Thông tin và nghiên cứu khoa học

Nội dung text: Thông tin và nghiên cứu khoa học

1. Nghiïn cûáu - Trao àöíi THÖNG TIN VAÂ NGHIÏN CÛÁU KHOA HOÅC Phaåm Thõ Phûúng Thuây Trûúâng Chñnh trõ Tónh Thanh Hoáa Toám tùæt: Trònh baây nöåi dung baãn chêët thöng tin cuãa quaá trònh nghiïn cûáu khoa hoåc. Nïu vai troâ cuãa nguöìn lûåc thöng tin trong hoaåt àöång nghiïn cûáu. Phên tñch möëi quan hïå qua laåi giûäa ngûúâi caán böå thöng tin vúái caán böå nghiïn cûáu trong khöng gian cuãa möi trûúâng hoaåt àöång thöng tin khoa hoåc. Tûâ khoáa: Thöng tin khoa hoåc; nghiïn cûáu khoa hoåc; nguöìn lûåc thöng tin; caán böå thöng tin; caán böå nghiïn cûáu. Information and scientific research Abstract: Analysing the nature of information in the research process. Identifying the role of information resource in supporting research. Analysing the relationship between the information officers and researchers in the scientific information activity environment. Keywords: Scientific information; scientific research; information resources; information officers; researchers. Múã àêìu biïët vïì thïë giúái vaâ quaãn lyá (àiïìu khiïín) thïë giúái Thöng tin laâ phaãn aánh nhêån thûác cuãa con thöng qua sûå hiïíu biïët coá tñnh hïå thöëng caác quy ngûúâi, nhûäng möëi liïn hïå nhên quaã trong thïë luêåt vêån àöång cuãa tûå nhiïn, cuãa xaä höåi vaâ cuãa tû giúái xung quanh. Thöng tin gùæn liïìn vúái caác duy. Quaá trònh nghiïn cûáu vaâ quaá trònh thöng hoaåt àöång cuãa con ngûúâi. Quan hïå giûäa thöng tin coá möëi quan hïå tûúng taác chùåt cheä vúái nhau: tin vúái nghiïn cûáu khoa hoåc laâ chuã àïì thúâi sûå thöng tin laâ nguyïn liïåu àêìu vaâo, thöng qua quaá àûúåc caác nhaâ thöng tin hoåc, khoa hoåc luêån, trònh biïën àöíi lögic vaâ tû duy saáng taåo kïët quaã quaãn lyá KH&CN rêët quan têm. Viïåc giaãi quyïët nghiïn cûáu cuãa caác nhaâ khoa hoåc taåo ra thöng töët möëi quan hïå naây seä laâ tiïìn àïì àïí hoaân thiïån tin múái àûúåc luên chuyïín tuêìn hoaân trong xaä höåi vaâ qua àoá höî trúå coá hiïåu quaã cho caác hoaåt hoaåt àöång thöng tin, goáp phêìn nêng cao chêët àöång àöíi múái (innovation), àùåc biïåt laâ quaá trònh lûúång vaâ hiïåu suêët cuãa hoaåt àöång nghiïn cûáu thuác àêíy viïåc àûa caác kïët quaã nghiïn cûáu vaâo khoa hoåc. Vúái baâi viïët naây, chuáng töi muöën ûáng duång thûåc tiïîn. Trong cöng trònh “Thöng trònh baây khña caånh thöng tin cuãa quaá trònh tin laâ nguyïn liïåu cuãa àöíi múái” caác nhaâ khoa nghiïn cûáu, vai troâ cuãa thöng tin trong hoaåt hoåc CHLB Àûác àaä khùèng àõnh, thöng tin khoa àöång khoa hoåc, möëi quan hïå giûäa ngûúâi caán böå hoåc laâ yïëu töë quan troång haâng àêìu cho hoaåt thöng tin vúái caác nhaâ nghiïn cûáu. àöång saáng taåo khoa hoåc vaâ àöíi múái [5]. 1. Baãn chêët thöng tin cuãa nghiïn cûáu Baãn chêët vïì möëi quan hïå qua laåi giûäa hoaåt khoa hoåc àöång nghiïn cûáu vaâ hoaåt àöång thöng tin khoa Triïët hoåc Maác-Lïnin khùèng àõnh, khoa hoåc hoåc àaä àûúåc nhiïìu nhaâ khoa hoåc súám àïì cêåp laâ möåt trong söë caác hònh thaái chuã yïëu cuãa nhêån trong nhiïìu cöng trònh. Vñ duå, trong cöng trònh thûác xaä höåi coá khaã nùng nhêån thûác àûúåc caác chuyïn khaão nghiïn cûáu vïì lõch sûã khoa hoåc quy luêåt khaách quan cuãa thïë giúái vaâ sûã duång nöíi tiïëng “Khoa hoåc tûâ thúâi Babylon”, D. Price chuáng trong thûåc tiïîn. Nhû vêåy, nghiïn cûáu àaä phên tñch vïì möëi quan hïå giûäa thöng tin vaâ khoa hoåc laâ loaåi hoaåt àöång àùåc biïåt mang tñnh nghiïn cûáu nhû sau: “Quaá trònh thöng tin laâ saáng taåo cuãa con ngûúâi giuáp con ngûúâi nhêån möåt böå phêån khöng thïí taách rúâi cuãa quaá trònh THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2015 19
