Quan niệm nghệ thuật của Trường thơ Loạn - Nhìn từ thi phái tượng trưng

Nội dung text: Quan niệm nghệ thuật của Trường thơ Loạn - Nhìn từ thi phái tượng trưng

1. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) QUAN NI M NGH THU T C A TR ƯNG TH Ơ LO N - NHÌN T THI PHÁI T ƯNG TR ƯNG Võ Nh ư Ng c1 Khoa Ng v ăn, Tr ưng ði h c Khoa h c Hu Email: vonhungoc82@gmail.com TĨM T T Ch u nh h ưng c a nh ng quan ni m ngh thu t ph ươ ng Tây, các thi s ĩ th ơ Lo n trc ti p kh i s m t t ư t ưng m ĩ h c m i v th ơ ca: “Làm th ơ là làm s phi th ưng”. Thi nhân nh ư m t tiên tri mang s m nh thiêng liêng xác l p m t th gi i d th ưng. Bên cnh đĩ, Tr ưng th ơ Lo n xem th ơ là k t tinh t nh ng n i đau qu n qu i c a nh ng linh hn b t h nh v i khát v ng s ng mãnh li t. ðau th ươ ng nh ư m t đnh m nh ám nh khi n các thi s ĩ ph i c t lên b ng ti ng th ơ tuy t v ng. Và nh ư m t ngh ch lý, v a xem th ơ là hoa trái đau th ươ ng, Tr ưng th ơ Lo n đng th i c ũng xem th ơ là t n cùng c a nh ng khối c m. Vi thân ph n mang bi k ch c a mình, th ơ là ngu n khối l c đ các nhà th ơ tìm đn cõi “thanh khí huy n di u” gi i thốt đau th ươ ng, t n h ưng hoan l c giúp h quên đi kh đau, b t c, tuy t v ng ch n tr n gian. T khĩa : Tr ưng th ơ Lo n, T ưng tr ưng Là hi n t ưng n i b t trên thi đàn Vi t Nam, phong trào Th ơ M i kh ng đnh v trí v ng ch c trong n n v ăn h c dân t c. N u nĩi Th ơ M i m ra m t cu c cách m ng trong thi ca, thì cĩ th xem Tr ưng th ơ Lo n là hi n t ưng đc đáo c a phong trào Th ơ Mi. Manh nha t nhĩm th ơ Bình ðnh v i nh ng tên tu i nh ư Hàn M c T , Ch Lan Viên, Y n Lan , con đưng th ơ Lo n gia nh p Th ơ M i c ũng g p khơng ít nh ng chơng gai. Kinh qua nh ng b ưc th ăng tr m, các thi s ĩ th ơ Lo n v n kh ng đnh đưc v trí c a mình m t cách vinh quang. Trong đĩ, quan ni m ngh thu t đc đáo, m i l cĩ th xem là đĩng gĩp l n nh t c a Tr ưng th ơ Lo n trên thi đàn Th ơ M i. 1. “Làm th ơ là làm s phi th ưng” “Tơi điên tơi nĩi nh ư ng ưi d i - Van l y khơng gian xĩa nh ng ngày” (Lưu luy n - Hàn M c T ). Cĩ l , v i các thi h u c a Tr ưng th ơ Lo n, m ĩ h c bao gi c ũng là cái t t cùng, vì v y cái đp tr ưng th ơ này tơn th khơng ph i là cái đp hài hịa c đin ki u Apollon mà là cái đp ph n hài hịa, x c x ch, rách r ưi, mê s ng Dionicos, m ra m t th gi i thi ca phi th ưng, điên cu ng, rùng r n và ch t chĩc. M i c m xúc, tr ng hu ng tình c m luơn đn ng ưng t t cùng cĩ th xem là m u s chung c a ba đnh cao th ơ Lo n. ðĩ là k t qu c a hành trình đo l n th i gian đ “thốt kh i hi n t i”, “xáo tr n d ĩ vãng”, “ơm trùm t ươ ng lai” ki m tìm m t quan ni m th m m ĩ riêng, h ưng đn cõi t ưng tr ưng và siêu th c v i th gi i đy ma quái, siêu hình, khép kín làm 1 Nghiên c u sinh, khĩa 2 56
2. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) hoang mang ng ưi đc. Trong t a ðiêu tàn , nh ư đi di n cho c tr ưng th ơ, Ch Lan Viên tr c ti p kh i s mt t ư t ưng m ĩ h c m i v thi ca: “Hàn M c T vi t: làm th ơ tc là điên. Tơi thêm: làm th ơ là làm s phi th ưng”[1]. Quan ni m này r t g n v i quan ni m th ơ c a Paul Geraldy: “Th ơ là gì? Th ơ là v ưt ra ngồi thĩi quen, mà b ưc vào mt cõi m i l cĩ h ng thú h ơn”. Ch u nh h ưng c a quan ni m ngh thu t t Baudelaire, Edgar Poe, Mallarmé , Tr ưng th ơ Lo n t ch b ăn kho ăn chán ghét th c ti đã “tìm cái đp nh ng b n b xa l c a c m giác, tìm nh ng cái đp khối l c b nh tt nh ng vùng đt hoang d i ch ưa đưc khám phá”[2], m ơ t ưng đn m t m ĩ th huy n nhi m và tinh khi t. Khi vi t “Làm th ơ là làm s phi th ưng”, m t m t Tr ưng th ơ Lo n xem th ơ là cái siêu phàm, làm theo nh ng cách th c khác th ưng mà ng ưi th ưng khơng hi u n i. M t