Phát triển thư viện số: Những vấn đề cần xem xét

Nội dung text: Phát triển thư viện số: Những vấn đề cần xem xét

1. Nghiïn cûáu - Trao àöíi PHAÁT TRIÏÍN THÛ VIÏÅN SÖË: NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ CÊÌN XEM XEÁT ThS Cao Minh Kiïím Höåi Thöng tin Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå Viïåt Nam Toám tùæt: Khaái quaát caác quan niïåm khaác nhau vïì thû viïån söë. Nïu roä vai troâ vaâ muåc àñch cuãa thû viïån söë. Giúái thiïåu baãy vêën àïì cêìn xem xeát khi phaát triïín thû viïån söë cuãa Maång lûúái caác trung têm xuêët sùæc vïì thû viïån söë DELOS: töí chûác; nöåi dung; ngûúâi duâng; tñnh nùng; chñnh saách; chêët lûúång; kiïën truác. Tûâ khoáa: thû viïån söë; àõnh nghôa thû viïån söë; phaát triïín thû viïån söë; DELOS. Development of digital libraries: Problems to be considered Summary: Outlines different concepts on digital library; makes clear the role and purpose of digital library; presents 7 problems to be considered when developing digi- tal libraries of the Network of Excellence on Digital Libraries (DELOS): organization; content; users; ability; policy; quality; architecture. Keywords: digital library; digital library definition; digital library development; DELOS Múã àêìu têåp taâi liïåu vïì lõch sûã vaâ vùn hoaá Phaáp. Vúái Trong baâi baáo “Going digital: Special “Tiïën túái söë hoaá”, Michael Lesk aám chó report” (taåm dõch laâ “Tiïën túái söë hoaá: Baáo viïåc xêy dûång thû viïån söë hiïån àaåi laâ möåt caáo àùåc biïåt”) àùng trïn taåp chñ “Scientific xu thïë. Hiïån nay, sûå phaát triïín nhanh choáng American” söë 3/1997, taác giaã Michael cuãa khoa hoåc vaâ cöng nghïå noái chung, cöng Lesk, möåt chuyïn gia cöng nghïå thöng tin nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng (CNTT-TT) trong lônh vûåc thû viïån, àaä nhêån xeát “thû noái riïng, àaä taác àöång maånh meä àïën hoaåt viïån söë seä laâm lu múâ Internet” [10]. àöång thöng tin - thû viïån, vaâ möåt trong söë Michael Lesk nhêån àõnh rùçng, nhûäng toaâ biïíu hiïån roä neát laâ viïåc xêy dûång vaâ phaát nhaâ khöíng löì cuãa Thû viïån Quöëc gia Phaáp, triïín thû viïån söë àûúåc triïín khai maånh meä àûúcå goiå la â Thapá Tolbiac, vúiá khoangã 395 km trong nhiïìu thû viïån vaâ trung têm thöng tin. giaá saách chûáa khoaãng 22 triïåu saách, coá thïí Baâi viïët naây trònh baây quan niïåm vïì thû seä vûâa laâ àêìu tiïn vûâa laâ cuöëi cuâng thuöåc viïån söë vaâ nhûäng khña caånh cêìn xem xeát khi loaåi naây. Laâ cuöëi cuâng, búãi coá leä khoá coá xêy dûång vaâ phaát triïín thû viïån söë. quöëc gia naâo coá àuã tiïìn àïí xêy dûång cöng 1. Quan niïåm vïì thû viïån söë trònh quy mö nhû vêåy. Laâ àêìu tiïn, búãi Thû Mùåc duâ khaái niïåm thû viïån söë (digital viïån Quöëc gia Phaáp coá thïí seä hoaân thaânh library) àaä àûúåc sûã duång röång raäi trïn thïë cöng viïåc quan troång: taåo lêåp vaâ cung cêëp giúái tûâ khaá lêu nhûng úã Viïåt Nam dûúâng khaã nùng truy cêåp söë/àiïån tûã àïën 110.000 nhû chûa coá sûå thöëng nhêët vïì caách hiïíu THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014 3
