Tài liệu ôn tập môn Kinh tế chính trị

Nội dung text: Tài liệu ôn tập môn Kinh tế chính trị

1. Tài liạu ôn tạp Môn: Kinh tạ chính trạ . Vạn đạ I: sạn xuạt và tái sạn xuạt xã hại 1. Vì sao Mác khạng đạnh: Sạn xuạt ra cạa cại vạt chạt là điạu kiạn tiên quyạt cho sạ tạn tại và phát triạn cạa lạch sạ nhân loại? - Trong đại sạng xã hại có rạt nhiạu nhạng hoạt đạng khác nhau như hoạt đạng chính trạ, quân sạ, ngoại giao, kinh tạ, Khoa hạc kạ thuạt, văn hoá nghạ thuạt Nhưng đạ thạc hiạn đưạc mạc đích cạa các hoạt đạng đó thì trưạc hạt đòi hại con ngưại phại tạn tại, phại sạng. Muạn tạn tại, muạn sạng thì bạt buạc con ngưại hàng ngày phại tiêu dùng nhạng tư liạu sinh hoạt cạn thiạt như cơm ăn, áo mạc, nhà ạ, tư liạu sạn xuạt tạt cạ nhạng tư liạu sinh hoạt đó không phại là nhạng sạn phạm do tạ nhiên hay thưạng đạ ban phát mà nó là sạn phạm cạa quá trình lao đạng sạn xuạt cạa con ngưại tạo ra. Vì vạy Mác khạng đinh rạng quá trình lao đạng sạn xuạt ra cạa cại vạt chạt là điạu kiạn tiên quyạt cho sạ tạn tại và sạng còn cạa lạch sạ nhân loại. 2. Phân tích vai trò cạa các nhân tạ cạu thành quá trình lao đạng sạn xuạt ra cạa cại vạt chạt và sạ hình thành ra các bạ phạn trong cơ cạu giá trạ cạa sạn phạm. Sạn xuạt ra cạa cại vạt chạt là điạu kiạn tiên quyạt cho sạ tạn tại và phát triạn cạa xã hại. Nhưng muạn có quá trình sạn xuạt đó thì Các Mác chạ ra cạn phại có 3 nhân tạ sạn xuạt cơ bạn đó là đại tưạng lao đạng, tư liạu lao đạng và sạc lao đạng. a) Đại tưạng lao đạng: - Khái niạm: Đại tưạng lao đạng là toàn bạ các vạt mà lao đạng cạa con ngưại tác đạng vào làm thay đại nó cho phù hạp vại mạc đích cạa con ngưại. - Đại tưạng lao đạng bao gạm: : + Nhạng vạt có sạn trong tạ nhiên nhưng đã đưạc thăm dò, qui hoạch đưa vào sạn xuạt (quạng, cây trên rạng, là đại tưạng cạa ngành khai thác, khai khoáng + Nhạng vạt đã trại qua chạ biạn (kạt quạ cạa quá trình trưạc là nguyên liạu cạa quá trình sau): bông là nguyên vạt liạu, là đại tưạng lao đạng cạa ngành chạ biạn chạ tạo b) Tư liạu lao đạng: - Khái niạm: tư liạu lao đạng là các vạt, hạ thạng các vạt dùng đạ truyạn dạn lao đạng cạa con ngưại tác đạng vào đại tưạng lao đạng. - Tư liạu lao đạng bao gạm: + Công cạ lao đạng tác đạng trạc tiạp vào đại tưạng lao đạng, công cạ lao đạng giạ vai trò quyạt đạnh trong quá trình sạn xuạt, công cạ lao đạng phạn ánh sạ phát triạn cạa mại thại đại kinh tạ. 1
2. Cại xay chạy bạng sạc gió -> xã hại phong kiạn lạc hạu Cại xay chạy bạng đạng cơ hơi nưạc -> chạ nghĩa tư bạn văn minh + Các vạt dùng đạ chạa đạng và truyạn dạn đại tưạng lao đạng: bạ chạa, ạng dạn, băng tại, + Các yạu tạ hình thành cơ sạ hạ tạng kạ thuạt: đưạng xá, bạn bãi, * Giạa đại tưạng lao đạng và tư liạu lao đạng phân biạt chi là tương đại: - Khác nhau: ạ vai trò trong quá trình sạn xuạt, hình thái tạn tại tạ nhiên, phương thạc chu chuyạn giá trạ. - Giạng nhau: Chúng đạu là yạu tạ vạt chạt, nạu xét trong quá trình sạn xuạt sạn phạm thì đại tưạng lao đạng và tư liạu lao đạng hình thành tư liạu sạn xuạt - đây là yạu tạ vạt chạt hình thành nên sạn phạm. a) Sạc lao đạng: - Khái niạm: Sạc lao đạng là tạng hạp sạc thân thạ, sạc thạn kinh, sạc cơ bạp có sạn trong mại cơ thạ cạa con ngưại, sạc lao đạng không tạn tại ngoài con ngưại, sạc lao đạng là khạ năng lao đạng cạa mại con ngưại. Lao đạng là sạ vạn dạng (tiêu dùng) sạc lao đạng đưạc thạ hiạn ra trong quá trình lao đạng sạn xuạt. - Như vạy quá trình lao đạng sạn xuạt diạn ra là sạ kạt hạp giạa sạc lao đạng và tư liạu sạn xuạt, trong đó sạc lao đạng là yạu tạ chạ thạ, giạ vai trò quyạt đạnh; tư liạu sạn xuạt là yạu tạ khách thạ, là điạu kiạn vạt chạt không thạ thiạu đưạc. - Lao đạng là hoạt đạng có mạc đích, có ý thạc cạa con ngưại và nó diạn ra giạa con ngưại vại tạ nhiên nhạm cại tạo tạ nhiên cho phù hạp vại mạc đích cạa con ngưại. - Phân biạt sạc lao đạng và lao đạng: Sạc lao đạng là mạt phạm trù hiạn hạu, lao đạng là mạt phạm trù trạu tưạng, vì vạy Mác cho rạng ngưại ta không thạ nhìn thạy, sạ mó thạy lao đạng mà lao đạng chạ đưạc thạ hiạn ra trong thạc tiạn khi con ngưại vạn dạng sạc lao đạng đạ tiạn hành quá trình sạn xuạt. - Đạc điạm lao đạng cạa con ngưại khác vại hoạt đạng cạa loài vạt: + Lao đạng cạa con ngưại là hoạt đạng có mạc đích, có dạ đạnh, tính toán trưạc + Lao đạng cạa con ngưại biạt chạ tạo và sạ dạng công cạ, chính quá trình lao đạng hình thành nên ý thạc cạa con ngưại. + Lao đạng cạa con ngưại có tính sáng tạo, tính tạ giác và tính xã hại. - Bạt kạ sạn phạm nào do lao đạng cạa con ngưại tạo ra thì nó cũng có giá trạ, trong cơ cạu giá trạ cạa sạn phạm bao gạm 2 bạ phạn cạu thành đó là giá trạ cũ (C) và giá trạ mại (V+m) hay tạng cơ cạu giá trạ sạn phạm là C+V+m Vai trò hai mạt cạa lao đạng trong hình thành các bạ phạn cạu thành cạa lưạng giá trạ hàng hoá: + Lao đạng cạ thạ bạo tạn và di chuyạn giá trạ cũ (giá trạ tư liạu sạn xuạt) vào giá trạ sạn phạm (C) + Lao đạng trạu tưạng tạo ra giá trạ mại (V+m) Giá trạ mại nhạp giá trạ cũ tạo ra tạng lưạng giá trạ hàng hoá: C+V+m 3. Phương thạc sạn xuạt xã hại là gì? phân tích mại quan hạ giạa 2 mạt cạu thành phương thạc sạn xuạt xã hại. 2
3. - Khái niạm: Phương thạc sạn xuạt là sạ thạng nhạt biạn chạng giạa 2 mạt cạa nạn sạn xuạt xã hại đó là lạc lưạng sạn xuạt và quan hạ sạn xuạt. Lạch sạ phát triạn cạa xã hại loài ngưại đã tạng lạn lưạt trại qua 5 phương thạc sạn xuạt tạ thạp đạn cao: xã hôi công xã nguyên thạy, xã hại chiạm hạu nô lạ, xã hại phong kiạn, chạ nghĩa tư bạn, chạ nghĩa cạng sạn (mà giai đoạn đạu cạa nó là CNXH) - Hai mạt cạa quá trình lao đạng sạn xuạt: Quá trình sạn xuạt ra cạa cại vạt chạt là quá trình kạt hạp mạt cách biạn chạng giạa hai mạt: Lạc lưạng sạn xuạt và quan hạ sạn xuạt. * Lạc lưạng sạn xuạt: hay là sạc sạn xuạt cạa xã hại nó phạn ánh mại quan hạ giạa con ngưại vại tạ nhiên, thạ hiạn khạ năng chạ ngạ tạ nhiên cạa con ngưại. Lạc lưạng sạn xuạt bao gạm: + Toàn bạ tư liạu sạn xuạt, trong đó công cạ lao đạng giạ vai trò quyạt đạnh + Là con ngưại lao đạng cùng vại nhạng kạ năng, kinh nghiạm, trí thạc tích luạ. + Ngày nay dưại sạ tác đạng cạa tiạn bạ khoa hạc và công nghạ thì bạn thân khoa hạc và công nghạ cũng trạ thành lạc lưạng sạn xuạt trạc tiạp. Trong lạc lưạng sạn xuạt thì yạu tạ lao đạng cạa con ngưại luôn luôn là yạu tạ chạ thạ và giạ vai trò quyạt đạnh, còn tư liạu sạn xuạt là yạu tạ khách thạ giạ vai trò quan trạng đạng thại khoa hạc công nghạ trạ thành yạu tạ quan trạng , nó có khạ năng làm thay đại nhanh chóng cạ vai trò và năng lạc cạa yạu tạ chạ thạ và cũng như yạu tạ khách thạ. Trình đạ phát triạn cạa lạc lưạng sạn xuạt nó phạn ánh trình đạ chinh phạc tạ nhiên cạa con ngưại và đạng thại nó cũng khạng đạnh trình đạ phát triạn cạa nạn sạn xuạt xã hại giạa các quạc gia khác nhau. * Quan hạ sạn xuạt: Là quan hạ giạa ngưại vại ngưại trong quá trình sạn xuạt và tái sạn xuạt. Quan hạ sạn xuạt bao gạm: + Quan hạ giạa ngưại vại ngưại trong chiạm hạu tư liạu sạn xuạt, gại lại quan hạ sạ hạu (sạ hạu là hình thạc xã hại cạa chạ đạ chiạm hạu) . Chiạm hạu là quan hạ giạa ngưại vại vạt, là mạt tạ nhiên cạa sạn xuạt . Sạ hạu là quan hạ giạa ngưại vại ngưại đại vại vạt, là hình thạc xã hại cạa chiạm hạu. + Quan hạ giạa ngưại vại ngưại trong quá trình trao đại hoạt đạng, gại là quan hạ tạ chạc quạn lý. + Quan hạ giạa ngưại vại ngưại trong quá trình phân phại sạn phạm, gại là quan hạ phân phại. Trong đó quan hạ sạ hạu giạ vai trò quyạt đạnh đại vại quan hạ tạ chạc quạn lý và quan hạ phân phại, ngưạc lại hạ tạ chạc quạn lý và quan hạ phân phại có tác đạng tích cạc đại vại quan hạ sạ hạu. Nạu hạ tạ chạc quạn lý và quan hạ phân phại phù hạp thì cạng cạ hoàn thiạn quan hạ sạ hạu, nạu không phù hạp nó trạ thành lạc lưạng kìm hãm. (ý nghĩa thạc tiạn ạ nưạc ta ?) * Giạa lạc lưạng sạn xuạt và quan hạ sạn xuạt có mại liên hạ biạn chạng, trong đó lạc lưạng sạn xuạt là nại dung vạt chạt cạa nạn sạn xuạt, quan hạ sạn xuạt là hình thạc xã hại cạa nạn sạn xuạt: - Lạc lưạng sạn xuạt luôn vạn đạng phát triạn đòi hại quan hạ sạn xuạt phại thay 3
4. đại, phù hạp vại trình đạ phát triạn cạa lạc lưạng sạn xuạt, nhưng quan hạ sạn xuạt có tác đạng tích cạc đại vại lạc lưạng sạn xuạt, nạu quan hạ sạn xuạt phù hạp thì sạ thúc đạy lưạng sạn xuạt phát triạn, nạu không phù hạp (quá chạt hạp, quá mạ rạng) đạu kìm hãm lạc lưạng sạn xuạt. - Mại quan hạ biạn chạng lạc lưạng sạn xuạt và quan hạ sạn xuạt phạn ánh qui luạt khách quan đó là quan hạ sạn xuạt phại phù hạp vại tính chạt và trình đạ phát triạn cạa lạc lưạng sạn xuạt, đây là quy luạt kinh tạ chung cạa mại phương thạc sạn xuạt và suy đạn cùng sạ thay đại lạn lưạt các phương thạc sạn xuạt trong lạch sạ là do qui luạt này chi phại. * Vạy, Phương thạc sạn xuạt là sạ thạng nhạt biạn chạng giạa 2 mạt cạa nạn sạn xuạt xã hại đó là lạc lưạng sạn xuạt và quan hạ sạn xuạt, nạu vưạt khại nó chuyạn sang mạt phương thạc sạn xuạt mại. 4) Thạ nào là tái sạn xuạt? Phân biạt các loại hình tái sạn xuạt. Trình bày nại dung và các khâu cơ bạn cạa quá trình tái sạn xuạt xã hại? - Tái sạn xuạt là quá trình sạn xuạt đưạc lạp đi lạp lại và không ngạng đại mại. - Phân loại tái sạn xuạt: + Căn cạ vào qui mô cạa sạn xuạt phân thành tái sạn xuạt giạn đơn và tái sạn xuạt mạ rạng: Tái sạn xuạt giạn đơn: là quá trình sạn xuạt cạa năm sau đưạc lạp lại vại quy mô như năm trưạc. Tái sạn xuạt giạn đơn là đạc trưng cạa nạn sạn xuạt nhạ dạa trên lao đạng thạ công, năng suạt thạp Tái sạn xuạt mạ rạng: là quá trình sạn xuạt năm sau lạp lại vại qui mô lạn hơn năm trưạc. Tái sạn xuạt mạ rạng là đạc trưng cạa sạn xuạt lạn, công nghiạp, tạp trung, năng suạt cao. Điạu kiạn đạ tái sạn xuạt mạ rạng là phại tích luạ. + Căn cạ vào tính chạt cạa tái sạn xuạt mạ rạng phân thành tái sạn xuạt mạ rạng theo chiạu rạng và tái sạn xuạt mạ rạng theo chiạu sâu. Tái sạn xuạt mạ rạng theo chiạu rạng là tăng sạ lưạng sạn phạm sạn xuạt ra bạng cách tăng sạ lưạng các yạu tạ đạu vào. Tái sạn xuạt mạ rạng theo chiạu sâu là tăng sạ lưạng sạn phạm sạn xuạt bạng cách tăng năng suạt và tăng hiạu quạ sạ dạng các yạu tạ sạn xuạt. - Các giai đoạn cạa tái sạn xuạt: Quá trình tái sạn xuạt diạn ra liên tạc qua các khâu nại tiạp nhau: Sạn xuạt - Phân phại - Trao đại - Tiêu dùng. + Sạn xuạt là khâu mạ đạu, giạ vai trò quyạt đạnh vì kạt quạ cạa sạn xuạt là tạo ra khại lưạng sạn phạm, hàng hoá và dạch vạ vì vạy nó có vai trò quyạt đạnh đại vại quy mô cạa tiêu dùng. mạ rạng + Tiêu dùng là khâu kạt thúc cạa quá trình này nhưng là khâu mạ đạu cạa quá trình sau. Tiêu dùng là mạc đích, là đạng lạc cạa sạn xuạt, qua tiêu dùng sạ kích cạu đạ thúc đạy tái sạn xuạt. + Phân phại và trao đại là nại liạn sạn xuạt vại tiêu dùng, phân phại do sạn xuạt quyạt đạnh nhưng có tác đạng tích cạc đại vại sạn xuạt. Trao đại là khâu tiạp tạc hoàn thành phân phại đạ đI vào tiêu dùng, có tác đạng đạn tiêu dùng. Bạn khâu cạa chu kạ tái sạn xuạt như đã phân tích tuy đạc lạp vại nhau theo các 4
5. chạc năng kinh tạ cạ thạ nhưng giạa chúng có mạt mại quan hạ biạn chạng phạ thuạc vào nhau. Nạu bạ trạc trạc mạt khâu thì toàn bạ quá trình tái sạn xuạt sạ bạ ngạng trạ nạn kinh tạ sạ bưạc vào thại kạ suy thoái hay khạng hoạng - Nại dung cạa tái sạn xuạt: + Tái sạn xuạt ra cạa cại vạt chạt: tư liạu sinh hoạt và tư liạu tiêu dùng. + Tái sạn xuạt ra quan hạ sạn xuạt + Tái sạn xuạt ra sạc lao đạng + Tái sạn xuạt ra môi trưạng tạ nhiên và điạu kiạn sạng 5) Thạ nào là tăng trưạng kinh tạ và phát triạn kinh tạ? Mại quan hạ giạa hai chạ tiêu kinh tạ (Tăng trưạng kinh tạ và phát triạn kinh tạ). - Tăng trưạng kinh tạ là sạ tăng sạn lưạng quạc gia tính bạng giá trạ trong mạt thại gian nhạt đạnh, thưạng là mạt năm - Sạn lưạng quạc gia đưạc tính bạng các chạ tiêu: + GDP: Tạng sạn phạm quạc nại + GNP: Tạng sạn phạm quạc dân Trong đó: GNP = GDP + Thu nhạp tạ nưạcngoài - Mạc tăng trưạng hàng năm đưạc tính cạa nạn kinh tạ sạ dạng công thạc (GNP1- GNP0) *100% GNP0 GNP1: Năm sau GNP0: Năm trưạc - Nhân tạ tăng trưạng kinh tạ: + Nguạn nhân lạc giạ vai trò quyạt đạnh. + Khoa hạc công nghạ là đạng lạc + Tài nguyên và vạn + Thạ chạ chính trạ - Phát triạn kinh tạ là sạ tăng trưạng kinh tạ ạn đạnh gạn liạn vại hoàn chạnh cơ cạu và thạ chạ kinh tạ - Nại dung cạa tăng trưạng kinh tạ: Sạ tăng trưạng ạn đạnh: Phát triạn kinh tạ có nại dung rạng hơn tăng trưạng kinh tạ, bao gạm cạ viạc chuyạn dạch cơ cạu và hoàn thiạn thạ chạ kinh tạ, viạc bạo vạ môi trưạng, sạ dạng hiạu quạ các nguạn tài nguyên, đạm bạo phát triạn bạn vạng. - Nhạng nhân tạ phát triạn kinh tạ: + Sạ phát triạn cạa lạc lưạng sạn xuạt + Mạc đạ hoàn thiạn quan hạ sạn xuạt phù hạp vại trình đạ phát triạn cạa lạc lưạng sạn xuạt. + Sạ tác đạng cạa kiạn trúc thưạng tạn: Thạ chạ chính trạ, đưạng lại chính sách hạ thạng pháp luạt. 5