2. Nghiïn cûáu - Trao àöíi nghiïn cûáu khoa hoåc, thöng tin coá aãnh hûúãng thïí hiïån xu hûúáng phaá vúä trong quaá trònh tiïën trûåc tiïëp àïën hiïåu quaã vaâ chêët lûúång cuãa cöng hoáa cuãa sûå vêåt. Trong möëi quan hïå giûäa nghiïn taác nghiïn cûáu vaâ triïín khai tiïën böå kyä thuêåt vaâ cûáu khoa hoåc vaâ thöng tin khoa hoåc yïëu töë naây vúái baãn chêët laâ quaá trònh thöng tin tri thûác vaâ chñnh laâ sûå biïíu hiïån cuãa sûå phên cöng lao thöng tin khoa hoåc cuãa nhên loaåi seä àûúåc tùng àöång trong khoa hoåc ngaây möåt phaát triïín. Phên trûúãng theo haâm mu”ä [11]. chia lao àöång trong xaä höåi laâ möåt trong nhûäng Möëi quan hïå giûäa nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ phûúng thûác töí chûác hûäu hiïåu nhêët nhùçm tùng thöng tin khoa hoåc töìn taåi trïn moåi cêëp àöå: caá nùng suêët lao àöång. Trong böëi caãnh cuãa nïìn nhên caác nhaâ khoa hoåc, caá nhên nhaâ khoa hoåc kinh tïë tri thûác núi khoa hoåc laâ biïën söë cuãa phaát vúái töí chûác TT-TV, hoùåc trïn bònh diïån giûäa cú triïín thò quy luêåt naây vêîn phaát huy àêìy àuã aãnh quan nghiïn cûáu vúái cú quan TT-TV. Nhûng hûúãng, vaâ vò vêåy, viïåc nêng cao hiïåu quaã cuãa duâ úã bêët cûá bònh diïån naâo thöng tin khoa hoåc hoaåt àöång thöng tin coá vai troâ to lúán àïí phaát luön laâ nguyïn liïåu àêìu vaâo, tiïìn àïì quyïët àõnh triïín khoa hoåc noái chung vaâ nghiïn cûáu khoa sûå thaânh baåi cuãa nghiïn cûáu khoa hoåc. Vò vêåy, hoåc noái riïng. thöng tin khoa hoåc tûâ lêu àaä trúã thaânh möåt böå Àïí hiïíu roä hún cêìn xem xeát hïå giao lûu phêån cêëu thaânh quan troång cuãa toaân böå quaá khoa hoåc. Giao lûu (Communication) àûúåc trònh khaám phaá caác quy luêåt cuãa tûå nhiïn vaâ xaä hiïíu laâ viïåc trao àöíi thöng tin giûäa caác chuã thïí höåi maâ bêët cûá möåt nhaâ nghiïn cûáu chên chñnh thöng qua hïå thöëng dêëu hiïåu chung. Nhaâ thöng naâo cuäng àïìu phaãi nghiïm tuác tiïëp cêån túái àïí tin hoåc nöíi tiïëng Hoa Kyâ B.C. Griffith trong khai thaác vaâ sûã duång chuáng trong cöng viïåc. Tûâ cöng trònh “Giao lûu trong khoa hoåc: Hïå thöëng àêìu nhûäng nùm 70, Töí chûác Vùn hoáa, Giaáo duåc vaâ caác biïën thïí hiïån nay” [4] àaä xaác àõnh, giao vaâ Khoa hoåc cuãa Liïn Hiïåp Quöëc (UNESCO) lûu trong khoa hoåc coá thïí àûúåc hiïíu laâ toaân böå khi xem xeát vêën àïì chiïën lûúåc phaát triïín khoa quaá trònh tûúng taác (trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp) hoåc àaä àûa ra nhûäng chûúng trònh àïí phaát triïín cuãa caán böå khoa hoåc vúái nhau hoùåc vúái caác taâi cöng taác thöng tin, vñ duå: Chñnh saách thöng tin liïåu khoa hoåc (duâ úã bêët cûá hònh thûác naâo) nhùçm quöëc gia - NATIS, Hïå thöëng thöng tin KH&CN muåc àñch caãi thiïån chêët lûúång nghiïn cûáu vaâ toaân cêìu - UNISIST [9]. thöng tin khoa hoåc. Giao lûu khoa hoåc coá thïí Trong lõch sûã khoa hoåc, nhû caác nhaâ khoa àûúåc chia laâm hai loaåi: hònh thûác hoùåc phi hònh hoåc luêån àaä khùèng àõnh, thöng tin khoa hoåc laâ thûác. Giao lûu khoa hoåc hònh thûác vïì thûåc chêët húåp phêìn hûäu cú cuãa quaá trònh nghiïn cûáu. Sûå laâ hoaåt àöång thöng tin khoa hoåc, lêëy hïå thöëng phaát triïín cuãa khoa hoåc àïën nay àaä dêîn àïën ba thöng tin - tû liïåu - thû viïån laâm trung têm. quaá trònh phên chia lúán trong phên chia lao Giao lûu khoa hoåc phi hònh thûác theo truyïìn àöång khoa hoåc. Àêìu tiïn laâ sûå phên chia theo thöngë àûúcå gùnæ vúiá kïnh liïn lacå phi vùn banã àöëi tûúång thaânh caác ngaânh khoa hoåc, maâ theo thöng qua trao àöií hoùcå tiïpë xucá trûcå tiïpë cuaã cacá àoá ta coá caác ngaânh vaâ böå mön khoa hoåc. Sau caná bö å nghiïn cûuá khoa hocå thöng qua cacá höiå àoá, coá sûå phên chia theo phûúng phaáp thaânh nghõ khoa hoc,å cacá buöií seminar chuyïn àï ì v.v caác nhaâ khoa hoåc lyá thuyïët vaâ caác khoa hoåc Vúái viïåc hònh thaânh haå têìng thöng tin trong xaä thûåc nghiïåm. Vaâ sau cuâng, vaâo thïë kyã XIX, höåi, hai quaá trònh giao lûu trïn àêy coá xu hûúáng phên chia theo chûác nùng hoaåt àöång khoa hoåc àûúåc tñch húåp nhêët thïí hoáa. Vaâ àêy chñnh laâ thaânh lônh vûåc nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ thöng nguöìn göëc cú baãn cuãa viïåc cêìn taåo lêåp khöng tin khoa hoåc. Nhû vêåy hoaåt àöång thöng tin khoa gian thöng tin thöëng nhêët trong khoa hoåc. hoåc laâ möåt daång lao àöång khoa hoåc coá töí chûác Khöng ai coá thïí phuã nhêån têìm quan troång cuãa àûúåc xuêët hiïån trong quaá trònh phên chia lao caác thöng tin thu àûúåc tûâ caác kïnh thöng tin phi àöång khoa hoåc. Quaá trònh phên taách nhû trïn hònh thûác àöëi vúái viïåc phaát hiïån vaâ giaãi quyïët 20 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2015
