Thuyết trình Thiên tai trên trái đất

53 trang phuongnguyen 2730

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Thuyết trình Thiên tai trên trái đất", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

thuyet_trinh_thien_tai_tren_trai_dat.pdf

Nội dung text: Thuyết trình Thiên tai trên trái đất

Thuyết trình Thiên tai trên trái đất
THUYẾT TRÌNH : THIÊN TAI TRÊN TRÁI ĐẤT I. ĐẶC ĐIỂM CHUNG VỀ THIÊN TAI: 1. Thiên tai là gì? Thiên tai là những thảm hoạ bất ngờ do thiên nhiên gây ra cho con người ở một địa phương, một vùng, một đất nước, một khu vực hoặc cho toàn thế giới. Động đất, núi lửa phun, lũ lụt, hạn hán, sóng thần ,lũ bùn, trượt đấ, dịch bệnh, mất cân bằng sinh thái, là những thiên tai mà con người biết đến. Nhưng danh mục các thiên tai không dừng lại ở đó mà cứ kéo dài ra cùng với sự phát triển của xã hội loài người. Đồng thời phạm vi phát triển của thiên tai cũng mở rộng không ngừng về phạm vi diện tích, tác hại đến ngày càng nhiều người hơn, thiệt hại đến kinh tế ngày càng to lớn hơn và ngày càng nhiều biết hơn. 2. Các loại thiên tai trên Trái Đất Ngày xưa người ta chỉ liệt kê 4 tai họa nghiêm trọng trong cuộc sống của mình là:”Thủy, hoả, đạo, tặc” ( Lũ lụt, cháy, trộm, cướp ), trong đó thiên tai lũ lụt đứng đầu. Các nhà khoa học thường phân loại thiên tai theo hai cách: theo mức độ thiệt hại vật chất hoặc theo số người bị chết. Có những thiên tai làm chi số người chết không nhiều nhưng hậu quả của nó gây ra hết sức nặng nề.( VD: trong trận núi lửa Tambôra ở Indonêsia phun năm 1815 có 92.000 người chết nhưng tiếp sau đó có thêm 80.000 người chết do nạn đói.trận động đất ở Đường Sơn (TQ) 27/7/1976 làm chết hơn 100.000 người nhưng sau đó hơn 500.000 người đã chết do đói và dịch bệnh ) Trong bài thuyết trình này chúng tôi phân thiên tai làm 2 loại chính theo nguyên nhân dẫn đến hình thành đó là trong lòng đất và trên bề mặt Trái Đất. Trong lòng đất : động đất, núi lửa, tro bụi núi lửa, lũ bùn, thần chết vô hình, đất trượt, núi lở Trên bề mặt Trái Đất: Thiên tai đến từ không gian: thiên thạch, sao băng, thác lửa trên không trung, biến động khí hậu, En Ninhô (El Nĩno) Thiên tai do nước: lũ lụt, hạn hán, sóng thần và sóng triều, thủy triều dâng, vòi rồng Thiên tai đến từ bầu trời xanh: bão, giông tố, gió,sấm chớp, mưa đá và mưa tuyết, mưa axit, sương muối 3. Anh hưởng của thiên tai đến đời sống của con người Số người chết được thống kê do thiên tai gây ra cũng chỉ mới là một phần nhỏ, hậu quả của thiên tai mới to lờn và có khi còn kéo dài nhiều
tháng, nhiều năm sau đó. Số người chết sau thiên tai do đói kém, dịch bệnh thường gấp đôi con số đã được công bố, nhất là ở những nước nghèo, những nước đang phát triển đang còn thiếu thốn, không đủ phương tiện, điều kiện để sơ tán hoặc cứu trợ lịp thời. Thường thì con số người bị thiệt mạng trong các thiên tai ở các nước đang phát triển bao giờ cũng gấp 3 lần con số người chết trong cùng một thiên tai xảy ra ở Bắc Mỹ hay ở Châu Au. ( VD: 1988 một trận động đất 7 độ Ríchte ở Acmênia làm 25.000 người chết trong khi đó năm 1989 tại San Frăngsixcô một trận động đất với trình độ tương tự chỉ làm 100 người chết. Năm 1991 ở Bănglades xảy ra một trận bão làm chết đến 140.000 người, nhưng một trận bão dữ dội đổ vào Florida chỉ làm vài người chết . Số người chết do thiên tai gây ra cho thế giới trung bình hàng năm gấp 16 lần số người chết do tai nạn con người gây ra. Nhưng thật đáng buồn là ở các nước đang phát triển con số này là 19, trong đó chỉ bằng 0,8 lần ở châu Au, 0,7 lần ở Bắc Mĩ. Còn số người chết do tai nạn lao động ở các nước phát triển lại cao hơn các nước đang phát triển II. THIÊN TAI ĐẾN TỪ LÒNG ĐẤT 1. Động đất: a. Động đất là gì? Động đất hay địa chấn là một sự rung chuyển hay chuyển động lung lay của mặt đất. Động đất thường là kết quả của sự chuyển động của các phay (geologic fault) hay những bộ phận đứt gy trn vỏ của Trái Đất hay cc hnh tinh cấu tạo chủ yếu từ chất rắn như đất đá. Tuy rất chậm, mặt đất vẫn luôn chuyển động và động đất xảy ra khi ứng suất cao hơn sức chịu đựng của thể chất trái đất. Hầu hết mọi sự kiện động đất xảy ra tại các đường ranh giới của cc đĩa kiến tạo chia ra quyển đá của trái đất (các nhà khoa học thường dùng dữ kiện về vị trí các trận động đất để tìm ra những ranh giới ny). Những trận động đất xảy ra tại ranh giới được gọi là động đất xuyên đĩa và những trận động đất xảy ra trong một đĩa (hiếm hơn) được gọi là động đất trong đĩa. b. Đặc điểm Động đất xảy ra hằng ngày trên trái đất, nhưng hầu hết không đáng chú ý v khơng gy ra thiệt hại. Động đất lớn có thể gây thiệt hại trầm trọng và gây tử vong bằng nhiều cách. Động đất có thể gây ra đất lở, đất nứt, sĩng thần, nước triều giả, đê vỡ, v hỏa hoạn. Tuy nhiên, trong hầu hết các trận động đất, sự chuyển động của mặt đất gây ra nhiều thiệt hại nhất. Phần lớn các động đất được nhiều trận động đất nhỏ hơn đi trước hay sau lần động đất chính; những trận này được gọi l dư chấn. Năng lực của động đất được trải dài trong một diện tích lớn, và trong các trận động đất lớn có thể trải hết toàn cầu. Các nhà khoa học thường có thể định được điểm mà các sóng địa chấn được bắt đầu. Điểm này được gọi là tiêu điểm. Phóng điểm trên mặt đất từ điểm này được gọi là chấn tm. Nhiều động đất, đặc biệt là những trận xảy ra dưới đáy biển, có thể gây ra sóng thần, có thể vì đáy biển bị biến thể hay vì đất lở dưới đáy biển gây ra.
Có bốn loại sóng địa chấn được tạo ra cùng lúc. Tuy nhiên, chúng có vận tốc khác nhau và có thể cảm nhận được theo thứ tự sau: sĩng P, sĩng S, sĩng Love, v cuối cng l sĩng Rayleigh. c. Độ Richter 1–2 trn thang Richter : Khơng nhận biết được 2–4 trn thang Richter : Cĩ thể nhận biết nhưng không gây thiệt hại 4–5 trn thang Richter : Mặt đất rung chuyển, nghe tiếng nổ, thiệt hại không đáng kể 5–6 trn thang Richter : Nh cửa rung chuyển, một số cơng trình cĩ hiện tượng bị nứt 6–7 trn thang Richter 7–8 trn thang Richter : Mạnh, ph hủy hầu hết cc cơng trình xy dựng thông thường, cĩ vết nứt lớn hoặc hiện tượng sụt ln trn mặt đất. 8–9 trn thang Richter >9 trn thang Richter : Rất hiếm khi xảy ra d. Các thang đo khác Thang độ lớn mơ men (Mw) Thang Rossi-Forel (viết tắt l RF) Thang Medvedev-Sponheuer-Karnik (viết tắt l MSK) Thang Mercalli (viết tắt l MM) Thang Shindo của cơ quan khí tượng học Nhật Bản Thang EMS98 tại chu u e. Nguyn nhn Nội sinh: liên quan đến vận động phun tro ni lửa, vận động kiến tạo ở các đới ht chìm, cc hoạt động đứt gy. Ngoại sinh: Thin thạch va chạm vo Trái Đất, cc vụ trượt lở đất đá với khối lượng lớn. Nhn sinh: Hoạt động làm thay đổi ứng suất đá gần bề mặt hoặc p suất chất lỏng, đặc biệt l cc vụ thử hạt nhân dưới lịng đất. Ngồi ra cịn phải kể đến hoạt động âm học, đặc biệt là kỹ thuật âm thanh địa chấn. f. Nn lm gì khi cĩ động đất Động đất là một thiên tai không thể dự báo trước được, cho nên những người sống ở một nơi gần những nơi thường có động đất không thể tránh nó được. Tuy nhiên, có một số điều ta có thể làm để trước, trong lúc, và sau động đất để tránh thương tích và thiệt hại do động đất gây ra. g. Trước động đất Những vật dụng trong nhà nên được đứng vững chắc. Những thứ như tivi, gương, my tính, v.v. nên được dn chặt vào tường để khi lung lay cũng khơng rớt xuống đất gây ra thương tích. Tranh, gương, v.v. nên được đặt xa giường ngủ. Đặt các đồ đạc nặng trong nhà như kệ sch, tủ chn, v.v. xa khỏi cc cửa v những nơi thường lui tới để khi chng ngả vẫn không làm chướng ngại lối ra. Chng cũng nn được dính chặt vào tường.
Vật dụng nh bếp nên được dính chặt vo mặt đất, tường, hay mặt bn. Những vật nặng hay dễ bể nên để gần mặt đất. Tại một nơi dễ đến, dự trữ nước uống, đồ ăn đóng hộp, đèn pin, pin, rađiô, băng, thuốc men. Thay đổi chng thường xuyn khi hết hạn. Chọn một nơi tụ họp gia đình nếu mọi người khơng ở cùng nơi khi động đất xảy ra. h. Trong lúc động đất Nếu động đất xảy ra trong lc trong nh, chui xuống một gầm bn lớn hay giường nếu nĩ cĩ thể chịu được nhiều vật rớt. Như thế khi nh sập vẫn cĩ khí thở. Nếu bn chuyển động, đi theo bàn. Nếu khơng cĩ gầm bn thì tìm gĩc phịng hay cửa mà đứng. Trnh cửa kính. Trnh xa những vật cĩ thể rơi xuống. Che mặt và đầu để khỏi bị cc mảnh vụn trng. Nếu điện cúp, dùng đèn pin. Đừng dng nến hay dim vì chng cĩ thể gy hỏa hoạn. Nếu động đất xảy ra trong lc ở ngoài đường, trnh xa cc tịa nh v dy điện. Tìm chỗ trống mà đứng. Nếu động đất xảy ra trong lc li xe, ngừng xe ở lề đường. Trnh cc cột điện, dây điện, và đường cầu. i. Sau động đất Kiểm tra thử cĩ ai bị thương không. Đừng di chuyển người bị thương trừ khi họ ở gần dây điện hay những nguy hiểm khc. Gọi cấp cứu nếu có người tắt thở. Nếu bị nh sập, gy tiếng động để ku cứu. Chuẩn bị cho cc trận dư chấn, những trận động đất gy ra bởi trận động đất vừa xảy ra. Tuy chng nhỏ hơn, chúng vẫn cĩ thể gây ra thương tích. Mở rađiô để xem cĩ tin tức khẩn cấp khơng. Động đất cĩ thể làm đứt dây điện, gas, hay nước. Nếu ngửi thấy cĩ mi hơi, mở cửa sổ v tắt đường gas, đừng tắt mở my no hết, v ra ngồi. Thơng bo cc nh chức trch. Đến nơi đ chọn để tụ họp và tính đầy đủ. 2. Núi lửa: a. Núi lửa là gì? - Núi lửa là hiện tượng mácma ( hỗn hợp các silicát nóng chảy bão hoà các khí ) từ trong lòng đất trào ra ngoài bề mặt đất dưới dạng dung nham ( dạng lỏng ) hoặc dưới dạng bơm tro bụi ( dạng rắn ) Ni lửa l ni có miệng ở đỉnh, qua đó, từng thời kỳ, các chất khoáng nóng chảy với nhiệt độ và áp suất cao bị phun ra ngoài. Núi lửa phun là một hiện tượng tự nhiên trên Trái Đất hoặc cc hnh tinh vẫn cịn hoạt động địa chấn khác, với các vỏ thạch quyển di chuyển trn li khống chất nĩng chảy. Khi ni lửa phun, một phần năng lượng ẩn sâu trong lịng hnh tinh sẽ được giải phóng. Trn thế giới, Indonesia, Nhật Bản v Mỹ được xem là ba nước cĩ nhiều núi lửa đang hoạt động nhất, theo thứ tự giảm dần về mức độ hoạt động. b. Đặc điểm núi lửa:
Nơi mácmathoát lên mặt đất gọi là miệng núi lửa và phun ra bằng hai cách: miệng nổ hay miệng trào. Các vụ nổ núi lửa do sự tích lũy áp suất và năng lượng nhiều năm hoặc nhiều thế lỉ trong miệng núi lửa, thường giải toả một năng lượng khổng lồ. Kỉ lục này thuộc vềvụ nổ núi lửa Tambôra (Indonesia năm 1815 ) với 840.1018 Jun, gấp 6 triệu lần năng lượng quả bom nguyên tử ném xuống Hirosima năm 1945, làm phá tan hòn đảo Tambora với diện tích gần bằng Singapore và đến tận BangKok vẫn cảm thấy rung chuyển và tiếng nổ, tro bụi tung lên cao hơn 20km3. Tuỳ theo khoáng chất cấu tạo, nhiệt độ và áp suất mà dung nham trào ra có thể đặc sệt như thựa đường hoặc lỏng như dầu nhòn, có chứa nhiều bọt khí và có nhiệt độ từ 1000 – 12000C, thiêu cháy mọi thứ trên đường chảy qua. Khác với động đất, trứơc khi núi lửa phun đều có những dấu hiệu báo trước như những trấn động trong lòng đất, miệng núi lửa nhả khói c. Lin quan giữa ni lửa v động đất Những trận động đất thường để lại các dư chấn, có thể gây ra sĩng thần. d. Các núi lửa hoạt động trong lịch sử Pinatubo, Philippines: lần hoạt động gần đây nhất là vào năm 1991. Hầu hết ni lửa v động đất xảy ra dọc theo ranh giới của hng chục mảng thạch quyển khổng lồ trôi nổi trên bề mặt trái đất. Một trong những vành đĩa nơi động đất v phun tro ni lửa xảy ra nhiều nhất l quanh Thi Bình Dương, thường được gọi là Vành đai núi lửa Thái Bình Dương. Nó gây ra các vụ chấn động và nung nóng trải dài từ Nhật Bản tới Alaska v Nam Mỹ Vào năm 2000, cc nh khoa học đ ước tính núi lửa sẽ gây ra thảm họa r rệt cho ít nhất 500 triệu người, tương đương với dn số tồn thế giới vào đầu thế kỷ 17. trong 500 năm qua? Trong 500 năm qua, có ít nhất là 300.000 người đ chết vì ni lửa. Từ năm 1980 đến 1990, núi lửa đ lm thiệt mạng ít nhất 26.000 người e. Núi lửa đang hoạt động lớn nhất thế giới Ni lửa đang hoạt động lớn nhất thế giới hiện nay đang nằm ở chu Mỹ. Đó là núi lửa Mauna Loa, cao 4171 mt so với mực nước biển. Ni lửa Mauna Loa ở quần đảo Hawaii, giữa Thi Bình Dương. Mauna Loa có đường kính vĩ đại 100 km. Ngồi 4171 mt trn mực nước biển, chn ni nằm ở sâu hơn 5000 mét dưới lịng Thi Bình Dương. Vì vậy, chiều cao thực sự của ni lửa đang hoạt động lớn nhất thế giới l trn 9000 mt
Ni lửa 1. Magma chamber-Nguồn dung nham 2. Country rock-đất đá 3. Conduit (pipe)-ống dẫn 4. Base-nền đất 5. Sill-ngưỡng 6. Branch pipe-đường dẫn nhnh 7. Layers of ash emitted by the volcano 8. Flank-sườn 9. Layers of lava emitted by the volcano 10. Throat-cổ họng ni lửa 11. Parasitic cone 12. Lava flow 13. Vent-lỗ thốt 14. Crater-miệng ni lửa 15. Ash cloud-bụi khĩi 3. Các loại khác: a. Tro bụi núi lửa: Đây là tác nhân gây chết người quan trọng nhất mỗi khi có núi lửa phun. Tro bụi núi lửa gồm các mảnh chất rắn, các chất lỏng và chất khí đậm đặc, nóng bỏng đến 200 – 9000C được tung lên cao hàng nghìn mét, sau đó đổ
sụp xuống bề mặt Trái Đất với tốc độ khủng khiếp. Đám mây tro bụi này tồn tại khá lâu trên bầu trời, theo gió đi rất xa và đổ xuống những nơi cách núi lửa phun hàng nghìn km. Ngày 8/5/1902 đám tro bụi do núi lửa Pêle ( đảo Matinic ) đã đổ theo sườn với tốc độ 600km/h, chỉ 2 phút đã chôn vùi TP Saint Pie với 28.000 người. b. Lũ bùn: Lũ bùn hay “Lahar” theo cách gọi của người Indonesia là dòng tro bụi núi lửa trộn với nước và đất đá, theo triền núi lửa tràn xuống chân núi và vùng lân cận c. Thần chết vô hình: Đó chính là khí độc thoát ra từ miệng núi lửa cũ. Những khí độc này hết sức nguy hiểm vì đó là những khí nặng, không mùi, không vị, khó phát hiện được, khác với các chất khí núi lửa phun thường là các khí sunfua có mùi thối, hoặc khí của các loại axit ( clohidric, flohidric ), các dioxit lưu huỳnh gây cay mắt, ngứa cổ họng. Ơ một vài nơi như hồ Kava Itglen ( đảo Java – Indonesia ) các khí núi lửa hoà tan trong nước hồ tạo nên hồ axit nguy hại cho sự sống d. Đất trượt Mối nguy hiểm ny thường xuyn đe dọa những cư dn vng đồi ni l đất trượt. Ở cc vng thường xuyn cĩ động đất v ni lửa, nguy cơ ny l một tai hoạ lớn. e. Núi lở: Núi lở thường xảy ra ở sườn núi có độ dốc từ 300 đến 450 trở lên. Đối với độ dốc lớn như vậy, mỗi khi có mưa to, cây cối ở sườn núi ngã đổ kéo theo một mảng núi. Ơ vùng có tuyết rơi vào mùa đông hoặc trên các đỉnh núi cao, với độ dốc đó, tuyết ở sườn núi có thể lở ra và chuyển động với tốc độ lớn, cuốn theo đất đá với khối lượng lớn đủ gây núi lở. Những tác nhân gây núi lở là diện mạo sườn núi ( độ dốc, cây cối, tính chất các loại đá trơn láng hay sần sùi ) và điều kiện khí tượng ( mưa to, gió lớn, biến đổi thời tiết, ). Người ta phân làm hai loại: núi lở rắn và núi lở bụi. Núi lở rắn là khi đất đá, có khi cùng tuyết, đổ xuống từ trên núi cao với tốc độ 40 – 200 km/h. Núi lở bụi ( tuyết lở ) là khi tuyết từ trên núi cao đổ xuống, cuốn theo không khí, càng cuốn xuống càng cuốn theo nhiều tuyết, đè bẹp, nghiền nát những gì gặp trên đưởng đi với tốc độ lên đến 300km/h III. NHỮNG CÁI CHẾT DO NƯỚC 1. Lũ lụt: a. Lũ lụt là gì? Lũ lụt là thiên tai gây thiệt hại nhiều nhất cho con người, chiếm 60% số người chết do thiên tai gây ra trên Trái Đất. Tất cả mọi trên lũ lụt đều có chung một nguyên nhân: những giọt nước từ trên trời rơi xuống. Nhưng không phải hễ có mưa là có lũ mà lũ chỉ có ở những nơi có dòng chảy ( sông, suối, ) đi qua.
