Tâm lý học xã hội

pdf

90 trang phuongnguyen 80

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Tâm lý học xã hội", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

tam_ly_hoc_xa_hoi.pdf

Nội dung text: Tâm lý học xã hội

TÂM LÝ HỌC XÃ HỘI
Ch ươ ng I TÂM LÝ H C XÃ H I LÀ M T KHOA H C I. ðI T ƯNG VÀ NHI M V C A TÂM LÝ H C XÃ H I 1. Hi n t ưng tâm lý xã h i và tâm lý h c xã h i Khoa h c nào c ũng b t ñ u b ng nh ng s ki n mà ta có th quan sát ñưc. Vì v y khi nghiên c u tâm lý h c xã h i (TLHXH) ta ph i nghiên c u v nh ng hi n t ưng tâm lý xã h i c a m t dân t c. Khi mu n di n t m t nét tâm lý ñ c tr ưng nào ñó c a m t dân t c, ng ưi ta th ưng “nhân cách hóa” dân t c y nh ư mt con ng ưi. Chúng ta nói: Ng ưi ð c kiêu hãnh, ng ưi M thc d ng, ng ưi Nh t nh n n i, ng ưi Nga b c tr c.v.v T t nhiên ñó không ph i là m t cách nói ch t ch v m t khoa h c. B i vì m t dân t c không ph i là m t con ng ưi, m i ng ưi không ph i là m t ñin hình cho tính cách c a dân t c h . Ta dùng ph ươ ng th c nhân cách hoá ñó kh ng ñ nh s quan sát tinh t ñ nh n ra nét ñ c tr ưng có th t trong tính cách c a m t dân t c. Trong cu c s ng xã h i, các thành viên trong nhóm xã h i luôn quan h tác ñng qua l i v i nhau ñ th c hi n nh ng ho t ñ ng chung t o ñiu ki n cho s tn t i và phát tri n c a các nhóm. Trong môi tr ưng xã h i chung ñó, h th ưng có ph n ng tâm lý gi ng nhau, ñáp ng tác ñ ng c a hoàn c nh s ng. Hi n t ưng tâm lý xã h i là s bi u hi n tâm lý th ng nh t c a các thành viên trong m t nhóm xã h i nào ñó tr ưc nh ng tác ñ ng c a hoàn c nh s ng. Nó ñnh h ưng, ñiu khi n, ñiu ch nh s ho t ñ ng cùng nhau c a các thành viên trong nhóm xã h i. Nh ng hi n t ưng tâm lý xã h i lúc ñ u ch bi u hi n m t vài ng ưi, nh ưng qua m i quan h tác ñ ng qua l i gi a các thành viên trong ho t ñ ng cùng nhau, nên t tâm tr ng cá nhân s d n d n lây lan thành tâm tr ng chung c nhóm. Ch ng h n nh ư các em h c sinh l p 12 bi u hi n lo l ng ñ i v i k ỳ thi t t nghi p và l a ch n ngành ngh trong t ươ ng lai, h n hán làm bà con nông dân lo m t mùa Trong cu c s ng xã h i th ưng n y sinh và t n t i nhi u lo i hi n t ưng tâm lý xã h i khác nhau nh ư: Tình th ươ ng yêu c a m i ng ưi ñ i v i nh ng ng ưi nghèo khó, tàn t t không n ơi n ươ ng t a, lòng tin c a qu n chúng ñ i v i s lãnh ño c a ðng trong s nghi p xây d ng xã h i m i. Các hi n t ưng tâm lý xã h i luôn v n ñng theo quy lu t tâm lý chung c a m i nhóm xã h i nh t ñ nh trong m t giai ñon l ch s nào ñó. Tâm lý xã h i n y sinh do s ho t ñ ng và lao ñng c a con ng ưi có tính ch t xã h i. Trong ñ i s ng con ng ưi ph i quan h và h p tác v i nhau m i s ng và ho t ñ ng ñưc. Quan h y là quan h con ng ưi, là quan h tâm lý, là nh h ưng tâm lý qua l i v i nhau, t ñó n y sinh tâm lý chung c a nhóm ng ưi. S n y sinh và t n t i các hi n t ưng tâm lý xã h i tr thành ngu n gc ñ ng l c thúc ñ y s ra ñ i c a m t chuyên ngành khoa h c tâm lý m i - ðó là Tâm lí h c xã h i.
TLHXH là m t khoa h c nghiên c u nh ng v n ñ n m trong b n ch t c a các hi n t ưng tâm lý xã h i. 2. ði t ưng, nhi m v c a TLHXH 2.1. ði t ưng c a tâm lý h c xã h i Mu n xác ñ nh ñ i t ưng c a m t khoa h c c n xem xét khách th mà nó nghiên c u ñ v ch ra b n ch t c a khách th y. V n ñ này t ưng nh ư ñơ n gi n, song vi c xác ñ nh ñ i t ưng nghiên c u là m t v n ñ ph c t p và khó kh ăn nh t. ñó luôn t n t i nh ng quan ñim khác nhau gi a các nhà tâm lý h c và các tr ưng phái tâm lý h c. Có quan ñim cho r ng ñ i t ưng nghiên c u c a TLHXH là nghiên c u các hi n t ưng tâm lý xã h i ñưc hình thành và phát tri n trong các nhóm xã h i. Tuy nhiên các hi n t ưng tâm lý xã h i hình thành và phát tri n nhi u lo i, nhi u dng. TLHXH nghiên c u nh ng hi n t ưng tâm lý xã h i chung nh t, có tác d ng ñiu ch nh hành vi c a toàn b các cá nhân tham gia ho t ñ ng tích c c vì m c ñích ho t ñ ng c a nhóm xã h i. Quan ñim khác l i cho r ng ñ i t ưng nghiên c u c a TLHXH là nghiên cu nh ng hi n t ưng tâm lý c a kh i ng ưi ñông ñ o, c a t p th , c a c ng ñng Xét v ngu n g c thì t t c các hi n t ưng tâm lý ñu có tính ch t xã h i, mà tâm lý c a cá nhân là hi n t ưng do xã h i quy ñ nh. Th c t cho th y không có cá nhân thì không có nhóm, t p th và ng ưc l i không có cá nhân nào l i s ng bên ngoài nhóm t p th . Trong ho t ñ ng và giao ti p tâm lý cá nhân nh h ưng ti tâm lý c a nhóm, t p th và ng ưc l i tâm lý c a nhóm, t p th l i nh h ưng ti tâm lý c a cá nhân. Nhà th ơ T H u có vi t: “M t ng ưi ñâu ph i nhân gian. S ng ch ăng ch ñ m l a tàn mà thôi” Tóm l i: TLHXH nghiên c u nh ng nét ñc tr ưng trong tâm lý c a các nhóm xã h i, các quy lu t hình thành và phát tri n các hi n t ưng tâm lý xã h i nh ư: nhu c u và l i ích c a t p th , tình c m c a c ng ñ ng, ý chí qu n chúng, tâm tr ng xã h i, tính cách dân t c, b u không khí tâm lý trong các nhóm xã h i. 2.2. Nhi m v c a TLHXH 2.2.1. Nhi m v nghiên c u lý lu n H th ng hóa các v n ñ lý lu n, xác ñ nh các khái ni m, các ph m trù c ơ bn ñ ti n t i xây d ng cu n sách giáo khoa hoàn ch nh v Tâm lý h c xã h i Nghiên c u các quy lu t hình thành các hi n t ưng tâm lý xã h i. K th a các thành t u nghiên c u c a tâm lý h c n ưc ngoài và trên c ơ s nghiên c u th c ti n n ưc ta xây d ng m t h th ng các ph ươ ng pháp nghiên c u riêng cho tâm lý h c xã h i. 2.2.2. Nhi m v nghiên c u ng d ng Nghiên c u tâm lý dân t c và bi n ñ i c a nó trong t ng giai ñon l ch s .
Nghiên c u các khía c nh c a công tác qu n lý xã h i: T công tác t ch c cán b ñ n ñưng l i, ch tr ươ ng chính sách, h th ng pháp lu t ñ n nh ng y u t tâm lý ñ c tr ưng c a ng ưi qu n lý lãnh ño. Nghiên c u tâm lý trong l ĩnh v c s n xu t, kinh doanh. Các khía c nh tâm lý trong quan h gi a cung và c u, gi a ng ưi bán và ng ưi mua, v n ñ nâng cao năng su t lao ñ ng, c i ti n m u mã hàng hóa Nghiên c u các v n ñ t i ph m, các t n n xã h i, v n ñ ô nhi m môi tr ưng Qua ñó xác ñ nh ñâu là nguyên nhân thu c v cá nhân, ñâu là nguyên nhân thu c v phía qu n lý xã h i (tr ưc h t và ch y u là các nguyên nhân tâm lý) ñ ñưa ra h ưng gi i quy t thích h p. Ngoài ra, v n ñ gia ñình hi n nay ñưc toàn th gi i quan tâm, các khía cnh tâm lý trong b u không khí tâm lý gia ñình, truy n th ng, n p s ng v ăn hóa trong gia ñình ñang là nh ng th c ti n ñòi h i tâm lý h c xã h i nghiên c u. 3. M i quan h gi a tâm lý h c xã h i và h t ư tưng xã h i Tâm lý h c xã h i và h t ư t ưng xã h i là hai hình thái c a ý th c xã h i nên gi a chúng có cái chung và có cái riêng. TLHXH và h t ư t ưng xã h i ñ u ph n ánh th c t i xã h i. Nh ưng h t ư t ưng xã h i ñưc hình thành m t cách t giác do m t nhóm ng ưi (các nhà t ư t ưng) trong xã h i xây d ng nên. Nó mang tính giai c p rõ r t và luôn thay ñi theo t ng hình thái kinh t xã h i. Còn hi n tưng tâm lý xã h i ñưc hình thành b ng con ñưng t phát ho c t giác trong cu c s ng xã h i. Nó v a mang tính giai c p v a mang y u t không có tính giai cp. Nó v a mang tính c ơ ñng linh ho t nh ưng v a mang tính b o th trì tr . Gi a tâm lý h c xã h i và h t ư t ưng xã h i có m i quan h tác ñ ng qua l i v i nhau, TLHXH có nh h ưng tr c ti p ho c gián ti p ñn s hình thành phát tri n ca h t ư t ưng xã h i. ð ng th i, nó là ph ươ ng ti n bi u hi n c a nhau trong ho t ñng xã h i. Vì v y, khi nghiên c u hi n t ưng tâm lý xã h i thì ph i tính ñ n nh hưng c a h t ư t ưng ñang th ng tr trong xã h i ñươ ng th i và nh h ưng c a nó ñi v i trí tu , tình c m và ý chí c a qu n chúng. II. S Ơ L ƯC L CH S HÌNH THÀNH TÂM LÝ H C XÃ H I Lch s c a TLHXH liên h ch t ch v i l ch s c a Tâm lý h c và Tri t hc, nó có th chia làm 3 th i k ỳ: 1. Th i k ỳ tích l ũy tri th c TLHXH trong l ĩnh v c tri t h c (Th k V tcn ñn gi a th k XIX) Khi nói v quan ñim c a các nhà tri t h c Hy l p c ñ i có nh h ưng t i s ra ñ i c a Tâm lý h c xã h i, chúng ta chú ý nhi u h ơn ñn quan ñim v xã hi và con ng ưi c a Platon và Aristote. - Platon (427 - 374 tcn) trong các lu n thuy t v ñ o ñ c xã h i và trong phác th o v m t xã h i lý t ưng ñã r t chú ý ñ n các quan h liên nhân cách. Ông cũng ch ra s nh h ưng c a các cá nhân ñ n s n ñ nh c a nhà n ưc. Trong các
tác ph m c a mình, Platon ñã quan tâm ñn các ki u lo i nhân cách xã h i. Theo ông, trong xã h i có ba ki u nhân cách c ơ b n: * Nh ng ng ưi luôn c g ng làm v a lòng ng ưi khác (ng ưi h ưng t i xúc cm). * Nh ng ng ưi say s ưa theo ñui quy n l c và s n i danh (ng ưi h ưng ñ n quy n l c). * Nh ng ng ưi luôn có khát khao hi u bi t (ng ưi h ưng ñ n tri th c). Ba ki u nhân cách trên ph n ánh ba y u t tâm lý c a con ng ưi: tình c m, ý chí và trí tu . - Aristote ( 354 - 322 tcn) là m t ng ưi m ñưng v ĩ ñ i c a khoa h c xã hi, ông ñánh giá cao y u t tình c m. Theo ông có ba ñ ng l c c a s liên k t con ng ưi: tình b n, s thích và ñng nh t. Trong ñó tình b n là ñng c ơ c a ña s các nhóm xã h i. Aristote ñánh giá cao vai trò c a các nhóm xã h i ñ i v i con ng ưi. Ông cho r ng, con ng ưi c n ph i s ng trong các nhóm xã h i nh ư gia ñình và nhà nưc. Nhóm xã h i c ơ b n nh t ñ i v i con ng ưi là gia ñình. Quan ñim này c a ông v n còn r t phù h p v i xã h i hi n ñ i ngày nay. Có th nói, m c dù các quan ñim c a các nhà tri t h c Hy L p còn khá xa vi các tri th c c a Tâm lý h c xã h i hi n ñ i, nh ưng các t ư t ưng này có nh hưng không nh ñ n các t ư t ưng nói chung và Tâm lý h c xã h i nói riêng châu Âu sau này - Cùng th i k ỳ này có Héraclite, ông cho r ng có th phân chia con ng ưi thành hai lo i: * Lo i ng ưi bi t hành ñng trên c ơ s c a ngôn ng và trí tu , bi t ñiu khi n nh ng nhu c u, ưc mu n b n thân. * Lo i ng ưi ph thu c vào các nhu c u ñòi h i c a b n thân. Theo ông lo i này ch ng khác m y so v i các sinh v t khác. - Sau này có Rutxô, Hêghen nh ng t ư t ưng TLHXH có c trong tri t hc duy tâm l n tri t h c duy v t Chúng không tách r i nh ng hi n t ưng tâm lý cơ b n nh t. Vì th ñ phân bi t ñâu là khía c nh TLHXH thu n túy là ñiu khó kh ăn trong th i k ỳ này. 2. Th i k ỳ tâm lý h c mô t (Gi a th k XIX ñ n ñ u th k XX ). Vào th k XIX có s phân chia các hi n t ưng tâm lý xã h i: nhóm, t p th , ñám ñông, s b t ch ưc, s ám th ng ưi ta b t ñ u tìm ki m ph ươ ng th c và cách ti p c n cho vi c nghiên c u chúng. Tuy nhiên ch d ng l i m c ñ so sánh nh ng y u t , nh ng s ki n khác nhau mà thôi. Do v y mà tâm lý h c xã hi giai ñon này g i là TLH mô t Năm 1859 Steintal và Lacharute ñã xu t b n t p chí “TLH dân t c và ngôn ng h c” b ng ti ng ð c. Các ông là nh ng ng ưi sáng l p ra TLH dân t c. W. Wundt (1832 - 1920) ng ưi ñưc xem là sáng l p ra tâm lý h c hi n ñi. N ăm 1879, ông thành l p phòng th c nghi m tâm lý h c ñ u tiên t i Lai xích (ðc). ðây là s ki n h t s c quan tr ng và có ý ngh ĩa ñ i v i khoa h c tâm lý.
