Tiếp cận một số hành vi lệch chuẩn nơi trẻ em đường phố dựa trên thuyết nhu cầu của Maslow

Nội dung text: Tiếp cận một số hành vi lệch chuẩn nơi trẻ em đường phố dựa trên thuyết nhu cầu của Maslow

1. TIẾP CẬN MỘT SỐ HÀNH VI LỆCH CHUẨN NƠI TRẺ EM ĐƯỜNG PHỐ DỰA TRÊN THUYẾT NHU CẦU CỦA MASLOW APPROACH STREET CHILDREN BEHAVIOR OF STANDARD DEVIATION ACCORDING TO THEORY OF HUMAN MOTIVATION MASLOW Phạm Tấn Sỹ Tóm Tắt Trẻ em đường phố là đối tượng cần được sự quan tâm và tình thương của xã hội và mọi người. Các em bị bỏ rơi, bị lạm dụng và thiếu được giáo dục. Theo cách nhìn nhận khác, các trẻ em bị coi những trẻ em hư hỏng, có nguy cơ phạm pháp cao. Những hành vi lệch chuẩn (HVLC) nơi các trẻ em đường phố làm cho xã hội mất vẻ đẹp văn hóa, văn minh và lối sống cộng đồng xã hội Nhìn nhận theo thuyết nhu cầu của Maslow, những HVLC nơi các em đường phố là để đáp ứng nhu cầu cơ bản của các em, đặc biệt là đáp ứng nhu cầu được tôn trọng và yêu thương. Từ khóa: Trẻ em đường phố, hành vi lệch chuẩn, thuyết nhu cầu của Maslow ABSTRACT Street children live on the street and lack the environment of a supportive family. They have rights to be protected, enjoy freedom from violence and exploitation, and live in “a safe and supportive environment”. Otherwise, street children are deemed a burden to society as worrying threats and a source of criminal behavior to be. Street children deviate from social, moral, and legal norms. According to theory of human motivation Maslow, as usual children, they also have natural needs of physiology, safety, belonging as well as the desire of self–actualization and self transcendence needs, prominently belonging, love and esteem needs. If these basic needs are not satisfied, there will cause tensions pushing them into difficult situations, especially behaviors of standard deviation. Key words: Street children, behaviors of standard deviation, theory of human motivation Maslow 1. Đặt vấn đề Trẻ em là tương lai của xã hội và của nhân loại. Trẻ em cần được bảo vệ, chăm sóc và giáo dục để thực hiện sứ mệnh của mình trong tương lai. Mọi trẻ em cần được đối xử công bằng và bình đẳng. Năm 1990, Việt Nam phê chuẩn Công 1
2. Ước Bảo Vệ Quyền Trẻ Em quyết tâm thi hành quyền bảo vệ trẻ em tại Việt Nam. Ngày nay, sự biến đổi xã hội nhanh chóng của thời đại đã làm cho hiện tượng trẻ em ngày càng đối mặt với nhiều thách thức và khó khăn. Xã hội ngày càng nhiều trẻ em lang thang, trẻ em không có gia đình, trẻ em bị bỏ rơi, trẻ em bị lạm dụng, trẻ em vi phạm pháp luật Các trẻ em đường phố là những đối tượng cần được dành nhiều sự quan tâm và tình thương của xã hội và mọi người. Mặc khác, các trẻ em đường phố bị xã hội nhìn nhận là những trẻ em hư hỏng và có nguy cơ phạm pháp cao. Những HVLC nơi các trẻ em đường phố làm cho xã hội mất vẻ đẹp văn hóa, văn minh và lối sống cộng đồng xã hội. Khi nhìn nhận động cơ HVLC dựa trên thuyết nhu cầu của Maslow, người nghiên cứu nhận thấy có mối tương quan giữa hành vi lệch chuẩn nơi trẻ em đường phố với các nhu cầu cơ bản, nổi bật là nhu cầu yêu thương, tôn trọng (cụ thể là đồng hành cùng các em) và môi trường giáo dục các em. Với phương pháp phỏng vấn và sử lý thống kê số liệu, chúng tôi nhìn nhận mối tương quan này được biểu hiện qua hoàn cảnh kinh tế gia đình, hoàn cảnh cha mẹ và các nhu cầu căn bản của các em. Bài viết này, xin đưa ra cách nhìn về hành vi lệch chuẩn nơi các em dựa theo thuyết nhu cầu của Maslow tại Trung tâm giáo dục dạy nghề thanh thiếu niên TPHCM. 