b. Các loại lũ: b 1. Lũ theo mùa: Là những trận lũ xảy ra khi sông, suối có nguồn tiếp nước dồi dào, thường vào mùa mưa hay khi tuyết tan ( tuyết trên mặt đất hay trên núi tan chảy ra ). Mùa lũ có thể kéo dài một vài tháng và mực nước cao hay thấp là phụ thuộc vào diện tích lưu vực sông (là diện tích mặt đất có nước đổ dồn vào sông ), vào lượng mưa hay lượng băng tuyết tan ( thường thay đổi không ổn định giữa các năm ) và vào hình dạng của hệ thống sông. Những hệ thống sông có sông nhánh tiếp nước vào từ 2 bên bờ sông chính như hình lông chim, sẽ có lũ lên và xuống từ từ ( sông Cửu Long ) Những hệ thống sông có sông nhánh cùng dồn nước vào sông chính ở một điểm như hình rẽ quạt, có lũ lên xuống đột ngột ( sông Hồng ) Tất cả các con sông đều có 2 mùa: mùa cạn là thời gian dòng sông nhận được ít nước và mùa lũ là thời gian dòng sông nhận được nhiều nước trong năm. Trong mùa lũ, những lúc có mưa trên toàn lưu vực sông hoặc có những trận mưa to thất thường ở một khu vực nào đó, nước sông dâng cao tràn bờ, đó là lúc đỉnh lũ. Năm có mực nước sông dâng cao nhất của một con sông từ trước đến nay gọi là năm lũ lịch sử b 2. Lũ do bão: Đối với những trận mưa to kéo dài nhiều ngày, do ảnh hưởng của bão hoặc do dải hội tụ nhiệt đới C.I.T đi qua, nước mưa dồn xuống nhanh vào các dòng sông, gây lũ lụt, trong khi đó gió bão cũng dồn sóng lớn tràn vào ven biển ngăn chặn nước sông thoát nhanh ra cửa biển. Sức nước lớn trong con sông đầy nước và sóng biển to hung hãn tràn ngược vào, dễ dàng phá vỡ từng mảng đê sông và đê biển, chúng còn gây nên những thiệt hại nặng nề hơn nếu được nước triều dâng lên trợ giúp. b 3. Lũ quét: Ở những vùng đồi núi, ít rừng cây và có độ dốc cao, nếu đất đai trước đó bị sũng nước mưa, lại gặp trận mưa to, rất dễ xảy ra lũ quét. Nước mưa rơi xuống không thắm được xuống đất, ào ạt tuông đổ xuống triền đồi núi, kéo theo đất đá xuống các sông suối, hung hãn tràn bờ, tàn phá những vùng dân cư dọc theo thung lũng, quét sạch mọi thứ với sức nước không gì có thể ngan cản và vùi tất cả trong dòng lũ bùn. c. Anh hưởng của lũ: Thiệt hại do lũ lụt gây ra không chỉ tính bằng số người chết và số tài sản, ruộng vườn bị dìm xuống làn nước lũ mà phải kể đến số người bị chết đói, chết do dịch bệnh, do mất mùa gây ra sau đó. ( Ở Kênia, Etiôpia và Xômali trận lũ lịch sử năm 1997 làm 900.000 người Kênia và 100.000
người Xômali 65.000 người Etiôpia phải sơ tán, cuốn phăng 4000 ngôi nhà, ngập lụt 60.000 ha trồng ngô, phá hủy 30.000 tấn ngô trị giá 4,5 triệu USD, làm 2.000 người và 20 500 gia súc bị chết. Sau cơn lũ, 1 triệu người đang bị nạn đói, bị bệnh, số người chết do sốt rét tăng gấp đôi). Tuy lũ lụt gây thiệt hại lớn về người và tài sản, nhưng đất phù sa sông do lũ tràn vào bồi đắp cho những cánh đồng thêm màu mỡ, cho những vũ mùa bội thu sau đó, nên chẳng ai nỡ rời bỏ đi nơi khác 2. Hạn hán Ơ những vùng gió mùa Châu Á, nhất là Nam Á và Đông Nam Á, hạn hán thường do sự xuất hiện chậm của dòng phóng lưu nhiệt ( là loại gió thổi mạnh ở trên cao dọc theo chí tuyến ) đa làm cho gió mùa hạ đến chậm, gây hạn hán ở nhiều nơi. Những vùng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất hiện nay trên thế giới là Châu Phi. Ơ Bắc Phi dải đất Xahen mầu mỡ có chiều rộng 400 – 500km, chiều dài 6000km, thường xuyên có những đợt hạn hán kéo dài làm dân cư phải phiêu bạt nhiều nơi. Mặc dù bên dưới lòng đất Xahen là những bể nước ngầm khổng lồ lưu trữ nước từ thời kì băng hà Đệ tứ tan ra, nhưng vì nghèo khổ, các nước ở đây không đủ kinh phí để khai thác nước ngầm dưới độ sâu trung bình 50 – 100m lên để tưới tiêu và cung cấp nước. Vùng sừng Châu Phi có tất cả 10 nước thì các nước Namibia, Zămbabuê, Xoadilen, Xômali bị hạn hán đe doạ thường xuyên bởi nạn đói . Đợt hạn hán đầu năm 1997 ở Đông Phi đã làm giảm lượng ngô của Kênya 13.500 tấn, làm mùa màng thất bát, gây thiếu lương thực nghiêm trọng ở Etiopia, ành hưởng 10% diệnt ích trồng trọt ở Lêxôthô, đẩy Tandania vào tình trạng khẩn cấp về lương thực phải kêu gọi quốc tế cứu trợ khẩn cấp 100.000 tấn lương thực 3. Sóng thần a. Sóng thần là gì? Sĩng thần (tsunami) l một loạt cc đợt sóng được hình thnh khi một khối lượng nước, như một đại dương, bị chuyển dịch nhanh chĩng trn một quy mơ lớn. Cc trận động đất, cc dịch chuyển địa chất lớn bên trên hay bên dưới mặt nước, các cuộc ni lửa phun v những vụ va chạm thin thạch đều có khả năng gây ra sóng thần. Những hậu quả của sóng thần có thể ở mức không nhận ra được tới mức gây thiệt hại to lớn. Thuật ngữ tsunami (sĩng thần) bắt nguồn từ tiếng Nhật cĩ nghĩa "cảng" (津 tsu, "tn") v "sĩg" (波 nami, "ba"). Thuậ ngữny do cc ngưdân đ?t ra dù họkhông thểnhậ biế đ?ợ các đ?t sóng ởngoài biể khơ. Mộ sóng thầ là mộ hiệ tư?ng bên dư?i đy biể sâu; ởngoài khơ, sóng có biên đ? (chiề cao sóng) khá nhỏ(thư?ng dài hàng tră kilômét), đề này giả thích tạ sao ởngoài biể chúng ta khó nhậ ra nó, và khi ởngoài khơ nó chỉđ?n giả là mộ gồsóng chạ ngang biể.
Sóng thầ trư?c kia từg đ?ợ coi là sĩg thuỷtriề bở vì nĩtiế vo bờ v nĩcĩtính chấ củ mộ đ?t thuỷtriề mạh đng tiế vào hơ là mộ loạ sĩg cĩmũsĩg hình thnh do hoạ đ?ng củ gió trên đ?i dư?ng (loạ sóng chúng ta thư?ng gặ). Tuy nhiên, vì trn thự tếnĩkhơg lin quan tớ thuỷtriề, thuậ ngữny đ bịchứg minh l sai (d khơg phả trậ sĩg thầ no cũg xả ra ởcảg) v cc nh hả dư?ng họ đ khơg sửdụg nĩnữ. b. Cc nguyn nhn HYPERLINK " " \o "\"Sự hình thnh sĩng thần\" c. Sự hình thnh sĩng thần Cc trậ sĩg thầ cĩthểhình thnh khi đy biể, đ?t ngộ bịbiế dạg theo chiề dọ, chiế chỗcủ lư?ng nư?c nằ trên nó. Nhữg sựdi chuyể lớ theo chiề dọ nhưvậ củ vỏTrái Đ?t cĩthểxả ra tạ cc rìa mảg lụ đ?a. Nhữg trậ đ?ng đ?t do nguyên nhân va chạ mảg đ?c biệ hay tạ ra các cơ sóng thầ. Khi mộ mảg đ?i dư?ng va chạ vớ mộ mảg lụ đ?a, đi khi nĩlm rìa mảg lụ đ?a chuyể đ?ng xuốg dư?i. Cuố cùng, áp suấ quá lớ tác dụg lên rìa mảg khiế nĩnhẩ giậ li lạ (snaps back) tạ ra các đ?t sóng chấ đ?ng vào vỏTrái Đ?t, khiế xả ra cơ đ?a chấ dư?i lịg biể, đ?ợ gọ là đ?ng đ?t tạ đy biể. Nhữg vụlởđ?t dư?i đy biể (thỉh thoảg xả ra vì nguyn nhn đ?ng đ?t) cũg nhưnhữg vụsụ đ? củ núi lử cũg có thểlàm chấ đ?ng cộ nư?c khiế trầ tích và đ trư?t xuốg theo sư?n núi rơ xuốg đy biể. Tư?ng tựnhưvậ, mộ vụphun trào núi lử mạh dư?i biể cũg có thểtung lên mộ cộ nư?c đ? hình thnh sĩg thầ. Các con sóng đ?ợ hình thnh khi khố lư?ng nư?c bịdịh chuyể vịtrí chuyể đ?ng dư?i ảh hư?ng củ trọg lự đ? lấ lạ thăg bằg và tỏ ra trên khắ đ?i dư?ng nhưcác gợ sóng trên mặ ao.
Trong thậ kỷ1950 ngư?i ta đ khm ph ra rằg nhữg cơ sóng thầ lớ có thểxuấ hiệ từcác vụlởđ?t, hoạ đ?ng phun trào núi lử v cc vụva chạ thin thạh. Nhữg hiệ tư?ng đ khiế mộ lư?ng nư?c lớ nhanh chóng bịchuyể chỗ khi năg lư?ng từmộ thiên thạh hay mộ vụnổchuyể vào trong nư?c nơ xả ra va chạ. Các cơ sóng thầ vớ xuấ hiệ từnhữg nguyên nhân đ, khác vớ nhữg trậ sóng thầ do đ?ng đ?t gây ra, thư?ng nhanh chóng tan r v hiế khi lan tớ nhữg bờbiể qu xa v́ diệ tích xả ra sựkiệ nhỏ Cc hiệ tư?ng đ có thểgây ra các cơ sóng đ?a chấ lớ chỉtrong mộ khu vự, nhưvụlởđ?t ởVịh Lituya tạ ra mộ sóng nư?c ư?c tính tớ 50-150 m và tràn tớ đ? cao 524 m trên các ngọ núi ởđ. Tuy nhiên, mộ vụlởđ?t cự lớ có thểgây ra mộ trậ sĩg thầ cự lớ gây ảh hư?ng trên toàn bộđ?i dư?ng. d. Các đ?c để Thường cĩ một quan niệm sai rằng sĩng thần cũng hoạt động như một đợt sĩng hình thnh do giĩ thơng thường hay các cơn sóng cồn (với gió phía sau, như trong bức tranh HYPERLINK " " \o "Khắc gỗ" khắc gỗ thế kỷ 19 nổi tiếng của Hokusai ny). Trn thực tế, một cơn sóng thần đ?ợc hiểu đng hơn là một đợt dng cao bất thần của nước biển, như một hay nhiều đợt nước. Lưỡi sĩng thần đặc biệt giống với một đợt sóng đang tan ra nhưng hoạt động khc hẳn: mức nước biển đột ngột tăng, cộng với trọng lượng v p lực của đại dư?ng phía sau, có lực cịn lớn hơn nhiều. Sóng thầ diễ biế rấ khác biệ tùy theo kiể sóng: chúng chứ năg lư?ng cự lớ, lan truyề vớ tố đ? cao và có thểvư?t khoảg cách lớ qua đ?i dư?ng mà chỉmấ rấ ít năg lư?ng. Mộ trậ sóng thầ có thểgây ra thiệ hạ trên bờbiể cách hàng nghìn cy sốnơ nó phát sinh, vì thếchng ta cĩthểcĩnhiề tiếg đ?ng hồchuẩ bịtừkhi nó hình thnh tớ lc ậ vo mộ bờbiể, nĩxuấ hiệ mộ thờ gian kh di sau khi sóng đ?a chấ hình thnh từnơ xả ra sựkiệ lan tớ. Dù tổg sốhay tổg thiệ hạ vềnăg lư?ng là nhỏ tổg sốnăg lư?ng lan truyề trên mộ khoảg cách lớ và mộ chu vi cị lớ hơ khi sóng di chuyể. Năg lư?ng trên mét tuyế (linear meter) trong sóng tỷlệvớ lư?ng nghịh đ?o củ khoảg cách từnguồ phát.[]cầ ch thích Thậ chí mộ trậ sóng thầ riêng biệ có thểliên quan tớ mộ loạ các đ?t sóng vớ nhữg đ? cao khác nhau. Ởvùng nư?c rộg, các cơ sóng thầ có HYPERLINK " B%B3&action=edit&redlink=1" \o "Tính chu kỳ(chư đ?ợ viế)" chu kỳ r?t dài (th?i gian ?? ??t sóng sau t?i v? trí m?t ?i?m sau ??t sóng tr??c), t? nhi?u phút t?i nhi?u gi?, và chi?u dài sóng dài lên t?i hàng tr?m HYPERLINK " " \o "Kilơt" kilơt. ?i?u này r?t khác bi?t so v?i các con sóng hình thnh t? gi? bình th??ng trên m?t ??i d??ng, chúng th??ng có chu k? kho?ng 10 giây và chi?u dài sóng 150 HYPERLINK " " \o "Mt" mt.
