Nghiên cứu kinh nghiệm phát triển thị trường điện của Trung Quốc để định hướng tối ưu lộ trình phát triển thị trường điện Việt Nam

Nội dung text: Nghiên cứu kinh nghiệm phát triển thị trường điện của Trung Quốc để định hướng tối ưu lộ trình phát triển thị trường điện Việt Nam

1. NGHIÊN CỨU KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG ĐIỆN CỦA TRUNG QUỐC ĐỂ ĐỊNHHƯỚNG TỐI ƯU LỘ TRÌNH PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG ĐIỆN VIỆT NAM 1 2 Nguyễn Thị Huệ ; Nguyễn Bách Phúc 1 Học viên cao học, Đại học Sư Phạm Kỹ Thuật Tp.Hồ Chí Minh 2 Viện Điện-Điện tử-Tin học Tp.Hồ Chí Minh Tóm tắt: Để thúc đẩy việc hình thành và phát triển một thị trường điện cạnh tranh ở Việt Nam cần có những bước đi cụ thể, đòi hỏi phải đáp ứng các điều kiện về cơ cấu tổ chức, cơ sở pháp lý, cơ sở vật chất kỹ thuật một cách đồng bộ. Đồng thời chúng ta cần phải nghiên cứu, học hỏi quá trình đổi mới, các mô hình tổ chức, sự phát triển thị trường điện của các nước đi trước trên thế giới. Trung Quốc và Việt Namcó điều kiện phát triển ngành điện tương đương, có nền tảng cơ sở vật chất và cách thức quản lý ngành điện tương đồng nhau. Trung Quốc đã thực hiện cải cách ngành điện trước Việt Nam và gặt hái được những kết quả khả quan. Vì vậy,nghiên cứu công cuộc đổi mới, xây dựng thị trường điện Trung Quốc, từ đó rút ra những ưu, khuyết điểm và những kinh nghiệm có thể áp dụng cho sự phát triển thị trường điện Việt Nam, là hoàn toàn cần thiết. 1. Giới thiệu một bước nhảy vọt về công suất lắp đặt, Công cuộc đổi mới của ngành điện từ 65GW vào năm 1980 lên đến 319GW Trung Quốc bắt đầu từ những năm 1980, vào năm 2000, và đến năm 2014 con số trải qua nhiều giai đoạn, với những mục đó đã tăng lên 1,505GW.Cùng với xu tiêu khác nhau ở từng giai đoạn và đã thế tái cơ cấu ngành điện trên thế giới, gặt hái được kết quả khả quan. Trong Trung Quốc cũng đã xúc tiến nhiều thập kỷ 2002-2011, công suất lắp đặt ở nghiên cứu về xây dựng thị trường điện. Trung Quốc tăng trưởng với tốc độ trung 2. Quá trình cải cách của thị trường điện lực của Trung Quốc bình 12% đã vượt qua tốc độ tăng trưởng GDP của cả nước 11% mỗi năm.Để đạt Ngành công nghiệp điện của Trung sự phát triển ổn định như vậy nhờ có Quốc ra đời trong thập niên 1880 của thế 1
2. kỷ 19. Năm 1949,nước Cộng Hòa Nhân mục tiêu rõ ràng là đảm bảo đầu tư mở Dân Trung Hoa được thành lập, chế độ rộng ngành công nghiệp điện từ các tổ mới đã quốc hữu hóa ngành công nghiệp chức trước đây bị cấm phát triển ngành điện, vào thời điểm đótổng công suất lắp điện.Trước hết, chính quyền trung ương đặt của Trung Quốc là 1,85 triệu kW, và từ bỏ độc quyền đầu tư vào cơ sở hạ tầng sản lượng điện hàng năm chỉ 43 tỷ điện, và cho phép các cấp chính quyền kWh.Ngành điện đã được bảo hộ và độc bên dưới, các doanh nghiệp nhà nước và quyền bởi chính quyền trung ương Trung các công ty nước ngoài được xây dựng Quốc. Trong giai đoạn 1949-1985, chính và sở hữu các nhà máy phát điện. quyền trung ương trở thành nhà đầu tư Linh hoạt trong giá bán điện năng của độc quyền và là người vận hành hệ thống các nhà máy phát điện:chính quyền điện. Tuy nhiên,vào giữa thập niên 1970, trung ương đã thiết lập giá biên đặc biệt việc thiếu hụt công suất điện quốc gia cho các nhà máy điện mới. Đối với các được dự kiến khoảng 5.000MWh hay nhà máy cũ, được xây dựng trước