Tài liệu hướng dẫn giáo viên môn Giáo dục công dân lớp 6 (Phần 2)

55 trang phuongnguyen 7830

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Tài liệu hướng dẫn giáo viên môn Giáo dục công dân lớp 6 (Phần 2)", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

tai_lieu_huong_dan_giao_vien_mon_giao_duc_cong_dan_lop_6_pha.pdf

Nội dung text: Tài liệu hướng dẫn giáo viên môn Giáo dục công dân lớp 6 (Phần 2)

Bài 5 GIAO TIẾP CÓ VĂN HOÁ MỤC TIÊU Sau bài học này, học sinh : - Trình bày được yêu cầu cơ bản của hành vi giao tiếp có văn hoá và ý nghĩa của hành vi giao tiếp có văn hoá. - Thực hiện hành vi giao tiếp có văn hoá trong cuộc sống hằng ngày. - Có thái độ đồng tình, ủng hộ những hành vi giao tiếp có văn hoá ; phản đối những hành vi giao tiếp thiếu văn hoá trong gia đình, nhà trường và cộng đồng. NỘI DUNG CHÍNH Với chủ đề này, giáo viên cần tập trung vào các nội dung chính sau : 1. Biểu hiện của hành vi giao tiếp có văn hoá Hành vi giao tiếp có văn hoá được dựa trên các phẩm chất : nhân ái, khoan dung, tự trọng, tôn trọng người khác, giản dị, khiêm tốn. Tuy nhiên, hành vi giao tiếp có văn hoá cần được thể hiện cụ thể như sau : Hành vi giao tiếp có Các biểu hiện văn hoá 1. Cách nói năng, xưng - Nói năng lịch sự, tế nhị, lễ phép với người trên, thân hô mật với bạn bè và người dưới ; không nói tục, chửi bậy, không dùng từ lóng. - Xưng hô đúng mực. 58
2. Cách lắng nghe người - Chăm chú lắng nghe khi người khác nói khác - Không ngắt lời người khác mà không xin lỗi trước - Mắt hướng nhìn về phía người nói - Biết động viên, khích lệ người nói bằng những cử chỉ, điệu bộ, hành động, ánh mắt, nét mặt, lời nói phù hợp - Biết phản hồi một cách tích cực, không mang tính phê phán hoặc chỉ trích nặng nề. 3. Cách bày tỏ ý kiến, nhu - Nói đúng chủ đề cầu của bản thân - Giọng nói vừa đủ nghe, tốc độ nói vừa phải - Cách nói giản dị, rõ ràng, dễ hiểu, phù hợp với đối tượng giao tiếp - Kết hợp giữa lời nói với ngôn ngữ cơ thể, đồng thời có thể sử dụng các phương tiện hỗ trợ khác (tranh ảnh, sơ đồ, biểu đồ, đĩa hình, ), nếu có điều kiện. 4. Cảm thông, chia sẻ với - Biết nhận ra những tâm trạng vui/buồn/ của người người khác khác qua biểu hiện bên ngoài của họ. - Quan tâm và biết thể hiện sự cảm thông, chia sẻ với người khác một cách phù hợp với từng tình huống, hoàn cảnh. 5. Cách ứng xử khi có lỗi - Biết xin lỗi khi có lỗi hoặc khi buộc phải làm phiền đến hoặc khi buộc phải làm người khác. phiền đến người khác 6. Cách ứng xử khi được - Biết cảm ơn khi được người khác quan tâm, giúp đỡ người khác quan tâm, việc gì, dù nhỏ. giúp đỡ 7. Cách giải quyết mâu - Biết giải quyết mâu thuẫn, bất đồng bằng đối thoại, thuẫn, bất đồng ý kiến không sử dụng bạo lực. 8. Các cử chỉ, điệu bộ, - Luôn vui vẻ, thân thiện, chân thành khi giao tiếp. ánh mắt, nét mặt, nụ cười khi giao tiếp 9. 59
2. Ý nghĩa của hành vi giao tiếp có văn hoá Hành vi giao tiếp có văn hoá tạo ấn tượng tốt và cảm xúc hài lòng, dễ chịu cho đối tượng giao tiếp ; giúp xây dựng các mối quan hệ tốt đẹp, hiểu biết lẫn nhau giữa con người với con người ; góp phần thúc đẩy hợp tác, thương lượng và giải quyết mâu thuẫn một cách hiệu quả. MỘT SỐ LƯU Ý VỀ TỔ CHỨC DẠY HỌC I - PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC ĐƯỢC SỬ DỤNG Trong tiến trình dạy học bài này, giáo viên có thể sử dụng kết hợp nhiều phương pháp và kĩ thuật dạy học như : thảo luận, nghiên cứu trường hợp điển hình, trò chơi, xử lí tình huống, luyện tập, kĩ thuật Hoàn tất một nhiệm vụ II - TIẾN TRÌNH DẠY HỌC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG – Có thể tổ chức cho học sinh hát các bài hát hoặc chơi trò chơi hay quan sát tranh ảnh có liên quan đến chủ đề bài học, sau đó thảo luận về ý nghĩa bài hát, trò chơi, tranh ảnh, Từ đó giáo viên dẫn dắt giới thiệu bài. – Đồng thời, để tìm hiểu kinh nghiệm của học sinh về hành vi giao tiếp có văn hoá, có thể tổ chức cho học sinh chia sẻ theo cặp hoặc theo nhóm về những trải nghiệm của các em trong quá khứ khi nhận được những hành vi giao tiếp có/không có văn hoá của người khác. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC Để tổ chức cho học sinh tìm hiểu, phát hiện và chiếm lĩnh kiến thức mới, sách Hướng dẫn học Giáo dục công dân 6 đã thiết kế nhiều hoạt động khác nhau : 1. Chào hỏi a) Mục đích : Trò chơi “Chào hỏi” được tổ chức để học sinh tìm hiểu về các quy tắc chào hỏi. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : trò chơi 60
c) Cách tiến hành : Có thể tổ chức cho học sinh chơi theo lớp, hoặc theo nhóm, nếu lớp đông học sinh. Nên tổ chức cho học sinh chơi ở ngoài sân trường, xa khu lớp học để tránh gây ồn ào, ảnh hưởng đến giờ học của các lớp khác. d) Kết luận : Chào hỏi là việc đầu tiên cần làm khi giao tiếp. Chào hỏi phụ thuộc nhiều yếu tố : đối tượng giao tiếp ; hoàn cảnh, không gian, thời gian, tính chất giao tiếp; tính chất mối quan hệ, tuổi tác, dân tộc, tôn giáo tín ngưỡng, giới tính, phong tục tập quán địa phương, Tuy nhiên, trong bất cứ trường hợp nào, cách chào hỏi phải thể hiện sự tôn trọng, chân thành, thiện chí. 2. Tìm hiểu các biểu hiện của hành vi giao tiếp có văn hoá a) Mục đích : Học sinh xác định, nhận dạng được các biểu hiện của hành vi giao tiếp có văn hoá. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : làm bài tập cá nhân, thảo luận nhóm c) Cách tiến hành : – Học sinh làm bài tập cá nhân để xác định các biểu hiện của hành vi giao tiếp có văn hoá. – Trên cơ sở đó, học sinh thảo luận nhóm để xác định những phẩm chất làm nền tảng cho hành vi giao tiếp có văn hoá. d) Kết luận : – Các biểu hiện của hành vi giao tiếp có văn hoá : (1) Nói năng lịch sự, tế nhị, (3) Giọng nói vừa đủ nghe, không nói quá to hoặc quá nhỏ, (4) Cách nói giản dị, dễ hiểu, phù hợp với đối tượng giao tiếp, (5) Chăm chú lắng nghe khi người khác nói, (8) Luôn chú ý tìm ra những điểm hay, điểm tốt của người khác để khen ngợi và học hỏi, (11) Tôn trọng đối tượng giao tiếp và nhu cầu của họ, (12) Biết tự đặt mình vào địa vị của người khác để hiểu và cảm thông với họ, (15) Chân thành, cầu thị khi giao tiếp, (16) Luôn nhã nhặn, mỉm cười khi giao tiếp, (18) Chào hỏi khi gặp gỡ, (19) Biết cảm ơn khi được người khác quan tâm, giúp đỡ việc gì, dù nhỏ, (20) Biết xin lỗi khi làm phiền người khác, (23) Quan tâm hỏi han, chia sẻ niềm vui, nỗi buồn với người khác. – Hành vi giao tiếp có văn hoá là biểu hiện của các phẩm chất sau đây : (1) Tự trọng, (2) Tôn trọng người khác, (3) Khiêm tốn, (4) Giản dị, (5) Trung thực, (9) Nhân ái, (10) Khoan dung. 61
3. Ý nghĩa của hành vi giao tiếp có văn hoá a) Mục đích : Học sinh hiểu được ý nghĩa của hành vi giao tiếp có văn hoá. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : chia sẻ trải nghiệm, phân tích trường hợp điển hình. c) Cách tiến hành : – Trước hết, giáo viên tổ chức cho học sinh hồi tưởng và chia sẻ về 1 – 2 hành vi giao tiếp có văn hoá mà các em đã thực hiện ; cảm xúc, thái độ của người nhận được hành vi đó và cảm xúc của em sau khi thực hiện hành vi. Bước này nhằm giúp học sinh cảm nhận được những cảm xúc tích cực mà hành vi giao tiếp có văn hoá mang lại cho cả người cho và người nhận. Lưu ý : Có thể có tình huống sư phạm là học sinh không nhớ hoặc không để ý đến cảm xúc, thái độ của đối tượng giao tiếp. Trong trường hợp này giáo viên không nên ép học sinh mà chỉ hỏi cảm xúc của các em sau khi đã thực hiện hành vi đó (Các em có thấy vui, thấy hài lòng, thấy thanh thản không, ). – Bước tiếp theo, học sinh tiến hành thảo luận nhóm phân tích “Chuyện xảy ra trên đường phố” để học sinh cảm nhận được sự khó chịu, không hài lòng, những tổn thương về thể xác và tinh thần của đối tượng khi bị đối xử thiếu văn hoá. – Sau cùng, giáo viên hướng dẫn học sinh so sánh giữa ảnh hưởng của hành vi giao tiếp có văn hoá và thiếu văn hoá. Từ đó thảo luận nhóm để rút ra ý nghĩa của hành vi giao tiếp có văn hoá. Khi nêu câu hỏi thảo luận cho học sinh, giáo viên có thể gợi ý thêm : Hành vi giao tiếp có văn hoá mang lại điều gì cho: + Đối tượng giao tiếp ? + Chủ thể giao tiếp ? + Mối quan hệ giữa hai bên ? + Kết quả giao tiếp, thương lượng, hợp tác, giải quyết mâu thuẫn ? d) Kết luận : Hành vi giao tiếp có văn hoá mang lại niềm vui, sự hài lòng cho cả đối tượng giao tiếp và chủ thể giao tiếp ; làm cho các cuộc tiếp xúc trở nên nhẹ nhàng, dễ chịu hơn, góp phần xây dựng các mối quan hệ tốt đẹp, hiểu biết lẫn nhau giữa con người với con người ; góp phần thúc đẩy hợp tác, thương lượng và giải quyết mâu thuẫn một cách hiệu quả. 62
HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP Sách Hướng dẫn học Giáo dục công dân 6 có hướng dẫn một số hoạt động thực hành, với mục đích, phương pháp dạy học, cách tiến hành và những nội dung giáo viên cần kết luận sau khi kết thúc hoạt động như sau : 1. Liên hệ thực tế a) Mục đích : Hoạt động liên hệ thực tế nhằm rèn luyện cho học sinh kĩ năng phê phán, đánh giá với những hành vi giao tiếp của học sinh của lớp, của trường, của địa phương. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : thảo luận lớp c) Cách tiến hành : – Giáo viên nêu yêu cầu : + Em có nhận xét gì về hành vi giao tiếp của các bạn học sinh trong lớp, trong trường, ở địa phương mình hiện nay ? + Chúng ta cần có thái độ như thế nào khi chứng kiến các hành vi đó ? – Học sinh suy nghĩ cá nhân và chia sẻ ý kiến. – Giáo viên tổng kết các ý kiến và kết luận. d) Kết luận : – Một bộ phận thanh thiếu niên học sinh hiện nay còn có một số hành vi giao tiếp thiếu văn hoá như : + Nói tục, chửi thề + Vô lễ với người lớn tuổi + Thích sử dụng bạo lực để giải quyết mâu thuẫn + – Chúng ta cần có thái độ lên án, phản đối những hành vi giao tiếp thiếu văn hoá trên. 2. Xử lí tình huống a) Mục đích : nhằm rèn luyện cho học sinh kĩ năng lựa chọn cách ứng xử phù hợp với hành vi giao tiếp có văn hoá. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : xử lí tình huống 63