Vi s ki n này, tâm lý h c không ch là m t khoa h c nghiên c u c ơ b n mà còn là m t khoa h c th c nghi m. N ăm 1900 Wundt ñã xu t b n t p ñ u tiên trong b 10 t p v “TLH dân t c”, trong ñó ông s d ng nh ng ph ươ ng pháp nghiên c u sn ph m v ăn hóa nh ư: ngôn ng , ngh thu t, th n tho i, phong t c, Theo ông, tâm lý h c xã h i là m t phân ngành c n thi t c a tâm lý h c. Ông cho r ng, không th nghiên c u con ng ưi nh ư m t cá nhân ñơn l , bi t l p, mà c n ph i nghiên c u con ng ưi trong nh ng m i quan h c a con ng ưi. Các ông chung m t ñim là TLH ñng ch m t i các hi n t ưng ñ c bi t b t r trong ý th c dân t c ch không ph i trong ý th c cá nhân. ð u th k XX các thuy t hành vi, phân tâm ra ñi, song chúng ch d ng l i m c ñ mô t . 3. Th i k ỳ TLHXH v i t ư cách là khoa h c th c nghi m (ðu TK XX ñn nay) Sau chi n tranh th gi i l n th nh t, c ươ ng l ĩnh do Mit ñưa ra châu Âu và Olpooc ñư a ra M yêu c u ph i bi n TLHXH thành m t khoa h c th c nghi m ñã nhanh chóng ñưc tán th ưng và phát tri n M . Trong giai ñon này TLHXH d a trên t ư t ưng c a các thuy t TLH hành vi, TLH c u trúc, TLH phân tâm. ð c bi t là thuy t hành vi nó phù h p v i vi c xây dng m t ngành th c nghi m. Nhóm nh là ñi t ưng nghiên c u ch y u. TLHXH tr thành m t khoa h c ñ c l p ñưc ñánh d u b ng s ki n cu n sách giáo khoa ñu tiên v tâm lý h c xã h i ñưc xu t b n vào n ăm 1908. ðó là cu n Tâm lý h c xã h i c a tác gi Edward A. Ross. Cu n sách c a ông d a trên cơ s k t h p hai khoa h c: tâm lý h c và xã h i h c. N i dung chính ñưc ñ c p trong cu n sách này s b t ch ưc ñưc hình thành, phát tri n và th c hi n nh ư th nào. Ông ñã s d ng hi n t ưng b t ch ưc ñ gi i thích s thay ñ i t ư t ưng, thói quen và quan ñim gi a các thành viên trong các nhóm xã h i. Mt s ki n quan tr ng n a góp ph n làm cho TLHXH tr thành m t khoa hc ñ c l p, ñó là s ra ñ i cu n sách có tên Nh p môn tâm lý h c xã h i c a Mc Daugal. Trong cu n sách này Mc Daugal ñã lý gi i s gi ng nhau v hành vi gi a cá nhân trong nhóm xã h i thông qua s b t ch ưc. Vi hai cu n sách giáo khoa ñ u tiên ñã ñánh d u m t d u son quan tr ng trong l ch s phát tri n tâm lý h c xã h i, ngành khoa h c này tr thành m t khoa hc ñ c l p. T ñó ñ n nay TLHXH ñã ñi ñưc m t chng ñưng g n m t th k . Ngày nay, v i s phát tri n m nh m c a n n kinh t ñã bu c các nhà TLHXH ph i ñ i m t v i nh ng v n ñ kinh t xã h i nóng b ng. Nó kích thích nh ng nghiên c u ng d ng nh m gi i quy t nh ng v n ñ c th n y sinh trong th c ti n mà tr ưc ñây TLHXH ch ưa làm ñưc. n ưc ta, TLHXH là m t ngành còn r t non tr , song trong th i gian g n ñây, ngành khoa h c này ñã có nh ng bưc phát tri n quan tr ng. Vai trò c a Tâm lý h c xã h i trong ñ i s ng xã h i ngày càng ñưc kh ng ñ nh.
III. CÁC PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C U TLHXH 1. Các nguyên t c 1.1. Ph i ñ m b o tính khách quan trong vi c nghiên c u các hi n tưng tâm lý xã h i. Nó ñòi h i ph i xem xét nh ng hi n t ưng tâm lý v n có trong hi n th c v i ñ y ñ m i thành ph n, quan h và các du hi u bi u hi n c a chúng. Vì th ng ưi nghiên c u ph i có ý th c trách nhi m nghiêm túc, không ñưc tùy ti n nhào n n, thêm b t t ư li u theo ý ch quan c a mình, ph i bi t s dng các ph ươ ng pháp nghiên c u m t cách khoa h c. 1.2. Ph i nghiên c u hi n tưng trong các m i liên h và quan h c a chúng. Vì t t c m i hi n t ưng trong t nhiên, trong xã h i và trong tâm lý con ng ưi ñ u có liên quan và tác ñng qua l i l n nhau. V i nguyên t c này ng ưi nghiên c u s rút ra ñưc các quan h ph thu c nhân qu và các quy lu t nh hưng l n nhau gi a các thành ph n trong c u trúc tâm lý xã h i. 1.3. Ph i nghiên c u hi n t ưng trong s phát tri n c a chúng. Hi n tưng tâm lý xã h i không t n t i c ñ nh mà nó th ưng xuyên bi n ñ i v ch t. Nghiên c u hi n t ưng tâm lý xã h i trong quá trình v n ñ ng c a nó s làm phong phú thêm ngu n tài li u, t ăng thêm tính khách quan c a các c li u giúp ta ñi vào b n ch t c a hi n t ưng và có th phát hi n ra nh ng quy lu t c a chúng. 1.4. Ph i nghiên c u hi n t ưng trong m t ch nh th tr n v n. Mi s vt hi n t ưng ñ u có m t c u trúc nh t ñ nh ph i nghiên c u t ng thành ph n riêng r c a hi n t ưng ñ ng th i nghiên c u m i quan h tác ñ ng qua l i c a chúng trong c u trúc tr n v n. 2. Các ph ươ ng pháp nghiên c u 2.1. Phươ ng pháp quan sát ðây là ph ươ ng pháp mà ng ưi nghiên c u s d ng các giác quan, ch y u là th giác, thính giác ñ nh n bi t s v t hi n t ưng. ði t ưng quan sát có th g m các d ng bi u hi n sau: - Th hi n qua ngôn ng : c ưng ñ , t c ñ , m c ñ di n cm, ñ c ñim ngôn t , ng pháp, cách phát âm - Th hi n qua phi ngôn ng : nét m t, hành ñng, c ch di chuy n, tr ng thái ñng im c a con ng ưi, kho ng cách gi a ng ưi này v i ng ưi khác, ph ươ ng hưng v n ñ ng, s va ch m * Ưu ñim: Giúp ng ưi nghiên c u n m b t k p th i nh ng thông tin, s ki n n y sinh trong m t th i gian ng n. * Nh ưc ñim: Ph ươ ng pháp này làm cho ng ưi nghiên c u d b nh m l n s ki n, m t nhi u th i gian, ñôi khi b ñ ng ph i ch ñ i ñ i t ưng có nh ng hành vi phù h p v i m c ñích nghiên c u. B ng ph ươ ng pháp quan sát ta m i ch th y ñưc nh ng bi u hi n bên ngoài c a ñ i t ưng và d b nh h ưng thái ñ ch quan c a nhà nghiên c u. 2.2. Ph ươ ng pháp ñiu tra
Dùng ñ n m b t nh ng ph n ng tâm lý c a m t nhóm ng ưi nào ñó ñi vi nh ng hi n t ưng xã h i ñã ho c ñang x y ra nh m phát hi n nh ng ñ c ñim tâm lý c a h . Ph ươ ng pháp này ñưc th c hi n theo m t h th ng câu h i ñ t ra cho các thành viên nhóm ñiu tra tr l i. Có các lo i câu h i nh ư: + Câu h i ñóng: là các câu h i ñư a ra các ph ươ ng án tr l i, ñòi h i khách th nghiên c u ph i ch n m t hay m t s trong các ph ươ ng án tr l i ñó. Câu h i ñóng có 2 lo i: câu h i ñóng phân ñôi và câu h i ñóng có nhi u ph ươ ng án tr l i. Câu h i ñóng phân ñôi là câu h i có 2 ph ươ ng án tr l i ñ i l p nhau, khách th có th ch n m t trong hai ph ươ ng án tr l i. (Ví d : các ph ươ ng án tr l i “có hay không”, “ ñng ý ho c không ñ ng ý”). Câu h i ñóng có nhi u ph ươ ng án tr li có th theo các thang ñ ñánh giá. (Ví d : T t, khá, trung bình, kém, khó tr l i ) + Câu h i m : là d ng câu h i không ñưa ra các ph ươ ng án tr l i. Theo yêu c u c a câu h i, khách th tr l i m t cách t ươ ng ñi t do theo quan ñim ca mình v v n ñ ñưc h i. * Ưu ñim: Nghiên c u trên ña bàn r ng, có th thu th p ý ki n c a nhi u ng ưi trong m t th i gian ng n. * Nh ưc ñim: Tài li u thu ñưc thiên v s l ưng và vi c tr l i câu h i là ý ki n riêng c a t ng ng ưi nên nó ch ưa ph n ánh ñ y ñ tâm lý chung c a nhóm. Mt khác, câu tr l i còn ph thu c vào trình ñ nh n th c, n i dung câu h i, tâm tr ng c a h lúc tr l i nên ñ tin c y có s sai l ch ñáng k . 2.3. Ph ươ ng pháp ph ng v n Là ph ươ ng pháp trò chuy n trao ñ i, h i ñáp nh m n m b t ý ki n m t s ng ưi hay m t vài v n ñ xã h i nào ñy. Ph ươ ng pháp này di n ra d ưi hình th c t do ho c so n s n. ð t o ra ñưc b u không khí ñ m m, tho i mái gi a ng ưi h i và ng ưi ñưc h i, c n chú ý m t s yêu c u sau: Các câu h i ñưa ra ph i rõ ràng, d hi u, tránh ñư a câu h i quá tr c ti p ho c quá chung chung. Câu h i ph i phù h p v i trình ñ h c v n, ñiu ki n s ng, v ăn hóa c a ng ưi ñưc h i. C n tránh các câu hi v nh ng v n ñ t nh liên quan ñn ng ưi ñưc h i (nh ư chuy n riêng t ư, vi c ki m ti n ) * Ưu ñim: Do g p tr c ti p nên ta có th v a ñưc nghe, v a nhìn th y ñiu b , c m xúc c a ng ưi tr l i. * Nh ưc ñim: M t nhi u th i gian, thông tin thu ñưc ít 2.4. Ph ươ ng pháp th c nghi m Th c nghi m là ph ươ ng pháp t o ra các tình hu ng c n thi t tác ñng vào ñi t ưng m t cách ch ñ ng trong nh ng ñiu ki n ñã ñưc kh ng ch ñ tìm hi u di n bi n tâm lý c a ñ i t ưng. Th c nghi m có th ñưc ti n hành d ưi hai hình th c: Th c nghi m trong t nhiên và th c nghi m trong phòng thí nghi m.
* Ưu ñim: Có tính khách quan cao vì m i chu n m c, quy trình ñu ñưc xác ñnh ñưc ñ m b o tính khoa h c. * Nh ưc ñim: ðó là th c nghi m v i con ng ưi nên ph c t p, không d s dng khi ch ưa có c ơ s lý lu n v hi u qu th c nghi m ch t ch rõ ràng. H ơn n a hi n t ưng tâm lý xã h i có tính l ch s xã h i nên thí nghi m ñ ti n hành h u nh ư không l p l i ñưc ñ c ng c ñ tin c y. 2.5. Ph ươ ng pháp t o tình hu ng ñ th thách Ph ươ ng pháp này th c ch t là ñư a con ng ưi vào các quan h công vi c, quan h xã h i có th c ñ h th c hi n nh ng nhi m v ñưc giao trong hoàn c nh nh t ñnh. Trong quá trình ho t ñ ng, h s b c l các ph m ch t ñ o ñ c, trí tu , năng l c m t cách chân th c, nh ñó ng ưi qu n lý d ñoán và ñánh giá t ươ ng ñi chính xác v nhân viên c a mình. T ñó phân công lao ñ ng m t cách h p lý nh m kh ơi d y ti m n ăng c a nh ng ng ưi lao ñ ng d ưi quy n. Tình hu ng th thách có th là tình hu ng th c, áp d ng ph ươ ng pháp này trong tuy n ch n và ti p nh n nhân viên tr ưc ñây và hi n nay Nhà n ưc có ch ñ t p s . Th c ch t th i gian t p s là nh m m c ñích ñưa ng ưi lao ñng vào công vi c ñ th thách. Trong th i gian th thách, ng ưi lao ñ ng th hi n n ăng lc, ph m ch t trí tu trong công vi c ñúng v i trình ñ nh n th c, chuyên môn, ngh nghi p c a mình. Vi c t o tình hu ng ñ th thách là m t ph ươ ng pháp nghiên c u r t quan tr ng trong qu n lý nhóm xã h i, ñ c bi t ñ i v i nh ng nhân viên m i. Tuy nhiên, khi th c hi n ph ươ ng pháp này c n ki m tra chu ñáo ñ ñánh giá ñúng nh ng n ăng l c và ph m ch t mà công vi c c n. * Ưu ñim: T ch c nhanh chóng, sâu s c và ưc lưng chính xác nh ng ph n ng c a ng ưi ñưc th c hi n, nó có tính khách quan cao. * Nh ưc ñim: Ph ươ ng pháp này khá ph c t p vì ph i n m ñưc di n bi n tâm lý c a ñ i ph ươ ng, hoàn c nh s ng c a h và nh t là ph i t o tình hu ng sao cho h p lý. Trên ñây là m t s ph ươ ng pháp nghiên c u c ơ b n, m i ph ươ ng pháp nghiên c u khoa h c ñ u có m t m nh, m t y u. Mu n nghiên c u b t c m t v n ñ nào c a tâm lý xã h i ph i có s k t h p các ph ươ ng pháp, trong ñó s có ph ươ ng pháp ñóng vai trò ch ñ o, các ph ươ ng pháp khác ñóng vai trò h tr . CÂU H I ÔN T P 1. Th nào là hi n t ưng tâm lý xã h i? Anh (ch ) hãy nêu m t s hi n t ưng tâm lý xã h i ñang di n ra trong xã h i hi n nay. 2. Nêu m t s n i dung c ơ b n c a các th i k ỳ hình thành tâm lý h c xã h i. 3. Nguyên t c nghiên c u tâm lý h c xã h i? Phân tích ưu ñim và nh ưc ñim ca t ng ph ươ ng pháp nghiên c u.