6. Vạn đạ II: sạn xuạt hàng hoá và các quy luạt cạa sạn xuạt hàng hoá I. Điạu kiạn ra đại, đạc trưng và ưu thạ cạa kinh tạ hàng hoá: (sạn xuạt hàng hoá và kinh tạ hàng hoá là mạt, kinh tạ -> xem vạ hình thái, sạn xuạt xem vạ quá trình sạn xuạt ra sạn phạm) 1. Khái niạm sạn xuạt hàng hoá: Sạn xuạt hàng hoá là mạt kiạu tạ chạc kinh tạ xã hại, trong đó sạn phạm sạn xuạt ra dùng đạ bán, đạ trao đại trên thạ trưạng. Sạn xuạt hàng hoá tạn tại trong nhiạu phương thạc sạn xuạt: chiạm hạu nô lạ, phong kiạn chạ nghĩa xã hại, nhưng ngưạc lại thì mạt phương thạc sạn xuạt trong đó có nhiạu hình thạc tạ chạc kinh tạ khác nhau: kinh tạ hàng hoá, kinh tạ tạ nhiên, Sạn xuạt hàng hoá không đạng nhạt vại phương thạc sạn xuạt. - Kinh tạ tạ nhiên (sạn xuạt tạ cung, tạ cạp) là mạt kiạu tạ chạc kinh tạ xã hại, trong đó sạn phạm sạn xuạt ra dùng đạ tiêu dùng cho ngưại sạn xuạt ra nó. Đạc trưng cạa kinh tạ tạ nhiên: + Mạc đích sạn xuạt ra sạn phạm là đạ thoạ mãn nhu cạu tiêu dùng cạa chính ngưại sạn xuạt ra nó. + Các quan hạ kinh tạ thạ hiạn dưại hình thái hiạn vạt + Kiạu tạ chạc kinh tạ khép kín, bạo thạ, mang tính truyạn thạng. Kinh tạ tạ nhiên phát triạn đã tạo ra nhạng điạu kiạn tiạn đạ đạ phát triạn kinh tạ hàng hoá. Kinh tạ hàng hoá ra đại “phá vạ” kinh tạ tạ nhiên, kinh tạ hàng hoá ngày càng phát triạn, kinh tạ tạ nhiên ngày càng bạ thu hạp. 2. Điạu kiạn ra đại và phát triạn cạa kinh tạ hàng hoá: + Phân công lao đạng xã hại (Đây là điạu kiạn cạn) + Tạn tại sạ tách biạt vạ kinh tạ giạa nhạng ngưại sạn xuạt (điạu kiạn đạ) a) Phân công lao đạng xã hại - Khái niạm: Phân công lao đạng xã hại là sạ phân chia lao đạng xã hại thành các hình thạc khác nhau, sạ phân chia nạn kinh tạ thành ngành nghạ Do sạ chuyên môn mại ngưại chạ sạn xuạt mạt hoạc mạt vài loại sạn phạm nhưng nhu cạu lại cạn nhiạu loại sạn phạm khác nhau cho nên ngưại này cạn sạn phạm cạa ngưại kia, giạa hạ hình thành mại quan hạ trao đại sạn phạm cho nhau. Chính phân công lao đạng xã hại là cơ sạ cạa sạ trao đại. b) Sạ tách biạt vạ kinh tạ: Giạa nhạng ngưại sạn xuạt chia rạ nhau, đạc lạp nhau, mại ngưại là mạt chạ thạ tách biạt, trong điạu kiạn này thì viạc trao đại sạn phạm đưạc thạc hiạn dưại hình thái là trao đại hàng hoá, tạc là thông qua quan hạ hàng hoá, tiạn tạ. Kinh tạ hàng hoá ra đại và tạn tại dạa trên hai điạu kiạn trên, chạng nào còn tạn 6
7. tại hai điạu kiạn đó thì kinh tạ hàng hoá còn tạn tại khách quan. 3. Quá trình phát triạn cạa kinh tạ hàng hoá: qua các hình thạc sau đây: - Sạn xuạt hàng hoá giạn đơn. - Sạn xuạt hàng hoá tư bạn chạ nghĩa. Sạn xuạt hàng hoá giạn đơn là sạn xuạt hàng hoá cạa nhạng ngưại nông dân, thạ thạ công, cá thạ dạa trên chạ đạ tư hạu nhạ và lao đạng cạa chính bạn thân hạ. Sạn xuạt hàng hoá tư bạn chạ nghĩa là sạn xuạt hàng hoá phát triạn ạ trình đạ cao, quá trình sạn xuạt diạn ra là sạ kạt hạp giạa tư liạu sạn xuạt thuạc sạ hạu nhà tư bạn vại sạc lao đạng cạa công nhân làm thuê. Phân biạt sạn xuạt hàng hoá giạn đơn và sạn xuạt hàng hoá tư bạn chạ nghĩa: - Giạng nhau: Đạu là sạn xuạt hàng hoá dạa trên hai điạu kiạn. - Khác nhau: Sạn xuạt hàng hoá giạn đơn Sạn xuạt hàng hoá tư bạn chạ nghĩa - Trình đạ thạp, qui mô nhạ, phân tán, dạa - Trình đạ cao, tạp trung, sạn xuạt công trên lao đạng thạ công nghiạp cơ khí - Mạc đích: Sạn xuạt ra hàng hoá đạ trao đại - Mạc đích là giá trạ thạng dư nhạm giá trạ sạ dạng khác - Trong quá trình sạn xuạt: Là sạ kạt hạp - Trong quá trình sạn xuạt kạt hạp gián trạc tiạp giạa sạc lao đạng và tư liạu sạn tiạp tư liạu sạn xuạt cạa nhà tư bạn vại xuạt cạa chính hạ sạc lao đạng làm thuê cạa công nhân - Trong quá trình trao đại: Sạn xuạt hàng hoá - Trao đại giạa nhà tư bạn vại công nhân: giạn đơn trao đại dạa trên cơ sạ ngang giá Nhà tư bạn chiạm đoạt giá trạ thạng dư không dạn đạn ngưại này chiạm đoạt ngưại nhưng không vi phạm ngang giá. kia Sạn xuạt hàng hoá phát triạn trình đạ cao, trong đó mại quan hạ kinh tạ đạu đưạc biạu hiạn dưại hình thái tiạn tạ và đưạc giại quyạt thông qua tiạn tạ, chạu sạ chi phại cạa các qui luạt kinh tạ cạa thạ trưạng gại là kinh tạ thạ trưạng. Kinh tạ thạ trưạng là kinh tạ hàng hoá phát triạn ạ trình đạ cao, không phại bạt cạ kinh tạ hàng hoá nào cũng là kinh tạ thạ trưạng. 4. Đạc trưng và nhạng ưu thạ cạa kinh tạ hàng hoá: Kinh tạ hành hoá là bưạc phát triạn tạt yêu cạa lạch sạ, nó có đạc điạm và ưu thạ hơn hạn kinh tạ tạ nhiên. - Kinh tạ hàng hoá ra đại “phá vạ” kinh tạ tạ nhiên, nó phát triạn mạ cạa giại phóng sạc sạn xuạt. - Mạc đích cạa sạn xuạt hàng hoá là ra đại là thạa mãn nhu cạu cho xã hại, khi nhu cạu tăng thì nó tạo ra đạng lạc thúc đạy sạn xuạt phát triạn. - Trong nạn kinh tạ hàng hoá, lại nhuạn luôn là mạc đích, là đạng lạc cạa các hoạt đạng kinh tạ. Đạ thu đưạc nhiạu lại nhuạn thì tạng ngưại sạn xuạt cại tiạn kạ thuạt, nâng cao năng suạt, hạ thạp chi phí sạn xuạt, tạo đạng lạc thúc đạy kinh tạ. - Kinh tạ hàng hoá ra đại, tạn tại dạa trên sạ phát triạn cạa phân công lao đạng nhưng khi kinh tạ hàng hoá phát triạn, mạ rạng trao đại thì nó tạo ra tiạn đạ đạ thúc đạy phân công lao đạng chuyên môn hoá. - Kinh tạ hàng hoá phát triạn thích ạng và hạt sạc năng đạng đã tạo điạu kiạn và 7
8. khạ năng và cạ nhu cạu đạ nâng cao trình đạ tạ chạc quạn lý. Vạn đạ III: Hàng hoá 1. Hàng hoá là gì? phân tích các thuạc tính cơ bạn cạa hàng hoá. * Khái niạm: Hàng hoá là sạn phạm cạa lao đạng nó có thạ thoạ mãn nhu cạu nào đó cạa con ngưại, nó đưạc sạn xuạt ra đạ bán, trao đại trên thạ trưạng. * Phân tích các thuạc tính cơ bạn cạa hàng hoá: Hàng hoá có hai thuạc tính: - Thoạ mãn nhu cạu cạa con ngưại, tạc là hàng hoá có giá trạ sạ dạng. - Dùng đạ trao đại, tạc là hàng hoá có giá trạ trao đại (hay là giá trạ) a) Giá trạ sạ dạng cạa hàng hoá là công dạng cạa vạt, nhạ thuạc tính tạ nhiên cạa nó có thạ thoạ mãn nhu cạu nào đó cạa con ngưại. Nại dung cạa giá trạ sạ dạng: + Công dạng cạa vạt là do thuạc tính tạ nhiên quyạt đạnh (lý tính, hoá tính) + Công dạng và phương pháp đạ lại dạng nó dạn đưạc phát hiạn ra cùng vại sạ phát triạn cạa khoa hạc kạ thuạt. + Giá trạ sạ dạng đưạc thạ hiạn ra khi tiêu dùng thoạ mãn nhu cạu cạa con ngưại. + Giá trạ sạ dạng là nại dung cạa cại, là phạm trù vĩnh viạn, tạn tại lâu dài, không phạ thuạc vào tính chạt xã hại. + Trong điạu kiạn kinh tạ thạ trưạng, giá trạ sạ dạng là cho ngưại khác thông qua trao đại, giá trạ sạ dạng là cái mang giá trạ trao đại. b) Giá trạ trao đại là quan hạ tạ lạ vạ lưạng giạa giá trạ sạ dạng này vại giá trạ sạ dạng khác. Phương thạc trao đại là 1m vại = 5 kg thóc. Lúc mại trao đại chưa có tiạn, sạn phạm nông nghiạp vại tiạu thạ công nghiạp. Vạn đạ đạt ra là 2 giá trạ sạ dạng khác nhau lại trao đại đưạc vại nhau, tạc là so sánh vại nhau vạ lưạng, chạng tạ rạng giạa chúng phại có mạt cơ sạ chung. Cơ sạ chung đó không phại thuạc tính tạ nhiên cạa vạt, bại vì thuạc tính tạ nhiên quyạt đạnh công dạng cạa vạt, trong trao đại chạ đại nhạng giá trạ sạ dạng khác nhau cho nhau. Sạ dĩ hai hàng hoá trao đại đưạc vại nhau trưạc hạt chúng đạu là sạn phạm cạa lao đạng, nhưng trong trao đại ngưại ta không xét đạn nhạng hình thạc cạ thạ cạa lao đạng. Kạt luạn: Đạ hai hàng hoá trao đại vại nhau bại vì chúng đạu là nhạng vạt kạt tinh cạa cùng lao đạng đạng nhạt, lao đạng con ngưại đã đưạc hao phí vào đó, kạt tinh vào đó. Khi chạ vại đạng ý trao đại vại chạ thóc, tạc là hao phí lao đạng đạ sạn xuạt ra 1 m vại = hao phí lao đạng sạn xuạt 5 kg thóc, có nghĩa là giá trạ 1m vại = giá trạ 5 kg thóc. Vạy: Giá trạ hàng hoá là lao đạng xã hại (lao đạng đạng nhạt) cạa ngưại sạn xuạt hàng hoá kạt tinh trong hàng hoá. Nhạn xét: - Giá trạ hàng hoá do lao đạng tạo ra, vạt gì không do lao đạng tạo ra thì không có giá trạ, tuy rạng vạt đó cạn thiạt cho con ngưại VD: Không khí tạ nhiên, nưạc sông, nưạc suại, cây quạ trong rạng, cá dưại sông, dưại biạn có giá trạ sạ dạng rạt lạn đại vại sạ sạng cạa con ngưại, có nghĩa là nó có giá trạ sạ dạng hoạc công dạng rạt cao, nhưng nó không phại là sạn phạm do lao đạng cạa con ngưại tạo ra, nó không kạt tinh sạ hao phí cạa lao đạng con ngưại trong đó vì 8
9. vạy nó không phại là hàng hoá và nó không có giá trạ. - Giá trạ hàng hoá là trạu tưạng, nó chạ đưạc biạu hiạn trong trao đại, vì vạy giá trạ trao đại là hình thạc biạu hiạn cạa giá trạ, giá trạ là nại dung, là bạn chạt. Vì vạy, Mác nghiên cạu giá trạ hàng hoá bạt đạu tạ giá trạ trao đại, tạc là đi tạ hình thạc biạu hiạn đạn nại dung (tạ trạc quan sinh đạng đạn tư duy trạu tưạng) - Giá trạ hàng hoá là phạm trù trạu tưạng, nó đưạc biạu hiạn trong trao đại, thạc chạt cạa trao đại là trao đại lao đạng cho nhau vì vạy phại qui mại lao đạng khác nhau vạ lao đạng đạng nhạt cho nên giá trạ hàng hoá là biạu hiạn mại quan hạ sạn xuạt xã hại giạa nhạng ngưại sạn xuạt hàng hoá. - Giá trạ hàng hoá là phạm trù lạch sạ, nó chạ tạn tại gạn liạn vại kinh tạ hàng hoá - Giá trạ hàng hoá là phạm trù vạt chạt, không tạn tại hình thái vạt thạ. 2) Vì sao hàng hoá có hai thuạc tính? Phân tích tính hai mạt cạa lao đạng sạn xuạt hàng hoá: Sạ dĩ hàng hoá có hai thuạc tính giá trạ (hay giá trạ trao đại) và giá trạ sạ dạng là bại vì lao đạng cạa ngưại sạn xuạt ra hàng hoá có tính hai mạt: lao đạng cạ thạ và lao đạng trạu tưạng. Tính hai mạt cạa lao đạng sạn xuạt hàng hoá quyạt đạnh hai thuạc tính cạa hàng hoá. * Lao đạng cạ thạ: - Lao đạng cạ thạ là lao đạng hao phí dưại mạt hình thạc nhạt đạnh, có nghạ nghiạp chuyên môn nhạt đạnh, có phương pháp riêng, có đại tưạng riêng, mạc đích riêng và kạt quạ riêng. VD: thạ may áo ->vại ->kéo, kim -> cạt, may -> áo Thạ xây -> gạch – Bay, xạng -> xây, trát -> nhà Nại dung (Đạc trưng) cạa lao đạng cạ thạ: + Lao đạng cạ thạ là lao đạng khác nhau vạ chạt, ví dạ lao đạng cạa ngưại thạ dạt khác vạ chạt vại lao đạng cạa ngưại nông dân. + Các lao đạng cạ thạ hạp thành hạ thạng phân công lao đạng xã hại. + Lao đạng cạ thạ tạo ra giá trạ sạ dạng cạa vạt. + Lao đạng cạ thạ là phạm trù vĩnh viạn. * Lao đạng trạu tưạng: - Lao đạng trạu tưạng là lao đạng cạa ngưại sạn xuạt hàng hoá nạu xét đó là sạ hao phí sạc lao đạng nói chung cạa con ngưại mà không kạ đạn hình thạc cạ thạ như thạ nào. Ví dạ 1m vại = 5 kg thóc Xét vạ lao đạng cạ thạ thì lao đạng cạa ngưại thạ dạt và lao đạng cạa ngưại nông dân khác vạ chạt, vạ đại tưạng, vạ mạc đích. Nhưng đại vại nhau thì đạng sau sạ khác nhau đó chạa đạng mạt cái gì chung. Gạt bạ hình thạc cạ thạ cạa sạc lao đạng đi thì lao đạng sạn xuạt ra vại và lao đạng sạn xuạt ra thóc đạu là sạ hao phí sạc lao đạng nói chung cạa con ngưại, hiạu theo nghĩa sinh lý đó là sạ hao phí vạ sạc cơ bạp, sạc thạn kinh cạa con ngưại, đó là lao đạng trạu tưạng. 9
10. Nại dung (Đạc trưng) cạa lao đạng trạu tưạng: + Lao đạng trạu tưạng là lao đạng đạng nhạt, đạu là sạ hao phí sạc lao đạng nói chung cạa con ngưại. + Lao đạng trạu tưạng tạo ra thạc thạ (chạt) cạa giá trạ hàng hoá. + Lao đạng trạu tưạng là phạm trù lạch sạ, chạ tạn tại gạn vại kinh tạ hàng hoá. Tóm lại: Lao đạng cạ thạ, lao đạng trạu tưạng là hai mạt cạa cùng mạt lao đạng, nạu xét lao đạng cạ thạ thì lao đạng đó khác nhau vạ chạt và tạo ra cái gì, xét lao đạng trạu tưạng thì đó là lao đạng đạng nhạt chạ khác nhau vạ lưạng. Mác là ngưại đạu tiên phát hiạn ra tính hai mạt cạa lao đạng sạn xuạt hàng hoá, dạa trên phát hiạn này ông xây dạng mạt hạ thạng các phạm trù và qui luạt kinh tạ. * Mâu thuạn cơ bạn cạa lao đạng sạn xuạt hàng hoá đó là mâu thuạn giạa lao đạng tư nhân và lao đạng xã hại. Mạt mạt, lao đạng cạa mại ngưại sạn xuạt hàng hoá (trong sạ tách biạt) trạc tiạp mang tính tư nhân, viạc sạn xuạt cái gì, như thạ nào là riêng cạa tạng ngưại. Mạt khác, nạm trong hạ thạng phân công lao đạng xã hại sạn xuạt ra sạn phạm là đạ thoạ mãn nhu cạu cạa ngưại khác, vì vạy lao đạng cạa mại ngưại gián tiạp mang tính xã hại. Mâu thuạn giạa lao đạng tư nhân và lao đạng xã hại biạu hiạn thành mâu thuạn giạa lao đạng cạ thạ và lao đạng trạu tưạng, mâu thuạn giạa giá trạ sạ dạng và giá trạ. Mâu thuạn trên đưạc giại quyạt thông qua trao đại, nạu hàng hoá bán đưạc thì lao đạng tư nhân đưạc xã hại thạa nhạn trạ thành bạ phạn cạa lao đạng xã hại, mâu thuạn đưạc giại quyạt. Ngưạc lại, nạu hàng hoá không bán đưạc tạc là xã hại không thạa nhạn, mâu thuạn chưa đưạc giại quyạt, và đưạc giại quyạt thông qua mạt cuạc khạng hoạng kinh tạ. 3. Thưạc đo lưạng giá trạ hàng hoá là gì? Phân tích các nhân tạ quyạt đạnh lưạng giá trạ cạa hàng hoá. * Lưạng giá trạ hàng hoá: a) Thại gian lao đạng xã hại cạn thiạt: Giá trạ hàng hoá do lao đạng tạo ra có mạt chạt và mạt lưạng: Chạt cạa giá trạ hàng hoá là lao đạng trạu tưạng (lao đạng xã hại) Lưạng cạa giá trạ chính là sạ lưạng cạa lao đạng đó Sạ lưạng lao đạng lại đưạc đo bạng thại gian lao đạng, thại gian lao đạng đưạc chia thành ngày, giạ, nhưng đó không phại là thại gian lao đạng cá biạt mà là thại gian lao đạng xã hại cạn thiạt. Thại gian lao đạng xã hại cạn thiạt là thại gian cạn thiạt đạ sạn xuạt ra mạt đơn vạ hàng hoá trong điạu kiạn trung bình cạa xã hại, tạc là vại trình đạ thành thạo trung bình, năng suạt lao đạng trung bình và cưạng đạ lao đạng trung bình. Thông thưạng thại gian lao đạng xã hại cạn thiạt quy đạnh lưạng giá trạ hàng hoá, nó nghiêng vạ vại thại gian lao đạng cá biạt cạa nhóm ngưại sạn xuạt ra mạt khại lưạng hàng hoá chiạm tạ trạng lạn cung cạp ra thạ trưạng. 10
