết cộng đồng cũng được xin đề cập đến tính tập thể và tính cá nhân xét đúc kết sâu sắc trong các câu ca dao tục ngữ trên bình diện ngôn ngữ và văn hóa. và trở thành phong cách ứng xử: “thương 2. Tính tập thể và tính cá nhân phản nhau chín bỏ làm mười”; “Gà cùng một mẹ, ánh trong văn hóa chớ hoài đá nhau”; “Một điều nhịn là chín 2.1. Tính tập thể (tính cộng đồng) được điều lành”. xem là một trong những giá trị căn bản và Cũng theo Hữu Đạt, đời sống văn hóa Việt quan trọng nhất của văn hóa Việt Nam. Giá trị mang “đặc trưng một nền văn hóa có tính bản này có cội rễ sâu xa từ trong phương thức sinh địa cao”. Ý thức cộng đồng làng xã gắn kết tồn, yêu cầu cố kết chống thiên tai, yêu cầu chặt chẽ với đời sống của mỗi cá nhân, mỗi đoàn kết chống giặc ngoại xâm và từ trong gia đình, dòng họ. Chính vì vậy giá trị cộng phương thức tổ chức xã hội truyền thống căn đồng (community value) được đặt cao hơn giá bản dựa trên các cộng đồng gia đình, làng trị cá nhân (indiviuality value). Mỗi cá nhân xã. Giá trị cộng đồng hình thành và phát cần hi sinh quyền lợi riêng tư vì lợi ích cộng triển cùng với sự phát triển của văn hóa, lịch đồng, vì mục đích hài hòa nhóm (group sử, được củng cố và thấm sâu vào tình cảm harmony). Mặt khác, dư luận xã hội có vai trò tâm hồn mỗi con người Việt Nam. Nó còn quan trọng trong việc củng cố ý thức cộng được phản ánh một cách đậm đặc trong kho đồng dân tộc. Hành vi của các cá nhân trong tàng ca dao tục ngữ, ví dụ như:"Một cây làm cộng đồng được điều chỉnh thông qua dư chẳng lên non/ Ba cây chụm lại lên hòn núi luận. Những người có lối sống ích kỉ, tham cao". lam, đi ngược lại lợi ích cộng đồng thường bị Tinh thần đoàn kết tạo nên sức mạnh tập dân làng cười chê, lên án, xa lánh. thể, sức mạnh cộng đồng giúp người Việt Tuy nhiên, sự đồng nhất này cũng biểu đánh đuổi giặc ngoại xâm, đương đầu với hiện những mặt trái khi ý thức về con người thiên tai: “Cả bè hơn cây nứa”, “Bẻ đũa cá nhân thường bị thủ tiêu, hay trong các mối chẳng bẻ được cả nắm”, “Khi đói cùng quan hệ xã hội người Việt có xu hướng giải chung một dạ, khi chết cùng chung một quyết xung đột theo hướng hòa cả làng. Tính lòng”,“Dân ta nhớ một chữ đồng/ Đồng cộng đồng còn dẫn đến thói hay dựa dẫm, ỷ tình, đồng sức, đồng lòng, đồng minh”. lại vào tập thể: “Nước nổi thì thuyền nổi” hay tình trạng “Cha chung không ai khóc”, cùng
3. 48 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG Số 7 (237)-2015 với nó là tư tưởng cầu an, cả nể có việc gì cải tiến sẽ được xã hội công nhận và tôn thường đóng của bảo nhau, và thói cào bằng trọng. Với họ con người lí tưởng là người biết đố kị không muốn ai hơn mình: “Xấu đều hơn tôn trọng giá trị bản thân, tự dựa vào bản thân tốt lỏi”; “Khôn độc không bằng ngốc đàn”; và độc lập trong mọi quyết định. “Chết một đống còn hơn sống một người”. Trong tám nhóm giá trị của con người và 2.2. Khác với văn hóa Việt Nam, văn hóa văn hóa Mỹ mà Gary Althen (2011) đưa ra thì của các nước nói tiếng Anh đặc biệt là Mĩ nhóm giá