c) Cách tiến hành : – Giáo viên giao nhiệm vụ xử lí tình huống, mỗi nhóm một tình huống. – Học sinh thảo luận nhóm thực hiện nhiệm vụ. – Đại diện các nhóm chia sẻ kết quả. d) Kết luận : Tình huống 1 : nên chọn cách ứng xử (B) Tình huống 2 : nên chọn cách ứng xử (C) Tình huống 3 : nên chọn cách ứng xử (C) 3. Đóng vai a) Mục đích : nhằm rèn luyện cho học sinh kĩ năng lựa chọn và thực hiện hành vi giao tiếp có văn hoá trong một số tình huống quen thuộc, phổ biến với các em. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : đóng vai c) Cách tiến hành : – Giáo viên giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm thảo luận và đóng vai ứng xử trong một tình huống. – Học sinh thảo luận nhóm, xây dựng kịch bản và chuẩn bị đóng vai. – Mỗi tình huống, giáo viên mời 1 nhóm lên đóng vai. – Thảo luận sau mỗi tiểu phẩm đóng vai : + Em có nhận xét gì về hành vi ứng xử của các bạn trong tiểu phẩm vừa xem ? Hành vi đó đã có văn hoá chưa ? Vì sao ? + Theo em, cần điều chỉnh lại hành vi đó như thế nào cho có văn hoá hơn ? d) Kết luận : Tình huống 1 : Tiến nên chủ động đỡ bạn ấy ngồi dậy và xin lỗi. Tình huống 2 : Hoa nên nén giận, bình tĩnh nói cho các bạn ấy biết rằng việc xem trộm nhật kí của người khác là sai, là vi phạm quyền bí mật riêng tư của người khác ; rằng Hoa rất bực với việc làm đó của các bạn và yêu cầu các bạn lần sau không được như vậy nữa. 4. Trải nghiệm và chia sẻ a) Mục đích : nhằm rèn luyện cho học sinh khả năng tự đánh giá, tự điều chỉnh hành vi và kĩ năng bày tỏ ý kiến. 64
b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : tự liên hệ, thảo luận theo cặp c) Cách tiến hành : – Giáo viên nêu yêu cầu tự liên hệ : Trong cuộc sống hằng ngày, em đã bao giờ gặp những tình huống tương tự chưa ? Khi đó em đã giao tiếp, ứng xử như thế nào trong tình huống đó ? Bây giờ nếu gặp lại tình huống như vậy, em sẽ thay đổi, điều chỉnh lại cách ứng xử của mình như thế nào ? – Học sinh hồi tưởng lại và chia sẻ với bạn ngồi bên về những trải nghiệm của mình. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG Các hoạt động vận dụng gợi ý trong sách Hướng dẫn học Giáo dục công dân 6 nhằm giúp học sinh ứng dụng bài học trong cuộc sống thực tiễn, cụ thể là : – Lập kế hoạch để rèn luyện hành vi giao tiếp có văn hoá của bản thân một cách cụ thể, rõ ràng. – Thực hiện các hành vi giao tiếp có văn hoá theo kế hoạch đã xây dựng, ghi lại cảm xúc của bản thân và thái độ của đối tượng giao tiếp khi đó ; chia sẻ với bạn bè về những cảm xúc đó. – Viết thông điệp để kêu gọi bạn bè và mọi người hãy giao tiếp, ứng xử có văn hoá với nhau. Như vậy ba hoạt động này được sắp xếp theo yêu cầu nâng cao dần : từ việc lập kế hoạch thực hiện hành vi giao tiếp có văn hoá của bản thân, đến việc thực hiện hành vi giao tiếp có văn hoá và cuối cùng là vận động mọi người cùng thực hiện. HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI MỞ RỘNG Để giúp học sinh mở rộng hiểu biết về hành vi giao tiếp có văn hoá, có thể giao cho học sinh thực hiện các yêu cầu sau : 1) Tìm và viết những câu nói thể hiện hành vi giao tiếp có văn hoá trong một số tình huống. Với mỗi tình huống, giáo viên có thể gợi ý 1 – 2 ví dụ để định hướng cho học sinh hoàn thành nốt phần còn lại (kĩ thuật Hoàn tất một nhiệm vụ) 65
2) Sưu tầm và viết bài viết ngắn khoảng 2 – 3 trang về thực trạng hành vi giao tiếp có văn hoá của học sinh THCS hiện nay nói chung hoặc của học sinh trường em/địa phương em nói riêng. 3) Sưu tầm một số quy tắc giao tiếp có văn hoá của một số dân tộc ở Việt Nam và trên thế giới. Để thực hiện yêu cầu (2) và (3), giáo viên có thể hướng dẫn học sinh tìm thông tin qua báo chí, đài phát thanh, đài truyền hình, mạng internet hoặc qua phỏng vấn những đối tượng khác nhau. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC a) Để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập bài này của học sinh, giáo viên có thể dựa trên : – Nghiên cứu các sản phẩm học tập của học sinh (bài tập trắc nghiệm, bài tập xử lí tình huống, thông điệp về hành vi giao tiếp có văn hoá, bài viết ngắn về thực trạng hành vi giao tiếp có văn hoá của học sinh THCS, ). – Quan sát kĩ năng giao tiếp của học sinh thể hiện qua các tình huống đóng vai. b) Giáo viên cũng cần tổ chức cho học sinh tự đánh giá dưới những hình thức nhẹ nhàng, ví dụ như : dùng Phiếu bài tập KWL hoặc tự đánh giá mức độ đạt được của bản thân về bài tập trắc nghiệm dựa trên đáp án giáo viên đưa ra sau khi các em làm bài. c) Giáo viên cũng cần tổ chức cho học sinh đánh giá lẫn nhau thông qua : – Tổ chức cho học sinh kiểm tra chéo kết quả cho nhau. – Tổ chức cho học sinh bình luận, nhận xét về kết quả hoạt động của bạn/nhóm bạn. 66
Bài 6 THỰC HIỆN TRẬT TỰ, AN TOÀN GIAO THÔNG MỤC TIÊU Sau bài học này, học sinh : – Chỉ ra được nguyên nhân phổ biến dẫn đến tai nạn giao thông. – Nêu được một số quy định của pháp luật đối với người tham gia giao thông và biết được một số biển báo giao thông thông dụng. – Phân biệt được hành vi thực hiện đúng và không đúng quy định về an toàn giao thông. – Trình bày được ý nghĩa của việc thực hiện trật tự, an toàn giao thông và tham gia giao thông một cách có văn hoá. – Thể hiện thái độ tôn trọng và tuân thủ Luật Giao thông ; đấu tranh bảo vệ trật tự, an toàn giao thông. NỘI DUNG CHÍNH Với chủ đề này, giáo viên tập trung vào các nội dung chính sau : – Các nguyên nhân dẫn đến tai nạn giao thông, trong đó ý thức của người tham gia giao thông là nguyên nhân quan trọng nhất. – Tìm hiểu các quy định của pháp luật về giao thông đường bộ, đường sắt, đường thủy. – Tìm hiểu các loại biển báo gắn với cuộc sống hiện tại của các em, cũng như chuẩn bị cho các em với cuộc sống mở rộng sau này, với sự di chuyển nhiều trong thời đại ngày nay. – Phân biệt các hành vi tham gia giao thông có ý thức, đúng luật và thiếu ý thức, vi phạm luật. – Thực hành trải nghiệm và thể hiện thái độ của bản thân về an toàn giao thông. 67
MỘT SỐ LƯU Ý VỀ TỔ CHỨC DẠY HỌC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG Trao đổi cảm nhận của em khi tham gia giao thông Hoạt động này nhằm khai thác kinh nghiệm của học sinh khi tham gia giao thông. Giáo viên khai thác kinh nghiệm thực tiễn của các em thông qua trải nghiệm thực tế, thông qua cảm nhận khi xem vô tuyến về tình hình giao thông hay bằng các kênh thông tin khác. Giáo viên gợi mở để học sinh nói lên suy nghĩ của mình, biết phê phán và quyết tâm hành động. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC I - NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN TAI NẠN GIAO THÔNG 1. Quan sát các bức ảnh và liên hệ Hãy để học sinh tưởng tượng mình đang là người tham gia giao thông như được mô tả trong các ảnh. Nếu vậy có nguy cơ gì xảy ra ? Giáo viên nên gợi ý về một số nguy cơ có thể xảy ra khi tham gia giao thông nếu học sinh có vẻ khó trả lời. Một số gợi ý có thể : Hình 1 : Hình 2 : Mất nhiều thời gian Nguy hại đến tính mạng Ô nhiễm môi trường, có hại cho sức khoẻ Gây thiệt hại tài sản nhà nước Tâm lí khó chịu, dễ cáu giận 68
Hình 3 : Hình 4 : Nguy cơ thiệt hại đến tính mạng Gây cản trở giao thông Nguy cơ tai nạn giao thông 2. Tìm hiểu nguyên nhân và hậu quả của tai nạn giao thông Cho học sinh đọc thông tin. Học sinh liệt kê các nguyên nhân, sau đó nên chia thành 2 nhóm nguyên nhân cơ bản : nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan, trong mỗi nhóm có những nguyên nhân cụ thể nào. Cho dù nguyên nhân khách quan hay chủ quan thì cùng dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Có thể hướng dẫn học sinh làm theo bảng như sau : Nguyên nhân Hậu quả Chủ quan : Tai nạn giao thông gia tăng Ý thức tham gia giao thông của người Kinh tế xã hội sa sút dân là yếu tố quyết định : Nhiều gia đình bất hạnh - Không chấp hành nghiêm Luật Giao Không nhận được sự tôn trọng của bạn thông bè quốc tế - Điều khiển xe khi say rượu Sống trong sự bất an, sợ hãi - Không đội mũ bảo hiểm - Chở người quá quy định - Vi phạm hành lang an toàn giao thông 69
Khách quan : - Điều kiện giao thông - Đường sá hư hỏng, chật, khúc cua - Xe quá tải, quá khổ - Phương tiện giao thông gia tăng 3. Thảo luận về các loại hình giao thông và nguyên nhân tai nạn Cho học sinh thảo luận về các phương tiện giao thông được sử dụng trong mỗi loại hình giao thông để học sinh hình dung rõ hơn về những sai phạm có thể gây nên tai nạn Ví dụ : Đường thủy : phương tiện là tàu thủy, phà, thuyền Mỗi loại thường được quy định tải trọng hoặc số lượng người cũng như hàng hoá tối đa được chuyên chở. Vì sao phải có quy định này ? Vì sao lại phải mặc áo phao ? Say đây là bảng gợi ý về các nguyên nhân tai nạn tương ứng với mỗi loại hình giao thông. Giáo viên và học sinh hãy bổ sung vào bảng sau : Loại hình Nguyên nhân tai nạn Ý thức chấp hành Luật Giao thông hạn chế Điều khiển xe khi say rượu Đường bộ Không đội mũ bảo hiểm Chở số lượng người quá quy định . Ý thức chấp hành Luật Giao thông hạn chế Điều khiển tàu khi say rượu Đường thuỷ Không mặc áo phao Chở số lượng người và hàng hoá quá quy định 70
Ý thức chấp hành Luật Giao thông hạn chế Điều khiển tàu khi say rượu Lái quá tốc độ Đường sắt Vi phạm hành lang an toàn giao thông Thiếu biển báo ở các đường giao cắt II - CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ TRẬT TỰ, AN TOÀN VÀ VĂN HOÁ THAM GIA GIAO THÔNG Hoạt động từ 1 đến 6 Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu các quy định của pháp luật với người tham gia giao thông đường bộ, đường sắt và đường thuỷ. Để tìm hiểu ý nghĩa của biển báo giao thông, bên cạnh các biển báo được giới thiệu trong tài liệu này, giáo viên và học sinh nên bổ sung những biển báo mà ở địa phương các em hay quan sát thấy, hoặc những địa điểm mà các em tham gia giao thông có những biển báo nào các em cũng có thể đề xuất thêm. Về tìm hiểu ý nghĩa của các biển báo, giáo viên nên tổ chức dưới dạng trò chơi, câu đố để các em hào hứng hơn. 7. Tìm hiểu hành vi văn hoá khi tham gia giao thông Ý thức tham gia giao thông thể hiện thông qua hành vi có văn hoá. Có những hành vi văn hoá tham gia giao thông được quy định bởi pháp luật (ví dụ : không chở đồ cồng kềnh ) nhưng có những hành vi văn hoá do ý thức văn hoá mà mỗi cá nhân cảm nhận cần phải hành động như thế nào (nhường chỗ cho trẻ em, phụ nữ có thai ). Chính vì vậy, bên cạnh việc tuân thủ quy định của Luật Giao thông, mỗi cá nhân cần có văn hoá khi tham gia giao thông. Điều này thể hiện : – Nhường chỗ cho người già, trẻ em, phụ nữ có thai khi đi xe buýt – Không bấm còi inh ỏi – Biết nhường đường, không vượt ẩu – Không chạy xe luồn lách, ảnh hưởng đến người cùng tham gia giao thông – Không bật nhạc quá to trên ôtô – 71
HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP 1. Đố bạn ! Các biển báo sau đưa ra thông tin : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Hình 1 : cấm mô tô Hình 2 : cấm bấm còi Hình 3 : chú ý đường hai chiều Hình 4 : chú ý có trẻ em Hình 5 : chú ý giao nhau với đường sắt không có rào chắn Hình 6 : cấm xe tải, xe khách Hình 7 : chú ý công trường Hình 8 : giới hạn tốc độ 40 km/h Hình 9 : chú ý đường trơn trượt. 2. Bình luận Hoạt động này đòi hỏi các em ngẫm nghĩ hoặc hình dung ra xem điều gì đã làm cho một người vi phạm luật giao thông, đó có thể là sự không chú ý, mải suy nghĩ , đó có 72