Chi?u cao th?c c?a m?t ??t sóng th?n trên ??i d??ng th??ng không t?i m?t mét. ?i?u này khi?n nh?ng ng??i ? trên tàu gi?a ??i d??ng kh? nh?n ra chng. B?i vì chng c? chi?u di s?ng l?n, n?ng l??ng c?a m?t c?n sóng th?n ?i?u khi?n toàn b? c?t n??c, h??ng nó xu?ng phía ?áy bi?n. Các c?n sóng ??i d??ng ? vùng n??c sâu th??ng xu?t hi?n do chuy?n ??ng c?a n??c ? ?? sâu b?ng m?t n?a chi?u dài sóng. ?i?u này có ngh?a, s? di chuy?n c?a sóng b? m?t ??i d??ng ch? ??t t?i ?? sâu kho?ng 100 m hay ít h?n. Trái l?i, nh?ng c?n sóng th?n ho?t ??ng nh? nh?ng con sóng vùng n??c nông gi?a bi?n kh?i (b?i chi?u dài c?a chúng ít nh?t l?n g?p 20 l?n chi?u sâu n?i chúng ho?t ??ng), b?i s? phân tán chuy?n ??ng c?a n??c ít x?y ra n?i n??c sâu. Con sóng ?i qua ??i d??ng v?i t?c ?? trung bình 500 d?m m?t gi?. Khi ti?n t?i ??t li?n, ?áy bi?n tr? nên nông và con sóng không c?n di chuy?n nhanh ???c n?a, vì th? n? b?t ??u 'd?ng ??ng lên'; ph?n phía tr??c con sóng b?t ??u d?ng ??ng và cao lên, và kho?ng cách gi?a các ??t sóng ng?n l?i. Tuy m?t ng??i ? ngoài ??i d??ng có th? không nh?n th?y d?u hi?u sóng th?n, nh?ng khi vào b? nó có th? ??t chi?u cao m?t t?a nh su t?ng hay h?n n?a. Quá trình d?ng ??ng lên này t??ng t? nh? khi ta v?y m?t chi?c HYPERLINK " 1" \o "Roi da (chư đ?ợ viế)" roi da. Khi sóng ti?n t? phía cu?i ra ??u roi, cùng m?t l??ng n?ng l??ng phân b? trong kh?i l??ng v?t li?u ngày càng nh?, khi?n chuy?n ??ng tr? nên m?nh li?t h?n. M?t con sóng tr? thành m?t con 'sóng n??c nông' khi t? l? gi?a ?? sâu m?t n??c và chi?u dài sóng c?a nó r?t nh?, và b?i vì s?ng th?n c? chi?u di s?ng r?t l?n (hàng tr?m kilômét), các c?n sóng th?n ho?t ??ng nh? nh?ng c?n sóng n??c nông ngay bên ngoài ??i d??ng. Nh?ng con sóng n??c nông di chuy?n v?i t?c ?? t??ng ???ng HYPERLINK " %C6%B0%C6%A1ng&action=edit&redlink=1" \o "Că bình phư?ng (chư đ?ợ viế)" că bình phư?ng c?a HYPERLINK " " \o "Gia tố" gia tố tr?ng l?c (9.8 m/s2) và chi?u sâu m?t n??c. Ví d?, t?i HYPERLINK " C6%A1ng" \o "Thi Bình Dư?ng" Thi Bình Dư?ng, n?i nh?ng chi?u sâu m?t n??c trung bình 4000 m, m?t c?n sóng th?n di chuy?n v?i t?c ?? kho?ng 200 m/s (720 km/h hay 450 d?m/gi?) và m?t ít n?ng l??ng, th?m chí ??i v?i nh?ng kho?ng cách l?n. ? ?? sâu 40 m, t?c ?? s? là 20 m/s (kho?ng 72 km/h hay 45 d?m/gi?), nh? h?n t?c ?? trên ??i d??ng nh?ng v?n khó ?? ch?y nhanh h?n nó. S?ng th?n lan truy?n t? ngu?n pht (tm ch?n), vì th? nh?ng b? bi?n trong vng b? ?nh h??ng b?i ch?n ??ng th??ng l?i khá an toàn. Tuy nhiên, các c?n sóng th?n có th? gây HYPERLINK " " \o "Nhiễ xạ nhiễ xạ xung quanh các m?ng l?c ??a (nh? th? hi?n trong ho?t hình ny HYPERLINK
??c tr?ng riêng c?a ?i?u ki?n ??a lý ??a ph??ng có th? d?n t?i hi?n t??ng HYPERLINK " A%A3&action=edit&redlink=1" \o "Triề giả(chư đ?ợ viế)" triề giả hay s? hình thnh cc ??t sóng d?ng (standing waves), có th? gây thi?t h?i l?n h?n trên b? bi?n. Ví d?, c?n sóng th?n lan t?i Hawaii ngày HYPERLINK " " \o "1 thng 4" 1 thng 4, HYPERLINK " " \o "1946" 1946 c? th?i gian ng?t qung m??i l?m phút gi?a các ??t sóng. Chu k? c?ng h??ng t? nhiên c?a V?nh HYPERLINK " " \o "Hilo (chư đ?ợ viế)" Hilo là kho?ng m??i ba phút. ?i?u ?ó có ngh?a m?i ??t sóng ti?p theo trùng pha v?i chuy?n ??ng c?a V?nh Hilo, t?o ra m?t ??t tri?u gi? trong v?nh. Vì th?, Hilo b? thi?t h?i n?ng n?n nh?t so v?i t?t c? cc ??a ?i?m khác t?i Hawaii, ??t sóng th?n/tri?u gi? có ?? cao lên t?i 14 m gi?t h?i 159 ng??i. e. S?ng th?n Sóng bi?n ???c chia làm 3 lo?i, c?n c? vào ?? sâu : T?ng n??c su T?ng n??c trung bình T?ng n??c n?ng Dù ???c t?o ra ? t?ng n??c sâu (kho?ng 4000 m d??i m?c n??c bi?n), sóng th?n ???c xem là sóng ? t?ng n??c nông. Khi sóng th?n ti?n vào t?ng n??c nông g?n b?, kho?ng th?i gian c?a nó không ??i, nh?ng chi?u dài sóng thì gi?m lin t?c, ?i?u này làm cho n??c tích t? thành m?t mái v?m kh?ng l?, g?i l hi?u ?ng "b? c?n". f. D?u hi?u c?a m?t ??t sóng th?n s?p t?i Nh?ng d?u hi?u sau ?ây th??ng báo tr??c m?t c?n sóng th?n : C?m th?y ??ng ??t. Cc bong b?ng ch?a khí gas n?i ln m?t n??c lm ta c? c?m giác nh? n??c ?ang b? s?i. N??c trong s?ng n?ng b?t th??ng.
N??c c? mi tr?ng th?i ( HYPERLINK " ic&action=edit&redlink=1" \o "Khí hidro sunfuric (chưa đ?ợc viết)" khí hidro sunfuric) hay mùi xăng, dầu. Nước lm da bị mẩn ngứa. Nghe thấy một tiếng nổ như là: o Tiếng my nổ của my bay phản lực o Hay tiếng ồn của cnh quạt my bay trực thăng, hay là o Tiếng huýt so. Biển li về sau một cách đng chú ý. Vệt sáng đỏ ở đ?ờng chn trời. g. Cảh báo và ngă chặ Sóng thầ không thểđ?ợ dựđán mộ cách hoàn toàn chính xác, nhưg có nhữg dấ hiệ có thểbáo trư?c mộ đ?t sóng thầ sắ xả ra, và nhiề hệthốg đng đ?ợ phát triể và đ?ợ sửdụg đ? giả thiể nhữg thiệ hạ do sóng thầ gây ra. Ởnhữg khoảh khắ khi lư?i đ?t sóng thầ là vùng lm củ nĩ nư?c biể sẽrút khỏ bờvớ khoảg cách bằg nử chu kỳsóng trư?c khi đ?t sóng tràn tớ. Nế đy biể có đ? nghiêng thấ, sựrút lui này có thểlên tớ hàng tră mét. Nhữg ngư?i không nhậ thứ đ?ợ vềsựnguy hiể có thểvẫ ởlạ trên bi biể vì tịmị hay đ? nhặ nhữg con cá trên đy biể lúc ấ đ trơra. Dấu hiệu cảnh bo sĩng thần tại đập ngăn nước ở HYPERLINK " ion=edit&redlink=1" \o "Kamakura, Kanagawa (chưa đ?ợc viết)" Kamakura, Nhật Bản, 2004. Ở HYPERLINK " &action=edit&redlink=1" \o "Thời Muromachi (chưa đ?ợc viết)" thời Muromachi, một cơn sóng thần đ trn vo Kamakura, ph hủy những ngơi nh gỗ nơi đặt pho tượng HYPERLINK " " \o "Phật" Phật HYPERLINK " on=edit&redlink=1" \o "A di đ (chưa đ?ợc viết)" A di đ tại HYPERLINK " =1" \o "Kotokuin (chưa đ?ợc viết)" Kotokuin. Từ ấy, bức tượng đ?ợc đặt ngồi trời. Ởnhữg khoảh khắ khi lư?i sóng củ cơ sóng thầ đ?t mứ đ?nh lầ thứnhấ, nhữg đ?t sóng tiế theo có thểkhiế nư?c dâng cao hơ. Mộ lầ nữ, việ hiể biế vềhoạ đ?ng củ sóng thầ rấ quan trọg, đ? có thểnhậ thứ rằg khi mự nư?c rút xuốg lầ đ?u tiên, nguy hiể chư hềqua. Ởnhữg vùng bờbiể có đ? cao thấ, mộ trậ đ?ng đ?t mạh là dấ hiệ cảh báo chính rằg mộ cơ sóng thầ có thểđ đ?ợ tạ ra. Nhữg vùng có nguy cơsóng thầ cao có thểsửdụg nhữg hệthốg cảh bo sĩg thầ đ? xác đ?nh và cảh báo ngư?i dân trư?c khi sóng đ tớ đ?t liề. Tạ mộ sốcộg đ?ng ởbờbiể phía tây nư?c Mỹ vố có nguy cơđ?i mặ vớ các cơ sóng
Mộ trong nhữg dấ hiệ cảh báo sớ nhấ là từnhữg loài đ?ng vậ ởgầ. Nhiề loài vậ cả giác đ?ợ sựnguy hiể và bỏchạ lên vùng đ?t cao trư?c khi nhữg con sóng tràn tớ. Vụđ?ng đ?t Lisbon là trư?ng hợ đ?u tiên đ?ợ ghi lạ vềhiệ tư?ng đ tạ Châu Âu. Hiệ tư?ng này cũg đ đ?ợ nhậ thấ tạ Sri Lanka trong trậ Đ?ng đ?t Ấ Đ? Dư?ng 2004 . Mộ sốnh khoa họ cĩthểsuy luậ rằg các loài vậ có thểcó mộ khảnăg cả nhậ đ?ợ sóng hạâm Rayleigh waves từmộ trậ đ?ng đ?t nhiề phút hay nhiề giờtrư?c khi mộ cơ sóng thầ tấ công vào bờ(Kenneally,). Trong khi vẫ chư có khảnăg ngă chặ sóng thầ, tạ mộ sốquố gia thư?ng phả hứg chị thả họ thiên nhiên này, mộ sốbiệ pháp đ đ?ợ tiế hành nhằ giả thiệ hạ do sóng thầ gây ra. Nhậ Bả đ p dụg mộ chư?ng tŕnh lớ xy dựg cc bứ tư?ng chắ sóng thầ vớ chiề cao lên tớ 4.5 m (13.5 ft) trư?c nhữg vùng bờbiể nhiề dân cưsinh sốg. Nhữg nơ khác đ xy dựg cc cử cốg v knh đ? dẫ dịg nư?c từnhữg cơ sóng thầ đ hư?ng khc. Tuy nhin, hiệ quảcủ chng vẫ cị l mộ vấ đ? tranh ci, bở v́ cc cơ sóng thầ thư?ng cao hơ tư?ng chắ. Ví dụ đ?t sóng thầ tràn vào đ?o Hokkaido ngy 12 thng 7, 1993 tạ ra nhữg đ?t sóng cao tớ 30 m (100 ft) - tư?ng đ?ơg mộ tị nh 10 tầg. Thịtrấ cảg Aonae đ đ?ợ trang bịmộ bứ tư?ng chắ sóng thầ bao kín xung quanh, nhưg các cơ sóng đ trn qua tư?ng và phá hủ toàn bộcấ trúc xây dựg bằg gỗtrong vùng. Bứ tư?ng có thểcó tác dụg trong việ làm chậ và giả đ? cao sóng thầ nhưg nó không ngă cả đ?ợ tính phá hủ và gây thiệ hạ nhân mạg củ sóng thầ. Nhữg hiệ ứg củ mộ cơ sóng thầ có thểgiả bớ nhờnhữg yế tốthiên nhiên nhưcây trồg dọ bờbiể. Mộ sốvịtrí trên đ?ờg đ củ cơ sóng thầ Ấ Đ? Dư?ng 2004 hầ nhưkhông bịthiệ hạ ǵ nhờnăg lư?ng sóng thầ đ bịmộ dả cy nhưdừ v đ?ớ hấ thụ Mộ ví dụkhc, lng Naluvedapathy tạ vng Tamil Nadu Ấ Đ? bịthiệ hạ rấ ít khi nhữg con sóng thầ tan vỡtrong khu rừg 80,244 cây đ?ợ trồg dọ bờbiể nă 2002 đ? đ?ợ ghi tên vào Sch kỷlụ Guinness. Nhữg nhà môi trư?ng đ đ? xuấ việ trồg cây dọ theo nhữg vùng bờbiể có nguy cơsóng thầ cao. Tuy có thểmấ vài nă đ? cây lớ đ?t tớ kích cỡcầ thiế, nhữg công cuộ trồg rừg nhưvậ có thểmang lạ nhữg công cụhữ hiệ, rẻtiề cũg nhưcó tác dụg lâu dài trong việ ngă chặ sóng thầ hơ nhữg biệ pháp đ?t tiề, gây hạ đ?n môi trư?ng nhưcác bứ tư?ng chắ sóng. 4. Vòi rồng: Vòi rồng là một loại xoáy lốc trên biển, hình thành khi có sự chênh lệnh khí áp giữa mặt biển và trần mây quá dầy. Một cơn lốc xoáy mạnh từ trần mây xuống mặt biển, cuốn theo một cột nư?c có thể rộng đến 30m, sức gió đến trên 300km/h. Vòi rồng có thể tiến vào vùng ven biển và gây thiệt hại không nhỏ IV. THIÊN TAI ĐẾN TỪ BẦU TRỜI
1. Bão: a. Bão là gì? Bo là trạg thái nhiễ đ?ng củ khí quyể v l mộ loạ hình HYPERLINK " %BFt_c%E1%BB%B1c_tr%E1%BB%8B&action=edit&redlink=1" \o "Thờ tiế cự trị(chư đ?ợ viế)" thờ tiế cự trị. ? Vi?t Nam, thu?t ng? "bo" th??ng ???c hi?u là HYPERLINK " %E1%BB%9Bi" \o "Bo nhiệ đ?i" bo nhiệ đ?i, là hi?n t??ng th?i ti?t ??c bi?t nguy hi?m ch? xu?t hi?n trên các vùng HYPERLINK " B%87t_%C4%91%E1%BB%9Bi&action=edit&redlink=1" \o "Biể nhiệ đ?i (chư đ?ợ viế)" biể nhiệ đ?i, th??ng có HYPERLINK " " \o "Giĩ giĩ m?nh v HYPERLINK " " \o "Mư" mư l?n. Tuy th?, thu?t ng? này r?ng h?n bao g?m c? các c?n HYPERLINK " " \o "Dơg" dơg và các hi?n t??ng khác hi?m g?p ? Vi?t Nam nh? HYPERLINK " Ft&action=edit&redlink=1" \o "Bo tuyế (chư đ?ợ viế)" bo tuyế, HYPERLINK " on=edit&redlink=1" \o "Bo ct (chư đ?ợ viế)" bo ct, HYPERLINK " &action=edit&redlink=1" \o "Bo bụ (chư đ?ợ viế)" bo bụ. Bão là tên g?i m?t khu v?c áp th?p có gió xoáy theo h??ng ng??c chi?u kim ??ng h? ? B?c bán c?u ( Nam bán c?u ng??c l?i ). N?u t?c ?? gió g?n tâm là 90km/h ta g?i ?ó là ? Ap th?p nhi?t ??i?. Bão ???c các nhà khí t??ng Saffir – Simpson phân làm 5 c?p: t? c?p 1 có v?n t?c gió 120km/h ??n c?p 5 v?n t?c gió trên 250km/h. s?c m?nh nh?t trên m?t ??t có th? ??t ??n 371km/h. Vi?c ??t tên bão th??ng do t? ch?c khí t??ng th? gi?i WMO có tr? s? chính t?i Th?y S? ??m trách. Tên bão th??ng ??t có kí t? kh?i ??u là A và sau ?ó là B? b. Bo nhi?t ??i Các c?n bo th??ng hình thnh khi m?t tm HYPERLINK " &action=edit&redlink=1" \o "Áp thấ (chư đ?ợ viế)" p thấ pht tri?n v?i m?t h? th?ng HYPERLINK " edlink=1" \o "Áp cao (chư đ?ợ viế)" p cao xung quanh nó. S? k?t h?p c?a các l?c ??i ngh?ch có th? sinh ra gió và hình thnh cc ?ám my bo, ch?ng h?n HYPERLINK " " \o "My vũtích" my vũtích.