khác, các nhà th ơ mu n kh ng đnh y u t “phi th ưng” nh ư m c đích duy nh t c a sáng t o, th ơ ph i đt đn đnh cao đ ng ưi ta ng ngàng, khâm ph c. Thiên ch c c a nhà th ơ nh ư m t siêu nhân mang s m nh thiêng liêng xác lp m t th gi i d th ưng. Nh ư m t s tuyên chi n v i m ĩ c m chung c a th ơ ca đươ ng th i, Tr ưng th ơ Lo n coi tr ng ch t ngh thu t đích th c, đ cao th ơ nh ư hình thái đc tr ưng vi di u, lung linh, bi n o, nh n m nh đn tính ch t siêu phàm c a thi s ĩ. N u Xuân Di u xem thi s ĩ “ngh ĩa là ru v i giĩ - Mơ theo tr ăng và v ơ v n cùng mây”, Th L xem mình là “cây đàn muơn điu - Ham v đp cĩ muơn hình muơn v ” thì Tr ưng th ơ Lo n xem thi s ĩ là nh ng con ng ưi mê cu ng và điên d i. Vn d ng quan ni m m hc t ưng tr ưng, th gi i th ơ Lo n h ưng t i là th gi i bí n c a c m giác và tâm linh, hưng vào vơ th c c a con ng ưi mà v i thi nhân là l ĩnh v c vơ h n c a s khám phá, sáng t o ngh thu t. Thu mình trong th gi i sâu th m c a cái tơi n i c m, v ưt qua s tưng t ưng m ơ màng c a ch ngh ĩa lãng m n, l n sâu xung d ưi đáy cùng c a th gi i ti m th c, vơ th c, các thi s ĩ th ơ Lo n đã trình bày s bí n siêu nghi m y qua nh ng “r ng bi u t ưng” đy ám g i: đĩ là hình nh tr ăng v i muơn dáng v , là s ng ưi, là bĩng ma, h n phách.: “Ngồi kia tr ăng sáng ch y bao la - Ta nh y vào quay cu ng thơi l ăn l n - Thơi ng p l n trong ánh tr ăng vàng h n đn - Cho tr ăng ghì, tr ăng ri t c làn da” (Tm tr ăng - Ch Lan Viên). Hàn M c T càng k ỳ d , điên cu ng h ơn th : “Ng ưi tr ăng ăn v n tồn tr ăng c - Gị má riêng thơi l i đ hưm” (Say tr ăng - Hàn M c T ). Ch tr ươ ng làm “Th ơ Lo n”, “Th ơ ðiên” kinh d nh ư nh ng v n th ơ ca Valéry, Baudelaire, cùng ý tưng “Nĩi cho rõ m t v t cĩ ngh ĩa là b qua m t ba ph n t ư lc thú khi đc th ơ” (Mallarmé) mà các thi s ĩ th ơ Lo n tơn th . Vì th , đi v i h th ơ hay ch cĩ th mà “c m” , yên l ng mà “nghe” nh ng thanh âm rung đng trong lịng hơn là nĩi ra thành l i m t cách r ch rịi. C ưu mang thi h ng mãnh li t đ siêu hình hố mi tr ng thái, m i ph m ch t, m i c m th c v khơng gian, th i gian, v ý ngh ĩa cu c sng, nên sáng t o th ơ đi v i thi s ĩ th ơ Lo n là nh ng phút giây lĩe sáng xu t th n trong cu c phiêu du c a linh h n. Khơng n m trong quan ni m cái đp c a th ơ ca đươ ng th i, khơng l y c m xúc nhân sinh, nh ng rung đng ái tình quen thu c, Tr ưng th ơ Lo n th h n vào mê l c a ch n phi th ưng và d th ưng. “Thi nhân t bi n mình thành tiên tri th u th b ng m t s h n lo n c a t t c m i giác quan, lâu dài, r ng l n phi th ưng và h p lý” (Rimbaud). Th ơ c a h là s phân li kì d gi a xác và hn, là s 57
3. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) nghi m sinh cái ch t c a h u th đ s ng ph n tâm linh, vơ th c. Nĩ cĩ th tr n l n sng vào ch t, ti m th c vào ý th c, quá kh vào t ươ ng lai. Quá trình sáng t o này đưc coi là m t trí, phát điên. Nh ưng s điên cu ng tuy t nhiên khơng ph i là bnh lý mà là tr ng thái nhi t h ng, khi xúc c m th ăng hoa đn t t đ: “Tơi làm th ơ? Ngh ĩa là tơi y u đui quá! Tơi b cám d , tơi ph n b i t t c nh ng gì mà lịng tơi, máu tơi, h n tơi h t sc gi bí m t. Và c ũng cĩ ngh ĩa tơi m t trí, tơi phát điên”[3]. Hàn M c T , Ch Lan Viên, Bích Khê đu thích thú và nhi u l n nh c đn trong th ơ mình nh ng ch : ðiên - Cu ng - Lo n, và qu th t nh ng ch y đã ám vào đi và th ơ h m t cách t nhiên khơng th tách r i. ðĩ cĩ th là kho nh kh c chán n n t n cùng: “Nh m m t l i cho c bu bĩng t i - Mênh mang lên, bát ngát t a đêm sâu” (To l p - Ch Lan Viên), n ơi cái đp đã đưc đy sang m t đa h t khác c a s kinh d t t cùng: “Ta mu n h n trào ra đu ng n bút - Mi l i th ơ đu dính não cân ta” (Rưm máu - Hàn