trị cá nhân (individualism), sự tự do xem giá trị cá nhân là giá trị cơ bản, đóng vai (freedom), tính cạnh tranh (competitivenss) và trò quan trọng trong việc định hình tính cách, sự riêng tư (privacy) được xếp đầu tiên, trong quan điểm, lòng tin, quy tắc giao tiếp. Người đó giá trị cá nhân có tầm quan trọng rất lớn và dân các nước nói tiếng Anh được khuyến được chú ý nhiều hơn các giá trị khác. Những khích và thấm nhuần ngay từ nhỏ về giá trị câu nói, cụm từ như: “You’ll have to decide của bản thân, tinh thần tự chịu trách nhiệm that for yourself” (bạn phải tự quyết định đi), với cuộc đời của mình. Rất nhiều gia đình “Look out for number one” (lo cho mình người Mỹ đã cho con ngủ riêng ngay từ khi trước) “Free to make up your own mind” (tự mới sinh từ bệnh viện trở về nhà. Khi trẻ em đưa ra quyết định của mình), “It’s none of lớn dần, bất kì một dấu hiệu về sự tự thân nào your business” (không liên quan gì tới bạn), đều được khuyến khích như tự ăn, tự mặc “Pull yoursefl up by your own boot straps” quần áo, tự chọn đồ theo sở thích. Cũng cần (vươn lên, đứng dậy bằng chính nỗ lực của phải làm rõ thêm tính cá nhân (individualism) bản thân), “You make your bed, now lie in it” ở đây không phải mang tính tiêu cực, không (tự làm, tự chịu) phản ánh rất rõ những giá trị phải là tính vị kỉ (egoism) hay sự ích kỉ đó. (selfishness) mà là sự tự nhận thức được giá Như vậy trong lịch sử hình thành và phát trị của bản thân, đề cao tính độc lập triển, mỗi quốc gia do những điều kiện tự (independence), tự do lựa chọn, quyết định và nhiên và xã hội khác nhau hình thành nên tôn trọng sự riêng tư cá nhân (privacy). những nền văn hóa với những giá trị khác Nguồn gốc của giá trị cá nhân có một lịch nhau. Những giá trị này ảnh hưởng sâu sắc sử lâu dài trong nền văn hóa của các nước nói đến các quan hệ giao tiếp, cách hành xử và tiếng Anh. Giá trị này được đề cập đến trong ngôn ngữ của người dân trong xã hội đó. học thuyết của nhà triết học người Anh John 3. Tính tập thể và tính cá nhân phản Locke thế kỉ mười bảy “Mỗi cá nhân là duy ánh trong ngôn ngữ và giao tiếp nhất, đặc biệt và khác biệt hoàn toàn với các 3.1. Giao tiếp ngữ cảnh cao và giao tiếp cá nhân khác, là một đơn vị cơ bản của tự ngữ cảnh thấp nhiên”. Benjamin Franklin cũng khẳng định Edward T.Hall (trong cuốn Beyond “Chúa giúp những người biết tự giúp mình”. culture, 1976) đã phân loại giao tiếp thành Văn hóa Mỹ là một quá trình lịch sử đấu tranh giao tiếp ngữ cảnh cao (high context) và giao sinh tồn, đương đầu với môi trường khai phá tiếp ngữ cảnh thấp (low context). Theo ông hết sức khắc nghiệt, trong đó con người chinh trong giao tiếp ngữ cảnh cao, giao tiếp phụ phục, làm chủ thiên nhiên, tự đưa ra quyết thuộc nhiều vào ngữ cảnh, thông điệp được định và tự dựa vào bản thân mình, không thể truyền đạt và xử lí một cách gián tiếp, người trông chờ bất kì một sự giúp đỡ nào từ chính tham thoại phần nhiều sử dụng ngữ cảnh để quyền hay một lực lượng siêu nhiên nào khác. có thể hiểu chính xác nội dung thông báo. Cá nhân được khuyến khích bộc lộ bản thân Ngược lại, trong giao tiếp ngữ cảnh thấp, giao theo những cách riêng và không ai có thể can tiếp ít phụ thuộc vào ngữ cảnh mà thông điệp thiệp. Ai phát hiện, sáng tạo ra những cái mới, được truyền đạt và xử lí một cách trực tiếp,