năm 12% công suất lắp đặt. Để đối phó với 1985 với các trợ cấp của nhà nước, giá tình trạng thiếu hụt nguồn cung cấp điện, điện chỉ bao gồm các chi phí thiết bị và các biện pháp cải cách trong lĩnh vực xây dựng, chi phí vận hành nhà máy, chi năng lượng đã được áp dụng từ những phí truyền tải và phân phối. Chính sách năm 1980. được cải tổ tạo nên hai loại giá cho hai Dựa trên sự phát triển của thị trường loại nhà máy phát điện cũ và mới.Cuộc điện Trung Quốc kể từ năm 1986, quá cải tổ đã cho thấy rằng điện năng được trình phát triển ngành công nghiệp năng sản xuất bởi các nhà máy mới sẽcó giá lượng có thể được tách ra thành ba giai cao hơn so với các nhà máy cũ được nhà đoạn chính, được thể hiện như sau: nước tài trợ. Giai đoạn I: Đổi mới để thu hút vốn Linh hoạt trong giá bán điện năng cho đầu tư (1986-1996) các hộ tiêu thụ:Một khoản phí 0,02RMB Những cải cách trong giai đoạn này là (đồng nhân dân tệ) chomỗi KWh được để gia tăng vốn để tăng công suất phát cộng vào giá điện của người dùng trên cả điện. nước để tăng vốn cho quỹ xây dựng điện. Mở rộng cơ hội đầu tư:Vào năm 1986 Một nửa được chính quyền trung ương các chính sách quan trọng trong ngành dùng để phát triển nguồn phát điện, công nghiệp điện bắt đầu thay đổi với truyền tải và phân phối.Còn một nửa 2
3. giao cho chính quyềncác tỉnh để thành pháp cải tổ quan trọng: lập các công ty điện năng và cho các nhà Thứ nhất, trong năm 1998, hủy bỏ Bộ sản xuất điện độc lập. công nghiệp điện. Các chức năng sản Tìm kiếm những nguồn vốn đầu tư:cho xuất kinh doanh của Bộ công nghiệp phép các doanh nghiệp nhà nước giữ lại điện trước đây được chuyển giao cho một phần lãi của họ, nhằm gia tăng công ty điện lực quốc gia (State Power quyền tựchủ và các ưu đãi. Thêm vào đó, Corporation-SPC), công ty này được Trung Quốc dần dần từ bỏ việc phân bổ thành lập cuối năm 1997. Còn các chức vốn ngân sách ưu đãi đầu tư cho các năng quản lý nhà nước của Bộ được doanh nghiệp nhà nước qua các khoản chuyển cho cục điện năng mới được vay ngân hàng nhà nước, chính quyền thành lập, thuộc ủy ban kinh doanh và trung ương đã nới lỏng kiểm soát các thị kinh tế nhà nước. Sự phân chia tương tự trường vốn phi ngân sách của mình, cho đã được thực hiện trong việc tổ chức và phép các xí nghiệp nhà nước lựa chọn kiểm soát ngành công nghiệp điện ở mỗi phương sách tăng quỹ thông qua các thị cấp chính quyền từ các tỉnh đến huyện và trường chứng khoán. các cộng đồng. Giai đoạn II: Cải tổ mới quản lý Thứ hai, chính phủcũng tạo nên các ngành điện(1997-2001) công ty chi nhánh tỉnh trong công ty điện Mục đích của cuộc cải tổ trong giai lực quốc gia và cố gắng giao cho những đoạn này là làm giảm vai trò của chính công ty này nhiều quyền hành hơn trong phủ trong kinh doanh và đưa ra sáng kiến việc quyết định kinh doanh và những thị trường điện. khuyến khích kinh tế nhằm mục đích Tách chức năng quản lý nhà nước ra chuyển đổi doanh nghiệp thành nhà điều khỏi chức năng kinh doanh:Trước khi cải hành kinh doanh hiệu quả hơn. tổ, chính quyền trung ương chỉ huy mọi Thị trường điện thử nghiệm cấp tỉnh: hoạt động kinh tế quan trọng thông qua Mục tiêu của chương trình thí điểm này tài chính nhà nước. Tuy nhiên, chính là cung cấp các giải pháp khả thi để phá quyền trung ương phát động giai đoạn vỡ sự độc quyền tích hợp theo chiều dọc hai của cải cách kinh tế rộng lớn vào của ngành công nghiệp điện. năm 1997, để tách rời quản lý nhà nước Như một biện pháp thứ ba, trong năm khỏi các hoạt động kinh doanh.Chính 1999 Công ty Điện lực Quốc gia (SPC) quyền trung ương đã thực hiện ba biện đã chọn 6 tỉnh (3 tỉnh vùng Đông Bắc và 3