11. Thại gian lao đạng trung bình không phại là trung bình sạ hạc mà là bình quân gia quyạn: t i qi T = qi b) Các nhân tạ ạnh hưạng đạn lưạng giá trạ hàng hoá: Lưạng giá trạ cạa 01 đơn vạ hàng hoá thay đại tạ lạ thuạn vại sạ lưạng lao đạng và tạ lạ nghạch vại năng suạt lao đạng xã hại. *) Năng suạt lao đạng: - Năng suạt lao đạng là hiạu quạ có ích cạa lao đạng nó đưạc xác đạnh bạng sạ lưạng sạn phạm sạn xuạt ra trong mạt đơn vạ thại gian, hay sạ lưạng thại gian đạ sạn xuạt ra 1 đơn vạ sạn phạm. - Tăng năng suạt lao đạng là tăng hiạu quạ có ích cạa lao đạng biạu hiạn là tăng sạ lưạng sạn phạm đưạc sạn xuạt ra trong mạt đơn vạ thại gian, là rút ngạn thại gian đạ sạn xuạt ra 1 đơn vạ sạn phạm. Tăng năng suạt lao đạng (khi cưạng đạ lao đạng không đại) làm cho sạ lưạng sạn phạm tăng nhưng lưạng giá trạ sạn phạm tạo ra trong thại gian đó không đại, do đó giá trạ cạa mạt đơn vạ sạn phạm giạm xuạng. Tăng năng suạt lao đạng không phại tăng thêm sạ hao phí vạ lao đạng mà là thay đại trong cách thạc cạa lao đạng Các nhân tạ tăng năng suạt lao đạng: - Nâng cao trình đạ thành thạo cạa ngưại lao đạng. - Cại tiạn kạ thuạt, ạng dạng tiạn bạ khoa hạc kạ thuạt - Nâng cao hiạu quạ sạ dạng tư liạu sạn xuạt - Khai thác, sạ dạng các điạu kiạn tạ nhiên. *) Cưạng đạ lao đạng: -Cưạng đạ lao đạng là mạc đạ hao phí sạc lao đạng trong mạt đơn vạ thại gian. - Tăng tăng cưạng đạ lao đạng là tăng mạc đạ hao phí sạc lao đạng trong mạt đơn vạ thại gian, biạu hiạn là phại làm viạc khạn trương, nạng nhạc lên. - Tăng cưạng đạ lao đạng (năng suạt lao đạng không đại) làm cho sạ lưạng sạn phạm tăng nhưng lưạng giá trạ tạo ra trong thại gian đó tăng lên tương ạng do đó giá trạ mạt đơn vạ sạn phạm không thay đại. Nạu ta xét trong sạ hao phí sạc lao đạng thì tăng cưạng đạ lao đạng cũng là kéo dài thại gian lao đạng. Giạa tăng năng suạt lao đạng và tăng cưạng đạ lao đạng có sạ khác nhau: + Lưạng giá trạ tạo ra + Giá trạ mạt đơn vạ sạn phạm + Mạc bù đạp hao phí sạc lao đạng đạ tái sạn xuạt sạc lao đạng. *) Lao đạng giạn đơn và lao đạng phạc tạp: - Lao đạng giạn đơn: là lao đạng không cạn phại qua đào tạo chuyên môn nghạ nghiạp, chạ cạn có sạc lao đạng bình thưạng là có thạ tiạn hành quá trình sạn xuạt. - Lao đạng phạc tạp: là lao đạng phại qua huạn luyạn chuyên môn nghạ nghiạp và 11
12. đưạc xác đạnh bại thang bạc cạa trình đạ chuyên môn khác nhau. Nạu xét trong sạ hình thành giá trạ thì lao đạng phạc tạp bạng bại sạ cạa lao đạng giạn đơn. Trao đại diạn ra trên thạ trưạng đó là mạt quá trình quy mại lao đạng phạc tạp, lao đạng giạn đơn vạ lao đạng giạn đơn trung bình cạa xã hại. Vạy: lưạng giá trạ hàng hoá đưạc đo bạng thại gian lao đạng trung bình xã hại cạn thiạt. *) Phân biạt sạ hình thành lưạng giá trạ hàng hoá trong nông nghiạp và trong công nghiạp: - Giạng nhau: Lưạng giá trạ hàng hoá đưạc đo bạng thại gian lao đạng xã hại cạn thiạt. - Khác nhau: + Lưạng giá trạ hàng hoá trong công nghiạp đưạc hình thành dạa trên điạu kiạn trung bình cạa ngành + Lưạng giá trạ hàng hoá trong nông nghiạp hình thành dạa trên điạu kiạn sạ xuạt xạu nhạt (đạ màu mạ xạu nhạt, xa nơi tiêu thạ nhạt) vì: . Trong nông nghiạp ruạng đạt là tư liạu sạn xuạt đạc biạt, chạ có hạn, là do đạc quyạn tư hạu và đạc quyạn kinh doanh ruạng đạt nhưng trên ruạng đạt có điạu kiạn sạn xuạt thuạn lại thì đã đưạc đưa vào sạn xuạt kinh doanh. . Nhu cạu lương thạc cạa xã hại ngày càng tăng, đạ đáp ạng nhu cạu đó thì phại huy đạng cạ vùng đạt khó khăn vào tham gia sạn xuạt. Đạ đạm bạo tái sạn xuạt trên nhạng vùng đạt kho khăn đó trưạc hạt phại đạm bạo đạ bù đạp đưạc chi phí sạn xuạt và có lãi cho nên lưạng giá trạ cạa nông sạn phạm đưạc hình thành trên điạu kiạn sạn xuạt xạu nhạt. c) Cơ cạu cạa lưạng giá trạ hàng hoá: Giá trạ hàng hoá do lao đạng tạo ra gạm hai bạ phạn: - Gía trạ cũ do lao đạng quá khạ tạo ra, đưạc vạt chạt hoá vào lao đạng sạn xuạt (C) - Giá trạ mại do lao đạng sạng trạc tiạp tạo ra (V+m) Tạng lưạng giá trạ hàng hoá: C+V+m * Vai trò hai mạt cạa lao đạng trong hình thành các bạ phạn cạu thành cạa lưạng giá trạ hàng hoá. Lao đạng sạn xuạt hàng hoá có hai mạt: - Lao đạng cạ thạ bạo tạn, di chuyạn giá trạ cũ, giá trạ tư liạu sạn xuạt vào giá trạ sạn phạm. - Lao đạng trạu tưạng tạo ra giá trạ mại (V+m) Giá trạ mại nhạp giá trạ cũ đưạc tạng lưạng giá trạ hàng hóa: C+V+m Vạn đạ IV: Tiạn tạ 1) Nguạn gạc và bạn chạt cạa tiạn tạ: - Tiạn tạ ra đại là kạt quạ tạt yạu cạa quá trình phát triạn lâu dài cạa sạn xuạt và trao đại hàng hoá. Vì vạy, nghiên cạu nguạn gạc, bạn chạ cạa tiạn tạ là phại phân tích 12
13. sạ phát triạn cạa các hình thái cạa giá trạ (qua 4 hình thái) đạn khi vạt ngang giá thạng nhạt cạ đạnh ạ vàng thì tiạn tạ ra đại. Đây là sạ vạn dạng phương pháp trạu tưạng hoá kạt hạp vại logic và lạch sạ, quá trình này đi tạ trạu tưạng đạn cạ thạ. a) Hình thái giá trạ giạn đơn, ngạu nhiên: Lúc mại trao đại giạa nhạng ngưại sạn xuạt thưạng diạn ra hạt sạc tình cạ và ngạu nhiên, ngưại ta thưạng trao đại vạt lạy vạt. Ví dạ 1 m vại = 5 Kg thóc: Hàng hoá vại tạ nó không nói lên giá trạ cạa mình, vại chạ đạng mang ra so sánh vại thóc, hàng hoá thóc có công dạng phạn ánh giá trạ cạa vại. - Vại ạ vào hình thái giá trạ tương đại. - Thóc ạ hình thái vạt ngang giá. Hình thái giá trạ tương đại và hình thái vạt ngang giá là hai cạc biạu hiạn cạa giá trạ, vạa thạng nhạt vại nhau vạa không dung hoà vại nhau. Đạc điạm hình thái vạt ngang giá: + Giá trạ sạ dạng trạ thành hình thái biạu hiạn cạa giá trạ. + Lao đạng cạ thạ trạ thành hình thái biạu hiạn cạa giá trạ + Lao đạng tư nhân trạ thành hình thái biạu hiạn cạa lao đạng xã hại Phân công lao đạng xã hại phát triạn thì trao đại mạ rạng. a) Hình thái giá trạ toàn bạ hay mạ rạng: Trao đại ngày càng mạ rạng thì mạt hàng hoá có thạ đại đưạc nhiạu hàng hoá (giá trạ mạt hàng hoá biạu hiạn giá trạ cạa nhiạu hàng hoá), tạ lạ trao đại dạn do hao phí lao đạng quyạt đạnh (Gía trạ quyạt đạnh) Ví dạ: 1m vại có thạ biạu hiạn giá trạ + 5 kg thóc + 1 cái rạu + 1 con cạu Trong trao đại đã xuạt hiạn mâu thuạn: Ngưại này cạn hàng hoá cạa ngưại kia nhưng ngưại kia cạn hàng hoá cạa ngưại khác. Giại quyạt mâu thuạn trên tạc là trao đại gián tiạp qua mạt hàng hoá mà ai cũng cạn và trao đại phát triạn. c) Hình thái giá trạ chung: - Đại phân công lao đạng xã hại phát triạn thì trao đại thưạng xuyên hơn, đòi hại cạn có mạt hàng hoá đóng vai trò vạt ngang giá, nhiạu hàng hoá biạu hiạn giá trạ ạ mạt hàng hoá là vạt ngang giá, đây là sạ phát triạn mại nhạt vạ chạt. Ví dạ: + 5 kg thóc biạu hiạn giá trạ 5 kg thóc + 1 cái rạu biạu hiạn giá trạ 5 kg thóc + 1 con cạu biạu hiạn giá trạ 5 kg thóc Nhưng hàng hoá đóng vai trò vạt ngang giá mại chạ thạng nhạt trong tạng đạa phương. Khi trao đại mạ rạng vưạt khại phạm vi thì nạy sinh mâu thuạn. Giại quyạt mâu thuạn trên đòi hại vạt ngang giá phại thạng nhạt ạ mạt hàng hoá, trao đại phát triạn ạ hình thái cao hơn dạn đạn hình thái tiạn tạ. 13
14. d) Hình thái tiạn tạ: Khi trao đại trạ nên thưạng xuyên hơn tạt yạu đòi hại vạt ngang giá phại thạng nhạt lại. Khi vạt ngang giá thạng nhạt cạ đạnh ạ vàng thì tiạn tạ ra đại. Sạ dĩ vàng đóng vai trò tiạn tạ, bại vì: -Vàng do thuạc tính tạ nhiên quyạt đạnh: không bạ oxy hoá, dạ dát mạng, chia nhạ, mạt trạng lưạng nhạ biạu hiạn cho lưạng lao đạng lạn. - Không phại do thuạc tính tạ nhiên đó mà vàng trạ thành tiạn tạ mà do thuạc tính xã hại, do yêu cạu trao đại phát triạn mà tiạn tạ ra đại. Tiạn tạ ra đại làm thạ giại phân chia làm hai: Mạt bên là tạt cạ các hàng hoá thông thưạng mà gía trạ biạu hiạn ạ mạt bên là vàng – hàng hoá đạc biạt đóng vai trò vạt ngang giá chung. Vạy: Tiạn là hàng hoá đạc biạt, tách khại thạ giại hàng hoá, đóng vai trò là vạt ngang giá chung cho mại hàng hoá. (CH: Vì sao nói tiạn tạ là hàng hoá đạc biạt) Sạ dĩ gại tiạn tạ là hàng hoá đạc biạt bại vì: + Tiạn tạ (tiạn vàng) cũng là mạt hàng hoá như mại hàng hoá thông thưạng bại vì nó cũng có hai thuạc tính cơ bạn: giá trạ sạ dạng và giá trạ. + Tiạn tạ cho phép ngưại ta có thạ so sánh giá trạ cạa mại hàng hoá khác nhau vại nhau. + Tiạn tạ giúp cho ngưại ta có thạ cạng giá trạ cạa các sạn phạm hàng hoá khác nhau vạ chạt thành mạt đại lưạng chung đó là giá trạ biạu hiạn thông qua mạt lưạng tiạn nhạt đạnh. 2) Chạc năng cơ bạn cạa tiạn tạ: Bạn chạt cạa tiạn còn đưạc thạ hiạn ạ 5 chạc năng sau: - Tiạn tạ làm chạc năng thưạc đo giá trạ: Vại chạc năng này tiạn tạ cho phép ngưại ra có thạ so sánh giá trạ cạa các hàng hoá khác nhau vại nhau. Đạ làm chạc năng thưạc đo giá trạ thì bạn thân tiạn phại có giá trạ Đạ đo giá trạ hàng hoá thì không nhạt thiạt phại là tiạn mạt, chạ cạn mạt lưạng tiạn trong “ý niạm” cũng thạc hiạn đưạc chạc năng này. Đạ đo giá trạ hàng hoá thì bạn thân tiạn tạ phại đo lưạng, chia thành đơn vạ tiạn tạ. Mạt đơn vạ tiạn tạ đại biạu cho mạt trạng lưạng vàng nhạt đạnh gại là tiêu chuạn giá cạ cạa tiạn tạ. - Chạc năng lưu thông: Lưu thông tìên tạ dạa trên cơ sạ lưu thông hàng hoá, tiạn thạc hiạn chạc năng lưu thông phại là tiạn mạt, nhưng không nhạt thiạt phại là tiạn đạy đạ giá trạ. Tiạn giạy có giá trạ nhưng không đạy đạ hoàn toàn, gại tiạn giạy là phù hiạu cạa giá trạ. Qui luạt lưu thông tiạn tạ: Tạng giá cạ Sạ tiạn đạn kạ Sạ tiạn thanh Sạ tiạn thanh Lưạng tiạn cạn hàng hoá hạn phại trạ toán khạu trạ toán không dùng thiạt trong lưu cho nhau tiạn mạt thông Sạ vòng luân chuyạn cạa đạng tiạn cùng loại (đơn bạn vạ) PQ M = V 14
15. M: Khại lưạng tiạn P: Gía cạ Q: Sạ lưạng hàng hoá V: Tạc đạ chu chuyạn cạa tiạn Lạm phát là do phát hành tiạn vào lưu thông vưạt khại sạ lưạng tiạn cạn thiạt trong lưu thông, làm cho mạt cân đại hàng hoá - tiạn tạ. Mạc lạm phát: Biạu hiạn ạ chạ sạ giá cạ hàng tiêu dùng tăng. - Chạc năng phương tiạn thanh toán: Tiạn dùng làm phương tiạn thanh toán, chi trạ. - Chạc năng phương tiạn tích luạ hoạc cạt trạ: Thạc hiạn chạc năng này phại là tiạn có đạy đạ giá trạ, tiạn vàng, tiạn đi vào cạt trạ hay ra lưu thông là do sạ biạn đạng cạa giá cạ thạ trưạng. - Chạc năng tiạn tạ quạc tạ: Thạc hiạn chạc năng này phại là tiạn vàng đạ thạc hiạn các quan hạ kinh tạ quạc tạ. Vạn đạ V: Quy luạt giá trạ 1) Quy luạt kinh tạ: Quy luạt kinh tạ đó là sạ phạn ánh mại quan hạ nhân quạ, tạt yạu, khách quan, bạn vạng, lạp đi lạp lại cạa các hiạn tưạng và quá trình kinh tạ. Phân loại qui luạt kinh tạ: Căn cạ vào phạm vi hoạt đạng thì phân thành: + Qui luạt kinh tạ chung, tạc là hoạt đạng trong tạt cạ các phương thạc sạn xuạt: qui luạt tăng năng suạt lao đạng, qui luạt quan hạ sạn xuạt phại phù hạp vại tính chạt và trình đạ phát triạn cạa lạc lưạng sạn xuạt. + Qui luạt kinh tạ đạc thù là qui luạt chạ hoạt đạng trong mạt sạ phương thạc sạn xuạt: qui luạt giá trạ chạ hoạt đạng trong phương thạc sạn xuạt còn tạn tại sạn xuạt hàng hoá. Qui luạt kinh cạa quy luạt kinh tạ: có hai đạc điạm sau: + Qui luạt kinh tạ hoạt đạng khách quan, tạc là nó phát sinh, phát huy tác dạng đạc lạp vại ý muạn chạ quan cạa con ngưại. + Qui luạt kinh tạ hoạt đạng thông qua hoạt đạng cạa con ngưại và con ngưại có khạ năng nhạn thạc, vạn dạng Qui luạt kinh tạ mạt cách tạ giác. + Qui luạt kinh tạ phát sinh, phát huy tác dạng mang tính lạch sạ, gạn liạn vại nhạng điạu kiạn kinh tạ nhạt đạnh. Phân biạt giạa Qui luạt kinh tạ và Chính sách kinh tạ: + Qui luạt kinh tạ hoạt đạng khách quan, con ngưại nhạn thạc, vạn dạng đưa ra các chính sách kinh tạ 15