4. Số 7 (237)-2015 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 49 tức là nó được thể hiện một cách tường minh, trực tiếp và rõ ràng vì các cá nhân giao tiếp rõ ràng. Theo thang phân loại của E. Hall, các không hiểu biết nhiều về nhau và ngôn ngữ là quốc gia ở phương Đông thuộc nhóm văn hóa kênh chính để họ hiểu được thông điệp giao giao tiếp ngữ cảnh cao, còn nhóm các quốc tiếp. gia phương Tây thuộc nhóm văn hóa giao tiếp 3.2. Tính trực tiếp và tính gián tiếp ngữ cảnh thấp. Tính cá nhân và tính tập thể được phản ánh Cộng đồng dân cư ở các nước ở phương rõ rệt nhất trong tính trực tiếp (directness) và Đông như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, gián tiếp (indirectness) của ngôn ngữ và giao Việt Nam mang tính tập thể cao, tương đồng tiếp. với nhau về quan điểm, cách trao đổi thông tin Để khẳng định vị trí, bản sắc cá nhân của nên trong hầu hết các giao dịch hằng ngày họ mình, người dân thuộc những nền văn hóa đề “nói ít, hiểu nhiều”. Những người tham thoại cao tính cá nhân ưa chuộng lối nói trực tiếp, dựa nhiều vào cử chỉ, điệu bộ, không gian, thẳng thắn bày tỏ quan điểm cá nhân. Nếu thời gian, thậm chí cả sự im lặng để hiểu một người không thích những gì người khác thông điệp giao tiếp. Thông tin truyền tải còn đang làm anh ta có thể bày tỏ trực tiếp quan có thể được còn được thể hiện qua thân thế, điểm của mình, và đối thoại trực tiếp được địa vị của người tham gia giao tiếp như tuổi xem là cách tốt nhất để giải quyết bất đồng. tác, giới tính, giáo dục, hoàn cảnh gia đình, Những câu nói như “Go straight to the point” chức danh. hay “Don’t go around the bush” (Đi thẳng Ngược lại, người dân các nước phương vào vấn đề đi), “Tell the truth”, “I want to Tây như Anh, Mỹ, Úc giao tiếp trong ngữ hear the truth” (tôi muốn nghe sự thật) “Let’s cảnh thấp. Văn hóa của các quốc gia này đề lay our cards on the table” (lật ngửa ván bài cao giá trị cá nhân. Các cá thể trong cùng một đi) với ý nghĩa nói ra quan điểm, những gì cộng đồng không có nhiều trải nghiệm tương mình biết được sử dụng thường xuyên trong đồng, vậy nên khi giao tiếp người ta cần giao tiếp. Người giao tiếp thường truyền đạt những thông tin cơ bản và cụ thể. Hầu hết các thông tin “the point” một cách trực tiếp. Ví thông điệp giao tiếp dược truyền đạt rõ ràng dụ khi dược hỏi quan điểm cá nhân về một cái qua ngôn từ, và cá nhân tham thoại cần truyền áo “Bạn thấy cái áo này tớ mặc đẹp không?” đạt thông tin một cách trực tiếp và công khai người giao tiếp có thể nói thẳng “I don’t think hơn. that coat goes well with the rest of your Gudykunst và Ting-Toomey (1988) đã outfit” (tớ không nghĩ là nó phù hợp với các nghiên cứu và nhấn mạnh tính đa