M c T ). Cũng cĩ khi đĩ là cu c phiêu diêu đy chu nh chống: “Ơi! say kh ưt m i dào muơn ý t - Ơi! điên r m i ng p ánh chiêm bao - Ơi! dâm cu ng m i bi t giá tr ăng sao” (Trái tim - Bích Khê) . Th ơ Lo n khơng tr c ti p ph n ánh hi n th c mà ph n ánh tâm tr ng tr ưc hi n th c b ng cái nhìn đy huy n o và le lĩi nh ng tia sáng d k ỳ. Hàn M c T m ưn th ơ ch p cánh cho m t cu c vi n du trong cõi m ng m ơ, huy n di u: “Ta bay lên! Ta bay lên! - Giĩ ti n đư a ta t i nguy t thi m - Ta trên cao nhìn tr xu ng - Lâng lâng mây khĩi quy n tr ăng đêm” (Ch ơi lên tr ăng ). Bích Khê c ũng chìm vào m t th gi i bí n “ðây c xanh xao mây l p ph - Trên m con qu đng im h ơi” (Nm m ). Ch Lan Viên huy đng t t c m i ti m n ăng tinh th n đ vi t nên nh ng câu th ơ siêu thốt: “H i chi c s , ta vơ cùng r d i - Mu n ri t mi trong s c m nh tay ta! - ð nh ng gi t máu đào cịn đng l i - Theo h n ta, tuơn ch y nh ng l i th ơ” (Cái s ng ưi - Ch Lan Viên). Quan ni m “Làm th ơ là làm s phi th ưng”, Tr ưng th ơ Lo n tri n miên ng p ln trong th gi i rùng r n mà vùng v y, kêu la: “Nĩ gào, nĩ thét, nĩ khĩc, nĩ c ưi. Cái gì nĩ c ũng t t cùng”[1]. Thốt ly vào th ơ và làm th ơ thốt ly hi n th c, đĩ là đc đim ct lõi c a phong trào Th ơ M i. Nh ưng n u Th ơ M i l y “thanh s c th i gian làm tài li u” đ tìm ki m ch n n ươ ng thân n ươ ng h n, thì th ơ Lo n thốt li mt chi u kích khác, m t b n ch t khác. Th ơ M i xơn xao tình điu c a “v ưn tr n”, c a cõi ng ưi g n gũi thì th ơ Lo n tìm đn tha ma, m huy t. Th ơ M i tìm cái đp cao khi t, lí t ưng c a ch n b ng lai tiên c nh thì th ơ Lo n th ng thi t van xin tìm v m t quá kh l i tàn: “Hãy tr tơi v Chiêm qu c” , hay tìm v “m t cõi tr i cách bi t” . ðĩ là s c tình ph ơi bày nh ng hình nh đau th ươ ng đ t o c m giác “ đê mê, tê li t”. V a ti p n i ch ngh ĩa lãng m n c a phong trào Th ơ M i, nh ưng đng th i Tr ưng th ơ Lo n đã đt b ưc chân ca mình vào ch ngh ĩa t ưng tr ưng và đư a th ơ vào d u ch m phá đu tiên c a ch ngh ĩa siêu th c. Khát khao làm s phi th ưng, sáng tác c a Tr ưng th ơ Lo n đã đem đn nh ng cách tân táo b o trên thi đàn Th ơ M i. 58
4. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) 2. “Th ơ là hoa trái c a đau th ươ ng” Ni bu n là âm h ưng ch đo c a th ơ M i, nh ưng đn v i các thi s ĩ th ơ Lo n, trên c n i bu n là n i đau. Tr ng thái đau th ươ ng đưc đy đn t t cùng tr thành th i đim mà nhà th ơ nh ư điên, nh ư cu ng, nh ư lo n. Khi y, c m xúc tr thành ngu n thi hng mãnh li t, d t dào đ th ăng hoa thành th ơ, đ th ơ n ra “nh ng bơng hoa th n d ” (Ch dùng c a Hàn M c T ). Vì th , sáng tác c a Tr ưng th ơ Lo n là k t tinh t n i đau qu n qu i c a nh ng linh h n b t h nh v i khát v ng s ng mãnh li t. Th ơ Lo n m ra m t th gi i mà đĩ, n i đau giày vị con ng ưi đn tuy t v ng - th gi i c a nh ng bĩng ma, nh ng linh h n ch t v t v qua nh ng b c t ưng đ nát. ðĩ cịn là vài n m m hoang l nh, qu n th t nh ng câu h i v s t n t i hay di t vong c a ki p con ng ưi. Bưc vào th gi i mang đm màu s c bi th ươ ng y là rùng r n chân tay và tê tái tâm hn b i ti ng rên xi t c a nh ng c ơn đau, n ơi ng ưi ta ch nhìn th y nh ng con ng ưi ca máu, c a x ươ ng, t y tr ng, não cân và tâm h n bu t giá. Và c ũng n ơi y, ng ưi ngh s ĩ ph i thét, ph i gào cho th a mãn khát khao. V i h , “th ơ là ti ng kêu rên th m thi t c a m t tâm h n th ươ ng nh ưc ao tr l i tr i” . Thơ ph i đi vào mi n sâu th m ca linh h n, tìm v quá vãng ca m t th i đã qua, tìm trong ti m th c và vơ th c c a con ng ưi. Truy tìm cái đp t nh ng cái kinh d , điu này r t g n v i th ơ t ưng tr ưng ph ươ ng Tây, th hi n cái nhìn m i v ng ưi ngh s ĩ: “Trên m t n m m tàn ta nh