thể là do thấy đường vắng đó có thể là vì quá vội Sau khi nhìn nhận lại nguyên nhân dẫn đến hành vi vi phạm của mình cũng như của người khác, cho học sinh thảo luận xem mình nên như thế nào để không vi phạm và tự giác tuân thủ Luật Giao thông. 3. Bày tỏ thái độ của bản thân Hình 1 : vượt rào Hình 2 và 4 : đi bộ qua đường không đúng phần đường Hình 3 : ngồi lên nóc tàu hoả Hình 5 : tàu, thuyền chở quá tải, hành khách không mặc áo phao Hình 6 : bám tàu khi tàu đang chạy. 1 2 3 4 5 6 4. Tuân thủ Luật Giao thông 1 2 73
Cả hai hình : – Ôtô, xe máy và xe thô sơ đi đúng phần đường của mình. – Người đi bộ đi trên vỉa hè. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC Giáo viên thu thập các minh chứng từ những bài làm cá nhân, nhóm và từ các quan sát trong giờ dạy, sau đó tổng hợp lại thành bảng dưới đây. Giáo viên có thể xây dựng ma trận để theo dõi và đánh giá theo mục tiêu ở các mức : A : Tốt B : Khá C : Trung bình D : Chưa đạt 1, 2, 3, 4, 5 là thứ tự các mục tiêu của bài được trình bày ở trên. Ví dụ : TÊN 1 2 3 4 5 Lê M A A B B C Lưu N B C D B B Đặng M Đinh N Hồ Q Bảng này, cả giáo viên và học sinh dùng để đánh giá. Bên cạnh đó, giáo viên có thể xây dựng các bài kiểm tra, các tình huống để kiểm tra mức độ kiến thức đã thu nhận được của học sinh và các kĩ năng học được. 74
Bài 7 CUỘC SỐNG HOÀ BÌNH MỤC TIÊU Sau bài học này, học sinh : – Trình bày được giá trị của cuộc sống hoà bình. – Biết cách tạo cho bản thân trạng thái bình yên, thư thái. – Biết cách lựa chọn và tham gia những hoạt động phù hợp để xây dựng hoà bình. – Yêu hoà bình, lên án các hành vi bạo lực trong cuộc sống hằng ngày ở nhà, ở trường và ở cộng đồng. NỘI DUNG CHÍNH 1. Thế nào là cuộc sống hoà bình ? Cuộc sống hoà bình không chỉ là sự vắng bóng chiến tranh. Cuộc sống hoà bình hiểu theo nghĩa đầy đủ là không có bạo lực, chiến tranh, xung đột vũ trang ; là việc biết lắng nghe, biết chấp nhận sự khác biệt, có sự công bằng và giao tiếp thân thiện ; là trạng thái bình yên, thanh thản bên trong mỗi con người cùng với sức mạnh của lẽ phải và chân thực. 2. Giá trị của cuộc sống hoà bình Cuộc sống hoà bình giúp cho con người sống thanh thản, hạnh phúc, có niềm tin và sức mạnh chính nghĩa để vượt qua khó khăn, sóng gió, mâu thuẫn, bất hoà. Cuộc sống hoà bình là đặc trưng của một xã hội văn minh, là nền tảng để phát triển xã hội bền vững. 3. Cách tạo ra sự bình yên, thư thái trong lòng mỗi người Cuộc sống hoà bình phải được bắt nguồn từ trong tâm của mỗi người. Để có được sự bình yên, thanh thản, con người cần giữ cho mình lương tâm trong sáng, cần có lòng nhân ái, bao dung, độ lượng, tinh thần lạc quan, niềm tin vào cuộc sống tươi đẹp. Đồng thời con người cần phải biết ứng phó một cách tích cực khi gặp khó khăn, trắc trở trong cuộc sống bằng cách sử dụng các biện pháp như : 75
– Tâm sự với bạn bè, người thân – Nhờ sự giúp đỡ từ những người tin cậy – Giải quyết vấn đề theo hướng tích cực, không lẩn tránh – Đi dạo – Chơi thể thao – Nghe nhạc/chơi nhạc cụ – Đi hát karaoke – Đấm vào gối bông – Hít thở sâu – Tìm một nơi yên tĩnh và suy nghĩ về những việc đã xảy ra – Đến một nơi không có người và hét thật to. – Đến trung tâm tư vấn tâm lí – 4. Một số hoạt động để xây dựng cuộc sống hoà bình – Vẽ tranh tuyên truyền cổ động vì hoà bình – Các hoạt động thể thao vì hoà bình – Giao lưu văn hoá vì hoà bình – Mít tinh, biểu tình, thuyết trình vì hoà bình – Các hoạt động hợp tác vì hoà bình – MỘT SỐ LƯU Ý VỀ TỔ CHỨC DẠY HỌC 1. Phương pháp và kĩ thuật dạy học : trải nghiệm, quan sát, thảo luận, dự án. 2. Tiến trình : HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh hát bài “Trái đất này là của chúng mình” (nhạc : Trương Quang Lục, thơ : Định Hải) hoặc bài “Thiếu nhi thế giới liên hoan” hay một bài hát nào đó có nội dung liên quan đến chủ đề bài học. Sau đấy, tổ chức cho học sinh chia sẻ về nội dung, ý nghĩa bài hát. Rồi từ đó, giới thiệu vào bài mới. 76
HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC Để giúp học sinh tìm hiểu kiến thức của bài, có thể tổ chức cho học sinh thực hiện các hoạt động cụ thể như sau : 1. Chia sẻ trải nghiệm về sự bình yên và bất an a) Mục đích : Giúp học sinh trải nghiệm được khi nào các em thường thấy bình yên, khi nào thấy bất an. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : trải nghiệm, thảo luận theo cặp c) Cách tiến hành : – Giáo viên yêu cầu học sinh hồi tưởng lại và chia sẻ về những tình huống các em thường thấy bình yên, thảnh thơi, thư giãn, không lo lắng hay buồn phiền gì và về những giây phút mà em cảm thấy rối bời, tức giận, bất an trong lòng. – Học sinh chia sẻ trong nhóm – Mời một vài học sinh chia sẻ trước lớp. d) Kết luận : Trong cuộc sống, có những lúc chúng ta thấy có cảm giác bình yên, thư thái, thảnh thơi (ví dụ như : khi làm được một việc tốt, khi hoàn thành được một công việc khó khăn, khi được người khác yêu thương, quan tâm, ), nhưng cũng có khi ta cảm thấy trong lòng bất an, tức giận, rối bời (ví dụ như : khi bị đe dọa, bị xúc phạm, khi không hoàn thành được nhiệm vụ, ). 2. Đọc và suy ngẫm quan niệm về cuộc sống hoà bình a) Mục đích : Giúp học sinh biết được thế nào là cuộc sống hoà bình. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : thảo luận nhóm c) Cách tiến hành : Hoà bình là một khái niệm rộng và khó. Học sinh thường chỉ hiểu hoà bình theo nghĩa hẹp là tình trạng không có chiến tranh, xung đột vũ trang. Vì vậy, giáo viên cần tổ chức cho học sinh : – Tự nghiên cứu quan niệm về cuộc sống hoà bình trong sách Hướng dẫn học. – Thảo luận nhóm về : 77
+ Các biểu hiện cụ thể của cuộc sống hoà bình ? + Đối lập với cuộc sống hoà bình là gì ? – Chia sẻ ý kiến giữa các nhóm. d) Kết luận : Theo nghĩa hẹp, cuộc sống hoà bình là tình trạng không có chiến tranh, xung đột vũ trang. Theo nghĩa rộng, cuộc sống hoà bình là không có bạo lực, chiến tranh, xung đột vũ trang ; là việc biết lắng nghe, biết chấp nhận sự khác biệt, có sự công bằng và giao tiếp thân thiện ; là trạng thái bình yên, thanh thản bên trong mỗi con người cùng với sức mạnh của lẽ phải và chân thực. 3. Tìm hiểu về giá trị của cuộc sống hoà bình a) Mục đích : Giúp học sinh hiểu được giá trị của cuộc sống hoà bình. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : quan sát, so sánh, thảo luận nhóm c) Cách tiến hành : – Học sinh quan sát các bức ảnh và so sánh về cuộc sống hoà bình với cuộc sống trong chiến tranh được diễn tả trong các bức ảnh. – Chia sẻ về cảm nhận của các em. Việc quan sát các ảnh chụp có tính chất tương phản nhau giữa cuộc sống trong hoà bình và cuộc sống trong chiến tranh sẽ giúp học sinh nhận ra giá trị của cuộc sống hoà bình. d) Kết luận : Cuộc sống hoà bình mang lại cho con người sự thanh thản, bình yên, hạnh phúc, giúp con người có niềm tin và sức mạnh chính nghĩa để vượt qua khó khăn, sóng gió, mâu thuẫn, bất hoà. 4. Hành động vì cuộc sống hoà bình a) Mục đích : Giúp học sinh xác định được một số hoạt động vì cuộc sống hoà bình, chống chiến tranh phù hợp với lứa tuổi. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : quan sát, thảo luận nhóm c) Cách tiến hành : – Giáo viên yêu cầu học sinh thảo luận nhóm theo các câu hỏi : 78
Để góp phần bảo vệ hoà bình cho thế giới, để chiến tranh không còn xảy ra, để các em nhỏ không phải mất cha mẹ, không phải sống lang thang, đói khát, thất học, chúng ta cần làm gì ? – Sau đó, học sinh quan sát các hình ảnh hoạt động vì hoà bình trong sách Hướng dẫn học Giáo dục công dân 6, nhằm nhận ra và xác định thêm những hoạt động các em cần làm để xây dựng hoà bình, chống chiến tranh. d) Kết luận : Nhân dân Việt Nam và nhân dân thế giới đã có nhiều hoạt động để bảo vệ cuộc sống hoà bình, chống chiến tranh. Trong đó, có một số hoạt động phù hợp với lứa tuổi của học sinh THCS như : – Vẽ tranh tuyên truyền cổ động vì hoà bình – Đi bộ vì hoà bình – Giao lưu hữu nghị với thanh thiếu niên quốc tế – Diễn đàn – Mít tinh, tuần hành, thuyết trình vì hoà bình – 5. Tìm hiểu nguyên nhân của sự không bình yên trong em a) Mục đích : Giúp học sinh xác định được một số nguyên nhân của sự không bình yên trong em. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : làm bài tập cá nhân c) Cách tiến hành : Học sinh làm bài tập cá nhân, sau đó có thể chia sẻ theo cặp d) Kết luận : Có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự bất an trong mỗi người. Nguyên nhân đó có thể khác nhau giữa mỗi cá nhân. Chúng ta cần hiểu rõ các nguyên nhân này để tìm cách vượt qua chúng, lấy lại sự bình yên cho mình. 6. Tìm hiểu các biện pháp giúp bản thân trở nên bình yên, thanh thản hơn a) Mục đích : Giúp học sinh xác định được một số biện pháp để tạo sự bình yên trong em. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : thảo luận nhóm 79
c) Cách tiến hành : – Giáo viên đặt vấn đề : Khi không bình yên, thanh thản trong lòng, khi cảm thấy căng thẳng, khó chịu, tức giận con người ta sẽ có những cách ứng phó khác nhau. Các em hãy thảo luận nhóm để xác định những biện pháp nên thực hiện, những biện pháp có thể thực hiện và có những biện pháp không nên làm. – Học sinh thảo luận nhóm – Chia sẻ ý kiến giữa các nhóm. d) Kết luận : Cái gốc của sự bình yên là sự khoan dung, nhân ái, lương tâm trong sáng của mỗi người. Có nhiều biện pháp để con người có thể vượt qua căng thẳng, lấy lại sự bình yên, ví dụ như : – Tâm sự với bạn bè – Nói chuyện với bố mẹ, người thân – Nhờ sự giúp đỡ từ thầy cô/bạn bè – Đi dạo – Chơi thể thao – Nghe nhạc nhẹ/chơi nhạc cụ – Hít thở sâu – Đến một nơi không có người và hét thật to – Đến trung tâm tư vấn tâm lí – Tuy nhiên cần chú ý là mỗi biện pháp có thể phù hợp với từng tình huống, hoàn cảnh khác nhau, từng cá nhân khác nhau, vì vậy các em cần sử dụng một cách linh hoạt các biện pháp này trong cuộc sống. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP Các hoạt động thực hành của bài này rất phong phú, bao gồm : 1. Trò chơi “Nói lời yêu thương” a) Mục đích : Học sinh có kĩ năng nói những lời yêu thương với bạn bè và trải nghiệm được cảm xúc khi nói và khi nhận được những lời nói yêu thương đó. 80