2. Nghiïn cûáu - Trao àöíi khaái niïåm naây. Möåt söë ngûúâi cho rùçng, àõnh nghôa chung hún, loãng leão hún vï ì thû nhûäng khaái niïåm “thû viïån àiïån tûã”, “thû viïån: “Thû viïån laâ sûu têåp coá töí chûác caác taâi viïån söë”, “thû viïån aão” laâ duâng àïí chó liïåu àûúåc lûåa choån vaâ xûã lyá cho nhoám ngûúâi nhûäng cêëp àöå phaát triïín khaác nhau cuãa mö muåc tiïu xaác àõnh sûã duång” [12]. Trong taâi hònh thû viïån (tûâ thû viïån truyïìn thöëng, àïën liïåu Cêím nang nghïì thû viïån cuãa TS Lï thû viïån àa phûúng tiïån, thû viïån àiïån tûã, Vùn Viïët, àõnh nghôa thû viïån cuãa cao hún laâ thû viïån söë, thû viïån aão), trong UNESCO àûúåc trñch dêîn nhû sau: “Thû khi möåt söë khaác laåi coi nhûäng thuêåt ngûä àoá viïån, khöng phuå thuöåc vaâo tïn goåi cuãa noá, chó laâ caách duâng tûâ khaác nhau vaâ vïì baãn laâ bêët kyâ böå sûu têåp coá töí chûác cuãa saách, êën chêët àïìu duâng àïí chó möåt mö hònh hoaåt phêím àõnh kyâ hoùåc caác taâi liïåu khaác, kïí caã àöång thû viïån-thû viïån söë, nhûäng thuêåt ngûä àöì hoaå, nghe nhòn, vaâ nhên viïn phuåc vuå coá naây tûúng àûúng nhau vaâ coá thïí àûúåc duâng traách nhiïåm töí chûác cho baån àoåc sûã duång lêîn cho nhau. caác taâi liïåu àoá nhùçm muåc àñch thöng tin, Quan niïåm thûá nhêët xuêët phaát tûâ caách nghiïn cûáu khoa hoåc, giaáo duåc hoùåc giaãi nhòn thû viïån nhû möåt thiïët chïë, möåt chónh trñ” [11]. Nhû vêåy, möåt böå sûu têåp coá töí thïí töí chûác (cú quan, àún võ sûå nghiïåp). chûác cuãa caác taâi liïåu, àûúåc choån loåc, àûúåc Àiïìu naây coá thïí thêëy khaá roä úã Dûå thaão Luêåt quaãn lyá möåt caách khoa hoåc nhùçm phuåc vuå Thû viïån cuãa Viïåt Nam, trong àoá khöng coá ngûúâi duâng tin muåc tiïu àûúåc coi laâ thû cuåm tûâ “thû viïån söë” maâ chó coá cuåm tûâ “thû viïån. Quan niïåm röång nhû vêåy vïì thû viïån viïån àiïån tûã” [7]. Theo Dûå thaão naây, “Thû cuäng àûúåc thïí hiïån trong quan niïåm röång viïån laâ thiïët chïë vùn hoaá coá chûác nùng thu vïì thû viïån söë. Trong Tuyïn ngön Thû viïån thêåp, lûu giûä, xûã lyá, töí chûác, baão quaãn taâi söë àûúåc IFLA vaâ UNESCO thöng qua, thû liïåu àïí baão töìn vaâ phöí biïën vöën taâi liïåu àaáp viïån söë àûúåc àõnh nghôa laâ “böå sûu têåp trûåc ûáng nhu cêìu hoåc têåp, nghiïn cûáu, thöng tin tuyïën caác àöëi tûúång sö,ë coá chêët lûúång àûúåc vaâ hûúãng thuå vùn hoáa cuãa moåi têìng lúáp àaãm baão, àûúåc taåo lêåp hoùåc sûu têåp vaâ nhên dên, goáp phêìn nêng cao dên trñ, àaâo quaãn trõ theo nhûäng nguyïn tùæc quöëc tïë vïì taåo nhên lûåc, böìi dûúäng nhên taâi, phaát triïín phaát triïín böå sûu têåp vaâ àûúåc laâm cho truy khoa hoåc, cöng nghïå, kinh tïë, vùn hoáa, xaä cêåp àûúåc möåt caách maåch laåc vaâ bïìn