M?t ??nh ngh?a khí t??ng ch?t v? m?t c?n bo l c? HYPERLINK " ort" \o "Thang sứ giĩBeaufort" cấ giĩBeaufort l?n h?n ho?c b?ng 10, (89 km/h). ? HYPERLINK " " \o "Việ Nam" Việ Nam, gió xoáy có c?p Beaufort t? 6 ??n 7 trên m?t di?n r?ng g?i là HYPERLINK " %87t_%C4%91%E1%BB%9Bi" \o "Áp thấ nhiệ đ?i" áp thấ nhiệ đ?i. Gió xoáy t? c?p 8 tr? lên trên m?t di?n r?ng, có th? kèm theo m?a l?n g?i chung là bo. Ng?i HYPERLINK " 3%B3&action=edit&redlink=1" \o "Thang sứ gió (chư đ?ợ viế)" thang sứ giĩ HYPERLINK " ort" \o "Thang sứ giĩBeaufort" Beaufort, c?n dng cc thang khc nh? HYPERLINK " Simpson" \o "Thang bo Saffir-Simpson" thang bo Saffir-Simpson. ? Vi?t Nam, do h?u nh? không có bo m?nh ??n m?c c?n s? d?ng thang bo Saffir- Simpson, nn ng??i ta ch? c?n s? d?ng thang s?c gió Beaufort ?? mô t? s?c m?nh c?a chúng là ??. Các thang s?c gió giúp phân lo?i bo theo c??ng ?? gió kéo dài, theo áp su?t tâm bo, theo m?c ?? tàn phá, m?c ?? gây ng?p l?t c. Các giai ??an bo ( xoáy thu?n nhi?t ??i) 1) Vng p th?p (low pressure area): c? vng p th?p trn b?n ?? khí p b? m?t, nh?ng v? trí trung tm kh?ng th? xác ??nh ???c 2) p th?p nhi?t ??i (ATN?: tropical depression): v? trí trung tm c? th? xác ??nh ???c, nh?ng Vmax 64 kt. C? c?n bo qu m?nh ng??i ta g?i l "siu bo" (supertyphoon).
d. ??c ?i?m c?a bão: Hàng n?m trên th? gi?i có hàng tr?m c?n bão ???c phát sinh t? các vùng bi?n nhi?t ??i nóng và ?m t? v? ?? 80 ??n 300 ? 2 bên bán c?u, n?i có nhi?t ?? n??c bi?n quanh n?m trên 260C và là n?i l?c quay c?a Trái ??t ?? l?n ?? t?o nên khí xoáy. T?i ??y trung tâm c?a áp th?p nhi?t ??i ???c hình thành, phát tri?n lên thành bão và vùng khí xoáy có ???ng kính t? 100 ??n 800km. Bão th??ng di chuy?n lúc nhanh lúc ch?m v? phí tây v?i v?n t?c trung bình 20km/h, nhanh nh?t không quá 40km/h và s?c gió g?n tâm bão có th? lên ??n 300km/h. Ph?n l?n các c?n bão th??ng t?p trung vào cu?i hè ??u thu, khi m?i n?i trên ??i d??ng nhi?t ??i ??u ?ã ???c ??t nóng, cung c?p n?ng l??ng ?? hình thành bão. Còn không khí nóng ?m b?t ?n ??nh b? cu?n vào c?n l?c xoáy c?a bão b?c m?nh lên cao, to? ra m?t nhi?t l??ng kh?ng l?, b? xung n?ng l??ng cho bão ho?t ??ng. C?t ngang qua m?t c?n bão ta th?y tâm áp th?p chênh l?ch v?i áp l?c không khí xung quanh, ?ã hút m?nh gió các n?i thành m?t vòng xoáy bao quanh tâm bão, có bán kính 60 – 800km, cao ??n 18km, nh? m?t cái gi?ng kh?ng l? vách d?c ??ng. ? tâm bão ( M?t bão ), không khí chuy?n t? trên xu?ng d??i t ?o thành m?t vùng l?ng gió ít mây, còn chung quanh tâm bão, không khí b? cu?n b?c lên cao, gió càng g?n tâm bão càng m?nh. ???ng kính c?a tâm bão c?ng t?ng d?n theo ?? cao. Sát m?t ??t ???ng kính tâm bão kho?ng 20km; cao 2000m – kho?ng 40km; cao 6000m – kho?ng 100km; cao 8000m – kho?ng 200km; cao 10.000m – kho?ng 700km? không khí b? cu?n b?c m?nh lên cao ng?ng t? l?i thành m?t b?c t??ng dày ??c, r?i ng?ng k?t l?i thành nh?ng c?n m?a c?c l?n. Khi ?i vào ??t li?n ho?c ?i vào vùng bi?n l?nh ? các v? ?? cao, bão m?t ngu?n cung c?p n?ng
l??ng t? ngu?n không khí nóng ?m trên bi?n, l?i m?t thêm n?ng l??ng do ma sát trên m?t ??t. Bão th??ng phát sinh ? phía tây các vùng bi?n nóng c?a Thái Bình D??ng, An ?ô D??ng và c?a B?c ??i Tây D??ng. Bi?n nam ??i Tây D??ng không có bão vì có dòng l?nh h?i l?u nhi?t mu?i ch?y qua. Mùa bão ? TBD là tháng 7 ??n 9, ? Â?D và ?TD vào tháng 9. Nam Thái Bình D??ng và châu Uc là tháng 2 và 3 e. Th?m h?a do bão gây ra th?m ho? do bão gây ra th??ng do 3 y?u t?: gió xoáy m?nh trong c?n bão, m?a to và sóng d? do c?n bão gây ra e1. Gió xoáy m?nh trong c?n bão: S?c m?nh c?a c?n bão th?t kh?ng khi?p. Vùng gió m?nh gây tai ho? th??ng n?m g?n tâm bão và cách tâm b?o t? 20 – 200km, phía bên ph?i ???ng ?i c?a bão bao gi? c?ng có gió xoáy cùng h??ng v?i ???ng ?i, nên s?c gió gia t?ng thêm, có khi lên ??n 300 – 400km/h. Gió càng m?nh, s?c ép lên m?i v?t trên b? m?t ??t càng l?n. S?c gió 120km/h có th? phá ?? nhà c?a, 180km/h tr? lên có s?c tàn phá ghê g?m h?n nhi?u. S?c tàn phá c?a gió bão còn tai h?i h?n vì gió bão th?i không ??u, lúc m?nh lúc y?u, th??ng gió gi?t t?ng c?n, l?i ??i chi?u, lúc gi?t bên này, lúc gi?t bên kia C?n bão Nancy ?? b? v?i s?c gió 300km/h là tr?n bão l?ch s? c?a Nh?t B?n: làm s?p và h? h?ng 450.000 ngôi nhà, 400 cây c?u và ??p n??c. N?m 1944 bão Dona quét qua Florida ch? trong vài phút ?ã làm h?ng 20 chi?n h?m c?a M? neo ??u t?i c?ng, b? cong m?i t?u tu?n d??ng h?m n?ng 35.000 t?n e2. Sóng l?n: Bão còn nguy hi?m h?n khi sinh ra sóng l?n th??ng là sóng tròn ??u cao t?i 10 – 12m, truy?n ?i tr??c tâm bão có khi ??n 1.500km. Gió càng to thì sóng càng l?n, gió 100km/h ?ã t?o ra c?n sóng cao 9m. ?ó là vì áp th?p ? tâm bão hút ph?ng m?t n??c bi?n lên cao ??n 8 – 9m mà chung quanh tâm bão l?i b? h? th?p xu?ng, t?o nên nh?ng c?n sóng sôi s?c, h?n h?p t? phía. N?i có sóng dân cao g?i là b?ng bão. B?ng bão có lu?ng n??c theo tâm bão d?n vào b? s? có s?c tàn phá d? d?i kh?ng khi?p nh?t là ? các v?nh khép kín ho?c ? c?a sông, t?o ?i?u ki?n d?n sóng lên cao. Tr?n bão ngày 01/01/1876 d?n sóng to vào c?a sông H?ng – B?nglades làm chìm ng?p m?t vùng r?ng 7.800km2 d??i làn n??c sâu 5 – 8m, cu?n trôi 215.000 ng??i e3. M?a to trong bão: Vì phát sinh trong các vùng bi?n nhi?t ??i nên bão mang theo m?t kh?i l??ng không khí nóng ?m kh?ng l? ch?a ??y h?i n??c r?ng hàng nghìn km2, b?c m?nh lên cao ??n 10km, gây m?a to d? d?i. Sau khi bão tan m?a còn kéo dài thêm vài ba ngày, d? gây ng?p l?t. Tr?n bão Hyacinthe ?? b? vào ??o Reuynhông ? ?ông Phi n?m 1980 ?ã gây m?a liên ti?p 7 ngày v?i l??ng m?a k? l?c 6.000mm 2. Các lo?i khác
a. Giông t?: a 1. Giông t? là gì? Giông t? là m?t khí xoáy do áp th?p b?t th??ng x?y ra trong m?t ph?m vi nh? trên ??t li?n. Khác v?i c?n l?c trong nh?ng ngày hè có nhi?t ?? lên cao vào lúc gi?a tr?a, có gió xoáy nh?ng trong m?t ph?m vi r?t nh? và di?n ra trong kho?ng th?i gian r?t ng?n ch? vài phút, giông t? c?ng gi?ng nh? bão có gió xoáy m?nh có khi lên ??n 600km/h và có t?c ?? di chuy?n r?t nhanh trên 50km/h. Trong c?n giông t?, th??ng t? trên ?ám mây giông ?en k?t có m?t c?t h?i n??c h? d?n xu?ng m?t ??t. ?ám mây chuy?n ??n ?âu thì c?t mây di chuy?n ??n ?ó. a 2. Vòi r?ng: V?i r?ng hay l?c x?y ( HYPERLINK " " \o "Tiếg Anh" tiếg Anh: Tornado) là hi?n t??ng m?t lu?ng HYPERLINK " action=edit&redlink=1" \o "Khơg khí (chư đ?ợ viế)" khơg khí x?y tr?n m? r?ng ra t? m?t ?ám HYPERLINK " " \o "My" my dông xu?ng t?i m?t ??t. a 3. Ngu?n g?c hình thnh v ??c ?i?m V?i r?ng pht tri?n t? m?t c?n dông, th??ng t? ? dông r?t m?nh hay siêu m?nh, nên ? ?âu có dông d? d?i là ? ?ó có th? có v?i r?ng, song c?ng may l n? r?t hi?m. C?ng c? khi n? sinh ra t? m?t d?i gi? gi?t m?nh (???c g?i nh?ng ???ng t?) hay t? m?t c?n bo. Ng??i ta cho r?ng khi không khí ? l?p bên trên l?nh ?è lên l?p không khí nóng ? phía d??i, không khí nóng s? b? c??ng b?c chuy?n ??ng lên r?t m?nh. Nh?ng khi v?i r?ng x?y ra trn m?t n??c thì th??ng l?i không th?y ??i l?u và c?ng không th?y s? khác bi?t nhi?t ?? gi?a các l?p. Vì v?y nguyn nhn v?i r?ng con ng??i v?n ch?a hoàn toàn hi?u ???c h?t. Tuy v?y, ph?n l?n v?i r?ng ???c hình thnh t? m?t d?ng HYPERLINK " " \o "My dơg" my dơg ??c bi?t là mây dông tích HYPERLINK
??u tiên là quá trình t??ng tác gi?a c?n HYPERLINK " " \o "Dơg" dơg c? chi?u ln trn v HYPERLINK " " \o "Giĩ giĩ. S? t??ng tác này s? làm cho t?ng khí nóng ? d??i di chuy?n ln trn v xoay tr?n trong kh?ng trung. Ti?p ?ó là s? phát tri?n c?a d?ng khí l?nh di chuy?n theo h??ng ?i xu?ng m?t ??t ? phía bên kia c?a c?n HYPERLINK " " \o "Bo" bo. V?n t?c c?a d?ng khí ?i xu?ng có th? l?n h?n 160 km/h. a 4. ??c ?i?m ???ng kính c?a v?i r?ng c? th? thay ??i t? vài ch?c HYPERLINK " " \o "Mt" mt cho t?i vi HYPERLINK " " \o "Kilơt" kilơt. Nh?ng ?a s? các v?i r?ng c? ???ng kính vào kho?ng 50 m. Trên ???ng di chuy?n nó có th? cu?n theo (r?i ném xu?ng ? m?t kho?ng cách sau ?ó) ho?c phá hu? m?i th?, k? c? nh?ng nhà g?ch xây kiên c?, nên v?i r?ng c?ng l HYPERLINK "
Nhìn t? xa v?i r?ng c? th? c? mu HYPERLINK " " \o "Đn" đn ho?c HYPERLINK " " \o "Trắg" trắg, tu? thu?c nh?ng th? m n? cu?n theo. V?i r?ng xu?t hi?n ? trn ??i d??ng th??ng hút HYPERLINK " B%83n" \o "Nư?c biể" nư?c biể lên cao t?o thành các cây n??c (waterspouts). a 5. Ngu?n g?c tn g?i ?ó là hi?n t??ng gió xoáy r?t m?nh, ph?m vi ???ng kính r?t nh?, hút t? b? m?t ??t lên ?ám mây v? tích, t?o thành hình nh? cái ph?u di ??ng, trông gi?ng nh? cái v?i, nh?ng t? trên b?u tr?i th? xu?ng nn g?i l "v?i r?ng". Trong HYPERLINK " " \o "Tiếg Hn" tiếg Hn ng??i ta c?ng g?i là v?i r?ng (m Hn-Vi?t l "l?c long quy?n"). C?n HYPERLINK " " \o "Tiếg Anh" tiếg Anh thu?t ng? ?ó là "Tornado" có ngu?n g?c t? HYPERLINK " an_Nha" \o "Tiếg Ty Ban Nha" tiếg Ty Ban Nha hay HYPERLINK " _%C4%90%C3%A0o_Nha" \o "Tiếg BồĐo Nha" BồĐo Nha, ??u có ngh?a là "quay" hay "xoáy" (gió xoáy). a 6 . C??ng ?? Vi?c ?o t?c ?? gió c?a v?i r?ng m?t cch tr?c ti?p l v? cng kh? kh?n, b?i nó có th? phá hu? nhi?u th? xu?t hi?n trên ???ng ?i. N?m
?? m?nh c?a v?i r?ng t?ng d?n t? F0 ??n F5. V?i r?ng y?u nh?t (F0) c? th? ph hu? HYPERLINK " C3%B3i&action=edit&redlink=1" \o "Ốg khĩ (chư đ?ợ viế)" ốg khĩ và các bi?n hi?u, trong khi ? c?p m?nh nh?t (F5) chúng có th? th?i bay nh?ng c?n nhà kh?i móng. V?i c?o F4 và F5, t?c ?? gió c?a v?i r?ng c? th? ln t?i 207 mph/333 km/h cho ??n 261 mph/420 km/h. a 7. H?u qu? do v?i r?ng t? nhin gy ra H?u qu? do v?i r?ng gy ra l r?t nghim tr?ng cho ??a ph??ng n?i nó ?i qua. Càng x?y ra nhi?u v?i r?ng v nh?t l v?i r?ng c?p m?nh thì thi?t h?i v? ng??i c?ng nh? v? HYPERLINK " A%A1_t%E1%BA%A7ng" \o "Cơsởhạtầg" cơsởhạtầg l cng l?n. Cc con s? th?ng k cho th?y HYPERLINK " " \o "Hoa Kỳ Hoa Kỳ l qu?c gia ch?u nhi?u tr?n v?i r?ng nh?t trong m?t n?m. Con s? trung bình l h?n 800 c?n v?i r?ng ho?t ??ng trong m?t n?m, làm cho ít nh?t 50 ng??i ch?t. Và s? v?i r?ng c?p F5 chi?m 0,1% t?ng s?.