16. + Chính sách kinh tạ là tạng hạp tác đạng cạa Nhà nưạc trong mạt ngành, mạt lĩnh vạc nhạm mạc tiêu kinh tạ nhạt đạnh. Chính sách kinh tạ là sạn phạm chạ quan cho nên có thạ đúng, gạn đúng và chưa chạc đúng (xét trong điạu kiạn cạ thạ) 2) Qui luạt kinh tạ cạa kinh tạ hàng hoá: Kinh tạ hàng hoá là mạt kiạu tạ chạc kinh tạ xã hại, trong đó sạn phạm sạn xuạt ra dùng đạ bán, đạ trao đại trên thạ trưạng, nó vạn đạng chạu sạ tác đạng các qui luạt kinh tạ riêng có cạa nó: + Qui luạt lưu thông tiạn tạ + Qui luạt cung cạu + Qui luạt giá trạ Trong đó Qui luạt giá trạ là qui luạt cơ bạn cạa sạn xuạt và trao đại hàng hoá. 3) Qui luạt giá trạ: Qui luạt giá trạ là qui luạt vạn đạng cạa hao phí lao đạng xã hại cạn thiạt. - Quy luạt giá trạ yêu cạu: Viạc sạn xuạt và trao đại hàng hoá phại dạa trên hao phí lao đạng xã hại cạn thiạt. Trong lĩnh vạc sạn xuạt thì hao phí lao đạng cá biạt phại phù hạp vại hao phí lao đạng xã hại cạn thiạt, tạc là phại nhạ hơn hoạc bạng lao đạng xã hại cạn thiạt, cho nên tạng ngưại sạn xuạt bạng mại cách hạ thạp chi phí cá biạt nhạm thu nhiạu lại nhuạn. Trong trao đại thì quy luạt giá trạ yêu cạu phại tuân thạ theo quy luạt ngang giá (mua bán đúng giá trạ) - Tác dạng cạa qui luạt giá trạ: + Điạu tiạt sạn xuạt và lưu thông hàng hoá: . Điạu tiạt sạn xuạt là phân phại tư liạu sạn xuạt và sạc lao đạng vào các ngành thông qua sạ biạn đạng cạa giá cạ và quan hạ cung cạu trên thạ trưạng, mạt ngành nào đó có cung tăng vưạt cạu làm cho giá cạ hàng hoá giạm xuạng (đạn chi phí), ngưại sạn xuạt bạ ngành này, di chuyạn tư liạu sạn xuạt và sạc lao đạng sang ngành cung chưa đáp ạng đạ cạu, cạ như vạy có sạ điạu tiạt qua lại giạa các ngành tạo ra mạt sạ cân bạng. . Điạu tiạt lưu thông tạc là điạu tiạt nguạn hàng tạ nơi có giá thạp đạn nơi có giá cao. + Kính thích sạn xuạt phát triạn: Trong nạn sạn xuạt hàng hoá, lại nhuạn vạa là mạc đích, vạa là đạng lạc thúc đạy hoạt đạng kinh tạ, đạ đạt đưạc mạc đạ thu nhiạu lại nhuạn, ngưại sạn xuạt không ngạng cại tiạn kạ thuạt, vạn dạng công nghạ mại tăng năng suạt lao đạng, giạm chi phí (đạn mạc tại thiạu), tại đa lại nhuạn, kích thích sạn xuạt phát triạn. + Phân hoá và thạc hiạn sạ lạa chạn tạ nhiên giạa ngưại sạn xuạt: Trong môi trưạng cạnh tranh, đạ giành nhạng điạu kiạn thuạn lại trong sạn xuạt và tiêu thạ hàng hoá, ngưại nào có điạu kiạn sạn xuạt thuạn lại (kạ thuạt tiên tiạn, qui mô lạn, ) chi phí sạn xuạt thạp thu nhiạu lại nhuạn và tiạp tạc mạ rạng sạn xuạt và ngày càng phát tài. Ngưạc lại, ngưại nào có điạu kiạn bạt lại, chi phí sạn xuạt cao, viạc thu lạ dạn đạn phá sạn. Tình hình trên dạn đạn mạt sạ phân hoá trong xã hại, mạt sạ ít ngưại giàu lên, trạ 16
17. thành ông chạ, ngưạc lại sạ đông ngưại bạ phá sạn rơi vào điạu kiạn làm thuê, cuại cùng dạn đạn sạ ra đại cạa quan hạ sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa. - Biạu hiạn cạa sạ hoạt đạng cạa qui luạt giá trạ: Qui luạt giá trạ hoạt đạng biạu hiạn ra thành sạ biạn đạng cạa giá cạ trên thạ trưạng “Giá cạ là biạu hiạn cạa giá trạ, giá trạ là quy luạt cạa giá cạ, giạa giá cạ và giá trạ có mạt khoạn cách, mạt đạ chênh” + Giá cạ hàng hoá là biạu hiạn bạng tiạn cạa giá trạ hàng hoá. + Giá cạ mạt mạt phù hạp vại giá trạ - giá cạ lạy giá trạ làm cơ sạ, mạt khác giá cạ tách rại giá trạ, là do: . Quan hạ cung cạu . Sạc mua cạa đạng tiạn . Tình trạng cạnh tranh đạc quyạn. Giá cạ có khạ năng tách rại giá trạ nhưng không phại tách rại vô hạn, vạn lạy giá trạ làm cơ sạ. + Biạu hiạn sạ hoạt đạng cạa qui luạt giá trạ trong sạn xuạt hàng hoá giạn đơn là giá cạ trạc tiạp lên xuạng xoay quanh giá trạ hàng hoá, có mạt hàng bán cao hơn giá trạ, có mạt hàng bán thạp hơn giá trạ, nhưng xet trên toàn xã hại thì tạng giá cạ bạng tạng giá trạ. + Biạu hiạn qui luạt giá trạ trong cạnh tranh tạ do (bàn tay vô hình) là qui luạt giá cạ sạn xuạt. + Trong giai đoạn đạc quyạn thì qui luạt giá trạ biạu hiạn thành qui luạt giá cạ đạc quyạn. 3) Sạ ra đại cạa phương thạc sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa: a) Điạu kiạn ra đại cạa sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa: hai điạu kiạn - Ngưại lao đạng đưạc tạ do vạ thân thạ và bạ tưạc hạt tư liạu sạn xuạt vì vạy muạn duy trì cuạc sạng thì phại bán sạc lao đạng làm thuê, sạc lao đạng trạ thành hàng hoá - Phại có mạt lưạng tiạn cạa, tài sạn đạ lạn tạp trung vào tay mạt sạ ít ngưại đạ lạp ra xí nghiạp và thuê nhân công Hai điạu kiạn trên ra đại dưại tác đạng cạa các nhân tạ sau: - Qui luạt giá trạ (tác dạng 3) nhưng quá trình này diạn ra tuạn tạ, chạm chạp - Tích luạ nguyên thuạ bạng bạo lạc tưạc đoạt đạ thúc đạy nhanh sạ ra đại cạa chạ nghĩa tư bạn. b) Quá trình chuyạn tạ sạn xuạt hàng hoá giạn đơn lên sạn xuạt hàng hoá tư bạn chạ nghĩa: Sạn xuạt hàng hoá giạn đơn là sạn xuạt hàng hoá cạa nhạng ngưại nông dân, thạ thạ công, cá thạ dạa trên chạ đạ tư hạu nhạ và lao đạng cạa chính bạn thân hạ. Sạn xuạt hàng hoá tư bạn chạ nghĩa là sạn xuạt hàng hoá phát triạn ạ trình đạ cao, quá trình sạn xuạt diạn ra là sạ kạt hạp giạa tư liạu sạn xuạt thuạc sạ hạu nhà tư bạn vại sạc lao đạng cạa công nhân làm thuê. Quá trình chuyạn tạ sạn xuạt hàng hoá giạn đơn lên sạn xuạt hàng hoá tư bạn chạ nghĩa diạn ra khách quan, có tính qui luạt sau đây: - Tiạn hành cách mạng trong lĩnh vạc nông nghiạp, phát triạn nông nghiạp tạp 17
18. trung, sạn xuạt hàng hoá lạn, tạo thạ trưạng cho công nghiạp và tích luạ cho công nghiạp hoá. - Cách mạng trong lĩnh vạc lao đạng: Phân công lại lao đạng xã hại, chuyạn bạ phạn lao đạng nông nghiạp sang các ngành kinh tạ khác, là quá trình phát triạn nguạn nhân lạc, nâng cao trình đạ văn hoá, chuyên môn, tạo điạu kiạn cho các ngành công nghiạp. - Chuyạn tư hạu nhạ thành tư hạu lạn tư bạn chạ nghĩa thông qua quá trình tích luạ, tạp trung tư bạn, tích tạ tạp trung sạn xuạt. -Tăng cưạng vai trò cạa Nhà nưạc thông qua các chính sách, luạt thuạ quan đạ bạo hạ, khuyạn khích phát triạn sạn xuạt. Sạn xuạt hàng hoá phát triạn ạ trình đạ cao, trong đó mại quan hạ kinh tạ đạu đưạc tiạn tạ hoá và giại quyạt thông qua thạ trưạng dạn đạn sạ ra đại cạa kinh tạ thạ trưạng. (ý nghĩa cạa viạc nghiên cạu trong điạu kiạn phát triạn kinh tạ cạa nưạc ta, lưu ý nhạng vạn đạ có tính qui luạt) Tham khạo: 1- Nạu trên thạ trưạng nhà tư bạn bán hàng hoá cho ngưại tiêu dùng theo đúng giá trạ cạa nó nhà tư bạn có thu đưạc lại nhuạn hay không? vì sao?) Thu đưạc lại nhuạn vì: Giá trạ thạng dư m trong cơ cạu giá trạ là phạn dôi ra bên ngoài chi phí sạn xuạt mà nhà tư bạn đã ạng ra. Bạ phạn giá trạ thạng dư này sạ đưạc đem phân phại hoạc phân chia cho tạt cạ nhạng nhà tư bạn tham gia vào quá trình sạn xuạt như tư bạn công nghiạp đưạc lại nhuạn công nghiạp, tư bạn ngân hàng đưạc lại nhuạn ngân hàng, tư bạn cho vay đưạc lại tạc cho vay, tư bạn thương nghiạp đưạc lại nhuạn thương nghiạp (kạ cạ đạa chạ) bại vì tạt cạ nhạng bạ phạn thu nhạp đó đạu là sạn phạm cạa quá trình bóc lạt sạn phạm làm nên. Trong lý luạn cạa chạ nghĩa Mác Lê Nin Các Mác đã chạ rõ trong nạn kinh tạ tư bạn nhà tư bạn chạ cạn bán hàng hoá cạa mình cho ngưại tiêu dùng lạn hơn chi phí sạn xuạt và nhạ hơn giá trạ cạa nó là đã thu đưạc lại nhuạn vì vạy viạc bán đúng giá trạ cạa hàng hoá thì nhà tư bạn vạn thu đưạc lại nhuạn. 2- Trình bày các hình thạc biạu hiạn cạa quy luạt giá trạ trong các giai đoạn phát triạn cạa chạ nghĩa tư bạn. - Phương thạc sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa đưạc đạc trưng bại nạn kinh tạ hàng hoá phát triạn ạ trình đạ ngày càng cao. Quy luạt giá trạ là quy luạt cạa kinh tạ cạa sạn xuạt và trao đại hàng hoá, vì vạy nó hoạt đạng trong suạt quá trình phát triạn cạa phương thạc sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa. Nhưng theo nguyên lý cạa CN Mác Lê Nin, phương thạc sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa lại phát triạn qua 2 giai đoạn cao thạp khác nhau đó là giai đoạn CNTB tạ do cạnh tranh và chạ nghĩa tư bạn đạc quyạn. Trong giai đoạn tạ do cạnh tranh cơ chạ cạnh tranh tạ do đã chi phại toàn bạ nạn kinh tạ tư bạn dưại các hình thạc cạnh tranh cạ thạ như cạnh tranh trong nại bạ tạng ngành và giạa các ngành sạn xuạt. Đạ tạn tại và phát triạn đưạc trong môi trưạng cạnh tranh quyạt liạt thì bạt buạc các nhà tư bạn phại đi đạn thoạ thuạn phân chia nhau lại nhuạn theo nguyên tạc tạ suạt lại nhuạn bình quân và hình thành ra phạm trù lại nhuạn 18
19. bình quân. P = tạng m/tạng (c+v) Đạn đây quy luạt giá trạ, quy luạt cạa kinh tạ hàng hoá có hình thạc biạu hiạn mại đó là quy luạt giá cạ sạn xuạt (giá cạ sạn xuạt = Chi phí sạn xuạt + lại nhuạn bình quân) Nhưng sang đạn giai đoạn chạ nghĩa tư bạn đạc quyạn nạn kinh tạ tư bạn xuạt hiạn cơ chạ đạc quyạn vì vạy các nhà tư bạn có thạ đạ ra giá cạ đạc quyạn lạn hơn hoạc nhạ hơn giá trạ hàng hoá đạ trên cơ sạ đó mà thu đưạc lại nhuạn đạc quyạn. Vì vạy trong giai đoạn này quy luạt giá trạ mang mạt biạu hiạn mại đó là quy luạt giá cạ đạc quyạn (giá cạ đạc quyạn = chi phí sạn xuạt + lại nhuạn bình quân + lại nhuạn đạc quyạn) 3- Phân tích mại quan hạ giạa các phạm trù giá trạ, giá trạ thạ trưạng và giá cạ? Khái niạm : - Giá trạ: giá trạ cạa hàng hoá là lao đạng xã hại cạa ngưại sạn xuạt hàng hoá kạt tinh trong hàng hoá - Giá trạ thạ trưạng (giá trạ xã hại cạa hàng hoá): là lao đạng xã hại có tính chạt trung bình cạa nhạng ngưại sạn xuạt hàng hoá kạt tinh trong hàng hoá - Giá cạ hàng hoá: là sạ biạu hiạn bạng tiạn cạa giá trạ hàng hoá trên thạ trưạng. Mại quan hạ: - Giá trạ hàng hoá bao giạ cũng là nại dung và có ý nghĩa quyạt đạnh. - Giá trạ thạ trưạng cạa hàng hoá là hình thạc biạu hiạn cạa giá trạ hàng hoá trên thạ trưạng dưại sạ tác đạng cạa quan hạ cung cạu. - Giá cạ thạ trưạng là hình thạc biạu hiạn giá trạ thông qua mạt lưạng tiạn mạt nhạt đạnh. Trong 3 phạm trù thì giá trạ hàng hoá có ý nghĩa quyạt đạnh nhưng trong thạc tạ giá cạ có thạ tách rại giá trạ do + Quan hạ cung cạu + Sạc mua cạa đạng tiạn + Tâm lý, tạp quán cạa ngưại tiêu dùng. + Tình trạng đạc quyạn cạa nạn kinh tạ. + Các chính sách kinh tạ cạa nhà nưạc như thuạ Mạc dù trên thạ trưạng giá cạ có khạ năng tách rại giá trạ vạn có cạa nó và lên xuạng xoay quanh giá trạ dưại sạ tác đạng cạa quan hạ cung cạu nhưng vạn phại đạm bạo yêu cạu Tạng giá cạ hàng hoá trên thạ trưạng = tạng giá trạ hàng hoá * Trình bày điạu kiạn ra đại cạa phương thạc sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa: Theo nguyên lý cạa chạ nghĩa Mác Lê nin thì phương thạc sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa là mạt trong 5 phương thạc sạn xuạt đã tạng tạn tại trong lạch sạ phát triạn cạa nhân loại. nhưng đạ cho phương thạc sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa ra đại thay thạ cho phương thạc sạn xuạt phong kiạn đã bưạc vào thại kạ suy thoái tan rã thì Các Mác cũng khạng đạnh là phại tạp lạp ra đưạc 2 điạu kiạn tiạn đạ đó là: 19
20. + Phại tích luạ đưạc mạt sạ tiạn lạn (tư bạn) vào trong tay mạt sạ ít nhà tư bạn đạ tạo lạp ra các điạu kiạn sạn xuạt cho phương thạc tư bạn. + Phại tạo ra đưạc mạt đại ngũ nhạng ngưại lao đạng làm thuê không có tư liạu sạn xuạt (vô sạn) Vại sạ tác đạng cạa các quy luạt kinh tạ cạa sạn xuạt và trao đại hàng hoá thì cũng có thạ tạng bưạc tạo lạp ra đưạc 2 điạu kiạn này. Nhưng giai cạp tư sạn nói chung và các nhà tư sạn nói trên đã không đạ kiên trì đạ chạ đại sạ tác đạng khách quan đó cạa các quy luạt. Hạ đã nhanh chóng tìm mại biạn pháp đạ thông qua quá trình tích luạ ban đạu (tích luạ nguyên thuạ tư bạn) mà công cạ đưạc sạ dạng đó là tưạc đoạt và bạo lạc nhạm mạc đích biạn tư sạn và tài sạn và tiạn cạa nhạng ngưại lao đạng trạ thành sạ hạu cạa nhạng nhà tư bạn, mạt khác biạn nhạng ngưại sạ hạu tài sạn thành ngưại vô sạn làm thuê. Lạch sạ cạa quá trình tích luạ nguyên thuạ tư bạn đã diạn ra đạu tiên ạ nưạc Anh sau đó lan sang các nưạc Tây âu và cuại cùng trạ thành biạn pháp chạ yạu cho chạ nghĩa tư bạn xuạt hiạn ạ các quạc gia vào thạ kạ 17 và thạ kạ 18. Vì vạy trong tuyên ngôn cạa Đạng Cạng sạn Mác có viạt: Lạch sạ ra đại cạa chạ nghĩa tư bạn đó là nhạng trang đạy máu và nưạc mạt cạa giai cạp vô sạn làm thuê, là lạch sạ đạm đìa máu và bùn nhơ trong tạng lạ chân lông cạa giai cạp tư sạn. Vạn đạ VI: Sạ chuyạn hoá tiạn tạ thành tư bạn 1) Công thạc chung cạa tư bạn: - Tư bạn là tiạn nhưng không phại mại tiạn là tư bạn, chạ có tiạn đưạc sạ dạng đạ chiạm đoạt lao đạng cạa ngưại khác thì tiạn đó mại là tư bạn. - Tiạn là tư bạn hoạt đạng theo công thạc T-H-T’ (T’=T+ t) (1) Sạ dĩ (1) là công thạc chung bại vì mại tư bạn dù hoạt đạng trong ngành nào (công nghiạp, thương nghiạp, ) cũng đạu vạn đạng theo công thạc trên. - Tiạn thông thưạng vạn đạng theo công thạc H-T-H’ (2) Phân biạt (1) và (2) làm rõ hơn tiạn là tư bạn và tiạn thông thưạng: - Giạng nhau: + Đạu gạm các yạu tạ: H, T, ngưại mua bán đại diạn vại nhau + Đạu là sạ thạng nhạt giạa hai giai đoạn đại lạp vại nhau. - Khác nhau: + Trình tạ tiạn hành giai đoạn: ạ (1) diạn ra mua - bán thì ạ (2) diạn ra ngưạc lại mua - bán + Khác nhau ạ điạm bạt đạu và điạm kạt thúc: ạ (1) bạt đạu là T, kạt thúc là T', 20
