Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp (Hỗ trợ Tâm lý–Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS)

Nội dung text: Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp (Hỗ trợ Tâm lý–Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS)

1. Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp Hội liên hiệp Phụ nữ hội chữ thập đỏ Ủy ban Y tế Việt Nam việt nam Hà Lan – Việt Nam
2. Nhĩm tác giả: Pauline Oosterhoff Arno Peeters Iris Honderdos Phạm Ngọc Yến Biên tập: Ruth Bowen Nguyễn Thị Hịa Bình
3. Hội liên hiệp Phụ nữ hội chữ thập đỏ Ủy ban Y tế Việt Nam việt nam Hà Lan – Việt Nam Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp Mục lục Lời cảm ơn 2 Lời nĩi đầu 3 Lời tựa 5 Danh mục viết tắt 8 Giới thiệu 9 Phần I: Cịn hơn cả thuốc: Chăm sĩc và hỗ trợ tồn diện dành cho các bà mẹ cĩ HIV dương tính và gia đình họ 11 1. Lợi ích mang lại từ hỗ trợ tồn diện dựa vào cộng đồng 11 2. các nhĩm hỗ trợ là nền tảng của hoạt động chăm sĩc và hỗ trợ 11 3. Quản lý và điều phối chương trình hỗ trợ 14 Phần II: Lợi ích của các khĩa tập huấn về kỹ năng giao tiếp 15 1. Sự cần thiết của các khố tập huấn kỹ năng giao tiếp 15 2. những lợi ích mà kỹ năng giao tiếp mang lại 16 3. Làm thế nào để nhận ra hiệu quả của chương trình tập huấn 19 Phần III: Hướng dẫn thực hành tập huấn kỹ năng giao tiếp cho một nhĩm hỗ trợ phụ nữ 21 1. những điều kiện cơ bản của lớp tập huấn 21 2. những nguyên tắc cơ bản 23 3. những hướng dẫn quan trọng cho tập huấn viên 24 Cách hướng dẫn các bài tập 27 Ví dụ một chương trình tập huấn kéo dài trong 3 ngày 40 Phần IV: Đưa các kỹ năng giao tiếp vào nghệ thuật cơng chúng và giáo dục 43 1. Xây dựng các dự án nghệ thuật cơng chúng 43 2. ba ví dụ biểu diễn nghệ thuật của các thành viên nhĩm hỗ trợ 44 3. nhạc ráp về cuộc sống 46 4. những bài học và đề xuất về hoạt động phối hợp cho nghệ thuật cơng chúng 47 Các tổ chức cộng tác 48
4. 2 Lời cảm ơn Việc biên soạn cuốn sách này là một phần Hội chữ thập đỏ Việt Nam: trong chương trình nghiên cứu cĩ sự tham Hội chữ thập đỏ quận Đống Đa: Đỗ Thị Ánh, gia “Hướng tới việc chăm sĩc liên tục trong các Nguyễn Thị Kim Quy, Trần Thị Thúy Nga, Chương trình dự phịng lây truyền HIV từ mẹ Dương Thị Khánh, Đỗ Thúy Huyền sang con tại Việt Nam và In-đơ-nê-xi-a” bằng Hội chữ thập đỏ tỉnh Cao Bằng: nguồn kinh phí do DGIS, Hà Lan hỗ trợ. Mục Nguyễn Tơ Phúc, Phạm Thị Tuyến đích của chương trình là xác định các yếu tố cơ Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam: bản nhất trong cơng tác chăm sĩc Dự phịng Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt lây truyền HIV từ mẹ sang con (PLTMC), một Nam: Nguyễn Thị Hịa Bình hoạt động cĩ tác động tích cực nhằm cải thiện Hội Liên hiệp Phụ nữ thành phố Hạ Long: chất lượng cuộc sống của những phụ nữ sống Bùi Kim Dung, Nguyễn Thị Thu Nga, chung với HIV-AIDS. Chương trình này cũng Vũ Thị Kim Nhung, Vũ Thị Yến cĩ khả năng nhân rộng nhằm đáp ứng những Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Thái Nguyên: chương trình PLTMC trong tương lai ở các Ma Thị Nguyệt, Nguyễn Quỳnh Hương, quốc gia khác nhau. Phạm Thị Thanh Hoa Chúng tơi xin bày tỏ sự cảm ơn đối với Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Cao Bằng: những sự hỗ trợ quý báu mà Đại sứ quán Hà Hồng Thị Lâm, Nơng Thị Nghĩa Lan tại Việt Nam đã dành cho những hoạt Ủy ban Dân số, Gia đình và Trẻ em tỉnh Cao động trong chương trình “Chăm sĩc tồn diện Bằng: Hồng Bá Thước, Lục Thị Thắng dựa vào cộng đồng giành cho trẻ em nhiễm và Cục phịng chống AIDS Việt Nam: Nguyễn bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS” được thực hiện Văn Kính, Nguyễn Quốc Típ, Lê Thị Hường tại các tỉnh Hà Nội, Quảng Ninh, Cao Bằng và Đại học khoa học xã hội Amsterdam, Hà Thái Nguyên. Lan: Anita Hardon, Nicole Schulp Cuốn sách được xây dựng dựa trên các Trường Đại học y Hà Nội, Việt Nam: bài tập thực hành của hai nghệ sĩ người Hà Lưu Ngọc Hoạt, Nguyễn Thị Thúy Hạnh, Lan Iris Honderdos và Arno Peeters - những Cao Thị Huệ Chi người đã giành nhiều thời gian làm việc thực Thành viên các nhĩm hỗ trợ: tế với các nhĩm hỗ trợ dành cho phụ nữ bị Nhĩm Hoa Hướng Dương - Hà Nội, Nhĩm ảnh hưởng bởi HIV/AIDS tại Việt Nam trong Hoa Xương Rồng - Hà Nội, Nhĩm Hoa Hướng khuơn khổ chương trình hoạt động của UB YT Dương, tỉnh Thái Nguyên, Nhĩm Hoa Hướng HL-VN. Các bài tập được xây dựng nhằm phục Dương, tỉnh Quảng Ninh, Nhĩm Hoa Hướng vụ cho các khố tập huấn về kỹ năng giao tiếp Dương, tỉnh Cao Bằng giành cho các nhĩm “Hoa Hướng Dương” và Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam: Nguyễn Thị “Hoa Xương Rồng” tại Hà Nội và Thái Nguyên, Tuyết, Nguyễn Thị Bích Vân, Nguyễn Hải Vân với sự tham gia của đại diện Hội chữ thập đỏ Việt Nam, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và và rất nhiều cá nhân khác đã cĩ những đĩng gĩp các cơ quan y tế tại Hà Nội và Thái Nguyên. quan trọng vào cơng việc và ý tưởng của chúng tơi, trong đĩ chúng tơi xin chân thành cảm ơn Nhĩm tác giả cũng xin chân thành cảm bà Vương Anh Thu, bà Nguyễn Thị Tố Uyên, ơn đến các cá nhân và tập thể đã đĩng gĩp bà Nguyễn Thu Anh, ơng Peter Kaufmann, bác những thơng tin hữu ích và trợ giúp một cách sĩ Bùi Vũ Huy, bác sĩ Đỗ Quan Hà và bác sĩ Vũ hiệu quả cho việc biên soạn cuốn sách: Thị Hồng Nhung.
5. Lời nói đầu 3 Phụ nữ cĩ HIV cĩ thể lây truyền vi-rút sang con trong giai đoạn sinh nở và cho con bú. Các biện pháp giảm nguy cơ lây truyền hiện đã sẵn cĩ và được ghi nhận là cĩ hiệu quả, tuy nhiên khơng phải bất cứ phụ nữ nào cần cũng cĩ thể tiếp cận được. Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Quỹ nhi đồng liên hiệp quốc (UNICEF) và UNAIDS khuyến cáo các chương trình phịng lây truyền mẹ sang con (PLTMC) nên chú ý tới chăm sĩc và hỗ trợ sau sinh cho các bà mẹ và con họ tại cộng đồng, thế nhưng lại chưa nhận được sự quan tâm thích đáng của chính phủ nhiều quốc gia. PLTMC hợp nhất cần kết hợp nhiều loại can thiệp: từ việc phịng chống HIV/AIDS cơ bản cho phần đơng dân số tới việc chăm sĩc và hỗ trợ các bà mẹ cĩ HIV và trẻ nhỏ, nhằm mục đích nâng cao chất lượng cuộc sống và tuổi thọ của cả mẹ và con. Một phần quan trọng nữa của việc chăm sĩc phụ nữ cĩ HIV là hỗ trợ tâm lý xã hội cho họ để họ cĩ thể chuẩn bị tâm lý đương đầu với bệnh tật. Và vì vậy hoạt động này cũng thuộc PLTMC. Cải thiện sức khoẻ phụ nữ sẽ gĩp phần thực hiện Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, đặc biệt là các mục tiêu khuyến khích bình đẳng giới và nâng cao vị thế của phụ nữ (Mục tiêu 3), cải thiện sức khoẻ bà mẹ (Mục tiêu 5) và ngăn chặn lây lan HIV/AIDS (Mục tiêu 6). Bằng chứng tại nhiều nước cho thấy phụ nữ nhiễm HIV+ thường phải chịu phân biệt đối xử khắc nghiệt hơn rất nhiều so với nam giới, cả trong gia đình và ngồi xã hội. Sự kỳ thị cĩ thể ảnh hưởng tiêu cực tới sức khoẻ phụ nữ và dẫn tới những hành vi đẩy phụ nữ ra ngồi lề xã hội và hạn chế khả năng của họ. Giúp phụ nữ cĩ HIV nhận hỗ trợ tâm lý xã hội nhằm tăng lịng tự tơn, vượt qua kỳ thị và kết hợp các nhu cầu thể chất và tâm lý là một ưu tiên. Cuốn sổ tay này hướng dẫn và cung cấp các bài luyện tập nhằm nâng cao kĩ năng giao tiếp, năng lực để chia sẻ kinh nghiệm cá nhân với nhĩm hỗ trợ, xây dựng mạng lưới quan hệ xã hội, hỗ trợ về mặt tinh thần cho các thành viên nhĩm và các bạn ngồi nhĩm, và giải quyết mâu thuẫn phân biệt đối xử với người nhiễm bệnh trong gia đình hay với chủ sử dụng lao động hay nhà cung cấp dịch vụ chăm sĩc sức khoẻ Chính phủ Hà Lan cam kết đạt được các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, và trong bối cảnh đĩ, tăng thêm cơ hội cho phụ nữ cĩ HIV được bộc lộ mong muốn và nâng cao năng lực chiến đấu chống lại sự lây lan của đại dịch HIV/AIDS. Cuốn tài liệu này được phát triển dựa trên cơ sở một nghiên cứu cùng các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý và những người hưởng lợi từ một chương trình chăm sĩc phụ nữ cĩ HIV dựa vào cộng đồng đầy tính sáng tạo và đã thành cơng tại Việt Nam. Rất nhiều phụ nữ đã luyện tập theo các bài tập trong sách trong các khố tập huấn đã cĩ thể tự lên tiếng cho quyền lợi của bản thân đối với chất lượng cuộc sống và nuơi dạy con cái.
6. 4 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS Họ cũng trở thành những người hoạt động xã hội và sáng tạo nhiều tác phẩm nghệ thuật cơng chúng chất lượng cao gây xúc động cho nhiều độc giả trong và ngồi nước Việt Nam. Đại sứ quán Hồng gia Hà Lan tại Hà Nội, Thứ trưởng vụ Hợp tác quốc tế và Bộ ngoại giao Hà Lan tự hào đã hỗ trợ chương trình này tại Việt Nam và mong đợi kết quả thực hiện sâu rộng hơn nữa trong việc giải phĩng các phụ nữ cĩ HIV tại Việt Nam khỏi địa vị thế ngồi lề xã hội và bị kỳ thị. Đại sứ quán Hồng gia Hà Lan André Haspels Đại sứ
7. Lời tựa 5 Hội LHPNVN và Uỷ ban y tế Hà Lan trân trọng giới thiệu với quý bạn đọc cuốn tài liệu Hỗ Trợ tâm lý – Xã hội cho các phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS và hướng dẫn một số kỹ năng giao tiếp. Cuốn tài liệu được biên soạn từ kinh nghiệm thực tế trong hoạt động của một số nhĩm hỗ trợ ở miền Bắc Việt Nam. HIV vẫn đang tiếp tục gia tăng và tác động của nĩ ngày càng nặng nề, nhất là đối với phụ nữ, trẻ em. Để giảm nhẹ những tác động đĩ cần cĩ một hệ thống chăm sĩc, hỗ trợ tồn diện, trong đĩ vai trị của các nhĩm hỗ trợ cộng đồng là vơ cùng quan trọng. Các nhĩm hỗ trợ là cầu nối giữa các thành viên đến các dịch vụ chăm sĩc sức khoẻ, hỗ trợ xã hội và trợ giúp về kinh tế gia đình Làm thế nào để các nhĩm hỗ trợ cĩ các kỹ năng cần thiết để tiếp cận, vận động và làm tốt nhiệm vụ cầu nối của mình là điều trăn trở của cán bộ Uỷ Ban Y tế Hà lan và những người làm cơng tác phịng chống AIDS. Cuốn sách đã được biên soạn để đáp ứng những điều băn khoăn đĩ. Cuốn sách được coi như cuốn sổ tay hướng dẫn cho những người làm việc với với các nhĩm hỗ trợ dành cho bà mẹ cĩ HIV và trẻ nhiễm hay bị ảnh hưởng bởi HIV. Cuốn sách cung cấp những hướng dẫn và các bài tập thực hành xây dựng kỹ năng giao tiếp cho phụ nữ, từ đĩ giúp họ cĩ thể tự tin chia sẻ với những người cùng cảnh ngộ, với gia đình và cộng đồng để vượt qua những thách thức của cuộc sống. Cuốn sách cũng giúp cho chị em cĩ khả năng giao tiếp và chia sẻ kinh nghiệm cá nhân trong phạm vi một nhĩm hỗ trợ. Những ai muốn tự mình xây dựng chương trình tập huấn về kỹ năng giao tiếp cũng cĩ thể sử dụng cuốn sách làm tài liệu tham khảo. Tuy nhiên cuốn sách mới chỉ là tài liệu dựa trên những kinh nghiệm và hoạt động thực tế trong thời gian chưa lâu nên khơng tránh khỏi nhiều khiếm khuyết. Rất mong bạn đọc cảm thơng, chúng tơi sẽ tiếp tục hồn thiện trong qua trình sử dụng trong thực tế. Xin trân trọng cám ơn. Nguyễn Thị Hồ Bình Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ Phụ nữ Phịng chống AIDS và chăm sĩc SKSS, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam
8. 6 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS Người tham gia nĩi gì Ba ngày tập huấn của lớp truyền thơng sáng tạo tháng 6 vừa qua, chúng tơi đã cùng trải qua một khoảng thời gian khơng thể quên. Lần đầu tiên, tơi đã cĩ đủ can đảm để bộc bạch những tâm tư thầm kín của mình, và lắng nghe về những cảnh đời bất hạnh xung quanh mình, những mất mát tưởng như khơng thể chịu đựng nổi! Những ánh mắt, và những giọt nước mắt xen lẫn trong những lời kể của chúng tơi. Chính từ đĩ ý tưởng của tác phẩm của chúng tơi được hình thành. Suốt thời gian ở bên nhau cho tác phẩm nghệ thuật ấy, chúng tơi đã cùng vui vẻ làm việc, chia sẻ, động viên, giúp đỡ lẫn nhau. Một sự sáng tạo chung đã khiến chúng tơi cảm thấy gần gũi nhau hơn, khơng cịn ngần ngại, e dè, tự ti với chính mình nữa. Buổi biểu diễn thành cơng ngồi sự tưởng tượng của chúng tơi. Tơi đã bật khĩc khi bước vào hậu trường, ơm chầm lấy bạn bè của mình vì những tiếng vỗ tay, vì những nỗ lực đã được đền đáp. Nhĩm Hoa Hướng Dương của chúng tơi như lớn hẳn lên, được tiếp thêm sức mạnh, mọi người đều hân hoan, cảm nhận được sự cố gắng của mình qua tác phẩm. Xã hội đã thay đổi dần thái độ với chúng tơi, bớt đi sự kỳ thị xa lánh, họ gần gũi và cảm thơng dần với chúng tơi, đĩ là điều tốt đẹp nhất mà chúng tơi đạt được từ tác phẩm nghệ thuật mà chúng tơi tạo ra Từ sau những ngày ấy, bản thân tơi đã bớt đi sự mặc cảm, khơng cịn bi quan chán nản nữa; tơi thấy mình mạnh dạn tự tin hơn và giờ đã sẵn sàng đứng trước cơng chúng để làm các buổi truyền thơng khác, đồn kết gắn bĩ với nhau. Hoa Hướng Dương Cao Bằng Khi bắt đầu tham gia khĩa tập huấn truyền thơng sáng tạo, tơi hơi bỡ ngỡ vì giảng viên là người nước ngồi, nhưng cảm giác đĩ qua đi nhanh chĩng khi cả lớp cùng ngồi vịng trịn và nĩi chuyện thật thân thiện. Hơn thế nữa, cách cùng học khơng phải là thày nĩi trị nghe, mà chúng tơi đã cùng tư duy, cùng tham gia, cùng đĩng gĩp ý tưởng cho các trị chơi Ấn tượng sâu sắc nhất của tơi là trị nhắm mắt và vẽ chân dung, rồi lại xé ra, chắp nối lại, tơ màu Khi hồn thành bức tranh tơi đã liên tuởng đến cuộc đời mình; rằng cho dù nĩ “rách nát” thế nào đi nữa, nếu nỗ lực chỉnh sửa lại vấn cĩ thể tươi đẹp trở lại.
9. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 7 Hơn thế nữa, chúng tơi đã được thoải mái tâm sự, nĩi hết ra quãng đời nghiện ngập và buồn phiền của mình. Những trăn trở mong mỏi làm được điều gì đĩ cảnh tỉnh cho thế hệ trẻ để họ khơng vướng vào ma tuý được ấp ủ trong tơi. Và thế là, sau một tuần tập huấn, tơi và các bạn trong nhĩm đã tự viết được những bài rap nĩi về cuộc đời thật của từng người; rồi cịn tự biểu diễn bài hát ấy. Video clip nhạc rap “Hoa Xương Rồng trên cát” của nhĩm hồn thành, bao cảm xúc, niềm vui tràn ngập trong chúng tơi. Tơi đã hạnh phúc tự nhủ với lịng mình rằng: “Mình và các bạn vẫn cĩ thể học tập sáng tạo và làm việc cĩ ích cho xã hội”. Từ thành cơng ấy, tơi thấy mình mỗi ngày thêm tự tin hơn để vươn lên trong cuộc sống. Hoa Xương Rồng Hà Nội Hai năm trước đây khi sinh con trai đầu lịng cũng là lúc tơi biết mình đã nhiễm. Vốn bản tính nhút nhát, tơi sợ hãi vơ cùng, và cứ thế lặng lẽ chịu đựng mà khơng dám nĩi điều ấy với ai. Được một thời gian, tơi vào nhĩm Hoa Hướng Dương, những ngày đầu thậm chí khơng dám nĩi đến chữ HIV vì vẫn sợ. Nhưng rồi, chị em trong nhĩm đều cĩ hồn cảnh như tơi, lại luơn hồ đồng và giúp đỡ tơi, nên tơi cũng dần gắn bĩ và thổ lộ tâm sự phần nào. Thế rồi, tơi được tham gia khố truyền thơng sáng tạo, với một khoảng thời gian mà tơi đã học cách vượt qua chính mình để đến với người khác. Khố tập huấn ấy đã dạy cho tơi cách ăn nĩi ứng xử, học cách cố gắng để cĩ được sự tự tin khi đứng trước mọi người. Những buổi giao lưu cùng nhau, cùng các nhĩm Hoa Hướng Dương khác đã giúp tơi khơng chỉ cĩ thêm kiến thức mà cịn học được biết bao điều về cách sống. Sau những ngày thực hiện tác phẩm nghệ thuật tạo hình cùng anh chị Arno, Iris; các bạn biết khơng, tơi đã cĩ thể nĩi về HIV, nĩi về nĩ trước mặt người khác, nĩi với người ta rằng tơi cĩ HIV nhưng tơi cũng đang sống tốt. Từ lúc ấy, tơi đã tự tin để nỗ lực làm cho người khác hiểu được chúng tơi Hoa Hướng Dương Hà Nội
10. 8 Danh mục viết tắt CSTS Chăm sĩc trước sinh ART Điều trị bằng thuốc kháng vi-rút ARV Thuốc kháng vi-rút DOTS Chiến lược điều trị cĩ theo dõi trực tiếp HIV/AIDS Virút gây suy giảm miễn dịch mắc phải ở người/Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người TCMT Người sử dụng ma túy qua đường tiêm chích IEC Thơng tin, giáo dục và truyền thơng HĐTTN Các hoạt động tạo thu nhập UB YT HL-VN Ủy ban Y tế Hà Lan – Việt Nam NCH Những người sống chung với HIV/AIDS PLTMC Dự phịng lây truyền HIV từ mẹ sang con VAAC Cục phịng chống AIDS Việt Nam TVXNTN Tư vấn và xét nghiệm tự nguyện CTĐ Hội chữ thập đỏ Việt Nam HPN Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam
11. Giới thiệu 9 Cuốn sách này cĩ thể được xem như một cuốn sổ tay hướng dẫn cho những người làm việc với các nhĩm hỗ trợ dành cho bà mẹ và người chăm sĩc trẻ cĩ HIV. Cuốn sách cung cấp những hướng dẫn và các bài tập thực hành mang tính sáng tạo giúp xây dựng kỹ năng giao tiếp cho phụ nữ, từ đĩ cho phép họ cĩ thể chia sẻ kinh nghiệm với những người cùng cảnh ngộ, giao tiếp với gia đình và cộng đồng, vượt qua những thách thức của cuộc sống thường nhật trong hồn cảnh là những người đang sống chung với HIV. Cuốn sách cũng giúp chị em cĩ khả năng giao tiếp và chia sẻ những kinh nghiệm cá nhân trong phạm vi một nhĩm hỗ trợ - vốn được coi là một phần quan trọng trong phương pháp tiếp cận về cung cấp chăm sĩc và hỗ trợ tồn diện. Cách tiếp cận được nhắc đến ở đây được xây dựng dựa trên những kinh nghiệm thành cơng của UB YT HL-VN ở miền Bắc Việt Nam trong hoạt động hỗ trợ phụ nữ sống chung với HIV hoặc cĩ người thân trong gia đình cĩ HIV, tạo điều kiện để họ tiếp cận với một loại hình thức hỗ trợ xã hội, kinh tế và y tế dựa vào cộng đồng. Cách tiếp cận cịn đồng thời được xây dựng trên cơ sở những chương trình dựa vào cộng đồng dành cho các nhĩm thiệt thịi khác như người khuyết tật và phụ nữ nghèo dân tộc thiểu số. Cuốn sách nằm trong một bộ tài liệu hướng dẫn nhằm mục đích cung cấp các cơng cụ thực tiễn cho hoạt động hỗ trợ dành cho các bà mẹ cĩ HIV, từ đĩ giúp họ duy trì sức khỏe và nuơi con, đồng thời phịng tránh việc lây truyền HIV sang con. Cuốn sách khơng chỉ là một tài liệu hữu ích phục vụ các khố tập huấn giảng viên do những người cĩ kinh nghiệm tiến hành, mà cịn cĩ thể được sử dụng như một tài liệu tham khảo dành cho những người muốn tự mình xây dựng chương trình tập huấn về kỹ năng giao tiếp. Chúng tơi hy vọng, những ai đang làm việc cho các cơ quan tổ chức khác nhau cĩ quan tâm đến việc hỗ trợ những người sống chung với HIV/AIDS sẽ thấy cuốn sách này hữu ích. Đĩ cĩ thể là: • Những người quản lý chương trình trong các cơ quan, tổ chức triển khai các chương trình Dự phịng lây truyền mẹ con và các chương trình hỗ trợ khác. • Các thành viên nịng cốt/lãnh đạo các nhĩm hỗ trợ của các bà mẹ cĩ HIV và người chăm sĩc cho trẻ cĩ HIV. • Các cơ quan chính phủ như Cục phịng chống AIDS Việt Nam, Vụ sức khỏe sinh sản, các cơ sở y tế nhà nước cấp tỉnh/thành phố và cấp quận/huyện trực thuộc Bộ Y tế. • Các cơ quan tổ chức và cá nhân cung cấp các dịch vụ xã hội như Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Hội chữ thập đỏ Việt Nam. • Các cơ quan và tổ chức phi chính phủ khác quan tâm đến cách tiếp cận này.
12. 10 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS Nội dung Cuốn sách được chia làm 4 phần. Phần 1 – Cịn hơn cả thuốc: Chăm sĩc và hỗ trợ tồn diện cho các bà mẹ cĩ HIV và gia đình họ Phần này trình bày bối cảnh chung của các khố tập huấn về kỹ năng giao tiếp dành cho phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV – tại sao các dịch vụ hỗ trợ tồn diện dựa vào cộng đồng, trong đĩ cĩ hỗ trợ tâm lý – xã hội lại cần thiết cho các bà mẹ cĩ HIV và gia đình họ. Phần này cũng mơ tả vai trị quan trọng mang tính thiết yếu của các nhĩm hỗ trợ dành cho phụ nữ cĩ HIV và những người chăm sĩc trẻ bị ảnh hưởng bởi HIV trong lĩnh vực này. Phần 2 – Lợi ích của các khĩa tập huấn về kỹ năng giao tiếp Phần này giải thích lý do tại sao chúng ta cần tập trung xây dựng các kỹ năng giao tiếp cho phụ nữ sinh hoạt trong các nhĩm hỗ trợ; những mục tiêu khác nhau và lợi ích mà kỹ năng giao tiếp mang lại. Chúng tơi cũng trình bày những dẫn chứng thực tế minh họa cách thức các chị em đã sử dụng kỹ năng giao tiếp được cải thiện của mình để thay đổi mối quan hệ với các thành viên trong gia đình cũng như những người khác trong cộng đồng nơi họ sinh sống, vì một cuộc sống tốt đẹp hơn. Phần 3 – Hướng dẫn thực hành tập huấn kỹ năng giao tiếp với một nhĩm trợ giúp của phụ nữ Phần này trình bày hướng dẫn chi tiết về cách thức tổ chức tập huấn các kỹ năng giao tiếp, từ những bài tập khởi động và làm quen, đến việc hướng dẫn và tiếp nhận những hỗ trợ tâm lý – xã hội. Phần 4 – Đưa các kỹ năng truyền thơng vào nghệ thuật cơng chúng và giáo dục Ở phần này, chúng ta sẽ tìm hiểu một số ví dụ về cách thức mà một số phụ nữ, sau khi được tập huấn về kỹ năng giao tiếp, đã cộng tác với các nghệ sĩ để đưa các kỹ năng giao tiếp vào các dự án nghệ thuật cộng đồng như một cách tự thể hiện mình, nhằm giáo dục cho cộng đồng về HIV/AIDS.
13. Phần I 11 Cịn hơn cả thuốc: Chăm sĩc và hỗ trợ tồn diện dành cho các bà mẹ cĩ HIV dương tính và gia đình họ 1. Lợi ích mang lại từ hỗ trợ tồn diện dựa vào cộng đồng Các tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực y tế trong đĩ cĩ Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) đã cơng nhận và áp dụng cách tiếp cận tồn diện trong cơng tác dự phịng lây truyền HIV từ mẹ sang con (PLTMC). Theo WHO, PLTMC phải là một hệ thống tồn diện, trong đĩ bao gồm những chăm sĩc y tế và xã hội cho các bà mẹ, trẻ em và gia đình, được cấu thành từ bốn thành tố: (a) Ngăn ngừa những ca lây nhiễm mới, (b) ngăn ngừa cĩ thai ngồi ý muốn ở những phụ nữ cĩ HIV, (c) phịng chống lây truyền HIV từ mẹ cĩ HIV sang con, và (d) cung cấp chăm sĩc và hỗ trợ cho bà mẹ, gia đình và con cái họ.1 Các chương trình dựa vào cộng đồng lồng ghép các vấn đề sức khỏe và chăm sĩc tồn diện cho cả mẹ và con như trên, với một loạt các hình thức hỗ trợ, cĩ thể mang lại những lợi ích sau: • Cải thiện chất lượng và kéo dài cuộc sống cho cả mẹ và con. • Các cơ sở điều trị tham gia tích cực hơn và các bà mẹ tuân thủ điều trị y tế chặt chẽ hơn. • Tăng cường bình đẳng giới, xuất phát từ quan điểm sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người mẹ (chứ khơng chỉ của đứa con) cũng cần nhận được sự quan tâm thích đáng. • Đáp ứng các nhu cầu xã hội, y tế và kinh tế một cách trực tiếp trong cộng đồng, song song với các dịch vụ cần thiết. • Tăng cường sự tham gia đầy đủ của những người bị nhiễm và bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS trong cộng đồng và gia đình, tránh phân biệt đối xử và kỳ thị với những người sống chung với HIV/AIDS. 2. các nhĩm hỗ trợ là nền tảng của hoạt động chăm sĩc và hỗ trợ 2.1. Nhĩm hỗ trợ là gì? Nhĩm hỗ trợ là một nhĩm cĩ chung một hoặc một số vấn đề, gặp gỡ nhau để thảo luận và tìm ra những giải pháp chung cho những vấn đề đĩ. Cĩ rất nhiều nhĩm hỗ trợ được thiết lập do những vấn đề sức khoẻ, ví dụ như nhĩm dành cho người cĩ bệnh đái đường, ung thư hay những nhĩm dành cho người khuyết tật. Các nhĩm hỗ trợ cĩ thể dành cho người chăm sĩc, gia đình, cho nhĩm bạn bè, hay những người bị ảnh hưởng bởi một căn bệnh hay một vấn đề nào đĩ. Các 1 Đảm bảo sự tiếp cận cơng bằng với điều trị bằng thuốc kháng vi-rút cho phụ nữ, tuyên bố về chính sách của WHO/ UNAIDS, 2004, Vụ Giới, Phụ nữ và Sức khỏe (GWH) cộng tác với Vụ phịng chống HIV/AIDS của WHO và UNAIDS, Tổ chức Y tế thế giới.