3. Nghiïn cûáu - Trao àöíi caác vêën àïì khoa hoåc, vaâ cuäng chñnh àêy laâ sú cêëp (thöng tin bêåc 1) thöng qua quan saát, nhûäng cú höåi àïí caác cú quan thöng tin múã röång àiïìu tra vaâ thûåc nghiïåm; chûác nùng thöng tin cuãa mònh vaâ caác nhaâ thöng - Thu thêåp, xûã lyá vaâ phên tñch thöng tin thûá tin coá thïm cú höåi húåp taác chùåt cheä vúái caác nhaâ cêëp (thöng tin bêåc 2) tûâ hïå thöëng thöng tin nghiïn cûáu. Trong cöng trònh chuyïn khaão nöíi khoa hoåc; tiïëng “Liïn laåc khoa hoåc vaâ Thöng tin hoåc” [6] caác nhaâ khoa hoåc Liïn Xö, àaä xaác lêåp vïì tñnh - Töíng húåp nhûäng thöng tin chûáa àûång trong thöëng nhêët giûäa nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ thöng bûúác 1 vaâ bûúác 2 thaânh nhûäng kiïën thûác múái vaâ tin khoa hoåc khi cho rùçng: quaá trònh lao àöång àûúåc àûa böí sung vaâo hïå thöëng giao lûu khoa khoa hoåc vïì cú baãn laâ möåt quaá trònh thöng tin hoåc dûúái daång nhûäng thöng tin múái. liïn tuåc vaâ nùng àöång, trong àoá bao göìm ba quaá Nhû vêåy, xeát theo quan àiïím thöng tin hoåc, trònh thaânh phêìn dûúái àêy: quaá trònh nghiïn cûáu khoa hoåc coá thïí àûúåc khaái - Thu thêåp, xûã lyá vaâ phên tñch caác thöng tin quaát theo sú àöì dûúái àêy. Sú àö:ì Nghiïn cûáu khoa hoåc theo quan àiïím Thöng tin hoåc Tûâ sú àöì, dïî daâng nhêån thêëy, quaá trònh vaâ mûác àöå phong phuá cuãa lûúång thöng tin do thaânh phêìn thûá hai vaâ quaá trònh thaânh phêìn thûá coá àûúåc nhûäng söë liïåu múái vaâ nhûäng suy àoaán ba coá quan hïå trûåc tiïëp àïën vêën àïì cuãa hoaåt töíng húåp múái - têët caã nhûäng caái àoá xaác àõnh roä àöång thöng tin. Trong giúái khoa hoåc luêån, àöi neát trònh àöå khoa hoåc cuãa moåi cöng trònh khi laåi coá quan niïåm rùçng, quaá trònh nghiïn nghiïn cûáu khoa hoåc [7, 8]. cûáu khoa hoåc chó thûåc sûå töìn taåi trong giai Baãn chêët thöng tin cuãa quaá trònh nghiïn cûáu àoaån 1. Àaåi diïån vïì khuynh hûúáng naây laâ nhaâ khoa hoåc cuäng àaä àùåt ra nhiïìu thaách thûác àöëi khoa hoåc luêån Ucrain G.M. Dobrov [2, 10]. vúái hïå thöëng khoa hoåc. Tûâ viïåc phaát triïín nhû Song bêët luêån thïë naâo, nghiïn cûáu khoa hoåc coá vuä baäo cuãa khoa hoåc, con ngûúâi ngaây caâng phaãi liïn quan chùåt cheä vúái quaá trònh thöng tin. Vò àöëi mùåt vúái höåi chûáng cuãa cuöåc khuãng hoaãng leä àoá, khoa hoåc àûúåc xem xeát nhû möåt hïå thöëng xaä höåi lúán bao haâm caác quaá trònh thu thöng tin, möi trûúâng thöng tin bõ ö nhiïîm laâm thêåp, xûã lyá, tñch luäy, truyïìn taãi nhùçm taåo ra cho thöng tin vaâ khoa hoåc àang rúi vaâo tònh nhûäng thöng tin khoa hoåc múái. Vïì thûåc chêët, traång baáo àöång. Sûå truâng lùåp trong nghiïn cûáu khoa hoåc laâ hïå thöëng tûå töí chûác maâ viïåc phaát do thiïëu nhûäng thöng tin cêìn thiïët, sûå xuêët hiïån triïín noá bõ chi phöëi búãi caác doâng tin vaâ quaá nhiïìu thöng tin khöng chñnh xaác laâm cho caác trònh thöng tin vò cuäng theo caác nhaâ khoa hoåc, nhaâ nghiïn cûáu gùåp khoá khùn, khoa hoåc rúi vaâo khöëi lûúång vaâ tñnh chêët cuãa thöng tin maâ ngûúâi trò trïå, hiïåu suêët cuãa hoaåt àöång khoa hoåc bõ suy nghiïn cûáu sûã duång, phûúng phaáp phên tñch vaâ giaãm. Nhaâ khoa hoåc ngûúâi Nga V.V. Nalimov, àaánh giaá thöng tin, hònh thûác sûã duång thöng tin trong cöng trònh chuyïn khaão “Lûúång söë Khoa THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2015 21