4. Nêu m t s ví d th hi n s v n d ng ph ươ ng pháp t o tình hu ng ñ th thách trong nghiên c u tâm lý xã h i. Ch ươ ng II CÁC HI N T ƯNG TÂM LÝ XÃ H I VÀ QUY LU T HÌNH THÀNH I. CÁC HI N T ƯNG TÂM LÝ XÃ H I 1. B u không khí tâm lý xã h i 1.1. Khái ni m Là toàn b các tr ng thái tâm lý t ươ ng ñi n ñ nh ñ c tr ưng cho m t t p th , nó nh h ưng r t m nh ñ n các quan h tâm lý và hi u qu ho t ñ ng c a t p th ñó. Bu không khí tâm lý (BKKTL) là nói t i không gian trong ñó trong ñó ch a ñ ng tâm lý chung c a t p th . B u không khí tâm lý g m ba m t sau: Mt tâm lý: ñó là hi n t ưng tinh th n c a con ng ưi ñưc th hi n trong ho t ñ ng và giao ti p (nh ư nh n th c, tình c m, ý chí ) Mt xã h i: b u không khí tâm lý ch ñưc xu t hi n qua m i quan h gi a các thành viên trong nhóm xã h i. Mt tâm lý xã h i: BKKTL nói lên tr ng thái tâm lý chung c a các thành viên trong nhóm nh ư tr ng thái vui v , ph n kh i l c quan, ph n n , c ăng th ng Có nhi u lo i b u không khí tâm lý xã h i, thông th ưng b u không khí tâm lý mang nh ng ñ c tr ưng c ơ b n c a nhóm xã h i. VD: B u không khí l h i c a c n ưc ngày 30/4, b u không khí c n ưc ñi bu c Qu c h i, b u không khí h c t p các tr ưng h c trong nh ng ngày thi cu i n ăm Bu không khí tâm lý có vai trò r t quan tr ng ñ i v i ñ i s ng xã h i. Nó có tác d ng quy ñ nh toàn b cu c s ng, hành vi, quan h xã h i c a m i ng ưi
trong nhóm, nó góp ph n quy ñnh s n y sinh tính tích c c th c hi n nh ng nhi m v c a t ng thành viên trong nhóm xã h i. Nó nh h ưng r t l n ñ n t ư tưng tình c m và hành vi c a m i con ng ưi trong nhóm xã h i ñó, nó ñ c bi t quan tr ng ñ i v i nh ng ng ưi làm vi c trong các l ĩnh v c ñòi h i s sáng t o và ngh thu t. T nh ng k t qu nghiên c u ta th y r ng: hi u qu c a công vi c trong t p th , nhân cách c a ng ưi qu n lý lãnh ño và b u không khí tâm lý c a nhóm luôn luôn có m i quan h ch t ch v i nhau. Nu ta s ng trong m t b u không khí lành m nh thân ái trong t p th s t o ra tâm tr ng ph n kh i vui v m i thành viên, làm t ăng thêm tính tích c c c a h trong công vi c th c hi n các nhi m v ñưc giao. Ng ưc l i, n u s ng trong b u không khí m ñ m, m t t do, dân ch , m i ng ưi l nh nh t v i nhau, c ăng th ng, xung ñt s d n t i r i lo n nh p ñ t c ñ lao ñ ng làm cho s n ph m kém giá tr v ch t l ưng, không khí u o i, bu n chán, th ơ bao trùm Trong tình hu ng ñó thì ng ưi lãnh ño c n ph i tìm hi u nguyên nhân nào ñã gây ra BKKTL tiêu cc ñó ñ gi i quy t t n g c. Tránh l i gi i quy t ch quan duy ý chí, v i vàng qui ch p, ñàn áp B i vì cách gi i quy t ñó ch làm cho b u không khí tâm lý thêm căng th ng ch không gi i quy t ñưc v n ñ . Vì v y, vi c hình thành BKKTL t t ñ p trong t p th không ch là nhi m v bt bu c mà còn là nhi m v ph c t p ñòi h i s c g ng c a t t c các thành viên trong t p th , trong ñó vai trò hàng ñu thu c v phong cách c a ng ưi lãnh ño. 1.2. Bi u hi n c a b u không khí tâm lý Bu không khí tâm lý ph n ánh nh ng ñiu ki n qu n lý t ch c và c ơ s vt ch t trong ho t ñ ng cùng nhau, trong thái ñ c a con ng ưi v i nhau, nên nó ñưc bi u hi n m t s ñim sau: 1.2.1. B u không khí tâm lý ñưc bi u hi n thông qua các m i quan h gia các cá nhân trong nhóm. BKKTL ñưc hình thành t các m i quan h tác ñng qua l i gi a con ng ưi v i con ng ưi, nh ưng nó không ph i là t ng th các ph m ch t cá nhân c a t ng thành viên. Th c t ñã ch ng minh nh ng cá nhân tt có th n y sinh nh ng quan h x u v i nhau và ng ưc l i nh ng ng ưi có thi u sót ch ưa h n ñã có quan h x u v i nhau. Trong t p th , n u quan h gi a các thành viên di n ra m t cách tho i mái, m i ng ưi ñ u có c m giác mình không b gi i h n b i m t ñiu gì, m i ho t ñ ng c a con ng ưi ñưc di n ra m t cách t do, k lu t không làm m i ng ưi n ơm n p lo s khi th c hi n nhi m v thì t p th luôn có b u không khí tâm lý tích c c. 1.2.2. B u không khí tâm lý ñưc bi u hi n thái ñ c a m i ng ưi ñ i vi công vi c chung, v i b n bè và v i ng ưi lãnh ño c a h . Thái ñ ñ i v i công vi c chung, v i b n bè và v i ng ưi lãnh ño ñưc phát tri n và c ng c trong quá trình các thành viên lao ñng cùng nhau, nó ph thu c r t nhi u vào tính ch t và phong cách c a ng ưi lãnh ño, n u ng ưi lãnh ño hay cáu g t, coi th ưng ng ưi th a hành, d n ng l i v i nhân viên, s t o b u không khí n ng n ,
làm gi m hi u qu lao ñ ng. Vì th ng ưi lãnh ño c n ph i hi u bi t sâu s c v tp th c a mình c ũng nh ư quan h gi a các thành viên trong t p th v i nhau và thái ñ c a h ñ i v i công vi c, ñ i v i cu c s ng. Mu n xây d ng b u không khí tâm lý tích c c thì ng ưòi lãnh ño ph i tìm hi u tùy thu c vào tr ng thái c a tng tình hu ng mà s d ng nh ng bi n pháp ñ kh c ph c nh ng t n t i trong t p th không nên r p khuôn máy móc. B i vì, cùng m t tác ñ ng tâm lý nh ưng có th gây ra nh ng ph n ng khác nhau trong cùng m t nhóm. 1.2.3. B u không khí tâm lý ñưc th hi n s th a mãn v công vi c do m i ng ưi trong nhóm ñ m nh n. Trong t p th có b u không khí tâm lý t t thì các thành viên th ưng c m th y hài lòng tho mãn v i công vi c mình ph trách, các thành viên luôn ñng viên ñoàn k t giúp ñ l n nhau hoàn thành nhi m v c a t p th . Ví d : Trong t p th th ưng di n ra cu c th o lu n sôi n i v nh ng v n ñ có liên quan t i s ph n c a cá nhân, c a t p th , ñ c bi t là ñi v i vi c nâng cao hi u su t lao ñ ng c a t p th . ðiu ñó, bi u hi n s quan tâm l n nhau c a các thành viên trong t p th , ñ m b o l i ích c a ñ ng nghi p, bi u hi n s g n bó l i ích c a cá nhân v i l i ích c a t p th . Trong t p th , m i thành viên ñưc phân công nhi m v rõ ràng, v trí c a t ng ng ưi ít b xáo tr n. M i ng ưi ñu nghiêm túc có trách nhi m th c hi n công vi c ñưc giao v i k t qu cao, ñiu này ph n ánh t t m i quan h gi a ng ưi lao ñ ng v i công vi c, bi u hi n s n ñ nh v m t tình c m v i vi c làm, không có s ch p vá, t m b Mu n xây d ng b u không khí tâm lý tích c c trong t p th thì c n ph i t ch c lao ñ ng có khoa h c. Ph i chú ý t i các y u t ñ ng viên khích l , ñ ng viên tinh th n và v t ch t ñ i v i ng ưi lao ñ ng ñ tránh nh ng xung ñ t có th x y ra trong t p th . 1.2.4. S t ươ ng ñng tâm lý và s xung ñ t tâm lý S t ươ ng ñng tâm lý: là s ph i h p t i ưu nh ng ph m ch t nhân cách ca m i ngưi trong ho t ñ ng chung. S t ươ ng ñng s thu n l i cho vi c nâng cao n ăng su t lao ñ ng và th a mãn s hài lòng c a các cá nhân. Có nhi u d ng tươ ng ñng tâm lý: t ươ ng ñng v th ch t, v ñ c ñim tâm sinh lý, v m t tâm lý xã h i S xung ñ t tâm lý: là s mâu thu n c a các thành viên có ñng ch m ñ n quy n l i v t ch t, ñ n uy tín danh d và giá tr ñ o ñ c d n ñ n s b t l c trong trong vi c k t h p ñ ng b và s hi u bi t l n nhau c a m t nhóm hay các cá nhân trong xã h i. S xung ñ t tâm lý là do có mâu thu n trong t p th gây ra, nh ưng không ph i b t c mâu thu n nào c ũng g i là xung ñt. Có các d ng xung ñ t sau: Xung ñt gi : là m t k sinh s và m t k ph n bác. K sinh s th ưng ch ng ñ i m nh, ñôi khi gi u m t, nói x u sau l ưng, nh n xét v ng tr m Xung ñt t ươ ng ñng: c hai bên cùng ch ng ñ i l n nhau do c hai cùng xâm ph m quy n l i c a nhau và có s hi u l m ng nh n l n nhau, không ai ch u ai nên tìm m i c ơ h i ñ gây nên xung ñt.
Xung ñt ph c t p: lo i xung ñ t này ñưc xu t phát t nhi u lý do và nhi u ñ ng c ơ khác nhau. Th m chí hai bên b qua nguyên nhân chính c a m i b t ñng mà quay ra s v , ch trích xúc ph m l n nhau. Xung ñt bùng n : là sau m t th i gian hai bên ng m ng m ch u ñ ng nhau và trong kho ng kh c s b c b i ñt t i c c ñim và xung ñt bùng n . Nguyên nhân d n t i s xung ñ t c a nhóm: Do t p th không có t ch c k lu t hay k lu t không nghiêm do n ăng l c cán b qu n lý y u. Do ñiu ki n lao ñ ng khó kh ăn, thi u h p lý trong ñãi ng (nh ư m c s ng th p, m c l ươ ng không h p lý, ñiu ki n làm vi c ñ c h i, nhi u nguy hi m ) Do thi u hi u bi t, thi u t ươ ng h p, nói x u l n nhau, xúc ph m danh d , uy tín c a nhau trong t p th có tính cách x u nh ư: kèn c a, ñ c ác, th ñon, ích k, m ưu mô, tham lam, Do s khác bi t v l i ích, ý ki n, quan ñim, nhu c u, cách ng x M t nguyên nhân quan tr ng khác th ưng d n ñ n xung ñ t c a nhóm là s khát v ng v quy n l c c a các cá nhân. Khi trong t p th xu t hi n xung ñ t ta ph i tìm hi u nguyên nhân ñ tìm ra bi n pháp kh c ph c xung ñ t. 1.3. Ch tiêu ñánh giá b u không khí - S tín nhi m và tính ñòi h i cao c a các thành viên trong nhóm. - Phê bình có thi n chí. - M i ng ưi t do phát bi u ý ki n v nh ng v n ñ có liên quan ñn t p th . - Không có áp lc c a ng ưi lãnh ño ñ i v i các ng ưi b lãnh ño. - Các thành viên trong t p th có s ñ ng c m giúp ñ nhau khi g p khó kh ăn. Da vào nh ng tiêu chu n trên mà ng ưi lãnh ño c n chú ý ñ xây d ng BKKTL c a t p th m t cách h p lý nh m thúc ñ y tính tích c c ho t ñ ng c a các thành viên trong t p th , nâng cao hi u qu lao ñ ng c a t p th . 1.4. Các y u t nh h ưng t i b u không khí tâm lý xã h i 1.4.1. Phong cách làm vi c c a ng ưi lãnh ño Ng ưi lãnh ño bi t cách t ch c qu n lý, bi t tôn tr ng nhân cách, bi t kh ơi d y tính tích c c sáng t o c a các thành viên. Ng ưi lãnh ño không nên là mt ng ưi mà lúc nào c ũng khó ñă m ñă m v i ng ưi c p d ưi c a mình mà ph i vui t ươ i, ni m n , l ch thi p. N u th y m t ng ưi ñáng khen thì ph i k p th i có nh ng li khen thích ñáng, khi tr ng ph t thì ph i có s th n tr ng cao ñ . Ng ưi lãnh ño c n bi t nói và bi t nghe, ph i hi u bi t ng ưi d ưi quy n, quan tâm ñ n ñi s ng c a h , ñ ng viên h nh ng lúc c n thi t, h i han v gia ñình, ñó là ph ươ ng pháp có hi u qu ñ t o b u không khí tâm lý t t. 1.4.2. S lây lan tâm lý
Ng ưi lãnh ño có óc hài h ưc s t o b u không khí tho i mái d ch u, t o ra quan h thân m t, c i m v i m i ng ưi. Ngoài ra, các nhà nghiên c u v TLHXH cho th y: n u m t t p th toàn nam gi i ho c toàn n gi i, thì hi u qu lao ñng th ưng không cao so v i t p th có c nam và n . 1.4.3. ðiu ki n lao ñ ng Môi tr ưng lao ñ ng ph i ñưc ñ m b o v sinh, th m m nh ư: ph i ñ ánh sáng, ñưc trang trí phù h p v i ñiu ki n lao ñ ng, không có nhi u ti ng n, trang ph c c a ng ưi lao ñ ng ph i phù h p v i lo i lao ñ ng. N ơi làm vi c không ng ăn n p s làm cho ng ưi lao ñ ng có thói quen c u th , d d n ñ n các tai n n lao ñng làm cho ng ưi lao ñ ng không an tâm, ñiu ñó s nh h ưng t i hi u qu lao ñng. 1.4.4. L i ích Li ích v t ch t có nh h ưng r t l n ñ n b u không khí tâm lý xã h i. Khi ñi s ng xã h i ñưc nâng cao s t o ra b u không khí ph n kh i êm m, m i ng ưi có trách nhi m h ơn v i công vi c. 2. Tâm tr ng xã h i 2.1. Khái ni m Là m t hi n t ưng ph bi n, th ưng n y sinh nh ư m t ph n ng t nhiên, tt y u c a con ng ưi ñ i v i nh ng hi n t ưng, nh ng s ki n, nh ng bi n ñ ng quan tr ng ñã và ñang x y ra trong hi n th c có liên quan m t thi t ñ n s tho mãn hay không tho mãn nh ng nhu c u v t ch t hay tinh th n c a h . Tâm tr ng là m t tr ng thái c m xúc c a cá nhân hay t p th , nó là m t hi n tưng ph bi n n y sinh c nhóm l n và nhóm nh , nó xu t hi n trong t t c các lĩnh v c c a ñ i s ng xã h i nh ư: h c t p, lao ñ ng, vui ch ơi, sinh ho t Tâm tr ng có nh h ưng ñ n quá trình sinh lý c a con ng ưi: Có th thúc ñ y ho c c ch ho t ñ ng, làm nhi u lo n các quá trình sinh lý và có khi làm cá nhân có hành vi b t phát ngoài ý mu n, làm méo mó nhân cách. 2.2. Các lo i tâm tr ng xã h i Trong xã h i có nhi u lo i tâm tr ng khác nhau nh ư: tâm tr ng chính tr , tâm tr ng ngh nghi p, tâm tr ng sinh ho t Tuy nhiên, c ăn c vào các tính ch t ca tâm tr ng xã h i ñ phân lo i: 2.2.1. Tâm tr ng xã h i tích c c: ðó là tâm tr ng d ch u, l c quan, ph n kh i hân hoan, lo i tâm tr ng này nh h ưng ñ n thái ñ c a m i ng ưi, ñ n quá trình chuy n hóa c ơ th . Nh v y ho t ñ ng tâm lý c ũng ñưc nâng cao: con ng ưi nhanh trí h ơn, tháo vát h ơn, quá trình xu t hi n m t m i trong lao ñ ng n y sinh ch m, quan h gi a ng ưi v i ng ưi c i m h ơn, m i ng ưi quan tâm và mong mu n h p tác v i nhau. 2.2.2. Tâm tr ng xã h i tiêu c c: ðó là tâm tr ng bi quan, y m , ho ng lo n, chán ch ưng, bu n b c Lo i tâm tr ng này kìm hãm ho t ñ ng c a con ng ưi, gây m t tâm lý n ng n trong t p th , trong xã h i. Tâm tr ng xã h i tiêu