2. Hành vi lệch chuẩn Hành vi lệch chuẩn cũng có nhiều quan niệm khác nhau. Hành vi lệch chuẩn được quy chiếu trên chuẩn mực xã hội hay chuẩn mực nhóm. Hành vi lệch chuẩn chỉ những sai lệch khỏi điều đã được coi là bình thường và đúng đắn vì những mục đích cá nhân. Trong bài nghiên cứu này, chúng tôi cho rằng: “hành vi lệch chuẩn là chuỗi hành vi nhằm thỏa mãn nhu cầu của con người, không phù hợp với chuẩn mực, những hành vi này gây ảnh hưởng xấu đến xã hội và cộng đồng, sự thích nghi của cá nhân đến cộng đồng”. Hành vi lệch chuẩn có ở cả người bệnh và người khỏe mạnh, có nơi trẻ em cũng như người lớn [3]. 2
3. 3. Các loại hành vi lệch chuẩn Theo bảng phân loại bệnh của Hội tâm thần học Hoa Kỳ (DSM - IV), các tiêu chí dùng để chẩn đoán hành vi lệch chuẩn được quy định bao gồm: 1. Thường bắt nạt, đe doạ hay uy hiếp người khác. 2. Thường khởi xướng đánh nhau. 3. Đã dùng vũ khí có thể gây hại nghiêm trọng về thể chất cho người khác. 4. Hành vi độc ác về thể chất với người khác. 5. Hành vi độc ác với súc vật. 6. Có hành vi ăn cắp trong khi đối mặt với nạn nhân. 7. Cưỡng bức hoặc có hành vi lạm dụng tình dục với người khác. 8. Có hành vi cố ý gây cháy với ý định gây thiệt hại nghiêm trọng. 9. Có hành vi cố ý phá hoại tài sản của người khác. 10. Có hành vi xông vào nhà người khác 11. Thường nói dối để được đồ vật hay ân huệ, hay để tránh các nghĩa vụ. 12. Có hành vi ăn cắp các đồ vật có giá trị lớn 13. Thường sống qua đêm ở ngoài gia đình 14. Bỏ nhà đi 15. Thường bỏ học, trốn tiết .[3] 4. Các nhu cầu của trẻ em đường phố theo bậc thang nhu cầu Maslow Hệ thống nhu cầu của Maslow: 1. Nhu cầu sinh lý: thức ăn, nước uống, khí thở 2. Nhu cầu an toàn: nhà ở, quần áo, vật chất, ổn đinh 3. Nhu cầu thuộc về và tình cảm: bạn bè, gia đình, trường, lớp 4. Nhu cầu tự trọng: người khác tôn trọng và chấp nhận 5. Nhu cầu tri thức: được hiểu biết, học hỏi, cập nhật tri thức 6. Nhu cầu thẩm mỹ: thưởng thức, cảm nhận cái đẹp 7. Nhu cầu tự quyết: khẳng định và tự quyết bản thân [2]. 3
4. Trẻ em đường phố cũng giống các trẻ em bình thường cũng có những nhu cầu tâm lý cơ bản của trẻ em nhưng nổi bậc các nhu cầu: Nhu cầu an toàn, yên ổn , nhu cầu được yêu thương, nhu cầu được tôn trọng, nhu cầu giao lưu và nhu cầu khẳng định bản thân [4]. 5. Những nguyên nhân các hành vi lệch chuẩn nơi trẻ em đường phố Nguyên nhân gây ra các HVLC nơi trẻ em rất nhiều và có thể tóm lại thành ba nguyên nhân chính: Nguyên nhân gia đình: Môi trường sống tác động nhiều đến hành vi của trẻ em, đặc biệt là môi trường gia đình. Cụ thể, cha mẹ là người ảnh hưởng trực tiếp đến HVLC nơi trẻ em. Trẻ em có những HVLC có thể do nguyên nhân bắt chước những HVLC nơi cha mẹ, hoặc trẻ em thiếu được quan tâm và dạy dỗ nơi cha mẹ. Cha mẹ lo lắng quá nhiều về vấn đề chuyện kinh tế gia đình, cha mẹ thiếu kiến thức để giáo dục con cái, cha mẹ ly dị hoặc mất là những nguyên nhân tác động đến nhu cầu vật chất, an toàn, tình cảm, tình thương nơi trẻ em. Sự thiếu thốn về những nhu câu căn bản là cho trẻ phát sinh những hành vi sai lệch để thỏa mãn nhu cầu. Nguyên nhân nhận thức: Khả năng nhận thức thấp, nhận biết sai lệch nơi chính các em cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến HVLC. Nhận thức về giá trị cuộc sống, về cách ứng xử chuẩn mực và văn hóa của dân tộc có tác động đến hành vi của trẻ em. Trẻ em nhận biết tốt các giá trị của văn hóa dân tộc, các cách ứng xử đạo đức ngay từ khi còn nhỏ, và luyện tập thành những hành vi thói