vûäng, höåi”, coân “Thû viïån àiïån tûã laâ thû viïån àûúåc höî trúå búãi dõch vuå cêìn thiïët cho pheáp trong àoá viïåc thu thêåp, lûu giûä, xûã lyá, töí ngûúâi sûã duång tòm laåi vaâ khai thaác taâi chûác, baão quaãn, trao àöíi, sûã duång thöng tin nguyïn” [8]. William Arms, möåt chuyïn àûúåc thûåc hiïån bùçng caác phûúng tiïån àiïån gia vïì thû viïån söë, àõnh nghôa “thû viïån söë tûã”. Theo quan niïåm naây, thû viïån söë trûúác la â sûu têpå thöng tin co á tö í chûc,á vúiá cacá dõch tiïn laâ möåt thiïët chïë thû viïån (töí chûác/cú vu å kemâ theo, trong ào á thöng tin àûúcå lûu giûä quan thû viïån), möåt cú quan/àún võ thû viïån ú ã dangå sö ë va â truy cêpå àûúcå trïn mangå ” [1]. hoaân toaân söë laâ khöng khaã thi, búãi vêåy thû Christine Borgman trûúác àoá cho rùçng, thû viïån truyïìn thöëng coá hoaåt àöång liïn quan viïån söë laâ têåp húåp taâi nguyïn àiïån tûã vaâ àïën sûu têåp söë àûúåc goåi laâ thû viïån àiïån tûã. nhûäng nùng lûåc cöng nghïå ài keâm cho viïåc Quan niïåm thûá hai xuêët phaát tûâ caách taåo lêåp, tòm kiïëm vaâ sûã duång thöng tin, vaâ 4 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014
3. Nghiïn cûáu - Trao àöíi noá laâ sûå múã röång vaâ tùng cûúâng cuãa hïå duång àïí thay thïë nhûäng thuêåt ngûä trûúác àoá thöëng lûu trûä vaâ tòm tin thûåc hiïån thao taác laâ “thû viïån àiïån tûã” vaâ “thû viïån aão” [14]. vúái dûä liïåu söë trïn moåi vêåt mang. Nöåi dung Baáo caáo cuãa UNESCO cho thêëy, mùåc duâ àaä trong thû viïån söë bao göìm dûä liïåu, siïu dûä coá ngûúâi àûa ra thuêåt ngûä “thû viïån aão” liïåu, Thû viïån söë àûúåc xêy dûång, thu hoùåc “thû viïån khöng tûúâng” do aãnh hûúãng thêåp vaâ töí chûác búãi (vaâ cho) möåt cöång àöìng cuãa sûå phaát triïín maånh meä cuãa Internet, ngûúiâ sû ã dung,å va â co á kha ã nùng hö î trú å nhu nhûng thuêåt ngûä “thû viïån söë” àûúåc sûã cêuì tin va â viïcå sû ã dungå cuaã cöngå àöngì ào á [2]. duång nhiïìu hún. Súã dô nhû vêåy vò thuêåt ngûä Trong Tuyïn ngön Thû viïån söë cuãa mònh, thû viïån söë khöng nhêët thiïët noái vïì möåt Maång lûúái caác trung têm xuêët sùæc vïì thû cú quan thû viïån cuå thïí naâo maâ laâ vïì möåt viïån söë DELOS cho rùçng, thuêåt ngûä “Thû mö hònh hoaåt àöång thû viïån-mö hònh thû viïån söë” àûúåc sûã duång àïí chó “nhûäng hïå viïån söë. thöëng khöng àöìng nhêët vïì quy mö vaâ cung Tûâ nhûäng lyá giaãi trïn, theo töi chuáng ta cêëp nhûäng chûác nùng khaác nhau. Nhûäng hïå coá thïí coi nhûäng thuêåt ngûä “thû viïån àiïån thöëng naây traãi röång tûâ nhûäng hïå thöëng lûu tûã”, “thû viïån aão” vaâ “thû viïån söë” laâ nhûäng giûä àöëi tûúång söë vaâ siïu dûä liïåu (digital tûâ àöìng nghôa àûúåc duâng àïí àïì cêåp möåt objects and metadata repositories), nhûäng khaái niïåm vïì möåt phûúng thûác töí chûác hoùåc hïå thöëng liïn kïët tham khaão (reference- mö hònh hoaåt àöång thû viïån: mö hònh thû linking systems), caác lûu trûä (archives), vaâ viïån söë, trong àoá thaânh phêìn quan troång nhûäng hïå quaãn trõ nöåi dung (àûúåc phaát triïín nhêët laâ böå sûu têåp trûåc tuyïën caác taâi nguyïn chuã yïëu búãi ngaânh cöng nghiïåp) àïën nhûäng söë coá töí chûác, coá chêët lûúång àaãm baão, àûúåc hïå thöëng phûác húåp coá tñch húåp nhûäng dõch caán böå thû viïån choån loåc, sûu têåp vaâ quaãn vuå thû viïån söë tiïn tiïën (phaát triïín chuã yïëu trõ theo nhûäng nguyïn tùæc quöëc tïë vïì phaát trong möi trûúâng nghiïn cûáu)” [4]. triïín böå sûu têåp, àûúåc baão quaãn lêu daâi àïí Nhiïìu taác giaã cho rùçng, caác thuêåt ngûä ngûúâi duâng tin truy cêåp, tòm laåi vaâ khai thaác “thû viïån aão”, “thû viïån àiïån tûã”, “thû viïån taâi nguyïn àûúåc möåt caách thuêån tiïån vaâ bïìn khöng tûúâng” vaâ “thû viïån söë” àïìu coá thïí vûäng trïn nhûäng dõch vuå cêìn thiïët. Nhû hoaán àöíi cho nhau àïí diïîn taã khaái niïåm vêåy, bêët cûá thû viïån naâo cuäng coá thïí xêy “thû viïån söë” [3, 5, 6, 13]. Trong taâi liïåu dûå dûång thû viïån söë trong thû viïån cuãa mònh. aán “Thû viïån àiïån tûã cuãa Nga” cuãa Thû Khöng nhêët thiïët toaân böå hoaåt àöång cuãa thû viïån Khoa hoåc Cöng cöång Quöëc gia Nga viïån phaãi dûåa trïn nïìn taãng kyä thuêåt söë múái GPNTB, thuêåt ngûä chñnh thûác àûúåc sûã goåi laâ thû viïån söë. Thû viïån söë laâ böå sûu têåp duång laâ “thû viïån àiïån tûã” (elektronnye trûåc tuyïën coá töí chûác caác taâi nguyïn söë keâm biblioteki), nhûng no á àûúcå coi la â àöngì nghôa theo dõch vuå thû viïån söë àïí phuåc vuå ngûúâi vúiá thû viïnå sö ë (cifrovye biblioteki) [9]. duâng tin cuãa thû viïån. Thû viïån söë hònh Donald J.Waters àaä cho rùçng, thuêåt ngûä thaânh möåt böå phêån khöng taách rúâi cuãa dõch “thû viïån söë” àûúåc duâng àïí mö taã nhûäng vuå thû viïån, ûáng duång cöng nghïå múái àïí hònh thûác hoaåt àöång múái cho quaãn trõ vaâ sûã cung cêëp sûå truy cêåp àïën sûu têåp söë cuãa thû duång thöng tin. Thuêåt ngûä naây àûúåc sûã viïån. Bïn trong thû viïån söë, caác sûu têåp söë THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014 5
4. Nghiïn cûáu - Trao àöíi àûúåc taåo lêåp, quaãn trõ vaâ laâm cho truy cêåp - Cho pheáp moåi ngûúâi truy cêåp àïën taâi àûúåc àöëi vúái cöång àöìng/nhûäng cöång àöìng nguyïn thöng tin söë àûúåc thû viïån thu thêåp ngûúâi sûã duång xaác àõnh [8]. àöìng thúâi tön troång quyïìn súã hûäu trñ tuïå; 2. Vai troâ vaâ muåc àñch cuãa thû viïån söë - Taåo lêåp hïå thöëng thû viïån söë coá tñnh Möåt thû viïån söë cêìn phaãi àaáp ûáng nhûäng liïn taác àïí höî trúå truy cêåp múã vaâ chuêín múã; àiïìu kiïån sau: - Höî trúå vai troâ cuãa thû viïån vaâ trung têm - Sûu têåp cuãa thû viïån phaãi laâ sûu têåp söë; thöng tin trong viïåc thuác àêíy aáp duång caác Taâi liïåu trong sûu têåp laâ taâi liïåu söë (coá thïí chuêín chung vaâ thûåc haânh töët; laâ taâi liïåu söë hoaá hoùåc taâi liïåu söë nguyïn - Taåo ra nhêån thûác