Nhức đầu nguyên phát: Chẩn đoán và điều trị - Lê Văn Nam

Nội dung text: Nhức đầu nguyên phát: Chẩn đoán và điều trị - Lê Văn Nam

1. Nhức đầu nguyên phát Chẩn đoán và điều trị Bs Lê Văn Nam
2. Ðịnh nghĩa • Nhức đầu là cảm giác khó chịu ở vùng giới hạn bởi ụ chẩm và hốc mắt do sự kích thích các cảm thụ thần kinh đau • Vùng đau không phân bố theo các thần kinh
3. Nhức đầu – Phân bố cảm giác
4. Nhức đầu - Bệnh sử • Bệnh nhân bao giờ đau giống như vậy không ? • Bệnh nhân có tiền căn chấn thương sọ não gần đây không ? • Bệnh nhân đang làm gì khi bị nhức đầu ? • Nhức đầu khởi phát có đột ngột không ? • Bệnh nhân có bệnh gì kèm theo không ( AIDS, lao ) ? • Nhức đầu có nặng dần không ?
5. Nhức đầu – Các triệu chứng báo động • Xảy ra đột ngột khi bệnh nhân đang gắng sức • Có bất thường về thần kinh ( kể cả thay đổi tính tình, quên ) • Tuổi trên 50 • Càng lúc càng nặng • Bất thường về dấu sinh tồn : sốt, hiện tượng Cushing • Nhức đầu dữ dội lần đầu tiên • Co giật
6. Phân loại nhức đầu theo IHS • Nhức đầu nguyên phát Là các bệnh chỉ có triệu chứng nhức đầu, không có các tổn thương khác Nhức đầu Migraine Nhức đầu co cơ ( tension type headache ) Nhức đầu từng cụm ( cluster headache )
7. Phân loại nhức đầu theo IHS • Nhức đầu thứ phát Tổn thương choán chỗ nội sọ Xuất huyết màng não Viêm màng não Tai biến mạch máu não Viêm động mạch thái dương Ngộ độc, lạm dụng thuốc Bệnh răng, mắt, tai mủi họng
8. Đặc tính nhức đầu và triệu chứng đi kèm • Bốn đặc tính chính: • Đặc tính cơn đau ( theo nhịp mạch hay không ) • Cường độ ( vừa phải, trung bình, nặng ) • Vị trí ( một hay hai bên ) • Ảnh hưỡng cơn đau lên hoạt động thường ngày.
9. Đặc tính nhức đầu và triệu chứng đi kèm • Có các triệu chứng đi kèm hay không ? • Buồn nôn, ói • Sợ ánh sáng ( photophobia ) Sợ tiếng ồn ( phonophobia ) • Tiền triệu về thần kinh. • Vấn đề sử dụng các thuốc giảm đau.
10. Khám lâm sàng • Ða số các trường hợp nhức đầu khi thăm khám thường không có triệu chứng bất thường • Tuy nhiên vẫn phải khám toàn diện và về thần kinh • Ðể trả lời các vấn đề đặt ra khi hỏi bệnh
11. Các xét nghiệm hình ảnh học • Đa số các trường hợp nhức đầu không cần các xét nghiệm về hình ảnh học • Việc quyết định cho xét nghiệm tùy trường hợp cụ thể • Nếu thực hiện CT Scan cho tất cả các bệnh nhân nhức đầu thì 0.8% trường hợp có bất thường
12. Các xét nghiệm hình ảnh học • Cần thực hiện trong các trường hợp sau • Nhức đầu mới khởi phát với cường độ dữ dội • Nhức đầu mới khởi phát sau 50 tuổi • Triệu chứng không giống các loại nhức đầu đã từng bị • Có các triệu chứng thần kinh định vị • Đáp ứng điều trị kém • Xảy ra sau chấn thương. • Trên bệnh nhân suy giảm miễn dịch
13. Các xét nghiệm hình ảnh học • CT không cản quang, CT có cản quang, MRI hay MRA ? • CT không cản quang có thể phát hiện máu tụ nhưng không phát hiện được phình mạch. • MRI lý tưởng trong tổn thương hố sau • MRA nếu nghi ngờ dị dạng mạch máu não • Nếu không có cơn co giật thì EEG thường không có giá trị chẩn đoán.
14. Nhức đầu nguyên phát Đặc tính Migraine Nhức đầu co cơ Nhức đầu từng cụm Nam/nữ 25/75 40/60 90/10 Bên đau 60% một bên Hai bên 100% một bên Vị trí Trán, thái dương Lan tỏa Quanh hốc mắt nửa bên đầu Tần xuất 1-4 cơn/tháng 1-30 cơn/tháng 1-3 cơn/ngày 3-12 tháng
15. Nhức đầu nguyên phát Ðặc tính LS Migraine Nhức đầu co cơ Nhức đầu từng cụm Cường độ Trung bình Vừa phải Dữ dội nhiều Thời gian 4-72 giờ 30 phút – 7 15 phút-3 giờ ngày Ðặc tính đau Theo nhịp mạch Âm ỉ Xoắn vặn Chu kỳ + - - +++
16. Nhức đầu nguyên phát Ðặc tính LS Migraine Nhức đầu co Nhức đầu cơ từng cụm Tiền căn gia đình +++ + - + - Tiền triệu +++ - - Rối loạn giao cảm + - - +++ Tăng khi vận động +++ - - Sợ ánh sáng và tiếng +++ + - + - động Nôn ói +++ - + -
17. Cơn nhức đầu migraine
18. Migraine • 18% Nữ, 6 % nam, khởi phát 6-25 tuổi • Migraine không có tiền triệu 90% • Migraine có tiền triệu 10% • Các hội chứng tương đương migraine
19. Ðặc tính cơn nhức đầu migraine • Nhức xoắn vặn, đau nhói • Nhức một bên đầu • Nhức theo nhịp mạch • Tăng cảm giác đau vùng da đầu bên đau • Buồn nôn, ói • Sợ ánh sáng và tiếng ồn
20. Migraine không tiền triệu - 90% • Mô tả (IHS): Cơn nhức đầu vô căn khởi phát một bên đầu, đau theo nhịp mạch với cường độ trung bình tới nặng, tăng khi gắng sức, trong cơn đau có các triệu chứng kèm theo: buồn nôn, ói, sợ ánh sáng và sợ tiếng ồn
21. Migraine không tiền triệu • Tiêu chuẩn chẩn đoán (IHS) • Ít nhất 5 cơn. • Cơn nhức đầu kéo dài 4-72 giờ
22. Migraine không tiền triệu • Có ít nhất 2 trong 4 đặc tính: – Đau một bên – Theo nhịp mạch – Cường độ trung bình hay nặng (làm giảm hay ngăn cản hoạt động bình thường ) – Tăng khi hoạt động gắng sức.