chiều của đồ của cậu). Ngoài ra, kênh giao tiếp chủ yếu văn hóa, yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến giao của người dân là qua lời nói, và khả năng tiếp. Các nhà nghiên cứu này đã xếp giao tiếp “Speak up”, “Say what’s on your mind” (nói ngữ cảnh cao được sử dụng ở nền văn hóa có những gì mình nghĩ) rất quan trọng trong giao tính cộng đồng cao và giao tiếp ngữ cảnh thấp tiếp. diễn ra ở nền văn hóa đề cao giá trị cá nhân. Ngược lại, ở các nền văn hóa đề cao tính Như vậy có thể hiểu rằng đây chính là cộng đồng, lối nói gián tiếp rất được khuyến điểm khác biệt trong phong cách giao tiếp. khích. Người Việt Nam ưa sự tế nhị, ý tứ và Lối giao tiếp trong văn một số nước châu Á trọng sự hòa thuận; lối giao tiếp tế nhị, ý tứ như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Việt khiến người Việt Nam có thói quen giao tiếp Nam thường gián tiếp, mang tính ngụ ý vì “vòng vo tam quốc”, không bao giờ mở đầu người giao tiếp mang nhiều nét tương đồng về trực tiếp, nói thẳng vào vấn đề như người hoàn cảnh. Tuy nhiên trong giao tiếp người phương Tây. Ví dụ, cũng là hỏi quan điểm về phương Tây thường diễn đạt mọi thông tin cái áo bên trên người Việt thường nói tránh đi
5. 50 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG Số 7 (237)-2015 “Có lẽ cái áo khác sẽ hợp hơn” và để người Tính trang trọng (formality) và tính thân hỏi tự hiểu thông điệp. Nói thẳng quan điểm mật (informality) của ngôn ngữ giao tiếp cũng cá nhân có thể được xem là bất lịch sự hoặc phần nào phản ánh tính tập thể và cá nhân. Ở thô lỗ. Truyền thống của người Việt Nam khi những nền văn hóa mà giá trị cộng đồng được bắt đầu câu chuyện là “vấn xá cầu điền”, hỏi đề cao, ngôn ngữ giao tiếp được sử dụng dựa thăm nhà cửa, ruộng vườn để đưa đẩy tạo vào hoàn cảnh, tính tôn ti, trật tự trong quá không khí giao tiếp, sau đó mới bắt đầu nói trình giao tiếp. Người giao tiếp dựa vào những vào việc chính. Lối giao tiếp ưa tế nhị ý tứ là thông tin về tuổi tác, chức danh hay địa vị xã sản phẩm của của lối sống trọng tình và lối tư hội để xưng hô cho phù hợp. Việc cư xử theo duy coi trọng các mối quan hệ, coi trọng tính đó cũng “phải có trên có dưới” thể hiện tôn cộng đồng.“Lời nói không mất tiền mua/ Lựa trọng, lễ phép với đối tác trong giao tiếp. Sự lời mà nói cho vừa lòng nhau”, hạ mình, và khiêm tốn được cho là phép lịch Một đặc trưng khác là người Việt dành sự cần thiết. Ngược lại, trong nền văn hóa mà nhiều thời gian cân nhắc và lựa chọn từ ngữ giá trị cá nhân được đề cao, tính bình đẳng trước khi nói, cách người giao tiếp truyền đạt (egalitarianism) được thể hiện rõ hơn. Theo thông tin cũng quan trọng như thông tin cần quan sát, người tham gia giao tiếp dù có địa vị truyền đạt. Không thể phủ nhận rằng giao tiếp xã hội và tuổi tác khác nhau vẫn có thể dùng tiếng Anh, như mọi ngôn ngữ khác, cũng sử tên mình để giới thiệu, và giao tiếp một cách dụng chiến lược giao tiếp khá nhiều, tùy theo thoải mái. Câu nói“call me by my first name” đối tượng và