4. Nghiïn cûáu - Trao àöíi hoåc” súám nhêån ra nhûäng raâo caãn thöng tin trong möåt xaä höåi thöng tin úã tûâng nûúác àaä àùåt ra yïu hoatå àöngå khoa hocå va â nhûngä nhênå xetá xacá àangá cêìu àöëi vúái viïåc khai thaác vaâ sûã duång thöng tin cuaã öng àûúcå tiïpë tucå khùngè àõnh trong Tapå chñ nhû möåt nguöìn lûåc cú baãn vaâ quan troång àïí “Lûúngå sö ë Khoa hocå - Scientometrics” caã phaát triïín quöëc gia. Vúái sûå xuêët hiïån cuãa caác nhûäng nùm gêìn àêy [7, 3]. Nhûäng àiïìu trïn àêy cöng trònh hoåc giaã phûúng Têy thò thïë giúái ngaây àùåt ra nhiïåm vuå cêëp baách, cêìn caãi töí hoaåt àöång nay khöng chó quaãn trõ nhûäng nguöìn lûåc truyïìn thöng tin khoa hoåc àïí khöng gêy aãnh hûúãng thöëng, nguöìn lûåc hûäu hònh maâ coá möåt nguöìn tiïu cûåc maâ phaãi taác àöång tñch cûåc àïën kïët quaã lûåc khaác, nguöìn lûåc vö hònh: àoá laâ nguöìn lûåc nghiïn cûáu. thöng tin hay coân goåi laâ Tin lûåc [5, 6, 8]. Ngaây Nhû vêåy, àïí giûä vûäng möëi liïn hïå chùåt cheä nay, moåi hoaåt àöång trong xaä höåi hiïån àaåi àiïìu giûäa nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ thöng tin khoa phaãi dûåa trïn thöng tin. Trong thúâi àaåi thöng hoåc cêìn phaãi thûåc hiïån cuâng möåt luác nhiïìu biïån tin, lúåi thïë so saánh seä thuöåc vïì quöëc gia naâo coá phaáp, vñ duå nhû: töí chûác, phûúng phaáp laâm nùng lûåc töí chûác khai thaác vúái hiïåu quaã cao nhêët caác nguöìn thöng tin vaâ tri thûác hiïån coá cuãa viïåc, cöng nghïå hoaåt àöång, trònh àöå àöåi nguä caán nhên loaåi. böå, v.v maâ trong àoá biïån phaáp töí chûác laâ quan troång nhêët [2, 9]. Theo khaái niïåm phöí quaát, thöng tin khoa hoåc laâ loaåi thöng tin lögic thu àûúåc trong quaá Liïn quan túái thûåc tïë buâng nöí thöng tin hiïån trònh nhêån thûác, phaãn aánh caác hiïån tûúång vaâ nay vaâ aãnh hûúãng gêy nhiïîu cuãa noá túái caác quaá quy luêåt cuãa tûå nhiïn, xaä höåi vaâ cuãa tû duy, trònh giao tiïëp khoa hoåc thò viïåc cho xuêët baãn àûúåc sûã duång trong thûåc tiïîn xaä höåi [6]. Thöng nhûäng taâi liïåu, nhûäng baâi, thêåm chñ nhûäng cuöën tin khoa hoåc laâ nùng lûúång trñ tuïå cuãa tiïën böå saách ngheâo thöng tin coá leä cuäng cêìn àûúåc cên KH&CN; nguöìn lao àöång saáng taåo cuãa caác nhaâ nhùæc choån loåc kyä lûúäng hún. Quan niïåm àaánh khoa hoåc; nguyïn liïåu cho caác cöng trònh khoa giaá trònh àöå chuyïn mön cuãa caác nhaâ khoa hoåc hoåc; taâi saãn quöëc gia cuãa àêët nûúác. chó àún thuêìn thöng qua söë lûúång trang saách xuêët baãn cêìn àûúåc xoáa boã, mùåt khaác cêìn nêng ÚÃ bònh diïån töí chûác, thöng tin khoa hoåc laâ toaân böå lûúång tri thûác do xaä höåi loaâi ngûúâi tñch cao vai troâ bònh duyïåt caác cöng trònh khoa hoåc luyä àûúåc vïì têët caã caác ngaânh khoa hoåc, àûúåc trûúác khi cho xuêët baãn. ÚÃ àêy yá kiïën cuãa nhaâ ghi laåi dûúái daång taâi liïåu vùn baãn hay taâi liïåu vêåt lyá Herring khi àïì cao vai troâ Töíng luêån maâ söë. Thöng tin khoa hoåc khi hònh thaânh úã daång taác giaã Nguyïîn Hûäu Huâng lûu yá trong cöng tiïìm nùng vaâ àïí trúã thaânh nguöìn lûåc phaãi àûúåc trònh [9] rêët àaáng àûúåc nghiïm tuác xem xeát. töí chûác laåi theo caác hònh thaái thñch húåp. Búãi 2. Thöng tin khoa hoåc- nguöìn lûåc àêìu vaâo vêåy, nguöìn lûåc thöng tin trong xaä höåi àûúåc xaác cuãa hoaåt àöång khoa hoåc àõnh laâ chó phêìn thöng tin tñch cûåc àûúåc kiïím Trong baâi baáo “Hoaåt àöång thöng tin trong soaát, coá giaá trõ vaâ coá thïí àûúåc khai thaác sûã khoa hoåc vaâ quaãn lyá hiïån àaåi” tûâ àêìu nhûäng dungå [2, 5, 8, 9]. Trïn thûcå tiïn,î viïcå xem xetá nùm 70, taác giaã Nguyïîn Hûäu Huâng àaä quan nguönì lûcå thöng tin cênì àûúcå gùnæ vúiá mötå khöng niïåm, thöng tin laâ khaái niïåm khoa hoåc töíng gian cu å thï,í co á thï í nhû lûúngå thöng tin khoa hocå quaát, phaåm truâ cú baãn vaâ laâ nguöìn lûåc àang nöíi co á trong têmì vúiá cuaã mötå quöcë gia, nganh/lônhâ cuãa xaä höåi múái [9]. Thïë giúái àang diïîn ra quaá vûc,å mötå vungâ lanhä thö,í mötå tö í chûcá (nha â trûúng,â trònh tiïën vaâo “xaä höåi thöng tin toaân cêìu”. viïnå nghiïn cûu,á viïnå thiïtë kï,ë liïn hiïpå sanã xuêt).ë Trong böëi caãnh àoá, viïåc hûúáng túái sûå àõnh hònh Trong lônh vûcå khoa hoc,å khaiá niïmå nguönì lûcå 22 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2015
