Thừa cân và béo phì - TS. Trần Thị Phúc Nguyệt

57 trang phuongnguyen 720

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Thừa cân và béo phì - TS. Trần Thị Phúc Nguyệt", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

thua_can_va_beo_phi_ts_tran_thi_phuc_nguyet.ppt

Nội dung text: Thừa cân và béo phì - TS. Trần Thị Phúc Nguyệt

-Thừa cân là tình trạng cân nặng vượt quá cân nặng "nên có" so với chiều cao. - Béo phì là tình trạng tích luỹ mỡ thái quá và không bình thường một cách cục bộ hay toàn thể tới mức ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ. -Đánh giá “béo phì” thì không chỉ tính đến cân nặng mà phải quan tâm đến tỷ lệ mỡ của cơ thể
§¸nh gi¸ T×nh tr¹ng thõa c©n vµ bÐo ph× ë trÎ em ❖ §èi víi trÎ díi 10 tuæi CN / CC > + 2 SD ®îc coi lµ thõa c©n bÐo ph× ❖ TrÎ vÞ thµnh niªn: Ngìng BMI theo tuæi •Thõa c©n : 85 percentile • BÐo ph× : 85 percentile vµ bÒ dÇy nÕp gÊp da c¬ tam ®Çu vµ díi x¬ng b¶ vai > 90 percentile
C«ng thøc tÝnh Z score hay SD KÝch th•íc ®o ®•îc - Sè trung b×nh cña QTTK Z Score = (SD score) §é lÖch chuÈn cña QTTK C«ng thøc tÝnh BMI (Chỉ số khối cơ thể) Cân nặng (Kg) BMI = Chiều cao (m2)
Ph©n lo¹i thõa c©n bÐo ph× theo chØ sè BMI ë ngêi trëng thµnh (WHO 1998) Ph©n lo¹i BMI (kg/m2) ThiÕu c©n < 18,5 B×nh thêng 18,5-24,9 Thõa c©n 25 TiÒn bÐo ph× 25 - 29,9 BÐo ph× ®é 1 30 – 34,9 BÐo ph× ®é 2 35 – 39,9 BÐo ph× ®é 3 40
Ph©n lo¹i thõa c©n bÐo ph× theo chØ sè BMI ë ngêi trëng thµnh ch©u ¸ (IDI &WPRO, 2000) Ph©n lo¹i BMI (kg/m2) ThiÕu c©n < 18,5 B×nh thêng 18,5-24,9 Thõa c©n 23 TiÒn bÐo ph× 23 - 24,9 BÐo ph× ®é 1 25 – 29,9 BÐo ph× ®é 2 30 IDI &WPRO : Trung tâm hợp tác Dịch tễ học đái tháo đường và các bệnh không lây của Tổ chức Y tế thế giới
Nguy c¬ bÖnh tËt víi c¸c møc BMI kh¸c nhau vµ ®Ò nghÞ vßng th¾t lng ë ngêi lín ch©u ¸ Ph©n lo¹i BMI Nguy c¬ bÖnh tËt Vßng th¾t lng < 90 cm 90 cm (nam ) < 80 cm 80 cm ( n÷ ) ThiÕu c©n < 18,5 ThÊp Trung b×nh B×nh thêng 18,5-24,9 Trung b×nh T¨ng Thõa c©n 23 TiÒn bÐo ph× 23 - 24,9 T¨ng Trung b×nh BÐo ph× ®é 1 25 – 29,9 Trung b×nh NÆng BÐo ph× ®é 2 30 NÆng RÊt nÆng
Nguy cơ cao khi tỷ số vòng bụng/vòng mông Nam: > 0,9 Nữ : > 0,8 Béo phì khi tỷ lệ mỡ nam > 25 % nữ > 30 %
Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mì c¬ thÓ  Trực tiếp -PP ®o tû träng díi níc (UWW) -HÊp thô NL kÐp (DEXA) -HÊp thô NL cao (HFEA) - Đo tæng Pr c¬ thÓ (TBP) - Chôp céng hëng tõ (MRI), - ĐÞnh lîng Kali 40 ®Ó x¸c ®Þnh khèi mì  Gián tiếp -Đo vòng cánh tay -Đo LMDD
2. TÌNH HÌNH THỪA CÂN – BÉO PHÌ VIỆT NAM
Thõa c©n vµ bÐo ph× ë trÎ em ViÖt Nam  Tríc 1995, TCBP cha cã ý nghÜa SKC§  1995: TrÎ < 5 tuæi thõa c©n 2,5 % (TP. HCM) 1996: c©n nÆng / tuæi 2SD lµ 0,5 % (Toµn quèc) 2000: Toµn quèc 6-14 tuæi thõa c©n lµ 2,2 %, thµnh phè cao h¬n n«ng th«n (6,6 % vµ 1,2 %) 2002: TrÎ 4-6 tuæi lµ 4,9 % (Hµ néi ) 2003: trÎ 7-11 tuæi ë CÇn Th¬ TCBP lµ 8,8 %
T×nh tr¹ng TCBP 4-6 tuæi Tại Hà nội - 2003 ph©n bè theo quËn 8.7 % 9 8 7.1 6.5 7 6 4.9 5 3.6 4 3.1 3.1 2.5 3 2 1 0 Hai Bµ Ba §×nh Hoµn §èng §a CÇu giÊy T©y Hå Thanh Chung Tr•ng KiÕm Xu©n
Tû lÖ thõa c©n (BMI 25) ng•êi tr•ëng thµnh VN N¨m Vïng ®« thÞ N«ng th«n 1985 0,4 0 1990 1,5 0 1995 - 1,5 2000 (tæng ®iÒu tra DD) N÷ 20- 49 tuæi 9,2 3,0 45-49 tuæi 19,5 6,2
Tỷ lệ TCBP ở người trưởng thành theo nhóm tuổi (%) (HN, 2004) 25 23.11 19.39 20 18.47 15 12.18 10 5 0 30-39 40-49 50-59 Chung
Tỷ lệ TCBP ở người trưởng thành theo giới (%) (HN, 2004) 50 45 25.4 40 21.9 35 30 Nu 25 13.1 Nam 20 20.8 15 16.5 10 11.3 5 0 30-39 40-49 50-59
ỷ ệ ở ườ ớ theo nhóm tuổi (2005) (WHO & WPRO) 30 BMI>=23 BMI>=25 20.1 20.1 20 17.2 16.3 11.3 9 10 8.4 7.1 6.6 3.8 0 Created by Trinh Hong Son 25-34 35-44 45-54 55-64 Chung
ỷ ệ ở ườ ớ (BMI >=23) Theo nhóm tuổi và giới 30 24.1 24.6 Nam Nuõ 20 18.6 18.1 15.7 16.2 16.1 14.5 11.810.8 n 10 0 25-34 35-44 45-54 55-64 Chung Created by Trinh Hong Son
ỷ ệ ở ườ ớ (BMI >=23) Theo nhóm tuổi và khu vực 50 42,9 Thµnh phè 39,2 N«ng th«n 40 34,8 32,5 30 20,4 20 16,6 17,1 14,5 13,8 10 10 0 25-34 35-44 Created by45-54 Trinh Hong Son 55-64 Chung
Tû lÖ bÐo bông (kiÓu Nam) 60 50 51.5 40 30 20 10 6.2 0 Nam N÷ Nguån: §ç ThÞ Kim Liªn vµ CS, 1998
3.1. KhÈu phÇn ¨n vµ tËp qu¸n dinh dìng
Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh Cân bằng năng lượng Năng lượng ăn vào Năng lượng tiêu hao Chất béo Hoạt động thể lực Glucid Tiêu hoá thức ăn Protein Chuyển hoá cơ bản Tăng cân Cân nặng Giảm cân ổn định Dự trữ mỡ Những yếu tố ảnh hưởng đến cân bằng năng lượng cơ thể và sự tăng cân
* ChÕ ®é ¨n giµu lipid hoÆc ®Ëm ®é nhiÖt cao thõa n¨ng lîng dự trữ bÐo ph×. * Khi vào cơ thể protid, lipid, glucid chất béo dự trữ. * Nh÷ng thøc ¨n cã hµm lîng mì cao cã vÎ lµm ngon miÖng.