cc làm cho tính tích c c m i thành viên b gi m sút, ph n ng sinh lý c ũng nh ư tâm lý b r i lo n, t ư duy r i r c, lu n qu n sinh ñãng trí, tính nh y c m gi m sút, làm vi c chóng m t mi. Vi c kh c ph c tâm tr ng tiêu c c có th b ng cách giáo d c ý th c v các giá tr , các ñ nh h ưng chu n m c, b ng vi c nêu g ươ ng nh ng nhân t tích c c trong ñi s ng, b ng vi c giáo d c ý th c v s c n thi t ph i ñ t t i nh ng m c tiêu có ý ngh ĩa quan tr ng c a t p th . Nh ng vi c làm này s kích thích ñưc nh ng rung c m tích c c m i con ng ưi làm cho t p th s ng khoái tinh th n, làm c ơ th kh e kho n. 2.3. ðiu ki n hình thành tâm tr ng xã h i Tâm tr ng ñ n v i m i cá nhân th ưng b t ng không ch ñ nh. V.I.Lênin ñã coi: “Tâm tr ng là cái gì h u nh ư là mù quáng, vô th c và không l ưng tr ưc ñưc” Tâm tr ng xã h i có th ñưc hình thành b ng con ñưng t phát ho c t giác. Tâm tr ng xã h i ch u s tác ñ ng c a y u t khách quan và ch quan, nó ñưc t n t i trong m t th i gian nh t ñ nh. Nó có ngu n g c t hi n th c xã h i, nó v a ph n ánh th c t i xã h i, v a ph n ánh nhu c u nguy n v ng c a qu n chúng. Vì v y mu n hình thành tâm tr ng xã h i tích c c thì c n ph i tìm hi u nguy n v ng c a qu n chúng, n m b t ñưc nh ng nhu c u c a h , qua ñó xác ñnh ñưc tác ñ ng c a cu c s ng hi n th c ñ i v i h . Vi c hình thành tâm tr ng xã h i tích c c không ch ñơn thu n b ng y u t tâm lý hay ch b ng nh ng l i lý thuy t suông, mà c n ph i tác ñ ng vào tâm tr ng xã h i b ng nh ng hành ñng c th thi t th c nh ư: - ðy m nh công cu c xây d ng kinh t , v ăn hoá xã h i c a ñ t n ưc - M r ng s dân ch trong qu n lý và trong sinh ho t xã h i - T ăng c ưng s nghiêm minh c a pháp lu t - Quan tâm ñn ñ i s ng c a qu n chúng nhân dân Bên c nh ñó có th thông qua các ph ươ ng ti n thông tin ñ i chúng và các lo i hình ngh thu t ñ làm phong phú ñi s ng tinh th n c a nhân dân, giúp m i ng ưi v ươ n t i cái ñúng, cái ñ p, có ý th c ch ng l i nh ng thói h ư t t x u, nh ng âm m ưu phá ho i c a k thù. Ch ng h n th ưng xuyên t ch c các bu i v ăn ngh , giao l ưu, chi u phim trong các tr ưng h c, trong c ng ñ ng ñ t o ra tâm tr ng tích c c. Tâm tr ng xã h i ph n ánh các bi n ñ i quan tr ng bên trong ho c bên ngoài c a cu c s ng xã h i. N u trong xã h i ñiu ki n kinh t ñưc c i thi n, ñ i sng tinh th n ñưc nâng cao thì tâm tr ng c a m i ng ưi th ưng theo h ưng tích cc. Vì th A.X.Macarenco nhà s ư ph m xu t s c Nga ñã coi vi c hình thành tâm tr ng tích c c trong t p th lao ñng là vi c làm b t bu c c a ng ưi qu n lý. 3. D ư lu n xã h i 3.1. Khái ni m
Dư lu n xã h i (DLXH) là s phán ñoán, ñánh giá và thái ñ bi u c m c a các thành viên trong t p th v nh ng s ki n, bi n c nào ñó trong n i b t p th ho c trong xã h i mà h quan tâm. Dư lu n xã h i là m t hi n t ưng tinh th n xã h i ph c t p nó t n t i trong tt c các giai ñon l ch s , nó là m t trong nh ng ph ươ ng th c t n t i c a ý th c xã h i. D ư lu n xã h i dù là phán ñoán c a cá nhân hay c a t p th nh ưng bao gi nó c ũng bi u hi n s t p trung c a: nh n th c, lý trí và nhu c u nguy n v ng c a tp th . T xa x ưa ng ưi ta ñã th y d ư lu n xã h i có s c m nh r t mãnh li t, nó có s c m nh vô hình thâm nh p vào các l ĩnh v c ho t ñ ng c a ñ i s ng xã h i. Ng ưi ta ñã so sánh DLXH nh ư là “áp l c c a khí quy n”, con ng ưi có th c m nh n nó nh ưng không th tr c ti p nhìn th y nó b ng m t th ưng, nó ñưc t n t i trong m i ngõ ngách c a ñ i s ng xã h i. * ðc ñim c a d ư lu n xã h i: - D ư lu n xã h i mang tính ch t công chúng. - D ư lu n xã h i có quan h ch t ch v i quy n l i c a cá nhân và c a nhóm. - D ư lu n xã h i c ũng d dàng thay ñi. * Các lo i d ư lu n xã h i: DLXH xu t hi n nh ư là s n ph m nh n th c nh ng v n ñ xã h i c p bách và ñòi h i ph i ñưc gi i quy t. DLXH ñưc hình thành m t cách t phát ho c t giác. DLXH có hai lo i: D ư lu n chính th c và d ư lu n không chính th c. + D ư lu n chính th c: là d ư lu n ñưc t n t i công khai, ñưc ng ưi lãnh ño và t p th th a nh n, nó ñưc lan truy n b ng con ñưng chính thc. + D ư lu n không chính th c: là nh ng d ư lu n không công khai, nó ñưc lan truy n m t cách t phát. Lo i d ư lu n này có th ñúng ho c có th sai, nh ưng bên trong nó th ưng ch a ñ ng nh ng y u t không chính xác, làm cho phán ñoán mang tính ch t m ơ h và nó có th là tin ñn. Tin ñn là nh ng thông tin không chính th c, có th nó ch a m t ph n s th t, ít nhi u ñưc c u trúc l i theo các quy lu t tâm lý, b làm méo mó ñi trong quá trình truy n mi ng. Nó ñưc lan truy n r t nhanh và th ưng gây ra h u qu không t t, tai h i nh t là nh ng thông tin mang tính ch t phá ho i. Th c nghi m cho th y các cá th trong khi truy n bá các tin ñ n, v p ph i khó kh ăn là làm sao nh ñưc ñ y ñ các y u t và c c u trúc c a tin ñ n. H ph i c u trúc l i, ñiu ch nh l i theo ph ươ ng th c hi u và theo l i ích riêng c a h . S chi m h u ch quan ñã gây ra s bi n d ng c a các tin ñ n. Nu trong t p th có xu t hi n tin ñ n thì c ũng ph n nào cho bi t tình tr ng ca t p th m t khía c nh nào ñó. Vì v y, ng ưi lãnh ño c n ph i tìm hi u k v tin ñ n (nh ư: n i dung tin ñ n, m c ñích và tính ch t, m c ñ nh h ưng c a tin ñn, ai là ng ưi ñưa ra tin ñn ) ñ có bi n pháp gi i quy t h p lý (nên dùng
bi n pháp t nh ñ ng ăn ch n tin ñ n, cung c p ñ y ñ thông tin cho qu n chúng ñ h có kh n ăng nh n ñ nh phán xét v n ñ cho ñúng ñ n ) Dư lu n xã h i dù có vai trò quan tr ng nh ưng nó c ũng gi ng con dao hai lưi: nó có th khuy n khích c v ũ cái ñúng, cái m i và lên án cái b o th l c h u, cái không phù h p v i l i ích c a xã hi. Bên c nh ñó, nó c ũng ch a ñ ng và xúi gi c cái x u cái l c h u. Vì v y, ta không nên ñ m c cho d ư lu n xã h i di n ra mt cách t phát mà c n ph i bi t h ưng d n d ư lu n xã h i phát tri n theo h ưng tích c c. 3.2. Vai trò c a d ư lu n xã h i b Dư lu n xã h i bi u th thái ñ c a ña s ng ưi trong c ng ñ ng, là quan ñim, c m xúc, ý chí c a t p th nó có s c m nh r t to l n và có vai trò quan tr ng trong ñi s ng xã h i. c 3.2.1. D ư lu n xã h i ñóng vai trò ñiu hòa các m i quan h và hành vi xã hi. Khi trong xã h i hay t p th x y ra nh ng bi n c l n ñ ng ch m t i l i ích ca c ng ñ ng thì d ư lu n xã h i ñưc hình thành m t cách nhanh chóng và r ng rãi, nó có tác d ng ñ nh h ưng hành vi và ho t ñ ng c a qu n chúng theo các chu n m c ñ o ñ c xã h i và các giá tr xã h i. Trên c ơ s ñánh giá, phán xét các s ki n hi n t ưng DLXH nêu ra các chu n m c h ưng d n nh ng vi c ta nên làm và nh ng vi c ta nên tránh. Nó làm cho các phong t c t p quán, truy n th ng ñã có phát huy ñưc tác d ng và có nh h ưng tích c c t i các thành viên trong xã h i. 3.2.2. D ư lu n xã h i có th ki m ch ho c kích thích s phát tri n các quá trình tâm lý tích c c, h n ch nh ng tiêu c c trong quan h xã h i, trong các nhóm xã h i. Vi c làm xây nhà tình ngh ĩa; h i t thi n ng h ng ưi nghèo khó, cô ñơ n ñó là nh ng d ư lu n xã h i h ưng vào lòng nhân h u, nhân ái c a con ng ưi ñi v i ñ ng lo i. 3.2.3. D ư lu n xã h i còn có vai trò giáo d c con ng ưi, nó nh ư là m t ph ươ ng ti n tác ñ ng, ñiu khi n ñiu ch nh tâm lý c a các thành viên trong t p th . D ư lu n xã h i có tác ñ ng vào ý th c con ng ưi, chi ph i ý th c cá nhân có nh ng hành vi, thái ñ cho phù h p v i các chu n m c hành vi xã h i, phù h p vi ñ o lý c a con ng ưi. Nó là công c giáo d c có s c thuy t ph c m i ng ưi trong xã hi th c hi n ch tr ươ ng chính sách c a ð ng và nhà n ưc. D ư lu n xã hi có tác d ng giáo d c nhi u khi còn m nh h ơn c bi n pháp hành chính. 3.2.4. D ư lu n xã h i còn th c hi n ch c n ăng c v n cho các t ch c, các cơ quan có ch c n ăng gi i quy t các v n ñ có liên quan t i c ng ñ ng. Tóm l i: D ư lu n xã h i có vai trò r t quan tr ng trong các giai ñon phát tri n c a t p th . D ư lu n xã h i lành m nh là s c m nh tinh th n duy trì s n ñnh b n v ng c a nhóm xã h i, nó là y u t thúc ñ y s phát tri n các nhóm xã hi theo các ñ nh h ưng ñã ñưc xây d ng. S thành công hay m i r n n t c a t p th c ũng th ưng b t ñ u t d ư lu n xã h i. 3.3. Các giai ñon hình thành d ư lu n xã h i 3.3.1. Các y u t nh h ưng t i quá trình hình thành d ư lu n xã h i
- D ư lu n xã h i ph thu c vào tính ch t c a các s ki n, hi n t ưng x y ra trong xã h i. Nh ng s ki n hi n t ưng liên quan ñn quy n l i c a nhi u thành viên trong nhóm thì d ư lu n xã h i s ñưc hình thành nhanh chóng và m nh m hơn là khi nó ch liên quan ñn quy n l i c a s ít ng ưi. - Ph thu c vào tâm th xã h i. N u qu n chúng ñưc chu n b t t v t ư tưng tr ưc khi x y ra nh ng s ki n hi n t ưng thì có th ñiu khi n ñưc d ư lu n xã h i. - Ph thu c vào trình ñ hi u bi t, h t ư t ưng s l ưng và ch t l ưng c a thông tin. Nh ng y u t ñó có th tác ñ ng ñ n khuynh h ưng, n i dung và chi u sâu c a d ư lu n xã h i. N u thông tin không ñ y ñ rõ ràng thì làm cho phán ñoán mang tính ch t m ơ h và ñó có th ch là tin ñn ch ch ưa ch c ñã là d ư lu n xã hi. - Ph thu c vào thói quen, n p ngh ĩ, tâm tr ng, ý chí, tình c m c a c ng ñng ng ưi. N u trong c ng ñ ng xã h i có tâm tr ng t t tích c c thì s nh n xét ñánh giá v các s ki n, hi n t ưng s khác khi trong xã h i có tâm tr ng tiêu c c. 3.3.2. Các giai ñon hình thành d ư lu n xã h i - Giai ñon I: Xu t hi n nh ng s ki n, hi n t ưng có nhi u ng ưi ch ng ki n và suy ngh ĩ v nh ng s ki n hi n t ưng ñó. - Giai ñon II: Có s trao ñ i gi a ng ưi này và ng ưi khác v các s ki n ñó. Trong giai ñon này có s chuy n t ý th c c a cá nhân sang ý th c c a xã hi. - Giai ñon III: Ý ki n c a nhi u ng ưi d n d n ñưc th ng nh t l i xung quanh nh ng v n ñ c ơ b n. Trên c ơ s ñó hình thành s phán xét, ñánh giá chung th a mãn ñi ña s ng ưi trong c ng ñ ng. - Giai ñon IV: T s phán xét ñánh giá chung ñi ñ n s th ng nh t v quan ñim, nh n th c và hành ñng hình thành nên d ư lu n chung. Quá trình hình thành d ư lu n xã h i là s n ph m c a giao ti p xã h i. Mu n nm ñưc d ư lu n xã h i và s d ng nó nh ư là ph ươ ng ti n giáo d c có s c thuy t ph c qu n chúng ta ph i n m ñưc quá trình n y sinh hình thành c a nó, bi t ñiu ch nh theo h ưng có l i cho s phát tri n c a xã h i. 4. Truy n th ng 4.1. Khái ni m Truy n th ng là nh ng ñ c tính, t p quán, t ư t ưng và l i sng ñưc hình thành trong ñi s ng và ñưc xã h i công nh n, nó ñưc truy n t th h này sang th h khác và có tác d ng to l n ñ i v i m i cá nhân và toàn xã h i. Là tài s n tinh hoa c a th h tr ưc chuy n giao cho th h sau. Khi nói v truy n th ng thì có nhi u cách ti p c n v i khái ni m truy n th ng. Nh ưng d ưi góc ñ TLHXH coi truy n th ng là nh ng di s n tinh th n nó mang tính liên t c và luôn ñưc k th a. Truy n th ng luôn g n li n v i s t n t i
và phát tri n trong con ng ưi, nó theo chi u h ưng c a t ươ ng lai. M i ng ưi ñ u mang trong mình nh ng giá tr truy n th ng các m c ñ khác nhau. Truy n th ng là do con ng ưi xây d ng và phát tri n, nó là m t m t không th thi u ñưc ca n n v ăn minh. Nó ñưc coi là th keo k t dính các thành viên v i nhau làm cho t p th tr thành m t ch nh th ñoàn k t và th ng nh t. Vì v y mà truy n th ng có s c m nh to l n trong ñ i s ng xã h i. Ví d : truy n th ng tôn s ư tr ng ño, kính già yêu tr , lá lành ñùm lá rách Truy n th ng có s c m nh to l n trong ñ i sng xã h i, b i l truy n th ng có các ñc ñim c ơ b n: tính ch t qu n chúng, tính n ñ nh b n v ng, tính k th a và sáng t o, tính ti n b và d gây c m xúc. Cùng v i ñ c ñim c ơ b n thì truy n th ng th hi n vai trò duy trì tr t t các quan h xã h i, ñm b o s n ñ nh m i ho t ñ ng và sinh ho t c a các thành viên trong nhóm. Truy n th ng góp ph n xây d ng nh ng chu n m c khuôn m u hành vi ng x trong các quan h xã h i n ñ nh cho các thành viên trong nhóm, ñc bi t là ñi v i th h tr . Ví d : s “tôn s ư tr ng ñ o” hay “kính trên nh ưng dưi” Truy n th ng t o ra s khác bi t ñ c ñáo c n thi t gi a các nhóm xã h i, gi a các c ng ñ ng trong cu c s ng sinh ho t. 4.2. Các lo i hình truy n th ng Truy n th ng ñưc t n t i d ưi hai d ng: L ch s v t th và l ch s tinh th n. - C ăn c vào n i dung c a truy n th ng ta có: Truy n th ng cách m ng, truy n th ng dân t c, truy n th ng lao ñ ng, chi n ñ u, truy n th ng th thao - C ăn c vào ý ngh ĩa tích c c c a truy n th ng ta có: Truy n th ng t t ñ p, ti n b ñ ng th i c ũng có truy n th ng x u, l c h u. ðiu này c ũng d hi u b i l cùng v i s phát tri n c a xã h i, quan h kinh t , ñiu ki n s ng thay ñ i Vì th nên có th có truy n th ng ñ i v i xã h i hi n ñ i s tr nên l c h u, không còn thích h p n a Nói ñn truy n th ng là nói ñn phong t c t p quán, l h i mang b n s c dân t c ñưc truy n t ñ i này sang ñi khác. Nh ưng truy n th ng bao gi c ũng thay ñi ch m h ơn l c h u h ơn so v i s thay ñ i c a hình thái kinh t xã h i, vì th ta ph i k th a truyn th ng m t cách sáng t o có ch n l c. Phong t c t p quán: Là m t m t bi u hi n c a truy n th ng , ñó là nh ng thói quen xã h i mang các ñ c tr ưng trong l i s ng c a m t c ng ñ ng c a dân tc, ñưc bi u hi n trong cách ăn m c, cách ng x , trong quan h xã h i, trong l tt h i hè, trong c lao ñ ng s n xu t Phong t c mang tính ch t c ng ñ ng, tính n ñ nh và tính truy n th ng. L h i: Là b ph n c u thành phong t c c a m t dân t c. n ưc ta, theo th ng kê ch ưa ñy ñ , trong m t n ăm các vùng trên ñt n ưc có h ơn 40 l h i chính. L : là m t h th ng hành ñng ñ c bi t mang tính cách ñiu, ñ bi u th mt s trân tr ng, lòng ng ưng m c a công chúng ñ i v i ñ i t ưng ñưc c l .