5. Nghiïn cûáu - Trao àöíi thöng tin bao hamâ têtë ca ã cacá dangå nguönì tin khoa mang tin cuãa noá, búãi vêåy khaái niïåm nguöìn lûåc hoc,å cacá bö å sûu têp,å cacá tö í chûcá dû ä liïuå (file), cacá thöng tin bao göìm caã phûúng thûác vaâ cöng cöng cu å tra cûuá taoå àiïuì kiïnå thuênå lúiå cho ngûúiâ nghïå thu nhêåp, xûã lyá phên tñch - töíng húåp, tñch dungâ tin sû ã dungå àûúcå thöng tin phucå vu å viïcå giaiã luyä, baão quaãn vaâ truyïìn tin: Viïåc àûa nguöìn lûåc quyïtë cacá nhiïmå vu å KH&CN hiïnå taiå va â tûúng thöng tin vaâo danh saách caác nhên töë kinh tïë coá lai. Thöng tin khoa hocå co á thuöcå tñnh tuyïtå vúiâ laâ yá nghôa haâng àêìu àoâi hoãi phaãi khöng nguâng tiïtë kiïmå àûúcå lao àöng,å vêtå liïu,å nùng lûúng.å tiïën haânh hiïån àaåi hoaá caác quaá trònh thöng tin. Chùngè han,å trong nhûngä nùm 80 ú ã Belarutxia Laâ loaåi taâi saãn vö hònh, thöng tin vaâ tri thûác mötå àöngì àêuì tû vaoâ hoatå àöngå thöng tin àem laiå khaác vúái caác nguöìn lûåc vêåt chêët truyïìn thöëng úã 10 - 15 àöngì thu nhêp.å nhûäng àùåc àiïím nöíi tröåi, vñ nhû: khöng bõ giúái Viïåc coi khoa hoåc laâ àöång lûåc àïí phaát triïín haån vïì trûä lûúång, trong quaá trònh sûã duång giaá trõ àaä laâm tùng nhu cêìu vïì thöng tin múái, cuäng nhû cuãa thöng tin khöng bõ “hao moân” hoùåc bõ mêët nhûäng thöng tin àaä àûúåc töíng húåp. Baãn chêët ài thêåm chñ coá thïí àûúåc laâm giaâu hún, tûác laâ kinh tïë cuãa viïåc sûã duång nguöìn lûåc thöng tin, thöng tin coá khaã nùng taái sinh, tûå sinh saãn vaâ thïí hiïån úã chöî [2, 8, 9]: khöng bao giúâ caån kiïåt. Kïí tûâ khi nïìn khoa hoåc 1. Thöng tin khoa hocå khöng nhûngä la â nguönì thïë giúái trûúãng thaânh vúái thêím quyïìn laâ “khoa lûcå àï í phatá triïní kinh tï ë quöcë dên ma â conâ co á thïí hoåc lúán” (Theo thêåt ngûä cuãa Derek J. de Solla thay thï ë cacá nguönì lûcå truyïnì thöngë (lao àöng,å Price), lûúång thöng tin cuãa nhên loaåi phaát triïín theo töëc àöå haâm muä. Thöng tin khoa hoåc múái nguyïn liïu,å nùng lûúng,å taiâ chñnh, v.v ) hònh thaânh, luác àêìu coá thïí àûúcå xem nhû súã 2. Viïåc töëi ûu hoaá hoaåt àöång khoa hoåc, caác hûäu taåm thúâi cuãa chñnh caác nhaâ nghiïn cûáu ngaânh doanh nghiïåp khoa hoåc dêîn àïën viïåc hoùåc têåp thïí khoa hoåc song vïì lêu daâi, àoá laâ taâi thay thïë caác nguöìn lûåc vêåt chêët (truyïìn thöëng) saãn chung cuãa nhên loaåi. ÚÃ nûúác ta, trong àiïìu bùçng nguöìn lûåc phi vêåt chêët (thöng tin). Nhûäng kiïån hoaåt àöång nghiïn cûáu hiïån nay chuã yïëu chi phñ cho viïåc hònh thaânh nguöìn lûåc thöng tin nùçm dûúái sûå baão trúå cuãa nhaâ nûúác, thò thöng tin rêët nhoã so vúái nhûäng nguöìn vêåt chêët tiïët kiïåm khoa hoåc khöng thïí töìn taåi dûúái daång haâng hoaá àûúåc do giaãm àûúåc àöå bêët àõnh vaâ lûåa choån caác cuãa riïng ai. Thöng tin khoa hoåc cêìn àûúåc töí hûúáng phaát triïín töët hún cho khoa hoåc, kyä thuêåt chûác baão quaãn, truyïìn baá theo caác kïnh liïn laåc vaâ saãn xuêët. khaác nhau, àûúåc tñch húåp vaâ chuyïín túái ngûúâi 3. Khoa hoåc trúã thaânh àöång lûåc chó theo duâng tin àïí khai thaác vaâ sûã duång. Nhiïìu nhaâ mûác àöå chuyïín hoaá tiïìm nùng tû tûúãng cuãa noá khoa hoåc khi phên tñch yá nghôa haâng àêìu cuãa thaânh thöng tin khoa hoåc nhû möåt nhên töë àêìu nguöìn lûåc thöng tin àaä àùåc biïåt nhêën maånh cêìn vaâo quan troång cuãa tiïìm lûåc kinh tïë. Seä laâ àiïìu khùæc phuåc quan niïåm chêåt heåp vïì thöng tin vö nghôa nïëu noái taác àöång cuãa khoa hoåc àïën KH&CN vaâ phaãi thêëy baãn chêët kinh tïë möåt lônh vûåc naâo àoá maâ úã ngoaâi quaá trònh cuãa thöng tin úã chöî noá thay thïë caác nöî lûåc vêåt thöng tin. Con àûúâng aáp duång bêët kyâ cöng chêët - nùng lûúång, sûác lûåc bùçng caác nöî lûåc trñ trònh triïín khai KH&CN naâo àïìu gùæn liïìn vúái tuïå, tûác laâ nhûäng nöî lûåc thöng tin. quaá trònh thöng tin. Caác nhu cêìu tin àaä naãy Vúái sûå phaát triïín cuãa maång Internet, khöng sinh phaãi àûúåc thoaã maän kõp thúâi, coá hiïåu quaã gian thöng tin cuãa nhên loaåi àûúåc múã röång vaâ vaâ úã mûác àöå töíng húåp. lúán hún rêët nhiïìu. Ngaây caâng coá nhiïìu trang 4. Thöng tin khoa hoåc khöng taách rúâi caác vêåt web àûúåc xêy dûång trïn moåi lônh vûåc àïí àùng THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2015 23