hoàn cảnh giao tiếp nhưng thông (cứ gọi tên tôi) khá phổ biến trong giao tiếp tin giao tiếp thường được truyền đạt một cách của các nước nói tiếng Anh. trực tiếp, khác với lối giao tiếp “ngụ ý” trong Như vậy tính tập thể và tính cá nhân phản tiếng Việt. Thêm nữa, người dân các nước nói ánh một cách rõ ràng qua sự khác biệt trong tiếng Anh hay dùng “smalltalks” để giao tiếp quan hệ giao tiếp cụ thể là cách sử dụng ngôn với người mới gặp lần đầu tiên, các chủ đề từ, cách ứng xử hay chiến thuật giao tiếp. Các được ưa thích thường là về thời tiết, đồ ăn, các nền văn hóa có tính cộng đồng cao ví dụ như chương trình giải trí - các chủ đề không mang Việt Nam, người giao tiếp ưa lối nói gián tiếp, tính riêng tư cá nhân. Trái lại, người Việt khi nói ít hiểu nhiều, dựa vào ngữ cảnh để đoán ý giao tiếp thường bắt đầu bằng những câu hỏi người nói, ngược lại ở nền văn hóa đề cao vai mang tính riêng tư cá nhân như tình trạng gia trò của cá nhân, những người tham thoại đình, công việc, lương tháng, địa vị xã hội, thường truyền đạt thông tin một cách trực tuổi tác nhằm nắm được thông tin của người tiếp, thể hiện sự bình đẳng cao. cùng giao tiếp để giao tiếp cho phù hợp. Sự 4. Một số cản trở trong giao tiếp liên văn im lặng (silence) cũng là một chiến thuật giao hóa tiếp gián tiếp được sử dụng nhiều trong giao Khi con người giao tiếp với nhau, họ bộc tiếp của người Việt. Đôi khi vì ngại ngùng, lộ một cách rõ rệt những ảnh hưởng của nền không muốn nói là đồng ý với lời mời hay đề văn hóa nơi họ sinh ra và lớn lên. Trong giao nghị, người Việt thường im lặng hoặc cười tiếp, cá nhân, cộng đồng từ các nền văn hóa mỉm và người giao tiếp hiểu ngầm với nhau khác nhau mang theo những điểm dị biệt văn đây đôi khi là tín hiệu vui vì “im lặng là đồng hóa, và những dị biệt ấy có thể gây trở ngại ý”, chiến thuật này rất khác so với những gì cho quá trình giao tiếp, truyền tải thông điệp. mà người dân các nước nói tiếng Anh hay Barna (1997) xác định sáu rào cản trong dùng trong đó sự im lặng làm cho người tham giao tiếp liên văn hóa: giả định những điểm gia giao tiếp lo lắng. tương đồng (assumption of similarities), 3.3.Tính trang trọng và tính thân mật những rào cản về ngôn ngữ (language
6. Số 7 (237)-2015 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 51 barriers), sự hiểu sai các yếu tố phi ngôn ngữ phạm. Hơn nữa, cách con người sử dụng ngôn (nonverbal misinterpretations), định kiến và ngữ cử chỉ, điệu bộ chịu ảnh hưởng sâu sắc khuôn mẫu (preconceptions and stereotypes), của nền văn hóa nơi họ sinh ra và lớn lên. Vì khuynh hướng đánh giá (tendency to vậy trong quá trình giao tiếp liên văn hóa, evaluate), sự lo lắng (high anxiety). Chúng tôi hiểu lầm rất dễ xảy ra nếu người tham gia xin bàn sâu hơn về ba rào cản trong số đó là: giao tiếp không hiểu biết về văn hóa của giả định những nét tương đồng, sự hiểu sai người cùng giao tiếp với mình. Để tránh các yếu tố phi ngôn ngữ và khuynh hướng những những hiểu lầm, người tham thoại nên đánh