t đưc - Kh p x ươ ng ma tr ng t a não cân ng ưi - Ty đã c n, nh ưng v n đm h ơi ưt - Máu tuy khơ, cịn đưm khí tanh hơi” (Xươ ng khơ - Ch Lan Viên). H ch s ng b ng linh h n c a mình, v ưt ra ngồi th xác, thốt lên chín t ng mây, tìm đn nh ng m nh đt hoang s ơ l l m, cĩ lúc điên cu ng gào thét tr ưc n i đau th xác đ r i bùng lên khát v ng s ng mãnh li t: “C đ ta ng t ng ư trong v ũng huy t - Tr i ni m đau trên mnh gi y mong manh - ðng n m l i ngu n th ơ ta đang si t - C lịng ta trong m ch rung rinh” (Rm máu - Hàn M c T ). Âm h ưng đau th ươ ng t quan ni m th ơ k t tinh nh ng linh h n mang trong mình kh đau và khát v ng là kho nh kh c tr d c a đa con tinh th n, là ch t li u đ ch ưng c t thành th ơ. Ch Lan Viên v i n i đau tinh th n ch t ch ng m t kh i s u bi th ng. Thi s ĩ ti c thươ ng quá kh , xĩt xa cho m t th i quá vãng, đau lịng tr ưc th gi i đ nát b i s tàn phá c a th i gian miên vi n: “ðây nh ng tháp g y mịn vì mong đi - Nh ng đn x ưa đ nát tr ưc th i gian - Nh ng sơng v ng lê mình trong bĩng t i - Nh ng t ưng Chàm l lĩi r rên than” (Trên đưng v ). Th gi i đau th ươ ng ám nh th ơ Ch nh ư m t “ni m kinh d ”. Khĩc than cho n i s u h n c a dân t c Chiêm Thành cũng là khĩc than cho dân t c Vi t Nam, là ti ng lịng u h n c a ng ưi dân m t n ưc cùng tâm h n vong nơ l nh giá, b i “ ðiêu tàn cĩ riêng gì cho n ưc Chiêm Thành yêu mn c a tơi đâu?”[1]. Thi t tha níu gi nh ng gì đã m t c ũng là cách duy nh t thi s ĩ vùng v y trong cái h u h n c a đi mình, và c ũng là b n ch t c a vi c làm th ơ, nh ư Ch Lan Viên t ng tuyên b : “Vì u bu n là nh ng đĩa hoa t ươ i - Vì đau kh là chi n cơng rc r ” (ðng quên lãng ). Nh ư v y, chính quá kh dân t c Chàm trong ni m bi h n là khách th đích th c đ th ơ đưc th ăng hoa, t ư t ưng siêu hình c t cánh, nên d hi u khi th ơ Ch “đy nh ng điu s u bi - ðy h ơi th t ý ma cùng s c ch t” (Ti t trinh ). 59
5. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) ðiu l lùng và c ũng là s trùng h p ng u nhiên, trong ba thành viên ch ch t ca Tr ưng th ơ Lo n, cĩ đn hai ng ưi m c b nh nan y. S m nh đã đt h đng chơng chênh gi a b v c s ng - ch t, khi n thi nhân ph i ct lên b ng ti ng th ơ tuy t v ng. Hơn t t c , Hàn nh y c m đc bi t v i n i đau, vì đau th ươ ng nh ư m t đnh m nh miên man ám nh cu c đi Hàn. Nh ư tiên tri cho s ph n bi k ch c a mình, ngay khi cịn là mt thanh niên c ăng tràn s c s ng, Hàn đã ch n cho mình bút danh Phong Tr n - giĩ bi và L Thanh - ti ng khĩc. C m nh n n i đau “b ng tim, b ng ph i, b ng máu, b ng l, b ng h n”, nên n i đau đã hình thành cá tính và thi pháp th ơ ơng. N i đau y khi n thi nhân nhìn th y quanh mình cái gì c ũng d d i, mãnh li t và dâng cao nh ư ng n cu ng phong r i đ ào xu ng cu n t t th y vào lịng mình b ng s kh ng khi p khơng gì c n đưc. ðĩ là lý do gi i thích vì sao đc Hàn, ta b t g p đy nh ng v n th ơ ch y máu: “Tr i h i bao gi tơi ch t đi - Bao gi tơi h t đưc yêu vì - Bao gi m t nh t tan thành máu - Và kh i lịng tơi c ng t si” (Nh ng gi t l ). Khơng ch đau vì thân xác mà cịn vì n i tuy t v ng c a cõi lịng vị xé tâm can, khi “Lịng thi s ĩ ch a đy trang v ĩnh bi t” (Du tích ). ðây chính là ngu n c m xúc cung b c tt cùng c a ti ng nĩi tr tình. Ta cĩ th nghe th ơ Hàn th gi i vơ hình bên trong qua v t loan r máu bên ngồi thân xác, khi nh ng v n th ơ đưc vi t lúc t th n đang r r m trên c ơ th s ưng s n và tê đing. ðĩ là thi li u, là c m h ng vơ biên đ h n thơ c t cánh nên khơng ph i tình c , tp th ơ đưc coi là xu t s c nh t trong s nghi p sáng tác c a Hàn c ũng cĩ cĩ nhan đ ðau th ươ ng! Nu Hàn M c T ngày đêm ch ng ki n s ăn mịn th xác c a b nh phong nh ư tng gi đy mình đn c