b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : trò chơi c) Cách tiến hành : – Giáo viên hướng dẫn học sinh cách chơi. – Học sinh thực hiện trò chơi theo hướng dẫn. – Thảo luận sau khi chơi : + Em cảm thấy như thế nào khi nói hoặc nhận được lời yêu thương từ bạn bè ? + Những lời nói yêu thương, sự chấp nhận người khác, sự cảm thông, chia sẻ giữa con người với con người sẽ mang lại điều gì ? d) Kết luận : Những lời nói yêu thương, sự chấp nhận người khác, sự cảm thông, chia sẻ sẽ mang lại niềm vui, sự ấm áp, niềm tin vào cuộc sống, giúp con người có thêm sức mạnh vươn lên trong cuộc sống. 2. Vượt qua căng thẳng a) Mục đích : Học sinh biết thực hiện một số cách ứng phó tích cực để vượt qua căng thẳng, lấy lại sự bình yên, thư thái cho bản thân. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : luyện tập c) Cách tiến hành : – Học sinh thực hành một hoặc một vài cách ứng phó tích cực để vượt qua căng thẳng dưới sự hướng dẫn của giáo viên hoặc 1 – 2 học sinh (có kinh nghiệm) trong lớp, ví dụ như : + Hít thở sâu + Tập một vài động tác thể dục nhẹ nhàng + Ngồi nhắm mắt, thả lỏng cơ thể vừa nghe nhạc nhẹ + Cần lưu ý là giáo viên nên linh hoạt lựa chọn số lượng và hình thức luyện tập sao cho phù hợp với không gian lớp học, điều kiện trang thiết bị và quỹ thời gian thực tế. – Học sinh chia sẻ cảm nhận cá nhân sau khi thực hiện mỗi cách ứng phó. d) Kết luận : Có nhiều cách ứng phó để giúp chúng ta vượt qua căng thẳng, lấy lại sự bình yên, thanh thản cho bản thân. Em hãy linh hoạt lựa chọn và thực hiện cách ứng phó phù hợp với từng tình huống cụ thể của bản thân. 81
3. Bày tỏ thái độ a) Mục đích : Học sinh biết phản đối và góp phần ngăn cản hành vi bạo lực học đường. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : thảo luận nhóm/lớp c) Cách tiến hành : – Giáo viên nêu vấn đề : Em có suy nghĩ gì về hiện tượng hiện nay có một số học sinh thường sử dụng bạo lực để giải quyết mâu thuẫn với nhau ? Theo em, những hành vi như vậy sẽ ảnh hưởng như thế nào đến nạn nhân, gia đình, nhà trường và xã hội ? Nếu em chứng kiến bạn mình có những hành vi đó, em sẽ làm gì ? Vì sao ? – Học sinh suy nghĩ và chia sẻ ý kiến trong nhóm. – Đại diện các nhóm trình bày ý kiến. d) Kết luận : Những hành vi bạo lực trong học sinh hiện nay gây nên các hậu quả tai hại cho sức khoẻ, tính mạng, danh dự, học tập của nạn nhân ; ảnh hưởng không tốt đến gia đình, nhà trường và xã hội. Chúng ta nên tỏ thái độ phản đối, khuyên ngăn khi bạn bè có những hành vi đó. 4. Xây dựng thông điệp hoà bình (hoặc vẽ áp phích về cuộc sống hoà bình) a) Mục đích : Thông qua việc xây dựng các thông điệp hoà bình, học sinh biết thể hiện cam kết của nhóm hoặc tuyên truyền, vận động mọi người góp phần xây dựng cuộc sống hoà bình. b) Phương pháp, kĩ thuật dạy học : thảo luận nhóm c) Cách tiến hành : – Giáo viên nêu yêu cầu xây dựng thông điệp. Có thể lấy một vài ví dụ cụ thể để giúp học sinh hiểu rõ thông điệp là gì. – Mỗi nhóm xây dựng một thông điệp hoà bình của mình. – Các thành viên của nhóm kí tên vào bản thông điệp. – Trưng bày, giới thiệu thông điệp hoà bình của các nhóm. – Thảo luận lớp để bình chọn thông điệp hay nhất. d) Kết luận : Các thông điệp vì hoà bình mà các em đã xây dựng thể hiện cam kết và mong muốn mọi người cùng góp sức xây dựng cuộc sống hoà bình. Các em hãy cùng nhau thực hiện theo những thông điệp này để mang lại cuộc sống hoà bình cho bản thân và cho tất cả mọi người. 82
Tóm lại, các hoạt động thực hành trên đều nhằm giúp học sinh rèn luyện kĩ năng xây dựng cuộc sống hoà bình và sự bình yên một cách rất sinh động và thực tế. Vì vậy, giáo viên nên cố gắng tổ chức cho học sinh thực hiện đầy đủ các hoạt động này. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG Để giúp học sinh ứng dụng được bài học trong thực tế, các em cần được : – Xây dựng, thực hiện và báo cáo kết quả thực hiện một dự án thực tiễn vì cuộc sống hoà bình. Hoạt động này nên làm theo quy mô nhóm. Giáo viên nên để các nhóm tự lựa chọn dự án phù hợp với sở thích và khả năng của mình. Trong quá trình các nhóm triển khai dự án, giáo viên nên giám sát và hỗ trợ các em khi cần thiết. Sau khi các nhóm hoàn thành dự án, giáo viên cần bố trí thời gian để các em báo cáo kết quả thực hiện trước lớp. – Tập thể dục cơ bắp và tâm trí. – Thực hiện sống thân thiện, khoan dung, chia sẻ với mọi người xung quanh trong cuộc sống hằng ngày. – Tham gia đầy đủ, tích cực các hoạt động vì hoà bình, chống chiến tranh do lớp, trường, địa phương tổ chức. Những hoạt động sau là hoạt động ứng dụng cho cá nhân học sinh. Giáo viên cần kết hợp với cha mẹ học sinh để giám sát, tạo điều kiện thuận lợi, và động viên, khuyến khích học sinh thực hiện các hoạt động đó trong cuộc sống hằng ngày. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC Để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập bài này của học sinh, giáo viên cần : – Dựa trên nghiên cứu các sản phẩm học tập của học sinh, đặc biệt là sản phẩm hoạt động thực hành và vận dụng của các em, như : cách nói lời yêu thương với bạn bè, xây dựng thông điệp/áp phích về hoà bình, kết quả thực hiện dự án vì cuộc sống hoà bình, – Dựa trên việc tự đánh giá của học sinh thông qua : phiếu tự đánh giá, sổ nhật kí ghi chép việc thực hiện của học sinh trong cuộc sống hằng ngày, 83
Bài 8 QUYỀN TRẺ EM MỤC TIÊU Sau bài học này, học sinh : – Nêu được các nhóm quyền cơ bản của trẻ em theo Công ước của Liên hợp quốc. – Phân biệt được những việc làm thực hiện quyền trẻ em và việc làm vi phạm quyền trẻ em. – Biết thực hiện tốt quyền và bổn phận của mình. – Phê phán hành vi vi phạm quyền trẻ em và chưa làm tốt bổn phận của trẻ em. NỘI DUNG CHÍNH – Các nhóm quyền cơ bản của trẻ em và các biểu hiện của việc thực hiện quyền trẻ em theo công ước của Liên hợp quốc. – Ý nghĩa của việc thực hiện quyền trẻ em. – Trách nhiệm của gia đình, xã hội đối với trẻ em. – Bổn phận, nghĩa vụ của trẻ em đối với gia đình, nhà trường, xã hội. MỘT SỐ LƯU Ý CHUNG 1. Về nội dung – Thế nào là trẻ em ? Theo Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em của Việt Nam, trẻ em là tất cả những người dưới 16 tuổi. Người chưa thành niên là những người dưới 18 tuổi. Các em có quyền được sống, trưởng thành, phát triển mạnh khoẻ và hạnh phúc, trong tình thương yêu của cha mẹ, gia đình và cộng đồng. 84
– Quyền trẻ em là gì ? Quyền trẻ em là tất cả những gì trẻ em cần có để được sống và lớn lên một cách lành mạnh và an toàn. Quyền trẻ em nhằm đảm bảo cho trẻ em không chỉ là người tiếp nhận thụ động lòng nhân từ của người lớn, mà các em là những thành viên tham gia tích cực vào quá trình phát triển. Nguyên tắc cơ bản là mọi trẻ em phải được hưởng quyền của mình dù là gái hay trai, giàu hay nghèo, khoẻ mạnh hay ốm đau, khuyết tật, đa số hay thiểu số, theo tôn giáo hay không tôn giáo – Quyền trẻ em có giống quyền của người lớn hay không ? Vì trẻ em cũng là con người, là thành viên của xã hội, là công dân của đất nước nên các em có quyền được hưởng các quyền mà người lớn có. Tuy nhiên, vì trẻ em còn non nớt về thể chất và trí tuệ nên có một số quyền chưa được hưởng đầy đủ và phải dựa vào người lớn. Ví dụ như trẻ em dưới 1 tuổi không thể tự do đi lại, trẻ em chưa được phép tham gia bầu cử, trẻ em dưới 15 tuổi phải có người giám hộ trong việc quản lí tài sản thừa kế. – Công ước Liên hợp quốc về quyền trẻ em : Công ước Liên hợp quốc về quyền trẻ em là một văn bản pháp luật quốc tế nhằm bảo vệ trẻ em mà tất cả mọi người cần thực hiện. Công ước đưa ra những thoả thuận quốc tế về những tiêu chuẩn tối thiểu cần thiết cho hạnh phúc của trẻ em mà mọi trẻ em đều được hưởng. Khi một quốc gia kí và phê chuẩn Công ước về quyền trẻ em thì chính phủ của quốc gia đó phải tuân thủ điều ước quốc tế đó để đạt được một số các tiêu chuẩn cơ bản nhất định cho trẻ em. – Việt Nam tham gia Công ước khi nào ? Ngày 20/11/1989, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua Công ước quốc tế về quyền trẻ em. Việt Nam là nước thứ hai trên thế giới và nước đầu tiên ở châu Á phê chuẩn Công ước vào ngày 20/2/1990. – Nội dung cơ bản của Công ước : Công ước về Quyền trẻ em là Luật Quốc tế để bảo vệ trẻ em theo hướng tiến bộ, bình đẳng và toàn diện, mang tính pháp lí cao bao gồm 54 điều khoản được thể hiện ở bốn nhóm quyền sau : + Quyền sống còn : Quyền được sống là một trong những quyền cơ bản nhất của con người gồm quyền của trẻ em được sống cuộc sống bình thường và được đáp ứng những 85
nhu cầu cơ bản nhất để tồn tại và phát triển thể chất. Đó là mức sống đủ, có nơi ở, ăn uống đủ chất, được chăm sóc sức khoẻ. Trẻ em phải được khai sinh ngay sau khi ra đời. + Quyền phát triển : Gồm những điều kiện để trẻ em có thể phát triển đầy đủ nhất về cả tinh thần và đạo đức, bao gồm việc học tập, vui chơi, tham gia các hoạt động văn hoá, tiếp nhận thông tin, tự do tư tưởng, tự do tín ngưỡng và tôn giáo. Trẻ em cần có sự yêu thương và cảm thông của cha mẹ để có thể phát triển hài hoà. + Quyền bảo vệ : Bao gồm những quy định như trẻ em phải được bảo vệ chống tất cả các hình thức bóc lột lao động, bóc lột và xâm hại tình dục, phân biệt đối xử, lạm dụng ma tuý, xao nhãng và bị bỏ rơi, bị bắt cóc và buôn bán. Trẻ em còn được bảo vệ khỏi sự can thiệp vô cớ vào thư tín và sự riêng tư. Bảo vệ trẻ em trong những trường hợp khủng hoảng và khẩn cấp Quyền được bảo vệ bao gồm cả không bị tra tấn, đánh đập và lạm dụng trong trường hợp trẻ em làm trái pháp luật hay bị giam giữ. + Quyền tham gia : Tạo mọi điều kiện cho trẻ em được tự do bày tỏ quan điểm và ý kiến về những vấn đề có liên quan đến cuộc sống của mình và cần được mọi người lắng nghe, tôn trọng và được chỉ bảo, hướng dẫn. Trẻ em còn có quyền kết bạn, giao lưu và hội họp hoà bình, được tạo điều kiện tiếp cận các nguồn thông tin và chọn lựa thông tin phù hợp. – Tại sao trẻ em cần được hưởng các quyền và được bảo vệ, chăm sóc ? + Trẻ em là thành viên của xã hội, của gia đình, vì chưa đạt đến sự trưởng thành về mặt thể chất và trí tuệ, trẻ em cần phải được bảo vệ và chăm sóc đặc biệt, trước cũng như sau khi ra đời. + Trẻ em là người chưa phát triển toàn diện về thể lực và trí lực, chưa đủ khả năng để thực hiện các quyền của mình và đòi hỏi gia đình, Nhà nước và xã hội phải bảo đảm điều kiện, tạo cơ hội để trẻ em thực hiện quyền của mình. Vì vậy, quyền của trẻ em làm phát sinh nghĩa vụ của gia đình, Nhà nước và xã hội. 2. Về phương pháp và hình thức tổ chức dạy học – Khi dạy bài này, giáo viên tạo điều kiện cho học sinh vận dụng vào giải quyết các tình huống và bài tập cụ thể, do đó chủ yếu dùng phương pháp gợi mở, nêu vấn đề để kích thích học sinh nêu những hiểu biết của mình về quyền trẻ em ; lấy ví dụ minh hoạ, liên hệ thực tiễn kết hợp với phương pháp đọc và phân tích truyện, tổ chức nghiên cứu, thảo luận để đánh giá và tìm cách ứng xử trong những tình huống liên quan đến quyền trẻ em. – Khi dạy bài này, cần gắn việc giáo dục quyền với giáo dục bổn phận của trẻ em. Giáo viên cần giáo dục trẻ em biết tự bảo vệ quyền của mình, giáo dục học sinh hiểu và 86