giá. cẩn trọng khi sử dụng ngôn ngữ cử chỉ và cần Thứ nhất: giả định những điểm tương hiểu rõ ý nghĩa của loại hình ngôn ngữ này đồng. Trong thực tế, khi người tham gia giao trong từng nền văn hóa. tiếp không hiểu biết rõ một nền văn hóa khác, Thứ ba: khuynh hướng đánh giá hay nói lẽ tự nhiên là người ta giả định rằng không có cách khác là dựa vào “chuẩn” của văn hóa sự khác biệt tồn tại giữa anh ta và người cùng mình phán xét một cách tiêu cực về các khía giao tiếp, và dẫn đến việc là anh ta sẽ cư xử cạnh của nền văn hóa khác hoặc cho rằng giống như là đang giao tiếp với người đến từ những giá trị của văn hóa mình là tốt hơn giá cùng nền văn hóa với mình. Giả định này có trị của các nền văn hóa khác. Niềm tin này có thể dẫn đến sự hiểu lầm trong giao tiếp. Mỗi thể dẫn đến việc người giao tiếp không hài nền văn hóa là độc nhất và khác nhau ở một lòng với cách cư xử, thái độ, hay cách giải mức độ nào đó. Ví dụ, các nền văn hóa khác quyết vấn đề của người từ nền văn hóa khác nhau có cách biểu hiện cảm xúc khác nhau cùng tham gia giao tiếp với mình. Để hướng trong giao tiếp; nếu người giao tiếp giả định tới đàm phán thành công và vừa lòng cả hai rằng đặc điểm này giống như cách họ thường bên người tham gia giao tiếp cần biết cách làm trong văn hóa của mình thì người cùng giải quyết rào cản này và công nhận rằng “mọi giao tiếp sẽ thấy không phù hợp hoặc khó thứ trong một nền văn hóa là phù hợp với văn chịu. Vì vậy, khi giao tiếp trong môi trường hóa đó, và đều mang ý nghĩa khi ta hiểu về đa văn hóa để hạn chế hiểu lầm và nâng cao văn hóa đó (Jandt, 2012). hiệu quả giao tiếp người tham gia nên tìm 4. Kết luận hiểu trước đặc điểm văn hóa giao tiếp của Trên đây là một số rào cản trong giao tiếp người cùng tham thoại, trong trường hợp chưa đa văn hóa có thể gây hiểu nhầm làm giảm hiểu rõ thì nên hỏi trực tiếp để cư xử cho phù hiệu quả giao tiếp, hoặc làm ngừng trệ quá hợp hơn là đưa ra các giả định. trình giao tiếp. Những rào cản này đòi hỏi Thứ hai: sự hiểu sai các yếu tố phi ngôn người tham gia giao tiếp phải linh hoạt, khéo ngữ. Yếu tố phi ngôn ngữ hay cử chỉ, điệu bộ léo, tránh phán xét về văn hóa và tìm hiểu kĩ là phương tiện quan trọng để truyền đạt thông càng về những nét dị biệt về văn hóa của điệp giao tiếp. Tuy nhiên, cùng một cử chỉ, những người cùng tham gia giao tiếp. điệu bộ nhưng được sử dụng ở các nền văn Như vậy có thể nói có một sự khác biệt hóa khác nhau có thể mang ý nghĩa khác khá lớn giữa các giá trị văn hóa tiêu biểu là nhau. Ví dụ, theo quan sát, ở Mỹ khi muốn tính tập thể và tính cá nhân trong văn hóa của gọi ai đó tiến về phía mình, người ta dùng tay Việt Nam và các nước nói tiếng Anh. Những với lòng bàn tay hướng lên trên và cử động giá trị này được phản ánh rõ ràng trong văn ngón tay trỏ, cử chỉ này không được xem là hóa, ngôn ngữ và các quan hệ giao tiếp. thô lỗ, trong khi ở Việt Nam hành động này Người Việt Nam đề cao giá trị cộng đồng, ưa chỉ dùng để gọi con vật, nếu dùng để gọi một giao tiếp trong ngữ cảnh cao trong đó các người, người được gọi sẽ cảm thấy bị xúc thông điệp giao tiếp được truyền tải một cách