6. Nghiïn cûáu - Trao àöíi taãi vaâ truyïìn thöng tin. Caác baãn tin, caác loaåi thêåm chñ xoáa boã töín thêët naây nïëu nhû caác nhaâ êën phêím, caác cú súã dûä liïåu, caác cuöåc thaão luêån khoa hoåc vaâ caác töí chûác khoa hoåc àûúåc àaãm vaâ tham vêën àûúåc xuêët hiïån trïn maång baão thöng tin àêìy àuã, chñnh xaác vaâ cêåp nhêåt. Internet laâ tiïìn àïì àïí hònh thaânh nguöìn lûåc Möåt trong söë nhûäng nhiïåm vuå chuã yïëu cuãa thöng tin àiïån tûã. thöng tin khoa hoåc laâ nêng cao trònh àöå àaãm Thöng tin chñnh laâ nhûäng hiïíu biïët vïì tûå baão thöng tin cho caác nhaâ khoa hoåc, giuáp caác nhiïn, vïì con ngûúâi vaâ xaä höåi; vïì nhûäng sûå kiïån nhaâ nghiïn cûáu thûúâng xuyïn theo doäi kõp thúâi diïîn ra trong khöng gian, thúâi gian; laâ nhûäng caác thöng tin quan troång àöëi vúái lônh vûåc dûå àoaán, dûå kiïën, kïë hoaåch laâ nhûäng gò maâ nghiïn cûáu hiïån taåi cuäng nhû laâ trong tûúng lai. con ngûúâi cêìn biïët cho hoaåt àöång cuãa mònh. Àïí thûåc hiïån, ngûúâi caán böå thöng tin cêìn biïët Möîi loaåi thöng tin coá nhûäng tñnh chêët riïng. phöëi húåp caác hònh thûác vaâ daång phuåc vuå thöng Thöng tin khoa hoåc àa daång vaâ coá thïí nhòn theo tin àa daång bao göm:ì thu thêåp vaâ trònh baây caác nhiïìu chiïìu khaác nhau, nhû: theo daång nguöìn loaåi söë liïåu, dûä kiïån, tû liïåu khaác nhau, thûåc tin (cöng böë, khöng cöng böë); theo mûác àöå xûã hiïån caác viïåc xûã lyá vaâ bao goái thöng tin, tûâ viïåc lyá (bêåc 1, bêåc 2, bêåc 3); theo daång dûä liïåu (thû laâm chuá giaãi, toám tùæt, giúái thiïåu, bònh luêån túái muåc, tû liïåu, söë liïåu, dûä kiïån, toaân vùn); theo viïåc chuêín bõ caác thû muåc àõnh hûúáng, laâm caác ngaânh tri thûác (tûå nhiïn, xaä höåi, cöng nghïå, töíng luêån chuyïn àïì phuåc vuå cho nhûäng nhiïåm nöng nghiïåp, y tïë, ); theo vêåt mang tin (taâi liïåu, vuå ûáng vúái tûâng giai àoaån nghiïn cûáu. Nhûng àiïån tûã). Thöng tin khoa hoåc coân phaãn aánh trïn thûåc tïë thûúâng xaãy ra trûúâng húåp, caã khi khöng chó kïët quaã nghiïn cûáu maâ coân phaãn aánh möåt thöng tin àaä àûúåc xûã lyá töët vêîn coá thïí dêîn quaá trònh, diïîn biïën thûåc hiïån caác hoaåt àöång àïën nhûäng thiïåt haåi khöng lûúâng trûúác nïëu nhû nghiïn cûáu. thöng tin àêìu vaâo àoá khöng àûúåc lûåa choån kyä, 3. Möëi quan hïå tûúng taác giûäa caán böå àïí loåt thöng tin àaä löîi thúâi, hoùåc sai lïåch, hoùcå nghiïn cûáu vaâ caán böå thöng tin khöng àêìy àuã, phiïën diïån. Nhûäng thiïëu soát naây 3.1. Nhiïåm vu å àaãm baão thöng tin cho xaãy ra búãi vò yïëu keám hoùåc coân coá nhûäng thiïëu nghiïn cûáu soát khöng phaãi trong quaá trònh cung cêëp maâ laâ Thöng tin ngaây nay laâ nguöìn lûåc àêìu vaâo trong quaá trònh giaám saát vaâ kiïím àõnh thöng tin. cuãa moåi quaá trònh hoaåt àöång. Nhiïìu nhaâ nghiïn Nhû vêåy, àïí baão àaãm thöng tin cho nhaâ khoa cûáu àaä khùèng àõnh, trong khoa hoåc chó cêìn töí hoåc, cú quan thöng tin khöng chó “cung cêëp chûác töët thöng tin khoa hoåc, hiïåu suêët vaâ hiïåu thöng tin” maâ phaãi tham gia vaâo “quaãn trõ quaã cuãa khoa hoåc seä àûúåc caãi thiïån àaáng kïí. thöng tin”. Trong böëi caãnh cuãa cuöåc khuãng Rêët khoá àïí xaác àõnh chñnh xaác àûúåc quy mö, àöå hoaãng thöng tin hiïån nay thò möåt caán böå nghiïn lúán cuãa töín thêët kinh tïë naãy sinh tûâ caác hoaåt cûáu àöåc lêåp thûåc tïë khöng thïí theo doäi àûúåc àöång nghiïn cûáu khoa hoåc khöng àûúåc àaãm toaân böå nhûäng biïën àöång cuãa möi trûúâng thöng baão thöng tin àêìy àuã. Coá àiïìu chùæc chùæn rùçng, tin trong lônh vûåc nghiïn cûáu chuyïn sêu duâ mûác àöå töín thêët do khöng àûúåc thöng tin khoa heåp. Àiïìu naây cho thêëy, nhaâ nghiïn cûáu phaãi hoåc seä lúán hún nhiïìu so vúái chi phñ àêìu tû cho dûåa vaâo sûå höî trúå cuãa caã hïå thöëng thöng tin hoaåt àöång thöng tin. Búãi vò chñnh sûå laäng phñ khoa hoåc noái chung vaâ cuãa caán böå thöng tin lao àöång khoa hoåc laâ sûå laäng phñ lao àöång lúán khoa hoåc noái riïng. Ngoaâi vêën àïì khöëi lûúång, nhêët [2, 5]. Thûåc tïë cho thêëy, coá thïí haån chïë, sûå àa daång vïì loaåi hònh thöng tin, sûå phên taán 24 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2015