quen, sẽ hạn chế và rất ít biểu hiện những HVLC. Trẻ em chưa được học tập, nhận thức và chưa luyện tập cho bản thân những hành vi ứng xử có chuẩn mực sẽ có biểu hiện về những HVLC nhiều hơn. Nguyên nhân môi trường xã hội: Trẻ em tương quan, tương tác nhiều với bạn bè, xã hội và môi trường sống chung quanh. Ngoài tương quan với cha mẹ, môi trường xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành hành vi trẻ, và là một trong những nguyên nhân gây ra HVLC nơi trẻ em. Trẻ em có thể bắt chước và học hỏi hành vi nơi bạn bè rất nhanh, đặc biệt là những hành vi dễ thực hiện, 4
5. hành vi xấu. Một HVLC nơi trẻ em này sẽ tác động đến hành vi nơi trẻ em khác. Một môi trường xấu sẽ làm cho trẻ em học hỏi rất nhanh và dễ dàng biểu hiện nhiều HVLC. 6. Thiết kế câu hỏi 6.1. Bảng hỏi hoàn cảnh gia đình và các hành vi lệch chuẩn nơi trẻ em đường phố Để tìm hiểu thực trạng của một số HVLC nơi trẻ em đường phố tại Trung tâm giáo dục dạy nghề thiếu niên TP HCM, người nghiên cứu đã tiến hành nghiên cứu trên 67 thanh thiếu niên nam có độ tuổi từ 8 đến 18 tuổi. Trong quá trình nghiên cứu, người nghiên cứu đã sử dụng phối kết hợp nhiều phương pháp khác nhau như: quan sát và tham dự, khảo sát bằng bảng hỏi và phỏng vấn để thu được các kết quả khách quan nhất về các nội dung sau: - Một số HVLC nơi các em đường phố xảy ra thường xuyên. - Mối tương quan hoàn cảnh đời sống kinh tế gia đình ảnh hưởng đến HVLC nơi các em. - Yếu tố cha mẹ tác động đến HVLC nơi trẻ em đường phố. - Nguyên nhân của một số HVLC nơi các em đường phố. Do đối tượng tham gia khảo sát trong nghiên cứu này là những thanh thiếu niên có trình học thức thấp, ít vốn từ, khả năng giao tiếp kém, khả năng nhận thức và hiểu biết của các em về các nội dung khảo sát còn hạn chế. Trình độ văn hóa nơi 67 trẻ em nam đường phố, có 12 em học lớp 1, 8 em học lớp 2, 12 em học lớp 3, 6 em học lớp 4, 5 em học lớp 5, 7 em học lớp 6, 9 em học lớp 7, 7 em học lớp 8, 2 em học lớp 9. 6.2. Một số hành vi lệch chuẩn nơi các em đường phố xảy ra thường xuyên Kết quả phỏng vấn, quan sát và khảo sát về HVLC nơi các 67 em tại Trung tâm cho thấy: 5
6. Bảng 1: Một số hành vi lệch chuẩn biểu hiện thường xuyên và tương quan với điều kiện kinh tế và hoàn cảnh gia đình nơi các các em Hành vi lệch chuẩn Đánh Chửi tục Trộm Hút Nói dối Băng nhau cắp thuốc nhóm Số lượng các em (%) 41 50 35 40 40 18 (62,2%) (74,6%) (52,2) (59,7%) (59,7%) (26,9%) Hệ số tương quan 0.4 0.52 0.6 0.54 0.5 0.5 hoàn cảnh cha mẹ với HVLC (φ) Hệ số tương quan đk 0,58 0.59 0.67 0.5 0.52 0.62 kinh tế với HVLC (φ) 6.3. Nguyên nhân của một số hành vi lệch chuẩn nơi trẻ em đường phố tại Trung tâm giáo dục dạy nghề thanh thiếu niên TP HCM Qua mối tương quan giữa hoàn cảnh kinh tế gia đình và cha mẹ với HVLC nơi trẻ em đường phố, giúp cho người nguyên cứu đưa ra những giả thuyết ban đầu về những nguyên nhân HVLC nơi trẻ em đường phố là nhu cầu ăn uống và vật chất, nhu cầu tình cảm, nhu cầu về tôn trọng và nhu cầu thể hiện bản thân theo học thuyết nhu cầu Maslow. Khảo sát về nguyên nhân vì sao các em có những HVLC: Trong 41 em có HVLC đánh nhau, 50 em có HVLC chửi tục, 35 em có HVLC trộm cắp, 40 em có HVLC nói dối, 40 em có HVLC hút thuốc và 18 em có HVLC băng nhóm cho thấy: 50 45 40 35 30 25 20 Axis Title Axis 15 10 5 0 đánh hút băng chửi tục trộm cắp nói dối nhau thuốc nhóm Ăn, uống,vật chất 20 5 Tình cảm, bạn bè 4 12 8 14 4 An toàn, tôn trọng 36 44 26 8 Thể hiện mình 1 6 5 32 5 3 Biểu đồ 1: Biểu hiện những nguyên nhân HVLC theo nhu cầu Maslow 6