Hi: là h th ng nh ng hình th c vui ch ơi, gi i trí có tính truy n th ng c a dân tc, c a ñ a ph ươ ng Tóm l i: Truy n th ng, phong t c t p quán và l h i là các y u t mang ñm ñà b n s c tâm lý dân t c, nh ưng khi khôi ph c l i l h i, phong t c t p quán cn chú ý ch n l a nh ng cái t t ñ p, ch ng khôi ph c nh ng truy n th ng b o th l c h u không phù h p v i xã h i hi n nay. 4.3. S hình thành và phát tri n truy n th ng Truy n th ng ñưc t n t i và phát tri n nh vào ho t ñ ng sáng t o c a con ng ưi, c a t p th , c a c ng ñ ng dân t c. B n ch t c a truy n th ng là s l p ñi, lp l i có tuy n ch n, là s tích l ũy truy n bá, s k th a và sáng t o nh ng kinh nghi m l ch s xã h i c a các th h n i ti p nhau. Truy n th ng có ch c n ăng thông báo thông tin, ñiu ch nh và giáo d c Nh các ch c n ăng ñó mà các chu n m c hành vi ho t ñ ng và nguyên t c c a các mi quan h xã h i, nh ng kinh nghi m s ng và ñu tranh, nh ng giá tr v ăn hoá tinh th n c a con ng ưi ñưc l ưu truy n và phát tri n. L ch s Vi t Nam có 4000 năm d ng n ưc và gi n ưc ñã ñ l i cho th h tr m t kho tàng truy n th ng dân tc, cách m ng vô cùng phong phú và ñc ñáo. Nó ñưc th hi n qua hàng tr ăm di tích l ch s v ăn hoá; h th ng các nhà b o tàng, l ăng t m, ñ n chùa mi u m o; nh ng pho sách t ư li u phong phú và quí giá, nh ng kinh nghi m trong lao ñ ng sn xu t, chi n ñ u và sinh ho t ñưc l ưu truy n sâu r ng trong nhân dân, truy n th ng dân t c ñưc th hi n các ñ c tr ưng v ăn hóa, v ăn h c ngh thu t, l i sng nó c ũng bao hàm nh ng v n ñ tâm lý dân t c và ñưc th hi n trong v ăn hc dân gian, ca dao t c ng , dân ca, truy n ti u lâm Vi t Nam Ông cha ta ñi này qua ñi khác ñã coi tr ng vi c xây d ng nh ng truy n th ng t t ñ p và chuy n giao nó cho các th h con cháu mai sau. Do v y, vi c giáo d c truy n th ng cho th h tr là m t v n ñ mà xã h i và các nhà giáo d c cn quan tâm. Con ñưng giáo d c truy n th ng cho th h tr : Nhà tr ưng, xã h i và gia ñình c n giáo d c cho th h tr truy n th ng lao ñ ng c n cù, sáng t o, ñoàn k t, th ươ ng yêu ñùm b c l n nhau, truy n th ng hi u h c, tinh th n tôn s ư tr ng ñ o bng cách t ch c cho h c sinh ti p xúc các nhân v t l ch s , tham quan du l ch các khu di tích l ch s v ăn hoá. Giáo d c truy n th ng thông qua h th ng thông tin ñi chúng, qua các lo i hình ngh thu t, qua các tác ph m v ăn h c ngh thu t Giáo d c truy n th ng cho th h tr c n ph i b i d ưng và giáo d c nh ng truy n th ng t t ñ p, ti n b c a dân t c. Ph i giúp cho th h tr k th a và phát tri n nh ng truy n th ng ñó m t cách sáng t o. Bên c nh vi c giáo d c truy n th ng t t ñ p cho th h tr , c n ph i giáo d c cho th h tr có thái ñ ñ u tranh xoá b nh ng truy n th ng, phong t c t p quán x u, ñ ng th i xây d ng và phát tri n nh ng truy n th ng m i. Vi c ch ng l i nh ng truy n th ng, phong t c lc h u ta không nên s d ng s c m nh quy n l c, không nên dùng b o l c ñ áp ño, mà ch y u là ph i bi t tuyên truy n giáo d c t t . Vi c xoá b nh ng
truy n th ng x u l c h u là m t công vi c r t khó kh ăn, ph c t p ñòi h i ph i ñưc ti n hành trong th i gian dài, không nên nóng v i. II. CÁC QUY LU T HÌNH THÀNH TÂM LÝ XÃ H i 1. Quy lu t k th a Khi nói ñn tính k th a, ng ưi ta th ưng nói tính k th a sinh v t, t c là truy n l i nh ng ñ c ñim gi i ph u sinh lý t ñ i này sanh ñi khác nh “gien”. Bên c nh ñó còn có tính k th a xã h i - l ch s , t c là truy n t ñ i này sang ñi khác nh ng ph ươ ng ti n sinh ho t v t ch t, n n v ăn hóa tinh th n. S k th a tâm lý xã h i là m t hi n t ưng ph c t p, chúng không phát tri n theo quy lu t di truy n mà theo quy lu t xã h i. Tính k th a xã h i ñưc hi u nh ư là s truy n ñ t t th h này sang th h khác nh ng giá tr v t ch t (nh ư công c lao ñ ng, ñ dùng, công trình v ăn hóa ) và nh ng giá tr tinh th n (kinh nghi m s n xu t, truy n th ng, phong t c t p quán ) S k th a tâm lý xã h i c a ông cha ta không ph i d ưi hình th c có s n mà b ng ho t ñ ng sáng t o c a mình, th h sau k th a tâm lý, kinh nghi m c a th h tr ưc có ch n l c, c i bi n, b sung vào nh ng cái m i. S k th a tâm lý các l a tu i khác nhau không gi ng nhau. * Tu i nhi ñ ng: ti p nh n m t cách vô ñiu ki n tâm lý c a ng ưi l n. * Tu i thi u niên: Có thái ñ phê phán cái ñã có m c dù ch ưa h n các em ñã ñư a ra ñưc lý l xác ñáng ñ b o v quan ñim c a mình. Nên ta có th th y hi n t ưng là các em có th ph nh n t t c m i th nh h ưng. Nh ưng m t khác các em l i sao chép b t ch ưc cách x s c a ng ưi l n mà các em cho là có uy tín. * Tu i thanh niên: Nghe theo ng ưi l n, nh ưng ch ti p thu cái gì mà chúng cho là ti n b . Thanh niên mu n t v ch k ho ch v ñưng ñi, xác ñ nh cho b n thân nh ng quan ñim s ng và có cách ñánh giá riêng. * Tu i tr ưng thành: tu i này, ph n nhi u là ñiu ch nh l i nh ng ñiu mà b n thân mình ñã hình thành trong tu i thanh niên. V i nh ng tiêu chu n hoàn ho h ơn ng ưi ta ng m ngh ĩ cái di s n c a ông cha và b sung nhi u ñiu ñáng chú ý. * Tu i già: Ng ưi ta b t ñ u suy ngh ĩ nhi u h ơn ñn vi c gi gìn nh ng ñiu mà h ñã k th a. Th i k ỳ này h th ưng sinh ra b o th . H có thói quen ñng trên l p tr ưng c ũ k ñ xét ñoán m i th và ñòi h i ng ưi khác ph i ph c tùng vô ñiu ki n nh ng chu n m c c ũ trong sinh ho t, trong suy ngh ĩ. 2. Quy lu t lây lan S lan truy n tâm lý là s nh h ưng qua l i c a c m xúc, c a tâm tr ng t ng ưi này sang ng ưi kia. Là s lan truy n c m xúc khi con ng ưi ti p thu tr ng thái c m xúc c a ng ưi khác. Ví d : s ti p xúc tr c ti p trong câu l c b , trên gi ng ñưng, ngoài sân v n ñ ng, bu c con ng ưi ph i tr i qua nh ng xúc ñ ng
chung, tâm tr ng chung. ðó là hi n t ưng “vui lây”, “bu n lây” . Ni m vui ñưc lan truy n thì ni m vui t ăng lên, còn n i bu n ñưc chia s thì v i ñi. S lây lan tâm lý có th di n ra m t cách t t , có th di n ra theo ki u bùng n . Ví d : m t th i trang lúc ñ u ch th y vài ng ưi m c, sau ñó lan truy n ph m vi r ng l n. S lan truy n di n ra theo ki u bùng n khi con ng ưi r ơi vào tâm tr ng c ăng th ng cao ñ v tinh th n, v xúc c m. Trong tr ưng h p ñó ý th c yu ñi h khó t ch ñưc b n thân và b r ơi vào tr ng thái bu c ph i th c hi n mt cách máy móc. S lây lan tâm lý là do tính xã h i c a con ng ưi quy ñ nh. Ng ưi ta th ưng có tâm lý làm theo t p th , làm theo tâm lý chung c a nhi u ng ưi.Ví d : hi n tưng ho ng lo n c a ñám ñông, c ơn b c trên sàn nh y, c v ũ v n ñ ng viên trên sân v n ñ ng. Các nhà TLH Nh t b n xác nh n r ng: M t ng ưi th có tâm tr ng bình th ưng m i ca làm vi c trung bình ñưc 100% kh i l ưng công vi c ñ nh mc. N u h mang m t tâm tr ng c ăng th ng nào ñó thì ch làm ñưc 80% ñ nh mc và s n ph m làm ra b ph ph m t ăng lên 5 l n. Tâm tr ng ng ưi ñó s lan truy n sang 8 ñ n 10 ng ưi công nhân khác xung quanh, khi n s ph ph m c a c kíp th t ăng lên, n ăng su t lao ñ ng gi m ñi. Nhà giáo d c A. X. Macarencô cho r ng: Trong t p th lao ñ ng bao gi cũng ph i gi m t b u không khí tâm lý ph n kh i l c quan, d ch u. Trong t p th ph i có thành viên vui nh n, tài hài h ưc, có s t ươ ng h p tâm lý. M t nhà s ư ph m tài n ăng không có quy n có nét m t r ũ, chán ch ưng, cáu gi n khi làm vi c v i h c sinh, cho nên bi t làm ch tâm tr ng c a mình. Trong th c t ta th y tr em d b nhi m nh ng tác ñ ng khách quan bên ngoài nh t là nh ng thói h ư t t xu. ð ng ăn ch n nh ng thói h ư t t x u ñó c n ph i xây d ng l i s ng t t ñ p cho m i ng ưi. Ph i hình thành tr m t b n l ĩnh ñ ch ng l i nh ng gì lai c ăng, kch c m trái v i ñ o lý c a ng ưi Vi t nam. Mu n v y nhà giáo d c ph i hi u ñưc tâm lý c a tu i tr ñ có h ưng phát tri n ñúng ñ n. 3. Quy lu t b t ch ưc Bt ch ưc là s tái t o, l p l i các hành ñng, hành vi, tâm tr ng, cách suy ngh ĩ ng x c a m t ng ưi hay c a m t nhóm ng ưi nào ñó. Bt ch ưc là m t ph ươ ng th c ñ c tr ưng nh t ñ tr em nh n th c th c t và tính hay b t ch ưc là m t thu c tính c ơ b n c a nhân cách ñang phát tri n. Con ng ưi không ch b t ch ưc hành ñng mà còn b t ch ưc c t ư duy và quan ñim ca ng ưi khác n a. Trong cu c s ng b t ch ưc th ưng ñưc th hi n trong cách ăn m c, tr em b t ch ưc l n nhau, b t ch ưc ng ưi l n, ng ưi l n b t ch ưc l n nhau, xã h i loài ng ưi b t ch ưc gi i t nhiên. Trong s phát tri n tâm lý con ng ưi, ng ưi ta ñ c bi t chú ý ñ n vai trò c a b t ch ưc Các nhà tâm lý h c, tri t h c t ư s n cho r ng b t ch ưc có tính ch t vô ý th c, nó là s sao chép m t cách máy móc các ph n ng b ngoài c a nh ng ng ưi khác. Còn các nhà tâm lý h c Xô Vi t cho r ng s b t ch ưc là m t thu c tính c ơ ñng, ph c t p c a con ng ưi v i t ư cách là m t th c th c a xã h i, nó bi u l
nhu c u c a ñ a tr mu n có quan h tích c c v i m i ng ưi. S b t ch ưc di n bi n qua nhi u giai ñon và phát tri n t s sao chép mù quáng ñn s b t ch ưc có ý th c, có l a ch n và có ñng c ơ thúc ñy. l a tu i khác nhau thì s b t ch ưc c ũng khác nhau nh ư: Tu i s ơ sinh, hài nhi: tính b t ch ưc vô cùng ít. Tu i vưn tr : sao chép nguyên si nh ng ñiu quan sát ñưc. Tu i m u giáo: ñã bi t c i biên trong b t ch ưc. Tu i nhi ñ ng: b t ch ưc có ý th c, có ch n l c. Tu i thi u niên: mang tính l a ch n. Hi u qu c a s b t ch ưc còn ph thu c vào tâm th c a ch th và nhóm ng ưi mà h ch u nh h ưng có uy tín ñ m c nào ñó ñi v i h . Nh s b t chưc mà con ng ưi có th tr nên t t , t t b ng v i nhau h ơn. S ch ng ki n nh ng hành ñng hào hi p có th ñánh th c lòng nhân ái và tinh th n t ươ ng tr l n nhau. Tuy nhiên, m t cái gì ñó b t ch ưc nhi u l n s tr thành thói quen, nh ng thói quen x u r t khó s a. Ng ưi l n khuy n khích các em b t ch ưc nh ng l i nói hay, c ch ñ p, hành ñng ñúng và ng ăn chúng b t ch ưc nh ng vi c làm không hay, không h p v i l a tu i c a mình. Trong giáo d c, gi ng gi i thuy t ph c ñ h c sinh b t ch ưc ñiu hay l ph i ñã khó; s ưu t m và bi u d ươ ng nh ng gươ ng sáng ñ h c sinh noi theo c ũng r t khó; t mình làm nh ng ñiu t t ñúng nh ư mình nói, mình ngh ĩ ñ h c sinh làm theo, ñiu này vô cùng khó. Do ñó n u nhà giáo d c nêu ñưc g ươ ng sáng cho h c sinh thì l i càng quý và nói cho ñúng ñó là yêu c u nghiêm ng t ñ i v i nhà giáo d c. 4. Qui lu t tác ñ ng qua l i S ph n ánh ñiu ki n xã h i l ch s và s l ĩnh h i n n v ăn minh c a nhân lo i ñưc di n ra thông qua vi c tác ñ ng qua l i gi a ng ưi v i ng ưi trong quá trình giao ti p. Trong quá trình tác ñng l n nhau nh ng c m xúc c a ng ưi này s ñưc l ng d u ho c t ăng c ưng lên do nh ng c m ngh ĩ, rung ñ ng và cách x s ca ng ưi khác.Các Mác ñã nói: “Con ng ưi t nh n th c và t ñánh giá mình trên c ơ s nh n th c nh ng ng ưi khác”. S nh h ưng qua l i l n nhau v tình cm trong quá trình giao ti p c a t p th hay c a nhóm xã h i t o ra tâm tr ng l c quan ph n kh i hay nghi ng s s t, tâm tr ng chung nh h ưng m i thành viên trong t p th . Mc ñ nh h ưng l n nhau gi a các cá nhân còn ph thu c vào nhi u thu c tính c a h : m t ng ưi càng có uy tín ñi v i nh ng ng ưi khác bao nhiêu thì nh h ưng c a ng ưi ñó ñ i v i toàn nhóm càng l n b y nhiêu. Ng ưc l i, mc ñ nh h ưng c a tâm lý t p th ñ i v i m t cá nhân tùy thu c vào uy tín c a tp th d ưi con m t c a cá nhân y. Trong quá trình tác ñng qua l i gi a ng ưi vi ng ưi trong giao ti p n u ch xác ñ nh n i dung c a nó không thôi thì ch ưa ñ, mà ñiu c ơ b n còn ph i ñ c p ñ n ph ươ ng th c tác ñ ng l n nhau b ng cách thông báo, truy n tin, thuy t ph c, ám th và nêu g ươ ng Nh tác ñ ng qua l i mà mi h c sinh ñ u th m nhu n tâm lý c a t p th l p h c, nhóm b n bè. Cho nên, mt h c sinh ñưc giáo d c t t khi b r ơi vào t p th ch ưa t t, m t ñoàn k t c ũng dn d n chu nh h ưng c a nó. Ng ưc l i, m t h c sinh ch ưa th t ngoan khi gia nh p t p th l p t t c ũng s ñưc c i t o d n d n.