•Thãi quen : - ThÝch ¨n mãn ¨n nhiÒu mì, nhiÒu ®êng, snack - ¡n nhiÒu vµo b÷a tèi và ¨n khi xem tivi
Liªn quan giữa tÇn xuÊt sö dông hµng ngµy c¸c lo¹i TP giµu năng lîng víi TC-BP (HSTH-HN, 2003) 100 TC-BP BT 81.66 80 76.53 60 54.8 44.2 40 31.05 26.6 27.1 20 8.76 0 §•êng mËt DÇu mì Thøc ¨n xµo r¸n ThÞt nöa n¹c nöa mì
TÇn suÊt tiªu thô c¸c TP giµu n¨ng lîng (> 5 lÇn / tuÇn.) 39.6 40 34.7 35 30.7 28.7 30 % 25 21.8 20.3 18.8 18.8 TCBP 20 (n=101) 15 13.4 NC 10.9 (n=202) 10 6.4 4.5 5 1 1.5 0 B¸nh S÷a bß Níc ThÞt c¸c DÇu mì Trøng Thøc ¨n kÑo ngät lo¹i xµo r¸n
TÇn xuÊt sö dông thùc phÈm giµu chÊt bÐo, ngät (HSTH-HN, 2003) TC-BP 100 OR = 8,3 0R =1,5 P< 0,001 P <0,05 Chøng 90 86.3 76.5 80 0R = 7,2 P <0,01 70 68.2 0R = 8,7 60 0R =5,1 P < 0,001 47.5 P < 0,01 % 50 0R =6,8 34.6 35.6 40 34.2 P< 0,01 30 17 16.4 19.3 20 12.4 10 6.7 0 TA xµo r¸n ThÞt mì DÇu mì §•êng N•íc ngät Trøng
3.2. HỌAT ĐỘNG THỂ LỰC KÉM
-Ít lao động chân tay và trí óc. - Nh÷ng ngêi ho¹t ®éng thÓ lùc nhiÒu thêng ¨n thøc ¨n giµu n¨ng lîng BP ë c¸c vËn ®éng viªn, c«ng nh©n lao ®éng ch©n tay khi vÒ hu. - Ýt/kh«ng tËp luyÖn TDTT
T×nh tr¹ng ho¹t ®éng thÓ lùc cña nhãm TCBP vµ BT løa tuæi mÉu gi¸o, Hµ néi-2003 T×nh tr¹ng TCBP BT OR CI 95% 2 P ho¹t ®éng thÓ lùc (n=101) (n=202) Kh«ng tham gia 29 22 3,3 1,7-6,4 14,0 <0,05 c¸c ho¹t ®éng thÓ lùc ở nhµ (%) Số phút xem TV 85,7 81,1 48,4 48,3 <0,05 (X SD)
Mèi liªn quan giữa hoạt động tĩnh tại và TCBP (2004) 100 80 59.07 41.45 60 40 20 % Lao ñoäLao % tó ng taï nh i 0 Nhoù m TC-BP (BMI>= 25) Nhoù m bình thöôø ng (18,5 < BMI < 23)
3.3. YÕu tè di truyÒn: - Bố + Mẹ BP ị ộ ố ặ ẹ ị ả ố ẹ ườ 7 %. ị
3.4. YÕu tè kinh tÕ x· héi ở c¸c níc ®ang ph¸t triÓn bÐo ph× nh lµ mét ®Æc điÓm cña giµu cã (bÐo tèt). • ë c¸c níc ®· ph¸t triÓn tØ lÖ bÐo ph× thêng cao ë tÇng líp nghÌo, Ýt häc. BÐo l¹i bÞ xem lµ kÐm th«ng minh, chËm ch¹p vµ thiÕu sù kiÒm chÕ.