7. 52 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG Số 7 (237)-2015 gián tiếp, nghệ thuật ngôn từ được áp dụng 2. Barna, LaRay M. (1997), Stumbling linh hoạt khéo léo. Ngược lại người dân các Blocks in Intercultural Communication. In nước nói tiếng Anh trân trọng giá trị cá nhân, Samovar, Larry A. and Porter, Richard E.: th ưa giao tiếp trong ngữ cảnh thấp mang tính Intercultural Communication – A Reader (8 trực tiếp và sự bình đẳng trong giao tiếp. Ed.). Wadsworth, CA, USA. Những điểm dị biệt này được xem là rào cản 3. Byram, M. (1997), Teaching and trong quá trình giao tiếp. Vì vậy để đảm bảo assessing intercultural communicative giao tiếp liên văn hóa diễn ra suôn sẻ và hiệu Competence. Clevedon: Multilingual Matters. quả người tham gia giao tiếp cần ý thức được 4. Gudy, W. B., & Ting-Toomey, S. (1988), Culture and interpersonal communication. những rào cản trong giao tiếp, không đưa Beverly Hills, CA: Sage. nhiều giả định trong giao tiếp, hay đề cao giá 5. Hall, E. T. (1976), Beyond culture. New tr a qu c gia mình h c a ị văn hóa củ ố ơn giá trị ủ York: Anchor. các qu c gia khác, tìm hi u k àng nh ng tín ố ể ĩ c ữ 6. Jandt, F. E. (2012), An introduction to hiệu ngôn ngữ ngoài lời nói như cử chỉ điệu intercultural communication: Identities in a bộ. Đồng thời, cần biết dung hòa những điểm global community (7th ed.), Thousand Oaks, dị biệt về văn hóa, lắng nghe và tôn trọng sự CA: Sage. khác biệt văn hóa để trở thành người giao tiếp 7. Ting-Toomey, S. (1999), Communicating thành công. across cultures. New York: The Guilford Press. TÀI LIỆU THAM KHẢO 8. UNESCO. (1982), World conference on Tiếng Việt cultural policies. Mexico City 1. Hữu Đạt (2000), Văn hoá và ngôn ngữ 9. Van Ek, J. A. (1986), Objectives for giao tiếp của người Việt. Nxb VHTT, Hà Nội. foreign language learning, Volume I: Scope. Tiếng Anh Strasbourg: Council of Europe. 1. Althen, Gary (2011), American ways: A guide for foreigners in the United States. 3rd ed. Yarmouth, ME: Intercultural Press. NGOẠI NGỮ VỚI BẢN NGỮ CÁC LỖI THƯỜNG GẶP TRONG BÀI DỊCH CỦA SINH VIÊN: NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TẠI KHOA SƯ PHẠM TIẾNG ANH, ĐẠI HỌC NGOẠI NGỮ, ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI COMMON MISTAKES IN TRANSLATION PRACTICES BY STUDENTS: A CASE STUDY IN FELTE, ULIS, VNU NGUYỄN HẢI HÀ - CHU THỊ HUYỀN MI - TRẦN THỊ BÍCH NGỌC (ThS; Đại học Ngoại ngữ, ĐHQG Hà Nội) Abstract: The study aims at detecting and classifying the most common errors in third-year students’ translation at the Faculty of English language teacher education, University of Languages and International studies, Vietnam National University Hanoi. On the base of translation tasks by 25 students, the study has reached a conclusion of three error groups including: linguistic errors, comprehension errors and translation errors. Also, some