thực hiện tốt bổn phận của mình, biết quan tâm, tôn trọng quyền của người khác, tránh những đòi hỏi quá mức đối với gia đình, nhà trường và xã hội trong khi điều kiện không cho phép. – Một số nội dung trong bài như : Nhận biết các biểu hiện thực hiện quyền trẻ em ; Xác định ý nghĩa việc thực hiện quyền trẻ em và Bổn phận, nghĩa vụ của trẻ em đối với gia đình, nhà trường, xã hội nên tổ chức cho học sinh thảo luận, rèn luyện năng lực hợp tác và năng lực tự nhận thức, tự điều chỉnh hành vi và làm phong phú thêm các vấn đề đã nêu ra trong sách Hướng dẫn học. Đối với bài này, có thể có các phương án tổ chức dạy - học khác nhau. Tuỳ thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh, đối tượng người học mà giáo viên có thể vận dụng, loại bỏ những động tác, những bước không phù hợp với lớp học của mình, hoặc có thể thực hiện đầy đủ theo gợi ý trong bài. 3. Về phương tiện dạy học – Sách Hướng dẫn học Giáo dục công dân 6 – Hiến pháp năm 2013 – Công ước Liên hợp quốc về quyền trẻ em – Luật Bảo vệ, Chăm sóc và giáo dục trẻ em – Các câu chuyện phản ánh việc thực hiện quyền trẻ em và vi phạm quyền trẻ em – Những tấm gương trẻ em đã thực hiện tốt và chưa tốt bổn phận, nghĩa vụ của mình – Các phương tiện dạy học trực quan như tranh, ảnh, sơ đồ – Giấy khổ lớn, bút dạ, băng dính, kéo MỘT SỐ LƯU Ý VỀ TỔ CHỨC DẠY HỌC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG – Định hướng chung của phần hoạt động khởi động là : Làm thế nào cho học sinh hiểu được trong cuộc sống tại sao trẻ em lại được gia đình, xã hội đặc biệt quan tâm, đồng thời được hưởng những quyền riêng của mình. – Giáo viên cho cả lớp hát hoặc nghe bài hát “Đi học” và yêu cầu học sinh nêu cảm nghĩ của mình sau khi hát/nghe bài hát này. Giáo viên động viên học sinh chỉ những quyền được nêu trong bài hát : Ít nhất học sinh cần nêu được các quyền : quyền bảo vệ ; quyền học tập và quyền phát triển. 87
Lưu ý : Chấp nhận cả việc các em kể những quyền cụ thể trong các nhóm quyền trên như : quyền được đi học, quyền được chăm sóc HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC Chủ đề này thực hiện trong 2 tiết : Tiết 1 : Thực hiện 4 mục : Quán sát tranh ; Tìm hiểu các nhóm quyền cơ bản của trẻ em ; Nhận biết các biểu hiện của việc thực hiện quyền trẻ em ; Tìm hiểu ý nghĩa của việc thực hiện quyền trẻ em. Tiết 2 : Thực hiện 2 mục : Tìm hiểu trách nhiệm của gia đình, xã hội đối với trẻ em ; Tìm hiểu bổn phận, nghĩa vụ của trẻ em đối với gia đình, nhà trường, xã hội. 1. Quan sát tranh và cho biết – Học sinh chia sẻ về những yếu tố cần thiết cho sự phát triển của bản thân. – Học sinh quan sát tranh và mô tả được nội dung các bức tranh lần lượt từ bức tranh số 1 đến bức tranh số 4 : Học sinh tham gia vui chơi ; Trẻ em được bảo vệ ; Trẻ em được yêu thương, chăm sóc ; Trẻ em được tham gia bày tỏ ý kiến. – Học sinh kể được các quyền mà học sinh và các bạn đã và đang được hưởng và nêu cảm nghĩ của mình khi được hưởng những quyền đó. 2. Tìm hiểu các nhóm quyền cơ bản của trẻ em – Với hoạt động (a), giáo viên đặt học sinh vào trong tình huống như sách Hướng dẫn học đã nêu. – Ở hoạt động (b), học sinh các nhóm thảo luận về các tình huống rủi ro mà trẻ em có thể gặp. – Với hoạt động (c), giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm về cách sắp xếp quyền và điền vào các thẻ từ. Giáo viên có thể dùng các thẻ từ gắn vào sau bảng hoặc có thể dùng băng dính 2 mặt làm thành bảng học tập để giúp học sinh hoàn thành nhiệm vụ này. 88
Là những quyền được sống và đáp ứng các nhu cầu cơ Quyền bản để tồn tại như được nuôi dưỡng, được chăm sóc sống còn sức khoẻ Là những quyền được đáp ứng các nhu cầu cho sự phát Quyền triển một cách toàn diện như được học tập, được vui chơi phát triển giải trí, tham gia các hoạt động văn hoá, nghệ thuật Là những quyền được tham gia vào các công việc có Quyền ảnh hưởng đến cuộc sống của trẻ em như bày tỏ ý kiến, tham gia nguyện vọng của mình Quyền Là những quyền nhằm bảo vệ trẻ em khỏi mọi hình thức bảo vệ phân biệt đối xử, bị bỏ rơi, bị bóc lột và bị xâm hại 3. Nhận biết các biểu hiện của việc thực hiện quyền trẻ em a) Nhận diện ảnh – Giáo viên yêu cầu học sinh xem các bức ảnh trong sách Hướng dẫn học, nhận diện và giải thích việc thực hiện quyền của trẻ em trong một số bức ảnh. + Ảnh 1 : Quyền được phát triển + Ảnh 2 : Quyền được sống + Ảnh 3 : Quyền được bảo vệ + Ảnh 4 và 5 : Quyền được tham gia – Sau khi học sinh trả lời câu hỏi, giáo viên kết luận : Trẻ em là thành viên nhỏ tuổi của gia đình, là tương lai của dân tộc, có những quyền cơ bản của con người và cần được chăm sóc, bảo vệ. b) Nhận biết những hành vi thực hiện quyền trẻ em và những hành vi vi phạm quyền trẻ em – Giáo viên tổ chức cho học sinh làm việc theo nhóm, yêu cầu các nhóm thảo luận và điền những biểu hiện quyền trẻ em được thực hiện tốt và những biểu hiện quyền trẻ em bị vi phạm mà em biết theo bảng mẫu như trong sách Hướng dẫn học. 89
Biểu hiện quyền trẻ em được thực hiện tốt Biểu hiện quyền trẻ em bị vi phạm - Trẻ em đến tuổi được đi học - Đánh đập trẻ em - Được tham gia phát biểu ý kiến xây - Bắt trẻ em làm những việc nặng nhọc, dựng bài không phù hợp lứa tuổi - Được chữa bệnh và chăm sóc khi ốm đau - Mua bán trẻ em - Trẻ em lang thang, cơ nhỡ được Nhà - Xâm hại tình dục đối với trẻ em nước và xã hội giúp đỡ – Ngoài cách tổ chức hoạt động như trong sách Hướng dẫn học, giáo viên có thể sưu tầm các bức ảnh khác và yêu cầu học sinh quan sát, phân loại những bức ảnh đó thành 2 nội dung : các bức ảnh phản ánh việc thực hiện tốt quyền trẻ em và các bức ảnh vi phạm quyền trẻ em (Các tranh, ảnh, truyện và clip về nội dung quyền trẻ em, giáo viên có thể khai thác trên các địa chỉ sau : www.baovequyentreem.vn ; www.giadinh.net.vn ; www. tailieu.vn/tag/quyen-tre-em.htlm ; www.moj.gov.vn). Ví dụ : 1 2 3 4 90
5 6 7 8 4. Tìm hiểu ý nghĩa của việc thực hiện quyền trẻ em Các nội dung của mục này thể hiện ý nghĩa to lớn và toàn diện của việc thực hiện quyền trẻ em trên tất cả các khía cạnh chính trị, xã hội và phát triển con người. Vì vậy, giáo viên nên sử dụng phương pháp đàm thoại và thảo luận nhóm để giúp học sinh chia sẻ tối đa những suy nghĩ của mình, đồng thời rèn luyện năng lực sử dụng ngôn ngữ của học sinh. a) Đọc thông tin và trả lời câu hỏi Giáo viên yêu cầu học sinh đọc thông tin trong sách Hướng dẫn học và trả lời các câu hỏi. – Trước khi được nhận về nuôi, em bé trong câu chuyện trên đã bị tước đi những quyền : Quyền sống còn ; Quyền được phát triển ; Quyền được bảo vệ – Giáo viên nhấn mạnh cho học sinh hiểu ý nghĩa của hành vi cứu giúp em nhỏ trong câu chuyện. b) Cùng trao đổi Giáo viên tổ chức cho học sinh trao đổi theo cặp đôi. Học sinh kể cho bạn mình nghe các tình huống mình gặp trong thực tế cuộc sống đã được người khác giúp đỡ và cùng bạn trao đổi tình huống, sau đó đưa ra nhận xét về cách giải quyết của bạn. 91
c) Thảo luận, viết ý nghĩa của việc thực hiện quyền trẻ em Giáo viên cho học sinh cùng các bạn trong nhóm thảo luận và viết ý nghĩa việc thực hiện các quyền cho trẻ em vào bảng mẫu trong sách Hướng dẫn học : Đối với Ý nghĩa Là điều kiện cần thiết để trẻ em được phát triển đầy đủ, toàn Bản thân trẻ em diện, được sống hạnh phúc. Gia đình Tạo điều kiện xây dựng gia đình hạnh phúc, bền vững. Xây dựng xã hội văn minh, có điều kiện phát triển và hội nhập Xã hội sâu, rộng. Chú ý : Giáo viên có thể hướng dẫn học sinh thực hiện các hoạt động như sách Hướng dẫn học đã trình bày hoặc giáo viên có thể khai thác nội dung này dưới hình thức khác. Ví dụ : Em hãy viết ra 3 điều mong muốn nhất của bản thân và nêu suy nghĩ của em khi các mong muốn đó được thực hiện. 5. Tìm hiểu trách nhiệm của gia đình, xã hội đối với trẻ em Đây là một nội dung tương đối rộng và khó, giáo viên cần làm rõ cho học sinh hiểu trách nhiệm của gia đình, nhà trường, xã hội trong việc thực hiện các quyền của trẻ em thông qua tìm hiểu các quy định của pháp luật. Vì vậy, khi giảng dạy phần này, giáo viên nên tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm và thảo luận ghép đôi để thực hiện các nhiệm vụ như gợi ý trong sách Hướng dẫn học. a) Đọc thông tin và trả lời câu hỏi – Giáo viên yêu cầu học sinh đọc thông tin trong sách Hướng dẫn học và xác định những đối tượng có trách nhiệm bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em theo quy định của pháp luật. Ghi các việc làm thể hiện trách nhiệm của các đối tượng vào bảng mẫu như sách đã trình bày. Giáo viên có thể dựa trên các gợi ý sau để định hướng cho học sinh : Cơ quan, Việc làm thể hiện trách nhiệm tổ chức, cá nhân Nuôi nấng, quan tâm, bảo vệ, chăm sóc, dạy dỗ, động viên và Gia đình giáo dục trẻ em, tạo điều kiện tốt nhất cho trẻ em được phát triển toàn diện. 92
Khuyến khích và tạo điều kiện để cơ quan, tổ chức, gia đình, cá Nhà trường nhân ở trong nước và nước ngoài góp phần vào sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em. Bảo vệ, chăm sóc, giáo dục, định hướng phát triển toàn diện cho Nhà nước trẻ em. Quan tâm, bảo vệ, động viên, tạo mọi điều kiện tốt nhất để trẻ em Xã hội thực hiện đầy đủ quyền và phát triển tài năng của mình. Yêu quý trẻ em, bảo vệ, bênh vực và giúp đỡ trẻ em khi gặp khó Công dân khăn, không làm những việc sai trái với trẻ em. Giáo viên yêu cầu học sinh thảo luận cặp đôi và kể cho nhau nghe về một hành vi vi phạm quyền trẻ em mà em đã được chứng kiến hoặc nghe kể lại. b) Kể tên những tổ chức chăm sóc, giúp đỡ trẻ em thiệt thòi – Mục đích của hoạt động này giúp trẻ em nhận diện được các tổ chức tham gia vào việc chăm sóc, giúp đỡ trẻ em thiệt thòi để các em có thể thông báo và kêu gọi sự hỗ trợ, giúp đỡ khi cần. Học sinh cần nêu được : + Có rất nhiều tổ chức, cá nhân chăm sóc, giúp đỡ trẻ em như : Làng trẻ SOS, Làng trẻ Hoà Bình, Làng trẻ Sao Mai, Trung tâm chăm sóc trẻ mồ côi và không nơi nương tựa ; Báo Nhi đồng + Sự xuất hiện các tổ chức này phản ánh sự quan tâm của cộng đồng đối với trẻ em và mong muốn của cộng đồng về một tương lai tốt đẹp cho trẻ em. – Ngoài cách tổ chức các hoạt động như sách Hướng dẫn học đã trình bày, khi tìm hiểu nội dung này, giáo viên có thể sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình thông qua việc lấy những dẫn chứng về tấm gương người tốt, việc tốt trong việc thực hiện quyền trẻ em. 6. Tìm hiểu bổn phận, nghĩa vụ của trẻ em đối với gia đình, nhà trường, xã hội Nội dung này liên quan trực tiếp đến việc giáo dục tư tưởng, rèn luyện kĩ năng, thái độ cho học sinh, vì thế giáo viên cần làm cho học sinh nhận thức rõ trẻ em không chỉ có quyền mà theo quy định của pháp luật, trẻ em cũng phải có bổn phận và nghĩa vụ đối với gia đình, nhà trường, xã hội. a) Đọc và xử lí tình huống – Giáo viên yêu cầu học sinh đọc tình huống trong sách Hướng dẫn học, nhập vai mình vào nhân vật trong tình huống để nêu suy nghĩ và cách ứng xử phù hợp. Sau khi 93