Tình tr¹ng nhµ ë vµ tiÖn nghi sinh ho¹t ®¾t tiÒn ngêi trởng thµnh, 2004 90 78.1 80 Nhãm TC - BP 70 59.1 53.8 Nhãm chøng 60 50 38.2 % 37.3 40 30 25.4 22.4 21.3 20 10 0 BiÖt thù, nhµ m¸y giÆt §iÒu hßa Lß vi sãng kiªn cè
ủ Yếu tố này cũng được xem như là một nguy cơ cao ở trẻ thừa cân dưới 5 tuổi. Nguyên nhân chưa rõ Kiểu sống gia đình thiếu điều độ từ ngủ tới ăn hoặc Cũng có thể do hoạt động tiêu mỡ của cơ thể là tối đa về đêm và sự ngủ ít làm giảm tiêu mỡ nói chung.
3.6. Suy dinh dưỡng thể thấp còi T×nh tr¹ng thÊp cßi ở trẻ TCBP 4-6 tuổi, Hà nội-2003. T×nh tr¹ng TCBP Bình thêng OR CI 95% 2 P dinh dìng (n=123) (n=2343) ThÊp cßi 4 tuæi 0 48 0,0 0,0 - 2,2 1,30 > 0.05 ThÊp cßi 5 tuæi 2 66 0,6 0,1 - 2,7 0,12 > 0.05 ThÊp cßi 6 tuæi 10 66 2,6 1,1 - 5,7 5,74 0.05
3.7. C¸c yÕu tè nguy c¬ cã thÓ • C§¡ chøa nhiÒu thøc ¨n cã chØ sè ®êng cao th× cã nguy c¬ bÐo mì trung t©m ë ngêi lín, NC kh«ng bÒn v÷ng ë thö nghiÖm dµi k×. • Ngêi Mü ¨n nhµ hµng cã BMI cao h¬n nh÷ng ngêi ¨n ë nhµ •C©n nÆng khi sinh cao vµ thÊp cã liªn quan tíi bÐo bông sau nµy. NC cho thÊy % mì lóc 17 tuæi, cø thõa 1 kg c©n nÆng lóc sinh th× mì t¨ng lªn 1,27 %, mÆc dï liªn quan nµy cha chÆt chÏ
4. HËu qu¶ thõa c©n vµ bÐo ph× trÎ em ❖ HËu qu¶ ng¾n h¹n – HËu qu¶ vÒ mÆt t©m lý: TÝnh tù träng kÐm h¬n, kÐm nhanh nhÑn – Nguy c¬ m¾c tim m¹ch ë thêi th¬ Êu: Freedman, : TrÎ em TCBP cã nguy c¬: -T¨ng huyÕt ¸p t©m thu 2,4 lÇn -T¨ng huyÕt ¸p t©m tr¬ng 4,5 lÇn -T¨ng cholesterol LDL 3,0 lÇn -T¨ng triglyxerit 7,0 lÇn
❖ HËu qu¶ dµi h¹n – HËu qu¶ kinh tÕ x· héi: Thu nhËp kÐm h¬n – M¾c bÐo ph× khi trëng thµnh: Theo Whitetaker, 69 % bÐo ph× lóc nhá sÏ cã nguy c¬ bÞ bÐo ph× lóc 6-9 tuæi lµ 18,5 lÇn 83 % bÐo ph× lóc 10-14 tuæi sÏ m¾c bÐo ph× khi trëng thµnh lµ 44,3 lÇn
Mèi liªn quan bÐo bông vµ møc ®êng huyÕt (%) Møc ®êng huyÕt OR P Giíi VE/VM (mg/dl) 110 <110 Nam < 0,95 6,0 94,0 2,13 0,63 (0,46-9,89) 0,95 12,5 77,5 Nữ < 0,85 3,1 96,9 5,63 0,0001 (2,64-11,9) 0,85 15,7 84,3
B¶ng Nguy c¬ c¸c vÊn ®Ò søc kháe liªn quan víi bÐo ph× Nguy c¬ cao Nguy c¬ trung b×nh Ýt nguy c¬ (RR > 3) (RR = 2-3) (RR = 1-2) §¸i th¸o ®êng BÖnh tim m¹ch Ung th (K vó, ®¹i trµng) BÖnh sái mËt T¨ng huyÕt ¸p §au lng Rèi lo¹n lipid m¸u BÖnh khíp BÖnh hen Kh¸ng Insulin BÖnh Gót SK sinh s¶n Khã thë Rèi lo¹n giÊc ngñ
5.1. Xö trÝ bÐo ph× ®èi víi ngêi trëng thµnh 5.1.1. H¹n chÕ n¨ng lîng ¨n vµo • Lµ PP cæ truyÒn. g©y ra gi¶m c©n trong 1 thêi gian ng¾n. Bao gåm KP¡ h¹n chÕ n¨ng lîng hoÆc sö dông chÕ ®é ¨n rÊt thÊp n¨ng lîng. 5.1.2.T¨ng cêng ho¹t ®éng thÓ lùc • Gi¶m ®îc khèi mì vµ b¶o vÖ ®îc m« n¹c, PP thay ®æi lèi sèng tõ Ýt ho¹t ®éng thµnh n¨ng ®éng. Ýt nhÊt tËp 30 phót/ 1ngµy, tËp ®Òu tÊt c¶ c¸c ngµy.