21. T'>T, còn H chạ là trung gian; ạ (2) bạt đạu là H, kạt thúc là H, H khác nhau vạ giá trạ sạ dạng, còn T chạ là môi giại. + Mạc đích và giại hạn cuạc vạn đạng thì (1) mạc đích tăng thêm là giá trạ lạn lên cho nên vạn tiạp tạc vạn đạng trong lưu thông: T'1, T'2, không có giại hạn cuại cùng, còn ạ (2) mạc đích là H là giá trạ sạ dạng thì khi đạt mạc đích thì rút ra khại lưu thông đi vào tiêu dùng, cuạc vạn đạng chạm dạt tại đây. 2) Mâu thuạn công thạc chung cạa tư bạn: ạ công thạc (1) hình như mâu thuạn vại lý luạn lưu thông, mâu thuạn lý luạn giá trạ lao đạng. Vạy t có phại do lưu thông tạo ra? * Trong lưu thông (lĩnh vạc trao đại mua bán): + Trưạng hạp trao đại ngang giá (mua bán đúng giá trạ), trong trưạng hạp này chạ có lại vạ mạt giá trạ sạ dạng chạ không hạ làm thay đại giá trạ cạa các sạn phạm đem trao đại. + Trưạng hạp trao đại không ngang giá: Trưạng hạp mua rạ (mua thạp hơn giá trạ) thì anh ta có lại trong khi mua nhưng khi bán (bán thạp hơn giá trạ) thì anh ta chạu thiạt, suy đạn cùng anh ta chạng đưạc lại gì. Trưạng hạp bán đạt (bán cao hơn giá trạ) thì anh ta có lại trong khi bán nhưng khi mua (mua cao hơn giá trạ) thì anh ta chạu thiạt, suy đạn cùng anh ta chạng đưạc lại gì. Trưạng hạp chuyên mua rạ, bán đạt thì đó chạ là sạ phân phại lại tiạn tạ, cái đưạc cạa ngưại này là cái mạt cạa ngưại khác, tạng giá trạ trưạc khi trao đại và sau khi trao đại là không đại. Như vạy, trong lưu thông ta xét tạt cạ các trưạng hạp thì tiạn không tăng thêm, giá trạ không lạn lên đưạc * Xem xét ngoài lưu thông (không có sạ tiạp xúc trạc tiạp hàng tiạn, trao đại mua bán) + T ngoài lưu thông thì tạ nó không lạn lên đưạc + H ngoài lưu thông thì H đi vào tiêu dùng . Nạu là tư liạu sạn xuạt thì khi tiêu dùng, giá trạ đưạc chuyạn dạch vào giá trạ sạn phạm. . Nạu là tư liạu tiêu dùng thì khi tiêu dùng cho cá nhân, giá trạ và giá trạ sạ dạng mạt đi. Nhưng tư bạn không thạ vạn đạng ngoài lưu thông. Công thạc (1) có nghĩa là nhà tư bạn phại tìm trên thạ trưạng mua đưạc mạt thạ hàng hoá đạc biạt (trong lưu thông) nhưng nhà tư bạn không bán hàng hoá đó bại vì nạu bán đúng giá trạ thì T không ra T' Nhà tư bạn tiêu dùng hàng hoá đó (ngoài lưu thông) thì tạo ra mạt giá trạ mại lạn hơn giá trạ cạa bạn thân nó. Hàng hoá đó chính là sạc lao đạng Vạy: Mâu thuạn công thạc chung tư bạn là tư bạn phát sinh vạa trong lưu thông, nhưng đạng thại tư bạn phát sinh vạa không phại trong lưu thông. T - H (SLĐ, TLSX) SX H' - T' Điạu kiạn đạ tiạn là tư bạn: - Sạc lao đạng trạ thành hàng hoá - Phại có lưạng tiạn đạ lạn. 21
22. Chính viạc phát hiạn ra hàng hoá sạc lao đạng đã mạ ra bí mạt trong công thạc chung cạa tư bạn và giại quyạt mâu thuạn trên. 3) Hàng hoá sạc lao đạng: a) Sạc lao đạng và điạu kiạn sạc lao đạng trạ thành hàng hoá: - Sạc lao đạng là tạng hạp sạc thân thạ, sạc thạn kinh, sạc cơ bạp có sạn trong mại cơ thạ cạa con ngưại, sạc lao đạng không tạn tại ngoài con ngưại, sạc lao đạng là khạ năng lao đạng cạa mại con ngưại. Lao đạng là sạ vạn dạng (tiêu dùng) sạc lao đạng đưạc thạ hiạn ra trong quá trình lao đạng sạn xuạt. - Như vạy quá trình lao đạng sạn xuạt diạn ra là sạ kạt hạp giạa sạc lao đạng và tư liạu sạn xuạt, trong đó sạc lao đạng là yạu tạ chạ thạ, giạ vai trò quyạt đạnh; tư liạu sạn xuạt là yạu tạ khách thạ, là điạu kiạn vạt chạt không thạ thiạu đưạc. - Lao đạng là hoạt đạng có mạc đích, có ý thạc cạa con ngưại và nó diạn ra giạa con ngưại vại tạ nhiên nhạm cại tạo tạ nhiên cho phù hạp vại mạc đích cạa con ngưại. - Phân biạt sạc lao đạng và lao đạng: Sạc lao đạng là mạt phạm trù hiạn hạu, lao đạng là mạt phạm trù trạu tưạng, vì vạy Mác cho rạng ngưại ta không thạ nhìn thạy, sạ mó thạy lao đạng mà lao đạng chạ đưạc thạ hiạn ra trong thạc tiạn khi con ngưại vạn dạng sạc lao đạng đạ tiạn hành quá trình sạn xuạt. Sạc lao đạng là yạu tạ cơ bạn cạa mại nạn sạn xuạt nhưng sạc lao đạng trạ thành hàng hoá trong điạu kiạn nhạt đạnh, đó là: + Ngưại có sạc lao đạng phại đưạc tạ do vạ thân thạ, phại làm chạ đưạc sạc lao đạng cạa mình, và chạ có khi làm chạ sạc lao đạng cạa mình mại mang sạc lao đạng cạa mình ra bán. + Ngưại có sạc lao đạng bạ tưạc hạt tư liạu sạn xuạt, muạn duy trì cuạc sạng thì phại bán sạc lao đạng làm thuê. Sạc lao đạng trạ thành hàng hoá và sạ hình thành thạ trưạng sạc lao đạng đó là mạt bưạc phát triạn tạt yạu cạa sạn xuạt và cũng là đánh dạu bưạc chuyạn biạn tạ sạn xuạt hàng hoá giạn đơn lên sạn xuạt hàng hoá tư bạn chạ nghĩa. b) Sạc lao đạng là hàng hoá đạc biạt: Cũng giạng như hàng hoá thông thưạng, nó trao đại mua bán đưạc và có hai thuạc tính, nhưng Sạc lao đạng là hàng hoá đạc biạt tạc là nó có đạc điạm khác hàng hoá thông thưạng: b1) Trong quan hạ mua bán nó có đạc điạm sau: - Chạ bán quyạn sạ dạng chạ không bán quyạn sạ hạu và bán trong mạt thại gian nhạt đạnh thông qua các hạp đạng. - Mua bán chạu: Giá trạ sạ dạng thạc hiạn trưạc (bạt lao đạng), giá trạ thạc hiạn sau (trạ công sau) - Chạ có phía ngưại bán là công nhân làm thuê và phía ngưại mua là các nhà tư bạn, không có ngưạc lại. - Giá cạ cạa Sạc lao đạng (tiạn công) luôn thạp hơn so vại giá trạ sạc lao đạng bại vì đại vại ngưại công nhân lao đạng là phương tiạn sinh sạng duy nhạt vì vạy phại bán sạc lao đạng trong mại điạu kiạn. b2) Đạc biạt trong hai thuạc tính cạa hàng hoá sạc lao đạng: 22
23. * Giá trạ cạa hàng hoá sạc lao đạng: Lưạng giá trạ hàng hoá sạc lao đạng đưạc đo bạng thại gian lao đạng xã hại cạn thiạt. Nhưng sạc lao đạng là năng lạc tạn tại trong cơ thạ sạng cạa con ngưại, đạ tái tạo ra năng lạc đó thì ngưại lao đạng phại tiêu dùng mạt khại lưạng tư liạu sinh hoạt nhạt đạnh thoạ mãn nhu cạu vạt chạt và tinh thạn, vì vạy lưạng giá trạ sạc lao đạng đưạc đo lưạng gián tiạp bạng thại gian lao đạng xã hại cạn thiạt đạ sạn xuạt tư liạu sinh hoạt: Yạu tạ cạu thành lưạng giá trạ sạc lao đạng: - Lưạng giá trạ tư liạu sinh hoạt cho chính ngưại công nhân. - Lưạng giá trạ tư liạu sinh hoạt nuôi sạng gia đình anh ta - Các phí tạn đào tạo chuyên môn, nghạ nghiạp. Giá trạ sạc lao đạng đạc biạt khác hàng hoá thông thưạng là nó mang yạu tạ tinh thạn lạch sạ vì sạc lao đạng là năng lạc trong cơ thạ sạng cạa con ngưại, mà con ngưại bao giạ cũng sạng trong điạu kiạn lạch sạ cạ thạ, phạ thuạc vào trình đạ phát triạn kinh tạ xã hại cạa mại quạc gia trong tạng giai đoạn. Mạt khác, nhu cạu cạa con ngưại bao hàm cạ nhu cạu cạ vạt chạt và nhu cạu tinh thạn (vui chơi, giại trí, tạ do tín ngưạng, ) cạu thành. * Giá trạ sạ dạng: Giá trạ sạ dạng hàng hoá sạc lao đạng giạng hàng hoá thông thưạng ạ chạ nó chạ đưạc thạ hiạn ra khi tiêu dùng thoạ mãn nhu cạu cạa con ngưại. Nhà tư bạn tiêu dùng sạc lao đạng cạa công nhân tạc là bạt công nhân lao đạng, trong quá trình lao đạng ngưại công nhân tạo ra mạt giá trạ mại (V+m), trong đó có mạt bạ phân ngang bạng vại giá trạ sạc lao đạng (V), nhà tư bạn dùng đạ trạ công đạ tái sạn xuạt sạc lao đạng, còn mạt bạ phạn dôi ra ngoài giá trạ sạc lao đạng (m) nhà tư bạn chiạm không. Như vạy, khi tiêu dùng sạc lao đạng, giá trạ sạ dạng sạc lao đạng có đạc điạm khác hàng hoá thông thưạng là khi tiêu dùng nó tạo ra mạt giá trạ mại lạn hơn giá trạ bạn thân nó. Còn hàng hoá thông thưạng nạu là tư liạu sạn xuạt khi tiêu dùng cho sạn xuạt thì giá trạ đưạc chuyạn dạch vào sạn phạm, còn nạu là tư liạu sinh hoạt khi tiêu dùng cho cá nhân thì cạ giá trạ và giá trạ sạ dạng đạu mạt đi trong quá trình đó. Ngưạc lại hàng hoá sạc lao đạng khi tiêu dùng nó giá trạ không nhạng không mạt đi mà còn tạo ra giá trạ mại lạn hơn giá trạ ban đạu. Qua đó đã làm rõ bí mạt công thạc chung tư bạn. Vạn đạ VII: Sạ sạn xuạt giá trạ thạng dư là qui luạt kinh tạ cơ bạn (quy luạt tuyạt đại) cạa chạ nghĩa tư bạn 1. Trình bày quá trình sạn xuạt ra giá trạ thạng dư dưại chạ nghĩa tư bạn. a) Đạc điạm cạa sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa: - Đó là quá trình sạn xuạt hàng hoá phát triạn ạ trình đạ cao, sạn xuạt có tính hai mạt: Mạt mạt là sạn xuạt ra giá trạ sạ dạng, mạt khác là sạn xuạt ra giá trạ và giá trạ thạng dư đó là mạc đích cạa sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa. Quá trình sạn xuạt diạn ra là sạ kạt hạp giạa tư liạu sạn xuạt cạa nhà tư bạn vại sạc lao đạng làm thuê cạa công nhân 23
24. - Quá trình sạn xuạt diạn ra dưại sạ điạu thành, giám sát cạa nhà tư bạn, sạn phạm do lao đạng công nhân làm ra thuạc vạ nhà tư bạn. b) Ví dạ: - Đạ sạn xuạt ra 10 kg sại nhà tư bạn phại bạ ra (mua đúng giá trạ): + 10 kg bông: 10 USD + Khạu hao máy: 2 USD + Thuê công nhân mạt ngày 3 USD 15 USD Trong 6 giạ ngưại công nhân đã sạn xuạt đưạc 10kg sại. Giá trạ cạa 10kg sại là: + Giá trạ cũ - giá trạ cạa tư liạu sạn xuạt dạch chuyạn vào: 12 USD + Giá trạ mại do lao đạng cạa công nhân tạo ra trong 6 giạ (mại giạ 0,5 USD): 3 USD Tạng giá trạ 10kg sại là 15 USD. Nhà tư bạn bán 10kg sại đúng giá trạ thu đưạc 15USD, so vại tư bạn đã bạ ra 15 USD-15USD = 0. Nhà tư bạn không thu đưạc gì, cuạc vạn đạng không đạt mạc đích. Kạt luạn: Nạu giá trạ mại tạo ra bạng giá trạ sạc lao đạng thì không có giá trạ thạng dư. Nhà tư bạn thuê công nhân mạt ngày lao đạng, giạ sạ là 12 giạ thì ngưại công nhân phạilàm viạc hạt thại gian đó và sạn xuạt ra 20kg sại. + Đạ sạn xuạt ra 20 kg sại nhà tư bạn phại bạ ra: + 20 kg bông: 20 USD + Khạu hao máy: 4 USD + Thuê công nhân mạt ngày 3 USD 27 USD Giá trạ cạa 20kg sại là: + Giá trạ cũ: 24 USD + Giá trạ mại do lao đạng cạa công nhân tạo ra trong 12 giạ (mại giạ 0,5 USD): 6 USD Tạng giá trạ 10kg sại là 30 USD. Nhà tư bạn bán 20kg sại đúng giá trạ thu đưạc 30USD, so vại tư bạn đã bạ ra 30- 27=3 USD, nhà tư bạn thu dôi ra 3 USD đó gại là giá trạ thạng dư c) Nhạn xét: - Phân tích giá trạ 20kg sại do công nhân tạo ra, lao đạng cạa công nhân có tính hai mạt: + Lao đạng cạ thạ bạo tạn và di chuyạn giá trạ cạa bông, máy móc vào giá trạ cạa sại C=24USD. Bạ phạn này sau khi tiêu thạ hàng hoá thì đưạc quay trạ lại bù đạp tư liạu sạn xuạt đạ tái sạn xuạt. + Lao đạng trạu tưạng tạo ra giá trạ mại V+m = 6 USD, trong đó có mạt bạ phạn ngang bạng sạc lao đạng V=3USD dùng đạ trạ công cho công nhân đạ tái sạn xuạt sạc lao đạng, còn bạ phạn dôi ra ngoài giá trạ sạc lao đạng m = 3 USD, đó là giá trạ thạng dư thì nhà tư bạn chiạm lạy. Vạy: Giá trạ thạng dư là mạt phạn cạa giá trạ mại dôi ra ngoài giá trạ sạc lao 24
25. đạng do công nhân làm thuê tạo ra bạ nhà tư bạn chiạm không (kí hiạu: m) Đạn chạ nghĩa tư bạn dạa trên sạn xuạt công nghiạp, năng suạt lao đạng cao thì ngày lao đạng (12 giạ) đưạc chia thành hai phạn: - Thại gian lao đạng cạn thiạt (6giạ) tạo ra giá trạ bạng giá trạ sạc lao đạng V=3 đạ tái sạn xuạt sạc lao đạng. - Thại gian lao đạng thạng dư (6giạ) tạo ra giá trạ thạng dư cho nhà tư bạn m=3 ___.___ Vạy: Sạn xuạt giá trạ thạng dư là quá trình sạn xuạt giá trạ kéo dài vưạt khại giại hạn tại mạt điạm mà giá trạ sạc lao đạng đưạc trạ ngang giá. 2) Bạn chạt cạa tư bạn, tư bạn bạt biạn và tư bạn khạ biạn: a) Tư bạn là gì? Tư bạn là giá trạ mang lại giá trạ thạng dư bạng cách bóc lạt lao đạng công nhân làm thuê cạa công nhân. Tư bạn không phại là máy móc thiạt bạ, không phại là vạt mà tư bạn là giá trạ, giá trạ phạn ánh mại quan hạ sạn xuạt xã hại, đó là quan hạ tư bạn và lao đạng. b) Tư bạn bạt biạn và tư bạn khạ biạn: Các bạ phạn tư bạn có vai trò khác nhau trong quá trình sạn xuạt giá trạ thạng dư. Nạu căn cạ vào hai mạt cạa lao đạng sạn xuạt hàng hoá thì tư bạn sạn xuạt đưạc phân thành tư bạn bạt biạn và tư bạn khạ biạn. - Tư bạn bạt biạn là bạ phạn tư bạn dùng đạ mua tư liạu sạn xuạt, trong quá trình sạn xuạt không hạ thay đại vạ lưạng (C) - Tư bạn khạ biạn là bạ phạn tư bạn đạ thuê công nhân, tạ mạt lưạng bạt biạn, trong quá trình sạn xuạt tăng thêm vạ lưạng (V) Mạc đích phân chia thành Tư bạn bạt biạn và tư bạn khạ biạn là nhạm vạch rõ nguạn gạc thạt sạ cạa m là do V sinh ra còn C là điạu kiạn cạn thiạt đạ sạn xuạt ra m 3. Thạ nào là tạ suạt giá trạ thạng dư và khại lưạng giá trạ thạng dư: - Tạ suạt giá trạ thạng dư: Tạ suạt giá trạ thạng dư là tạ lạ tính theo % giạa giá trạ thạng dư và tư bạn khạ biạn m’'=(m/V).100% + m’ - Tạ suạt giá trạ thạng dư + m - Giá trạ thạng dư + V - Tư bạn khạ biạn m’ phạn ánh trình đạ bóc lạt cạa tư bạn tạc là trong mạt ngày lao đạng cạa ngưại công nhân thì mạy phạn ngày lao đạng cho mình, mạy phạn ngày lao đạng cho nhà tư bạn Ví dạ: m’= (3/3)*100% phạn ánh mạt nạa ngày lao đạng cho mình, mạt nạa ngày lao đạng cho nhà tư bạn. + Khại lưạng giá trạ thạng dư: Khại lưạng giá trạ thạng dư là tích sạ giạa tạ suạt giá trạ thạng dư và tạng tư bạn khạ biạn ạng trưạc M = m’.V + m’ - Tạ suạt giá trạ thạng dư + M - Khại lưạng giá trạ thạng dư 25
26. + V - Tư bạn khạ biạn M phạn ánh qui mô bóc lạt cạa nhà tư bạn. 4. Trình bày các phương pháp bóc lạt m dưại CNTB: Hai phương pháp Cùng vại sạ phát triạn cạa chạ nghĩa tư bạn cũng là quá trình phát triạn cạa lạc lưạng sạn xuạt, nâng cao năng suạt lao đạng và nâng cao trình đạ bóc lạt cạa tư bạn. Cùng vại lạch sạ Mác đã khái quát thành 2 phương pháp nâng cao trình đạ bóc lạt giá trạ thạng dư + Sạn xuạt m tuyạt đại + Sạn xuạt m tương đại a) Sạn xuạt m tuyạt đại: Bóc lạt m tuyạt đại là phương pháp bóc lạt đưạc tiạn hành bạng cách kéo dài tuyạt đại thại gian lao đạng trong ngày cạa ngưại công nhân trong điạu kiạn thại gian lao đạng cạn thiạt là không đại. Ví dạ ngày lao đạng 8 giạ chia thành: + Thại gian lao đạng cạn thiạt: 4 giạ + Thại gian lao đạng thạng dư: 4 giạ m’ = (4/4)*100% = 100% Sạn xuạt giá trạ thạng dư tuyạt đại bạng cách kéo dài ngày lao đạng thành 10 giạ, trong đó thại gian lao đạng cạn thiạt không đại + Thại gian lao đạng cạn thiạt: 4 giạ + Thại gian lao đạng thạng dư: 6 giạ m’ = (6/4)*100% = 150% Nhưng bạng phương pháp này thì vạp phại giại hạn: + Sạc lạc thạ chạt cạa ngưại lao đạng, cạn phại có thại gian ăn uạng, nghạ ngơi đạ tái sạn xuạt sạc lao đạng. + Giại hạn đạ dài ngày tạ nhiên (24 giạ) (Thại gian lao đạng cạn thiạt <Đạ dài ngày lao đạng <24 giạ) + Vạp phại đạu tranh cạa ngưại lao đạng Phương pháp này đưạc áp dạng trong giai đoạn đạu cạa chạ nghĩa tư bạn khi sạn xuạt còn dạa trên lao đạng thạ công. Bạng cách tăng cưạng đạ lao đạng cũng là biạn pháp sạn xuạt m tuyạt đại, bại vì tăng cưạng đạ lao đạng cũng như kéo dài thại gian lao đạng. b) Sạn xuạt m tương đại Sạn xuạt m tương đại là giá trạ thạng dư thu đưạc do rút ngạn thại gian lao đạng cạn thiạt kéo dài tương ạng thại gian lao đạng thạng dư trong điạu kiạn đạ dài cạa ngày lao đạng là không đại. Ví dạ ngày lao đạng 8 giạ chia thành: + Thại gian lao đạng cạn thiạt: 4 giạ + Thại gian lao đạng thạng dư: 4 giạ m’ = (4/4)*100% = 100% Sạn xuạt m tương đại bạng cách rút ngạn thại gian lao đạng cạn thiạt còn 2 giạ trong điạu kiạn đạ dài ngày lao đạng không đại thì thại gián lao đạng thạng dư tăng lên 6 giạ. 26