HYPERLINK " " \o "Australia" Australia x?p th? hai. M?t s? n??c khác c?ng th??ng có nh? HYPERLINK " " \o "Trung Quố" Trung Quố, HYPERLINK " " \o "Nga" Nga, HYPERLINK " 99" \o "Ấ Đ?" Ấ Đ?, HYPERLINK " " \o "Anh" Anh v HYPERLINK " " \o "Đ?c" Đ?c. Do di chuy?n v?i t?c ?? r?t nhanh, cùng v?i gió xoáy, v?i r?ng d??ng nh? phá h?y h?t m?i th? trên ???ng ?i c?a nó. V?i nh?ng v?i r?ng nh? thì s? ph h?y cc bi?n hi?u giao th?ng, nh?ng HYPERLINK " " \o "Nh" nh c? ki?n trc kh?ng v?ng. Nh?ng tr?n m?nh thì c? th? cu?n bay c? nh?ng chi?c HYPERLINK " " \o "Ơtơ ơtơ, nh?ng c?n nhà kiên c?, phá h?y nh?ng cây c?u và cu?n theo c? con ng??i, con v?t trên ???ng ?i. a 8. Cch ph?ng trnh Nói chung ??i v?i v?i r?ng, nh?t l lo?i c? t?c ?? l?n vi?c ph?ng trnh l r?t kh? kh?n. Trong th?i gian di?n ra v?i r?ng, m?i ng??i ph?i ngay l?p t?c tìm n?i trú ?n trong m?t t?ng HYPERLINK " on=edit&redlink=1" \o "Hầ (chư đ?ợ viế)" hầ hay n?i kín ?áo c?a toà nhà nh? ph?ng h?p, ph?ng t?m? Tuy?t ??i tránh trú ?n trong HYPERLINK " " \o "Xe hơ" xe hơ v HYPERLINK " 91%E1%BB%99ng&action=edit&redlink=1" \o "Nhà di đ?ng (chư đ?ợ viế)" nhà di đ?ng b?i chng c? th? b? th?i bay b?t c? lúc nào. Không nên ? trong nh?ng nhà l?n có mái r?ng nh? HYPERLINK "
b. S?m ch?p b 1. Nguyên nhân hình thành Vào gi?a tr?a hè, khi m?t ??t b? hun nóng d? d?i, không khí nóng b? ?ùn b?c v?t lên cao, thành m?t lu?ng th?ng c?c m?nh, làm khí áp n?i ?ó th?p xu?ng ??t ng?t. Ch? trong vòng vài gi?, không khí nóng ?m ?ang ng?ng thành nh?ng ?ám mây tích tr?ng nh? nh?ng cu?n bông l? l?ng trên b?u tr?i ?ã bi?n thành m?t ?ám mây v? tích ( mây giông ) ?en k?t, hình cái ?e cao t? 10 ??n 25km, r?ng hàng ch?c km. Trong quá trình b?c lên cao, các ph?n t? n??c trên ??nh ?ám mây mang ?i?n tích d??ng trong khi chân mây và m?t ??t mang ?i?n tích âm, t?o nên s? chênh l?ch ?i?n áp lên ??n hàng tri?u vôn. Sét sinh ra ?? cân b?ng ?i?n th? b 2. ??c ?i?m: Sét v?i chi?u dài kho?ng 1km ??n vài km, có ?i?n áp t??ng ???ng t? 1 ??n 3 t? vôn, có th? to? ra m?t nhi?t l??ng 30.0000C và di chuy?n v?i t?c ?? lên ??n 100.000km/h. Nh?ng ph?n t? n??c ???c sét kích thích phát sáng thành tia ch?p trong ¼ giây và không khí b? giãn n? ??t ng?t gây ra ti?ng n? rung ??ng không khí, ?ó là ti?ng s?m. Khi hi?n t??ng phóng ?i?n ch?m d?t, không khí b? l?nh ?i ??t ng?t co l?i, làm không khí rung ??ng l?n n?a và vang d?i trong t?ng mây và m?t ??t Trong 1 phút trên TG có 6.000 sét phát sinh t? 1.800 c?n giông c. Gió trên Trái ??t Gió M?u D?ch Gió ??a ph??ng Gió mùa d. M?a ?á và m?a tuy?t d 1. M?a ?á M?a ?á th??ng x?y ra trong c?n giông.
H?i n??c trong c?n l?c ???c b?c m?nh lên cao trên 5000m ?ông c?ng l?i thành h?t tuy?t b?t. H?t tuy?t n?ng r?i xu?ng b? h?i n??c trong không khí ? th?p h?n bám vào, r?i b? các lu?ng th?ng th?i m?nh lên cao tr? l?i. Sau nhi?u l?n nh? v?y, h?t tuy?t l?n d?n lên ??n khi quá n?ng s? r?i xu?ng thành m?a ?á d 2. M?a tuy?t: Hình thành trong ?i?u ki?n h?t n??c trong các ?ám mây g?p ?i?u ki?n không khí t? 10C ??n -10C vào mùa ?ông hay ? vùng núi cao, ho?c khi có ??t không khí l?nh tràn v? ??t ng?t. Lúc ?ó, nh?ng h?t n??c k?t tinh l?i thành nh?ng tinh th? b?ng hình m?i kim, k?t h?p l?i v?i nhau thành nh?ng tinh th? hình sao ?? ki?u, n?ng nên r?i xu?ng ??t. G?i là hoa tuy?t. Trong khi r?i, nh?ng hoa tuy?t dính vào nhau thành chùm bông tuy?t tr?ng và x?p. Trong ?i?u ki?n nhi?t ?? không khí d??i 00C, lúc ?ó các tinh th? không k?t chùm mà r?i riêng l? t?ng tinh th?: ?ó là tuy?t b?t. M?a tuy?t ch? có khi ?? 2 ?i?u ki?n: ph?i có mây t?ng trung và mây t?ng th?p và không khí ph?i có nhi?t ?? d??i 10C, l?ng gió e. Nh?ng tr?n m?a kì l?: M?a axit M?a v?t th? PH? L?C ??NG ??T
HYPERLINK M " - (P HYPERLINK org/w/index.php?tit 2 4 1 DE " le=August_17&acti 2 1 2 7 M w&action=edit&redlink=1" \o "Honeydew (chưa on=edit&redlink=1 : . 5 . ont đ?ợc viết)" Honeydew, California, HYPERLINK " \o "August 17 1 7 . 1 hly " (chưa đ?ợc viết)" 7 9 5 Lis " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ August 17 năm 8 tin 1991 g) M HYPERLINK HYPERLINK - (H " " 3 1 au org/w/index.php?tit 4 Tree&action=edit&redlink=1" \o "Joshua Tree 3 1 6 kss le=April_23&actio : (chưa đ?ợc viết)" Joshua Tree, California, . 6 . on n=edit&redlink=1" 5 HYPERLINK 8 . 1 et \o "April 23 (chưa 0 " 7 5 al., đ?ợc viết)" April 23 " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 5 19 năm 1992 93) M HYPERLINK HYPERLINK - (P " 1 " 4 1 DE org/w/index.php?tit 8 endocino&action=edit&redlink=1" \o "Cape 0 2 7 M le=April_25&actio : Mendocino (chưa đ?ợc viết)" Cape Mendocino, . 4 . ont n=edit&redlink=1" 0 California, HYPERLINK 3 . 2 hly \o "April 25 (chưa 6 " 8 0 Lis đ?ợc viết)" April 25 " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 5 tin năm 1992 g)
M HYPERLINK (O offshore, HYPERLINK - " pp " 4 1 org/w/index.php?tit 7 en endocino&action=edit&redlink=1" \o "Cape 0 2 6 le=April_26&actio : hei Mendocino (chưa đ?ợc viết)" Cape Mendocino, . 4 . n=edit&redlink=1" 4 me California, HYPERLINK 5 . 5 \o "April 26 (chưa 1 r et " 5 2 đ?ợc viết)" April 26 al., " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 9 năm 1992 19 93) M HYPERLINK (O offshore, HYPERLINK - " pp 1 " 4 1 org/w/index.php?tit en 1 endocino&action=edit&redlink=1" \o "Cape 0 2 6 le=April_26&actio hei : Mendocino (chưa đ?ợc viết)" Cape Mendocino, . 4 . n=edit&redlink=1" me 1 California, HYPERLINK 4 . 7 \o "April 26 (chưa r et 8 " 4 4 đ?ợc viết)" April 26 al., " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 3 năm 1992 19 93) HYPERLINK HYPERLINK - M " 1 " 1 (Si org/w/index.php?tit 3 1 %2C_California&action=edit&redlink=1" \o 1 7 eh le=June_28&action 4 : "Landers, California (chưa đ?ợc viết)" Landers, 6 3 . et =edit&redlink=1" . 5 California, HYPERLINK . 3 al. \o "June 28 (chưa 2 7 " 5 19 đ?ợc viết)" June 28 " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 2 93) năm 1992 HYPERLINK HYPERLINK - 1 3 M " " 1 0 6 5 (W org/w/index.php?tit ull_Mountain&action=edit&redlink=1" \o "Little 1 . : . alt le=June_29&action Skull Mountain (chưa đ?ợc viết)" Little Skull 6 1 7 7 er, =edit&redlink=1" Mountain, Nevada, HYPERLINK . 4 7 19 \o "June 29 (chưa " 3
đ?ợc viết)" June 29 " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 2 93) năm 1992 HYPERLINK M " (P - org/w/index.php?tit 1 DE 0 8 le=September_2&a 1 1 7 M : 7 ction=edit&redlink Nicaragua . 1 . ont 1 . =1" \o "September 7 6 7 hly 6 3 2 (chưa đ?ợc viết)" 7 Lis 5 September 2 năm tin 1992 g) HYPERLINK M " (P Latur- HYPERLINK org/w/index.php?tit 2 1 7 DE " 9, le=September_29& 2 8 6 6 M action=edit&redlink=1" \o "Killari (chưa đ?ợc 7 action=edit&redlin : . . . ont viết)" Killari, HYPERLINK 4 k=1" \o "September 2 0 5 2 hly " 8 29 (chưa đ?ợc 5 8 2 Lis %90%E1%BB%99" \o "Ấn Độ" Ấn Độ viết)" September 29 tin năm 1993 g) HYPERLINK " HYPERLINK ge%2C_California&action=edit&redlink=1" \o M " "Northridge, California (chưa đ?ợc viết)" - (P org/w/index.php?tit 1 Northridge, California, HYPERLINK 3 1 DE le=January_17&act 2 " 4 1 6 M 6 ion=edit&redlink=1 : " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ . 8 . ont 0 " \o "January 17 3 see HYPERLINK 1 . 7 hly (chưa đ?ợc viết)" 0 " 8 5 Lis January 17 năm BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_%C4%91% 6 tin 1994 E1%BA%A5t_Northridge_1994&action=edit&redli g) nk=1" \o "Trận động đất Northridge 1994 (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất Northridge 1994
M HYPERLINK (P " - - DE org/w/index.php?tit 0 1 6 8 M le=June_9&action= : 3 7 Bolivia 5 . ont edit&redlink=1" \o 3 . . 2 hly "June 9 (chưa đ?ợc 3 8 4 Lis viết)" June 9 năm 6 9 tin 1994 g) HYPERLINK M " HYPERLINK - (P org/w/index.php?tit 1 " 4 1 DE le=September_1&a 5 endocino&action=edit&redlink=1" \o "Cape 0 2 7 M ction=edit&redlink : Mendocino (chưa đ?ợc viết)" Cape Mendocino, . 5 . ont =1" \o "September 1 California, HYPERLINK 3 . 1 hly 1 (chưa đ?ợc viết)" 5 " 8 7 Lis September 1 năm " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 8 tin 1994 g) HYPERLINK Kobe, HYPERLINK M " " (P 1 org/w/index.php?tit 2 %E1%BA%A3n" \o "Nhật Bản" Nhật Bản 3 DE 3 5, le=January_16&act 0 see HYPERLINK 4 6 M 5 5 ion=edit&redlink=1 : " . . ont . 0 " \o "January 16 4 BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_%C4%91% 5 9 hly 0 2 (chưa đ?ợc viết)" 6 E1%BA%A5t_l%E1%BB%9Bn_Hanshin&action= 7 Lis 3 January 16 năm edit&redlink=1" \o "Trận động đất lớn Hanshin tin 1995 (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất lớn Hanshin g) HYPERLINK M 2 2 8 " (Si 2 Jabalpur, HYPERLINK 3 0 5 org/w/index.php?tit 3 ng : " . . . le=May_21&action 8 h =edit&redlink=1" 5 %90%E1%BB%99" \o "Ấn Độ" Ấn Độ 0 1 8 et 1 7 2 \o "May 21 (chưa al., đ?ợc viết)" May 21 19
năm 1997 99) M HYPERLINK (P " 1 - DE org/w/index.php?tit 8 4 2, 2 M le=July_17&action : 2 1 New Guinea . 7 ont =edit&redlink=1" 4 . 8 9 hly \o "July 17 (chưa 9 5 3 4 Lis đ?ợc viết)" July 17 8 tin năm 1998 g) HYPERLINK " - org/w/index.php?tit 1 4 7 1, le=January_25&act 8 6 . 5 1 ion=edit&redlink=1 : Colombia . 4 . 8 " \o "January 25 1 2 5 6 5 (chưa đ?ợc viết)" 9 5 January 25 năm 1999 HYPERLINK " HYPERLINK tion=edit&redlink=1" \o "Izmit (chưa đ?ợc viết)" M " Izmit, HYPERLINK (P org/w/index.php?tit " 4 1 DE 0 le=August_17&acti %C4%A9_K%E1%BB%B3" \o "Thổ Nhĩ Kỳ" Thổ 0 7, 7 M : 3 on=edit&redlink=1 Nhĩ Kỳ . 1 . ont 0 0 " \o "August 17 see HYPERLINK 7 1 6 hly 1 (chưa đ?ợc viết)" " 7 8 Lis August 17 năm BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_%C4%91% tin 1999 E1%BA%A5t_Izmit_1999&action=edit&redlink=1 g) " \o "Trận động đất Izmit 1999 (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất Izmit 1999