a t : “M t mai kia bên khe n ưc ng c - Vi sao s ươ ng anh nm ch t nh ư tr ăng” (Duyên k ỳ ng ) thì Bích Khê c ũng ch u đng n i đau khơng kém ca b nh lao quái ác: “Muơn ưu phi n dày đc trong đu - Muơn s u h n xây m ngay gi a ph i” (Châu ). Và ơng đã trút h t n i đau đ k t tinh, ch ưng c t thành Tinh huy t, Tinh hoa . Hàn đã lý gi i Bích Khê - “thi s ĩ th n linh” r ng: “S điên cu ng y uyên nguyên m t ph n thiên tài, m t ph n đau kh ”[4] . ðau th ươ ng là kh i đim đ Bích Khê “phát ti t ht tinh l c c a h n c a máu” , là giây phút thi nhân điên cu ng c ra t ng búng th ơ sáng láng: “Anh ghì ly nh. Nh ng đau th ươ ng - Th m t n lịng anh kh chán ch ưng - Anh úp m t vào đơi m t y - Ri khơng ng ăn đưc. L anh tuơn” (nh y). ðĩ là m t quá trình “lên đng” , là s “nh p th n” mãnh li t đn m c thi nhân ph i b t thành nh ng ti ng khĩc - than - gào - rú: “Th ơ tơi l ưu luy n gi a dịng châu - Tr n i cho nên m ng s u - Châu v thiên tài lai láng c - Ch t r i, khí phách c a tơi đâu?” (ðây b n đàn th ơ). Cĩ khi, Bích Khê kéo th ơ g n k s s ng b ng cách thâu nh ng n i đau c a nhân th thành m t ni m rên xi t: “Ng ưi cĩ bi t lịng ta đươ ng ch t đing - Ma dịng th ơ tràn lan nh ư sĩng bi n - Là trong đây t t c ph m tràng sinh - ðu đau rên trong v n tr ng thiên hình?” (Châu ). Ch ng ch t n i đau, nh ng v n th ơ Lo n đm đc h ơi th kì bí và rùng r n, th m chí nh ư điên nh ư d i, ph i: “gào v s ”, “thét đt h u”, “khĩc trào máu m t”, th m đm m t n i ni m đam mê ma qu . Cái đp đn t cái quái đn, điu này rt g n 60
6. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) vi ch ngh ĩa t ưng tr ưng c a Baudelaire, Verlaine, Rimbaud. Và qu th t, các thi s ĩ th ơ Lo n x ng đáng là nh ng đ đ trung thành c a tác gi Nh ng bơng hoa ác ! “Th ơ là hoa trái c a đau th ươ ng”. Th t v y! Vì chính đau th ươ ng đã k t n cho th ơ thành hoa, thành trái - đĩ c ũng là nh ng v n th ơ chân th t nh t v n i đau con ng ưi. 3. “Th ơ là d n muơn s c màu khối l c” Xem th ơ là hoa trái đau th ươ ng, Tr ưng th ơ Lo n đng th i c ũng xem th ơ là t n cùng c a ngu n hoan l c. Chính vì v y, Tr ưng th ơ Lo n miêu t th ơ r t đp và cĩ s c nhi m màu, b i chính h đã s ng cho th ơ và th ơ đã cho h s s ng. Th ơ nh ư bơng tr ăng n tr ng ng t ngào. Gi a th gi i chĩi chang và thanh b ch, th ơ hi n ra nh ư m t dịng nưc mát, trong nh ư m t kh i b ăng tâm, sáng nh ư m t vì tinh tú: “Ta cho ra m t dịng th ơ r t mát - Mi tinh khơi và thanh s ch b ng h ươ ng - Tr i nh ư h p ph i h ơi men ngan ngát - ðm muơn ngơi tinh l c xu ng m ưi ph ươ ng” (Ngu n th ơm - Hàn M c T). Thi s ĩ đt t t c ni m tin c a mình vào s nhi m màu c a th ơ. Th ơ cĩ th reo trong hn, trong máu, làm v muơn ngàn tinh đu, khi n đt tr i ph i say kh t, đê mê. Khơng ch là ph ươ ng ti n, th ơ cịn là hĩa thân c a các thi s ĩ trong c ơn mê m n, ph ơi lên m nh gi y thanh s ch tình c m tràn tr , nĩng ran, th ơm l ng, nên nhi u ln Tr ưng th ơ Lo n s d ng bi u t ưng “h n” đ g n v i th ơ. Khi máu trong tim trào dâng lai láng c ũng là lúc th ơ trong h n thi t tha, r o r c. Th ơ là n i đau đi, là m i giao l ưu huy n tho i nh t gi a v ũ tr và tâm linh, gi a bao la và cơ đc, và c ũng là n ơi thi s ĩ th ơ Lo n g i gm nh ng gì đp, say và cu ng nh t. Nhà th ơ trong quan ni m các thi s ĩ th ơ Lo n, vì vy khơng ch là ch th sáng t o sinh ra th ơ mà cịn chính là th ơ n a. Nĩi nh ư Hàn: “Ng ưi th ơ phong v n nh ư th ơ y” , đĩ g n nh ư cĩ s đng nh t tuy t đi gi a th ơ và thi nhân: “Ng ưi cĩ bi t lịng ta đươ ng ch t đing - Ma dịng th ơ tràn lan nh ư sĩng bi n” (Châu - Bích Khê). ð cao vai trị c a thi s ĩ, c ũng cĩ ngh ĩa Tr ưng th ơ Lo n ph i tồn tâm tồn ý th c hi n s m