vïì sûå cêëp baách àaãm sinh (digital-born) vaâ siïu dûä liïåu; baão khaã nùng truy cêåp lêu daâi àïën taâi liïåu - Nhûäng taâi liïåu söë trong sûu têåp phaãi söë; truy cêåp àûúåc möåt caách trûåc tuyïën thöng - Liïn kïët thû viïån söë vaâo maång nghiïn qua maång maáy tñnh; cûáu vaâ phaát triïín töëc àöå cao; - Phaãi coá àöåi nguä nhên viïn chuyïn nghiïåp chùm lo phaát triïín vaâ quaãn trõ böå sûu - Khai thaác thïë maånh cuãa sûå höåi tuå ngaây têåp möåt caách chuyïn nghiïåp theo nhûäng caâng cao cuãa phûúng tiïån truyïìn thöng vaâ quy tùæc nghiïåp vuå thû viïån àûúåc chêëp nhêån vai troâ cuãa töí chûác àïí taåo lêåp vaâ phöí biïën röång raäi; Coá möåt töí chûác (coá thïí laâ aão) nöåi dung söë. chùm lo thûúâng xuyïn àöëi vúái thû viïån söë; Nhû vêåy coá thïí thêëy, möåt trong nhûäng - Thû viïån söë phaãi coá cuâng muåc tiïu, vai troâ quan troång cuãa thû viïån söë laâ gòn giûä chûác nùng nhû cuãa möåt thû viïån truyïìn di saãn thû tõch vaâ àaãm baão sûå truy cêåp cöng thöëng, nghôa laâ bao göìm àêìy àuã caác nhiïåm bùçng àïën taâi nguyïn thöng tin söë trïn cú súã vuå cuãa möåt thû viïån nhû: phaát triïín böå sûu ûáng duång CNTT-TT. têåp, quaãn trõ kho, xêy dûång cöng cuå tòm vaâ 3. Möåt söë vêën àïì cêìn lûu yá khi phaát phaát hiïån taâi nguyïn, cung cêëp khaã nùng triïín thû viïån söë khai thaác, truy cêåp taâi liïåu, baão quaãn sûu têåp, [5]. Àïí phaát triïín thû viïån söë, nhiïìu khña caånh khaác nhau cêìn àûúåc xem xeát. Qua Tuyïn ngön Thû viïån söë cuãa nghiïn cûáu toaân diïån vïì vêën àïì phaát triïín IFLA/UNESCO xaác àõnh vai troâ cuãa thû thû viïån söë, DELOS àaä chó ra nhûäng khña viïån söë laâ cung cêëp sûå truy cêpå trûåc tiïëp àïën taâi nguyïn thöng tin söë theo caách thûác coá caånh cêìn xem xeát naây. Taác giaã xin giúái cêëu truác vaâ coá kiïím soaát, nhû vêåy seä liïn thiïåu sú lûúåc vïì chuáng àïí baån àoåc tham kïët cöng nghïå thöng tin, giaáo duåc vaâ vùn khaão khi nghiïn cûáu xêy dûång thû viïån söë. hoaá vúái dõch vuå thû viïån àûúng àaåi. Àïí Theo DELOS, nhûäng khña caånh chñnh hoaân thaânh sûá mïånh àoá, thû viïån söë cêìn cêìn xem xeát khi phaát triïín thû viïån söë theo àuöíi caác muåc tiïu sau [8]: göìm: Töí chûác; Nöåi dung; Ngûúâi duâng; - Höî trúå viïåc söë hoaá, truy cêåp vaâ baão Tñnh nùng; Chñnh saách; Chêët lûúång; Kiïën quaãn di saãn khoa hoåc vaâ vùn hoaá; truác [4] (Hònh 1): 6 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014
5. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Hònh 1. Nhûäng khña caånh chñnh cuãa thïë giúái thû viïån söë (Nguöìn: Candela L. 2011) 3.1. Töí chûác vaâo böå sûu têåp söë, nhûäng khöí mêîu dûä liïåu Thû viïån söë coá thïí àûúåc coi laâ möåt hònh àûúåc choån àïí sûã duång cho böå sûu têåp. thûác töí chûác vaâ coá chûác nùng, muåc tiïu cuå Ngaây nay, taâi liïåu söë trong sûu têåp söë thïí cêìn theo àuöíi. Tuy khöng coi thû viïån khöng chó laâ taâi