4. 3 tỉnh vùng Hoa Đông:Liêu Ninh, Cát - Có quy định giá trần thị trường Lâm, Hắc Long Giang, Triết Giang, (6)Dịch vụ phụ và dự phòng Thượng Hải, và Giang Tô) để làm thử - Bắt buộc là không thanh toán riêng nghiệm thị trường điện. Mô hình áp dụng (trừ ở Triết Giang) là thị trường điện kiểu Anh. Mỗi tỉnh lấy (7) Thông tin thị trường một phần phụ tải cho mua bán điện theo - Danh sách các nhà máy phát điện thị trường và chọn một số Công ty phát - Biểu đồ điều độ dự kiến và giá thị điện để cạnh tranh trên thị trường. Phần trường dự báo phụ tải còn lại được cung cấp bằng cách - Mức điều độ thực tế và dịch vụ phụ điều độ theo kế hoạch. của các tổ máy Những đặc điểm chung của thị trường - Giá thị trường thực điện thử nghiệm cấp tỉnh: - Không công bố bảng chào của nhà (1)Thành phần tham gia thị trường: máy (trừ ở Triết Giang) - Chỉ các nhà máy nhiệt điện (8)Mức điện năng tham gia thị trường (2)Phương thức điều độ: - Thượng Hải 10% - Lập lịch chạy máy và điều độ tập - Triết Giang 15% trung. - Các tỉnh Đông Bắc 10% - Riêng Triết Giang: các nhà máy điện (9)Kiểu hợp đồng tự tính toán chạy máy. - Hợp đồng thực tế (3)Khoảng thời gian chào giá và điều - Riêng ở Triết Giang: hợp đồng CfD độ. Thử nghiệmnày được bắt đầu từ tháng - Giá nửa giờ. 07/2000 và sau khoảng 2 năm thì cuộc - Riêng Thượng Hải: giá 15 phút. thử nghiệm này bị dừng lại vì nhiều lý do (4)Khả năng chào lại: khác nhau, bao gồm sự cạnh tranh không - Chỉ có ở Triết Giang lành mạnh, làm giảm công suất thặng dư. (5)Cơ chế xác định giá thị trường: Giai đoạn III:Khởi tạo và xây dựng thị - Một giá thị trường cho thị trường trường điện Trung Quốc (từ 2002 đến tỉnh nay) - Nhà máy biên xác định giá thị Tổ chức lại ngành điện Trung Quốc: trường Ngày 29/12/2002 Quốc Vụ Viện Trung - Các ràng buộc hệ thống có thể làm Quốc (chính phủ) đã thông qua văn kiện ảnh hưởng giá thị trường số 5 về cải cách ngành điện, tái cơ cấu 4
5. ngành điện thêm một bước nữa.Chính Corporation,China Power Investment quyền trung ương mong muốn đạt được Corporation). tính đa dạng trong thị trường điện. Mục Công Ty Điện tiêu cải tổ lần này bao gồm: Lực Nhà Nước (a) Tạo ra một thị trường điện cạnh (SPCC) tranh công bằng, ít nhất là trong thị trường bán buôn ở giai đoạn đầu, với hệ thống định giá điện mới và quy định độc lập. 5 Công 2 Công Công (b) Nâng cao hiệu suất và chi phí Ty Phát Ty Lưới ty phụ thấp. Điện Điện trợ (c) Tạo điều kiện phân bổ hợp lý nguồn lực, thúc đẩy phát triển và hệ thống quốc gia. (d) Kết hợp các chi phí môi trường Khách hàng vào cơ chế giá, vào khuyến khích phát triển các nguồn năng lượng mới. Hình 1: Tái cấu trúc của Công ty điện (e) Tiếp tục cải tổ cấu trúc, chính nhà nước (SPCC) quyền trung ương giải tán tổng công Xây dựng Ủy ban điều tiết điện lực ty điện nhà nước (SPC) vào cuối năm nhà nước (SERC):Tháng 3 năm 2003, 2002 và bắt đầu tái tổ chức ngành điện SERC được thành lập nhằm điều tiết các trên toàn Trung Quốc. hoạt động điện lực, chủ yếu là điều chỉnh Giải tán công ty điện lực quốc gia các hoạt động và mối quan hệ giữa (SPC): tái cấu trúc SPC