nh thi ca: tìm ki m và sáng to cái đp cho cu c đi! Yêu th ơ, Tr ưng th ơ Lo n yêu t t c nh ng gì đem đn cho h ngu n khối cm. “Thi s ĩ khát khao, hồi v ng cái m i, cái đp, cái rung c m h n phách chàng đn tê li t, d i kh , dù cái đp y cao c hay đê ti n, tinh khi t hay d ơ b n, mi n là cĩ tính ch t gây đê mê, khối l c”[5], mà tr ưc h t “là s ham mu n vơ biên gi a ngu n khối lc trong tr ng c a m t cõi tr i cách bi t”[2]. Các thi s ĩ, b ng thân ph n, tài n ăng và cá tính đã c m nh n cu c s ng b ng nh ng sĩng đin mong manh đ s c rung đng nh ng điu huy n di u nh t c a đt tr i. Theo quan ni m Tr ưng th ơ Lo n, hành trình th ơ c a mt thi nhân đích th c t t y u ph i đn đưc “cõi m ơ ưc hồn tồn” . Cõi m ơ ưc y vi Hàn là “tr i m ơ trong c nh th c huy n m ơ”, là “đưng tr ăng sao ánh nguy t tuy t vi bay” trong đê mê, khối l c đn t t cùng, tuy t đi. đa h t huy n di u y, Hàn quên đi đau kh , quên đi nh ng t c l y tr n th đ đĩn chào m t mùa xuân nh ư ý ng p tràn ánh sáng và h ươ ng hoa. Th gi i lung linh huy n di u th ơ Hàn đưc xây d ng b ng thi li u ưc l , t ưng tr ưng đy hào quang, di m o: “Ta há mi ng cho ngu n th ơm trào vt - ðưng th ơ bay sáng láng nh ư sao sa” (Ngu n th ơm). T m g i trong th gi i đy 61
7. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) “h ươ ng g m”, “nh c th ơm”, “m ng ng c” , thi s ĩ d ưng nh ư c ũng tan lỗng ra hịa vào th ưng thanh khí c a ch n xa v i: “Chúng ta bi n em ơi! Thành thanh khí - Cho tan ra hịa h p v i tinh anh - Ca tr i đt, c a muơn ngàn ý nh - Và tình anh sáng láng nh ư tr ăng thanh” (Sáng láng ). Nhi u khi, Hàn tơn th v đp Trinh khi t và Xuân tình, xem đĩ là v đp cao quý nh t cõi nhân sinh. Ni m đam mê y ch ưa m t l n v ơi c n, c mãi theo Hàn trong hành trình v bên kia th gi i: “Tơi mu n tr n đi ng ưng m v tr ng trong nguyên v n ngu n t ươ i, ánh sáng, th ơ vì đy là hình t ưng c a Linh H n Thanh Khi t” (Hàn M c T). Cái đp y đau đáu trong n i cơ đơ n vây b a, v a c th h u hình, v a “m m nhân nh”, chi ph i nhi u c p đ th ơ Hàn. T t cùng đau th ươ ng, Hàn v n ng ưng v ng v đp Trinh khi t c a Nàng th ơ: “Tây Thi nàng h i bao nhiêu tu i - V đp mê t ơi v n nõn nà” (Th i gian ). Th gi i th ơ Hàn ng p tràn ánh sáng tinh khơi, n ơi y Hàn h ưng v thánh n Maria - bi u t ưng c a v đp lý t ưng, tuy t đi và trinh nguyên nh t: “L y bà là đng trinh nguyên truy n thánh v n - Giàu nhân đc giàu muơn h c t bi” (Ave-Maria ). Khát khao v đp Xuân tình và Trinh khi t khơng ch b ng tâm h n thi nhân mà cịn b ng tâm linh c a m t con chiên ngoan đo. ðĩ là h qu t t y u c a quan ni m coi thi s ĩ là thiên s cái đp v i ni m đê mê khối l c. Nh vy “Th ơ anh s nh ư tr m h ươ ng ngào ng t - Ta lên cao l ng l ng gi a tr i xanh” (Duyên k ỳ ng ). Nu th ơ Hàn là cái đp cõi huy n di u thì th ơ Bích Khê là cái đp tinh khi t, nguyên s ơ thu n túy, tuy t đi trong t nhiên và con ng ưi c v hình th c l n tâm h n. Khám phá v đp thánh thi n, cao quý là cách đ Bích Khê chi m l ĩnh th gi i và t o v thanh cao cho tịa th ơ mình. Hàn M c T đng c m v i quan ni m này c a Bích Khê: “Th ơ s ham thích h t s c nh ng gì thanh cao nh ư h ươ ng th ơm nh ơn đc c a vì á thánh”[5]. Quan ni m này chi ph i th ơ Bích Khê t ngh thu t xây d ng hình t ưng đn cách s d ng ngơn t , hình nh, nh c điu. B ưc vào th gi i th ơ Bích Khê nh ư b ưc vào cõi th ơ m ng c a d lan, c a đnh tr m h ươ ng hịa quy n, lan t a trong kh p khơng gian nhu m đy “t ơ tr ăng l a”: “ðây bát ngát và th ơm nh ư s a lúa - Nh a đươ ng lên: Sc m nh c a lịng th ươ ng - Mùi tơ h p quy n trong t ơ tr ăng l a - ðây d lan h ươ ng, đây đnh tr m h ươ ng” (Mng c m ca ). M i c nh trí, s c màu đi vào th ơ Bích