liïåu söë hoaá (digitized söë laâ möåt töí chûác/cú quan nhûng roä raâng documents) maâ coân bao göìm caã nhûäng taâi chûác nùng nhiïåm vuå cuãa töí chûác chõu traách liïåu söë nguyïn sinh (digital-born)-taâi liïåu nhiïåm xêy dûång thû viïån söë coá liïn quan ngay tûâ khi xuêët baãn àaä úã àõnh daång söë vaâ chùåt cheä àïën chûác nùng vaâ muåc tiïu cuãa thû nhûäng nguöìn tin àûúåc thuï bao hoùåc truy viïån söë. Vò thïë, khi xem xeát xêy dûång thû cêåp àûúåc tûâ bïn ngoaâi. Vò thïë khi xêy dûång viïån söë, chuáng ta cêìn laâm roä nhûäng muåc thû viïån söë chuáng ta khöng chó chuá troång tiïu cuå thïí vaâ chûác nùng cuãa noá trong möëi àïën söë hoaá nguöìn tin thû viïån hoùåc töí chûác quan hïå vúái töí chûác/àún võ thiïët lêåp thû súã hûäu maâ coân cêìn chuá yá phaát triïín nguöìn viïån söë. tin söë nguyïn sinh vaâ thuï bao. 3.2. Nöåi dung 3.3. Ngûúâi duâng Khña caånh nöåi dung àïì cêåp àïën dûä liïåu Àêy laâ yïëu töë con ngûúâi. Noái caách khaác vaâ thöng tin àûúåc lûu giûä trong thû viïån söë laâ nhûäng ngûúâi liïn quan àïën viïåc xêy àïí ngûúâi duâng tin/ngûúâi sûã duång truy cêåp. dûång, quaãn trõ, vêån haânh vaâ khai thaác thû Noá bao göìm nhûäng taâi liïåu söë vaâ siïu dûä viïån söë. Ngûúâi duâng coá thïí laâ nhûäng ngûúâi liïåu liïn quan. Àêy laâ möåt khña caånh rêët coá traách nhiïåm lûåa choån, àaánh giaá, thu thêåp, quan troång cuãa thû viïån söë. Khi xêy dûång xûã lyá, baão quaãn vaâ cung cêëp nöåi dung söë thû viïån söë, chuáng ta cêìn chuá troång viïåc xaác cho ngûúâi sûã duång àêìu cuöëi; hoùåc laâ nhûäng àõnh àuáng àùæn nhûäng taâi nguyïn söë cêìn àûa caán böå kyä thuêåt chõu traách nhiïåm àaãm baão THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014 7
6. Nghiïn cûáu - Trao àöíi vêån haânh cuãa hïå thöëng, hay laâ nhûäng ngûúâi cuãa ngûúâi sûã duång, vêën àïì quaãn trõ quyïìn, truy cêåp thû viïån söë àïí tòm kiïëm, phaát hiïån quyïìn riïng tû, bñ mêåt caá nhên, quy àõnh vïì taâi nguyïn thöng tin söë àïí àaáp ûáng nhu cêìu phñ dõch vuå. thöng tin cuãa mònh. Nhûäng vêën àïì chñnh saách liïn quan àïën Khi xêy dûång thû viïån söë, chuáng ta cêìn thû viïån söë khöng chó bao göìm nhûäng chñnh xem xeát kyä vêën àïì ngûúâi duâng àïí coá àûúåc saách do töí chûác/thû viïån thiïët lêåp thû viïån àöåi nguä caán böå thû viïån coá kyä nùng vêån söë àïì ra maâ coân bao göìm caã nhûäng chñnh haânh hïå thöëng thû viïån söë möåt caách töët saách tûâ bïn ngoaâi töí chûác/thû viïån (chñnh nhêët, cuäng nhû phaãi lûu yá àïën vêën àïì àaâo saách cuãa nhaâ nûúác, chñnh saách cuãa cöång taåo ngûúâi duâng tin àïí nêng cao kiïën thûác àöìng, ). thöng tin (information literacy) cuãa hoå Khi xêy dûång thû viïån söë chuáng ta cêìn nhùçm khai thaác töët nhêët nùng lûåc cuãa hïå xem xeát vaâ thiïët lêåp nhûäng chñnh saách cêìn thöëng. thiïët cuäng nhû phaãi lûu yá àïën nhûäng vêën àïì 3.4. Tñnh nùng chñnh saách bïn ngoaâi taác