HYPERLINK HYPERLINK M " " (P Chi&action=edit&redlink=1" \o "Chi-Chi (chưa 1 org/w/index.php?tit 1 2 DE đ?ợc viết)" Chi-Chi, Đi Loan 2 2, le=September_20& 7 3 7 Mo See HYPERLINK 0 4 action=edit&redlin : . . nth " . 0 k=1" \o "September 4 8 7 ly BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_%C4%91%E 8 0 20 (chưa đ?ợc 7 2 Lis 1%BA%A5t_Chi-Chi&action=edit&redlink=1" \o 6 viết)" September 20 tin "Trận động đất Chi-Chi (chưa đ?ợc viết)" Trận năm 1999 g) động đất Chi-Chi HYPERLINK M " HYPERLINK - (P org/w/index.php?tit " 3 1 DE 9 le=October_16&ac Mine&action=edit&redlink=1" \o "Hector Mine 4 1 7 Mo : tion=edit&redlink= (chưa đ?ợc viết)" Hector Mine, California, . 6 . nth 4 1" \o "October 16 HYPERLINK 5 . 2 ly 6 (chưa đ?ợc viết)" " " 6 4 Lis October 16 năm \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 4 tin 1999 g) HYPERLINK M " HYPERLINK (P org/w/index.php?tit 1 " 4 3 DE le=November_12& 6 action=edit&redlink=1" \o "Duzce (chưa đ?ợc 0 1 8 7 Mo action=edit&redlin : viết)" Duzce, HYPERLINK . . 9 . nth k=1" \o "November 5 " 8 2 4 2 ly 12 (chưa đ?ợc 7 %C4%A9_K%E1%BB%B3" \o "Thổ Nhĩ Kỳ" Thổ 2 3 Lis viết)" November 12 Nhĩ Kỳ tin năm 1999 g) HYPERLINK HYPERLINK 3 - 8 M " " 8 1 : (B org/w/index.php?tit C_California&action=edit&redlink=1" \o "Napa, . 2 5 3 RK le=September_3&a California (chưa đ?ợc viết)" Napa, California, 3 2 6 ) ction=edit&redlink HYPERLINK 8 . =1" \o "September " " 4
3 (chưa đ?ợc viết)" \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 1 September 3 năm 2000 HYPERLINK " 1 org/w/index.php?tit 4 HYPERLINK 5 le=November_16& : " - 2 action=edit&redlin 8 5 and&action=edit&redlink=1" \o "New Ireland 4 . k=1" \o "November 4 (chưa đ?ợc viết)" New Ireland, Papua New Guinea 3 16 (chưa đ?ợc 3 viết)" November 16 năm 2000 HYPERLINK M " (P - org/w/index.php?tit 1 1 DE 8 le=January_13&ac 7 3 8 7 Mo 8 tion=edit&redlink= : El Salvador . 4 . nth . 1" \o "January 13 3 0 4 7 ly 6 (chưa đ?ợc viết)" 3 4 Lis 6 January 13 năm tin 2001 g) HYPERLINK Gujarat, HYPERLINK M " " (P org/w/index.php?tit %90%E1%BB%99" \o "Ấn Độ" Ấn Độ 2 7 2 DE 3 le=January_26&ac see HYPERLINK 3 0 0, 7 Mo : tion=edit&redlink= " . . 0 . nth 1 1" \o "January 26 BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_%C4%91%E 3 2 8 7 ly 6 (chưa đ?ợc viết)" 1%BA%A5t_Gujarat_2001&action=edit&redlink= 9 3 5 Lis January 26 năm 1" \o "Trận động đất Gujarat 2001 (chưa đ?ợc tin 2001 viết)" Trận động đất Gujarat 2001 g) HYPERLINK 1 HYPERLINK 4 - 6 M " 8 " 7 1 . (P
org/w/index.php?tit : %2C_Washington&action=edit&redlink=1" \o . 2 8 DE le=February_28&a 5 "Olympia, Washington (chưa đ?ợc viết)" Olympia, 1 2 Mo ction=edit&redlink 4 Washington, HYPERLINK 1 . nth =1" \o "February " " 6 ly 28 (chưa đ?ợc \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ Lis viết)" February 28 see HYPERLINK tin năm 2001 " g) BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_%C4%91%E 1%BA%A5t_Nisqually&action=edit&redlink=1" \o "Trận động đất Nisqually (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất Nisqually M HYPERLINK (P " - 2 - DE org/w/index.php?tit 7 0 1 8 Mo le=June_23&actio 3 7 : coastal Peru 6 . nth n=edit&redlink=1" . 5 3 . 4 ly \o "June 23 (chưa 5 3 3 Lis đ?ợc viết)" June 23 5 tin năm 2001 g) HYPERLINK M " (P org/w/index.php?tit 1 3 6 DE Vng HYPERLINK 1, le=March_25&acti 4 6 9 6 Mo " 0 on=edit&redlink=1 : . . . nth ush&action=edit&redlink=1" \o "Hindu Kush 0 " \o "March 25 5 0 3 1 ly (chưa đ?ợc viết)" Hindu Kush, Afghanistan 0 (chưa đ?ợc viết)" 6 6 2 Lis March 25 năm tin 2002 g) 1 4 - HYPERLINK HYPERLINK M 0 4 7 5 " " (P : . 3 . org/w/index.php?tit e_Forks&action=edit&redlink=1" \o "Au Sable DE 5 5 . 2 le=April_20&actio Forks (chưa đ?ợc viết)" Au Sable Forks, New York Mo n=edit&redlink=1" 0 1 7 nth
\o "April 20 (chưa ly đ?ợc viết)" April 20 Lis năm 2002 tin g) HYPERLINK HYPERLINK " - " org/w/index.php?tit 2 6 1 National_Park_and_Preserve&action=edit&redlin M le=November_3&a 2 3 4 7 k=1" \o "Denali National Park and Preserve (chưa (Q ction=edit&redlink : . 7 . đ?ợc viết)" Denali National Park, Alaska, ED =1" \o "November 1 5 . 9 HYPERLINK ) 3 (chưa đ?ợc viết)" 2 2 4 " " November 3 năm 4 \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 2002 HYPERLINK " 1 3 org/w/index.php?tit HYPERLINK 3 2, M 8 6 6 le=May_21&action " . 2 (Q : . . =edit&redlink=1" es&action=edit&redlink=1" \o "Boumerdes (chưa 6 6 ED 4 9 8 \o "May 21 (chưa đ?ợc viết)" Boumerdes, Algrie 3 6 ) 4 6 đ?ợc viết)" May 21 năm 2003 HYPERLINK M " (P 1 org/w/index.php?tit 1 4 DE 4 le=September_25& 9 Hokkaido, HYPERLINK 1 8 Mo 3 action=edit&redlin : " . . nth . k=1" \o "September 5 %E1%BA%A3n" \o "Nhật Bản" Nhật Bản 8 3 ly 9 25 (chưa đ?ợc 0 2 Lis 1 viết)" September 25 tin năm 2003 g) HYPERLINK 0 HYPERLINK 5 1 7 M " 6 " 1 7 . (P
org/w/index.php?tit : nds&action=edit&redlink=1" \o "Rat Islands (chưa . 8 8 DE le=November_17& 4 được viết)" Rat Islands, Alaska, HYPERLINK 1 . M action=edit&redlin 3 " 5 6 ont k=1" \o "November " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 5 hly 17 (chưa đ?ợc Lis viết)" November 17 tin năm 2003 g) HYPERLINK M " HYPERLINK - (P org/w/index.php?tit 1 " 3 1 DE le=December_22& 9 eon%2C_California&action=edit&redlink=1" \o 5 2 6 M action=edit&redlin : "San Simeon, California (chưa đ?ợc viết)" San . 1 2 . ont k=1" \o "December 1 Simeon, California, HYPERLINK 7 . 6 hly 22 (chưa đ?ợc 5 " 1 1 Lis viết)" December 22 " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 0 tin năm 2003 g) HYPERLINK M " (P org/w/index.php?tit 0 southeastern Iran 2 5 3 DE le=December_26& 1 see HYPERLINK 9 8 1, 6 M action=edit&redlin : " . . 0 . ont k=1" \o "December 5 tion=edit&redlink=1" \o "Bam (chưa đ?ợc viết)" 0 3 0 6 hly 26 (chưa đ?ợc 6 Bam: 2003 earthquake 0 1 0 Lis viết)" December 26 tin năm 2003 g) HYPERLINK HYPERLINK - " " org/w/index.php?tit 1 3 1 %2C_California&action=edit&redlink=1" \o M le=September_28& 7 5 2 6 "Parkfield, California (chưa đ?ợc viết)" Parkfield, (Q action=edit&redlin : . 0 . California, HYPERLINK ED k=1" \o "September 1 8 . 0 " ) 28 (chưa đ?ợc 5 " \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 1 3 7 viết)" September 28 see HYPERLINK năm 2004 "
BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_%C4%91% E1%BA%A5t_Parkfield&action=edit&redlink=1" \o "Trận động đất Parkfield (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất Parkfield HYPERLINK off west coast northern Sumatra " see HYPERLINK 2 org/w/index.php?tit 0 9 " 3 8 M le=December_26& 0 5 9 BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_%C4%91% . 3, (Q action=edit&redlin : . . E1%BA%A5t_%E1%BA%A4n_%C4%90%E1%B 3 1 ED k=1" \o "December 5 8 0 B%99_D%C6%B0%C6%A1ng_2004&action=edit 0 0 ) 26 (chưa đ?ợc 8 7 &redlink=1" \o "Trận động đất Ấn Độ Dư?ng 2004 6 viết)" December 26 (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất Ấn Độ Dư?ng 2004 năm 2004 HYPERLINK " Northern Sumatra, Indonesia org/w/index.php?tit 1 see HYPERLINK 9 2 1, M le=March_28&acti 6 " 7 8 . 3 (Q on=edit&redlink=1 : BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_%C4%91% . . 0 1 ED " \o "March 28 0 E1%BA%A5t_Sumatra_2005&action=edit&redlink 0 7 7 3 ) (chưa đ?ợc viết)" 9 =1" \o "Trận động đất Sumatra 2005 (chưa đ?ợc 1 March 28 năm viết)" Trận động đất Sumatra 2005 2005 NÚI LỬA
SÓNG THẦN Thả họ Sóng thầ Ấ Đ? Dư?ng Sĩng thần Ấn Độ Dư?ng đnh vào Thái Lan tháng 12 năm 2004. Thả hoạSóng thầ Ấ Đ? Dư?ng nă 2004, đ?ợ biế đ?n trong cộg đ?ng khoa họ nhưlà Cơ đ?a chấ Sumatra-Andaman, là mộ trậ đ?ng đ?t xả ra dư?i đy biể lúc 00:58:53
Cư?ng đ? củ trậ đ?ng đ?t lúc đ?u đ đ?ợ 9.0 (trên thang Richter), nhưg sau tăg lên ởkhoảg giữ 9.1 và 9.3. Vớ cư?ng đ? này, đy là trậ đ?ng đ?t lớ thứhai từg đ?ợ ghi nhậ bở đ?a chấ kế chỉđ?ng sau trậ đ?ng đ?t lớ ởChile ngy 22 thng 5 nă 1960 có cư?ng đ? 9.5. Cơ đ?a chấ Ấ Đ? Dư?ng làm rung chuyể mặ đ?t vớ cư?ng đ? 100 lầ mạh hơ trậ đ?ng đ?t Loma Prieta xả ra nă 1989. Nó có thờ gian kéo dài lâu nhấ mà ngư?i ta có thểghi nhậ đ?ợ, từ500 đ?n 600 giây. Đ? lan toảcủ nó đ? lớ đ? có thểkhiế tinh cầ củ chúng ta dịh chuyể ít nhấ là nử inch, tứ là hơ mộ centimeter. Nó cũg kích hoạ các trậ đ?ng đ?t ởnhữg khu vự khác, đ?n tậ Alaska. Cơ đ?a chấ khủg khiế này khở phát ởẤ Đ? Dư?ng ngay phía bắ đ?o Simeulue, ngoài khơ bờbiể phía tây củ miề bắ Sumatra, Indonesia. Nhữg đ?t sóng thầ sả sinh từnó đ tn ph vng duyn hả Indonesia, Sri Lanka, Nam Phi, Thái Lan và nhữg quố gia khác vớ nhữg con sóng cao đ?n 30 m (100 ft), gây thiệ hạ nghiêm trọg và mang chế chóc đ?n tậ bờbiể phía đng châu Phi, nơ xa nhấ có ghi nhậ tửvong do sóng thầ là ởCảg Elizabeth, Nam Phi, 8000 km (5.000 ml) cách xa tâm chấ. Hoàn cảh nguy ngậ củ dân chúng tạ nhữg quố gia bịảh hư?ng đ khiế dấ ln ln sĩg trợgiúp nhân đ?o trên toàn cầ. Đ?c để củ Sóng thầ Sựdâng cao đ?t ngộ củ đy biể lên đ?n vài mét, xả ra suố trong cơ đ?a chấ, làm dịh chuyể nhữg cộ nư?c khổg lồ tạ ra nhữg đ?t sóng thầ đnh vào bờbiể Ấ Đ? Dư?ng. Sóng thầ gây thiệ hạ ởnhữg khu vự xa nguồ củ nó thư?ng đ?ợ gọ là “óng thầ xa”(teletsunami), hình thnh bở chuyể đ?ng thẳg đ?ng củ đy biể hơ là bở chuyể đ?ng ngang (Earthquakes and tsunamis, Lorca et al.). Sóng thầ chuyể đ?ng trong nư?c sâu khác vớ trong vùng cạ. Ởvùng nư?c sâu ngoài đ?i dư?ng, sóng thầ chỉlà nhữg đ?t sóng nhấ nhô, khó nhậ biế và vô hạ, di chuyể vớ tố đ? rấ cao từ500 đ?n 1.000 km/h (310 đ?n 620 mph); ởvùng nư?c cạ gầ bờ vậ tố củ nó chỉcị 10 km/h nhưg đ là lúc bắ đ?u hình thnh nhữg đ?t sóng lớ có sứ công phá khủg khiế. Các nhà khoa họ đề tra thiệ hạ ởAceh tìm ra chứg cớcho thấ sĩg thầ ởđy lên đ?n đ? cao 24 m (80 ft) khi đ?n gầ bờvà di chuyể dọ theo nhữg dả đ?t rộg; tạ mộ vài khu vự, khi vào đ?n đ?t liề đ? cao củ chúng nâng lên 30 m (100 ft). Vệtinh radar đ ghi nhậ đ?ợ chiề cao củ sóng thầ trong biể sâu: hai giờsau cơ đ?a chấ, đ? cao tố đ là 60 cm (2ft). Đy là nhữg quan sát đ?u tiên đ?ợ ghi nhậ, mặ dù chúng không đ?ợ dùng đ? đ?a ra cảh báo, bở v́ ngư?i ta không sửdụg các vệtinh cho mụ đch cảh báo và v́ nhữg dữliệ ny cầ cĩthờ gian đ? phân tích. Mơ phỏng những đợt sĩng thần gy ra bởi cơn động đất, cho thấy sĩng thần lan tỏa từ đ?ờng phay di 1.600 km.