7. Nghiïn cûáu - Trao àöíi tûâ nhiïìu nguöìn tin khaác nhau, caán böå nghiïn tñnh liïn ngaânh cuäng rêët cêìn thiïët àöëi vúái nhaâ cûáu coân cêìn àïën sûå höî trúå cuãa caán böå thöng tin khoa hoåc. Viïåc àaãm baão thöng tin cho nhaâ khoa vò lyá do haâng raâo ngön ngûä. Àiïìu naây caâng hoåc cêìn àaåt nhiïìu tiïu chuêín, nhû: quan troång khi maâ biïët rùçng, nùm 1875 coá 99% - Mûác àöå cö àoång vïì mùåt nöåi dung; söë lûúång êën phêím khoa hoåc cuãa thïë giúái àûúåc - Mûác àöå xûã lyá phên tñch vaâ töíng húåp; xuêët baãn chó bùçng ba ngön ngûä: Àûác, Phaáp vaâ - Mûác àöå cêåp nhêåt Anh. Nhûng 100 nùm sau, tûác laâ nùm 1975 thò 3.2. Sûå tham gia cuãa caán böå nghiïn cûáu nhûäng êën phêím naây àaä àûúåc in bùçng trïn 50 vaâo quaá trònh thöng tin loaåi ngön ngûä khaác nhau [6, 10]. Khaã nùng àêìu tiïn àïí ngûúâi caán böå nghiïn Ngoaâi nhûäng khoá khùn trúã ngaåi nïu trïn coân cûáu coá thïí laâm cöng taác thöng tin laâ úã chöî caác coá möåt khoá khùn nûäa maâ caán böå nghiïn cûáu cêìn kïët quaã nghiïn cûáu cuãa chñnh hoå phaãi àûúåc phaãi coá sûå höî trúå cuãa caán böå thöng tin múái coá cöng böë vaâ àûúåc giao nöåp. Sinh thúâi, nhaâ baác thïí khùæc phuåc àûúåc. Àoá laâ tònh traång trïn 50% hoåc Faraday àaä tûâng khùèng àõnh, nghiïn cûáu lûúång thöng tin khoa hoåc àûúåc truá êín trong caác chó àûúåc coi laâ hoaân têët nïëu kïët quaã àûúåc cöng loaåi taâi liïåu khöng cöng böë maâ caác nhaâ khoa böë. Tri thûác khoa hoåc chó trúã thaânh thöng tin khoa hoåc khi chuáng àûúåc ghi laåi, maâ úã àêy laâ hoåc rêët khoá tiïëp cêån àûúåc nhû: caác taâi liïåu höåi qua kïnh êën phêím khoa hoåc. Tû tûúãng naây phaãi thaão/höåi nghõ khoa hoåc, kïët quaã nghiïn cûáu, àûúåc quaán triïåt ngay tûâ caác khêu lûåa choån taâi luêån aán vaâ luêån vùn khoa hoåc, saáng chïë, baáo liïåu tham khaão, trñch dêîn khoa hoåc, chuá thñch caáo kyä thuêåt, taâi liïåu nöåi böå [6, 8]. thû muåc, lûåa choån nöåi dung àûa vaâo kïnh thöng Viïåc hònh thaânh caác nguöìn lûåc thöng tin tin, hònh thûác xuêët baãn, hònh thûác lûu truyïìn, àõnh hûúáng theo caác lônh vûåc chuyïn ngaânh vaâ thúâi gian cöng böë . Möåt khaã nùng nûäa nhû nhûäng lônh vûåc liïn ngaânh laâ tiïìn àïì àïí nêng phêìn trïn àêy àaä trònh baây, maâ ngûúâi caán böå cao nùng lûåc cung cêëp cho caán böå nghiïn cûáu nghiïn cûáu cêìn phaãi phaát huy laâ khaã nùng cöång nhûäng thöng tin khoa hoåc khaác nhau, höî trúå taác vúái caán böå thöng tin trong viïåc theo doäi, kiïím àõnh nguöìn tin, khai thaác vaâ àaánh giaá chêët tñch cûåc cho caác nhaâ khoa hoåc thûåc hiïån coá hiïåu lûúång thöng tin trong taâi liïåu. quaã caác cöng viïåc triïín khai nghiïn cûáu nhû: Möëi quan hïå cú baãn nhêët giûäa nghiïn cûáu vaâ - Xaác àõnh vaâ lûåa choån hûúáng nghiïn cûáu; thöng tin khoa hoåc àûúåc thïí hiïån thöng qua nhu - Xêy dûång muåc tiïu nghiïn cûáu cuå thïí; cêìu tin. Ngûúâi caán böå nghiïn cûáu coá thïí cuãng - Xaác àõnh trònh àöå xuêët phaát àiïím cuãa àïì taâi cöë möëi quan hïå naây bùçng caách thûúâng xuyïn nghiïn cûáu (trònh àöå quöëc tïë vaâ kinh nghiïåm); xaác àõnh roä neát nhu cêìu tin cuaã mònh. Coá nhiïìu caán böå nghiïn cûáu rêët thêët voång khi nhêån àûúåc - Hònh thaânh töíng quan vêën àïì nghiïn cûáu; nhûäng thöng tin khöng phuâ húåp vúái yïu cêìu, vaâ - Xaác àõnh phûúng phaáp töëi ûu àïí triïín khai rêët nhiïìu trûúâng húåp nhû vêåy coá nguyïn nhên àïì taâi; laâ do khöng xaác àõnh roä nhu cêìu tin. Àiïím yïëu - Xaác àõnh khaã nùng ûáng duång thûåc tiïîn cuãa hiïån nay coân töìn taåi úã rêët nhiïìu caán böå nghiïn cûáu laâ khöng tûå mònh vaåch ra àûúåc cho àïì taâi kïët quaã nghiïn cûáu nghiïn cûáu möåt kïë hoaåch khai thaác thöng tin coá Kinh nghiïåm cho thêëy, trong nghiïn cûáu, hïå thöëng, taåo àiïìu kiïån xaác àõnh nhu cêìu xuyïn nhaâ khoa hoåc, ngoaâi nhûäng thöng tin chuyïn suöët vïì thöng tin cho àïì taâi, giuáp caán böå thöng ngaânh cêìn àûúåc cung cêëp, nhûäng thöng tin tin thûåc hiïån töët hún nûäa chûác nùng cuãa mònh. thuöåc caác lônh vûåc kïë cêån (thöng tin röång) vaâ coá Thöng thûúâng nhaâ nghiïn cûáu thïí hiïån caác nhu THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2015 25