23. Migraine không tiền triệu • Có ít nhất 1 đặc tính khi nhức đầu: – Buồn nôn và/hay ói – Sợ ánh sáng và sợ tiếng ồn • Không có các bệnh lý khác
24. Ðiều trị migraine • Biện pháp tổng quát – Tránh rượu, fromage, bột ngọt. – Ngưng hút thuốc – Sinh hoạt nghỉ ngơi điều độ • Ðiều trị cắt cơn • Ðiều trị ngừa cơn
25. Ðiều trị cắt cơn • Nhức đầu cơn cường độ trung bình – aspirin 1000mg + metoclopramide 10mg hay domperidone 10mg – Paracetamol 1000mg – Ibuprofen 400-800 mg, Naproxen 500 mg – Ergotamine tartrate 1-2 mg - phối hợp cafeine ( Gynergen, Cafergot ) – Nhóm triptans
26. Ðiều trị ngừa cơn • Cần thiết khi trên 3 cơn/tháng Hay các trường hợp điều trị cắt cơn không hiệu quả • Dùng thuốc lâu dài 3-6 tháng • Propanolol ( 20-60 mg/ngày ) • Amitriptyline ( 10-25mg/ngày ) • Pizotifen, cyproheptadine ( 4mg/ngày ) • Valproate ( 400-600mg/ngày ) • Flunarizine ( 10mg/ngày )
27. Nhức đầu co cơ • Mô tả (IHS): Cơn nhức đầu kéo dài vài phút tới nhiều ngày. Cảm giác đau như siết chặt, nặng đầu ở cả hai bên đầu, cường độ trung bình, không tăng khi hoạt động, không có nôn ói nhưng có thể có triệu chứng sợ ánh sáng hay tiếng ồn
28. Nhức đầu co cơ • Tiêu chuẩn chẩn đoán (IHS) • Có ít nhất 10 cơn với các dặc tính sau – Số ngày bị nhức đầu <15 ngày/tháng – Nhức đầu kéo dài 30 phút tới 7 ngày
29. Nhức đầu co cơ • Có ít nhất hai triệu chứng – Ðau âm ỉ, nặng đầu, không theo nhịp mạch – Cường độ vừa phải ( có thể giảm hoạt động ) – Hai bên – Không tăng khi gắng sức hay hoạt động thể chất
30. Nhức đầu co cơ • Và có đủ hai đặc tính: – Không buồn nôn hay ói – Không có triệu chứng sợ ánh sáng hay tiếng ồn, hoặc chỉ có một trong hai triệu chứng trên • Loại trừ chẩn đoán các nhức đầu thứ phát
31. Nhức đầu co cơ • Nhận xét: đây là loại nhức đầu cần lưu ý vì rất thường gặp và cường độ trung bình, đáp ứng với thuốc giảm đau thông thường nên bệnh nhân hay tự điều trị và bị lạm dụng thuốc giảm đau • Cần hướng dẫn cách sự dụng thuốc giảm đau cho bệnh nhân
32. Ðiều trị nhức đầu co cơ • Ðáp ứng tốt với thuốc giảm đau thông thường • Có thể phối hợp cafeine để tăng cường tác dụng.
33. Nhức đầu từng cụm • Cơn nhức đầu kéo dài 15-180 phút – Có ít nhất 5 cơn – Ðau một bên hốc mắt hay quanh hốc mắt – Từ 1-8 cơn mổi ngày – Loại trừ nhức đầu thứ phát – Kèm thêm một trong các triệu chứng
34. Nhức đầu từng cụm – Chảy nước mắt – Nghẹt mũi – Chảy nước mũi – Sụp mi – Co đồng tử – Phù mí mắt
35. Nhức đầu từng cụm • Là loại nhức đầu có cường độ dữ dội nhất – Xảy ra từng đợt 8-10 tuần/năm – Giửa các đợt người bệnh bình thường – Ðau có thể lan xuống nửa bên mặt – Thường xảy ra vào ban đêm
36. Ðiều trị nhức đầu từng cụm • Cần chẩn đoán nhanh – 100% O2 10 L/phút trong 15 phút – 6mg sumatriptan IV – Capsaicine ? – Lidocaine intranasale ?
37. Ðiều trị phòng ngừa • Ðợt đau – Prednisone 20-30mg/ngày – Lithium*, Methysergide, Valproate
38. Nhức đầu từng cụm