5.1.3. Thay ®æi hµnh vi Môc ®Ých lµ c¶i thiÖn thãi quen ¨n uèng vµ møc ®é H§TL. PP sÏ kh«ng hiÖu qu¶ nÕu kh«ng kiªn tr× 5.1.4. §iÒu trÞ b»ng thuèc: Sö dông cho bÖnh nh©n cã BMI>30, khi c¸c biÖn ph¸p ¨n kiªng, tËp luyÖn, thay ®æi hµnh vi tá ra kh«ng hiÖu qu¶.
5.1.5. Ph¬ng ph¸p phÉu thuËt Nhng nh÷ng rñi ro sau phÉu thuËt d¹ dµy nh héi chøng Dumping lµ hay gÆp. • PP hót mì thõa sö dông trong gi¶i phÉu thÈm mü nhng kh«ng thÓ hiÖn ®îc c¸c lîi Ých søc kháe 5.1.6. Mét sè ph¬ng ph¸p kh¸c KÕt hîp nhÜ ch©m vµ thÓ ch©m ®iÒu trÞ BP ®¬n thuÇn cho KQ thÓ träng, cholesterol TP vµ triglixerit ®Òu gi¶m
5.2.Xö trÝ bÐo ph× ®èi víi trÎ em Cè g¾ng gi¶i quyÕt c¸c bÖnh liªn quan ®Õn bÐo hoÆc nguy c¬ g©y ra c¸c bÖnh kÌm theo vµ c¶ vÊn ®Ò t©m lÝ.  Theo dâi thÓ lùc thêng xuyªn vµ kÕt qu¶ häc tËp ë trêng nªn lµ mét phÇn cña chÕ ®é ®iÒu trÞ.  Mét sè trÎ kh«ng ®¸p øng víi ®iÒu trÞ ®«i khi ph¶i tæ chøc trÎ tham gia tr¹i hÌ gi¶m c©n, ë ®©y trÎ sÏ ®îc thùc hiÖn chÕ ®é ¨n vµ tËp luyÖn hîp lÝ mµ ë nhµ trÎ kh«ng tu©n thñ.  Kh«ng cã b»ng chøng nµo hç trî vai trß cña ngo¹i khoa hoÆc liÖu ph¸p thuèc ®Ó ®iÒu trÞ bÐo ph× trÎ em,
5.3. Can thiÖp thõa c©n vµ bÐo ph× t¹i céng ®ång 5.3.1.Ch¬ng tr×nh dùa vµo gia ®×nh Can thiÖp TCBP b»ng th¨m hái t¹i nhµ ®Ó phßng BP tríc tuæi ®Õn trêng cho thÊy trung b×nh Z score gi¶m ®i ë trÎ BP (-0,27 vµ +0,31), n¨ng lîng KP ¨n vµo còng gi¶m ®i (316 Kcalo vµ 197 Kcal) so víi nhãm ®èi chøng. Epstein sö dông chiÕn lîc hµnh vi víi trÎ em BP vµ cha mÑ chóng nh»m h¹n chÕ tiªu thô TP nhiÒu NL vµ t¨ng thÓ dôc nhÞp ®iÖu th× tØ lÖ thõa c©n gi¶m trong 10 n¨m (7,5%) so víi nhãm kh«ng ®iÒu trÞ th× thõa c©n t¨ng 14,3%
5.3.2. Ch¬ng tr×nh dùa vµo nhµ trêng . Sau 2 n¨m CT trÎ 2-5 tuæi ë Newyork b»ng GDDD vµ dÞch vô ¨n uèng cho thÊy nhãm CT tiªu thô chÊt bÐo b·o hßa ë b÷a ¨n cña trêng gi¶m tõ 11- 8 %, nhãm chøng t¨ng 10,2-11,4 %. . Th¸i lan,, cã thÓ gi¶m BP ë trÎ em b»ng c¸ch cho trÎ ®i bé tríc khi ®Õn trêng vµ tËp thÓ dôc nhÞp ®iÖu sau giÊc ngñ tra 3 lÇn / 1 tuÇn. . Can thiÖp líp 3-5 t¹i Mü sau 3 n¨m phèi hîp gi¸o viªn, gia ®×nh, häc sinh vµ dÞch vô ¨n uèng t¹i trêng. Cho thÊy : BMI kh«ng thay ®æi, cã sù gi¶m ®¸ng kÓ % NL tõ chÊt bÐo, tæng NL ¨n vµo vµ t¨ng H§TL. KiÕn thøc th¸i ®é vµ hµnh vi còng thay ®æi theo chiÒu híng tèt