Khê đu đưc o hĩa, m ng hĩa to cho th ơ v đp huy n h khĩ n m b t. B ng đơi m t m ng mơ và nh y c m, “nhìn vào th c t thì s th c s tr thành chiêm bao, nhìn vào chiêm bao l i th y xơ sang đa h t huy n di u ”[5], nên đc th ơ Bích Khê nh ư v ăng v ng bên tai nh ng khúc nh c, nh ng bc tranh k ỳ o đưc m ĩ hĩa t thiên nhiên và cu c s ng con ng ưi: “Nàng ơi, tay đêm đươ ng gi ăng m n - Tr ăng đau qua cành muơn t ơ êm - Mây nhung pha màu thu trên tr i - Sươ ng lam ph ơi mùa thu muơn n ơi” (Tỳ bà ). Tn cùng khối l c v i Ch Lan Viên là đưc “tm trong tr ăng”, “ng trong sao” . T chán n n, cơ đơ n, Ch tìm cho mình m t ch đ n náu, đ lui t i, đ lánh xa cu c đi tr n t c. ðĩ là cõi xa x ăm c a v ũ tr , sao tr i đ tr n ch y kh i ch n điêu linh, ng t ng t: “Hãy cho tơi m t tinh c u giá l nh - Mt vì sao tr ơ tr i cu i tr i xa - ð n ơi y tháng ngày tơi l n tránh - Nh ng ưu phi n, đau kh v i bu n lo” (Nh ng s i t ơ lịng ). ði t “cõi ta” đn “cõi tr ăng sao”, “cõi m ng” đ ch y tr n hi n t i, nhà th ơ hi 62
8. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) vng ch n v ũ tr bao la s giúp tâm h n đưc khuây kh a, nh ưng “m t tinh c u giá lnh” khơng th s ưi m đưc tâm h n b ăng giá, “m t vì sao tr ơ tr i” ch càng làm tăng thêm n i tái tê đang ng p tràn trong lịng. Vì v y, Ch tìm v quá vãng đ s ng v i mt th i r c r , và h ơn h t t n h ưng nh ng phút giây hoan l c cùng “Chiêm n ươ ng gn g n sĩng cung H ng” (Mng ), t đĩ nh n di n b ng tâm t ưng nh ng gì khơng cịn c a quê h ươ ng Chàm yêu d u. Chiêm n khơng cĩ th t, c cu c tình lãng m n, đam mê y c ũng khơng cĩ th t. T t c ch đưc hình dung qua trí t ưng tưng và c ũng là cái c đ Ch Lan Viên đưc m ơn tr n, yêu đươ ng. Khối l c cái đp thanh cao c a cu c s ng, Tr ưng th ơ Lo n ti p t c làm giàu cĩ thêm nh ng bi u hi n cái đp c a phong trào Th ơ M i. Tuy nhiên, đc th ơ Lo n, cĩ th th y rõ m t điu: ni m khối l c l n nh t c a thi nhân là khám phá, chi m l ĩnh cái đp kinh d . "Tr ưc đây, Baudelaire tìm ki m ch t th ơ nh ng v t ghê r n nh ư xác ch t, máu me, xươ ng t y và dâm đãng" (Chu V ăn S ơn). ðn l ưt mình, các thành viên ca Tr ưng th ơ Lo n c ũng b thơi miên b i nh ng huy n bí trong hành trình đi tìm s l. Hàn th ưng xuyên r ơi vào tr ng thái cơ đơ n tuy t đi, tinh th n b vây kh n gi a cõi lịng đơ n đc, nên th ơ Hàn l ng v ng nh ng bĩng ma đen đúa, và ánh m t r n r n c a th n ch t k bên. ðiu này c ũng cĩ ngh ĩa, b n thân cõi tinh th n c a Hàn đã là điu kinh d, nĩ kích thích kh n ăng sáng t o ngh thu t trong Hàn b ng rung c m, khát khao. Trong ni m khối l c vơ biên y, thi s ĩ tri n miên ng m nhìn cơ th mình ch y máu. Vì máu duyên c đ th ơ ơng lai láng tuơn trào: “Li th ơ ng m c ng khơng rên r - Và máu tim anh v t láng lai - Th ơ trong lịng reo ch ng ng t - Ti ng vang tha thi t d i muơn nơi” (Rm máu ) Là th n dân trung thành c a v ươ ng qu c th ơ Lo n, Ch Lan Viên khối l c v i cái đp linh thiêng. T cái đp phá cách này, Ch ch n cho mình m t khách th th m m ĩ mang tính h ư c u - siêu hình - kinh d chi ph i th gi i ngh thu t th ơ ơng su t nh ng năm tháng “điêu tàn”: “Ta s nh p kh p x ươ ng lên đnh s - Ta s ca nh ng gi ng c a hn điên - ð máu c n, h n mê, tim tan v - ð trơi đi ngày tháng n ng ưu phi n” (ðiu nh c điên cu ng ). Th gi i h n lo n đn rùng r n c a bãi tha ma đy s ng ưi, xươ ng khơ, th t r a cùng ti ng kêu c a t ưng Chàm l lĩi, ti ng gào thét c a nh ng h n điên th c ch t là ý ni m giúp ơng gi i thốt kh đau, b t c, tuy t v ng ch n tr n gian. Bích Khê c ũng quan ni m cái đp d ng th c t t cùng c a hai thái c c: thanh cao và kinh d . Và d ng th c nào c ũng mang l i cho Bích Khê ni m đam mê, khối l c. Cái đp