14. 12 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS cuộc gặp mặt của nhĩm hỗ trợ dành cho những người chịu ảnh hưởng của một căn bệnh nào đĩ thường cĩ thể được tổ chức ở các bệnh viên hay các cơ sở chữa trị nhưng cũng cĩ thể ở ngay tại cộng đồng. Trong một số nhĩm hỗ trợ, thành viên nhĩm hỗ trợ lẫn nhau rất nhiều vấn đề đa dạng cả về vật chất và tinh thần. Các nhĩm hỗ trợ đồng đẳng đã chứng tỏ là một kênh chuyển sự chăm sĩc và hỗ trợ tới những người bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS rất hiệu quả. Các nhĩm hỗ trợ là cầu nối giữa các thành viên với các dịch vụ chăm sĩc sức khỏe, hỗ trợ xã hội và các trợ giúp về kinh tế gia đình. Bên cạnh đĩ, cần phải tránh tạo thêm gánh nặng cho các thành viên nhĩm và gia đình họ, bởi trên thực tế mọi trách nhiệm trong việc cung cấp dịch vụ và thơng tin thuộc về nhà nước. Cĩ nhiều loại hình nhĩm hỗ trợ dành cho những người sống chung với HIV/AIDS. Cách tiếp cận phát triển kỹ năng giao tiếp và các bài tập thực hành cụ thể được đề cập trong cuốn sách này cĩ thể được sử dụng cho các nhĩm hỗ trợ khác dành cho những người cĩ HIV và những thành viên khác trong gia đình họ, ví dụ như các câu lạc bộ ‘đồng cảm’ của Hội Liên hiệp Phụ nữ - dành cho thành viên các gia đình cĩ người nhiễm HIV. Các nhĩm hỗ trợ cĩ thể khá khác biệt khi được xem xét từ gĩc độ nhu cầu và ý tưởng của các thành viên. Các quy tắc trong nhĩm chủ yếu do các thành viên tự quyết định, sau đĩ được cơ quan bảo trợ thơng qua. Ví dụ, một số nhĩm chỉ chấp nhận kết nạp những người cĩ HIV, trong khi một số nhĩm khác chấp nhận kết nạp cả những thành viên gia đình của những người này. Mỗi nhĩm cần cĩ từ 3 đến 4 thành viên nịng cốt và một nhĩm trưởng do nhĩm bầu lên, chịu trách nhiệm tư vấn cho các thành viên khác trong nhĩm. Các nhĩm thường hoạt động tốt nếu họ duy trì việc họp mặt thường xuyên mỗi tuần một lần hoặc hai tuần một lần. Thơng qua các nhĩm hỗ trợ dựa vào cộng đồng, hỗ trợ về tinh thần – xã hội, khả năng tiếp cận với các dịch vụ y tế và các hoạt động tạo thu nhập được đưa đến cho những người cĩ nhu cầu; tất cả những nội dung trên đều cĩ ý nghĩa rất quan trọng và chúng tơi sẽ lần lượt trình bày từng nội dung trong phần dưới đây. 2.2. Hỗ trợ tâm lý – xã hội nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống cá nhân Một mơi trường xã hội thân thiện tạo điều kiện cho chị em phụ nữ cĩ thể chia sẻ cảm xúc và kinh nghiệm sống với HIV của bản thân cĩ ý nghĩa hết sức quan trọng đối với đời sống tình cảm của họ. Khi cảm thấy được yêu thương và ủng hộ, người ta sẽ cĩ hiều nghị lực hơn trong việc đương đầu với rất nhiều khĩ khăn trong cuộc sống. Năng lực giao tiếp của phụ nữ là một trong những bước đi ban đầu quan trọng nhất trong việc cho và nhận sự hỗ trợ xã hội trong nội bộ nhĩm, cũng như trong gia đình và ngồi cộng đồng. Các kỹ năng giao tiếp, cũng là nội dung chính của sách hướng dẫn này, giúp người học cĩ thể: • Nâng cao sự tự tin của bản thân và cải thiện cuộc sống
15. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 13 • Xây dựng mạng lưới các quan hệ xã hội • Cung cấp hỗ trợ về mặt tình cảm trong và ngồi nhĩm • Giúp chị em cĩ thể chia sẻ thơng tin và kinh nghiệm về các dịch vụ xã hội khác nhau. • Giúp chị em giải quyết các xung đột trong phạm vi gia đình, với người sử dụng lao động cĩ quan điểm phân biệt đối xử với những người nhiễm HIV. Cải thiện mơi trường xã hội cho phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV địi hỏi cần cĩ những nỗ lực hành động của mỗi cá nhân và cả tập thể. Với khả năng chia sẻ và trình bày kinh nghiệm, tự bản thân mỗi chị em sẽ cảm thấy tự tin hơn trước các thành viên khác trong gia đình. Sự tự tin sẽ giúp chị em cĩ thể tự mình tiếp cận với các cơ quan, đơn vị khác nhau. Tuy nhiên, đơi khi những nỗ lực cá nhân là chưa đủ. Chính vì vậy, mạng lưới của nhĩm hỗ trợ cần cĩ một vài thành viên cĩ quyền lực, ví dụ một ai đĩ làm trong Ủy ban nhân dân, cĩ thể đứng ra thay mặt các thành viên khác trong nhĩm đàm phán và can thiệp khi cần. 2.3. Tiếp cận với các dịch vụ chăm sĩc sức khỏe và điều trị y tế Nhĩm hỗ trợ cùng với mạng lưới của mình cĩ thể giúp các thành viên đàm phán và tiếp cận với các dịch vụ y tế. Mặc dù hiện nay tại Việt Nam đã cĩ nhiều dịch vụ y tế khác nhau cho những người sống với HIV/AIDS, các dịch vụ này đang tương đối manh mún và nhỏ lẻ, phân bổ ở các cơ quan và lĩnh vực khác nhau, trong khi hệ thống chuyển tuyến giữa chúng chưa được tốt. Các thành viên nhĩm thường cĩ cái nhìn tổng thể về hệ thống này tốt hơn chính những người cung cấp dịch vụ, và họ cĩ thể giúp nhau tìm ra đường đi thơng qua mạng lưới các dịch vụ. Sẽ hữu ích nếu cơ quan bảo trợ và nhĩm cĩ thể thiết lập quan hệ trực tiếp với: • Những nơi cung cấp dịch vụ tư vấn và xét nghiệm tự nguyện • Các bệnh viện phụ sản cĩ cung cấp thuốc ARV cho phụ nữ mang thai cĩ HIV • Các cơ quan tổ chức cung cấp thuốc ARV điều trị cho người lớn và trẻ em . • Các cơ sở điều trị bệnh lao • Các cơ sở điều trị các nhiễm trùng cơ hội • Một cơ sở y tế nào đĩ cung cấp dịch vụ khám bệnh tồn diện • Các tư vấn viên về dinh dưỡng • Các cơ sở điều trị các bệnh lây truyền qua đường tình dục (LTQ ĐTD) • Các chương trình giảm tác hại
16. 14 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS 2.4. Cải thiện thu nhập và sự ổn định kinh tế Một trong những vai trị quan trọng của các nhĩm hỗ trợ là giúp từng chị em quyết định các ưu tiên của bản thân cho tương lai. Đối với các chị em cĩ thu nhập thấp hoặc khơng ổn định, nhĩm hỗ trợ cĩ thể giúp họ trong việc: • Tiếp cận các khoản vốn vay để tạo thu nhập, ví dụ như tiếp cận các loại hình tín dụng vi mơ • Đào tạo nghề • Hỗ trợ xây dựng kế hoạch kinh doanh • Giới thiệu việc làm UB YT HL-VN, các cơ quan tổ chức đối tác và thành viên nịng cốt trong các nhĩm Hoa Hướng Dương đã xây dựng cuốn sách hướng dẫn dành cho các nhĩm và tổ chức liên quan về việc thiết lập quy trình sử dụng vốn, và nhờ đĩ cải thiện khả năng tiếp cận với một loạt các hoạt động tạo thu nhập Một chức năng khác cũng rất hữu ích của các nhĩm hỗ trợ là việc họ cĩ thể đĩng vai trị kiểm sốt chất lượng các dịch vụ trên cơ sở đánh giá của chính họ với tư cách là những người tiếp nhận dịch vụ. Trong khi những ý kiến nhận xét đơn lẻ được đưa ra thường khĩ khăn để thể hiện tính chính thức một cách hợp tình hợp lý, các nhĩm hỗ trợ cĩ thể ngay lập tức đưa ra những ý kiến phản hồi về sự hiệu quả hay những vấn đề nhạy cảm của nơi cung cấp khác nhau. 3. Quản lý và điều phối chương trình hỗ trợ Thơng thường một nhĩm quản lý đa ngành sẽ hỗ trợ cho các nhĩm dành cho phụ nữ. Trụ sở của nhĩm thường được đặt tại một cơ quan trong nhĩm quản lý như Hội Liên hiệp phụ nữ hay Hội chữ thập đỏ. Nhĩm cĩ thể được thành lập ở cấp phường/xã hay quận/huyện, song phải được đặt dưới sự quản lý của hệ thống hành chính Việt Nam, cĩ thể là cơ sở cung cấp các dịch vụ sức khỏe, xã hội hoặc y tế. Những người phụ trách thuộc các ngành khác nhau sẽ cùng nhau lập kế hoạch, thực hiện kế hoạch và đánh giá chương trình dựa trên cơ sở nhu cầu và năng lực của cộng đồng địa phương. Nhĩm quản lý cần họp thường xuyên, ví dụ một quý một lần, đề trao đổi ý kiến và thảo luận về những tiến bộ đạt được.
17. Phần I I 15 Lợi ích của các khĩa tập huấn về kỹ năng giao tiếp Trước khi bắt đầu vào phần thực hành của cuốn sách này, ở đây chúng tơi sẽ giải thích tầm quan trọng của việc các thành viên các nhĩm hỗ trợ cần cĩ kỹ năng giao tiếp tốt và các lợi ích khác nhau từ việc tập huấn các kỹ năng giao tiếp. 1. Sự cần thiết của các khố tập huấn kỹ năng giao tiếp Như chúng tơi đã trình bày ở Phần 1, việc trở thành thành viên một nhĩm hỗ trợ sẽ mang lại cho phụ nữ cĩ HIV những nguồn lực vật chất và phi vật chất quan trọng. Các nhĩm hỗ trợ khơng chỉ giúp các thành viên tiếp cận với điều trị y tế và các khoản vay tạo thu nhập, mà cịn giúp chị em cĩ cơ hội trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, một hoạt động cĩ thể giúp họ tăng khả năng tham gia vào nhiều lĩnh vực khác của cuộc sống ngồi các vấn đề về tài chính và y tế. Những người đã bị kỳ thị hoặc phân biệt đối xử nhất thiết cần cĩ thêm những sự khuyến khích đặc biệt để cĩ thể nĩi ra chính kiến của mình. Những người thiếu tự tin thường nghĩ họ chẳng cĩ gì để đĩng gĩp và giúp đỡ cho người khác. Nhiều phụ nữ cĩ HIV thường khác biệt với các chị em ở các nhĩm khác về mặt nào đĩ, mà nguyên nhân của điều này chính là sự kỳ thị đối với họ vì việc họ là người cĩ HIV và thường kèm theo đĩ là việc sử dụng ma túy; là những thứ dẫn đến sự thiếu tự tin và đánh giá thấp bản thân mình. Khi một thành viên mới tham gia nhĩm hỗ trợ, chúng tơi thường nhận thấy sự thiếu thoải mái của họ do những sự kỳ thị mà họ từng trải qua liên quan tới tình trạng nhiễm HIV hay việc sử dụng ma tuý cơng khai của họ. Việc học cách chia sẻ kinh nghiệm và lắng nghe người khác là những kỹ năng thực sự quan trọng đối với thành viên của các nhĩm đồng đẳng. Trong một vài trường hợp, thành viên mới của một nhĩm hỗ trợ nào đĩ cĩ thể bắt đầu chia sẻ kinh nghiệm mà khơng cần cĩ nhiều sự trợ giúp. Chỉ cần tham gia vào một nhĩm, lắng nghe những câu chuyện của những thành viên khác cũng đủ khuyến khích họ chia sẻ kinh nghiệm bản thân mà khơng rụt rè. Tuy nhiên, hầu hết các thành viên lúc ban đầu đều cần một hình thức hỗ trợ nào đĩ mới cĩ đủ tự tin và can đảm để cĩ thể nĩi lên những tâm tư cá nhân và những buồn phiền trong lịng. Thơng qua các bài tập giao tiếp và các lớp tập huấn, chị em cĩ thể bắt đầu nĩi chuyện với nhau một cách tự do hơn, cởi mở hơn và thảo luận về những cảm xúc cá nhân cũng như những vấn đề khác một cách khơng sợ sệt.
18. 16 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS 2. những lợi ích mà kỹ năng giao tiếp mang lại Cĩ ba loại lợi ích liên đới mà việc cải thiện kỹ năng giao tiếp cĩ thể mang lại: • Cảm thấy hạnh phúc hơn và hàn gắn những vết thương tinh thần • Tạo dựng sự đồn kết và tin tưởng trong phạm vi nhĩm • Sử dụng các kỹ năng giao tiếp để làm biến chuyển các quan hệ trong gia đình, với các nhân viên y tế và trong cộng đồng theo hướng cĩ lợi. • Kỹ năng truyền thơng tại cộng đồng cho các dự án nghệ thuật cơng chúng Đương đầu với vấn đề phân biệt đối xử Lan *, một bà mẹ trẻ cĩ HIV, đồng thời thường xuyên sử dụng ma túy, tham gia nhĩm Hoa Hướng Dương chủ yếu với mục đích được tiếp cận những dịch vụ cơ cần. Ban đầu, cơ khơng mấy thích thú với việc tập huấn kỹ năng giao tiếp vì theo cơ, việc đĩ cĩ vẻ như rất vơ ích và buồn tẻ. Tuy nhiên, vì cơ khơng cĩ việc làm và cũng khơng cĩ mấy việc để quan tâm, Lan quyết định đến tham gia một vài giờ xem nĩ thế nào. Hai ngày đầu tiên của khố tập huấn hầu như được dành cho các hoạt động làm quen. Chính vì thấy khơng khí vui vẻ, cơ lại tiếp tục đến. Đến ngày thứ 3, một thành viên bắt đầu nĩi về cảm giác cơ đơn của mình. Lần đầu tiên Lan thấy mình biết lắng nghe người khác. Khi được hỏi cơ nghĩ gì, cơ trả lời cơ cảm thấy tức giận vì bị phân biệt đối xử. Những quán ăn ở nơi cơ ở từ chối bán cho cơ vì cơ là người cĩ HIV. Những người phụ nữ khác cũng bắt đầu chia sẻ những câu chuyện về việc bị phân biệt đối xử, họ vừa kể vừa khĩc. Sau khi mọi người đã khĩc, một thành viên đề xuất một ý kiến cho rằng sự kỳ thị đĩ cĩ liên quan đến sự thờ ơ và vơ tâm. Những thành viên khác đều tỏ ra đồng tình. Thế là họ quyết định, mỗi người sẽ nĩi thẳng với một người ở nơi mình sống về những điều làm họ phiền muộn và thơng báo kết quả cho tồn nhĩm vào lần họp kế tiếp. Lan quyết định nĩi chuyện với người chủ quán ăn. Cơ đến cửa hàng và gọi mua một bát cháo. Khi ơng chủ cửa hàng từ chối với lý do đã hết hàng trong khi rõ ràng nồi cháo vẫn cịn đầy, cơ nĩi với ơng ta rằng cơ hiểu ơng sợ hãi về việc cơ cĩ HIV. Khi đã cĩ một nhĩm người hàng xĩm xúm vào nghe, cơ bắt đầu giải thích về các nguy cơ lây truyền HIV. Kể từ đĩ cơ bắt đầu cĩ thể mua thức ăn ở tất cả các cửa hàng nơi cơ ở. Bây giờ Lan đang làm giáo dục viên đồng đẳng. * Tên nhân vật đã được thay đổi
19. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 17 2.1. Kỹ năng giao tiếp để cảm thấy hạnh phúc hơn và hàn gắn những vết thương tinh thần Giao tiếp, chuyện trị về cảm xúc bản thân cĩ thể đem đến những lợi ích tâm lý ngay lúc đĩ cũng như dài hạn: Khơng chỉ giúp chị em cảm thấy được giải toả tâm lý khi cĩ thể nĩi ra những vấn đề và tâm trạng của mình, những cuộc chuyện trị cịn giúp họ tăng khả năng giao tiếp. Chính điều này sẽ giúp họ dần vượt qua được cảm giác xấu hổ và trở nên tự tin hơn. Đây là một điểm nhấn quan trọng trong hồn cảnh mà sự cơ lập và phân biệt đối xử xã hội căn cứ vào tình trạng HIV là một vấn đề thực tế đối với những người sống chung với HIV/AIDS khắp mọi nơi trên thế giới. Đương đầu với nạn bạo hành gia đình Hương* là một bà mẹ trẻ, kết hơn với một thanh niên nghiện ma túy. Chồng cơ thường đánh đập cơ, trong khi mẹ chồng chỉ đứng nhìn mà khơng cĩ hành động can thiệp nào. Cơ rất khĩ khăn mới được gia đình đồng ý cho tham gia nhĩm hỗ trợ; tuy nhiên cơ cũng làm được điều đĩ. Ngày đầu tiên tham gia tập huấn kỹ năng giao tiếp, cơ kể và khĩc về hồn cảnh của mình, mọi thành viên khác cũng khĩc, họ nĩi về cảm giác vơ vọng và bất lực của bản thân. Họ tiếp tục khĩc than cho số phận cho đến khi hết nước mắt và mọi người đều lả đi. Cán bộ tập huấn hỏi cĩ ai cĩ ý kiến gì chia sẻ về vấn đề bạo hành gia đình. Sau khoảng một giờ thảo luận họ đều thấy đây là một vấn đề khĩ và khơng thể thay đổi được. Các thành viên nhận ra rằng nên chăng họ tập trung chú ý vào những điều mà họ cĩ thể tự thay đổi được. Nhĩm quyết định đi đến gia đình cĩ thành viên bị đánh và nĩi chuyện về cách ứng xử của họ. Bà mẹ chồng cảm thấy ngượng ngập vì phải gặp một đồn khách gồm những phụ nữ mà bà cho là khơng cĩ đức hạnh. Nhĩm giải thích về những điều họ đang làm. Nhĩm cũng giải thích cho bà rằng họ hiểu về những khĩ khăn mà bà phải đối mặt với người con trai nghiện ngập, nhưng bà hồn tồn cĩ thể đương đầu với điều đĩ với sự giúp đỡ của nhĩm và chấm dứt tình trạng để con trai đánh con dâu. Ngày hơm sau, khi người chồng cố ngăn cản cơ vợ đi đến lớp tập huấn về kỹ năng giao tiếp, bà đã đĩng cửa lại trước khi anh chồng cĩ thể ra tay đánh đập và rời khỏi nhà. Bà mẹ chồng đã ủng hộ cơ và bảo anh con trai phải giữ im lặng. * Tên nhân vật đã được thay đổi
20. 18 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS 2.2. Kỹ năng giao tiếp tạo sự đồn kết và tin tưởng trong nhĩm Trong một nhĩm, một điều quan trọng là các thành viên phải cĩ cơ hội được thoải mái tâm sự và nĩi chuyện một cách trung thực với nhau, từ đĩ xây dựng lịng tin và cĩ cơ hội nĩi ra những điều họ thực sự mong muốn hoặc cần. Ở đây chúng tơi xin lưu ý, các kỹ năng này khơng thể đến với chúng ta một cách tự nhiên. Các cuộc hội thảo về kỹ năng giao tiếp cĩ thể là một cách hữu hiệu như là bước đầu tiên để khởi động mọi người. 2.3. Kỹ năng giao tiếp cho hành động trong gia đình hay cộng đồng Việc cĩ thể bộc lộ suy nghĩ và tình cảm hay nĩi ra chính kiến bản thân một cách cĩ tổ chức và trong một mơi trường an tồn giúp tăng cường sự tự tin ở phụ nữ. Khi sự tự tin được cải thiện, chị em sẽ thấy mình cĩ khả năng trị chuyện tốt hơn với những thành viên trong gia đình hoặc ngồi cộng đồng về những vấn đề mà họ quan tâm. Đơi khi cá nhân một phụ nữ cĩ thể nhận được những sự hỗ trợ tinh thần hoặc được các thành viên khác trong nhĩm giúp đỡ khi họ đề cập một vấn đề gì đĩ ở gia đình mình hay làng xĩm. Chúng tơi đã chứng kiến nhiều chị em, bằng những kỹ năng giao tiếp đã học được, đã cĩ thể cải thiện đáng kể vị thế của bản thân trong gia đình và trong các mối quan hệ xã hội. Dưới đây sẽ là hai câu chuyện minh họa cho cách mà thành viên các nhĩm hỗ trợ đã sử dụng các kỹ năng được học để cải thiện điều kiện sống và vị trí của mình trong gia đình và cộng đồng: Trong Phần 3, chúng tơi sẽ đưa ra hướng dẫn cụ thể từng bước về cách thức tổ chức tập huấn về kỹ năng giao tiếp, bao gồm các bài tập và một chương trình mẫu cho 3 ngày tập huấn. 2.4. Đưa các kỹ năng giao tiếp vào nghệ thuật cơng chúng: Theo quan sát của chúng tơi, trong quá trình tập huấn, sẽ cĩ một số nội dung mới phát sinh mà chị em trong nhĩm muốn thể hiện và khám phá nhiều hơn. Một số vấn đề của chị em được giải quyết trên cơ sở kế hoạch phát triển cá nhân của từng người với sự hỗ trợ của nhĩm, cịn các vấn đề gia đình, như chúng ta vừa thấy, cĩ thể được giải quyết thơng qua đối thoại với chính gia đình đĩ. Một số nhĩm trợ giúp hiện nay đã làm được việc này và tự mình đưa ra những thơng điệp và phương tiện giao tiếp thơng qua việc cộng tác với những nghệ sĩ. Những bài tập trong khố tập huấn và sự sẵn sàng cho quá trình giao tiếp rộng rãi mà họ đạt được sau khố học thực sự là những bước nhảy vọt hỗ trợ cho việc phát triển một dự án nghệ thuật cộng đồng. Ở cuối cuốn sách này, chúng tơi sẽ giải thích quy trình xây dựng những dự án nghệ thuật cộng đồng một cách chi tiết hơn và đưa ra một số ví dụ tiêu biểu
21. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 19 3. Làm thế nào để nhận ra hiệu quả của chương trình tập huấn Hiệu quả của các đợt tập huấn như cảm thấy lạc quan hay tự tin hơn, đúng như định nghĩa về các từ này, là rất khách quan và hợp lý. Sẽ là khơng khả thi nếu chúng ta cố gắng sử dụng một số cơng cụ mà các chuyên gia hay nhà tâm lý thay đổi hành vi sử dụng trong một mơi trường rất nghèo nguồn lực như vậy. Tuy nhiên, với hoạt động can thiệp như trên, cũng như cho nhiều chương trình khác, vẫn sẽ cĩ ích nếu chúng ta thử đánh giá và nhận xét về các kết quả đạt được Hiệu quả của lớp tập huấn, ví dụ như việc cảm thấy tốt hơn hay tự tin hơn, mang tính khách quan và cĩ liên hệ với nhau. Các cá nhân cĩ thể phản ứng khác nhau đối với cùng một chương trình tập huấn và điều này hồn tồn bình thường. Việc một người nào đĩ khĩc cĩ thể mang rất nhiều ý nghĩa. Khĩc cĩ thể là thể hiện nỗi đau khổ hay mất mát, nhưng cũng cĩ thể là một sự giải thốt khỏi những nỗi niềm đau khổ, và thậm chí là cả hai cảm xúc đĩ hồ quyện. Sự thể hiện cảm xúc và tình cảm cĩ thể là một bước đầu quan trọng trong sự thay đổi về nhận thức và hành động. Sẽ là khơng khả thi nếu như sử dụng các cơng cụ của các chuyên gia và các nhà tâm lý học để đo hiệu quả của các lớp tập huấn trong điều kiện thực tế cịn nhiều khĩ khăn, nhưng đối với can thiệp này, việc cố gắng tìm những cơng cụ đơn giản để đánh giá kết quả là rất cần thiết 3.1. Tăng cường sức khoẻ, niềm hạnh phúc của các thành viên Việc đo hiệu quả của hoạt động tập huấn đối với đời sống của mỗi cá nhân cĩ thể thực hiện ngay sau khi khĩa tập huấn kết thúc thơng qua bản tự báo cáo kết quả mà những người tham gia tập huấn thực hiện. Nhìn chung, những người tham gia đều cho biết, việc lắng nghe người khác, được người khác lắng nghe và thể hiện sự tơn trọng làm họ cảm thấy lạc quan và thoải mái hơn. Các nhĩm trưởng hoặc cán bộ tập huấn cĩ thể dành khoảng 15-30 phút cuối mỗi ngày để hỏi xem mọi người cảm thấy thế nào trong suốt thời gian tập huấn và thực hiện các bài tập đĩ. 3.2. Tăng cường sự đồn kết và tin tưởng trong nhĩm Để đánh giá hiệu quả của hoạt động tập huấn trong lĩnh vực này, chúng ta cĩ thể sử dụng các bản tự báo cáo kết quả cũng như thơng qua quan sát trong thời gian tập huấn và sau tập huấn. Ngay cả trong thời gian tập huấn, người cán bộ tập huấn và các thành viên nịng cốt đã cĩ thể quan sát thấy những thay đổi trong nhĩm. Việc quan sát trong thời gian sau tập huấn sẽ cho thấy sự đồn kết và niềm tin trong nhĩm cĩ thể tồn tại được bao lâu. Điều này chỉ cĩ thể thực hiện được nếu cán bộ tập huấn tiếp tục làm việc với nhĩm hoặc trưởng nhĩm đã được tham gia lớp tập huấn, người đĩ sẽ theo với nhĩm và quan sát trong những buổi họp nhĩm.