8. Nghiïn cûáu - Trao àöíi cêìu tin hoùåc laâ chung chung, quaá röång, hoùåc thaânh nguöìn lûåc chó vò khöng àûúåc biïët túái vaâ ngûúåc laåi laâ quaá cuå thïí, tó mó àïën mûác laâm cho vò thïë khöng àûúåc khai thaác, sûã duång. Nhû caán böå thöng tin khoá àõnh võ àûúåc hûúáng thöng vêåy, àïí möëi quan hïå giûäa hoaåt àöång nghiïn tin cêìn phuåc vuå. Muöën caãi thiïån möëi quan hïå cûáu vaâ thöng tin khoa hoåc coá hiïåu quaã hún cêìn giûäa hoaåt àöång thöng tin khoa hoåc vaâ nghiïn phaãi töí chûác húåp lyá caác quaá trònh trong hïå cûáu khoa hoåc thò nhûäng hiïån tûúång nïu trïn thöëng thöng tin khoa hoåc, múã röång sûå tham cuäng cêìn phaãi àûúåc khùæc phuåc. gia cuãa caác caán böå nghiïn cûáu vaâo quaá trònh Cuöëi cuâng phaãi lûu yá rùçng, baãn thên hïå thöng tin khoa hoåc. thöëng thöng tin vaâ giao lûu khoa hoåc khöng Kïët luêån thïí töìn taåi àöåc lêåp, caách biïåt vúái caác hoaåt Trïn con àûúâng phaát triïín vaâ höåi nhêåp àöång nghiïn cûáu. Àiïìu naây coá nghôa, möîi caán quöëc tïë cuãa àêët nûúác hiïån nay, KH&CN àoáng böå nghiïn cûáu muöën àûúåc phuåc vuå töët vïì thöng tin thò baãn thên phaãi coá àoáng goáp vaâo vai troâ quan troång. Chêët lûúång vaâ hiïåu suêët viïåc laâm giaâu nguöìn lûåc thöng tin trong lônh cuãa nghiïn cûáu khoa hoåc bõ chi phöëi nhiïìu vûåc kiïën thûác cuãa mònh. Chia seã tñch cûåc búãi möi trûúâng vaâ trònh àöå töí chûác thöng tin. thöng tin trong giúái khoa hoåc bao giúâ cuäng Viïåc tiïëp tuåc hoaân thiïån caác quaá trònh thöng tiïìm êín nhûäng khaã nùng to lúán vaâ cêìn àûúåc tin, taåo lêåp möåt nguöìn lûåc thöng tin coá chêët coi àoá nhû möåt cú chïë thöng tin cêìn àûúåc nuöi lûúång, caãi thiïån möëi quan hïå qua laåi giûäa cú dûúäng. Viïåc caá nhên caác nhaâ khoa hoåc tûå quan nghiïn cûáu vúái caác töí chûác thöng tin kheáp kñn caác bûúác thöng tin trong giao lûu khoa hoåc thöng qua cöng viïåc cuå thïí cuãa caác khoa hoåc laâm cho möåt phêìn vöën thöng tin thay nhaâ nghiïn cûáu vúái ngûúâi caán böå thöng tin laâ vò àûúåc luên chuyïín xaä höåi laåi chó àûúåc lûu laåi möåt trong nhûäng con àûúâng hûäu hiïåu àïí goáp trong tûâng caá nhên, vaâ nhû vêåy seä coá nhiïìu phêìn vaâo viïåc caãi thiïån hoaåt àöång nghiïn cûáu thöng tin múái coá giaá trõ maäi maäi khöng thïí trúã khoa hoåc hiïån nay. Taâi liïåu tham khaão 1. Bernal. J. (1969). The Social function of vaâ Thöng tin hoåc. Moskva, 1976. (Tiïëng Nga). Science. London, 1969. 7. Nalimov V.V. (1969). Lûúång söë Khoa hoåc. 2. Dobrov G.M. Khoa hoåc: Thöng tin vaâ Quaãn Nghiïn cûáu sûå phaát triïín KH nhû quaá trònh thöng lyá. Moskva, 1986. (Tiïëng Nga). tin. Moskva. (Tiïëng Nga). 3. Gylyarevsky R.S. V.V. The Impact of V.V. 8. Nguyïîn Hûäu Huâng. Baâi giaãng Thöng tin vaâ Nalimov on Information Science.- Scientometrics, Quaãn lyá. H., 2015. 2001, No2. 9. Nguyïîn Hûäu Huâng. Thöng tin: Tûâ Lyá luêån túái 4. Griffith B.C. (1967). Communication in Sci- thûåc tiïîn. H., 2005. ence: present system and its modification. Lon- 10. Nguyïîn Hûäu Huâng. G.M. Dobrov and sci- don. ence of science development in Vietnam. J. Sci- 5. Information as raw for innovation. Berlin, ence of Science, 2009, No 1. 2002. 11. Price. D. Science Since Babylon. New 6. Mikhailov A.I. vaâ cöng sûå. Liïn laåc khoa hoåc York, 1961. (Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 15-7-2015; Ngaây phaãn biïån àaánh giaá: 20-7-2015; Ngaây chêëp nhêån àùng: 18-8-2015). 26 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 5/2015