Theo Tad Murty, Phó chủtịh Hiệ hộ Sóng thầ, tổg năg lư?ng củ nhữg đ?t sóng thầ là xấ xỉ5 megaton TNT (20 petajoule), gấ hai lầ năg lư?ng củ toàn bộchấ nổđ?ợ sửdụg trong Đ? NhịThếchiế (kểcảhai quả HYPERLINK " " \o "Bom nguyn tử bom nguyn tử), nh?ng ch? là hai b?c trên thang ?o l??ng th?p h?n c??ng ?? n?ng l??ng phóng ra b?i c?n ??a ch?n. T?i nhi?u n?i, các ??t sóng th?n ? ti?n su vo ??t li?n ??n 2 km. B?i vì c? ??n 1.200 km (745.6 ml) ???ng phay b? ?nh h??ng b?i tr?n ??ng ??t h?u nh? tr?i dài theo h??ng nam-b?c, nên c??ng ?? l?n nh?t c?a sóng th?n ?i theo h??ng ?ông-tây. Do v?y, HYPERLINK " " \o "Bangladesh" Bangladesh, ? cu?i phía b?c c?a HYPERLINK " " \o "Vịh Bengal" Vịh Bengal, ít b? thi?t h?i m?c dù x? s? vùng ??t th?p này t??ng ??i g?n tâm ch?n. C?ng h??ng l?i nh? y?u t? này là c?n ??a ch?n di chuy?n ch?m h?n trong vùng gy phía b?c, lm gi?m ?áng k? s?c tàn phá c?a n??c khi d?ch chuy?n trong vùng. Nh?ng b? bi?n có các vùng ??t r?ng ch?n gi?a chúng và v? trí ban ??u c?a sóng th?n th??ng ???c an toàn; dù v?y, ?ôi khi sóng th?n tìm cch ?i v?ng qua vng ??t r?ng, ?i?n hình l bang HYPERLINK " " \o "Kerala" Kerala c?a HYPERLINK " " \o "Ấ Đ?" Ấ Đ?, dù là vùng duyên h?i phía tây ?n ??, v?n b? t?n công b?i nh?ng ??t sóng th?n; b? bi?n phía tây c?a Sri Lanka c?ng ch?u ?nh h??ng t??ng t?. ? xa tâm ch?n c?ng không ??ng ngh?a v?i an t?n, HYPERLINK " " \o "Somalia" Somalia b? tàn phá n?ng n? h?n Bangladesh m?c dù ? xa h?n r?t nhi?u. Vì ph?i di chuy?n trong m?t ??a bàn r?t r?ng, sóng th?n m?t t? 15 phút ??n 7 gi? (tr??ng h?p c?a Somalia) ?? ??n các b? bi?n khác nhau. Sóng th?n ti?n r?t nhanh ??n ??o Sumatra, nh?ng nó ph?i m?t 90 phút ??n hai gi? ??ng h? ?? tìm th?y Sri Lanka v b? bi?n phía ?ông ?n ??. Trong khi ?ó, nó ch? ??n ???c Thái Lan sau kho?ng hai gi? ??ng h? m?c dù ??t n??c này ? g?n tâm ch?n h?n, vì ph?i di chuy?n ch?m qua vng bi?n c?n ng?i kh?i b? bi?n phía tây HYPERLINK " " \o "Biể Andaman" Biể Andaman. Sóng th?n ??n t?n HYPERLINK " " \o "Struisbaai (chư đ?ợ viế)" Struisbaai thu?c Nam Phi, t?c là ph?i v??t qua kho?ng cách 8.500 km (5.300 ml), ? ?ây nó mang ??n nh?ng ??t tri?u c??ng cao 1,5 m (5 ft) n?m gi? sau c?n ??a ch?n. Nó ph?i tiêu t?n khá nhi?u th?i gian ?? ??n ?i?m c?c nam này c?a châu Phi, có l? b?i vì th?m l?c ??a r?ng l?n c?a Nam Phi và b?i vì s?ng th?n ph?i ?i d?c b? bi?n Nam Phi t? ?ông sang tây. M?t ph?n n?ng l??ng c?a sóng th?n ???c phân ph?i vào HYPERLINK " ng" \o "Thi Bình Dư?ng" Thi Bình Dư?ng, ? ?ây nó t?o ra nh?ng ??t sóng nh? d?c theo b? tây c?a B?c và HYPERLINK " " \o "Nam Mỹ Nam Mỹ, trung bình ch? cao kho?ng 20 ??n 40 cm (7.9 ??n 15.7 in).
D?u hi?u v c?nh bo M?c dù kho?ng cách th?i gian gi?a lúc kh?i phát c?n ??a ch?n và th?i ?i?m sóng th?n ti?p c?n ??t li?n lên ??n vài ti?ng ??ng h?, h?u h?t n?n nhân ??u hoàn toàn b?t ng? khi ??t nhiên th?y mình b? ch?p b?t b?i th?m ho?; không h? có h? th?ng c?nh báo sóng th?n nào trên ?n ?? D??ng ?? phát hi?n sóng th?n, ho?c quan tr?ng không kém, ?? c?nh báo c? dân ?ang s?ng trên b?. Không d? dàng gì ?? d? tìm s?ng th?n trong khi chng ?ang c?n ? bi?n su, vì v?y c?n c? m?t m?ng l??i các thi?t b? c?m ?ng ?? phát hi?n chúng. L?p ??t m?t c?u trúc h? t?ng các thi?t b? truy?n thông ?? có th? ??a ra nh?ng c?nh báo k?p th?i là m?t v?n ?? c?n kh? kh?n h?n, nh?t là ? nh?ng khu v?c ch?a phát tri?n c?a th? gi?i. S?ng th?n x?y ra c?n th??ng xuyên h?n trong vùng bi?n Thái Bình D??ng do ?nh h??ng c?a các c?n ??a ch?n thu?c ?Vành ?ai l?a?, nh?ng khu v?c này t? lâu ? ???c l?p ??t h? th?ng c?nh báo sóng th?n. M?c dù mép phía tây c?a ?Vành ?ai l?a? kéo dài ??n ?n ?? D??ng, không h? có b?t c? h? th?ng c?nh báo sóng th?n nào hi?n di?n t?i ?ây. Khu v?c này t??ng ??i ít có sóng th?n, m?c dù ??ng ??t v?n th??ng x?y ra t?i Indonesia. C?n sóng th?n quan tr?ng l?n cu?i cùng ???c ghi nh?n vào n?m 1883 khi núi l?a HYPERLINK " " \o "Krakatoa (chư đ?ợ viế)" Krakatoa th?c gi?c. C?ng nên bi?t r?ng không ph?i h? có ??ng ??t là có sóng th?n; Ngày HYPERLINK " " \o "28 thng 3" 28 thng 3 n?m HYPERLINK " " \o "2005" 2005, m?t c?n ??a ch?n 8.7 ?? richter ?ánh vào ngay khu v?c này c?a ?n ?? D??ng nh?ng không t?o ra m?t ??t sóng th?n nào. Sau khi x?y ra th?m ho?, ng??i ta b?t ??u quan tâm ??n nhu c?u l?p ??t m?t h? th?ng c?nh báo sóng th?n cho vùng bi?n ?n ?? D??ng. HYPERLINK " c" \o "Lin Hiệ Quố" Lin Hiệ Quố kh?i x??ng v?n ??ng cho h? th?ng c?nh báo này và ti?n hành nh?ng b??c ??u tiên vào cu?i n?m 2005. Có m?t s? ?? ngh? thi?t l?p h? th?ng c?nh báo sóng th?n liên k?t toàn c?u, bao g?m c? khu v?c HYPERLINK " %C6%A1ng" \o "Đ?i Tây Dư?ng" Đ?i Tây Dư?ng v vng bi?n HYPERLINK " " \o "Caribbean" Caribbean. Ch?a quen v?i d?u hi?u c?nh báo D?u hi?u c?nh báo ??u tiên v? sóng th?n chính là tr?n ??ng ??t. Dù v?y, sóng th?n có th? ?ánh vào m?t khu v?c cách xa ?ó hàng v?n d?m, dù t?i ?ây ch? có th? c?m nh?n ???c ??a ch?n r?t y?u ho?c ngay c? không có gì h?t. T??ng t?, trong ít phút tr??c khi sóng th?n ?ánh vào b?, n??c bi?n th??ng rút ra xa. C? dân ven Thái Bình D??ng ? quen v?i s?ng th?n v th??ng nh?n ra hi?n t??ng này ?? ch?y v?i lên các vùng ??t cao. Ng??c l?i, ? vùng ven ?n ?? D??ng hi?n t??ng hi?m hoi này ? khi?n nhi?u ng??i, k? c? tr? em, t? m? tìm ??n ?? quan sát và l??m b?t cá b? trôi d?t vào m?t b? bi?n dài 2,5 km (1,6 ml) mà không bi?t tai ho? ch?t ng??i ? g?n k?. N??c rt t?i HYPERLINK " Noi&action=edit&redlink=1" \o "Bi tắm Kata Noi (chưa đ?ợc viết)" Bi tắm Kata
Mộ trong nhữg vùng duyên hả mà cưdân đ kị di tả trư?c khi sóng thầ đnh vào là đ?o Simeulue thuộ Indonesia, rấ gầ vớ tâm chấ. Nhữg bài dân ca trên đ?o đ kểlạ cu chuyệ đ?ng đ?t và sóng thầ xả ra nă 1907, và cưdân trên đ?o vộ chạ lên vùng đ?i ngay sau đ?t rung chuyể đ?u tiên, kị lúc trư?c khi sóng thầ đnh vào. Trên bi tắ Maikhao phía bắ Phuket, Thái Lan, mộ bé gái mư?i tuổ ngư?i Anh tên Tilly Smith, vố đ nghin cứ vềsĩg thầ trong lớ đ?a lý ởtrư?ng, nhậ ra dấ hiệ bấ tư?ng củ biể khi nư?c đng rút ra xa và sủ bọ. Cô bé cùng cha mẹcảh báo nhữg ngư?i đng có mặ tạ bi tắ, tấ cảđ t́m đ?ợ chỗtrú ẩ an toàn. John Chroston, mộ giáo viên sinh họ đ?n từTơCch Lan, cũg nhậ ra nhữg dấ hiệ củ sĩg thầ tạ Vịh Kamala, bắ Phuket, vộ lấ mộ chiế xe buýt chấ đ?y du khách và dân đ?a phư?ng và kị đ?a họđ?n nơ an toàn ởnơ cao. Chu kỳsĩg thầ Sóng thầ là mộ chuỗ các con sóng, xả ra theo chu kỳtriệ thoái và dâng cao trong mộ giai đạ kéo dài hơ 30 phút giữ hai con sóng lớ. Con sóng thứba là mạh nhấ và cao nhấ xả ra khoảg mộ giờrư?i sau con sóng thứnhấ, sau đ nhữg đ?t sóng thầ nhỏtiế tụ xuấ hiệ cho đ?n hế ngày. Thiệ hạ và thư?ng vong HYPERLINK " s%C3%A1t_%C4%90%E1%BB%8Ba_ch%E1%BA%A5t_Hoa_K%E1%BB%B 3&action=edit&redlink=1" \o "VụKhả sát Đ?a chấ Hoa Kỳ(chư đ?ợ viế)" VụKhả sát Đ?a chấ Hoa Kỳ lúc ??u ??a ra con s? t?n th?t nhân m?ng là 283.100 ng??i, 14.100 ng??i m?t tích và 1.126.900 ng??i ph?i di t?n. Nh?ng b?n tin ban ??u ??a ra con s? th??ng vong là hàng tr?m, nh?ng d?n dà con s? này ti?p t?c gia t?ng trong nh?ng tu?n l? k? ti?p. Tuy v?y, s? li?u g?n ?ây cho th?y s? ng??i thi?t m?ng là 186.983, có 42.883 tr??ng h?p m?t tích trong t?ng s? 229.886 n?n nhân, m?t con s? l?n h?n r?t nhi?u nh?ng ng??i s?ng sót m?t ch? ng? c?. Theo t??ng trình c?a các t? ch?c c?u tr?, m?t ph?n ba s? ng??i ch?t là tr? em, m?t ph?n là do tr? em chi?m t? tr?ng cao trong t?ng s? c? dân t?i nh?ng khu v?c b? ?nh h??ng, ph?n khác là do tr? em là nh?ng n?n nhân không có kh? n?ng t? v? tr??c nh?ng ??t sóng d?. T? ch?c HYPERLINK " " \o "Oxfam (chư đ?ợ viế)" Oxfam c?n thm r?ng, trong m?t vi khu v?c, s? ph? n? thi?t m?ng cao g?p b?n l?n s? ?àn ông, b?i vì lc ?y h? ?ang có m?t trên bi bi?n, ch? ??i các ng? ph? tr? v? và trông ch?ng con cái trong nhà. Ngoài s? l??ng l?n n?n nhân là c? dân trong vùng, có ??n 9.000 du khách (ph?n l?n ??n t? HYPERLINK " " \o "u chu" u chu, nh?t l t? vng HYPERLINK " " \o "Scandinavia" Scandinavia) ?ang vui h??ng k? ngh?, b? thi?t m?ng ho?c m?t tích. Qu?c gia Âu châu có s? n?n nhân cao nh?t là HYPERLINK " " \o "Thụ Để" Thụ Để v?i 428 ng??i ch?t và 116 ng??i m?t tích.
T? vong Qu?c gia HYPERLINK " mpact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthqu ake_on_Indonesia&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the 2004 Indian Ocean earthquake on Indonesia (chưa đ?ợc viết)" Indonesia HYPERLINK " mpact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthqu ake_on_Sri_Lanka&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the 2004 Indian Ocean earthquake on Sri Lanka (chưa đ?ợc viết)" Sri Lanka2 HYPERLINK " mpact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthqu ake_on_India&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the 2004 Indian Ocean earthquake on India (chưa đ?ợc viết)" India HYPERLINK " mpact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthqu
ake_on_Thailand&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the 2004 Indian Ocean earthquake on Thailand (chưa đ?ợc viết)" Thailand HYPERLINK " mpact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthqu ake_on_Somalia&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the 2004 Indian Ocean earthquake on Somalia (chưa đ?ợc viết)" Somalia HYPERLINK " mpact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthqu ake_on_Myanmar&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the 2004 Indian Ocean earthquake on Myanmar (chưa đ?ợc viết)" Myanmar (Burma) HYPERLINK " mpact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthqu ake_on_the_Maldives&action=edit&redlink =1" \o "Impact of the 2004 Indian Ocean earthquake on the Maldives (chưa đ?ợc viết)" Maldives HYPERLINK " mpact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthqu ake_on_Malaysia&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the 2004 Indian Ocean earthquake on Malaysia (chưa đ?ợc viết)" Malaysia HYPERLINK " ountries_affected_by_the_2004_Indian_Oce an_earthquake&action=edit&redlink=1" \o
"Countries affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?ợc viết)" Tanzania HYPERLINK " ountries_affected_by_the_2004_Indian_Oce an_earthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?ợc viết)" Seychelles HYPERLINK " ountries_affected_by_the_2004_Indian_Oce an_earthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?ợc viết)" Bangladesh HYPERLINK " ountries_affected_by_the_2004_Indian_Oce an_earthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?ợc viết)" South Africa HYPERLINK " ountries_affected_by_the_2004_Indian_Oce an_earthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?ợc viết)" Yemen HYPERLINK " ountries_affected_by_the_2004_Indian_Oce an_earthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?ợc viết)" Kenya HYPERLINK "
ountries_affected_by_the_2004_Indian_Oce an_earthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?ợc viết)" Madagascar Total edit Tình trạg khẩ cấ đ?ợ công bốtạ Sri Lanka, Indonesia, và Maldives. Liên Hiệ Quố tuyên bốmộ chiế dịh cứ trợlớ nhấ chư từg có. Tổg thưký Lin Hiệ Quố Kofi Annan pht biể rằg cơg cuộ ti thiế phả mấ từnă đ?n mư?i nă. Các chính phủvà nhữg tổchứ phi chính phủquan ngạ rằg con sốtửvong sau cùng sẽtăg cao do dịh bệh, vộ vàng thúc đ?y cuộ vậ đ?ng cứ trợqui mô lớ. Nế tính theo sốngư?i chế, thì đy là mộ trong mư?i trậ đ?ng đ?t tồ tệnhấ đ?ợ ghi nhậ trong lịh sử cũg nhưlà cơ sóng thầ duy nhấ gây thiệ hạ nặg nềnhấ trong lịh sử [sử] Nhữg quố gia bịảh hư?ng Trậ đ?ng đ?t và sóng thầ ảh hư?ng đ?n nhiề quố gia trong vùng Đng Nam Á và xa hơ nữ, gồ có Indonesia, Sri Lanka, Ấ Đ?, Thái Lan, Malaysia, Seychelles v các nư?c khác. Mộ sốnư?c Âu châu và Úc có nhiề công dân đng du lịh trong vùng vào kỳnghỉlễ Thụ Để và Đ?c có hơ 500 công dân thiệ mạg trong thả hoạ Nhữg thả hoạtrong lịh sử Đy là trậ đ?ng đ?t mạh thứtưkểtừnă 1900, con sốtửvong đ?ợ xác nhậ là 229.886 ngư?i do sóng thầ phát sinh từcơ đ?a chấ. Nhữg trậ đ?ng đ?t gây thiệ hạ nhân mạg lớ nhấ kểtừnă 1900 gồ có trậ đ?ng đ?t ởTangshan, Trung Quố nă 1976 giế hạ ít nhấ 255.000 ngư?i, trậ đ?ng đ?t nă 1927 ởXinning, Qinghai, Trung Quố cư?p mạg sốg củ 200.000 ngư?i, trậ đ?ng đ?t lớ Kanto đnh vào Tokyo nă 1923 (143.000 nhn mạg), v Gansu, Trung Quố nă 1920 (200.000 ngư?i). Trậ đ?ng đ?t gây thiệ hạ nhân mạg nhiề nhấ từg đ?ợ biế trong lịh sửxả ra nă 1556 tạ Shaanxi, Trung Hoa vớ con sốtửvong ư?c tính là 830.000 ngư?i mặ dù sau mộ thờ gian dài nhữg con sốnhưthếcó thểkhông đng tin cậ.