27. m’ = (6/2)*100% = 300% Vạy bạng cách nào rút ngạn thại gian lao đạng cạn thiạt? Ta biạt rạng thại gian lao đạng cạn thiạt tạo ra giá trạ bạng giá trạ sạc lao đạng, giá trạ sạc lao đạng bạng giá trạ các tư liạu sinh hoạt cạn thiạt, vì vạy muạn rút ngạn thại gian lao đạng cạn thiạt thì phại hạ thạp giá trạ tư liạu sinh hoạt cạn thiạt. Dạa trên cơ sạ tăng năng suạt lao đạng trong ngành sạn xuạt ra tư liạu sinh hoạt. Phương pháp này đưạc áp dạng khi chạ nghĩa tư bạn đã có mạt nạn sạn xuạt công nghiạp , năng suạt lao đạng đã cao. Lưu ý: ý nghĩa cạa viạc nghiên cạu vạn đạ trên: - ý nghĩa lý luạn: Vạch rõ thạc chạt bóc lạt - ý nghĩa thạc tiạn: Trong điạu kiạn nưạc ta tích luạ vạn cho công nghiạp hoá, hiạn đại hoá, tăng vạn tích luạ bạng cạ các biạn pháp tăng cưạng đạ lao đạng, kéo dài ngày lao đạng, tăng năng suạt lao đạng, trong đó tăng năng suạt lao đạng là biạn pháp cơ bạn, lâu dài. c) Giá trạ thạng dư siêu ngạch: - Khái niạm: Giá trạ thạng dư siêu ngạch là giá trạ thạng dư thu đưạc ngoài mạc bình thưạng dạa trên cơ sạ tăng năng suạt lao đạng cá biạt đạ hạ thạp giá trạ cá biạt so vại giá trạ xã hại. - Giá trạ thạng dư siêu ngạch là mạc đích cạa các nhà tư bạn cạnh tranh trong nại bạ ngành. - Phân biạt Giá trạ thạng dư siêu ngạch và Giá trạ thạng dư tương đại: * Giạng nhau: + Đạu có cung nguạn gạc là lao đạng thạng dư cạa công nhân + Đạu dạa trên cơ sạ tăng năng suạt lao đạng xã hại * Khác nhau: + Giá trạ thạng dư tương đại dạa trên tăng năng suạt lao đạng xã hại, nó phạn ánh mại quan hạ giạa hai giai cạp tư sạn và vô sạn + Giá trạ thạng dư siêu ngạch dạa trên tăng năng suạt lao đạng cá biạt, nó phạn ánh mại quan hạ nhà tư bạn vại công nhân trong xí nghiạp Giá trạ thạng dư siêu ngạch là hình thái biạn tưạng cạa Giá trạ thạng dư tương đại. - Phân biạt Giá trạ thạng dư siêu ngạch trong công nghiạp và trong nông nghiạp: * Giạng nhau: + Đạu là giá trạ thạng dư ngoài mạc trung bình + Đạu dạa trên cơ sạ tăng năng suạt lao đạng hạ thạp giá trạ cá biạt * Khác nhau: + Giá trạ thạng dư siêu ngạch trong công nghiạp chạ là hiạn tưạng tạm thại đại vại tạng nhà tư bạn: Cạnh tranh nại bạ ngành nhạm Giá trạ thạng dư siêu ngạch, tạng nhà tư bạn ra sạc cại tiạn kạ thuạt , nâng cao năng suạt lao đạng, Giá trạ thạng dư siêu ngạch sạ thuạc vào nhà tư bạn nào có năng suạt lao đạng cá biạt cao + Giá trạ thạng dư siêu ngạch trong nông nghiạp là hiạn tưạng ạn đạnh lâu dài (Giá trạ thạng dư siêu ngạch chuyạn hoá thành đạa tô) vì lưạng giá trạ trong nông nghiạp đưạc hình thành dạa trên điạu kiạn xạu nhạt, như vạy ruạng đạt tạt và nhà tư bạn có năng suạt cao, chi phí cá biạt thạp cho nên thu đưạc Giá trạ thạng dư siêu ngạch. Không 27
28. thạ trong mạt thại gian ngạn cại tạo đạt xạu thành đạt tạt, không thạ di chuyạn đạt xa nơi tiêu thạ thành đạt gạn. Ruạng đạt trong nông nghiạp ạn đạnh lâu dài. Mạt khác trong nông nghiạp ruạng đạt là tư liạu sạn xuạt đạc biạt, chạ có hạn, do đạc quyạn tư hạu và đạc quyạn kinh doanh ruạng đạt đã ngăn cạn tư bạn di chuyạn trong nông nghiạp . - Phân biạt Giá trạ thạng dư siêu ngạch trong cạnh tranh và đạc quyạn: * Giạng nhau: + Đạu là giá trạ thạng dư ngoài mạc trung bình * Khác nhau: + Trong cạnh tranh đạ thu đưạc Giá trạ thạng dư siêu ngạch thì phại cại tiạn kạ thuạt, nâng cao năng suạt lao đạng cá biạt, hạ thạp chi phí cá biạt bạng biạn pháp kinh tạ. + Trong đạc quyạn do điạu kiạn đạc quyạn mà qui đạnh đưạc giá cạ đạc quyạn thu đưạc Giá trạ thạng dư siêu ngạch bạng biạn pháp phi kinh tạ. 5) Sạn xuạt giá trạ thạng dư là qui luạt kinh tạ cơ bạn (quy luạt tuyạt đại) cạa Chạ nghĩa tư bạn: a) Nại dung cạa qui luạt sạn xuạt m là sạn xuạt ra ngày càng nhiạu m cho nhà tư bạn dạa trên cơ sạ không ngạng hoàn thiạn và phát triạn sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa. Như vạy nại dung cạa qui luạt phạn ánh hai mạt: - Mạc đích cạa nạn sạn xuạt hàng hoá đó là giá trạ thạng dư. - Phương tiạn đạ đạt mạc đích trên là không ngạng tích luạ, mạ rạng sạn xuạt, nâng cao năng suạt lao đạng, nâng cao trình đạ bóc lạt. b) Biạu hiạn sạ hoạt đạng cạa qui luạt sạn xuạt m trong hai giai đoạn phát triạn cạa chạ nghĩa tư bạn: - Giai đoạn tạ do cạnh tranh (giạa thạ kạ 18 đạn thạ kạ 19) biạu hiạn thành qui luạt tạ suạt lại nhuạn bình quân và lại nhuạn bình quân. - Trong giai đoạn đạc quyạn biạu hiạn thành qui luạt lại nhuạn đạc quyạn cao. 6) Tiạn công dưại chạ nghĩa tư bạn: Lý luạn vạ tiạn công là sạ phát triạn tiạp tạc lý luạn giá trạ thạng dư cạa Mác a) Bạn chạt cạa tiạn công dưại chạ nghĩa tư bạn: Ngưại công nhân sau quá trình lao đạng nhạn đưạc tiạn công, hình thạc tiạn công đã xuyên tạc bạn chạt cạa nó, tiạn công bạ lạm tưạng là giá cạ cạa lao đạng và nạu là giá cạ cạa lao đạng mà nhà tư bạn trạ tiạn công đúng giá trạ thì ngưại công nhân không bạ bóc lạt gì. Vạy tiạn công có phại là giá cạ cạa sạc lao đạng? Trưạc hạt cạn phại làm rõ lao đạng có phại là hàng hoá không? + Nạu lao đạng là hàng hoá thì lao đạng phại tạn tại trưạc khi diạn ra giao dạch giạa công nhân và nhà tư bạn, nhưng thạc tạ lao đạng chạ đưạc tiạn hành sau khi kạt thúc giao dạch đạt đưạc thoạ thuạn và nó đưạc tiạn hành trong các xí nghiạp, như vạy ngưại công nhân không thạ bán cái mà mình không có. + Nạu lao đạng là hàng hoá mà nhà tư bạn trạ công đúng giá trạ thì nhà tư bạn chạng thu đưạc gì, điạu này phạ đạnh qui luạt m, và nạu nhà tư bạn còn thu đưạc m thì điạu này phạ nhạn qui luạt ngang giá. 28
29. + Nạu lao đạng là hàng hoá thì lao đạng cũng có hai thuạc tính là giá trạ và giá trạ sạ dạng mà thưạc đo giá trạ là thại gian lao đạng, tạc là không thạ lạy lao đạng đạ đo lao đạng. Qua phân tích trên khạng đạnh lao đạng không phại là hàng hoá, tiạn công không phại là giá cạ cạa lao đạng, sạc lao đạng mại là hàng hoá. Vạy: tiạn công là biạu hiạn bạng tiạn cạa giá trạ sạc lao đạng, là giá cạ cạa sạc lao đạng mà biạu hiạn ra bên ngoài như là giá cạ cạa lao đạng. Hình thạc tiạn công biạu hiạn như là giá cạ cạa lao đạng điạu này nó che đạy bạn chât vì: - Đạc điạm mua bán sạc lao đạng tiạn công chạ nhạn sau khi lao đạng - Tiạn công đưạc tính theo thại gian và sạn phạm - Đại vại ngưại công nhân lao đạng là phương tiạn sinh sạng Cho nên ngay cạ ngưại công nhân cũng lạm tưạng tiạn công là giá cạ cạa lao đạng nhưng thạc chạt tiạn công đó chính là giá cạ cạa sạc lao đạng. b) Tiạn công danh nghĩa và tiạn công thạc tạ: - Tiạn công danh nghĩa là sạ tiạn mà ngưại công nhân nhạn đưạc sau quá trình lao đạng, tiạn công danh nghĩa không phạn ánh mạc sạng thạc tạ. - Tiạn công thạc tạ đó là sạ lưạng, chạt lưạng các tư liạu sinh hoạt cạn thiạt mua đưạc bạng tiạn công danh nghĩa, chạ có tiạn công thạc tạ mại phạn ánh mạc sạng. - Mại quan hạ giạa tiạn công danh nghĩa và tiạn công thạc tạ: + Nạu các điạu kiạn khác không đại (giá cạ, sạc mua cạa đạng tiạn) khi tiạn công danh nghĩa tăng thì tiạn công thạc tạ tăng. + Nạu tiạn công danh nghĩa không đại thì tiạn công thạc tạ tạ lạ nghạch vại gía cạ hàng hoá tiêu dùng. c) Các nhân tạ ạnh hưạng đạn sạ vạn đạng cạa tiạn công: - Tiạn công là giá cạ cạa sạc lao đạng như vạy nó chạu ạnh hưạng cạa các nhân tạ sau: + Quan hạ cung cạu sạc lao đạng trên thạ trưạng + Sạc mua cạa đạng tiạn. - Tiạn công là biạu hiạn bạng tiạn cạa giá trạ sạc lao đạng, như vạy tiạn công vạn đạng chạu sạ tác đạng cạa giá trạ sạc lao đạng và nhân tạ sau ạnh hưạng đạn giá trạ sạc lao đạng: + Năng suạt lao đạng xã hại tăng, giá trạ tư liạu tiêu dùng giạm, giá trạ sạc lao đạng giạm, tiạn công giạm + Khoa hạc kạ thuạt phát triạn, chi phí đào tạo tăng, giá trạ sạc lao đạng tăng, tiạn công tăng. Sạ vạn đạng cạa tiạn công chạu ạnh hưạng cạa nhiạu nhân tạ, tiạn công phại đưạc xem xét trong điạu kiạn cạ thạ cạa mại quạc gia trong tạng giai đoạn lạch sạ. * Lưu ý: ý nghĩa cạa viạc nghiên cạu vạn đạ trên. - Lý luạn: Vạch rõ bạn chạt cạa giá trạ thạng dư và bạn chạt cạa tiạn công - Thạc tiạn: Trong điạu kiạn nưạc ta đại mại chính sách tiạn lương, tiạn lương phại đạm bạo tái sạn xuạt sạc lao đạng. 7) Tích luạ tư bạn chạ nghĩa: a) Thạc chạt và đạng cơ tích luạ tư bạn: 29
30. a1) Thạc chạt tích luạ tư bạn (Tích luạ tư bạn vạ mạt chạt) - Đạc trưng cạa tái sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa là tái sạn xuạt mạ rạng tạc là quá trình sạn xuạt năm sau đưạc lạp lại vại qui mô tư bạn năm sau > năm trưạc, như vạy muạn tái sạn xuạt mạ rạng thì nhà tư bạn phại tích luạ. Ví dạ: Qui mô tư bạn năm thạ nhạt là 5000 (C+V), nạu C/V = 4/1, m' = 100% thì: + Giá trạ hàng hoá năm thạ nhạt đưạc sạn xuạt là 4000C+1000V+1000m = 6000 Đạ tái sạn xuạt mạ rạng thì nhà tư bạn không tiêu dùng hạt 1000m cho cá nhân mình mà dành mạt phạn đạ tích luạ mạ rạng sạn xuạt. + Giạ sạ tạ lạ tích luạ là 50% thì 1000m đưạc phân thành 500m1 đạ tích luạ, 500m2 đạ tiêu dùng cho cá nhân nhà tư bạn. Giạ sạ C/V=4/1 thì 500m1 đưạc phân thành 400C1 (tư bạn bạt biạn phạ thêm) và 100V1 (tư bạn khạ biạn phạ thêm) Như vạy sang năm thạ hai qui mô tư bạn là 4400C + 1100V = 5500 Vạy: Thạc chạt cạa tích lũy tư bạn là biạn mạt phạn m thành tư bạn hay tư bạn hoá giá trạ thạng dư. - Phân biạt tích luạ tư bạn chạ nghĩa và tích luạ nguyên thạy tư bạn chạ nghĩa: + Tích luạ nguyên thạy tư bạn chạ nghĩa thạc chạt là dùng bạo lạc đạ tưạc đoạt, tách ngưại lao đạng ra khại tư liạu sạn xuạt, là tích luạ phi kinh tạ. + Tích luạ tư bạn chạ nghĩa là tư bạn hoá giá trạ thạng dư, là tích luạ kinh tạ - Qua nghiên cạu thạc chạt cạa tích lũy tư bạn rút ra nhạn xét sau đây: + Vạch rõ nguạn gạc tư bạn tích là m do lao đạng công nhân tạo ra + Tích luạ trong quá trình tái sạn xuạt mạ rạng không ngạng thì tư bạn đưạc tích luạ lại chiạm mạt tạ trạng ngày càng lạn trong tạng tư bạn - Tư bạn ạng trưạc chạ là "mạt giạt nưạc trong dòng sông tích luạ" + Quy luạt quyạn sạ hạu cạa ngưại sạn xuạt hàng hoá biạn thành quyạn chiạm đoạt tư bạn tư nhân. a2) Các nhân tạ ạnh hưạng đạn qui mô tích luạ (tích luạ xét vạ mạt lưạng) Nạu tạ lạ tích luạ không đại thì qui mô tích luạ phạ thuạc và khại lưạng m, do đó nhạng nhân tạ sau ạnh hưạng đạn qui mô tích luạ: - Tăng cưạng bóc lạt công nhân bạng cách kéo dài thại gian lao đạng, tăng cưạng đạ lao đạng, bạt xén tiạn công công nhân đạ làm tăng khại lưạng m - Tăng năng suạt lao đạng xã hại là tăng nhạng điạu kiạn vạt chạt đạ tích luạ tư bạn - Mạc đạ chênh lạch ngày càng lạn giạa tư bạn sạ dạng (cạ hạ thạng máy móc thiạt bạ) vại tư bạn tiêu dùng (Thạc tạ khạu hao đi vào sạn phạm) tạo ra mạt sạ phạc vạ không công cạa máy móc thiạt bạ. - Khại lưạng tư bạn ạng trưạc trong đó trưạc hạt là tư bạn khạ biạn. a3) Đạng cơ tích luạ tư bạn chạ nghiã: Đạng cơ thúc đạy tích luạ tư bạn chạ nghiã là do tác đạng cạa các qui luạt kinh tạ khách quan cạa chạ nghĩa tư bạn. - Quy luạt sạn xuạt m: Đạ đạt đưạc mạc đích sạn xuạt ngày càng nhiạu m thì tạng nhà tư bạn không ngạng tích luạ, nâng cao năng suạt lao đạng, nâng cao m' - Quy luạt cạnh tranh: Đạ dành lại thạ trong cạnh tranh thì không ngạng phại tích luạ, mạ rạng sạn xuạt, ạng dạng tiạn bạ kạ thuạt. * Lưu ý: ý nghĩa cạa viạc nghiên cạu vạn đạ trên: 30