Trong ñi s ng th c t con ng ưi ch u nhi u nh h ưng r t khác nhau. Gi a nh ng lu ng tác ñ ng nh ư v y, ng ưi ta s ch n l y nh ng tác ñng nào phù hp v i v n tâm lý c a cá nhân mình, phù h p v i nh ng yêu c u phát tri n c a mình c ũng nh ư v i nh ng m c tiêu và nh ng nhi m v c a cu c s ng. CÂU H I ÔN T P 1. B u không khí tâm lý xã h i là gì? Phân tích vai trò, ñc tr ưng và các m t bi u hi n c a b u không khí tâm lý. Cho ví d . 2. Khi trong t p th có mâu thu n thì ñã xu t hi n xung ñ t hay ch ưa. T i sao? Theo anh, ch thì mâu thu n nh ư th nào m i d n ñ n s xung ñ t? Cho ví d minh ho 3. Phân tích các giai ñon hình thành d ư lu n xã hi. Theo anh ch ñ ng ăn ch n tin ñn ta nên tác ñng vào giai ñon nào?. T i sao? (Gi i thích b ng ví d c th ) 4. Truy n th ng là gì? Anh ch hãy phân tích vai trò c a truy n th ng ñ i v i công tác giáo d c th h tr trong xã h i hi n ñ i ngày nay. 5. Nêu các quy lu t hình thành tâm lý xã h i. V n d ng nh ng quy lu t ñó trong vi c giáo d c nhân cách cho h c sinh ph thông 6. Tìm hi u b u không khí b ng ph ươ ng pháp Ph. Phítl ơ (F. Fidler) theo m u sau: 1. H u ngh 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Thù ñch 2. Thu n hòa 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Bt hòa 3. Hài lòng 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Không hài lòng 4. H p d n 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Th ơ 5. Có hi u qu 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Vô hi u qu 6. m cúng 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Lnh nh t 7. H p tác 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Bt h p tác 8. ng h nhau 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Không t t v i nhau 9. Quan tâm ñn nhau 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Bu n chán 10. Thành công 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Th t b i - Cách ti n hành: Cho h c sinh t ñánh giá v b u không khí tâm lý theo nhóm (t p th ) mình, theo các ñc ñim ghi trên. H c sinh ñánh giá t ng ñ c ñim m c ñ nào thì khoanh tròn vào con s ghi ñim s t ươ ng ng (9 b c) - Cách tính ñim và ñánh giá k t qu : c ng ñim c a 10 ñ c ñim l i và ñánh giá theo chu n sau: Tt nh t (lý t ưng) 90 ñim Trung bình 50 ñim Xu nh t 10 ñim Nu ti n hành nghiên c u trên nhi u h c sinh c a nhóm (t p th ) thì l y trung bình c ng k t qu c a c nhóm và ñánh giá theo chu n trên. Ch ươ ng III QUAN H XÃ H I VÀ QUAN H LIÊN NHÂN CÁCH
I. QUAN H XÃ H I Các-Mác: “Con ng ưi là t ng hòa các m i quan h xã h i”. Các m i quan h ñó quy ñ nh b n ch t xã h i c a cá nhân. Nhân cách là s n ph m c a m i quan h xã h i ñ ng th i là ng ưi sáng t o và xây d ng m i quan h ñó. Vì v y, mu n nghiên c u TLHXH ph i nghiên c u các m i quan h xã h i. - Trong m i quan h có: quan h cá nhân - cá nhân, cá nhân - nh ng ng ưi khác. Trong m i quan h ñó cá nhân ñóng vai trò ch th . - M i cá nhân ñ u có quan h v i ng ưi khác theo m t cách nào ñó v i b m, anh ch em, b n bè. Nh ư v y, b t k ỳ cá nhân nào c ũng trong mt nhóm xã h i nh t ñ nh và có v trí nh t ñ nh trong nhóm. 1. Khái ni m Quan h xã h i là quan h gi a các cá nhân v i t ư cách ñi di n cho nhóm xã h i, do xã h i quy ñ nh m t cách khách quan v vai trò c a m i cá nhân trong nhóm. Ví d : Quan h gi a: th tr ưng - nhân viên, bác s ĩ - b nh nhân, th y giáo - hc sinh, ng ưi bán hàng - khách hàng, cha – con Vi t ư cách là thành viên c a m t nhóm, m t t p th , cá nhân ph i th c hi n các vai trò do xã h i quy ñ nh. Các vai trò ñó ñưc th c hi n theo t ng ch c năng mà cá nhân ñm nhi m. Ch ng h n, m t ng ưi 13 tu i có th có nhi u vai trò khác nhau: là con, là anh, là em, là h c trò, là ñi viên, là l p tr ưng Trong m i quan h xã h i, các vai trò do xã h i quy ñ nh các cá nhân ph i th c hi n các vai trò ñó theo ch c n ăng c a mình. Vì v y, vai trò xã h i tr thành vai trò c a cá nhân c th . 2. Quá trình hình thành m i quan h 2.1. Quá trình tham gia c a cá nhân vào m i quan h xã h i Bn ch t xã h i c a con ng ưi ñưc hi u con ng ưi nh ư m t th c th t n ti v i nh ng ng ưi khác. Con ng ưi không th s ng ñ c l p, mà ph i d a vào ng ưi khác ñ mà s ng, có ngh ĩa là h p tác v i nh ng ng ưi khác ñ có th t n t i trong xã h i. Ví d : Ng ưi buôn bán ph i có ng ưi s n xu t ra hàng hóa và ng ưi mua hàng. Mi ng ưi ñ u c n ng ưi khác ñ th c hi n m c ñích c a mình. 2.2. S g n bó c a cá nhân trong m i quan h xã h i S g n bó là s liên h v m t tình c m n i li n hai cá nhân v i nhóm xã hi thông qua s th a nh n giá tr và t m quan tr ng c a ng ưi này ñi v i ng ưi kia ho c ñ i v i nhóm xã h i. S g n bó xu t hi n nh ư m t hành vi t ươ ng tác
nh m thi t l p m i quan h v i nh ng ng ưi quan tâm ch ăm sóc t i h . Ch ng h n nh ư s g n bó c a tr ñ i v i m là níu l y áo m , c ưi khóc v i m ðây là hình th c c u trúc ñ u tiên c a m i quan h xã h i gi a ñ a tr v i m c a nó, ñó là quan h tình c m. 2.3. Xã h i hóa cá nhân trong m i quan h xã h i Xã h i hóa là m t quá trình luy n t p và hòa nh p c a các cá nhân vào xã hi. Con ng ưi và con v t mu n t n t i ph i ñưc th a mãn nh ng nhu c u c ơ b n ca c ơ th nh ư: ăn u ng, không khí, t v , t n t i nòi gi ng Hành vi c a con ng ưi và con v t khác nhau: con v t ch u s chi ph i c a c ơ ch b m sinh, còn hành vi con ng ưi thì c ơ ch b m sinh không ñ ñ ñiu ch nh mà ph n l n ñưc ñiu ch nh b ng con ñưng luy n t p. Do ñó quá trình luy n t p và hòa nh p là c ơ s c a xã h i hóa. Con ng ưi sinh ra ñưc xã h i hóa ñ thành cá nhân có nhân cách. Quá trình này nh ư là s thích nghi c a con ng ưi t bé ñ n khi tr ưng thành. Sng trong t p th , trong nhóm xã h i m i cá nhân không ch ti p nh n nh h ưng ca xã h i m t cách th ñ ng mà có vai trò ch ñ ng, cá nhân ph i tích c c tác ñng vào xã h i ñ c i t o xã h i theo m c ñích phát tri n c a cá nhân. Nh ư v y, xã h i không ph i là tác ñng m t chi u xã h i tác ñ ng ñ n cá nhân mà còn cá nhân tác ñng ñ n xã h i. Trong quá trình t ươ ng tác gi a cá nhân và xã h i thì cá nhân d n d n thích nghi v i các chu n m c, nh ng giá tr c a nhóm xã h i ñ t ñiu ch nh b n thân mình và hoà nh p vào các m i quan h xã h i. II. QUAN H LIÊN NHÂN CÁCH 1. Khái ni m Quan h liên nhân cách là quan h gi a ng ưi v i ng ưi, gi a cá nhân v i cá nhân trên c ơ s c a nh ng c m tình và s ñ ng nh t v i nhau m t m c ñ nh t ñ nh. Quan h liên nhân cách g m có các ñ c ñim sau: - Quan h liên nhân cách di n ra trên c ơ s quan h tình c m trong nhóm. - Nh ng ng ưi tham gia vào quan h liên nhân cách v a th c hi n vai trò ca cá nhân trong nhóm và vai trò xã h i c a nhóm - Trong quan h liên nhân cách còn có các quá trình hi u bi t l n nhau, có s t ươ ng tác v i nhau và s tác ñ ng qua l i v i nhau. Nh ư v y, bên trong m i quan h xã h i t n t i m i quan h liên nhân cách. Nhà tâm lý h c xã h i, bác s ĩ tâm th n ng ưi M g c Ý Dgi Moreno dùng ph ươ ng pháp ño l ưng xã h i h c ñ ño m c ñ c m tình hay không c m tình trong m i quan h liên nhân cách. Nh ng thành viên trong nhóm l a ch n nhau theo các tiêu chu n khác nhau d a vào m c ñ c m tình v i nhau. Song ph ươ ng pháp ño l ưng xã h i h c c a Morenno ch ưa ñy ñ ñ ño m i quan h liên nhân cách. K t qu cho th y có n ăm v trí ñưc mô ph ng trên s ơ ñ nh ư sau:
* V trí ngôi sao: ðưc h u h t các thành viên yêu m n tin t ưng, ñó là nh ng ng ưi có s c h p d n r t m nh nh ư nam châm (nh ng ng ưi này th ưng là th l ĩnh) * V trí yêu m n: ðưc nhi u ng ưi yêu m n, g n g ũi, tuy nhiên m c ñ ch ưa cao * V trí th a nh n: Có c nh ng ng ưi thích và không thích mình * V trí lãng quên: H u nh ư không ñưc b n bè nh c ñ n tên * V trí b t y chay: Không ai mu n k t b n n u lãnh ño r ơi vào v trí này thì r t nguy hi m vì h là ng ưi có nhi u tính x u khi n m i ng ưi r t ng i ti p xúc. Trong nhóm s ng ưi v trí m t và hai chi m ña s thì ñó là nhóm m nh, ñoàn k t. N u s ng ưi v trí b n và năm chi m ña s thì ñó là nhóm y u, l ng cng, luôn m t ñoàn k t 2. Nh ng y u t tâm lý xã h i c a quan h liên nhân cách 2.1. S g n g ũi Mi quan h liên nhân cách th ưng di n ra trên c ơ s s g n g ũi v th ch t, ñ a lý, tâm lý, s thân thu c. Nh ng công trình ñiu tra v vi c ch n v ch ng c a Girard (1974) ñã ch ng minh r ng: các cu c hôn nhân th ưng ñưc k t h p gi a nh ng ng ưi có cùng m t ngu n g c ñ a lý, kho ng cách ñ a lý càng g n nhau thì càng d thi t l p mi quan h liên nhân cách (th nh t c ly, th nhì c ưng ñ ). M t s công trình nghiên c u cho th y kho ng cách ñ a lý càng g n thì càng có nhi u m i quan h liên nhân cách. Ng ưi g n nà nhau có quan h liên nhân cách h ơn nh ng ng ưi xa nhau. S g n g ũi t o ñiu ki n cho m i quan h liên nhân cách b n ch t h ơn và thân thu c h ơn. 2.2. S gi ng nhau và khác nhau S gi ng nhau t ươ ng ñi v quan ñim, v l i ích, v s thích và cách giao ti p d hình thành m i quan h liên nhân cách. Các cá nhân có xu h ưng tìm ki m nh ng ng ưi gi ng mình trong nh ng ng ưi khác. M t khác s b sung cho nhau cũng quan tr ng ñ thi t l p m i quan h liên nhân cách. ði v i m t s ng ưi s hp d n v tài và ñc c a h có th b sung cho nh ng thi u sót c a mình là ñiu ki n ñ thi t l p m i quan h . Nh ư v y không ch s gi ng nhau mà còn s khác nhau c ũng là ñiu ki n phát tri n m i quan h liên nhân cách. 2.3. S t ươ ng tác Tươ ng tác là s tác ñ ng l n nhau c a các cá nhân nh m th c hi n nh ng ho t ñ ng ñ ng th i v i m c ñích nào ñó c a nhóm. Ho t ñ ng tươ ng tác có ñc ñim sau: + Nh ng ng ưi tham gia ho t ñ ng cùng không gian, th i gian. Nh v y mà các cá nhân tr c ti p tác ñ ng qua l i l n nhau, trao ñ i nh ng thông tin, t ư tưng, tình c m l n nhau + Có m c ñích và l i ích chung cho m i thành viên.