Những quốc gia bị ảnh hưởng trực tiếp bởi Trận động đất Ấn Độ Dư?ng năm 2004. Riêng đ?t sóng thầ nă 2004 là thả hoạsóng thầ giế hạ nhiề ngư?i nhấ trong lịh sử Trư?c đy, có ghi nhậ vềđ?t sóng thầ gây tửvong cao nhấ xả ra ởThi Bình Dư?ng nă 1782 khi 40.000 ngư?i thiệ mạg do sóng thầ tạ vùng biể Đng. Sĩg thầ gây ra bở núi lử Krakatoa nă 1883 đ?ợ cho là đ cư?p mạg sốg củ 36.000 ngư?i. Trong qung thờ gian từnă 1900 đ?n 2004, đ?t sóng thầ đnh vào Messina, Ư, trn bờbiể Đ?a Trung Hả, cùng vớ cơ đ?a chấ cư?p sinh mạg củ 70.000 ngư?i, là sóng thầ gây thiệ hạ nhân mạg cao nhấ trong qung thờ gian ny. Cị cơ sóng thầ có sốtửvong cao nhấ xả ra ởvùng biể Đ?i Tây Dư?ng do trậ đ?ng đ?t Lisbon nă 1755, tính luơ sốnạ nhân hoảhoạ gây ra bở đ?ng đ?t, tổg cộg hơ 100.000 nhân mạg. Có thểxem trậ đ?ng đ?t và sóng thầ nă 2004 là thiên tai gây chế chóc nhiề nhấ kểtừcơ đ?a chấ Tangshan hoặ trậ bo xố Bhola nă 1970. Con ngư?i góp phầ vào thiên tai Mộ bi viế trn Tạ chí Wall Street ngy 31 thng 12 nă 2004 cho rằg việ con ngư?i huỷphá các rặg san hô bả vệbờbiể là mộ nhân tốquan trọg góp phầ làm tăg tổ thấ nhân mạg và thiệ hạ trong vùng. Bài báo trưg dẫ trư?ng hợ đ?o Surin ngoài khơ bờbiể Thái Lan, xem đ là mộ minh chứg cho tính năg bả vệcủ rặg san hô khi chư bịcon ngư?i tàn phá. Tạ nhữg nơ này, sốtửvong thấ hơ nhiề; song, cũg cầ biế rằg ởđy dân cưkhá là thư thớ. Ngư?i ta đ cho nổtung nhữg khu vự cĩđ ngầ bao quanh Ấ Đ? Dư?ng v́ xem chng l chư?ng ngạ vậ cả trởtàu bè vậ chuyể hàng hoá, mà đy là mộ phầ quan trọng củ nề kinh tếNam . Tư?ng tự việ dọ sạh nhữg rừg đ?ớ ven bờđ?ợ xem là đ lm tăg sứ công phá củ sóng thầ tạ mộ sốkhu vự. Rừg đ?ớ, thư?ng mọ dọ theo bờbiể, bịphát quang đ? làm nơ sinh sốg cho cưdân trong vùng, nế đ?ợ bả vệđ?y đ? sẽlà mộ bứ tư?ng bả vệtrư?c sóng thầ. Mộ nhân tốkhác giúp bả vệcon ngư?i trư?c sựcông phá củ sóng thầ bịcon ngư?i dờ bỏlà nhữg đ?n cát ven bờbiể. Ảh hư?ng nhân đ?o, kinh tếvà môi trư?ng Nhân đ?o Cầ có mộ chiế dịh rộg lớ vậ đ?ng trợgiúp nhân đ?o mớ có thểbù đ?p nhữg thiệ hạ nặg nềvềhạtầg cơsở thiế thố nư?c, thự phẩ và nhữg thiệ hạ vềkinh tế Dịh bệh cũg là mộ quan ngạ đ?c biệ do mậ đ? dân sốcao và khí hậ nhiệ đ?i tạ nhữg vùng bịảh hư?ng. Mố quan tâm chính củ các tổchứ nhân đ?o và các cơquan chính phủlà cung cấ các phư?ng tiệ vệsinh và nư?c sạh đ? kiể soát sựlây lan các loạ bệh nhưtiêu chả, bệh bạh hầ, bệh lỵ thư?ng hàn và viêm gan siêu vi A & B. Cũg có nhữg quan ngạ vềviệ sốtửvong cao sẽlàm lây lan dịh bệh cũg nhưnạ đi. Tuy nhiên, do đ?ợ xửlý kị thờ, nhữg nguy cơnày đ đ?ợ giả thiể. Trong nhữg ngày sau thả hoạ ngư?i ta phả làm việ cậ lự đ? chôn cấ tửthi hầ tránh bùng nổdịh bệh. Chư?ng tŕnh Thự phẩ Thếgiớ đ trợgip cho hơ 1,3 triệ ngư?i là nạ nhân sóng thầ. Các quố gia trên khắ thếgiớ cung cấ hơ 3 tỉUSD trợgiúp nhữg vùng bịthiệ hạ; chính phủÚc hứ hẹ 819, 9 triệ USD (trong đ có khoả việ trợtrọ gói 760,6 triệ USD cho Indonesia), chính phủĐ?c 660 triệ USD, chính phủNhậ Bả 500 triệ USD, chính phủCanada 425 CAD, chính phủNa Uy 170 triệ USD, chính phủMỹlúc ban
??n trung tu?n tháng Ba, theo t??ng tŕnh c?a HYPERLINK " %A1t_tri%E1%BB%83n_%C3%81_ch%C3%A2u&action=edit&redlink=1" \o "Ngân hàng Phát triể Á châu (chư đ?ợ viế)" Ngn hng Pht triể chu (ADB), s? ti?n h?n 4 t? USD mà các chính ph? h?a h?n b? gi?i ngân ch?m. Sri Lanka báo cáo r?ng h? không nh?n ???c kho?n vi?n tr? nào t? chính ph? n??c ngoài, trong khi nh?ng tr? giúp cá nhân t? h?i ngo?i th́ d?i do. Cc t? ch?c t? thi?n nh?n nhi?u ?óng góp hào phóng t? công chúng ch?ng h?n nh? ? Anh, s? ti?n quyên góp c?a dân chúng lên ??n g?n 600 tri?u USD, v??t quá m?c ?óng góp c?a chính ph?, tính trung b́nh m?i ng??i dân Anh t?ng 10 USD, trong s? ?ó có c? ng??i vô gia c? và tr? em. Kinh t? Ng??i ta có th? d? dàng nh?n ra nh?ng tác h?i trên c?ng ??ng ng? dân và nh?ng ng??i s?ng b?ng ngh? nuôi tr?ng thu? s?n, m?t s? ???c xem là nghèo nh?t vùng, m?t k? sinh nhai, m?t luôn tàu thuy?n và ph??ng ti?n ?ánh b?t. ? nh?ng vùng duyên h?i thu?c Sri Lanka, n?i mà ngh? ?ánh b?t th? công là ngu?n cung c?p chính các lo?i cá cho ch? búa trong vùng và công nghi?p thu? h?i s?n là ho?t ??ng kinh t? chính, thu hút nhân công tr?c ti?p kho?ng 250.000 ng??i. Trong nh?ng n?m g?n ?ây, công nghi?p này tr? nên khu v?c xu?t kh?u n?ng ??ng, t?o ra ngu?n thu ngo?i th??ng c?n b?n cho ??t n??c. Song, theo ??c tính ban ??u, ??n 66% ??i tàu ?ánh b?t h?i s?n và c? s? h? t?ng công nghi?p trong vùng duyên h?i ? b? tn ph b?i nh?ng ??t sóng th?n, làm ??o ng??c hi?u qu? kinh t? c?a ??a ph??ng và qu?c gia.
Có m?t s? kinh t? gia cho r?ng thi?t h?i kinh t? c?a nh?ng qu?c gia b? ?nh h??ng là không nghiêm tr?ng, vì nh?ng t?n th?t trong ngành du l?ch và ?ánh b?t h?i s?n chi?m t? tr?ng t??ng ??i nh? trong GDP. Nh?ng có nh?ng c?nh báo v? thi?t h?i c? s? h? t?ng, xem ?ó là m?t nhân t? khó l??ng. Trong m?t s? khu v?c, ??ng ru?ng và ngu?n cung c?p n??c u?ng b? ô nhi?m trong nhi?u n?m do n??c bi?n tràn vào. ??ng ??t và sóng th?n có th? ?nh h??ng ??n thu? l? ?i qua Eo bi?n Malacca vì lm thay ??i ?? sâu ?áy bi?n, làm xáo tr?n các phao hoa tiêu và nh?ng xác tàu chìm. Thi?t l?p h?i ?? hoa tiêu m?i ph?i m?t hàng tháng ho?c hàng n?m. Cc qu?c gia trong vùng n? l?c kêu g?i du khách tr? l?i, ch? ra r?ng h?u h?t c? s? h? t?ng du l?ch v?n c?n nguyn v?n. D v?y, du khch kh?ng m?n m v?i ý t??ng tr? l?i nh?ng n?i ?y vì nh?ng lý do tm lý. Ngay c? nh?ng khu ngh? d??ng ven b? Thái Bình D??ng c?a Thái Lan, không b? tàn phá b?i sóng th?n, nh?ng b? suy s?p vì du khch hu? b? k? ngh?. Tuy nhin, m?t n?m sau th?m ho? sóng th?n, ngành du l?ch b?t ??u kh?i s?c tr? l?i, v?i mong ??i ???c ph?c h?i hoàn toàn vào n?m 2006. Môi tr??ng C?n l?n h?n nh?ng t?n th?t nhân m?ng, c?n ??a ch?n ?n ?? D??ng gây ra nh?ng thi?t h?i kh?ng l? v? môi tr??ng, ?nh h??ng ??n các qu?c gia trong vùng trong nhi?u n?m t?i. Có nh?ng b?n t??ng trình v? s? thi?t h?i nghim tr?ng tc h?i ??n các h? sinh thái nh? r?ng ???c, r?ng san hô, r?ng cây, vùng ??t ng?p m?n duyên h?i, h? th?c v?t, ??i cát, c?u t?o ?á, ngu?n n??c ng?m và tính ?a d?ng sinh h?c ??ng v?t và th?c v?t. H?n n?a, s? phát tán ch?t th?i r?n và l?ng cùng các lo?i hoá ch?t, tình tr?ng ? nhi?m ngu?n n??c, s? tàn phá h? th?ng c?ng rnh v nh?ng nh my x? lý ?ang ?e do? môi tr??ng theo h??ng khó l??ng. C?n ph?i có nhi?u th?i gian và ngu?n tài nguyên d?i dào m?i có th? th?m ??nh h?t nh?ng tác h?i trên môi tr??ng. Theo các chuyên gia, tác h?i l?n nh?t là ô nhi?m ngu?n n??c và ô nhi?m ??t do n??c m?n t? bi?n thâm nh?p vào ??t li?n, c?u t?o m?t l?p mu?i trên b? m?t ??t tr?ng tr?t. T?i HYPERLINK " " \o "Maldives" Maldives, có t? 16 ??n 17 ??o san hô v?ng (coral reef atoll) b? trn ng?p b?i s?ng bi?n nn h?n t?n kh?ng c?n n??c ng?t và ???c xem là không th? ph?c h?i trong vài th?p niên t?i. Vô s? gi?ng n??c ph?c v? các c?ng ??ng dân c? b? vùi l?p b?i ??t, cát và n??c bi?n; nh?ng t?ng n??c ng?m (aquifer) b? ?á tàng ong xâm l?n. ??t b? ng?p n??c bi?n tr? nn c?n c?i, kh?ng d? dng gì m l?i t?n km n?u mu?n ph?c h?i chng thnh ??t nông nghi?p. N??c bi?n làm ch?t cây c?i và hu? di?t các lo?i vi sinh v?t r?t c?n cho ??t. Hàng ngàn cánh ??ng tr?ng lúa và nông trang tr?ng xoài và chu?i ? Sri Lanka b? hu? ho?i hoàn toàn và ph?i m?t nhi?u n?m ?? ph?c h?i chúng. HYPERLINK " nh_M%C3%B4i_tr%C6%B0%E1%BB%9Dng_Li%C3%AAn_Hi%E1%BB%87 p_Qu%E1%BB%91c&action=edit&redlink=1" \o "Chư?ng trình Mơ trư?ng Liên Hiệ Quố (chư đ?ợ viế)" Chư?ng trình Mơ trư?ng Liên Hiệ Quố (UNEP) ?ang h?p tác v?i các chính ph? trong vùng xác ??nh ?? nghiêm tr?ng c?a nh?ng tác h?i sinh thái và tìm cch ??nh danh (?? x? lý) chúng. UNEP ? dnh 1 tri?u USD cho qu? kh?n c?p và thành l?p m?t l?c l??ng ??c nhi?m cho m?c ?ích này. Theo yêu c?u c?a chính ph? Maldives, chính ph? Úc g?i nh?ng chuyên gia sinh thái ??n giúp ph?c h?i môi tr??ng bi?n và nh?ng r?ng san hô – là huy?t m?ch c?a công nghi?p
Nh?ng ?nh h??ng khác Nhi?u chuyn gia y t? v nhn vin vi?n tr? bo co v? nh?ng sang ch?n tm lý sau th?m ho? s?ng th?n. Ni?m tin lu ??i c?a c? dân trong vùng ??i h?i h? c? b?n ph?n ch?n c?t t? t? ng??i ch?t; ?i?u này tr? nên m?t s? d?n v?t liên l? và d?n dà hình thnh nh?ng ch?n th??ng tâm lý. Aceh, vng gnh ch?u s? tn ph l?n nh?t c?a th?m ho?, l m?t x h?i HYPERLINK " " \o "Hồ gio" Hồ gio b?o th?; ? ?ây không có du l?ch, c?ng không có s? hi?n di?n c?a ng??i ph??ng Tây trong nh?ng n?m g?n ?ây vì s? xung ??t v? trang gi?a chính ph? Indonesia và phi?n quân ly khai. Nhi?u ng??i tin r?ng th?m ho? s?ng th?n l s? tr?ng ph?t vì c? nh?ng ng??i H?i giáo tr?n tránh l? c?u nguy?n h?ng ngày c?ng nh? theo ?u?i m?t cu?c s?ng chu?ng v?t ch?t, trong khi nh?ng ng??i khác tin r?ng ?y là do HYPERLINK " " \o "Allah (chư đ?ợ viế)" Allah n?i c?n th?nh n? ??i v?i vi?c ng??i H?i giáo tàn sát l?n nhau. Ch? có m?t ?i?u duy nh?t ???c xem là h? qu? tích c?c c?a sóng th?n là n??c ? cu?n tr?i ct l?u c?u hàng th? k? trên nh?ng ph? tích c?a thành ph? c? 1.200 n?m tu?i t?i HYPERLINK " 1" \o "Mahabalipuram (chư đ?ợ viế)" Mahabalipuram ? b? bi?n phía nam ?n ??. Ph? tích này có nh?ng ki?n trúc quan tr?ng nh? t??ng s? t? b?ng ?á granite chôn n?a thân ng??i, n?m k? c?n ??n th? Mahablipuram có t? th? k? th? b?y, và nh?ng t??ng ??p n?i hình m?t con voi, ?ây là m?t ph?n trong ?i?u mà các nhà kh?o c? tin là m?t thành ph? c?ng c? ??i ? b? chìm su d??i ?áy bi?n hàng tr?m n?m tr??c.