7. Các nhu cầu tạo nên động cơ hành vi để thỏa mãn các mục đích. Nhu cầu yêu thương và thuộc về, nhu cầu thể hiện bản thân và nổi bật nhu cầu được tôn trọng tạo nên động cơ phát sinh những HVLC nơi các em. Các trẻ em đường phố sống thiếu vắng tình thương, giáo dục cha mẹ. Các em sống trong môi trường ngoài đường phố nguy cơ cao bị lạm dụng. Trên trường phố, các em bị xúc phạm, quấy phá, xua đuổi và đánh đập. Các em phải phòng vệ và sẵng sàng đáp trả khi bị tấn công, bị xúc phạm. Khi bị người khác xúc phạm bằng hành vi và lời nói, các em đáp trả bằng những HVLC để tự vệ bản thân. Các trẻ em đường phố sống chung với nhau để bảo vệ nhau, quan tâm lẫn nhau, để kiếm sống. Ngoài ra, để biểu hiện sự tồn tại và được công nhận của bản thân với cộng động bên ngoài, các em thể hiện qua các hành vi sai lạc, lệch lạc. 7. Kết luận và giải pháp Qua tìm hiểu một số nét khái quát về hoàn cảnh kinh tế, gia đình, trình độ văn hóa, hiểu biết về luật pháp và chuẩn mực xã hội nơi các trẻ em đường phố tại TTGDDNTTN TP.HCM. Cụ thể là mối tương quan giữa các nhu cầu cơ bản của trẻ em như sinh lý, an toàn, tình thương và tôn trọng để tìm ra nguyên nhân các HVLC nơi các em. Người nghiên cứu nhìn nhận rằng: Các trẻ em đường phố không phải là những trẻ em hư hỏng và xấu từ bên trong. Các em là những trẻ em bình thường nhưng do nguyên nhân từ gia đình, kinh tế, xã hội, bạn bè làm cho các em nhận thức và hành động lệch lạc. Cách cụ thể, trình độ văn hóa và nhận thức của các em rất thấp để suy nghĩ, nhận định và phán đoán cho các hành vi của mình; các em không được đáp ứng đầy đủ các nhu cầu của một đứa trẻ bình thường. Các nhu cầu ăn uống, vật chất, an toàn, được tôn trọng là nguyên nhân trực tiếp tác động đến HVLC nơi các trẻ em đường phố. Nguyên nhân tác động nhiều nhất là các em chưa được tôn trọng, không được an toàn, bị xâm phạm, môi trường xấu. Dựa trên kết quả khảo sát có được người nghiên cứu có cái nhìn cụ thể về thực trạng HVLC nơi trẻ em đường phố tại TTGDDNTTN TP.HCM, từ đó người nghiên cứu sẽ đi sâu vào việc đưa ra một số giải pháp khắc phục hành vi lệch chuẩn, tập trung nhiều vào biện pháp tôn trọng và đồng hành với các em tại TTGDDNTTN TP.HCM. 7
8. Tài liệu tham khảo 1. Robert Feldman. Minh Đức, Hồ Kim Chung biên dịch. Tâm Lý Căn Bản. NXB Văn hóa Giáo Dục, 2009 2. Nguyễn Văn Siêm, 2007, Tâm bệnh học trẻ em và thanh thiếu niên – NXB ĐHQG 3. Nguyễn Khắc Viện, Tạp chí “thông tin khoa học giáo dục, số 24/1991- số đặc biệt giới thiệu công ước liên hợp quốc tế về quyền trẻ em XÁC NHẬN CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN Thông tin liên hệ tác giả chính (người chịu trách nhiệm bài viết): Họ tên: Phạm Tấn Sỹ Đơn vị: Điện thoại: 0912884022 Email: simonphamtansy@gmail.com 8
9. BÀI BÁO KHOA HỌC THỰC HIỆN CÔNG BỐ THEO QUY CHẾ ĐÀO TẠO THẠC SỸ Bài báo khoa học của học viên có xác nhận và đề xuất cho đăng của Giảng viên hướng dẫn Bản tiếng Việt ©, TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP. HỒ CHÍ MINH và TÁC GIẢ Bản quyền tác phẩm đã được bảo hộ bởi Luật xuất bản và Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam. Nghiêm cấm mọi hình thức xuất bản, sao chụp, phát tán nội dung khi chưa có sự đồng ý của tác giả và Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh. ĐỂ CÓ BÀI BÁO KHOA HỌC TỐT, CẦN CHUNG TAY BẢO VỆ TÁC QUYỀN! Thực hiện theo MTCL & KHTHMTCL Năm học 2017-2018 của Thư viện Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Tp. Hồ Chí Minh.