thành 2 công ty nguồn điện và lưới điện, thúc đẩy phát của chính phủ làm dịch vụ độc quyền về triển thị trường điện lực tại Trung Quốc truyền tải và phân phối điện (China và tham mưu cho Ủy ban phát triển và Southern Power Grid Corporation Ltd- cải cách của chính phủ. Vào tháng 1 năm CSPGC và State Grid Corporation of 2004 và tháng 5 năm 2004 SERC lần China – SGCC), 5 công ty sản xuất điện lượt xây dựng thị trường điện thử nhà nước (China Huaneng Group,China nghiệm ở các tỉnh phía Đông Bắc và phía Datang Corporation, China Huadian Đông của Trung Quốc. Corporation,China Quodian SERC được hội đồng nhà nước giao cho 5
6. 10 trách nhiệm cụ thể: (7) Điều tra các hoạt động bất hợp (1) Đảm nhiệm toàn bộ điều tiết điện pháp của các công ty điện và phán xét của đất nước, xây dựng và điều hành các cấp trên thị trường theo luật định. hệ thống điều tiết điện quốc gia. (8) Thi hành các chính sách căn cứ (2) Đề xuất điều chỉnh luật mới hay vào các dịch vụ xã hội của ngành điện đề nghị sửa đổi luật, đưa ra các quy và đưa ra các đề nghị điều chỉnh chính tắc điều tiết cho ngành điện và các sách, đảm nhiệm việc thu thập thống hoạt động thị trường. kê thị trường điện và công bố kết quả (3) Tham gia vào việc hoạch định của thống kê. chính phủ về phát triển ngành điện, (9) Thực hiện kế hoạch cải tổ cấu trúc soạn thảo kế hoạch phát triển thị ngành điện theo quyết định của hội trường điện và thiết kế thị trường bán đồng nhà nước và đưa ra các đề nghị buôn của vùng, nghiên cứu và thông cải tổ thêm. qua mô hình hoạt động của thị trường (10) Thực hiện các yêu cầu khác mà điện, cơ cấu phân phối và giao dịch. hội đồng nhà nước giao phó. [12] (4) Giám sát toàn bộ hoạt động thị Xây dựng cơ quan quản lý năng lượng trường nhằm đảm bảo trật tự và cạnh quốc gia (NEA) và Ủy ban năng lượng tranh công bằng trên thị trường, quy quốc gia (NEC): Tháng 6 năm 2008, Cục định việc truyền tải điện, phân phối và năng lượng được cải tổ thành cơ quan các hoạt động phân phối điện không quản lý năng lượng quốc gia (NEA) cạnh tranh khác. nhưng vẫn nằm dưới quyền quản lý của (5) Giám sát, phối hợp với các tổ NDRC. Năm 2010, Ủy ban năng lượng chức khác, giám sát phù hợp về mặt quốc gia (NEC) được thành lập để phối kỹ thuật an toàn, hạn ngạch, tiêu hợp các chính sách năng lượng chung chuẩn chất lượng và môi trường trong của Trung Quốc. NEC là cơ quan chiến lĩnh vực điện, cấp phép và quản trị lược cấp cao của Trung Quốc, mục đích hoạt động cung cấp điện. của ủy ban mới này là để soạn thảo một (6) Đề xuất điều chỉnh biểu giá phù chiến lược phát triển năng lượng mới, hợp với điều kiện thị trường cho việc đánh giá an ninh năng lượng và phối hợp định giá của chính phủ, xem xét biểu hợp tác quốc tế về biến đổi khí hậu, và giá, quy định các tiêu chí định giá và hiệu quả năng lượng. Năm 2013, SERC các dịch vụ phụ. và NEA sáp nhập để tạo thành các NEA 6