22. 20 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS 3.3. Tăng cường khả năng hành động cải thiện quan hệ trong gia đình và ngồi cộng đồng Trong thời gian tập huấn, những người tham gia cĩ thể nĩi về những hoạt động giao tiếp với người khác trong gia đình và cộng đồng. Quan sát sau tập huấn và các bản tự báo cáo của người tham gia trong khoảng thời gian tối thiểu 3 tháng sau tập huấn sẽ cho thấy, liệu các thành viên cĩ sử dụng và sử dụng như thế nào những kỹ năng giao tiếp mới để cĩ những hành động thiết thực trong gia đình và cộng đồng nhằm cải thiện cuộc sống vật chất và tinh thần của chính họ. Việc quan sát này chỉ cĩ thể thực hiện được sau khi kết thúc lớp tập huấn và vì thế nhất thiết phải cĩ một vài thành viên chủ chốt nắm rõ hồn cảnh của những người khác. Hành vi của người ta trong lớp cĩ thể rất khác với hành vi của họ trong thực tế theo cả hai hướng tích cực và tiêu cực, vì đĩ là hai hồn cảnh khác nhau. Các cán bộ tập huấn phải nhận thức được rằng một người ta khĩ cĩ thể thay đổi được hồn cảnh nhưng lớp tập huấn này sẽ giúp họ thay đổi cách nhìn nhận và thái độ đối với hồn cảnh của mình.
23. Phần I I I 21 Hướng dẫn thực hành tập huấn kỹ năng giao tiếp cho một nhĩm hỗ trợ phụ nữ Những hướng dẫn thực hành và kiến nghị dưới đây đều được xây dựng và đưa ra trên cơ sở kinh nghiệm làm việc thực tế của tác giả với các nhĩm trợ giúp dành cho phụ nữ bị nhiễm hoặc ảnh hưởng bởi HIV/AIDS tại Việt Nam. Tuy nhiên, hầu hết các kiến nghị đều cĩ thể áp dụng vào các khố tập huấn kỹ năng giao tiếp cho các loại hình nhĩm hỗ trợ khác. Các buổi tập huấn về kỹ năng giao tiếp thường gồm một loạt các hoạt động hoặc bài tập nhĩm trên cơ sở phương pháp tiếp cận “trị chơi”, nhằm giúp các thành viên nhĩm xây dựng ý thức về tình đồn kết và tin tưởng trong nhĩm theo một cách thức vui vẻ và thoải mái. Cũng giống như việc mọi người cùng nhau đi nghỉ hoặc chơi một mơn thể thao chung, các bài tập thường phục vụ mục đích xây dựng tinh thần nhĩm. Khi đã “xây dựng” được một nhĩm, các thành viên trong nhĩm thường tin tưởng nhau hơn và cùng nỗ lực trong những tình huống phức tạp như giao tiếp với những người khác ngồi cộng đồng hoặc biểu diễn nghệ thuật. Tốt nhất là nên tiến hành tập huấn một nhĩm nhỏ các nữ thành viên, vì làm được như vậy, họ cĩ thể thực sự biết về nhau vì quan điểm ở đây là tạo dựng một khơng khí thân thiện, nơi mọi người cĩ thể diễn tả tất cả các cảm xúc của mình. 1. những điều kiện cơ bản của lớp tập huấn 1.1. Cán bộ tập huấn Cán bộ tập huấn cĩ thể chính là thành viên của các nhĩm hỗ trợ - những người tỏ ra cĩ năng lực tập huấn, họ cũng cĩ thể là thành viên nịng cốt hoặc cán bộ của các cơ quan bảo trợ như Hội Chữ Thập Đỏ Việt Nam hay Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam. Điều quan trọng là các cán bộ tập huấn chính, hoặc cán bộ tập huấn nĩi chung, phải cĩ kinh nghiệm tập huấn theo phương pháp này. Mỗi lớp tập huấn cần cĩ một cán bộ tập huấn chính và một trợ lý. Yêu cầu tối thiểu đối với người trợ lý là phải quen với các bài tập trong cuốn sách này, cĩ kinh nghiệm với hình thức tập huấn sáng tạo này hay một số hình thức khác. 1.2. Người tham gia Những người tham gia phải cĩ cơ hội để chia sẻ với nhau một cách thoải mái. Điều này cĩ nghĩa là họ nên là những người cĩ vị trí và vai trị xã hội tương đối như nhau và đặc biệt cĩ chung các vấn đề về sức khoẻ. Nếu như những thành viên quá khác biệt, mọi người sẽ khĩ cĩ thể chia sẻ với nhau một cách sâu sắc. Ví dụ như nếu trong nhĩm cĩ người khơng cĩ HIV và chỉ chịu ảnh hưởng từ HIV, hoặc địa vị xã hội của họ khác nhau, những người này cĩ thể bị chính nhĩm tẩy
24. 22 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS chay hay ngược lại, họ làm phiền người khác. Hay ví dụ như nếu chúng ta muốn các thành viên nĩi chuyện thoải mái về vấn đề kỳ thị trong gia đình thì việc đưa mẹ chồng và con dâu vào một lớp khơng phải là một ý kiến được hoan nghênh. 1.3. Quy mơ lớp tập huấn Quy mơ lớp cần được duy trì ở mức đủ nhỏ để cĩ thể thiết lập khơng khí thân mật trong nhĩm - nếu cĩ thể, nên giữ ở mức 10 đến 15 người. Với một lớp lớn, việc thực hiện các bài tập thực hành hay trao đổi ý kiến trong nhĩm sẽ trở nên phức tạp và khĩ thực hiện. Đặc biệt trong phần chia sẻ ý kiến, thời gian giành cho từng cá nhân kể lên câu chuyện của mình sẽ rất mất thời gian và địi hỏi những người khác phải thật tập trung chú ý. Do vậy, nếu số lượng thành viên của lớp quá đơng (quá 30 người), tốt nhất là chia lớp thành 2 nhĩm và cho tập huấn thành hai ca riêng: ca sáng và ca chiều. Cách làm này cĩ thể giữ cho quy mơ lớp nhỏ, một yếu tố quan trọng để xây dựng khơng khí thân thiện, một yếu tố quan trọng tạo nên sự thành cơng của khố tập huấn. 1.4. Tính đồn kết của lớp Thường trong một nhĩm sẽ cĩ một hoặc một vài thành viên cĩ cá tính mạnh, và nhiều khi chính họ là lãnh đạo nhĩm hoặc thành viên nịng cốt. Họ thường cĩ xu hướng tự tách mình ra thành một nhĩm nhỏ trong lớp. Với những người đã làm bạn với nhau trong thời gian dài cũng diễn ra tình trạng tương tự. Vì bất kể lý do gì (trình độ giáo dục, tơn giáo), sẽ cĩ một số thành viên luơn ứng xử giống như họ là những “nạn nhân”; họ cảm thấy khơng thể bắt nhịp với những người khác và chỉ là những cái bĩng cho những người (cĩ vẻ) mạnh hơn trong nhĩm. Mặc dù các nhĩm tự lực đã phải đối mặt với rất nhiều vấn đề phân biệt đối xử bên ngồi xã hội, hiện tượng phân biệt đối xử trong bản thân các nhĩm cũng khơng phải là điều quá hiếm. Cần phải bảo đảm bạn biết được ai thuộc về nhĩm nào, cách mà họ đối xử với những người khác và nguyên nhân tại sao. Với các hoạt động nhĩm, cho dù là hoạt động chung ngồi theo vịng trịn để nĩi chuyện hay hoạt động nhỏ theo từng cặp, phải luơn cố gắng để ngăn cản và điều chỉnh những hành vi (tương đối phổ biến) này, bằng cách khuyến khích những nhân tố “mạnh” hỗ trợ việc phát triển nhĩm lớn. Là một cán bộ tập huấn, nhiệm vụ của bạn là phải làm cho nhĩm hiểu được nguyên nhân trước nhất nguyên nhân họ lập thành một nhĩm (tự hỗ trợ) là do họ cĩ những vấn đề chung và chính vì vậy, họ phải đối xử với nhau như những người bình đẳng và đồng đẳng. Thường khi kết thúc đợt tập huấn, những người tham gia sẽ thấy mình gắn bĩ với nhau hơn, họ cũng sẽ hiểu được những điểm yếu và điểm mạnh của từng thành viên. 1.5. Thời lượng Các khĩa tập huấn thường được tiến hành trong thời gian từ 3 đến 4 ngày. Nếu các thành viên hào hứng, sau khĩa tập huấn họ cĩ thể tổ chức một hoạt động chung nào đĩ như biểu diễn văn nghệ, tổ chức sáng tạo nghệ thuật với sự trợ giúp của các cán bộ tập huấn. Thời gian cần cho các hoạt động này linh động từ một vài ngày đến một vài tuần.
25. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 23 1.6. Chương trình tập huấn Ở cuối phần này, chúng tơi sẽ đưa ra ví dụ về một chương trình tập huấn cho một khĩa tập huấn chuẩn trong thời gian 3 ngày. Cán bộ tập huấn cĩ thể thay đổi thời gian biểu này cho phù hợp với từng trường hợp cụ thể. 1.7. Địa điểm tập huấn Địa điểm tập huấn cần yên tĩnh, cách xa các hoạt động khác cĩ thể ảnh hưởng tới khơng khí thân thiện cần thiết cho các hoạt động trong chương trình. Phịng phải đủ rộng cho tất cả các học viên cĩ thể đi lại dễ dàng hoặc nằm xuống sàn nhà. Tốt nhất là nên cĩ thảm hoặc chiếu để ngồi trên sàn một cách thoải mái. Dĩ nhiên, cần đảm bảo thơng thống và khơng cĩ tiếng ồn từ bên ngồi. 2. những nguyên tắc cơ bản Để cĩ thể thực hiện loại hình tập huấn một cách hiệu quả, một trong những yếu tố quan trọng là chúng ta phải thiết lập một số nguyên tắc tương đối cố định, vì chúng ta muốn tạo lập khơng khí tin tưởng và tính riêng tư của những câu chuyện được chia sẻ. Sau đây là 3 nguyên tắc cơ bản: • Tất cả các thành viên phải tham gia tất cả các buổi tập huấn. Nếu học viên nào đĩ muốn xin nghỉ, cần phải xin phép và đưa ra thảo luận trước khi được chấp thuận. • Trong bất kỳ trường hợp nào, khơng cho khách đến tham quan, bao gồm cả nhà báo. Điều này phải được thống nhất giữa nhĩm, cán bộ tập huấn và cĩ thể cả các cơ quan đối tác. • Cần tắt tồn bộ điện thoại di động (khơng để ở chế độ rung hoặc im lặng) nhằm tránh gây ảnh hưởng đến khố tập huấn. Chỉ cần để một số điện thoại của một trợ lý hoặc đối tác phịng trường hợp khẩn cấp. Khi bắt đầu khĩa tập huấn, cán bộ tập huấn nên ngồi lại với nhĩm và thảo luận, sau đĩ thống nhất về một số các quy định chính như việc đến muộn, về sớm, thời gian đi vệ sinh, uống thuốc, gọi các cuộc điện thoại quan trọng, v.v. Trước khi chính thức bắt đầu, điều quan trọng là chỉ ra cho các học viên thấy nguyên tắc ‘tất cả hoặc khơng gì cả’: một là bạn sẽ tham gia từ đầu đến cuối hoặc hồn tồn khơng tham gia; khố tập huấn chỉ cĩ ích khi cả nhĩm tham gia khố tập huấn từ đầu đến cuối. Cĩ thể sẽ cĩ một vài học viên xin nghỉ một buổi nào đĩ, nhưng vẫn muốn tham gia, hoặc cĩ những thành viên mới, được bạn bè giới thiệu, và cho rằng khĩa tập huấn cĩ ích cho mình, đến ngày thứ 2 mới đến tham gia lớp tập huấn. Trong những trường hợp đĩ, sẽ rất khĩ mà từ chối họ, bởi bất cứ ai cần giúp đỡ cũng nên cĩ quyền tiếp cận với lớp tập huấn này. Tuy nhiên, cũng cần phải hết sức thận trọng, bởi khi ta cho những người mới tham gia, sẽ rất dễ xảy ra tình trạng họ bị cơ lập hoặc trở thành người
26. 24 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS ngồi cuộc nếu phần cịn lại của lớp đã đi qua giai đoạn gắn kết, đã thuộc lịng các bài tập và đã bắt đầu quá trình chia sẻ tình cảm mà các thành viên mới chưa được biết đến. Việc bắt nhịp với tồn lớp khi đĩ rất khĩ và thậm chí cĩ thể mang đến những kết quả trái ngược với mục tiêu của khĩa đào tạo. Ở đây xin nhắc lại, việc từ chối các thành viên mới là rất khĩ. Do vậy, ngay từ đầu chúng ta nên thiết lập những quy tắc thật rõ rằng để tránh những tình huống khơng mong muốn về sau. 3. những hướng dẫn quan trọng cho tập huấn viên 3.1. Tính hấp dẫn Khi bắt đầu một bài tập, người tham gia hầu như khơng rõ về lợi ích của bài tập nhưng sau đĩ cĩ thể thấy điều đĩ rất rõ. Vì vậy, việc lơi cuốn hấp dẫn học viên tích cực tham gia vào hoạt động bản thân nĩ cũng là một nghệ thuật. Cần tỏ ra lơi cuốn và cố gắng thu hút sự hứng khởi của các học viên thơng qua những câu nĩi như ‘chúng ta sẽ làm một điều rất ngớ ngẩn’ hoặc ‘Ở đây khơng cĩ gì để mất cả, và cũng chẳng cĩ gì đáng sợ cả’, hay ‘ở đây khơng cĩ chuyện làm đúng hay sai gì cả’. Hãy làm cho bài tập trở nên đơn giản, nhẹ nhàng và chuẩn bị điểm để gây cười. Với tư cách là một cán bộ tập huấn, đừng sợ mắc lỗi và đừng cố gắng thể hiện bạn là một người hồn hảo. 3.2. Giải thích những gì và như thế nào Nếu bạn cảm thấy cần thiết hoặc nếu ‘sự hấp dẫn’ là khơng phù hợp với bài tập này, hãy cố giải thích rằng thậm chí người lớn cũng cĩ thể học theo cách của trẻ em: đĩ là học thơng qua trải nghiệm. Mỗi bài tập là một cách học gián tiếp về chính bản thân mình và về những người khác. Mặc dù bạn cĩ thể cảm thấy cần thiết phải giải thích khơng chỉ mục tiêu của bài tập mà cịn giải thích tất cả những gì liên quan một cách chính xác đi nữa, nhưng xin bạn hãy đừng làm điều đĩ. Thành cơng của hầu hết (khơng phải tất cả) các bài tập phụ thuộc phần lớn vào yếu tố bất ngờ và từng giai đoạn được trình bày theo cách đĩ. Vì thế, chớ nên giải thích: “Chúng ta sẽ vẽ chân dung, sau đĩ xé thành nhiều mảnh vụn và sau đĩ chúng ta sẽ ” v.v. Khơng, nhiều lúc phải để cho các học viên cảm thấy khơng được an tồn: sau đĩ họ sẽ nhanh chĩng trở nên tị mị thay vì lo lắng! Đưa ra ngay từ đầu sẽ làm mất đi cảm giác đĩ và cĩ thể làm cho tồn bộ bài tập mất tác dụng; và bạn chỉ cĩ một cơ hội để thực hiện điều này! Vì thế hãy chuẩn bị các bài tập của bạn một cách kỹ lưỡng cùng với người cùng tập huấn của bạn và phối hợp với nhau, ai sẽ nĩi gì. 3.3. Tơn trọng Nếu một học viên tuyên bố một cách rõ ràng là sẽ khơng tham gia, hãy tơn trọng ý kiến của họ. Ở đây, khơng cĩ ‘đúng’ hoặc ‘sai’ và việc thúc ép một người tham gia vượt ra ngồi khuơn khổ các giới hạn cá nhân (ngược lại với sự thu hút) sẽ cản trở sự tham gia một cách tự nhiên. Mặt khác, hãy khuyến khích và khen thưởng mỗi sự tiến bộ nhỏ ngay cả khi điều đĩ cịn xa với những gì bạn mong muốn.
27. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 25 3.4. Tận hưởng sự thích thú Khi bầu khơng khí của khố tập huấn luơn tích cực và các học viên thực sự cảm thấy thích thú và vui vẻ (kể cả cán bộ tập huấn cũng cảm thấy như vậy), nĩ sẽ cho phép ta thực hiện thêm một số trải nghiệm khác: rằng khi các học viên cảm thấy thích thú với những gì họ làm và quan sát những người khác làm, họ sẽ dễ dàng khám phá nhiều điều hơn nữa. 3.5. Ngơn ngữ cơ thể và suy nghĩ Hãy cố gắng “đọc” các trạng thái cảm xúc của từng thành viên nhĩm: bạn cĩ thể quan sát được rất nhiều các dấu hiệu khác nhau nếu bạn kiên trì tìm kiếm. Nếu một người gặp khĩ khăn trong việc kể về một cái gì đĩ, người đĩ cĩ thể đi lại một cách khơng tự nhiên và thay đổi tư thế liên tục, nhìn ra chỗ khác, hoặc che miệng chẳng hạn (đơi khi đĩ là dấu hiệu thể hiện sự xấu hổ, hoặc giữ bí mật, nĩi một cách văn vẻ là cố ‘giữ khơng nĩi ra lời’). Nhưng tuỳ theo tính cách, những dấu hiệu cĩ thể ngược lại như lên giọng và nĩi to, nhìn xung quanh nhĩm (‘để cầu cứu’) hoăc cười to để che giấu những gì họ đang suy nghĩ trong lịng. Ví dụ như, nếu một thành viên nhĩm đang “thả hồn” đi nơi khác thì dấu hiệu thể hiện sẽ là đơi mắt nhìn lơ đễnh. Hãy cố gắng lướt qua những dấu hiệu này và sử dụng nĩ như một bài tập rất nhỏ dành cho lớp: đề nghị cả lớp tập trung chú ý hơn. Hãy hỏi xem người phụ nữ cĩ cái nhìn rất chăm chú, nhưng thực chất là đang thả hồn đi nơi khác kia đang nghĩ gì. Khơng nên để câu nĩi của bạn thành câu đùa cợt, mà hãy cố gắng hỏi một cách chân thành để cĩ thể biết được những cảm xúc thực của người đĩ. Cũng đừng làm cho họ ‘dễ dàng vượt qua’ giai đoạn ấy quá sớm – như việc cố gắng thốt khỏi sự chú ý của cán bộ tập huấn bằng cách xin lỗi ngay lập tức hoặc cố ‘đùa’ dấu hiệu đĩ của bản thân mình. Điều quan trọng là một người phải thực sự hiểu và đĩ khơng chỉ để “được sửa lỗi”. Ngơn ngữ cơ thể của chính bạn cũng rất quan trọng: khi bạn làm việc với nhĩm, hãy luơn nhìn xung quanh và nhìn tất cả mọi người và khơng được lúc nào cũng chỉ nĩi chuyện với một người nào đĩ. Hãy ngồi ở một vị trí mà tất cả các học viên cĩ thể nhìn thấy bạn và hãy cố giữ được điều đĩ khi bạn đi xung quanh. Khơng nên đứng lên đi về phía một người nào đĩ trong nhĩm vì bạn khơng thể nghe thấy cơ ấy nĩi (ví dụ trong thời gian nĩi chuyện trong nhĩm) vì như thế sẽ khiến những người khác khơng thể nhìn thấy cơ ấy (huống hồ cịn nghe cơ ấy) ; cũng khơng nên ngồi đằng trước cơ ấy, quay lưng về phía những người khác, che khuất tầm nhìn của họ. Thay vào đĩ, hãy yêu cầu các học viên ngồi theo một vịng trịn nhỏ hơn và đề nghị khơng phân tán sự chú ý vì tất cả mọi người đều cĩ quyền được nĩi và được lắng nghe. 3.6. Lưu ý đối với cán bộ tập huấn là người nước ngồi Những cán bộ tập huấn làm việc thơng qua một phiên dịch nên nĩi chuyện với nhĩm chứ khơng nĩi với người phiên dịch. Người phiên dịch cũng như vậy: khơng nhìn vào người nĩi mà nhìn vào người nghe theo đúng cách của cán bộ tập huấn. Những người phương tây cần đặc biệt
28. 26 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS lưu ý là: hầu hết mọi người đều cĩ xu hướng cau mày khi giải thích một điều gì đĩ hoặc cố tìm ra các từ đúng. Đối với các học viên (những người cĩ thể sẽ khơng hiểu những gì bạn nĩi cho đến khi người phiên dịch dịch xong), họ cĩ thể cau mày trong lúc bạn nĩi do họ chưa hiểu bạn nĩi gì, song điều đĩ khơng cĩ nghĩa là họ đang khĩ chịu vì một điều gì đĩ khơng đúng hay ‘họ đã làm sai điều gì’. Ngơn ngữ cơ thể cĩ vẻ như mang tính tồn cầu nhưng thực tế ở các nền văn hố khác nhau, chúng cũng thực sự khác nhau: ngơn ngữ ký hiệu chỉ sự muộn giờ (chỉ vào đồng hồ của bạn), chỉ sự thơng minh (chỉ vào đầu bạn) hoặc thích một cái gì đĩ (bắt tay phía bên cạnh đầu) dường như tất cả mọi người đều cĩ thể hiểu được nhưng tại một số quốc gia khác, điều đĩ cĩ thể mang một nghĩa khác hoặc chẳng mang một ý nghĩa nào cả. Vì thế hãy chú ý tới điều đĩ. 3.7. Thời gian đối lập với năng lượng Khơng nên giữ thời gian biểu quá nghiêm khắc trong suốt khố tập huấn và hãy theo dõi kỹ những diễn biến chung của cả nhĩm và với từng cá nhân. Việc trải qua những cảm xúc sâu sắc cĩ thể rất tốn sức, vì vậy ta nên thay đổi giữa các bài tập nặng và nhẹ, hoạt động thực hành và thư giãn. Hãy quan sát kỹ ngơn ngữ cơ thể, cử chỉ điệu bộ và tập trung tìm hiểu tình trạng của nhĩm. Việc tìm hiểu này vơ cùng quan trọng để từ đĩ cán bộ tập huấn cĩ thể biết phải làm gì và làm khi nào. Xin lưu ý, độ tập trung sẽ giảm dần trong ngày, vì thế khi xây dựng chương trình bạn phải cân nhắc cả đến yếu tố đĩ. Đừng để cho bản thân bạn bị thuyết phục rằng cần làm nhiều bài tập ‘vui’ để làm cho nhĩm cảm thấy vui vẻ mà điều quan trọng là phải giữ cân bằng giữa sự vui vẻ và sự tập trung, cân bằng năng lượng với sự thư giãn. Mặc dù nhảy hoặc múa cĩ thể mang lại sự thư giãn nhưng đĩ khơng phải là sự thư giãn cĩ ý nghĩa ở đây - trong tài liệu hướng dẫn này. Vì thế hãy sử dụng hai dạng bài tập tại các thời điểm khác nhau và cuối cùng bạn sẽ thấy rằng giá trị của bài tập này sẽ giúp cho bài tập tiếp theo thành cơng. Bạn cần nhớ rằng: Cảm xúc gần giống như nước: tràn trề và ngập tràn xung quanh. Là một cán bộ tập huấn, bạn cần phải cố gắng kiểm sốt các cơn sĩng cảm xúc này, thu vào và kéo chúng ra giống như ‘một thơng điệp cảm xúc’.
29. Cách hướng dẫn các bài tập 27 Khởi động và các bài tập theo hướng trải nghiệm Các bài tập được chia thành hai loại: khởi động (hay cịn gọi là các bài tập làm nĩng người) và các bài tập theo hướng trải nghiệm. Mặc dù ‘bài tập theo hướng trải nghiệm’ cũng cĩ thể tiếp thêm năng lượng cho nhĩm, và về bản chất một “Hoạt động thực hành” cũng là một trải nghiệm, nhưng mục tiêu chính của từng loại lại khác nhau. Hoạt động khởi động cĩ tác dụng giúp cho nhĩm đồn kết lại thành một khối thống nhất, làm tăng tình cảm tích cực và thu hút sự chú ý ở mức độ cao: nhằm tập trung năng lượng của nhĩm cho một bài tập mới (theo hướng trải nghiệm). Cả hai dạng bài tập này đều cĩ vai trị quan trọng đối với khố học; bài tập khởi động tích cực và mang tính kích thích cịn các bài tập theo hướng trải nghiệm giúp phản ánh cá nhân và tính riêng tư. Các bài tập trải nghiệm sẽ giúp người tham gia đi sâu hơn vào các vấn đề tình cảm, tác động trực tiếp tới hoạt động giao tiếp của cá nhân. Khi thực hiện những bài tập khởi động, mọi người thường cĩ xu hướng cho rằng nĩ rất đơn giản và chủ yếu là để cho vui; thực tế những người hướng dẫn lớp học phải thực sự chú ý đến những bài tập này và làm cho tốt vì nĩ là điều kiện căn bản cho sự thành cơng của những bài tập mang tính trải nghiệm. Nếu như các thành viên nhĩm chưa đủ sự tập trung do những bài tập khởi động chưa thực hiện tốt, các bài tập mang tính trải nghiệm sẽ bị ảnh hưởng theo. Ví dụ đơn giản nhất là nĩ làm thiếu đi sự chia sẻ và cảm nhận thực sự trong các bài tập trải nghiệm và vì thế nĩ khơng đem lại hỗ trợ tâm lý như mong đợi. Mỗi bài tập trải nghiệm đem lại những xúc cảm và kinh nghiệm khác nhau cho người tham gia. Cĩ những bài tập mà sau khi thực hiện người học sẽ cảm nhận về sự tự tin, một số bài tập khác đem lại nỗi buồn và một số thì tạo ra niềm vui hay sự thanh thản. Sự trải nghiệm này cũng cĩ thể khác biệt ở những người khác nhau. Cĩ những người thực sự rất thích thú với bài tập đĩ ngay lập tức trong khi một số khác lại mất một thời gian dài hơn để thích ứng và cảm nhận. Chính vì thế, để cĩ thể cảm nhận được hết hiệu quả của những bài tập sau đây, nhất thiết cần phải để những người tham gia tự mình thực hành và tự cảm nhận. A. Khởi động và làm nĩng người: B. Những bài tập theo hướng trải nghiệm • A1. Dậm chân - Dậm chân - • B1. Gặp gỡ Vỗ tay - Vỗ tay • B2. Chiếc gương • A2. Vỗ tay • B3. Bịt mắt • A3. Giới thiệu tên • B4. Tự vẽ chân dung • A4. Âm lượng và mức độ cao thấp • B5. Tự vẽ chân dung nhanh • A5a. Simon nĩi • B6. Âm thanh và im lặng • A5b. Simon nĩi biến thể • B7. Âm thanh và âm nhạc
30. 28 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS A. Khởi động A01. Dậm chân - Dậm chân - Vỗ tay - Vỗ tay Loại hình: Khởi động Mục tiêu: Tập trung và xây dựng sự tập trung Thời lượng: 5’ Dùng một chiếc bảng đen hoặc một tờ giấy lớn và viết dưới dạng biểu đồ như hình bên trái dưới đây. Yêu cầu các học viên đứng ở những vị trí sao cho họ cĩ thể nhìn thấy biểu đồ này. X X X X Mỗi chữ X thể hiện một cái vỗ tay, mỗi biểu tượng 0 là dậm chân xuống X X X O nền nhà (từ trái qua phải). Bài tập này cĩ vẻ rất dễ, nhưng là một cán X X O O bộ tập huấn, lưu ý là phải tập trước vì trong thực tế nĩ khá khĩ, nhất X O O O là khi thực hành theo nhĩm. O O O O O O O X Ban đầu, cố gắng làm bài tập này một lần thật tốt sau đĩ lặp lại theo O O X X vịng cho đến khi thành thạo. Bây giờ hãy gỡ bỏ tờ giấy (hoặc xố bảng O X X X đi) và thử thực hiện bài tập này bằng trí nhớ. Cách làm này sẽ tạo nên X X X X khơng khí rất vui vẻ trong nhĩm. A02. Vỗ tay Loại hình: Khởi động Mục tiêu: Giới thiệu các bài tập vỗ tay Giới thiệu với một nhĩm mới Tạo một bầu khơng khí trong đĩ mọi người đều cảm thấy an tồn và thực sự hứng thú. Thời lượng: 10’ Yêu cầu các học viên đứng thành một vịng trịn. Cán bộ tập huấn vỗ tay một vài lần theo một nhịp nào đĩ. Cả nhĩm sẽ lặp lại nhịp điệu đĩ. Người tiếp theo vỗ tay theo một nhịp điệu khác và cả nhĩm sẽ lặp lại. Sau đĩ lần lượt từng người làm như vậy. Mỗi một người mới phải cố gắng tạo ra một nhịp điệu đặc biệt riêng.
31. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 29 Biến thể 1: Yêu cầu cả nhĩm nhắm mắt lại Biến thể 2: Yêu cầu nhĩm dùng chân thay tay hoặc cả hai Biến thể 3: Yêu cầu nhĩm dùng một âm thanh nào đĩ Lưu ý: Hãy dành thời gian để học viên cĩ thể tiến bộ dần dần ngay cả khi nĩ khơng đạt được hiệu quả như mong đợi. Hãy cố gắng giữ được mức độ tập trung trong nhĩm. A03. Tên Loại hình: Khởi động Mục tiêu: Giới thiệu các bài tập chơi Giới thiệu với một nhĩm mới Tạo một bầu khơng khí mà mọi người đều cảm thấy an tồn và thích thú Thời lượng: 10’ Đề nghị học viên đứng thành vịng trịn Từng người sẽ nĩi tên của mình Lặp lại theo các cách khác nhau như thì thầm hoặc hét to tên của mình lên hoặc với các trạng thái tâm trạng khác nhau như ngượng ngập, tự hào, duyên dáng và v.v. Lưu ý: Hãy dành thời gian và đừng vội thúc đẩy quá trình này; đối với nhiều người, việc thể hiện bản thân theo cách khơng tự nhiên (duyên dáng, tức giận) sẽ làm cho họ cảm thấy sợ hãi nhưng điều quan trọng là họ thấy được các cách thể hiện bản thân khác nhau. A04. Âm lượng và âm vực Loại hình: Khởi động Mục tiêu: Tập trung và thiết lập sự tập trung Thời lượng: 10’ Đề nghị các học viên đứng thành một vịng trịn, cịn bạn đứng ở giữa vịng trịn. Hãy đề nghị họ phát ra một nguyên âm như Aaah hoặc Oooh và bạn sẽ điều chỉnh âm lượng của họ bằng cách nâng cánh tay của bạn lên, hoặc từ từ chuyển từ tư thế ngồi sang đứng. Bạn sẽ thấy hầu hết các học viên khơng tăng âm lượng mà tăng âm vực. Vì thế cần phải tập trung để làm cho đúng: chỉ tăng âm lượng! Lưu ý: Bài tập này thực sự cần phải được làm mẫu để làm cho đúng lúc ban đầu bằng cách tham gia một khố đào tạo giảng viên hoặc tham gia vào một khố tập huấn.
32. 30 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS Biến thể 1: Sau khi đã thực hiện tốt bài tập trên, bạn cĩ thể nới lỏng một chút bằng cách để cho họ tăng âm vực. Sẽ rất vui và hứng thú nếu bạn để những người khác đứng ở giữa vịng trịn và ‘đĩng vai trị điều khiển vịng trịn’ của mình. Biến thể 2: Một sự thay đổi lớn giống như một nguồn năng lượng trong một thời gian ngắn: đứng trong một vịng trịn, nắm tay nhau. Cán bộ tập huấn bắt đầu bằng việc phát ra một âm nào đĩ nhưng rất nhỏ (ví dụ như aaaaah, ooooh) và cả nhĩm làm tương tự. Sau đĩ bắt đầu bước thật chậm vào giữa đưa cả vịng trịn lại gần nhau hơn, vừa đi vừa tăng âm lượng cho đến khi vịng trịn ‘vỡ ồ’ ra bằng một âm thanh cao độ. Đây cũng là một cách rất hay để kết thúc một ngày hoạt động với một cảm xúc tích cực. A05a. Simon nĩi Loại hình: Khởi động Mục tiêu: Tập trung và thiết lập sự tập trung Thời lượng: 7’ Đề nghị các học viên đứng thành một vịng trịn, cịn bạn đứng vào giữa vịng trịn. Eeee Chia vịng trịn thành 4 phần bằng nhau và phân cho mỗi nhĩm một nguyên âm: Aaah và Oooh, Eeee (như Oooh trong từ eerie) và Eèằa (như trong từ bread). Hãy bắt đầu quay vịng quanh thật chậm, chỉ tay vào các Aaah Eaea nhĩm và đến nhĩm nào thì nhĩm đĩ phát ra âm của mình ngay khi tay của bạn chỉ tới. Dùng cử chỉ thật rõ ràng để mọi người cĩ thể thấy những gì diễn ra. Sau khi đã thực hành bài tập trên, hãy bắt đầu ‘chơi’ với vịng trịn giống như một nhạc cụ bằng cách chỉ tay vào nhĩm nào mà bạn muốn nghe, theo cùng cách đĩ nếu bạn muốn chơi piano hay đánh trống: ban đầu bằng một tay sau đĩ sử dụng cả hai tay. Bằng cách này, bạn cĩ thể tạo ra các giai điệu rất thú vị. Bài tập này chỉ cĩ hiệu quả nếu bạn dành thời gian để thực hành trước: cùng với các bài tập khác, hãy dành thời gian và đừng vội vã chuyển sang phần vui vẻ. Nhĩm càng tạo ra các âm tốt hơn, bài tập này sẽ càng tạo nên sự thú vị khi chơi. Biến thể: đề nghị những người khác ‘chơi với vịng trịn’ bằng cách để cho họ thay thế vị trí của bạn ở giữa vịng trịn. Bạn cĩ thể biến nĩ thành một trị chơi trong đĩ người đứng ở giữa
33. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 31 chỉ cĩ thể ‘thốt’ bằng cách cố gắng làm thế nào cho người khác mắc lỗi. Bạn cũng cĩ thể làm như thế bằng cách để tay bạn xuống một cách thật chậm rãi, nhng­ khơng phải lúc nào cũng theo một cách đảm bảo là một ai đĩ trong vịng trịn sẽ bắt đầu tạo ra một âm, mặc dù bạn khơng thực sự chỉ vào người đĩ. Việc này chỉ thực sự cĩ hiệu quả nếu bạn thực hiện cử chỉ của mình một cách rõ ràng, ví dụ như chỉ tay hoặc khơng chỉ tay một cách rõ ràng. A05b. Simon nĩi biến thể Loại hình: Khởi động Mục tiêu: Tập trung và thiết lập sự tập trung Thời lượng: 7’ Làm thành vịng trịn giống như mơ tả trong hoạt động A05a và dùng một trong những giai điệu đã được tạo ra: Ooh-Eee-Aaa-Eaea. Yêu cầu nhĩm hát lặp lại giai điệu này và bước ra khỏi vị trí ở giữa vịng trịn để tham gia vào vịng trịn. Bây giờ đến phần khĩ hơn: sau khi hai đã lặp lại hai nhịp, hãy đề nghị hàng phía cạnh bạn nhảy vào giữa và làm một điều gì đĩ ngớ ngẩn trong một khoảng thời gian với 1 nhịp: hát một biến thể của giai điệu (ví dụ Eee- Eaea-Ooh-Aaa) hoặc nếu điều đĩ làm học viên ngại thì cĩ thể múa hoặc làm điệu bộ gì đĩ ngớ ngẩn. Bạn cĩ thể nhận ra một điệu nhạc của Rondo ở đây: điệu nhạc sẽ được lặp lại ở cả hai nhịp (trong trường hợp này) và sẽ cĩ một biến thể hoặc tự một bên độc diễn. Biến thể: Bạn cĩ thể vỗ tay thay cho hát; vỗ theo nhịp với nhĩm và cuối cùng, người đầu tiên phải đứng vào giữa vịng trịn làm một thứ gì đĩ, sau đĩ lại vỗ tay và sau đĩ là người tiếp theo và cứ thế tiếp diễn. Gợi ý: Bạn cĩ thể thực hiện nhiều hoạt động theo cách chơi các trị chơi âm nhạc như thế này: thay đổi số hàng theo ý mình hoặc tìm kiếm các dạng khác: fuga, liên khúc, v.v. B. các bài tập định hướng trải nghiệm Bài tập định hướng trải nghiệm là một ‘bài tập nội tâm’: nĩ liên quan nhiều tới từng cá nhân và cĩ thể làm tăng một loại cảm xúc nào đĩ mặc dù người ta cĩ thể khơng rõ đĩ là những cảm xúc gì và tại sao. Như chúng tơi đã nhắc tới ở trên, là một cán bộ tập huấn, bạn khơng cần thiết phải giải thích hoặc mơ tả những gì mà một người cĩ thể hoặc sẽ cảm thấy khi thực hiện một bài tập. Đĩ khơng chỉ là một sự trải nghiệm và cịn rất thú vị. Tất nhiên là sau đĩ bạn cĩ thể thảo luận bằng cách hỏi học viên là họ cảm thấy thế nào khi thực hiện bài tập. Bạn cĩ thể thơng báo là mỗi người sẽ cĩ những cảm xúc khác nhau khi thực hiện bài tập: cĩ người thì cảm thấy vui sướng và phấn khởi, người khác cĩ thể cảm thấy lạ lẫm và thậm chí cảm thấy buồn.
34. 32 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS B01. Các cuộc gặp gỡ Loại hình: Khởi động Mục tiêu: Phần giới thiệu bằng các trị chơi và diễn kịch Giới thiệu với một nhĩm mới Tạo ra một bầu khơng khí trong đĩ các học viên đều cảm thấy an tồn và thích thú. Yêu cầu các học viên đứng thành hai hàng đối diện nhau. Mỗi người cĩ một người cặp đơi ở phía hàng bên kia. Chúng ta sẽ đĩng vai các cuộc gặp gỡ khác nhau. Cán bộ tập huấn yêu cầu một học viên cùng với người cùng chơi đĩng vai một cuộc gặp gỡ trước cả nhĩm. Ví dụ: hai người bạn thân lâu ngày khơng gặp nhau nên thấy rất vui khi gặp lại nhau. Nhưng một người bạn đang rất bận và khơng cĩ thời gian để nĩi chuyện lâu. Người kia lại đang rất rảnh rỗi và muốn nĩi chuyện với bạn càng lâu càng tốt. Cán bộ tập huấn mơ tả tình huống này và làm mẫu cùng với người cùng hướng dẫn với mình. Sau đĩ, các cặp khác tiếp tục: những cặp khác trong nhĩm lần lượt lặp lại tình huống này, bước ra khỏi hàng hướng về phía nhau, thực hiện vai diễn về cuộc gặp gỡ và sau đĩ bước tiếp sang hàng bên kia. Với tư cách là một cán bộ tập huấn, bạn cĩ thể nghĩ ra nhiều biến thể của các cuộc gặp gỡ như vậy để cho nhĩm tập. Cũng cĩ thể yêu cầu các học viên suy nghĩ về một biến thể, mơ tả và đĩng vai biến thể đĩ. Một vài ví dụ: • Bạn gặp một người bạn mà bạn nợ một ít tiền trước đây nhưng dường như bạn của bạn khơng nhớ gì về khoản tiền mà bạn vay lúc trước. Vì hiện tại bạn khơng cĩ tiền nên bạn muốn rút ngắn thời gian gặp gỡ này hy vọng người bạn ấy sẽ khơng nhớ gì và sẽ khơng địi nợ. • Bạn gặp một người bạn mà bạn đã nghe người ta nĩi xấu về người ấy. Tất nhiên, bạn của bạn khơng biết về chuyện nĩi xấu sau lưng đĩ và vẫn rất thân thiện như mọi khi Bạn cĩ nĩi cho người bạn ấy là người ta kể xấu bạn ấy như thế nào khơng ? hoặc thậm chí bạn cĩ hỏi thẳng người ấy là câu chuyện đĩ cĩ phải là sự thực? hoặc giả bạn sẽ mỉm cười như khơng cĩ chuyện gì xảy ra? • Bạn của bạn thắng xổ số và thay vì chia sẻ điều đĩ với các bạn (bạn) thì cơ lại mua sắm quần áo và đồ trang sức mà cơ ấy thích. Và bây giờ bạn gặp cơ ấy trên đường, trong bộ trang phục đắt tiền và rất hài lịng về bản thân mình. Bạn sẽ phản ứng ra sao?
35. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 33 B02. Chiếc gương Loại hình: Bài tập định hướng trải nghiệm Mục đích: Tập trung và phản ánh Mục đích: Nếu bạn chưa quen bài tập này, bạn hãy luyện tập trước với người cùng tập huấn hoặc trợ lý của bạn. Đây là một trong những bài tập hấp dẫn nhất trong cuốn sách này và một trong những bài tập thu hút sự chú ý lúc ban đầu khi bạn trình diễn trước nhĩm mà khơng giải thích gì. Vì vậy đừng nĩi tên của bài tập vì nếu làm thế bạn sẽ làm mất tính bí mật của nĩ mà thay vào đĩ, bạn hãy trình diễn nĩ với người cùng tập huấn với bạn và đề nghị học viên đốn xem họ đang làm gì. Bài tập: Ngồi xuống sàn cùng với người cặp đơi với bạn và ngồi theo cách bạn ngồi thiền (theo kiểu hoa sen), tay để lên đầu gối. Hãy tưởng tượng cơ ấy là một chiếc gương. Khi bạn bắt đầu di chuyển tay trái hoặc tay phải của bạn một cách từ từ, ‘hình ảnh trong gương’ của bạn phải cùng di chuyển theo để bắt chước như hình ảnh trong gương. Nhưng khi người cùng cặp với bạn di chuyển theo một cách khác đơn giản là vì cơ ấy quyết định như vậy thì đến lượt bạn bạn phải theo cử động này để cho phù hợp với hình ảnh trong gương. Đừng nhìn quá nhiều vào tay hay cử động của nhau mà thay vào đĩ hãy nhìn vào mắt nhau; bạn sẽ nhận thấy là bạn cĩ thể quan sát bạn chơi của bạn gần như cùng một lúc. Hãy bắt đầu từ việc chuyển động bàn tay, sau đĩ chuyển động cánh tay nhưng hãy nhớ là làm mọi thứ một cách thật chậm rãi. Đừng hẹn trước là ai sẽ bắt đầu hoặc ai sẽ khởi đầu mà hãy sử dụng sự tập trung của bạn để tạo nên một chiếc gương hồn hảo Sức mạnh của bài tập này nằm trong việc ‘dẫn’ và ‘theo’: vào một thời điểm bạn sẽ là người dẫn, lúc khác bạn cĩ nghĩa vụ phải theo bạn chơi của bạn để giữ được hình ảnh. Từ đầu cho đến khi kết thúc (bàn tay dần dần trở lại vị trí ban đầu), trị chơi sẽ kéo dài từ khoảng 3 - 10 phút, phụ thuộc vào ‘cuộc hội thoại im lặng’ diễn ra giữa bạn và người chơi
36. 34 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS Thực hành: Diễn thử bài tập này cho nhĩm và sau đĩ đề nghị các học viên đốn xem họ đang làm gì. Câu trả lời sẽ khác nhau như “một dạng thiền” hoặc “pencat silat” hoặc cĩ thể một người khác đưa ra câu trả lời là đĩ là đang bắt chước lẫn nhau. Nhưng ngay cả khi đĩ, việc giữ hình ảnh giống như một chiếc gương mà khơng cĩ sự thống nhất từ trước, khơng theo quy luật và khơng nĩi gì cả vẫn là một điều bí ẩn. Vì vậy, bây giờ là lúc các học viên thử làm. Chia nhĩm thành các cặp và ngồi thành từng đơi: phải cĩ khoảng trống cho các đơi được cử động cánh tay của họ một cách thoải mái. Ban đầu mọi người cĩ thể cười rúc rích hoặc cười to nhưng hãy đề nghị họ tập trung trở lại và thực sự cố gắng. Là một người tập huấn, bạn nên chú ý thật kỹ, hãy đưa ra dấu hiệu khi nào bắt đầu và khi nào dừng lại. Khơng nên đột ngột mà từ từ đưa ra dấu hiệu để các học viên dần dần trở lại vị trí ban đầu. Khi bạn nhìn thấy một cặp nào đĩ đang cử động quá nhanh, hãy đến chỗ họ và yêu cầu họ từ từ chậm lại và bắt đầu lại. Hãy ngừng bài tập sau một vài phút và đề nghị học viên ngồi thành vịng trịn và chia sẻ ngắn gọn về những trải nghiệm của họ. Cĩ sự cân bằng giữa việc bắt đầu cử động trước và theo của bạn chơi của bạn khơng? Bạn cĩ cảm thấy “bị thúc ép” để theo hoặc dẫn khơng? Hãy đề nghị học viên tìm kiếm một người chơi khác trong nhĩm, dành cho họ thời gian để tập trung vào nhau (chờ sự im lặng) và lặp lại bài tập. Hãy để cho họ thay đổi bạn chơi thường xuyên để cĩ những trải nghiệm khác nhau. Hãy đề nghị nhĩm trở lại ngồi vào vịng trịn và hỏi họ về những trải nghiệm và những cảm xúc khác nhau trong khi thực hiện bài tập này. B03. Sự tin tưởng Mục đích: Bài tập định hướng trải nghiệm Dụng cụ: Khăn để bịt mắt và các chướng ngại vật như ghế v.v. Yêu cầu học viên tìm một bạn chơi trong nhĩm mà anh ta/chị ta tin tưởng và lập thành đơi. Người hướng dẫn bịt mắt của học viên lại và ra lệnh cho họ (bằng ký hiệu), cùng với người bạn chơi cũng đã bị bịt mắt, đi chậm qua khoảng trống mà khơng chạm vào các đơi khác. Chú ý hướng dẫn sao cho người chơi bị bịt mắt cảm thấy an tồn, ví dụ đặt một tay lên vai cịn tay kia đặt bên dưới khuỷu tay. Sau một lúc, dừng chơi và yêu cầu các cặp đổi vị trí và sử dụng kinh nghiệm của mình khi được hướng dẫn trong vai trị của một người hướng dẫn. Cĩ thể tăng độ khĩ của trị chơi bằng cách đặt ghế (hoặc các chướng ngại vật khác) ở một số nơi trong phịng.
37. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 35 Biến thể 1: Hai người bị bịt mắt đứng ở một bên của căn phịng. Bạn cùng đơi của họ đứng đợi ở phía đối diện. Những học viên khác ngồi trên ghế chéo nhau ở khoảng trống giữa hai bên. Hai người chơi bị bịt mắt phải đi từ từ sang phía bạn cùng đơi của họ theo lời hướng dẫn của bạn cùng đơi chỉ dẫn sang trái, sang phải, lùi lại, tiến lên hay dừng lại. Biến thể 2: Yêu cầu các học viên ngồi trên ghế gây ồn để làm cho người chơi bị bịt mắt khĩ nghe lời hướng dẫn của bạn cùng cặp hơn. B04. Tự vẽ chân dung Mục đích: Tạo niềm vui và sự ngạc nhiên khi vẽ mà khơng được nhìn. Tất cả mọi người chơi đều bình đẳng vì các kỹ năng vẽ bị loại bỏ. Dụng cụ: Khăn bịt mắt, giấy A4, bút đánh dấu màu đen, phấn vẽ màu và keo xịt tĩc. Chú ý: Nếu cần giữ nền nhà sạch, nên sử dụng báo cũ để tránh dây bẩn lên nền nhà. Phần 1: Yêu cầu học viên ngồi xếp thành vịng trịn trên nền nhà hoặc dùng bàn và ghế, nếu cĩ. Giáo viên hướng dẫn lấy một số tờ giấy và một chiếc bút đánh dấu để làm thử cho học viên xem. Cố gắng tơ cho bức vẽ của mình bằng cách nĩi với học viên là họ sẽ được xem bức chân dung đẹp nhất mà họ từng xem. Trước tiên, hãy tự bịt mắt mình và và xác định vị trí của tờ giấy. Nĩi với học viên những việc bạn đang làm, bắt đầu vẽ từ mắt, rồi đến mũi, mồm, tai, tĩc, v.v. Làm từ từ, khơng nên thực hiện quá nhanh để mọi học viên cĩ thể kịp quan sát điều ngạc nhiên mà bạn đang tạo ra. Khi vẽ xong, cởi bỏ khăn bịt mắt và giơ bức chân dung vừa vẽ cho học viên xem. Dĩ nhiên, sẽ rất buồn cười khi nhìn thấy vị trí của mọi bộ phận trên khuơn mặt trơng rất lạ mắt và rời rạc. Mời các học viên tự vẽ và khơng được nhìn xuống phía dưới khăn bịt mắt. Để học viên vẽ một số bức chân dung. Cĩ thể để cho họ xem lại kết quả lao động của mình sau khi hồn thành mỗi bức vẽ. Điều quan trọng ở đây là để họ được chiêm nghiệm cảm giác vẽ một cách tự do giống như họ từng làm khi cịn niên thiếu, và khơng ai cĩ thể thực sự kiểm sốt kết quả của mình. Sau khi vẽ xong khoảng 3 hay 4 bức vẽ, bạn cho dừng phần bài tập này và yêu cầu học viên cho xem các bức vẽ của mình.
38. 36 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS Phần 2: Tiếp tục bài tập bằng cách tự vẽ lại chân dung của mình (cĩ thể để lên một tờ báo cũ để tránh dây bẩn). Dùng phấn vẽ màu để làm bức vẽ thêm sinh động, cĩ thể thêm vào đĩ một vài chi tiết nếu muốn. Dùng ngĩn tay phủ màu lên tồn bộ bức vẽ. Kết quả cĩ thể sẽ là một bức vẽ rất ngộ nghĩnh và nhiều màu sắc. Mời các học viên lựa chọn một bức chân dung mà họ hài lịng nhất và dùng phấn màu để tơ điểm cho bức vẽ đĩ sao cho đẹp nhất. Sau khi xong, cĩ thể ghép tất cả các bức vẽ với nhau để tạo thành một bức vẽ các khuơn mặt lớn. Dùng keo xịt tĩc để cố định màu phấn để tránh làm bẩn và nhạt màu. Gợi ý: Người hướng dẫn cĩ thể tạo ra các bức tranh từ các bức vẽ của các học viên hoặc từ các bức vẽ của từng học viên, và để họ giữ bức chân dung tự họa trước mặt. B05. Vẽ chân dung nhanh Mục đích: Xây dựng ý thức tập thể mạnh mẽ hơn thơng qua việc tham gia vào một quá trình sáng tạo. Dụng cụ: Giấy A4, bút đánh dấu màu đen, keo dán giấy, báo cũ, phấn vẽ màu và keo xịt tĩc. Nếu cần giữ nền nhà sạch, nên sử dụng báo cũ để tránh dây bẩn lên nền nhà. Chú ý quan trọng: Khơng phổ biến cho các học viên về một số bước trong quy trình: đây cũng là một trong những yếu tố tạo bất ngờ, và ở đây là một yếu tố quan trọng; Chỉ cần bắt đầu như sau: Phần 1: Yêu cầu các học viên ngồi thành một vịng trịn, mặt đối mặt với một bạn cùng cặp sao cho tạo ra hai vịng trịn, vịng trong và vịng ngồi. Mỗi học viên được cấp 7 tờ giấy trắng và một bút đánh dấu. Yêu cầu họ giữ yên lặng và tập trung nhìn vào mặt của người đối diện. Khi bạn ra hiệu, các học viên sẽ bắt đầu vẽ chân dung của người ngồi đối diện càng nhanh càng tốt. Khi bạn ra hiệu, các học viên sẽ ngừng vẽ và đặt bút xuống, ngay cả khi bức chân dung mới được hồn thành một nửa. Yêu cầu học viên viết tên người được vẽ lên giấy và để họ trao đổi bức vẽ. Sau đĩ, các học viên thuộc vịng trong sẽ chuyển dịch sang một vị trí mới và khi đĩ mỗi người đều
39. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 37 cĩ một bạn cùng cặp mới. Lặp lại bài tập: yên lặng, tập trung quan sát khuơn mặt của người cùng cặp mới, bắt đầu vẽ, kết thúc vẽ, viết tên, trao đổi bức vẽ và tiếp tục thay đổi vị trí. Cố gắng thực hiện các bước này thật nhanh sao cho khơng cĩ học viên nào cĩ đủ thời gian tập trung suy nghĩ hoặc vẽ một cách cẩn thận. Lặp lại bài tập cho đến khi mỗi học viên cĩ 7 bức chân dung về mình, do 7 người khác nhau vẽ nên. Sau đĩ, yêu cầu các học viên chuyển chỗ lần cuối, nhưng khơng yêu cầu họ vẽ bức vẽ mới mà chỉ để họ nhớ mặt bạn cùng cặp cuối cùng này phục vụ bài tập ở phần 3. Phần 2: Sắp xếp cho học viên ngồi sao cho tất cả các học viên đều nhìn thấy người hướng dẫn. Mỗi học viên đều cĩ các bức vẽ chân dung và một lọ keo dán giấy. Chú ý là chính bạn cũng phải cĩ 7 bức chân dung của mình. Thể hiện hành động dưới đây một cách sinh động: bạn cầm trên tay các bức vẽ và bắt đầu quan sát chúng Sau đĩ nĩi câu gì đĩ đại loại như: “Tơi khơng thích hình mình trong bức vẽ Tơi nghĩ nĩ thật vớ vẩn ”. Đợi một vài giây rồi xé chúng ra thành 4 hay 5 mảnh và rải các mảnh vụn ra trước mặt bạn (nhĩm học viên lúc này cĩ thể sẽ rất ngạc nhiên hoặc thậm chí bị sốc). Lấy một tờ giấy mới và tìm lấy hình vẽ 2 con mắt trong số những mảnh vụn và dán chúng vào với nhau lên tờ giấy mới. Nếu mảnh vụn quá lớn, hãy xé bỏ bớt những phần khơng cần. Mục đích ở đây là tạo ra một bức chân dung mới từ các phần khác nhau, khơng phải là sắp xếp lại một bức vẽ gốc. Yêu cầu học viên làm tương tự. Phần 3: Yêu cầu các học viên ngồi với bạn cùng cặp cuối cùng mà họ phải nhớ ở phần 1 và trao đổi chân dung. Lần này, các học viên cĩ thể dùng phấn màu để làm cho bức vẽ thêm màu sắc và đẹp hơn. Sau khi hồn thành, mỗi thành viên sẽ nhận bức vẽ chân dung của mình như một mĩn quà của người cùng cặp. Dùng keo xịt tĩc để cố định màu phấn để tránh làm bẩn và nhạt màu. Gợi ý: Nên cĩ giờ nghỉ giữa 3 phần trên, hoặc dùng các bài tập khác để phân chia chúng.
40. 38 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS B06. Âm thanh và yên lặng Loại hình: Nghỉ ngơi, thảo luận Mục đích: Cố gắng phân biệt giữa nghe và lắng nghe. Bắt đầu bằng việc giải thích sự khác biệt giữa mắt (cĩ thể khép lại được) và tai luơn ở trạng thái “mở”. Khi ngủ, bạn sẽ chỉ thức dậy khi cĩ các âm thanh quan trọng hoặc bất thường xảy ra. Yêu cầu các học viên nằm xuống sàn nhà, nhắm mắt lại và lắng nghe những âm thanh cĩ thể nghe thấy. Sau 7 đến 10 phút, yêu cầu học viên đứng dậy và hỏi họ nĩi về những âm thanh đã nghe được. Cĩ thể, mỗi học viên sẽ tập trung lắng nghe vào những âm thanh khác nhau: tiếng xe chạy bên ngồi, tiếng quạt thơng giĩ, tiếng người, tiếng chim, v.v. Thật thú vị khi nhận ra rằng, ngay cả một âm thanh rất nhỏ cũng gây ra những khác biệt trong cảm nhận. Nhận xét theo nhĩm: Cũng như khi giao tiếp: chúng ta cĩ thể nghe thấy những lời mà chúng ta thực sự hiểu hoặc nghe thấy tiếng nĩi của một ai đĩ, nhưng chưa chắc chúng ta đã thực sự chú ý.
41. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 39 B07. Âm thanh và âm nhạc Loại hình: Khám phá, thư giãn và thảo luận Bài tập tại nhà: Mang theo một bài hát quen thuộc hoặc cĩ ý nghĩa đặc biệt với bạn và một đồ vật bạn sử dụng thường xuyên trong cuộc sống hàng ngày (Ví dụ: lược, chìa khĩa, đũa, giấy v.v.) Dụng cụ: Máy ghi âm và micro. Máy chơi nhạc CD/MP3/Walkman Mục đích: Khám phá âm thanh và âm nhạc trong mối quan hệ với tình cảm, trí nhớ và sở thích. Ghi chú: Trong bài tập này, người hướng dẫn hoặc trợ lý phải biết sử dụng và cĩ kiến thức cơ bản về thiết bị ghi âm. Chuẩn bị: Cần đảm bảo khơng cĩ mặt các học viên và chỉ ghi âm những âm thanh mà các đồ vật tại nơi học tạo ra. Khơng nên nghĩ về những thứ gì đĩ quá cụ thể như đĩng cửa ra vào, mở hoặc đĩng cửa sổ, mà nên nghĩ về những âm thanh “ẩn” khĩ nhận biết hơn như tiếng cọt kẹt của chiếc ghế, cơng tắc của một thiết bị nào đĩ trong phịng, tiếng cuốn rèm, v.v. Ghi âm lại các đoạn dài từ 10 đến 15 giây. Cĩ thể ghi vào đĩa CD hoặc máy chơi MP3 để sử dụng cho các mục đích sau này. Bài tập: Đảm bảo mọi học viên đều cảm thấy thoải mái và cĩ sẵn bút và giấy trong tay. Yêu cầu các học viên đốn xem họ sẽ được nghe âm thanh của cái gì và yêu cầu họ viết lên giấy. Nhớ là bạn khơng được nĩi bất kỳ điều gì về nguồn phát ra âm thanh hoặc cái mà bạn vừa mới ghi âm! Cĩ thể với cùng một âm thanh, mỗi học viên lại đốn theo một chiều hướng khác nhau. Hãy làm họ ngạc nhiên bằng cách nĩi với họ rằng tất cả âm thanh đĩ cùng được ghi ở một nơi và bật lại cho họ nghe, đồng thời diễn tả vị trí nơi các âm thanh này được ghi. Yêu cầu các học viên lấy ra đồ vật mà họ mang theo và khám phá xem đồ vật đĩ phát ra âm thanh gì. Lần lượt yêu cầu từng học viên biễu diễn “dụng cụ” của mình cho cả lớp nghe. Nghỉ khoảng 10 đến 15 giây. Gợi ý: Sẽ vui và thú vị hơn nếu ta cĩ thể biến các âm thanh đĩ thành một điệu nhạc: thêm âm thanh phụ họa, kêu tích tắc, lắc lư theo nhịp đều và thử xem cĩ thể sắp xếp chúng theo nhạc điệu. Cần biến đĩ thành hoạt động thật vui, đừng để mọi người cảm thấy căng thẳng. Cĩ thể tiếp tục với bài tập “Tạo nhạc”. Lúc đĩ, bạn cĩ thể tiếp nối ngay bằng bài tập B08, bỏ qua phần tiếp theo dưới đây.
42. 40 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS Yêu cầu các học viên lấy ra bản nhạc mà họ mang theo và bật một trong số những bản nhạc đĩ. Yêu cầu cả nhĩm viết lên giấy những cảm xúc mà bản nhạc đĩ mang lại cho họ. Chú ý là các học viên khơng được phép thảo luận. Sau khi kết thúc bản nhạc, yêu cầu một ai đĩ, trừ người mang bản nhạc đến lớp, chia sẻ cảm xúc. Cĩ thể giành thời gian cho phần này và hỏi xem liệu cĩ ai muốn chia sẻ những cảm xúc đặc biệt của mình với mọi người. Sau cùng, hỏi học viên mang bản nhạc đến lớp xem người đĩ cảm nhận thế nào về bản nhạc và tại sao: nĩ là một kỷ niệm, thích do lời, nhịp điệu hay cả hai? Liệu mọi người cĩ cùng cảm xúc với bài hát cụ thể đĩ khơng? Sau đĩ, hỏi xem cĩ ai mang đến một bản nhạc khác và lặp lại quy trình trên. Gợi ý: Thật thú vị khi nĩi về cảm xúc và âm nhạc: bạn sẽ chọn âm nhạc để tạo ra cảm xúc, giống như hạnh phúc vậy? Hay bạn sẽ chọn loại âm nhạc hợp với tâm trạng của mình? Cĩ nhiều người rất tỉ mỉ- về âm nhạc, và đĩ là một đức tính tốt. Nhưng hãy chú ý đừng đi lạc chủ đề và tập trung vào tâm điểm là những cảm xúc cá nhân với âm nhạc. Ví dụ một chương trình tập huấn kéo dài trong 3 ngày Đây là một chương trình tập huấn “mẫu” mà các tác giả đã sử dụng. Tuy nhiên, các cán bộ tập huấn cĩ thể thay đổi thứ tự các bài tập cho phù hợp với từng trường hợp cụ thể. Ngày thứ 1 Thời gian Nội dung Phương pháp Người thực hiện 08.00 – 08.15 • Tiếp đĩn và giới thiệu Cơ quan tổ chức và • Giải thích về mục tiêu và quy tắc cán bộ tập huấn 08.15 – 08.30 Bài tập A02. Vỗ tay Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn 08.30 – 08.45 Bài tập A03. Giới thiệu tên Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn 08.45 – 09.15 Bài tập B01. Gặp gỡ Trải nghiệm Cán bộ tập huấn 09.15 – 10:00 Cán bộ tập huấn giới thiệu thêm về mình Trình bày Cán bộ tập huấn và giới thiệu cho nhĩm nghe về những cơng việc trước đây họ đã từng làm với các nhĩm hoặc những tình huống tương tự. Cán bộ tập huấn trình bày 10.00 – 10:15 Nghỉ giải lao 10.15 – 10.30 Bài tập A01. Dậm chân - dậm chân Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn - Vỗ tay - Vỗ tay (mức độ 1) 10.30 – 11.00 Bài tập B03. Bịt mắt (mức độ 1) Trải nghiệm Cán bộ tập huấn 11.00 – 11.20 Chiếu phim hoặc phim tài liệu về Thư giãn Cán bộ tập huấn chủ đề 10.20 – 11.55 Thảo luận nhĩm về chủ đề được xem Thảo luận, nhận xét Cán bộ tập huấn và mức độ phù hợp của nĩ với cuộc với nhĩm sống của nhĩm.
43. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 41 Ngày thứ 1 (tiếp theo) Thời gian Nội dung Phương pháp Người thực hiện 11.55 – 12.00 Hoạt động thực hành ngắn (tùy biến) Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn 12.00 – 13.30 Ăn trưa 13.30 – 13.40 Bài tập A01. Dậm chân - Dậm chân Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn - Vỗ tay - Vỗ tay (mức độ 2) 13.40 – 14.30 Bài tập B06. Âm thanh, Im lặng và Trải nghiệm Cán bộ tập huấn Âm nhạc 14.30 – 15.30 Thảo luận nhĩm về cảm xúc và âm Thảo luận, nhận xét Cán bộ tập huấn nhạc (đem lại ý nghĩa sâu sắc hơn và nhĩm và nhiều nhận xét hơn) 15.30 – 15.50 A04. Âm lượng và Độ cao thấp Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn (mức độ 1) 15.50 – 16.00 Kết thúc/nhận xét/ bài tập về nhà Thảo luận, nhận xét Cán bộ tập huấn và nhĩm Ngày thứ 2 Thời gian Nội dung Phương pháp Người thực hiện 08.00 – 08.15 Chào đĩn, ổn định chỗ ngồi, Thành viên nịng cốt/ uống trà hoặc café Cơ quan tổ chức 08.15 – 08.30 Bài tập A01. Dậm chân - Dậm chân Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn - Vỗ tay - Vỗ tay (mức độ 2) 08.30 – 10.00 Bài tập B04. Tự vẽ chân dung mình Trải nghiệm Cán bộ tập huấn 10.00 – 10:15 Nghỉ giải lao (chụp ảnh các bức chân dung và học viên) 10.15 – 10.30 A04. Âm lượng và độ cao thấp Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn (mức độ 2) 10.30 – 10.45 A05a. Simon nĩi Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn 10.45 – 11.30 Bài tập B02. Chiếc gương Trải nghiệm Cán bộ tập huấn 10.30 – 11.55 Thảo luận nhĩm về bài tập và Thảo luận, nhận xét Cán bộ tập huấn mức độ phù hợp với nhĩm và nhĩm 11.55 – 12.00 Hoạt động thực hành ngắn (túy biến) Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn 12.00 – 13.30 Ăn trưa 13.30 – 13.40 A05. Simon nĩi Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn 13.40 – 14.30 • Bài tập B07. Âm thanh và âm nhạc Trải nghiệm Cán bộ tập huấn • Bài tập B08. Sáng tác nhạc
44. 42 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS Ngày thứ 2 (tiếp theo) Thời gian Nội dung Phương pháp Người thực hiện 14.30 – 15.30 • Thảo luận về những tiến triển của Thảo luận, nhận xét Cán bộ tập huấn nhĩm và từng thành viên và nhĩm • Đánh giá về tính phù hợp của khố tập huấn cho đến thời điểm hiện tại 15.30 – 15.50 A05b. Simon nĩi Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn 15.50 – 16.00 Kết thúc/nhận xét/bài tập về nhà Thảo luận, nhận xét Cán bộ tập huấn và nhĩm Ngày thứ 3 Thời gian Nội dung Phương pháp Người thực hiện 08.00 – 08.15 Chào đĩn, ổn định chỗ ngồi, Thành viên nịng cốt/ uống trà hoặc café Cơ quan tổ chức 08.15 – 08.30 Bài tập A01. Dậm chân - Dậm chân Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn - Vỗ tay - Vỗ tay (Mức độ 3) 08.30 – 10.00 Bài tập B05. Tự vẽ chân dung nhanh Trải nghiệm Cán bộ tập huấn 10.00 – 10:15 Nghỉ giải lao (chụp ảnh các bức chân dung và học viên) 10.15 – 10.30 A05a&b. Simon nĩi (theo nhịp điệu/ Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn trên nền nhạc) 10.30 – 11.00 Bài tập B03. Bịt mắt (mức độ 2) Trải nghiệm D.E Cán bộ tập huấn 11.00 – 11.30 Bài tập B02. Chiếc gương Trải nghiệm Cán bộ tập huấn 10.30 – 11.55 Thảo luận nhĩm về bài tập và mức Thảo luận, nhận xét Cán bộ tập huấn độ phù hợp với nhĩm và nhĩm 11.55 – 12.00 Hoạt động thực hành ngắn (tùy biến) Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn 12.00 – 13.30 Ăn trưa 13.30 – 13.40 A05a. Simon nĩi Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn 13.40 – 14.00 Nghe nhạc Thư giãn Cán bộ tập huấn 14.00 – 15.30 Quyết định chủ đề buổi biểu diễn và Thảo luận, nhận xét Cán bộ tập huấn nội dung trình diễn và nhĩm 15.30 – 15.50 A04. Âm lượng và độ cao thấp Hoạt động thực hành Cán bộ tập huấn (mức độ 3) 15.50 – 16.00 Kết thúc và kết luận Thảo luận, nhận xét Cán bộ tập huấn và nhĩm
45. Phần I V 43 Đ ư a c á c k ỹ n ă n g g i a o t i ế p vào nghệ thuật cơng chúng và giáo dục Phần này chỉ ra cách chúng ta cĩ thể giúp các thành viên nhĩm đưa các kỹ năng giao tiếp đã được học tiến thêm một bước thành truyền thơng trong cơng chúng thơng qua các dự án giáo dục và biểu diễn nghệ thuật. Trước tiên chúng ta sẽ mơ tả cách phát triển các dự án nghệ thuật cộng đồng từ các khĩa tập huấn về kỹ năng giao tiếp, sau đĩ sẽ đưa ra một số ví dụ về các dự án tiêu biểu mà các thành viên nhĩm đã thực hiện, tiếp đến là những bài học và kinh nghiệm để thực hiện các dự án tương tự tiếp theo. 1. Xây dựng các dự án nghệ thuật cơng chúng Trong hầu hết các khĩa tập huấn, chị em đều nĩi rằng họ muốn chia sẻ và giải thích những vấn đề cụ thể liên quan đến tình trạng nhiễm HIV của họ với những người khác. Nếu một nhĩm muốn theo đuổi ý tưởng này, họ cĩ thể tự mình xây dựng một thơng điệp và phương pháp thực hiện. Nhĩm Hoa Hướng Dương và Hoa Xương Rồng thường cộng tác với một số nghệ sĩ để phát triển một chủ đề nhất định thành một tác phẩm nghệ thuật. Đối với các nhĩm, trên cơ sở những giao tiếp cởi mở hơn cĩ được từ những bài tập thực hành, việc họ cĩ thể tiếp tục cùng nhau tạo nên một điều gì đĩ như những bài phĩng sự trên sĩng phát thanh, cĩ một ý nghĩa khích lệ lớn. Trong các tác phẩm đĩ, mỗi cá nhân, nếu muốn, cĩ thể cĩ những đĩng gĩp cá nhân, với sự hướng dẫn và giúp đỡ của một nghệ sĩ cĩ kinh nghiệm. Sự kết hợp giữa những bài tập mang tính trị liệu cĩ tác dụng mở ra những câu chuyện và suy nghĩ cá nhân và cùng với những ý tưởng của những nghệ sĩ kinh nghiệm sẽ giúp phát triển chúng thành một dự án cĩ tính hài hịa, phục vụ sự phát triển của cả cá nhân và tập thể nhĩm, đồng thời cĩ tính nghệ thuật cao. Những nhạc sĩ, vũ cơng, nghệ sĩ tạo hình, nhà làm phim, họa sĩ chuyên nghiệp đều cĩ các kỹ năng cĩ thể giúp chuyển thể những câu chuyên của các nhĩm trợ giúp thành một cái gì đĩ hấp dẫn với người xem mới. Ở đây, chúng tơi xin nhấn mạnh, chúng tơi khơng đề nghị tất cả các chị em phụ nữ nhiễm HIV dương tính cần phải tham gia vào các hoạt động biểu diễn đĩ để phát triển khả năng sẵn cĩ, mà chỉ muốn cho thấy một điều là, những dự án cĩ tính sáng tạo như vậy cĩ thể là những trải nghiệm hết sức bổ ích cho một số chị em. Năm 2006, hai trong số các tác giả, nghệ sĩ tạo hình Iris Honderdos, và nhạc sĩ Arno Peeters, đã tổ chức các khĩa tập huấn 3 ngày về truyền thơng sáng tạo cho các nhĩm Hoa Hướng Dương ở Thái Nguyên và Hà Nội. Sau khi các khĩa tập huấn kết thúc, họ đã tiếp tục cộng tác với các nhĩm đĩ tổ chức các buổi biểu diễn nghệ thuật, lấy nội dung xoay quanh các chủ đề quan trọng trong khi tập huấn, cĩ thể biến thành hình ảnh và đưa tới cho cơng chúng.
46. 44 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS Ba nhĩm đã xây dựng những tiết mục biểu diễn được trình diễn trong một chương trình trực tiếp với chủ đề “Ai? Người quan tâm?” tổ chức tại Bảo tàng quốc gia phụ nữ ở Hà Nội năm 2006. Kết quả cho thấy, khi kết hợp việc tập huấn về kỹ năng giao tiếp với liệu pháp điều trị bằng nghệ thuật trong thực tế cĩ thể giúp biến các nạn nhân thành những nhà giáo dục và cho họ ý thức sống cĩ mục đích. Dưới đây chúng tơi sẽ trình bày về ba ví dụ tiêu biểu. 2. ba ví dụ biểu diễn nghệ thuật của các thành viên nhĩm hỗ trợ 2.1. Chuyển Sự sợ hãi thành Giáo dục” – Thái Nguyên Tại Thái Nguyên, nhĩm đã chọn chủ đề phân biệt đối xử để phát triển. Khĩa tập huấn đã được cơ đọng thành những hình tượng bơng Hoa Hướng Dương hai mặt: ở mặt trái màu xám là những câu hỏi về HIV/AIDS, mà hầu hết trong số chúng liên quan đến những quan niệm sai lầm phổ biến về cách thức lây truyền HIV. Ở mặt cĩ ánh sáng mặt trời của những bơng hoa này là những câu trả lời. Buổi biểu diễn được thực hiện trên một nền nhạc, trong đĩ lần lượt các câu hỏi mà người thuyết trình đặt ra sẽ được một phụ nữ trả lời, cả bằng lời và bằng cách xoay mặt bơng Hoa Hướng Dương cĩ ghi nội dung trả lời hướng về phía khán giả. Đây chỉ là một ý tưởng đơn giản, nhưng lại rất hiệu quả bởi đã thể hiện cho người xem thấy được những quan niệm sai phổ biến, trong đĩ hình ảnh những người phụ nữ này trong mắt cơng chúng khơng cịn là những người “nguy hiểm” hay “nạn nhân” nữa, mà là những nhà giáo dục tốt nhất. Tác phẩm của nhĩm Hoa Hướng Dương Thái Nguyên: “mặt trái” và “mặt phải” (bên dưới)
47. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 45 2.2. Tự hy sinh bản thân và những gì phụ nữ cần – Hà Nội Tại Hà Nội, chủ đề cĩ vẻ phức tạp hơn – nĩ đề cập đến quan điểm phổ biến về vai trị làm mẹ của phụ nữ - phụ nữ phải luơn sẵn sàng hy sinh mọi thứ cho cuộc sống và sự trưởng thành của con cái mình. Trên thực tế, phụ nữ thường đáp lại sự mong muốn đĩ. Trong trường hợp của những người cĩ HIV/AIDS, điều này cĩ thể cĩ một tác động rất lớn: nếu tình hình tài chính của gia đình gặp khĩ khăn; khi thức ăn hoặc thuốc men bị thiếu thốn, người mẹ sẽ muốn hy sinh sức khỏe của mình vì con. Dĩ nhiên, điều kiện lý tưởng sẽ là người mẹ khỏe mạnh, cĩ thể tự chăm sĩc con cái và nuơi nấng chúng trưởng thành, nhưng đối với những người mẹ cĩ HIV, điều này thực sự khĩ khăn do nhiều nguyên nhân. Rất nhiều đứa trẻ mất mẹ phải sống trong các trại mồ cơi hoặc được họ hàng nuơi nấng, cĩ thể cảm thấy chúng như thiếu đi sức mạnh tự nhiên trong việc hiểu được về thế giới xung quanh chúng, đơi khi tự chúng trơi vào những hành vi tội phạm, sử dụng ma túy hay trầm cảm. Với tác phẩm của mình, nhĩm Hoa Hướng Dương Hà Nội mang đến thơng điệp: các bà mẹ cần tất cả các hình thức giúp đỡ trong việc nuơi dạy con cái: từ gia đình, chính quyền và xã hội. Buổi trình diễn trưng bày những hình nộm phụ nữ bằng kích thước người thật, cĩ bọc vải. Trên quần áo của mỗi hình nộm, mỗi phụ nữ viết một bức thư gửi cho con mình, thể hiện tình yêu bất tận với đứa con. Trên mặt đất gần những hình nộm là một “quang gánh”, một đơi rổ gánh qua vai rất đặc trưng, thường được những người nghèo dùng để gánh hàng đi bán rong khắp nơi kiếm tiền, và đơi khi để gánh chính con mình khi đi kiếm tiền như thế. Ở quang gánh phía trước là hình nộm một đứa con làm bằng vải, quang gánh phía sau treo một tờ gấp ghi thơng điệp về mong muốn cải thiện đời sống của phụ nữ, ví dụ sự hỗ trợ mà những bà mẹ cĩ HIV cần để nuơi con Tác phẩm nghệ thuật sắp đặt của nhĩm Hoa Hướng Dương như việc làm phù hợp, quyền được tiếp cận Hà Nội trưng bày tại Bảo tàng Phụ nữ cơng bằng với điều trị y tế, sự chăm sĩc và tơn trọng từ phía gia đình và cộng đồng Trên nền nhạc và lời hát, các chị em từng người một đọc bức thư của mình cho khán giả nghe, sau đĩ bước ra từ sau hình nộm, đứng lên phía trước, nhấc quang gánh của mình lên, rồi từ từ nhấc cả hình nộm đứa con và thơng điệp về sự hỗ trợ mà họ cần để nuơi con. Buổi trình diễn của nhĩm Hoa Hướng Dương đã thực sự làm xúc động người xem, và cả hai tác phẩm hiện vẫn đang được trưng bày tại Bảo tàng Phụ nữ.
48. 46 Hỗ trợ Tâm lý – Xã hội cho Phụ nữ bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS 3. nhạc ráp về cuộc sống Nhạc sĩ Arno Peeters cũng làm việc với Nhĩm Hoa Xương Rồng gồm các thành viên là những người đã từng sử dụng ma túy, 30-40% trong số họ đồng thời bị nhiễm HIV. Những phụ nữ phục hồi từ tình trạng nghiện ma túy phải đối mặt với sự kỳ thị cĩ thể nĩi là nặng nề nhất trong xã hội Việt Nam; họ bị xếp ở dưới đáy của các nấc thang xã hội và chính vì vậy họ thường xem mình như những kẻ thất bại và chẳng cĩ bất kỳ một mục tiêu hữu ích nào trong xã hội. Sau ba ngày tập huấn về kỹ năng giao tiếp, những phụ nữ này đã học được cách nhìn nhận bản thân và câu chuyện cuộc đời họ với con mắt khác: rằng họ đã bị tước đoạt những yếu tố quan trọng nhất trong quá trình trưởng thành hoặc đã phải chịu sự mất mát, đau khổ và buồn bã – những yếu tố đĩng vai trị quan trọng trên con đường dẫn họ đến với ma tuý. Arno đã dạy nhĩm nhạc ráp, một loại hình âm nhạc cĩ nhịp điệu như kể chuyện khởi nguồn từ người Mỹ gốc Phi với mục đích cảnh báo hoặc giáo dục, thậm chí đơi khi là kích động. Với sự giúp đỡ của nghệ sĩ nhạc ráp Việt Nam, Kim Jo-Jo, họ cùng chuyển những câu chuyện cuộc đời những thành viên trong nhĩm thành lời, với mục đích cảnh báo giới trẻ Việt Nam về những tình huống thực ngồi đời cĩ thể dẫn họ đến con đường sử dụng ma túy. Nhĩm Hoa xương rồng đã kể câu chuyện thực và ngay lập tức được các phương tiện thơng tin đại chúng đưa đến với cơng chúng rộng rãi. Nhĩm cũng đã làm video clip về bài hát và ghi vào đĩa DVD; bài hát đã được đăng tải trên tạp chí thanh niên và clip về bài hát được sử dụng như một cơng cụ trong các buổi tuyên truyền. Hình ảnh từ video clip “Hoa xương rồng trên cát”
49. Sách hướng dẫn tập huấn các kỹ năng giao tiếp 47 4. những bài học và đề xuất về hoạt động phối hợp cho nghệ thuật cơng chúng • Làm việc với những nghệ sĩ sẵn lịng cộng tác với nhĩm và cĩ sự kiên nhẫn khi làm việc với những đối tượng khơng chuyên. Một số nghệ sĩ thích tự mình tạo ra tác phẩm trên cơ sở những ý tưởng của nhĩm. Tác phẩm đĩ cĩ thể mang tính nghệ thuật cao, nhưng cĩ thể tạo cho các nhĩm cảm giác mình bị lợi dụng hoặc bỏ rơi. • Cộng tác với những nghệ sĩ cĩ nhiều kỹ năng khác nhau, từ đĩ cĩ thể điều chỉnh tác phẩm phù hợp với chủ đề và với nhĩm, thay vì phải điều chỉnh chủ đề cho phù hợp với loại hình nghệ thuật. • Mời các cơ quan chính quyền tham gia ngay từ đầu để họ cĩ thể giúp nhĩm xin giấy phép biểu diễn • Tìm kiếm những đối tượng khán giả mới và rộng hơn bằng cách kết hợp buổi biểu diễn nghệ thuật của nhĩm với các hoạt động khác khơng nhất thiết phải gắn trực tiếp với HIV hay những chương trình cĩ chủ đề phụ nữ.