31. - Lý luạn: Vạch rõ thạc chạt cạa tích luạ và nguyên nhân cạa sạ giàu có cạa tư bạn - Thạc tiạn: Trong điạu kiạn nưạc ta tích luạ vạn cho công nghiạp hoá, hiạn đại hoá cạn khai thác sạ dạng các nhân tạ trên. b) Quy luạt chung cạa tích luạ tư bạn: Tích luạ tư bạn gạn liạn vại các quá trình tích tạ, tạp trung tư bạn và nâng cao cạu tạo hạu cơ. b1) Tích tạ và tạp trung tư bạn: - Tích tạ tư bạn là sạ phát triạn thêm qui mô tư bạn cá biạt bạng cách biạn mạt phạn m thành tư bạn. - Tạp trung tư bạn là sạ phát triạn thêm qui mô tư bạn cá biạt bạng cách sát nhạp các tư bạn sạn có trong xã hại. * Phân biạt giạa tích tạ và tạp trung tư bạn: - Giạng nhau: Đạu tăng qui mô tư bạn cá biạt - Khác nhau: + Tích tạ tư bạn thì qui mô tư bạn cá biạt tăng, tư bạn xã hại tăng, tích tạ bạn phạn ánh mại quan hạ giạa công nhân và nhà tư bạn trong xí nghiạp. + Tạp trung tư bạn thì qui mô tư bạn cá biạt tăng, tư bạn xã hại không đại, tích tạ bạn phạn ánh mại quan hạ giạa các nhà tư bạn vại nhau. * Mại quan hạ giạa tích tạ và tạp trung tư bạn: Đó là mại quan hạ tạo điạu kiạn thúc đạy lạn nhau, Tích tạ tư bạn làm tăng khạ năng cạnh tranh dạn đạn thúc đạy Tạp trung tư bạn, tạo điạu kiạn đạ ạng dạng tiạn bạ kạ thuạt, nâng cao năng suạt lao đạng, nâng cao m' , tạo điạu kiạn đạ Tích tạ tư bạn Tích tạ và tạp trung tư bạn dạn đạn tích tạ tạp trung sạn xuạt, sạn xuạt qui mô lạn ra đại, quá trình này diạn ra thông qua cạnh tranh, trong đó tín dạng giạ vai trò đòn bạy đạ thúc đạy tạp trung sạn xuạt. b2) Cạu tạo hạu cơ: Tích luạ tư bạn không nhạng làm tăng qui mô tư bạn mà còn làm thay đại cạu tạo tư bạn. Cạu tạo tư bạn đưạc xem xét trên hai mạt: - Cạu tạo kạ thuạt - Cạu tạo giá trạ Cạu tạo kạ thuạt là quan hạ tạ lạ giạa khại lưạng tư liạu sạn xuạt và sạ lưạng công nhân vạn dạng tư liạu sạn xuạt đó (Chạ tiêu xác đạnh là kw/công nhân) Cạu tạo giá trạ là quan hạ tạ lạ giạa tư bạn bạt biạn và tư bạn khạ biạn. Giạa cạu tạo kạ thuạt và cạu tạo giá trạ có mại quan hạ vại nhau, phạn ánh quan hạ này bạng cạu tạo hạu cơ. Cạu tạo hạu cơ là cạu tạo giá trạ phạn ánh tình trạng cạu tạo kạ thuạt, do cạu tạo kạ thuạt quyạt đạnh (ký hiạu C/V): - C/V tăng thì vạ lưạng tuyạt đại C tăng nhanh hơn V, vạ lưạng tương đại (tạ trạng) C/(C+V) tăng còn V/(C+V) giạm - V/(C+V) giạm tạc là tư bạn khạ biạn thạa ra mạt cách tương đại so vại tạng tư bạn tăng lên. Đây là nguyên nhân dạn đạn nạn nhân khạu thạa (thạt nghiạp), tư bạn khạ biạn thạa ra so vại nhu cạu cạa tư bạn chạ không phại so vại nhu cạu cạa xã hại. b3) Quy luạt cạa tích luạ tư bạn và xu hưạng lạch sạ cạa chạ nghĩa tư bạn: 31
32. Quá trình tích luạ tư bạn ngày càng làm tăng thêm tính gay gạt cạa mạu thuạn cơ bạn cạa chạ nghĩa tư bạn, đó là mâu thuạn giạa lạc lưạng sạn xuạt xã hại hoá vại chạ đạ chiạm hạu tư bạn tư nhân tư bạn chạ nghĩa, mâu thuạn trên biạu hiạn vạ mạt giai cạp là mạu thuạn giạa giai cạp vô sạn đại biạu cho lạc lưạng sạn xuạt và giai cạp tư sạn đại biạu cho quan hạ sạn xuạt thạng trạ. Mâu thuạn giai cạp tạt yạu dạn đạn đạu tranh giai cạp và cách mạng xã hại nạ ra, quan hạ sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa phại đưạc thay thạ bạng mạt quan hạ sạn xuạt tiạn bạ phù hạp vại lạc lưạng sạn xuạt xã hại hoá đó là quan hạ sạn xuạt cạng sạn chạ nghĩa. Nó khạng đạnh đạa vạ lạch sạ cạa chạ nghĩa tư bạn. Vạn đạ VIII- Tuạn hoàn và chu chuyạn cạa tư bạn: Phạn trên đã nghiên cạu quá trình sạn xuạt và tái sạn xuạt tư bạn, phạn này ta nghiên cạu sạ vạn đạng tạng hạp cạa tư bạn cạ vạ mạt chạt và lưạng. Nghiên cạu sạ vạn đạng cạa tư bạn cạ vạ mạt chạt là nghiên cạu tuạn hoàn cạa tư bạn. Nghiên cạu sạ vạn đạng cạa tư bạn cạ vạ mạt lưạng là nghiên cạu chu chuyạn cạa tư bạn. 1) Tuạn hoàn tư bạn: a) Tuạn hoàn và 3 giai đoạn tuạn hoàn cạa tư bạn - Tuạn hoàn tư bạn là sạ vạn đạng liên tạc cạa tư bạn qua 3 giai đoạn nại tiạp nhau, trong mại giai đoạn tư bạn tạn tại dưại hình thái và thạc hiạn chạc năng nhạt đạnh. Công thạc vạn đạng: T - H (SLĐ, TLSX) SX H' - T' a1) Giai đoạn 1: T - H (SLĐ, TLSX) - Đạ tiạn hành hoạt đạng sạn xuạt kinh doanh nhà tư bạn ạng tiạn ra đạ mua các yạu tạ sạn xuạt (tư liạu sạn xuạt, sạc lao đạng), mua đúng giá trạ, mua theo tạ lạ các yạu tạ tư liạu sạn xuạt và sạc lao đạng. - Trong giai đoạn 1 tư bạn tạn tại dưại hình thạc tư bạn tiạn tạ, thạc hiạn chạc năng mua các yạu tạ sạn xuạt. - Kạt thúc giai đoạn 1, tư bạn chuyạn tạ hình thái tư bạn tiạn tạ sang tư bạn sạn xuạt. a2) Giai đoạn 2: H (SLĐ, TLSX) SX H' - Quá trình sạn xuạt diạn ra là sạ kạt hạp giạa tư liạu sạn xuạt và sạc lao đạng, nhưng đây là sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa, mạc đích là sạn xuạt ra giá trạ và giá trạ thạng dư, H' đưạc sạn xuạt ra (có giá trạ là C+V+m) lạn hơn H (có giá trạ là C+V). - Trong giai đoạn 2 tư bạn tạn tại dưại hình thạc tư bạn sạn xuạt, thạc hiạn chạc năng sạn xuạt ra giá trạ và giá trạ thạng dư. - Kạt thúc giai đoạn 2, tư bạn chuyạn tạ hình thái tư bạn sạn xuạt sang tư bạn hàng hoá. 32
33. a3) Giai đoạn 2: H' - T' - Nhà tư bạn xuạt hiạn trên thạ trưạng bán hàng (bán đúng giá trạ), nhà tư bạn thu đưạc T'; T'>T - Trong giai đoạn 3 tư bạn tạn tại dưại hình thạc tư bạn hàng hoásạn xuạt, thạc hiạn chạc năng thạc hiạn giá trạ hàng hoá. - Kạt thúc giai đoạn 3, tư bạn chuyạn tạ hình thái tư bạn hàng hoá sang tư bạn tiạn tạ, tiạp tạc cho tuạn hoàn sau. b) Ba hình thạc tuạn hoàn cạa tư bạn công nghiạp: Hình thạc tuạn hoàn cạa tư bạn là kạ tạ khi tư bạn ạng ra dưại hình thạc nhạt đạnh đạn khi nó quay trạ lại dưại hình thạc đó. - Tuạn hoàn cạa tư bạn tiạn tạ: T-H SX H'-T': Bạt đạu là tiạn, kạt thúc cũng là tư bạn tiạn tạ trong đó tư bạn hàng hoá và tư bạn sạn xuạt là trung gian - Tuạn hoàn cạa tư bạn sạn xuạt: SX H'-T'-H SX: Bạt đạu là tư bạn sạn xuạt, kạt thúc cũng là tư bạn sạn xuạt trong đó tư bạn hàng hoá và tư bạn tiạn tạ là trung gian - Tuạn hoàn cạa tư bạn hàng hoá: H'-T'-H SX H': Bạt đạu là tư bạn hàng hoá, kạt thúc cũng là tư bạn hàng hoá trong đó tư bạn tiạn tạ và tư bạn sạn xuạt là trung gian Qua nghiên cạu rút ra: - Tư bạn tuạn hoàn qua 3 giai đoạn, trong mại giai đoạn tư bạn tạn tại dưại mạt hình thái, thạc hiạn chạc năng tương ạng chạa đạng khạ năng tách rại, đạn khi tái sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa phát triạn thì chạc năng này đưạc tách ra thành nhạng ngành kinh doanh đạc lạp (công nghiạp, thương nghiạp, ngân hàng, ) - Điạu kiạn tư bạn tuạn hoàn liên tạc: + Đạng thại trong cùng mạt lúc tư bạn tạn tại cạ 3 hình thái: tiạn tạ, sạn xuạt, hàng hoá + Các giai đoạn nại tiạp nhau và các hình thái tư bạn chuyạn hoá liên tạc * Lưu ý: ý nghĩa thạc tiạn nghiên cạu vạn đạ trong quạn lý sạ dạng vạn cạa doanh nghiạp, phại có hai điạu kiạn: - Tư bạn dù bạt đạu dưại hình thạc nào mại tuạn hoàn đạu bao gạm 2 giai đoạn lưu thông và 1 giai đoạn sạn xuạt. - Tư bạn vạn đạng trong lưu thông gại là tư bạn lưu thông; tư bạn vạn đạng trong sạn xuạt gại là tư bạn sạn xuạt. 2) Chu chuyạn cạa tư bạn: Nghiên cạu chu chuyạn cạa tư bạn là nghiên cạu sạ vạn đạng cạa tư bạn vạ mạt lưạng, tạc là thại gian và tạc đạ vạn đạng cạa tư bạn. a) Thại gian chu chuyạn cạa tư bạn: Chu chuyạn tư bạn là sạ tuạn hoàn cạa tư bạn nạu xét đó là quá trình đạnh kạ đại mại và lạp đi lạp lại không ngạng. Thại gian chu chuyạn cạa tư bạn là khoạng thại gian kạ tạ khi tư bạn ạng ra dưại hình thạc nhạt đạnh đạn khi nó đưạc quay trạ lại dưại hình thạc đó nhưng có thêm m Thại gian chu chuyạn cạa tư bạn = Thại gian sạn xuạt + Thại gian lưu thông Thại gian sạn xuạt = Thại gian lao đạng + Thại gian gián đoạn + Thại gian dạ trạ Thại gian lưu thông = Thại gian mua hàng + Thại gian bán hàng + Thại gian hàng hoá trên đưạng vạn chuyạn. 33
34. * Vòng chu chuyạn cạa Tư bạn (Tạc đạ): CH n = ch n: Sạ vòng chu chuyạn Tư bạn trong mạt năm, CH: Thại gian chu chuyạn Tư bạn trong mạt năm (365 ngày), ch: Thại gian chu chuyạn tư bạn mạt vòng. b. Tư bạn cạ đạnh và Tư bạn lưu đạng: Trong quá trình sạn xuạt, các bạ phạn Tư bạn có đạc điạm chu chuyạn khác nhau, căn cạ vào phương thạc chu chuyạn Tư bạn thì Tư bạn đưạc chia thành tư bạn cạ đạnh và Tư bạn lưu đạng. - Tư bạn cạ đạnh là bạ phạn Tư bạn tạn tại dưại hình thái máy móc, thiạt bạ, nhà xưạng nó tham gia toàn bạ quá trình sạn xuạt nhưng giá trạ cạa nó chuyạn dạn vào sạn phạm theo sạ năm sạ dạng. Trong quá trình sạ dạng tư bạn cạ đạnh bạ hao mòn. Có hai hình thạc hao mòn: Hao mòn hạu hình là do sạ dạng vào sạn xuạt và tác đạng cạa tạ nhiên, hao mòn vô hình là do phát triạn cạa khoa hạc công nghạ, máy móc mại hiạn đại hơn làm cho máy móc cũ bạ mạt giá trong khi vạn đang sạ dạng. Đạ khôi phạc lại tư bạn cạ đạnh cạ vạ hiạn vạt và giá trạ phại trích lạp khạu hao, khạu hao phại phạn ánh đưạc hao mòn hạu hình và hao mòn vô hình. - Tư bạn lưu đạng là bạ phạn tư bạn dưại hình thái nguyên vạt liạu và giá trạ sạc lao đạng, nó tham gia vào quá trình sạn xuạt nhưng giá trạ chuyạn ngay mạt lạn vào sạn phạm, sau quá trình sạn xuạt đưạc trạ lại dưại hình thạc tiạn tạ. * Lưu ý: Phân biạt hai cạp phạm trù: (1) Tư bạn bạt biạn và tư bạn khạ biạn. (2) Tư bạn cạ đạnh và tư bạn lưu đạng. - Giạng nhau: Đạu là bạ phạn cạa tư bạn sạn xuạt vì chạ trong quá trình sạn xuạt mại diạn ra quá trình hình thành và chu chuyạn giá trạ. - Khác nhau: + Căn cạ phân chia: Cạa (1) là tính hai mạt cạa lao đạng sạn xuạt hàng hoá. Cạa (2) là phương thạc chu chuyạn cạa tư bạn. + Mạc đích ý nghĩa phân chia: Cạa (1) là nhạm vạch rõ nguạn gạc cạa giá trạ thạng dư là do V. Cạa (2) là là đạ phạc vạ quá trình quạn lý nâng cao hiạu quạ sạ dạng tư bạn. + Cạu thành: Tư bạn cạ đạnh là mạt bạ phạn cạa tư bạn bạt biạn (Bạ phạn C1 - Tư liạu lao đạng). Tư bạn lưu đạng lại bao gạm mạt bạ phạn cạa tư bạn bạt biạn (Bạ phạn C2 - Đại tưạng lao đạng) và tư bạn khạ biạn. c) Chu chuyạn chung và chu chuyạn thạc tạ. c1) Chu chuyạn chung là con sạ chu chuyạn trung bình cạa các bạ phạn cạa tư bạn. Công thạc: 34
35. Tư bạn cạ đạnh/sạ năm sạ dạng + Tư bạn lưu đạng x n Tư bạn sạ đạnh + tư bạn lưu đạng. c2) Chu chuyạn thạc tạ là khoạng thại gian chu chuyạn tư bạn đạ tạt cạ các bạ phạn cạa tư bạn đưạc khôi phạc lại cạ vạ hiạn vạt lạn giá trạ. Như vạy chu chuyạn thạc tạ là do thại gian chu chuyạn tư bạn cạ đạnh quyạt đạnh. d) Tạ suạt giá trạ thạng dư hàng năm, tác dạng nâng cao tạc đạ chu chuyạn tư bạn, biạn pháp và ý nghĩa. d1) Tạ suạt giá trạ thạng dư hàng năm là tạ lạ tính theo phạn trăm giạa khại lưạng giá trạ thạng dư hàng năm và tạng tư bạn khạ biạn: M' = (M/V) x 100% M' - Tạ suạt giá trạ thạng dư hàng năm, M - Khại lưạng giá trạ thạng dư hàng năm, V - Tạng tư bạn khạ biạn. * Các nhân tạ ạnh hưạng đạn M': M' phạ thuạc M mà M = m x n. Như vạy, M' = (m x n)/V x 100% = m x n. Nạu m' không đại thì khi n tăng M' tăng. d2) Tác dạng cạa tăng n. - Tăng tạc đạ chu chuyạn cạa tư bạn cạ đạnh nó làm giạm các chi phí bạo dưạng duy tu và giạm hao mòn vô hình. - Tăng tạc đạ chu chuyạn cạa tư bạn lưu đạng làm tăng khại lưạng tư bạn, mạ rạng quy mô sạn xuạt. - Tăng tạc đạ chu chuyạn cạa tư bạn khạ biạn làm tăng khại lưạng giá trạ thạng dư (M = m' x V x n). d3) Các biạn pháp tăng tạc đạ chu chuyạn tư bạn. - Rút ngạn thại gian chu chuyạn cạa tư bạn. + Rút ngạn thại gian sạn xuạt: Dạa trên cơ sạ tăng năng suạt lao đạng, rút ngạn thại gian gián đoạn bạng biạn pháp ạng dạng công nghạ mại. + Rút ngạn thại gian lưu thông: Thại gian mua hàng, thại gian bán hàng bạng cách nghiên cạu nạm bạt thạ trưạng, các biạn pháp xúc tiạn thạ trưạng, vạn chuyạn hạp lý. * Lưu ý: ý nghĩa thạc tiạn trong nâng cao hiạu quạ sạ dạng vạn cạa doanh nghiạp. Vạn đạ IX: các hình thạc tư bạn và hình thạc biạu hiạn cạa giá trạ thạng dư. Sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa là sạ thạng nhạt giạa sạn xuạt và lưu thông. Sạn xuạt thì tạo ra giá trạ thạng dư, giá trạ thạng dư là mạt phạm trù trạu tưạng nhưng giá trạ thạng dư lại đưạc biạu hiạn trong lưu thông dưại hình thạc: 35
36. - Lại nhuạn (P) - Lại nhuạn bình quân cạa các tư bạn hoạt đạng trong các lĩnh vạc: công nghiạp, nông nghiạp, (P) - Lại tạc cạa tư bạn cho vay (Z) -Đạa tô tư bạn chạ nghĩa (R) ạ phạn trên ta đã nghiên cạu quá trình sạn xuạt ra giá trạ thạng dư, đạn phạn này ta nghiên cạu các hình thạc biạu hiạn cạa giá trạ thạng dư, đây là quá trình đi tạ trạu tưạng đạn cạ thạ. 1) Sạ hình thành tạ suạt lại nhuạn bình quân và giá cạ sạn xuạt: a) Chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa, lại nhuạn và tạ suạt lại nhuạn a1) Chi phí thạc tạ và chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa. - Chi phí thạc tạ: Đạ sạn xuạt hàng hoá thì phại có hao phí vạ lao đạng (Lao đạng vạt hoá: C, lao đạng sạng: V+m) đó gại là chi phí thạc tạ. Chi phí thạc tạ hình thành nên giá trạ hàng hoá: G = C+V+m Đại vại tạng nhà tư bạn thì không quan tâm đạn chi phí thạc tạ mà chạ quan tâm đạn chi phí tư bạn mà nhà tư bạn bạ ra, bại vì nó là giại hạn thạp cạa giá cạ. - Chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa là chi phí vạ tư bạn (tư bạn bạt biạn: C và tư bạn khạ biạn: V) mà nhà tư bạn thưạng xuyên bạ ra đạ sạn xuạt hàng hoá. Chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa là K = C+V Chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa không liên quan đạn hình thành giá trạ hàng hoá - Phân biạt Chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa và Chi phí thạc tạ: + Khác nhau vạ lưạng: Chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa (C+V) luôn nhạ hơn chi phí thạc tạ (C+V+m) + Khác nhau vạ chạt: Chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa không hình thành giá trạ hàng hoá nhưng C+V chuyạn hoá thành K thì G=K+m và m đưạc quan niạm là phạn ngoài K do K tạo ra, điạu này đã xuyên tạc nguạn gạc m. a2) Chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa và tư bạn ạng trưạc: - Chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa là chi phí vạ tư bạn, nhà tư bạn thưạng xuyên bạ ra (K=C+V) - Tư bạn ạng trưạc là tư bạn ạng ra mạt lạn (lạn đạu) đạ sạn xuạt kinh doanh (C+V) Giạa Chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa và Tư bạn ạng trưạc có sạ khác nhau vạ lưạng: Chi phí sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa luôn nhạ hơn tư bạn ạng trưạc, trong trưạng hạp mà tư bạn cạ đạnh chu chuyạn hạt trong năm thì bạng nhau. a3) Lại nhuạn và giá trạ thạng dư: Giá trạ thạng dư là mạt phạn cạa giá trạ mại dôi ra ngoài giá trạ sạc lao đạng, do lao đạng công nhân tạo ra mà nhà tư bạn chiạm không. Giá trạ thạng dư là phạm trù trạu tưạng, phạn ánh quan hạ bóc lạt. 36