àöång àïën xêy Khña caånh tñnh nùng àïì cêåp àïën nhûäng dûång vaâ duy trò thû viïån söë. dõch vuå maâ thû viïån söë cung cêëp cho nhûäng 3.6. Chêët lûúång nhoám ngûúâi duâng khaác nhau cuãa mònh. Vïì Khña caånh chêët lûúång àïì cêåp àïën nhûäng cú baãn, thû viïån söë cêìn coá möåt söë tñnh nùng tham söë àïí xaác àõnh àùåc trûng cuãa thû viïån khöng thïí thiïëu liïn quan àïën viïåc àùng kyá vaâ àaánh giaá toaân böå dõch vuå thû viïån vïì moåi àöëi tûúång söë (taâi liïåu söë), tñnh nùng liïn mùåt: nöåi dung, ngûúâi duâng, tñnh nùng, quan àïën quaãn lyá àöëi tûúång söë; tñnh nùng chñnh saách, kiïën truác, chêët lûúång cuãa thû liïn quan àïën tòm laåi vaâ duyïåt xem àöëi viïån söë. Möåt söë tham söë coá thïí la â àõnh tûúång söë. lûúång, khaách quan vaâ coá thïí ào àïëm àûúåc, Ngoaâi ra, hïå thöëng cêìn coá nhûäng tñnh nhûng cuäng coá nhûäng tham söë laâ àõnh tñnh nùng quaãn lyá chûác nùng cuãa thû viïån söë (thñ vaâ chuã quan chó coá thïí xaác àõnh àûúåc thöng duå: quaãn trõ ngûúâi duâng, sao lûu, thöëng kï, qua àaánh giaá cuãa ngûúâi sûã duång. Trong quaá baão toaân dûä liïåu, ) àïí àaáp ûáng àûúåc àoâi trònh xêy dûång vaâ phaát triïín thû viïån söë, hoãi àùåc thuâ vïì chûác nùng cuãa tûâng nhoám chuáng ta cêìn xêy dûång àûúåc nhûäng tiïu chñ ngûúâi sûã duång thû viïån söë vaâ nöåi dung söë vaâ phûúng phaáp àaánh giaá thû viïån söë vïì cuãa thû viïån. moåi mùåt. 3.5. Chñnh saách 3.7. Kiïën truác Khña caånh chñnh saách àïì cêåp àïën möåt têåp Khña caånh kiïën truác liïn quan àïën hïå húåp nhûäng àiïìu kiïån, quy tùæc, àiïìu khoaãn, thöëng thû viïån söë, liïn quan àïën phêìn cûáng, quy trònh, trong caác bònh diïån khaác nhau phêìn mïìm sûã duång cho thû viïån söë. Àêy laâ cuãa thû viïån söë nhû lûåa choån thu thêåp, àaánh vêën àïì quan troång búãi hïå thöëng thû viïån söë giaá, xûã lyá taâi liïåu söë; xêy dûång, vêån haânh, laâ hïå thöëng phûác taåp vaâ chõu taác àöång cuãa quaãn trõ thû viïån söë. Khña caånh chñnh saách sûå phaát triïín nhanh choáng cuãa CNTT-TT. bao göìm caã nhûäng vêën àïì liïn quan àïën Möåt vêën àïì quan troång khaác laâ tñnh liïn taác dõch vuå maâ thû viïån söë cung cêëp, haânh vi (interoperability) cuãa thû viïån söë. Khi phaát 8 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014
7. Nghiïn cûáu - Trao àöíi triïín thû viïån söë, chuáng ta cêìn phaãi chuá yá triïín thû viïån söë cuäng laâ möåt phûúng thûác xêy dûång möåt kiïën truác thû viïån söë roä raâng, àïí múã ra nhûäng kïnh múái cho thïë giúái tri tuên thuã caác chuêín, chuá yá tñnh liïn taác cuãa thûác vaâ thöng tin, kïët nöëi caác nïìn vùn hoaá hïå thöëng taåo ra vúái nhûäng hïå thöëng khaác. xuyïn quöëc gia dûåa trïn CNTT-TT hiïån Kïët luêån àaåi. Xêy dûång vaâ phaát triïín thû viïån söë laâ xu Tuy nhiïn, xêy dûång, duy trò vaâ phaát thïë roä raâng trong kyã nguyïn kyä thuêåt söë. triïín thû viïån söë laâ möåt vêën àïì khöng àún IFLA