7. hiện hành. khác, bao gồm cả Liêu Ninh, Cát Lâm, Thử nghiệm thị trường bán buôn cạnh Phúc Kiến , An Huy, Quảng Đông, và tranhcấp khu vực Giang Tô. Các giao dịch trực tiếp giữa Mạng lưới điện phía Đông Trung khách hàng tiêu thụ điện với quy mô lớn Quốc có những điều kiện kinh tế và nền và nhà cung cấp điện được thiết kế để tảng thị trường tốt cho việc thành lập một phá vỡ việc độc quyền mua điện trên thị thị trường điện khu vực.Tháng 8 năm trường. 2001, với sự tài trợ của tổ chức năng Năm 2014thực hiện cải cách thí điểm lượng Mỹ. Trung tâm nghiên cứu kinh tế ở Vân Nam và Nội Mông: bao gồm mua điện nhà nước và công ty điện nhà nước và bán điện trực tiếp giữa người tiêu phía Đông Trung Quốc đã kết hợp tiến dùng lớn với nhà máy phát điện và sự hành nghiên cứu cách xây dựng một thị phát triển của mạng lưới thông minh. Lý trường điện phía Đông Trung Quốc.Có 2 do chính hai khu vực này đã được lựa hình thức thị trường bán buôn : “thị chọn là do ởkhu vực này có nguồn cung trường khu vực thống nhất” là một thị cấp điện lớn. Nguồn cung cấp điện Vân trường điện đơn kiểm soát toàn bộ giao Nam dựa vào thủy điện, chiếm hơn 70% dịch bán buôn trong khu vực; “thị trường của tổng sản lượng trong khu vực và vẫn điện chung của khu vực” là thị trường đang phát triển nhanh chóng .ỞNội điện được xếp theo từng mức với mua Mông điện gió chiếm khoảng 10 phần bán điện và định giá theo thị trường địa trăm sản lượng điện trong năm 2013. Các phương/tỉnh. Các hoạt động của thị cải cách trong các khu vực này sẽ tập trường của tỉnh/địa phương nằm trong thị trung vào việc phát triển mạng lưới trường điện khu vực chung, và tuân thủ thông minh cũng như tạo ra các chính các quy định và nguyên tắc giao dịch sách để thích ứng với sự phát triển các giống nhau. nguồn năng lượng tái tạo (RES). Tháng 10/2009 thực hiện dự án thí Bảng 1: Các sáng kiến cải cách ngành điểm thị trường bán buôn cạnh tranh là điện của Trung Quốc. giao dịch mua điện trực tiếp giữa khách 1979 Thành lập Bộ Công nghiệp điện hàng tiêu thụ điện lớn là Nhà máy nhôm 1980 Sự ra đời của các nhà sản xuất điện Phủ Thuận và nhà máy điện Yimin độc lập (IPP) Huaneng. Trong vòng 2 năm, các dự án 1995 Phát hành của Luật Điện lực thí điểm đã được mở rộng đến các tỉnh 1997 Thành lập SPC 7
8. 2002 Tách SPC thành SGC và SCGC tại Việt Nam. Theo Quyết định số 2003 Sự hình thành của SERC 26/2006/QÐ-TTg ngày 26 tháng 1 năm 2005 Sửa đổi của Luật Điện lực 2006 , thị trường điện lực tại Việt Nam 2008 Sự hình thành của NEA sẽ hình thành và phát triển theo 03 cấp 2010 Thành lập NEC độ: 2013 Sáp nhập SERC và NEA (1) Cấp độ 1 (2005 - 2014): Thị 2014 Cải cách thí điểm ở Vân Nam và trường phát điện cạnh tranh; Nội Mông (2) Cấp độ 2 (2015 - 2022): Thị trường bán buôn điện cạnh tranh; 3. Xây dựng nền thương mại điện tử (3) Cấp độ 3 (từ sau 2022): Thị Ngành điện trung Quốc đã rất chú trọng trường bán lẻ điện cạnh tranh. sử dụng công nghệ thông tin, xây dựng Thị trường phát điện cạnh tranh mạng thông tin, mạng truyền số liệu, (VCGM) chính thức vận hành từ mạng viễn thông và hệ thống SCADA. 1/7/2012 theo chỉ đạo của Thủ tướng Các hệ thống mạng này đã phục vụ Chính phủ tại Thông báo số 202/TB- đắc lực cho hệ thống điều độ quốc gia, VPCP ngày 4/6/2012 và văn bản số cho hệ thống điều khiển tự động trong 5742/BCT-ĐTĐL ngày 29/6/2012 của vận hành hệ thống điện, hệ thống quản lý Bộ Công Thương. VCGM được vận sản suất kinh doanh của ngành. Các hệ hành theo các nguyên tắc chung gồm: thống này trong thời kỳ xây dựng thị (1) Đơn vị truyền tải điện, đơn vị phân trường điện cạnh tranh đã được bổ sung phối điện cung cấp dịch vụ truyền tải nhiều cả phần cứng và phần mềm để điện, phân phối điện. phục vụ cho hoạt động của thương mại (2) Đơn vị điều độ hệ thống điện quốc điện tử. gia, đơn vị điều hành giao dịch thị trường 