học sinh trình bày cách ứng xử, giáo viên nhận xét, động viên và định hướng học sinh nhằm giáo dục học sinh. Theo quy định của pháp luật, trẻ em là thành viên của gia đình, xã hội và có quyền được hưởng tất cả các quyền, tuy nhiên trẻ em không được lạm dụng quyền của mình mà đòi hỏi quá mức đối với gia đình và xã hội. Trẻ em cần biết cách ứng xử để thực hiện quyền của mình phù hợp trong từng hoàn cảnh. Bên cạnh việc hưởng quyền, trẻ em cũng cần biết thực hiện tốt bổn phận của mình. b) Đọc thông tin pháp luật, tìm hiểu bổn phận của trẻ em – Giáo viên yêu cầu học sinh đọc thông tin pháp luật quy định những việc trẻ em không được làm trong sách Hướng dẫn học. – Giáo viên nhận xét, nhấn mạnh lại những việc trẻ em không được làm và động viên học sinh tránh xa những hành vi đó vì không có lợi cho sự phát triển của trẻ em. c) Nêu bổn phận, nghĩa vụ của trẻ em Giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm, hoàn thành bảng mẫu như trong sách Hướng dẫn học. Đối với Bổn phận, nghĩa vụ của trẻ em Kính trọng, yêu quý, vâng lời, biết ơn và phụng dưỡng ông 1. Ông bà, cha mẹ bà, cha mẹ khi về già 2. Thầy giáo, cô giáo Kính trọng, yêu quý, vâng lời và biết ơn 3. Bạn bè Đoàn kết, giúp đỡ, thân thiện, chia sẻ, hợp tác 4. Em nhỏ Chia sẻ, yêu thương, giúp đỡ - Yêu Tổ quốc, có ý thức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc 5. Quê hương, đất nước - Tôn trọng pháp luật, tôn trọng quyền và tài sản của người khác - Chăm chỉ học tập và rèn luyện đạo đức - Tham gia phát hiện và ngăn ngừa những hành động vi 6. Bản thân mình phạm quyền trẻ em - Đấu tranh, phê phán, tố cáo các hành vi vi phạm quyền trẻ em ; không tham gia vào các tệ nạn xã hội 94
Chú ý : Để giảng dạy nội dung này, ngoài cách giáo viên tổ chức cho học sinh tiến hành theo các hoạt động đã trình bày trong sách Hướng dẫn học, giáo viên có thể nêu thêm nhiều tình huống, câu chuyện giả định và yêu cầu học sinh sắm vai nhân vật chính trong các tình huống để đưa ra những suy nghĩ và cách ứng xử phù hợp, từ đó xác định bổn phận và nghĩa vụ của mình. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP 1. Thể hiện ý kiến Học sinh hoàn thành bài tập theo cá nhân. Bài tập này giúp học sinh nhận biết các hành vi vi phạm quyền trẻ em và những hành vi bảo vệ quyền trẻ em diễn ra trong thực tiễn. Qua bài tập này giúp trẻ em nhận thức được các biện pháp bảo vệ mình trước các hành vi xấu. 2. Đọc thông tin và trả lời câu hỏi Bài tập này yêu cầu học sinh nhận diện lại những quyền và nhóm quyền của trẻ em, những việc làm thực hiện tốt quyền trẻ em và những việc làm vi phạm quyền trẻ em. Thông qua đó, học sinh nhận biết bổn phận của trẻ em và học tập tấm gương sáng của người khác trong việc thực hiện các quyền và bổn phận của mình. Giáo viên cho học sinh đọc thầm thông tin trong sách Hướng dẫn học, hoạt động cặp đôi để cùng chia sẻ và hoàn thành yêu cầu của bài tập. 3. Nghe bài hát và trả lời câu hỏi Giáo viên chuẩn bị trước băng, đài, nội dung bài hát cho học sinh nghe nội dung bài hát và yêu cầu học sinh trả lời được các câu hỏi : – Người bạn trong bài hát đã không được hưởng những quyền : quyền bảo vệ ; quyền phát triển ; quyền tham gia. – Xã hội và người lớn chịu trách nhiệm đảm bảo quyền trẻ em cho bạn nhỏ này. Học sinh tự nhận thức và đề ra các hành động nhằm bảo vệ bạn nhỏ trong những tình huống như trên. 95
4. Trò chơi “Tiếp sức” Đây là một hoạt động vui nhộn nhằm củng cố các nội dung đã học trong bài dưới hình thức trò chơi. Giáo viên tổ chức trò chơi theo hướng dẫn trong sách Hướng dẫn học. Khi tổ chức trò chơi, giáo viên chú ý quan sát và định hướng học sinh chơi đúng luật và đúng nhiệm vụ đề ra của giáo viên. Kết thúc trò chơi, giáo viên yêu cầu học sinh rút ra ý nghĩa của hoạt động này. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG 1. Đánh giá việc thực hiện bổn phận của bản thân Giáo viên hướng dẫn cho học sinh tự đánh giá bản thân về việc thực hiện quyền và bổn phận của mình đối với cha mẹ, thầy cô giáo. Yêu cầu học sinh xây dựng kế hoạch rèn luyện nhằm phát huy những điều tốt và khắc phục những điều chưa tốt của học sinh. 2. Vẽ tranh và triển lãm về chủ đề “Bảo vệ quyền trẻ em” Hoạt động này nhằm phát triển tư duy sáng tạo của học sinh, kích thích mong muốn tìm tòi, khám phá thế giới xung quanh. Giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm để xác định nội dung tranh cổ động bảo vệ quyền trẻ em. Học sinh vẽ tranh, trưng bày và thuyết minh sản phẩm. 3. Viết thư gửi nhà chức trách Giáo viên định hướng cho học sinh viết một bức thư gửi người có thẩm quyền (nhà chức trách, thầy/cô giáo ) về trường hợp vi phạm nghiêm trọng quyền trẻ em mà học sinh biết. Lưu ý nội dung bức thư có đề xuất những quan điểm cá nhân của riêng học sinh đối với việc xử lí các hành vi vi phạm quyền trẻ em. HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI MỞ RỘNG 1. Ước mơ của em Hoạt động này giúp học sinh bày tỏ những mong muốn, ước mơ của mình về các hoạt động liên quan đến quyền của trẻ em. Giáo viên nên định hướng cho học sinh có được những ước mơ trong sáng, giản dị, có thể thực hiện được và đúng với yêu cầu đặt ra của chủ đề. 96
2. Sưu tầm tranh, ảnh Giáo viên yêu cầu học sinh sưu tầm tranh, ảnh, câu chuyện về các hoạt động chăm sóc giáo dục trẻ em hoặc các hành vi xâm phạm quyền trẻ em và nêu cảm nghĩ của học sinh đối với các bức tranh, ảnh đó. 3. Đọc thông tin và trả lời câu hỏi Đây là hoạt động nhằm củng cố và khắc sâu kiến thức cho học sinh, thông qua hoạt động này, học sinh có thể đưa ra được những ý tưởng cá nhân của mình nhằm đề xuất các giải pháp nhằm ngăn chặn tình trạng xâm hại và bóc lột trẻ em. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC Trong quá trình dạy học bài này, giáo viên có thể kiểm tra, đánh giá học sinh bằng các hình thức sau : – Kiểm tra việc tự nhận xét, đánh giá việc thực hiện quyền và bổn phận của bản thân học sinh. – Giáo viên đưa ra các tình huống về vi phạm quyền trẻ em và yêu cầu học sinh chỉ rõ hành vi vi phạm. – Yêu cầu học sinh tự xây dựng tình huống hoặc liên hệ thực tế về hành vi vi phạm quyền trẻ em và chỉ rõ hành vi vi phạm. – Giáo viên yêu cầu học sinh vẽ tranh có nội dung về quyền trẻ em. 97
Bài 9 MỘT SỐ QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CƠ BẢN CỦA CÔNG DÂN MỤC TIÊU Sau bài học này, học sinh : – Nêu được một số quy định của pháp luật về những quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. (Quyền và nghĩa vụ học tập ; Quyền được pháp luật bảo hộ về tính mạng, thân thể, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm ; Quyền được bảo đảm an toàn và bí mật thư tín, điện thoại, điện tín). – Phân tích được ý nghĩa của các quyền này đối với sự phát triển của mỗi công dân. – Phân biệt những hành vi đúng và hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện các quyền của công dân. – Có ý thức tự giác thực hiện quyền của mình, biết bảo vệ mình khi có nguy cơ bị xâm hại, đồng thời biết tôn trọng quyền của người khác. NỘI DUNG CHÍNH – Làm rõ nội dung, ý nghĩa một số quyền của công dân theo quy định của pháp luật nước ta. – Nghĩa vụ, trách nhiệm của công dân trong việc thực hiện quyền và tôn trọng quyền của người khác. MỘT SỐ LƯU Ý CHUNG a) Về nội dung – Thế nào là quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân ? Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân là những quyền và nghĩa vụ cơ bản nhất, quan trọng nhất, thiết yếu nhất, đóng vai trò nền tảng trong địa vị pháp lí của công dân. 98
Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân thể hiện mối quan hệ căn bản giữa Nhà nước và công dân, được Hiến pháp ghi nhận và bảo vệ. Những quyền và nghĩa vụ này được Hiến pháp quy định cho tất cả mọi công dân chứ không quy định cho từng người trong từng điều kiện cụ thể. – Việt Nam ghi nhận quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân khi nào ? Tôn trọng phẩm giá con người, bảo vệ quyền con người, quyền cơ bản của công dân là một trong những truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta và ngày càng được phát huy, hoàn thiện trong Nhà nước pháp quyền XHCN dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Ở nước ta, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được ghi nhận sau khi nhà nước Việt Nam Dân chủ cộng hoà ra đời. Bản Hiến pháp đầu tiên năm 1946 đã ghi nhận các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Qua từng giai đoạn Cách mạng của đất nước, các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân ngày càng được ghi nhận một cách đầy đủ và phát triển hoàn thiện hơn trong các bản Hiến pháp 1959, 1980, 1992 và bản Hiến pháp 2013. Có thể nói về mặt khoa học pháp lí, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được thể hiện trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, dân sự, văn hoá, xã hội. b) Về phương pháp và hình thức tổ chức dạy học – Đây là một chủ đề thiết thực, liên quan trực tiếp đến cuộc sống của mỗi người, vì thế khi dạy chủ đề này, giáo viên cần kết hợp giữa dạy về nội dung kiến thức với việc giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống của các em, của trường, của lớp, của địa phương Giáo viên nên dùng phương pháp gợi mở để khuyến khích học sinh nêu những biểu hiện vi phạm mà các em đã nhìn thấy, đã nghe người khác kể hoặc đã được đọc trong sách báo. – Giáo viên cần tổ chức cho học sinh quan sát, tìm hiểu, thảo luận và nêu những nhận xét của mình về việc thực hiện các quyền ; liên hệ bản thân, liên hệ thực tế. Giáo viên có thể sử dụng các thông tin, sự kiện, câu chuyện liên quan đến các quyền để học sinh phân tích, rút ra bài học kinh nghiệm cho bản thân. – Không nên tập trung phân tích, giảng giải các điều luật trong các đạo luật liên quan đến các quyền như : Luật Dân sự, Luật Giáo dục, Bộ luật Hình sự mà chỉ dùng các điều luật, văn bản luật làm minh hoạ cho nội dung bài giảng hoặc làm minh chứng vận dụng vào giải quyết các tình huống cụ thể. Đối với bài này, có thể có các phương án tổ chức dạy – học khác nhau. Tuỳ thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh, đối tượng người học mà giáo viên có thể vận dụng, loại bỏ những động tác, những bước không phù hợp với lớp học của mình, hoặc có thể thực hiện đầy đủ theo gợi ý trong bài. 99