+ Có t ch c, có lãnh ño, có s phân công gi a thành viên. + Trên c ơ s ho t ñ ng ñ ng th i hình thành m i quan hê liên nhân cách. Trong quá trình th c hi n ho t ñ ng chung các thành viên tác ñng l n nhau, trao ñi thông tin, t ư t ưng tình c m, cùng t ch c v ch k ho ch hành ñng chung. Có hai lo i tác ñ ng c ơ b n là: tác ñng ñ c nh tranh và tác ñng ñ h p tác. Trong ñó tác ñng theo h ưng h p tác là bi u hi n theo h ưng t t, ñó là quan h giúp ñ l n nhau trong hành ñng. 2.4. Thân ph n Trong m i quan h liên nhân cách, cá nhân nh n th c ñưc mình và có bi u tưng v b n thân mình, bi t ñưc v trí c a mình trong m i quan h v i ng ưi khác m t b i c nh nh t ñ nh ñưc g i là thân ph n. 2.4.1. ðc tr ưng c a thân ph n - Xác ñnh mình là ai, có v trí nh ư th nào trong nhóm xã h i. ðó là s t ñánh giá v b n thân, là hình nh v b n thân mình ñ th c hi n cái mình mu n ñt t i. - S bày t b n thân mình ra bên ngoài nh m kh ng ñ nh s khác bi t c a bn thân mình v i ng ưi khác, nh m t o ra hình nh t t c a b n thân v i ng ưi khác. S bày t hình nh b n thân thành công s t o hình nh tích c c ng ưi khác. Khi hình nh b n thân mình không ăn kh p v i hình nh b n thân mình ñã có ng ưi khác thì gây ra s c ăng th ng trong m i quan h liên nhân cách. 2.4.2. S ph thu c c a b n thân vào xã h i - Thân ph n ñưc xác ñ nh b i v trí cá nhân trong h th ng xã h i nh t ñnh nh ư v ñ t n ưc, ch ng t c, tôn giáo, ñ ng phái, nhóm t p th nó in ñ m nét lên cách s ng, n p ngh ĩ t o nên hành vi xã h i ca cá nhân. ðiu ñó t o nên nh ng thân ph n ñin hình. Ch ng h n khi nghiên c u thân ph n c a ng ưi da ñen cho th y r ng thân ph n c a h không ch g n li n v i s ñánh giá c a ng ưi da tr ng mà còn g n li n v i s ñánh giá khác nhau trong nhóm nh ng ng ưi da ñen. S ñánh giá trong nhóm t c ng ưi da ñen cao h ơn s ñánh giá c a ng ưi da tr ng v ng ưi da ñen. Nh ư v y, giá tr t ươ ng tác c a thân ph n xã h i còn ph thu c vào nhóm xã hi nh t ñ nh v i nh ng giá tr n i t i do nhóm ñó t o ra. - Thân ph n còn ph thu c vào gi i tính vì s ñánh giá thân ph n c a ng ưi ñàn ông và ñàn bà l n tu i có s khác bi t. Ch ng h n ng ưi ñàn ông l n tu i càng t tin, càng th a mãn, càng có th m quy n và ña v . ð i v i ng ưi ph n có ý th c tiêu c c h ơn v b n thân mình, vì h cho r ng nh ng nét h p d n v gi i tính c a h b gi m ñi. H còn t ra cam ch u và ph c tùng h ơn trong m i t ươ ng tác v i gia ñình và xã h i. 2.4.3. S thay ñ i thân ph n
Thân ph n c a m i ng ưi không c ñ nh mà có th thay ñ i do s c g ng ca b n thân. Cá nhân có th t thay ñ i thân ph n c a mình, t mình tìm ra con ñưng ti n thân cho hi u qu nh t, nh ư vi c ch n ngh , ch n tr ưng h c, ch n b n tr ăm n ăm ñó c ũng là con ñưng ñ thay ñ i thân ph n. Nh ưng c ũng có nh ng ng ưi an ph n, h không mu n thay ñ i, th ưng yên tâm v i s ph n. Nh ng ng ưi ñó th ưng nghèo nàn v m i quan h liên nhân cách và có thái ñ bàng quan v i cu c ñ i. Thân ph n c a cá nhân ñưc hình thành t tu i th ơ u sang tu i tr ưng thành. Các nhà TLHXH ñã ch ng minh ñiu ñó và th y r ng thân ph n ñưc hình thành theo nh ng c ơ ch nh ư: C ơ ch ñ ng nh t hoá; nh h ưng c a nh ng qui chi u xã h i; các quá trình ñánh giá cá nhân và s ng tác. ðng tr ưc nh ng tác ñ ng c a xã h i, thân ph n là m t quá trình hoà nh p ca cá nhân vào m i quan h liên nhân cách. M i cá nhân t xác ñ nh mình là ai, có hi u bi t v b n thân mình, lý gi i v nó và trao ñi v i môi tr ưng xung quanh mình. III. QUAN H LIÊN NHÂN CÁCH TRONG XÃ H I VÀ TRONG NHÀ TR ƯNG 1. Quan h liên nhân cách trong xã h i 1.1. Tình b n trong quan h liên nhân cách F. Ănghen vi t: “Tình b n là tình c m sâu s c nh t, trong s ch nh t, là s hi sinh t t c , s g n g ũi v giao ti p v tinh th n. Nó không ph i ch là ni m vui và hnh phúc, mà còn là s th thách, m t trách nhi m v ngh ĩa v n ng n .” Tình b n ñưc th hi n nh ng ñim sau: - Tình b n là m t nhu c u tinh th n ca tu i tr c ũng nh ư c a m i ng ưi, tình b n có nh ng ng ưi cùng gi i và khác gi i. M i con ng ưi ñ u có nhu c u tình c m giao ti p v i nhau. Theo Balzac: m i tâm h n c n h p th tình c m c a mt tâm h n khác, bi n nó thành tình c m c a mình ñ tr l i cho ng ưi ta phong phú h ơn x ưa, không có s trao ñ i th tình c m ñ p ñ y thì nó qu n qu i ch t mòn. Trong nh ng nhu c u ñó thì nhu c u v tình bn là nhu c u h p d n c a tu i tr , nhu c u này có t thu u th ơ. Tr t 4 - 6 tu i ñã có nhu c u giao ti p v i b n cùng tu i, tr b t ñ u ch n b n và th ưng ch n b n trong t p th h c t p, trong nhóm b n vui ch ơi. Khi tu i ñ u thanh niên thì yêu c u v tình b n ph i là ng ưi hòa h p v i nhau v tính tình, lý t ưng, quan ñim, t c là s hòa h p v i nhau v mt tâm lý h ơn là s g n g ũi không gian - Tình b n là m t tình c m cao th ưng. Tình b n không ph i b ng lý trí mà tr ưc h t là m t lo i tình c m ñ c bi t c a con ng ưi d a trên c ơ s k t thân t nguy n, có s ñ ng c m v i nhau, quý m n nhau mà hai bên ñu c m th y có nhu cu giao ti p v i nhau v m t tinh th n. “Tình c m ñ u tiên xu t hi n con ng ưi tr tu i ñưc giáo d c chu ñáo là tình b n ch không ph i là tình yêu” (J.J.Rutxô).
Tình b n c a tu i tr d a trên c ơ s c a s thân tình, thái ñ chân thành quý m n l n nhau. H th l v i nhau nh ng ñiu mà ch h m i có th nói ñưc. Ng ưi b n chính là cái tôi th hai, h t nguy n ñ n v i nhau cùng chia s nh ng rung c m c a nhau, m i ng ưi ñ u c m th y ng ưi kia là s c n thi t ñ i v i mình. Nu ñ c tr ưng c a tình yêu là s chung th y thì ñc tr ưng c a tình b n là thái ñ chân thành. Tình b n chân thành là ph i bi t tôn tr ng cá tính, h ng thú và s thích riêng c a nhau. Có lòng chân thành thì tình b n luôn luôn ñưc c i m , không có h ng ăn cách ng v c, gi a h luôn có s thông c m quí m n nhau, không tính toán v l i A.L. Klul p vi t: “Hãy ch n b n cho k . N u lòng v l i n n p d ưi m t n c a tình b n thì nó có th ñào h chôn b n mà thôi”. 1.2. Tình yêu trong quan h liên nhân cách c a nh ng ng ưi khác gi i Tình yêu là s rung c m c a hai trái tim khác gi i, là s hòa h p gi a hai tâm h n có nhu c u v s giao ti p tinh th n c ũng nh ư tình d c l n nhau. Tình yêu nam n là v n ñ muôn thu mà th i nào ng ưi ta c ũng bàn ñn. Có ng ưi ñã cho r ng: tình yêu là tín ng ưng c a loài ng ưi không bao gi b h y di t. Có bao nhiêu trái tim là có b y nhiêu cách yêu ñươ ng, vì v y vi c khám phá ra tình yêu luôn luôn là v n ñ m i m và phong phú. Tình yêu là lo i tình c m say mê, chân thành, m nh m , sâu s c, th ơ m ng, trong sáng, tr tình. ðc ñim ca tình yêu là s hi n dâng cho nhau, ñ ng th i c ũng là s chi m gi ñ i t ưng ñưc yêu. Khi yêu ai c ũng mun ñưc ch ăm sóc ng ưi yêu, mu n ñưc v a lòng ng ưi yêu và ñc bi t mu n ñưc mình x ng ñáng h ơn so v i ng ưi yêu. M i ng ưi ñ u c m th y mình ph i hoàn thi n h ơn v nhân cách. Tình yêu là lo i tình c m ñ p ñ và ph c t p nên nó có tính ch t pha tr n: yêu th ươ ng pha l n gi n h n, vui và bu n, h nh phúc và ñau kh , lo âu và t hào “ðưc gi n h n sung s ưng bi t bao nhiêu.” (Xuân Di u). Ho c N.Ostropxki ñã vi t:“Cái cao quý nh t là tình yêu, cái ích k nh t c ũng là tình yêu”. Trong tình c m nói chung và trong tình yêu ñôi l a nói riêng ñu ñưm màu s c ch quan theo ki u “Th ươ ng nhau cau sáu b ba. Ghét nhau cau sáu b ra làm m ưi” Mi tình ñu c a nam n thanh niên ñưc bi u hi n b ng nh ng c m xúc mi l . Khi yêu con ng ưi b ng th y mình có nh ng c m xúc k ỳ l , c nh v t xung quanh b ng tr nên ñáng yêu l th ưng. H yêu t t c m i ng ưi, ngay c nh ng ng ưi tr ưc kia h không c m tình, yêu t t c c nh v t, c nh v t ñưc nhu m màu sc xúc c m c a tình yêu. Tình yêu ban ñu c a thanh thi u niên th ưng l n l n vi tình b n bè. Bên c nh s âu y m ngây th ơ, nh ng cái nhìn tr u m n, nh ng câu h i l p l , ng ưng ngùng, lúng túng, ti ng gõ c a r t rè, h i h p. Tình yêu ban ñu ñ p ñ , th ơ m ng nh ưng ít khi thành công, n u có s giúp ñ c a nh ng ng ưi ñi tr ưc, m i tình này s phát tri n lành m nh tr thành hôn nhân 1.3. Hôn nhân và gia ñình trong quan h liên nhân cách 1.3.1. Hôn nhân
Hôn nhân là m t hi n t ưng pháp lý, trong ñó ng ưi ñàn ông và ñàn bà cam k t chung s ng v i nhau và xây d ng gia ñình h nh phúc. Hôn nhân c ũng là nhu c u tình c m, sinh lý, kinh t c a con ng ưi m t cách lành m nh. Hôn nhân ti n b là hôn nhân xu t phát t tình yêu chân chính không b ràng bu c b i kinh t , b i nh ng ñ nh ki n tôn giáo, ñ ng c p, mà h t nguy n quy t ñ nh h nh phúc c a mình. Sau khi k t hôn, h c n b o v h nh phúc c a mình b ng lòng tin c y l n nhau, ñ i x t nh , bình ñng, có s quan tâm ñ n ñ i sng v t ch t và tinh th n c a nhau. Trong ñó, lòng chung th y s giúp cho gia ñình b n v ng và phát tri n. Trong quan h v ch ng bao gi c ũng n y sinh s ghen tuông. ðó là s nghi ng lòng chung th y c a ch ng ho c v . Ghen tuông t o cho con ng ưi có tr ng thái th n kinh c ăng th ng, lo l ng, bu n bã, ñau kh t c gi n, luôn có tâm tr ng mình y u kém và c m th y mình m t mát m t cái gì ñó 1.3.2. Gia ñình Là t p h p ng ưi cùng s ng chung thành m t ñơn v nh nh t trong xã h i gn bó v i nhau b ng quan h hôn nhân và dòng máu huy t th ng. Gia ñình g m có: V ch ng, Cha m , Con cái ðc tr ưng c a gia ñình - Gia ñình là m t nhóm xã h i nh nh t có t hai ng ưi tr lên. - Nhóm gia ñình bao g m nam n , có quan h gi i tính. - Các thành viên trong gia ñình có quan h huy t th ng, ru t th t v i nhau. - Các thành viên trong gia ñình có quan h kinh t v i nhau: Cha m nuôi dy con cái, con cái ph i có trách nhi m ph ng d ưng cha m khi v già và con cái ñưc k th a tài s n c a cha m ñ l i. Gia ñình là m t nhóm nh v n ñ ng liên t c, có s tác ñ ng l n nhau gi a các thành viên t o ra m i quan h liên nhân cách trên c ơ s th ươ ng yêu l n nhau. Gia ñình là ngôi nhà chung cho các thành viên có quan h ru t th t ch a ñ ng nh ng ni m vui và n i bu n, nh ng th t b i và thành công, nh ng lo âu và sung sưng, nh ng công vi c và ngh ng ơi, nh ng b c d c và th ư thái Gia ñình là mt xã h i thu nh . Gia ñình là n ơi giao thoa gi a xã h i và cá nhân. Cá nhân ti p thu n n v ăn hoá xã h i thông qua giáo d c gia ñình, ñng th i l i ñưa truy n th ng gia ñình vào xã h i. Trong nh ng gia ñình s ng không có h nh phúc thì th ưng xy ra xung ñt gia ñình, xung ñt gi a các th h s ng chung trong gia ñình. 2. Quan h liên nhân cách trong nhà tr ưng 2.1. Quan h liên nhân cách gi a th y và trò Giáo viên và h c sinh tác ñ ng qua l i không ch b ng ho t ñ ng d y và hc mà còn b ng nhân cách. Thông qua các ho t ñ ng c a nhà tr ưng gi a giáo viên và h c sinh có m i thi n c m nh t ñ nh. N u giáo viên nào có uy tín cao v chuyên môn, v ñ o ñ c s ñưc h c sinh có thi n c m nhi u h ơn. Nhân cách c a
giáo viên có nh h ưng r t ln ñ n s phát tri n trí tu , tình c m, ý chí c a h c sinh, ñã có nhi u h c sinh l y t m g ươ ng th y, cô giáo c a mình làm hình m u lý tưng cho cu c ñ i mình. Mu n xây d ng quan h t t ñ p gi a th y - trò thì giáo viên ph i bi t khéo x s ư ph m. M t m t giáo viên ph i th ươ ng yêu h c sinh m t cách chân thành, bi t tôn tr ng nhân cách h c sinh, tin t ưng vào kh n ăng s c l c c a các em. B i vì, giáo viên giáo d c h c sinh không ch b ng nh ng hành ñng, mà b ng chính tình th ươ ng yêu chân th t ñ i v i h c sinh, b ng chính nh ng c m xúc và s cao th ưng c a mình. Giáo viên ph i có c m xúc tr ưc nh ng vui bu n, nh ng khó kh ăn c a h c sinh ñ có s ñ ng c m và giúp ñ các em ñ các em ti n b . M t khác, giáo viên c ũng ph i yêu c u cao h c sinh. Càng tôn tr ng hc sinh bao nhiêu thì càng ph i yêu c u cao b y nhiêu. Có ngh ĩa là giáo viên ph i tin t ưng vào h c sinh, nh ưng c ũng ph i luôn ki m tra ho t ñ ng c a h c sinh, ph i nghiêm kh c ñ i v i nh ng h c sinh vi ph m khuy t ñim. Yêu c u cao không có ngh ĩa là xét nét, khó kh ăn và h th p ph m giá nhân cách c a h c sinh. Giáo viên ph i có thái ñ ñ i x công b ng, có thái ñ bình t ĩnh ôn hoà, ân c n ñ i v i các em và ph i th n tr ng khi ñánh giá, phê bình h c sinh. Không nên ñánh giá các em quá th p ho c quá cao, c ũng không nên phê bình trách m ng các em tr ưc l p khi ch ưa nghiên c u k nguyên nhân c a nh ng hành vi sai trái ñó. Giáo viên ph i bi t xây dng t p th h c sinh thành t p th ñoàn k t v ng m nh. T p th là môi tr ưng giáo d c t t ñ i v i các em. N u giáo viên không khéo léo khi ñánh giá, phê bình hc sinh s làm cho các em t ái, bi quan chán n n và c ăm ghét giáo viên làm cho quan h th y - trò luôn có s mâu thu n, hi u l m, ng nh n v nhau, nh hưng không t t ñ n hi u qu giáo d c. Tình c m th y - trò là tình c m cao th ưng ñ p ñ c a con ng ưi. Quan h th y trò là n n t ng ñ xây d ng nh ng m i quan h liên nhân cách khác trong xã hi. Trong quan h th y - trò, giáo viên ph i hi u ñưc nhu c u h ng thú, nh ng tình c m sâu kín và nh ng nguy n v ng chính ñáng c a h c sinh. ð ng th i, h c sinh c ũng ph i th ươ ng yêu quí tr ng th y, cô giáo m t cách chân thành, ph i bi t thông c m v i nh ng cái khó kh ăn c a giáo viên. Quan h th y - trò ph i trong sáng không v l i. 2.2. Quan h liên nhân cách trong nhóm b n Trong tr ưng, l p h c không ch quan h v i th y, cô giáo và cán b nhân viên trong nhà tr ưng, mà các em còn có quan h v i các b n h c sinh c a l p mình và các l p khác. Quan h gi a h c sinh v i nhau trên c ơ s mn ph c, hp nhau v cá tính, v s thích và g n nhau v ñ a lý, t ñó các em hình thành nhóm b n: + Nhóm b n mang tính tích c c trong l p s góp ph n làm cho l p phát tri n và ñng viên khích l nhau trong h c t p. + Nhóm b n mang tính tiêu c c thì luôn tách r i kh i t p th l p, có thái ñ ch ng ñ i l i t p th , giáo viên và nhà tr ưng.