thanh cao là cái đp c a Tr ăng - Hoa - Hươ ng - Nh c. Cái đp kinh d là cái đp ca ðiên - Cu ng - Lo n - Ác. Nĩ là s xé rào, ph n ng, là s khơng ch p nh n đĩng khung cái đp trong quan ni m đo đc đươ ng th i. Quan ni m m ĩ h c này c a Bích Khê c ũng nh ư c a thi s ĩ th ơ Lo n ch u nh h ưng ch y u t Baudelaire. V t tr ưng phái t ưng tr ưng này t ng quan ni m: “H i cái ðp, con quái v t kh ng khi p và ch t phác th ơ ngây, dù ng ươ i đn t ph ươ ng tr i cao hay đa ng c. ðiu đĩ cĩ h chi n u con mt, n c ưi và bàn chân ng ươ i m cho ta cánh c a c a vơ t n mà ta m n yêu và ch ưa 63
9. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) hng bi t đn” (Baudelaire). Nhi u nhà th ơ c a phong trào Th ơ M i ti p thu quan ni m khác l và đc đáo này, trong đĩ Tr ưng th ơ Lo n đ l i nhi u thành cơng h ơn c , vì ngay khi b ưc vào thi đàn Th ơ M i, thi s ĩ th ơ Lo n đã mu n đi đn t n cùng cu c duy tân táo b o v i thi ca. Trong ti n trình v n đng c a th ơ Vi t Nam hi n đi, Th ơ M i cĩ nhi u đĩng gĩp quan tr ng, t o ra v ưn hoa ng t ngào, muơn h ươ ng s c. ðng hành c ũng dịng ch y Th ơ M i, Tr ưng th ơ Lo n thc hi n b ưc nh y v t v ch t trong t ư duy sáng t o bng quan ni m ngh thu t tân k ỳ. Thi s ĩ v i Tr ưng th ơ Lo n khơng cịn là nh ng con ng ưi m ơ m ng mà nh ư là nh ng siêu nhân phi th ưng đn m c c c đoan, kì d . T nh ng nh h ưng c a thi phái t ưng tr ưng, tr ng thái xúc c m t t cùng c a Tr ưng th ơ Lo n đã m ra biên đ th ơ th ăm th m v i nh ng đưng liên k t bí n, màu nhi m n i tâm linh v i th gi i huy n o, ưc m ơ. Th ơ theo quan ni m c a h là “hoa trái c a đau th ươ ng”, là “d n muơn s c màu khối l c”, là k t tinh và th ăng hoa nh ng n i đau s ph n. Ch Lan Viên mang n i đau tinh th n c a ng ưi dân m t n ưc. Hàn M c T và Bích Khê đĩng đinh ch u n n b i c ăn b nh nan y đ tu i tr tràn đy sinh l c. Vưt qua v c sâu tâm h n v i bao tang tĩc, vi n du vào m t th gi i r ng rinh khơng b b n, các thi s ĩ th ơ Lo n trong ni m khối l c vơ biên đã k t tinh thành nh ng v n th ơ nhu m đy máu huy t. TÀI LI U THAM KH O [1]. Ch Lan Viên (1967). ðiêu tàn. Nxb Hoa Tiên, Sài Gịn. [2]. Phan C ð (1982). Phong trào Th ơ M i. Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. [3]. Hàn M c T (1978). Tuy n t p th ơ Hàn M c T . Nxb ðng Nai. [4]. Lê Bá Hán (ch biên) (1998). Tinh hoa Th ơ M i, th m bình và suy ng m. NXB Giáo d c, Hà N i. [5]. Hàn M c T (1996). Li t a. Tinh huy t. Nxb H i Nhà v ăn, Hà N i. 64
10. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) ART’S CONCEPT OF TRUONG THO LOAN (CONFUSING LONG POEMS) – VIEW OF SYMBOLIST SCHOOL OF POETRY Vo Nhu Ngoc Department of Literature and Linguistics, Hue University of Sciences Email: vonhungoc82@gmail.com ABSTRACT Being influenced by the Western art concepts, the poets of Loan Poem (Confusing poem) directly set up a new aesthetics idea of poetry: “Writing a poem means doing an extraordinary thing”. A poet seems to be a foreteller bringing a sacred mission to create an extraordinary world. Moreover, according to Truong tho Loan (Confusing Long Poem), poem is considered the crystallization of writhing miseries of unhappy souls’ with a fierce desire for life. The painfulness as a haunted fate makes the poets write the disappointing poetical words. Paradoxically, Truong tho Loan regards poems as painful fruits and the end of pleasant feeling. Due to its tragedy feature, poetry becomes the pleasure for poets to find out “a mysterious spiritual harmony” to escape from the pain and enjoy the pleasure. This helps them forget the pain, the impasse, the disappointment in the world. Keywords : Truong tho Loan, Symbolistic. 65