vaâ UNESCO cho rùçng, phaát triïín thû giaãn. Nhûäng nghiïn cûáu àaä cho thêëy, xêy viïån söë coá thïí àûúåc coi laâ möåt trong nhûäng dûång, phaát triïín thû viïån söë àoâi hoãi kinh phñ yïëu töë quan troång àïí xoaá boã phên caách söë lúán, nguöìn nhên lûåc coá chêët lûúång vaâ coá kyä vaâ àaåt àûúåc muåc tiïu thiïn niïn kyã maâ Liïn nùng töët; àoâi hoãi caách tiïëp cêån hïå thöëng, hiïåp quöëc àaä àïì ra. Phaát triïín thû viïån söë toaân diïån. Chuáng ta cêìn lûu yá àïën caác khña cuäng laâ phûúng thûác quan troång àïí goáp caånh töí chûác, nöåi dung, ngûúâi duâng, tñnh phêìn phöí biïën tri thûác, nêng cao dên trñ, nùng, chñnh saách, chêët lûúång vaâ kiïën truác àaãm baão quyïìn bònh àùèng trong tiïëp cêån di khi xem xeát xêy dûång, duy trò vaâ phaát triïín saãn tri thûác vaâ vùn hoaá cuãa dên töåc. Phaát thû viïån söë. Taâi liïåu tham khaão 1. Arms W. (2003). The online edition of Digital Libraries, 7. Dû å thaoã Luêtå Thû viïnå ( MIT Press, 2000, updated with additional material by the /DuThao/Lists/DT_DUTHAO_LUAT/View_Detail.aspx?ItemI author 2003. D=494&TabIndex=1) 2. Borgman, C.L What are digital libraries – competing 8. IFLA/UNESCO (2010). IFLA/UNESCO Manifesto for visions. Information Processing and Management, 1999, vol. Digital Libraries. 35, pp.227-243. manifesto-for-digital-libraries. (Xem ngayâ 8/12/2013) 3. Brophy P. Digital library research review: Final report. 9. Konceptija mezhvedomstvennoi programmy "Elektron- Library and Information Commission. August, 1999. 75pp.; nye biblioteki Rossii". URL: 4. Candela L., G.Athanasopoulos, D.Castelli, K.El ELR7a.html. (Tiïngë Nga). Raheb, P. Innocenti, Y. Ioannidis, A.Katifori, A.Nika, G. Vullo, 10. Lesk, M. (1997). Going digital: special S.Ross (2011). The Digital Library Reference Model. Report report. Scientific American. No.3/1997. URL: of the project " Coordination Action on Digital Library Interop- erability, Best Practices & Modelling Foundations". Funded under the Seventh Framework Programme, ICT Programme 11. Lï Vùn Viït.ë Cêmí nang nghï ì Thû viïn.å Ha â Nöi:å Nhaâ – “Cultural Heritage and Technology Enhanced Learning” xuêtë banã Vùn hoa,á 2000. (Project Number: 231551). Submitted April 2011. 12. TCVN 5453-2009: Thöng tin va â Tû liïu.å Tû â vûngå 5. Cao Minh Kiïm.í Thû viïnå viïnå sö ë - àõnh nghôa va â vênë 13. UNESCO (2000). World Information and Communi- àï.ì Tapå chñ Thöng tin va â Tû liïu,å 2000, No.2, tr.5-11. cation technology report 2000. URL: 6. Cleveland, G. (1999) Digital libraries: Definitions, 14. Waters, D.J. (1998). What are digital issues and challenges. UDT Occasional paper No.#8. URL: libraries. CLIR , No.4, July/August 1998. URL: (Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 20-1-2014; Ngaây phaãn biïån àaánh giaá: 8-2-2014; Ngaây chêëp nhêån àùng: 5-3-2014). THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014 9