Trong t p th l p và trong nhà tr ưng có th n y sinh nhóm b n h c sinh ph m t i luôn tìm cách gây r i lo n trong tr ưng: tr nghi n hút, c b c, t p h p thành b ăng nhóm tr n l t, tr m c p, ñua xe, tìm cách ch ng ñ i l i giáo viên S xu t hi n nhóm h c sinh ph m t i trong nhà tr ưng do r t nhi u nguyên nhân. Vì vy, nhà tr ưng và GV c n ph i tìm hi u k nh ng nguyên nhân ñó ñ có bi n pháp giáo d c thích h p. 2.3. Nguyên nhân d n t i tr ph m t i trong nhà tr ưng 2.3.1. Do môi tr ưng xã h i Do tr s ng trong môi tr ưng tiêu c c ñã ñy tr vào con ñưng cùng bu c chúng ph i có hành vi ch ng ñ i l i xã h i. ðiu này th ưng th y nh ng ñ a tr không có gia ñình, cha m ly d nhau ph i ñi v i ng ưi khác không ñưc ch ăm sóc chu ñáo c a ng ưi l n. M c dù, tr v n ñưc ñi h c nh ưng chúng c m th y chán n n, th t v ng khi g p nh ng b n khác cùng c nh ng chúng s t p h p nhau li thành nhóm tr em h ư. Do hoàn c nh xã h i tác ñ ng không ñ ng ñ u ñ n cá nhân, th m chí có th tác ñng ñ i l p v i cá nhân. ðiu này là do xã h i ñang có s phân c c r t l n gi a ng ưi giàu và ng ưi nghèo; vi c th c hi n lu t pháp không nghiêm minh; trong nhà tr ưng làm cho tr khó ti p thu nh ng chu n m c xã h i; gia ñình có thái ñ nóng n y, ñánh ñ p hay có thái ñ bao che hành vi ph m t i c a tr Do tr b m t h t tình c m c a gia ñình và luôn b ñánh giá là th p kém trong tr ưng,l p, trong gia ñình Chúng th ưng có thái ñ xa lánh th y, cô giáo, nhà tr ưng, b n bè cùng lp. Nh ng tr này th ưng tìm cách bù ñp nh ng thi u ht ñó b ng cách t kh ng ñ nh mình trong nhóm b n bè, vì nhóm b n là ngu n ñng viên an i duy nh t v m t tình c m ñ i v i chúng. Nên chúng có th s n sàng hi sinh cho nhau ñ b o v b n. N u nh ng tr ñó không nhanh chóng rút ra kh i nhóm b n ñó thì d n d n chúng s thích nghi v i môi tr ưng ñó và s phát sinh t i ph m. Vì v y, ñ giáo d c nh ng tr em ph m t i trong nhà tr ưng thì nhà tr ưng cn ph i ph i h p công tác giáo d c gia ñình và ngoài xã h i ñ có nh ng bi n pháp giáo d c c ng r n ñ i v i chúng và tìm cách tách chúng ra kh i môi tr ưng phát sinh t i ph m, ho c c i t o môi tr ưng theo h ưng tích c c. M t khác, ph i làm cho tr th y ñưc vai trò, v trí c a chúng trong các m i quan h xã h i nh t ñnh, t o c ơ h i cho tr rèn luy n và phát tri n. 2.3.2. S sai l m c a gia ñình Gia ñình không th c hi n ñ y ñ ngh ĩa v và trách nhi m nuôi d ưng, giáo dc con cái theo tiêu chu n ñ o ñ c xã h i. Nh ng gia ñình này th ưng hay ñ t giá tr v t ch t lên hàng ñu và ñánh giá th p nh ng giá tr v ăn hoá tinh th n. Gia ñình tan v t o nên s kh ng ho ng v tình c m và ni m tin tr . Cha m th ưng d y b o con cái b ng roi v t, la m ng, ch i r a Trong gia ñình cha, m nghi n r ưu, ma tuý, c b c to nên s xung ñ t tri n miên trong gia ñình, làm cho tr m t h t ch d a bu c chúng ph i r i b gia ñình theo nhóm b n tiêu cc.
Gia ñình có s b t ñ ng v quan ñim, ý ki n và ph ươ ng pháp giáo d c con cái, t o ñiu ki n cho tr có hành vi sai l ch. trong nh ng gia ñình này th ưng có hi n t ưng “tr ng ñánh xuôi, kèn th i ng ưc” làm cho tr không bi t ai ñúng ai sai và ph i nghe theo ai ? D n d n cha m m t h t uy quy n ñ i v i con cái, con cái không nghe l i cha m . Xung ñ t ñ i v i cha m ngày càng t ăng, tình c m gia ñình tr nên l nh nh t. ðó là nguyên nhân làm cho tr tìm ñn nhóm b n tiêu c c trong nhà tr ưng hay khu ph . Gia ñình có l i s ng không lành m nh, vô ñ o ñ c không ch làm h ư h ng tr v ñ o ñ c mà còn làm h ư h ng v tinh th n và th xác c a tr . B i vì, khi tr sng trong môi tr ưng gia ñình ñó thì tr s b t ch ưc nh ng hành vi ph m t i c a cha m chúng. S h ư h ng v ñ o ñ c c a cha m s nh h ưng t i tính cách c a tr và tính cách c a chúng d n d n mâu thu n v i b n bè cùng l p, vi th y, cô giáo. Càng ngày chúng càng ñi l p v i t p th và tr d r ơi vào nhóm b n tiêu cc ñ gây t i ph m. Do v y, nh ng tr này c n ñưc s giúp ñ t n tình c a giáo viên và các b n bè trong l p. 2.3.3. Do nh h ưng c a nhóm nh ng ng ưi b n ph m t i Nhóm h c sinh tiêu c c trong nhà tr ưng t p h p nhau l i ñ ch ơi b i lêu lng, chúng b nh h ưng c a nh ng phim nh b o l c, v ăn hóa ph m ñ i tru và hành vi c a các b ăng nhóm ph m t i khác. Nh ng tr có hoàn c nh gia ñình b t hnh th ưng d thông cm v i nhau và chúng nhanh chóng hoà nh p thành m t nhóm b n có cùng chung c nh ng . Nh ng tr này th ưng ñưc s giúp ñ c a nh ng ng ưi tiêu c c và chúng th ưng làm ng ơ tr ưc hành vi sai trái c a h . Chúng th ưng có hành vi ch ng ñ i nh ng d ư lu n xã h i m t cách quy t li t. Khuynh h ưng ho t ñ ng c a nhóm tr h c sinh ph m t i là dùng b o l c, mang tính ch t càn qu y. Chúng liên k t v i nhau m t cách ch t ch và th ưng dùng v ũ l c ñ ñe d a, uy hi p và th c hi n hành vi t i ác n u nh ư ai ch ng l i chúng. Nh ng hành vi b o l c ñó m t s h c sinh càn qu y nh m th hi n cái tôi và ý chí c a chúng tr ưc ñ ng b n và m i ng ưi. Nh ng h c sinh ph m t i th ưng có nh ng quan ñim và ñnh h ưng giá tr gi ng nhau. Các thành viên tham gia vào nhóm ph i tuân th theo nh ng qui ñ nh và tiêu chu n c a nhóm. Khi các thành viên không th ng nh t ý ki n v i nhau chúng có th theo m t ñ nh h ưng khác v giá tr ñ th c hi n hành vi t i ph m. Chúng th ưng có khuynh h ưng phóng ñi hành vi t i ph m c a mình tr ưc m t các thành viên khác. Chúng th ưng dùng s c m nh c a c nhóm ñ th c hi n t i ph m. Nên m i hình ph t c a nhà tr ưng không làm chúng s hãi. Vì v y, nh ng bi n pháp ng ăn ng a t i ph m trong nhà tr ưng th ưng g p r t nhi u khó kh ăn. CÂU H I ÔN T P
1. Th nào là m i quan h xã h i? Quá trình hình thành quan h xã h i ñưc di n ra nh ư th nào? Cho ví d minh ho . 2. Th nào là quan h liên nhân cách. Phân tích các y u t tâm lý xã h i c a quan h liên nhân cách. 3. Nêu m t s quan h liên nhân cách ñin hình trong xã h i và trong nhà tr ưng. Phân tích m t s nguyên nhân d n t i nhóm tr h c sinh có hành vi ph m t i trong nhà tr ưng. Ch ươ ng IV NHÓM VÀ T P TH TRONG HO T ð NG C A NHÀ TR ƯNG I. NHÓM 1. Khái ni m chung 1.1. Nhóm là gì? Xã h i không ph i ch bao g m nh ng cá nhân riêng l x p c nh nhau, không có liên h v i nhau. Trong quá trình s ng và ho t ñ ng c a con ng ưi luôn tác ñng qua l i v i nhau, chính s tác ñ ng qua l i này làm n y sinh các nhóm xã hi. S ng trong xã h i ph i có s tác ñ ng qua l i v i xã h i. S tác ñ ng c a xã hi ñ n cá nhân không nh h ưng tr c ti p mà nó ñưc thông qua nhóm xã h i. Nhóm ñóng vai trò quan tr ng, là c ơ quan chuy n ti p ñ xã h i tác ñ ng ñ n cá nhân và ng ưc l i cá nhân tác ñ ng ñ n xã h i. V y nhóm là gì?
Nhóm là m t c ng ñ ng ng ưi th ng nh t v i nhau trên c ơ s m t hay m t s d u hi u chung, gi a h có quan h t ươ ng tác và nh h ưng l n nhau trong quá trình th c hi n ho t ñ ng chung. Ta c n phân bi t nhóm v i m t ñám ñông hay m t t p h p ngưi (ví d : nh ng ng ưi b n tàu xe, n ơi x y ra tai n n ) 1.2. Phân lo i nhóm Nhóm ñưc phân lo i theo nh ng tiêu chí khác nhau, ph ươ ng pháp phân lo i nhóm ph bi n h ơn c là phân lo i d a vào nh ng ñ c ñim c ơ b n c a nhóm. 1.2.1. Theo s l ưng ng ưi tham gia + Nhóm l n: Là nh ng c ng ñ ng ng ưi ñông ñ o, th ng nh t v i nhau trên m t s d u hi u chung. Trong ñó, các thành viên ch quan h gián ti p, ch không quan h tr c ti p v i nhau. Ví d : Nhóm ngh nghi p, nhóm giai c p, dân tc, t ng l p xã hi + Nhóm nh : Là nhóm có s l ưng ng ưi t ươ ng ñi ít, liên h v i nhau trong môt ho t ñ ng chung và có s tác ñ ng t ươ ng h tr c ti p gi a các thành viên. Ví d : m t t h c sinh, m t ñ i công nhân, m t ñ i bóng ñá, 1.2.2. Theo ngu n g c hình thành + Nhóm ưc l : Là do s quy ưc c a các nhà nghiên c u, các thành viên trong nhóm này không có s ti p xúc, ch có quan h gián ti p do có chung d u hi u nào ñó. Ví d : Nh ng ng ưi mù ch trên ñt Vi t, nh ng ng ưi lao ñ ng chân tay, + Nhóm th c: Là nhóm ng ưi t n t i th c trong xã h i, có s ti p xúc c a thành viên. Ví d : gia ñình, l p h c, nhóm tr n l t 1.2.3. Theo trình ñ phát tri n + Nhóm có trình ñ phát tri n th p. Ví d : Nhóm tr lang thang, các công ty kinh doanh b phá s n, b ăng, ph ưng + Nhóm có trình ñ phát tri n cao. Ví d : T p th lao ñ ng XHCN, l p h c tiên ti n, ti u ñoàn anh hùng 1.2.4. Theo quy ch xã h i + Nhóm chính th c: ðưc hình thành do quy ñnh c a c p cao h ơn, trong ñó vai trò c a cá nhân và các m i quan h ñưc quy ñ nh ch t ch b ng v ăn b n. Ví d : t p th giáo viên trong tr ưng, chi ñoàn thanh niên, ban giám kh o cu c thi + Nhóm không chính th c: Hình thành d a trên m i quan h thu n túy v tình c m, không có quy ñ nh nào v v ăn b n. 1.2.5. Theo th i gian t n t i + Nhóm t n t i lâu dài: làng xã, tr ưng h c + Nhóm t n t i th i gian ng n: nhóm ñi ngh mát + Nhóm t n t i theo chu k ỳ: b i d ưng chuyên môn vào d p hè c a giáo viên
Sơ ñ t ng h p v phân lo i nhóm 2. Nhóm nh 2.1. Khái ni m Nhóm nh là m t t p h p ng ưi nh t ñ nh, cùng liên k t v i nhau trong ho t ñ ng chung, các thành viên có quan h tr c ti p v i nhau. Nhóm nh là hình th c t n t i ñ c bi t c a m i quan h ng ưi - ng ưi trong cưc s ng xã h i. Nhóm nh là n ơi din ra quá trình xã h i hóa cá nhân, là quá trình tác ñng c a xã h i ñ n cá nhân giúp cá nhân thích ng v i ñòi h i c a xã hi. ð ng th i nó ñ m b o s cân b ng bình yên trong tâm lý c a con ng ưi. 2.2. Phân lo i nhóm nh Có r t nhi u cách phân lo i nhóm nh . - Nhà nghiên c u M S.Kuli ñã chia nhóm nh thành hai lo i sau: + Nhóm c ơ s : Quan h gi a các thành viên mang tính tr c ti p nh ư quan h gia ñình, b n bè, hàng xóm + Nhóm th c p: Quan h gi a các thành viên mang tính gián ti p nh ư các ñoàn th , nhà v ăn hóa, câu l c b - Robert và Tilman phân thành hai lo i sau: + Nhóm b t bu c: S tham gia c a các thành viên không ph thu c vào nguy n v ng c a h nh ư gia ñình, t c ng ưi + Nhóm t do: Các thành viên tham gia vào nhóm theo nguy n v ng như: câu l c b th thao, nhóm b n bè - E.Mayo (M ) chia nhóm nh thành hai lo i: + Nhóm chính th c: Nhóm ñưc nhà n ưc, xã h i th a nh n có tính ch t pháp lýï trong quan h gi a các thành viên v i nhau, v i lãnh ño ñưc qui ñ nh rõ ràng, có c ơ c u ch t ch . Ho t ñ ng chung có ý ngh ĩa xã h i rõ ràng. + Nhóm không chính th c: ðưc hình thành m t cách t phát, vai trò và v trí c a các thành viên không ñưc xác ñ nh ch t ch , quan h gi a các thành viên da trên tình c m, s thích h ng thú Ví d : nhóm thích ñi du l ch, xem phim, ch ơi tennis - Nhà nghiên c u M G.Haimen ñã phân thành hai lo i: + Nhóm thành viên: Các thành viên trong nhóm có quan h v i nhau tuân theo nh ng chu n m c qui ch b t bu c, có quy n l i và trách nhi m rõ ràng nh ư t ch c ASEAN. + Nhóm h i viên: Các thành viên t p h p theo nh ng d u hi u ho c quan h xã h i nào ñó nh ưng không b t bu c. Ví d : H i c u chi n binh, h i t thi n 2. 3. C u trúc c a nhóm nh A.V.Petropxki ñã xác ñnh nhóm nh ñưc c u t o b i ba l p, m i l p ñ c tr ưng b ng nh ng nguyên lý nh t ñ nh, t ñó hình thành các quan h gi a các thành viên trong nhóm.