c) Về phương tiện dạy học – Sách Hướng dẫn học Giáo dục công dân 6 – Hiến pháp năm 2013 – Luật Giáo dục – Bộ luật Hình sự – Bộ luật Tố tụng hình sự – Các phương tiện dạy học trực quan như tranh, ảnh, băng hình, sơ đồ, – Các câu chuyện phản ánh hành vi vi phạm pháp luật và những câu chuyện phản ánh tấm gương học tập cũng như tấm gương trong đấu tranh phòng, chống vi phạm pháp luật liên quan đến các quyền được đề cập trong chủ đề này. – Giấy khổ lớn, bút dạ, băng dính, kéo MỘT SỐ LƯU Ý VỀ TỔ CHỨC DẠY HỌC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG Hồi tưởng Hoạt động này giúp học sinh nhớ lại và chia sẻ những thông tin và cảm xúc của mình về ngày đầu tiên được đến trường. Giáo viên động viên học sinh chia sẻ tối đa cảm nghĩ của mình về thầy cô, bạn bè và những điều thích thú, sợ hãi nhất trong ngày đầu tới lớp. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC Chủ đề này thực hiện trong 3 tiết : Tiết 1 : Thực hiện mục I : Tìm hiểu nội dung và ý nghĩa của quyền và nghĩa vụ học tập của công dân. Tiết 2 : Thực hiện mục II : Tìm hiểu quyền được pháp luật bảo hộ về tính mạng, thân thể, sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm. Tiết 3 : Thực hiện mục III : Tìm hiểu quyền được bảo đảm an toàn và bí mật thư tín, điện thoại, điện tín của công dân. 100
I - TÌM HIỂU NỘI DUNG VÀ Ý NGHĨA CỦA QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ HỌC TẬP CỦA CÔNG DÂN 1. Đọc câu chuyện và trả lời câu hỏi – Giáo viên cho học sinh đọc thầm hoặc gọi một học sinh đọc to câu chuyện “Nét chữ tròn từ bàn tay méo” trong sách Hướng dẫn học và tìm những chi tiết trong câu chuyện thể hiện các quyền và nghĩa vụ học tập của Lạc. + Lạc đã được thực hiện những quyền của mình : quyền được bảo vệ ; quyền được phát triển ; quyền được sống ; quyền được tham gia – Giáo viên yêu cầu học sinh xác định các chi tiết trong câu chuyện thể hiện quyền mà Lạc được hưởng. + Lạc đã thực hiện tốt nghĩa vụ học tập của mình. Học sinh làm việc cá nhân hoặc theo cặp đôi lấy dẫn chứng trong câu chuyện để minh hoạ cho việc thực hiện nghĩa vụ học tập của Lạc. – Giáo viên yêu cầu học sinh tự rút ra bài học cho bản thân qua câu chuyện. 2. Nhận biết các hình thức học tập a) Kể các hình thức học tập Học sinh làm việc theo nhóm, trao đổi các hình thức học tập mà công dân có thể thực hiện. Giáo viên kết luận : Mọi người có thể học suốt đời và có thể lựa chọn những hình thức học tập phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện của mình như : học tập trung, học tại chức, học từ xa, tự học. b) Nối mỗi đối tượng ở cột A với một hình thức học tập ở cột B cho phù hợp Hoạt động này giúp học sinh nhận diện được các hình thức khác nhau khi thực hiện quyền học tập của công dân. Giáo viên hướng dẫn và yêu cầu học sinh hoàn thành phiếu học tập : 1 nối với B ; 2 nối với C ; 3 nối với A ; 4 nối với E ; 5 nối với D. c) Gắn tên hình thức học tập cho các ảnh Giáo viên có thể tổ chức hoạt động này thành trò chơi thi gắn ảnh bằng cách giáo viên chuẩn bị các bảng có gắn số lượng bức ảnh như sách Hướng dẫn học và cho các nhóm thi ghép tên cho ảnh. Ảnh 1 : Học theo lớp ở trường Ảnh 2 : Học ở lớp học tình thương 101
Ảnh 3 : Học ở lớp dành riêng cho người khuyết tật Ảnh 4 : Tự học Ảnh 5 : Vừa học vừa làm Ảnh 6 : Học theo nhóm 3. Những quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ học tập của công dân – Giáo viên cho học sinh đọc thông tin tìm hiểu các quy định của Luật Giáo dục và trả lời câu hỏi trong sách Hướng dẫn học. + Mọi công dân không phân biệt dân tộc, tôn giáo, tín ngưỡng, nam nữ, nguồn gốc gia đình, địa vị xã hội, hoàn cảnh kinh tế đều bình đẳng về cơ hội học tập. + Nhà nước thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục, tạo điều kiện để ai cũng được học hành. Nhà nước và cộng đồng giúp đỡ để người nghèo được học tập, tạo điều kiện để những người có năng khiếu phát triển tài năng. Những quy định về quyền và nghĩa vụ học tập của công dân đã thể hiện tính nhân văn của pháp luật nước ta. Tính nhân văn được thể hiện ở chỗ : + Nhà nước tạo mọi điều kiện để người dân có thể học không hạn chế, có thể học dưới nhiều hình thức khác nhau và có thể học suốt đời. + Nhà nước thực hiện công bằng xã hội, tạo điều kiện cho tất cả công dân đều bình đẳng về cơ hội học tập. + Nhà nước thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục, tạo điều kiện để ai cũng được học hành. + Nhà nước và cộng đồng giúp đỡ để người nghèo được học tập, tạo điều kiện để những người có năng khiếu phát triển tài năng. 4. Nghĩa vụ học tập của công dân a) Hoàn thành bảng Hoạt động này yêu cầu học sinh xác nhận và giải thích việc tán thành hay không tán thành đối với một số biểu hiện trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ học tập của công dân. Giáo viên cho học sinh làm việc cá nhân để hoàn thành bảng mẫu trong sách Hướng dẫn học. 102
Tán Không Nghĩa vụ học tập Giải thích thành tán thành 1. Tự học, tích cực tham Nhằm phát triển toàn diện cá gia các hoạt động học tập x nhân trong nhà trường 2. Hoàn thành các nhiệm Chấp hành tốt những yêu cầu, x vụ học tập nhiệm vụ của việc học tập 3. Chỉ việc học, không cần Chưa làm tốt bổn phận của con x giúp đỡ công việc gia đình cái trong gia đình 4. Đi học đầy đủ đúng giờ Chấp hành tốt nội quy của nhà x trường và lớp đề ra 5. Chỉ cần biết chữ, không Biết chữ chưa đủ, cần tiếp tục cần hoàn thành bậc Tiểu học học tập để lĩnh hội kiến thức x phục vụ cho sự hiểu biết bản thân sau này. b) Tự vấn bản thân Hoạt động này yêu cầu học sinh tự nhận xét bản thân đã thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ học tập của mình chưa ? Giáo viên động viên học sinh đưa ra những nhận xét trung thực về việc thực hiện quyền học tập của bản thân mình cũng như những khó khăn khi thực hiện quyền học tập của bản thân, để từ đó có những phương án điều chỉnh phù hợp nhằm đạt kết quả học tập cao. c) Nêu những biểu hiện tốt và chưa tốt của học sinh hiện nay trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ học tập Giáo viên tổ chức cho học sinh phân biệt những biểu hiện tốt và chưa tốt trong học tập bằng cách hoàn thành bảng mẫu và trả lời các câu hỏi trong sách Hướng dẫn học. Hành vi thực hiện tốt quyền và Hành vi thực hiện chưa tốt quyền và nghĩa vụ học tập nghĩa vụ học tập 1. Tự học, tích cực tham gia các hoạt 1. Chưa chăm chỉ học tập, không làm bài động học tập trong nhà trường tập về nhà 103
Hành vi thực hiện tốt quyền và Hành vi thực hiện chưa tốt quyền và nghĩa vụ học tập nghĩa vụ học tập 2. Không bao giờ tham gia phát biểu xây 2. Hoàn thành các nhiệm vụ học tập dựng bài ở lớp 3. Thường xuyên giảng bài cho các bạn 3. Chỉ học hết lớp một trong lớp khi các bạn nghỉ học 4. Đi học đầy đủ đúng giờ 4. Ngồi học không chăm chú nghe giảng d) Đề xuất các biện pháp nhằm khắc phục những hành vi thực hiện chưa tốt quyền và nghĩa vụ học tập của học sinh Đây là một hoạt động mang tính gợi mở để giáo viên cho học sinh làm việc theo nhóm thử đề xuất các biện pháp theo quan điểm của học sinh nhằm khắc phục những hành vi thực hiện chưa tốt quyền và nghĩa vụ học tập của học sinh. Giáo viên có thể không đánh giá các biện pháp do nhóm đưa ra mà chỉ yêu cầu các nhóm lí giải cụ thể vì sao nhóm mình lại lựa chọn các biện pháp như vậy. II - TÌM HIỂU QUYỀN ĐƯỢC PHÁP LUẬT BẢO HỘ VỀ TÍNH MẠNG, THÂN THỂ, SỨC KHOẺ, DANH DỰ VÀ NHÂN PHẨM 1. Đọc câu chuyện và trả lời câu hỏi Giáo viên tổ chức cho học sinh đọc thầm hoặc gọi một học sinh đọc câu chuyện “Cháu bé 3 tuổi bị cậu đánh đập dã man, bắt đi ăn xin” trong sách Hướng dẫn học và tìm những chi tiết trong câu chuyện thể hiện các quyền mà em Đức đã bị vi phạm. – Em Đức trong câu chuyện đã bị xâm phạm quyền : Quyền được bảo vệ sức khoẻ, thân thể, tính mạng – Hành vi của H và C là hành vi vi phạm pháp luật – Là người chứng kiến hành vi đó, em phải có nhiệm vụ báo sự việc trên cho người lớn và công an nơi gần nhất – Việc bắt H và C của công an đã thể hiện sự nghiêm minh của pháp luật đối với những hành vi vi phạm quyền trẻ em – H và C sẽ bị xử phạt theo quy định của pháp luật. 104
2. Tìm hiểu những quy định của pháp luật về quyền được bảo hộ tính mạng, thân thể, sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm của công dân – Giáo viên cho học sinh đọc thông tin tìm hiểu các quy định của Hiến pháp và Bộ luật Hình sự, yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi như gợi ý trong sách Hướng dẫn học. Theo quy định của pháp luật : + Không ai bị bắt nếu không có quyết định của Toà án nhân dân, quyết định hoặc phê chuẩn của Viện kiểm sát nhân dân, trừ trường hợp phạm tội quả tang. Việc bắt và giam giữ người phải đúng pháp luật. + Tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm là những gì quý giá nhất đối với mỗi con người và được pháp luật bảo hộ, bất kì ai cũng có quyền này, không phân biệt đối xử. Vì thế mọi việc xâm phạm đến tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm của con người đều là phạm tội. – Giáo viên giải thích các điều luật, trong khi giải thích, giáo viên cần phân biệt và làm rõ cho học sinh hiểu theo quy định của pháp luật : + Giết người, làm chết người là xâm phạm tới tính mạng của người khác + Đánh người là xâm phạm tới thân thể của người khác + Gây thương tích là xâm phạm tới sức khoẻ của người khác + Làm nhục người khác là xâm phạm tới nhân phẩm của người đó + Vu khống, vu cáo là xâm phạm tới danh dự của người khác. 3. Nhận biết các biểu hiện của hành vi thực hiện đúng và hành vi vi phạm các quy định của pháp luật về quyền được bảo hộ tính mạng, thân thể, sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm của công dân a) Nhận biết các hành vi được mô tả trong bảng Hoạt động này giúp học sinh nhận diện các hành vi đúng và không đúng trong việc thực hiện quyền công dân của mình, từ đó có những hành động đúng đắn. b) Suy nghĩ về những hành vi đã nêu Giáo viên tổ chức trò chơi theo hướng dẫn trong sách Hướng dẫn học. Trong quá trình tổ chức trò chơi, giáo viên chú ý quan sát và nhắc nhở học sinh thực hiện đúng yêu cầu đặt ra. c) Thảo luận và nêu các ví dụ về hành vi bảo vệ và hành vi xâm phạm tính mạng, thân thể, sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm của công dân vào bảng mẫu : 105