37. Lại nhuạn: Nhà tư bạn sau khi bán hàng thì có doanh thu, giạa doanh thu và chi phí có mạt khoạn chênh lạch, khoạn chênh lạch này mang so vại tư bạn ạng trưạc mang hình thái chuyạn hoá thành lại nhuạn. Lại nhuạn là hình thái chuyạn hoá cạa Giá trạ thạng dư khi mang so vại tư bạn ạng trưạc, đưạc quan niạm là kạt quạ cạa tư bạn ạng trưạc, ký hiạu: P * Phân biạt giạa Lại nhuạn và Giá trạ thạng dư: - Giạng nhau: Đạu có cùng chung nguạn gạc do lao đạng làm thuê cạa công nhân tạo ra - Khác nhau: + Khác nhau vạ chạt: Giá trạ thạng dư mang so sánh vại tư bạn khạ biạn (V) thạy đưạc nguạn gạc và bạn chạt cạa Giá trạ thạng dư là do V sinh ra, còn P mang so vại tư bạn ạng trưạc (C+V) đã xoá nhoà ranh giại và xuyên tạc nguạn gạc, bạn chạt cạa nó (quan niạm có vạn là có lãi, không bóc lạt) + Khác nhau vạ lưạng: trong thạc tiạn diạn ra 3 trưạng hạp . Nạu trên thạ trưạng mà hàng hoá bán đúng giá trạ thì p=m . Nạu trên thạ trưạng mà hàng hoá bán cao hơn giá trạ thì p>m . Nạu trên thạ trưạng mà hàng hoá bán thạp hơn giá trạ thì p<m. Ví dạ: Giá trạ hàng hoá C+V+m = 10 đơn vạ Trong đó C = 5 đơn vạ V = 3 đơn vạ m = 2 đơn vạ. . Nạu bán đúng giá trạ (bán đưạc 10) thì p = m= 2 . Nạu bán cao hơn giá trạ (giạ sạ bán đưạc 12) thì p = 4 . Nạu bán thạp hơn giá trạ (giạ sạ bán đưạc 9) thì p = 1 a4) Tạ suạt giá trạ thạng dư và tạ suạt lại nhuạn: - Tạ suạt giá trạ thạng dư: Là tạ lạ % giạa giá trạ thạng dư và tư bạn khạ biạn m m’= x100% V m’ phạn ánh trình đạ bóc lạt cạa tư bạn - Tạ suạt lại nhuạn là tạ lạ tính theo % giạa giá trạ thạng dư và tư bạn ạng trưạc: m p’= x100% C+V p’ : Tạ suạt lại nhuạn m: giá trạ thạng dư C+V: Tư bạn ạng trưạc. p’ phạn ánh mạc sinh lại hiạu quạ sạ dạng cạa tư bạn. * Phân biạt tạ suạt lại nhuạn (p’) và tạ suạt giá trạ thạng dư (m’). - Khác nhau vạ chạt: m’ phạn ánh trình đạ bóc lạt, p’phạn ánh mạc sinh lại và chạ ra đạu tư vào ngành nào có lại, p’ đã xuyên tạc bạn chạt. - Khác nhau vạ lưạng: Tạ suạt giá trạ thạng dư bao giạ cũng lạn hơn tạ suạt lại 37
38. nhuạn * Các nhân tạ ạnh hưạng đạn sạ vạn đạng cạa p’: - Nâng cao trình đạ bóc lạt (m’) làm tăng khại lưạng M (M=m’xV) làm tăng tạ suạt lại nhuạn (p’) -Tăng tạc đạ chu chuyạn tư bạn (n), khi n tăng làm tăng khại lưạng M (M= n x m) - Cạu tạo hạu cơ C/V, khi C/V tăng nhưng m’ không tăng kạp vại mạc tăng cạa C/V làm cho p’ giạm. (Giạm đạn đâu?) - Tiạt kiạm tư bạn bạt biạn, đó là nhạng tư bạn đạu tư cho viạc bạo hạ lao đạng, sạa chạa, Sạ vạn đạng cạa p’ chạu tác đạng cạa nhiạu nhân tạ, trong đó p’ có xu hưạng giạm. b) Phân tích quá trình hình thành tạ suạt lại nhuạn bình quân (nguyên tạc phân phại lại nhuạn giạa các tư bạn hoạt đạng). Giá trạ thạng dư đưạc tạo ra trong sạn xuạt nhưng nó đưạc phân phại qua cạnh tranh quyạt liạt giạa các tạp đoàn tư bạn. Cạnh tranh đó là sạ đạu tranh vạ mạt kinh tạ nhạm giành điạu kiạn thuạn lại trong sạn xuạt và tiêu thạ hàng hoá. Có 2 loại cạnh tranh: 1- Cạnh tranh nại bạ ngành là cạnh tranh giạa nhạng nhà tư bạn trong nại bạ ngành. 2- Cạnh tranh giạa các ngành là cạnh tranh giạa nhạng nhà tư bạn trong các ngành khác nhau. Phân biạt giạa (1) và (2) - Mạc đích: (1) nhạm thu đưạc lại nhuạn siêu ngạch (2) nhạm dành nơi đạu tư có lại, ngành có p’ cao - Biạn pháp: (1) là cại tiạn kạ thuạt, nâng cao năng suạt lao đạng cá biạt, hạ thạp chi phí cá biạt (2) là di chuyạn tư bạn tạ ngành có p’ thạp đạn ngành có p’ cao - Kạt quạ: (1) dạn đạn hình thành giá trạ thạ trưạng (2) dạn đạn hình thành tạ suạt lại nhuạn bình quân và giá cạ sạn xuạt. b1) Sạ hình thành giá trạ thạ trưạng: - Giá trạ thạ trưạng là giá trạ xã hại đưạc hình thành do cạnh tranh nại bạ ngành. Giá trạ thạ trưạng mạt mạt là giá trạ trung bình cạa hàng hoá, mạt khác giá trạ thạ trưạng là nhạ giá trạ cá biạt cạa hàng hoá đưạc sạn xuạt trong điạu kiạn nhạt đạnh nhưng vại mạt khại lưạng hàng hoá sạn xuạt ra chiạm tạ trạng lạn. - Có ba trưạng hạp hình thành giá trạ thạ trưạng: + Giá trạ thạ trưạng là giá trạ trung bình cạa hàng hoá đưạc sạn xuạt ra trong điạu kiạn trung bình. + Giá trạ thạ trưạng là giá trạ cá biạt cạa hàng hoá đưạc sạn xuạt trong điạu kiạn xạu nhưng vại khại lưạng hàng hoá đưạc sạn xuạt ra chiạm tạ trạng lạn. 38
39. + Giá trạ thạ trưạng là giá trạ cạa hàng hoá đưạc sạn xuạt trong điạu kiạn tạt nhưng vại khại lưạng hàng hoá chiạm tạ trạng lạn trên tạng khại lưạng hàng hoá cạa xã hại. b2) Sạ hình thành tạ suạt lại nhuạn bình quân. Ví dạ: Có ba ngành sạn suạt: Cơ khí, dạt, da. Tư bạn đạu tư đạu là 100 (C+V), m' = 100% nhưng do cạu tạo hạu cơ (C/V) cạa các ngành khác nhau cho nên giạa các ngành cũng có p' cũng khác nhau: Ng nh Giá cạ à C V m Gt p' p' p SX SX Cơ khí 90 10 10 110 10% 20% 20 120 + 10 Dạt 80 20 20 120 20% 20% 20 120 0 Da 70 30 30 130 30% 20% 20 120 - 10 60 360 60 360 - Do p' các ngành khác nhau mà cạnh tranh các ngành diạn ra nhà tư bạn nào cũng muạn đạu tư vào ngành có p' cao, cho nên: + Tư bạn ngành cơ khí di chuyạn sang ngành da làm cho quy mô ngành da mạ rạng, cung sạn phạm da trên thạ trưạng tăng vưạt cạu dạn đạn giá cạ sạn phạm da giạm, dạn đạn p' ngành da giạm. + Ngưạc lại do di chuyạn tư bạn sang ngành da, quy mô ngành cơ khí bạ thu hạp lại, cung sạn phạm cơ khí giạm không đáp ạng đưạc cạu dạn đạn giá cạ sạn phạm cơ khí tăng, p' cơ khí tăng. Kạt quạ cạnh tranh giạa các ngành tạm thại dạng lại khi các ngành đạu có tạ suạt lại nhuạn ngang nhau là 20% gại là tạ suạt lại nhuạn bình quân. * Tạ suạt lại nhuạn bình quân là con sạ trung bình cạa các tạ suạt lại nhuạn cạa tư bạn đạu tư vào các ngành khác nhau (Ký hiạu là p'). p' = m/(C+V)x100%. - Khi hình thành tạ suạt lại nhuạn bình quân thì dạn đạn hình thành lại nhuạn bình quân. Lại nhuạn bình quân là lại nhuạn bạng nhau đạu tư vào các ngành khác nhau (Ký hiạu là p) p = p' x (C+V) Lưu ý: + Vì sao cạnh tranh giạa các ngành chạ tạm thại dạng lại khi hình thành p': Tạm thại có nghĩa là không phại cạnh tranh giạa các ngành tạm dạng vì cạnh tranh nại bạ ngành vạn tiạp tạc nhạm mạc đích lại nhuạn siêu ngạch, tạng nhà tư bạn ra sạc cại tiạn kạ thuạt nâng cao năng suạt làm thay đại điạu kiạn trung bình ngành, làm thay đại tương quan p' giạa các ngành, tiạp tạc diạn ra cạnh tranh giạa các ngành. + Biạu hiạn sạ hoạt đạng cạa quy luạt giá trạ thạng dư trong giai đoạn cạnh tranh tạ do thành quy luạt tạ suạt lại nhuạn bình quân và lại nhuạn bình quân, vì lại nhuạn bình quân đó chính là hình thái chuyạn hoá giá trạ thạng dư trong giai đoạn cạnh tranh tạ do, nguạn gạc và bạn chạt cạa lại nhuạn bình quân là giá trạ thạng dư nhưng khi giá trạ thạng dư chuyạn hoá thành lại nhuạn bình quân nó đã che đạy nguạn gạc cạa nó. c) Sạ chuyạn hoá giá trạ thành giá cạ sạn xuạt và biạu hiạn sạ hoạt đạng cạa quy luạt giá trạ trong giai đoạn cạnh tranh tạ do: 39
40. - Sạ chuyạn hoá giá trạ hàng hoá (C+V+m) thành giá cạ sạn xuạt là K+p (Chi phí sạn xuạt + lại nhuạn bình quân. - Điạu kiạn giá trạ chuyạn hoá thành giá cạ sạn xuạt: + Cạnh tranh giạa các ngành đã dạn đạn hình thành tạ suạt lại nhuạn bình quân và lại nhuạn bình quân. + Đã có nạn sạn xuạt công nghiạp giạa các ngành có mại liên hạ mạt thiạt vại nhau. + Hạ thạng tín dạng đã phát triạn. - Biạu hiạn sạ hoạt đạng cạa quy luạt giá trạ trong giai đoạn cạnh tranh tạ do thành quy luạt giá cạ sạn xuạt, giá cạ hàng hoá trên thạ trưạng trạc tiạp lên xuạng xoay quanh giá cạ sạn xuạt, giá cạ thạ trưạng có thạ cao hơn, thạp hơn giá cạ sạn xuạt nhưng điạu này không mâu thuạn vại giá trạ lao đạng cạa Mác bại vì giá cạ sạn xuạt chạ là hình thái chuyạn hoá cạa giá trạ hàng hoá và tạng giá cạ sạn xuạt bạng tạng giá trạ hàng hoá (= 360); tạng lại nhuạn bình quân bạng tạng giá trạ thạng dư (= 60). 2) Tư bạn thương nghiạp và lại nhuạn thương nghiạp: a) Bạn chạt cạa tư bạn thương nghiạp: - Tư bạn thương nghiạp đã xuạt hiạn trưạc chạ nghĩa tư bạn gại là tư bạn thương nghiạp tiạn tư bạn chạ nghĩa, đạc điạm cạa nó là mua rạ bán đạt, lại nhuạn thương nghiạp là kạt quạ trao đại không ngang giá. - Đạn chạ nghĩa tư bạn, trong quá trình tuạn hoàn cạa tư bạn công nghiạp qua 3 giai đoạn, ta xét giai đoạn H’-T’, tư bạn tạn tại dưại hình thái tư bạn hàng hoá thạc hiạn chạc năng thạc hiạn giá trạ hàng hóa. Khi tái sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa phát triạn quy mô lạn thì chạc năng trên đưạc chuyên môn hoá tách ra thành ngành kinh doanh đạc lạp gại là tư bạn thương nghiạp. Nhà tư bạn ạng tư bạn ra thạc hiạn chạc năng trên gại là tư bạn thương nghiạp. Vạy tư bạn thương nghiạp là mạt bạ phạn cạa tư bạn công nghiạp, đưạc tách rại ra phạc vạ cho quá trình lưu thông hàng hoá Tư bạn thương nghiạp vạa đạc lạp, tách rại, vạa phạ thuạc vào tư bạn công nghiạp. * Tư bạn thương nghiạp vạa đạc lạp, tách rại, bại vì: - Khi tái sạn xuạt tư bạn chạ nghĩa phát triạn thì chạc năng quạn lý trạ nên phạc tạp, do đó tạt yạu chạc năng quạn lý trong lĩnh vạc lưu thông phại đưạc tách ra. -Tư bạn thương nghiạp chuyên môn hoá trong lĩnh vạc lưu thông, nạm bạt nhu cạu thạ trưạng, đạy nhanh tạc đạ lưu thông hàng hoá. -Tư bạn thương nghiạp tách rại ra hoạt đạng trong lĩnh vạc lưu thông đạ tư bạn công nghiạp tạp trung vào lĩnh vạc sạn xuạt, nâng cao năng suạt, nâng cao trình đạ bóc lạt. * Tư bạn thương nghiạp lại phạ thuạc vào tư bạn công nghiạp vì: -Tư bạn thương nghiạp hoạt đạng trong lĩnh vạc lưu thông, mà lưu thông là giai cạa quá trình tái sạn xuạt do sạn xuạt quyạt đạnh, có sạn xuạt mại có lưu thông, chính lưu thông là sạ hình thành quá trình sạn xuạt. -Tư bạn thương nghiạp thạc hiạn chạc năng cạa tư bạn hàng hoá, đó là sạ vạn đạng tiạp tạc cạa tư bạn công nghiạp trong lĩnh vạc lưu thông. 40
41. Phân biạt tư bạn kinh doanh hàng hoá (tư bạn thương nghiạp) vại tư bạn hàng hoá: - Khác nhau: + Tư bạn thương nghiạp là tư bạn hoạt đạng trong lĩnh vạc lưu thông, công thạc vạn đạng cạa tư bạn thương nghiạp T-H-T’, trong đó hàng hoá 2 lạn chuyạn chạ Lạn 1: Tạ nhà tư bạn công nghiạp sang nhà tư bạn thương nghiạp theo giá bán buôn công nghiạp ( K + Lại nhuạn công nghiạp là lại nhuạn bình quân) Lạn 2: Tạ nhà tư bạn thương nghiạp đạn ngưại tiêu dùng theo giá bán thạc tạ (bạng giá bán buôn công nghiạp + Chi phí lưu thông + Lại nhuạn thương nghiạp _ lại nhuạn bình quân ) = giá trạ hàng hoá. Còn tư bạn hàng hoá là hình thạc tạn tại cạa tư bạn, công thạc vạn đạng cạa tư bạn hàng hoá là H’-T’-H SX H’, trong đó tiạn tạ hai lạn chuyạn chạ: Lạn 1: Nhà tư bạn thương nghiạp bán đưạc hàng, có tiạn Lạn 2: Nhà tư bạn công nghiạp dùng tiạn mua các yạu tạ sạn xuạt. b) Chi phí lưu thông và lao đạng cạa nhân viên thương nghiạp. b1) Chi phí lưu thông: Tư bạn thương nghiạp ạng ra làm chi phí lưu thông. Chi phí lưu thông là chi phí bạ ra trong quá trình lưu thông hàng hoá đạ đưa hàng hoá tạ nơi sạn xuạt đạn nơi tiêu thạ và thạc hiạn giá trạ hàng hoá. Như vạy, căn cạ vào nại dung, tính chạt chi phí lưu thông chia làm hai loại: + Chi phí lưu thông bạ sung là các chi phí bạ ra đạ vạn chuyạn, duy trì giá trạ sạ dạng đạn nơi tiêu thạ gạm: chi phí vạn chuyạn, bao bì, đóng gói, phân loại, tạt cạ các chi phí này nhạp vào giá trạ hàng hoá, ngưại mua phại trạ qua giá bán đạ bù đạp lại. + Chi phí lưu thông thuạn tuý là các chi phí thuạn tuý liên quan đạn viạc thạc hiạn giá trạ hàng hoá gạm: quạng cáo, lương nhân viên thương nghiạp, sạ sách kạ toán, tạt cạ các chi phí này không nhạp vào giá trạ hàng hoá nhưng nó đưạc bù đạp lại bạng mạt phạn giá trạ thạng dư mà xã hại tạo ra. b2) Lao đạng cạa nhân viên thương nghiạp: Lao đạng cạa nhân viên thương nghiạp không tạo ra giá trạ và giá trạ thạng dư như là công nhân sạn xuạt mà lao đạng nhân viên thương nghiạp thạc hiạn giá trạ hàng hoá, đó cũng là lao đạng tạt yạu cạa xã hại. Nhân viên thương nghiạp cũng bạ bóc lạt, ngày lao đạng chia thành hai phạn: - Thại gian lao đạng cạn thiạt: Trong thại gian này nhân viên thương nghiạp không tạo giá trạ mà thạc hiạn phạn giá trạ trong đó có tiạn lương cạa nhân viên thương nghiạp - Thại gian lao đạng thạng dư: Trong thại gian này nhân viên thương nghiạp không tạo giá trạ thạng dư mà thạc hiạn phạn giá trạ, trong đó là lại nhuạn thương nghiạp. c) Lại nhuạn thương nghiạp: Tư bạn thương nghiạp là tư bạn hoạt đạng kinh doanh hàng hoá trong lĩnh vạc lưu thông, nhà tư bạn thương nghiạp ạng tư bạn ra cũng nhạm thu lại nhuạn và lại nhuạn thương nghiạp bạng lại nhuạn bình quân = giá bán lạ (bán buôn công nghiạp + chi phí lưu thông bạ sung) = lại nhuạn thương nghiạp = lại nhuạn bình quân vì nạu không thu đưạc 41