6. dù phßng thõa c©n vµ bÐo ph× ChiÕn lîc ®Ò phßng t¨ng c©n tá ra dÔ h¬n, rÎ h¬n vµ hiÖu nghiÖm h¬n ®iÒu trÞ bÐo ph× v×:  BÐo ph× ph¸t triÓn qua thêi gian dµi, mét khi ®· m¾c bÖnh th× rÊt khã ch÷a  C¸c hËu qu¶ søc khoÎ do bÐo ph× tÝch luü trong thêi gian dµi kh«ng thÓ phôc håi hoµn toµn khi gi¶m c©n  ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, kinh phÝ xö lý bÐo ph× vµ c¸c bÖnh kÌm theo lµ qu¸ tèn kÐm.
6. CHIẾN LƯỢC DỰ phßng tcbp -Dự phòng phổ cập: hướng tới toàn thể cộng đồng nhằm kiểm soát tình trạng béo phì -Dự phòng chọn lọc: nhằm giáo dục các nhóm trong cộng đồng có nguy cơ béo phì -Dự phòng có đối tượng đích: hướng tới các đối tượng đã thừa cân hoặc chưa béo nhưng có các dấu hiệu chỉ điểm của thừa mỡ + Đái tháo đường type 2 + Bệnh tim mạch .
ChiÕn lîc chung dù phßng TCBP 1. Nâng cao hoạt động thể lực 2. Cải thiện chất lượng khẩu phần ăn dựa trên thực phẩm sẵn có ở địa phương
- Tăng cường sự hiểu biết của cộng đồng về béo phì và các bệnh mạn tính không lây liên quan đến béo phì - Khuyến khích chế độ ăn hợp lý + Lượng protein không quá 15% tổng số năng lượng + Lượng lipid không quá 20% tổng số năng lượng + Hạn chế bia, rượu. - Ở trẻ em, khuyến khích nuôi con bằng sữa mẹ.
- Khuyến khích hoạt động thể lực và lối sống năng động - Kiểm soát cân nặng. Ở người trưởng thành, duy trì cân nặng ở lề an toàn với BMI = 18,5. - Nên có sự phối hợp liên ngành trong khi thực hiện đường lối quốc gia về dinh dưỡng
TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. WHO (1998), Obesity preventing and managing the global epidemic. Report of a WHO Consultation on Obesity, Geneva, 3-5 June 1997, 25-35, 60-61, 92-93, 107-119, 163-189, 224 – 226. 2. WHO (2000) Obesity preventing and managing the global epidemic. Report of a WHO Consultation on Obesity, WHO report series 894, pp. 174-183, 60-80.