Hành vi xâm phạm tính Hành vi bảo vệ tính mạng, mạng, thân thể, sức khoẻ, thân thể, sức khoẻ, danh dự, danh dự, nhân phẩm của nhân phẩm của công dân công dân - Cha mẹ yêu thương, chăm - Chửi bới, đánh đập, nhục sóc, dạy dỗ con cái mạ con cái - Anh chị em yêu thương, chăm - Anh chị em đánh, nói xấu Trong gia đình sóc, giúp đỡ nhau nhau - Con cái kính trọng, nghe lời, chăm sóc, phụng dưỡng ông bà, cha mẹ - Học sinh tôn trọng, biết ơn đối - Học sinh vô lễ với thầy, cô với thầy cô giáo giáo - Đoàn kết, giúp đỡ nhau trong - Bạo lực học đường Trong nhà trường học tập và sinh hoạt - Tôn trọng các quyền của người khác - Mọi người có ý thức tôn trọng - Đánh, chửi nhau quyền của bản thân và của - Không tôn trọng quyền của người khác người khác Ngoài xã hội - Giải quyết các mâu thuẫn - Giải quyết các mâu thuẫn bằng hoà bình. bằng vũ lực và lời nói không đẹp. 4. Ý nghĩa của việc thực hiện quyền được bảo hộ tính mạng, thân thể, sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm của công dân Giáo viên yêu cầu học sinh quan sát các bức ảnh trong sách Hướng dẫn học về các hành vi bảo vệ và các hành vi xâm phạm tính mạng, thân thể, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm của công dân và trả lời câu hỏi: – Ảnh 1 + 4 : hành vi xâm phạm tính mạng, thân thể, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm của công dân. – Ảnh 2 + 3 : hành vi bảo vệ tính mạng, thân thể, sức khoẻ của công dân. 106
Thực hiện quyền bảo hộ tính mạng, thân thể, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm của công dân trong Hiến pháp sẽ tạo điều kiện cho mọi người được sống an toàn, lành mạnh và phát triển toàn diện. Khi thân thể, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm của mình bị xâm phạm, chúng ta phải kìm chế, bình tĩnh, lựa chọn cách ứng xử phù hợp. Khi cần, có thể báo cho người lớn, thầy cô giáo và cơ quan chính quyền địa phương. Trong trường hợp khẩn cấp, cần lên tiếng kêu cứu xung quanh và báo ngay cho cơ quan có thẩm quyền gần nhất để được giúp đỡ. III - TÌM HIỂU QUYỀN ĐƯỢC ĐẢM BẢO AN TOÀN VÀ BÍ MẬT THƯ TÍN, ĐIỆN THOẠI, ĐIỆN TÍN CỦA CÔNG DÂN 1. Cùng chia sẻ Giáo viên tổ chức cho học sinh hoạt động cặp đôi chia sẻ suy nghĩ của bản thân khi bị ai đó vi phạm các quyền riêng tư của mình. Giáo viên nên tạo điều kiện để học sinh được chia sẻ tối đa cảm xúc của mình và bước đầu giáo viên gợi mở cho học sinh biết đưa ra các biện pháp để tránh việc xâm phạm quyền bí mật thư tín, điện thoại, điện tín của cá nhân. 2. Quy định của pháp luật về quyền được đảm bảo an toàn và bí mật thư tín, điện thoại, điện tín của công dân Giáo viên tổ chức cho học sinh trả lời các câu hỏi, sau đó có thể thảo luận nhóm, khai thác thông tin trong sách Hướng dẫn học theo định hướng sau : – Thư tín, điện thoại, điện tín của công dân cần được bảo đảm an toàn và bí mật vì thư tín, điện thoại, điện tín là những thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình nên cần được bảo đảm an toàn và bí mật. Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình ; có quyền bảo vệ danh dự, uy tín của mình. – Chỉ những người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật và chỉ trong những trường hợp cần thiết mới được tiến hành kiểm soát thư tín, điện thoại, điện tín của công dân. – Việc xâm phạm thư tín, điện thoại, điện tín của người khác là những hành động vi phạm pháp luật và tuỳ từng mức độ sẽ bị xử lí theo quy định của pháp luật từ phạt cảnh cáo, phạt tiền từ một triệu đồng đến năm triệu đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến một năm. 107
3. Nhận biết các hành vi vi phạm quyền được bảo đảm an toàn và bí mật thư tín, điện thoại, điện tín của công dân Để thực hiện hoạt động này, giáo viên chuẩn bị trước các phiếu học tập với nội dung như bảng mẫu trong sách Hướng dẫn học. Giáo viên yêu cầu học sinh làm việc cá nhân hoàn thành phiếu học tập. Vi phạm Không Hành vi quyền vi phạm quyền 1. Giúp cô giáo mang thư về nhà cho bố mẹ mà x em không đọc trước 2. Xem trộm tin nhắn trong điện thoại của bố mẹ x 3. Nói chuyện điện thoại oang oang nơi công cộng x mà mọi người nghe được hết thông tin 4. Đọc trước thư của người khác xong dán lại như x cũ mà không ai biết 4. Tìm hiểu ý nghĩa của quyền được bảo đảm an toàn và bí mật thư tín, điện thoại, điện tín của công dân Giáo viên yêu cầu học sinh hoạt động theo nhóm, nhập vai và xử lí theo tình huống trong sách Hướng dẫn học. Sau khi học sinh giải quyết tình huống, giáo viên nhấn mạnh cho học sinh hiểu : Tất cả mọi người đều có quyền được đảm bảo an toàn và bí mật về thư tín, điện thoại, điện tín, điều này được thể hiện trong điều 21 Hiến pháp năm 2013, nghĩa là : – Không ai được tự tiện bóc mở, thu giữ, tiêu hủy thư từ, điện tín của người khác. – Không ai được nghe trộm điện thoại của người khác. – Những người làm nhiệm vụ chuyển thư tín phải chuyển đến tay người nhận ; không được giao nhầm cho người khác ; không được để mất thư tín, điện tín của nhân dân. Tất cả những việc làm trái với các quy định trên đều vi phạm pháp luật và sẽ bị pháp luật xử lí. Khi thư tín, điện thoại, điện tín của mình bị xâm phạm, chúng ta cần nghiêm khắc phê bình trực tiếp đối với người trực tiếp vi phạm. Trong trường hợp cần thiết hoặc không biết rõ người vi phạm, cần báo cho cơ quan hoặc những người có trách nhiệm nhờ giải quyết giúp. 108
Việc quy định mọi người đều có quyền được đảm bảo an toàn và bí mật về thư tín, điện thoại, điện tín nhằm đảm bảo quyền tự do cá nhân của công dân. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP 1. Đóng vai Hoạt động này giúp học sinh nhận thức được các hành vi và biểu hiện đúng trong việc thực hiện các quyền công dân. Giáo viên yêu cầu mỗi nhóm dựa vào một trong các tình huống trong sách Hướng dẫn học, thảo luận và xây dựng thành kịch bản cụ thể, có nhân vật, có lời thoại, có vận dụng kiến thức đã học để đưa ra cách ứng xử phù hợp và trình bày tiểu phẩm trước lớp. 2. Giải quyết tình huống giả định Hoạt động này yêu cầu học sinh tưởng tượng mình trong các tình huống cụ thể để đưa ra cách xử sự phù hợp. Giáo viên động viên học sinh tìm được nhiều phương án giải quyết phù hợp trong mỗi tình huống để từ đó học sinh có thể nhận ra các cách bảo vệ mình trước những nguy cơ bị đe doạ. 3. Đọc và trả lời câu hỏi Giáo viên cho học sinh đọc thầm tình huống trong sách Hướng dẫn học và yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi sau tình huống đó. – Hành động bóc mở thư của cơ quan điều tra là đúng vì trong trường hợp này pháp luật cho phép được bóc, mở, thu giữ thư tín, điện thoại, điện tín của công dân nhằm phục vụ cho công tác điều tra, phá án. – Theo quy định của pháp luật, chỉ những người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật và chỉ trong những trường hợp cần thiết mới được tiến hành kiểm soát thư tín, điện thoại, điện tín của công dân. 4. Điền vào ô trống trong bảng Hoạt động này yêu cầu học sinh xác định tên các quyền tương ứng với mỗi hành vi vào bảng mẫu trong sách Hướng dẫn học. Giáo viên có thể chuẩn bị nội dung bảng mẫu này như một phiếu học tập để thực hiện vào cuối giờ học và yêu cầu học sinh làm việc cá nhân với hoạt động này. 109
Hành vi Thực hiện đúng quyền Vi phạm quyền 1. Ngoài học văn hoá, Minh x còn học đàn Piano 2. Do nợ tiền, một học sinh bị chủ quán điện tử nhốt từ sáng x đến chiều trong quán 3. Lái xe đâm vào người đi x đường rồi bỏ chạy 4. Nghi ngờ bạn nói xấu mình x rồi đánh bạn 5. Hoàn thành phiếu bài tập Giáo viên chuẩn bị sẵn phiếu học tập với nội dung như trong sách Hướng dẫn học. Hoạt động này giúp học sinh nhận biết các quy định và biểu hiện của việc thực hiện các quyền cơ bản của công dân. Giáo viên cho học sinh hoạt động cá nhân hoặc theo cặp để có thể trao đổi, so sánh kết quả sau khi thực hiện hoạt động này. 6. Thi xử lí nhanh tình huống Hoạt động này giúp học sinh nhận diện các biểu hiện đúng và chưa đúng trong việc thực hiện các quyền cơ bản của công dân, đồng thời rèn luyện phản xạ để đưa ra những cách ứng xử nhanh nhất đối với các tình huống cụ thể có thể xảy ra trong thực tiễn. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG 1. Viết thư Đây là hoạt động có ý nghĩa giúp học sinh có ý thức biết bảo vệ quyền công dân của mình và có ý thức bảo vệ, tôn trọng quyền của người khác, đồng thời tham gia phát hiện, đấu tranh, ngăn ngừa và tố cáo những biểu hiện, hành động vi phạm đến quyền công dân. 110
Giáo viên hướng dẫn học sinh viết một bức thư cho người có thẩm quyền về các hiện tượng vi phạm nghiêm trọng quyền được pháp luật bảo hộ về tính mạng, thân thể, sức khoẻ và đề xuất cách giải quyết của học sinh nhằm hướng tới một xã hội tốt đẹp hơn. 2. Trao đổi với bố mẹ Hoạt động này nhằm giúp học sinh nhận thức được trách nhiệm và bổn phận của bản thân khi thực hiện quyền học tập. Giáo viên hướng dẫn học sinh hỏi bố mẹ hay người thân trong gia đình để biết mọi người đánh giá như thế nào về ý thức học tập của học sinh. Yêu cầu học sinh lập kế hoạch để khắc phục những hạn chế của bản thân. 3. Liên hệ bản thân Hoạt động này giúp học sinh biết tự đánh giá hành vi của bản thân và có ý thức thực hiện tốt bổn phận, trách nhiệm của mình và những quy định của pháp luật. Giáo viên yêu cầu học sinh tự đánh giá bản thân và nêu lên các biện pháp để học sinh có thể vượt qua sự tò mò của chính mình để không vi phạm pháp luật đồng thời vượt qua được suy nghĩ và cảm xúc lúc tức giận để không vi phạm pháp luật. HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI MỞ RỘNG 1. Nêu gương – Giáo viên yêu cầu học sinh nêu hoặc kể về một số tấm gương thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ học tập mà học sinh biết, từ đó rút ra bài học cho bản thân. – Giáo viên yêu cầu học sinh về sưu tầm những câu ca dao, tục ngữ, danh ngôn nói về học tập. 2. Chia sẻ cách rèn luyện ý thức công dân Hoạt động này yêu cầu học sinh nêu những biện pháp nhằm rèn luyện bản thân để có thể trở thành một công dân có ích, sống và học tập theo pháp luật. 111
KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC Trong quá trình dạy học bài này, giáo viên có thể kiểm tra, đánh giá học sinh bằng các hình thức sau : – Đánh giá thông qua việc thực hiện các bài tập và nhiệm vụ học tập được giao. – Kiểm tra việc tự nhận xét, đánh giá việc thực hiện quyền và nghĩa vụ học tập của bản thân học sinh. – Giáo viên đưa ra các tình huống về vi phạm quyền công dân và yêu cầu học sinh chỉ rõ hành vi vi phạm. – Yêu cầu học sinh tự xây dựng tình huống hoặc liên hệ thực tế về hành vi vi phạm đến quyền công dân và chỉ rõ hành vi vi phạm. – Giáo viên yêu cầu học sinh liên hệ việc thực hiện quyền công dân ở địa phương nơi học sinh đang sinh sống, học tập. 112