4.Hiện trạng ngành điện việt nam điện lực cung cấp dịch vụ điều độ hệ Trong giai đoạn trước năm 2000, thống điện và điều hành giao dịch thị ngành điện Việt Nam được tổ chức trường điện lực. theo mô hình độc quyền tích hợp (3) Các đối tượng tham gia TTĐ phải trả dọc.Bước sang thế kỷ 21, Ðảng, Nhà phí, giá khi sử dụng các dịch vụ điều độ nước và Chính phủ đã đề ra các chính hệ sách và ban hành hành lang pháp lý cho thống điện, điều hành giao dịch thị việc phát triển thị trường điện cạnh tranh trường điện lực, truyền tải điện, phân 8
9. phối điện và các dịch vụ khác trong thị thu hút vốn đầu tư vào lĩnh vực năng trường điện lực. lượng: các nhà sản xuất điện độc lập (4) Cơ quan điều tiết điện lực thực hiện (IPP) và các nhà máy điện có vốn đầu tư điều tiết hoạt động điện lực trong thị khác ngoài nhà nước đã được phép đầu trường điện lực. tư vào các dự án được chính quyền trung (5) Đơn vị phát điện đáp ứng các điều ương quy hoạch, bổ sung cho cơ sở hạ kiện theo quy định được bán điện cho tầng điện trong những năm 1980. Trong đơn vị mua buôn duy nhất thông qua hợp khi giá nhiên liệu và thiết bị tăng lên đồng song phương và trên thị trường đáng kể, cạnh tranh đã giúp giảm chi phí điện giao ngay. Tỷ lệ điện năng mua bán phát sinh và thúc đẩy tăng sản lượng điện qua hợp đồng song phương và trên thị để khắc phục những bất cập trong đầu tư trường điện giao ngay do Cơ quan điều , giúp Trung Quốc vượt qua tình trạng tiết điện lực công bố hàng năm. thiếu điện trầm trọng của cả nước vào (6) Đơn vị mua buôn điện duy nhất mua cuối những năm 1990. điện từ đơn vị phát điện qua hợp đồng Trong quá trình cải tổ mới ngành điện, song phương và trên thị trường điện giao chức năng quản lý của nhà nước đã được ngay để bán buôn cho các tổng công ty tách ra khỏi chức năng kinh doanh: từ điện lực thuộc Tập đoàn Điện lực Việt chỗ chính quyền trung ương chỉ huy mọi Nam. hoạt động kinh tế quan trọng thông qua Ngày 10/8/2015 Bộ Công thương vừa tài chính nhà nước thì đến năm 1997 ban hành Quyết định số 8266/QĐ-BCT chính quyền trung ương quyết định tách phê duyệt thiết kế chi tiết thị trường bán rời quản lý nhà nước khỏi các hoạt động buôn điện cạnh tranh Việt Nam. Theo kinh doanh bằng cách hủy bỏ Bộ công đó, các công ty phát điện đang tham gia nghiệp điện, vốn đã quản lý hoạch định thị trường phát điện cạnh tranh sẽ được chính sách lẫn điều hành thương mại bán điện cho 5 Tổng công ty Điện lực toàn ngành điện. Các chức năng sản xuất miền Bắc, miền Nam, miền Trung, TP. kinh doanh của Bộ công nghiệp điện Hà Nội, TP.HCM, thay vì chỉ bán cho trước đây được chuyển giao cho công ty EVN như trước đây. điện lực nhà nước. Còn các chức năng 5.Tổng kết những ưu khuyết điểm quản lý nhà nước của Bộ được chuyển Ưu điểm cho cục điện năng. Đã có những biện pháp cải cách để Đã tạo ra sự cạnh tranh trong trong 9
10. khâu phát điện và bán buôn điện, giảm vị phối có quyền cạnh tranh mua điện từ thế độc quyền của công ty điện truyền nhà cung cấp. thống trong kinh doanh điện: bằng cách Trong quá trình xây dựng thị trường tách giữa việc phân phối điện, quản lý điện, Trung Quốc đã rất chú trọng xây lưới điện, và phát điện. Công ty điện nhà dựng nền thương mại điện tử như sử nước (SPC) đã được chia thành hai công dụng công nghệ thông tin, xây dựng ty lưới điện, năm công ty phát điện, và mạng thông tin, mạng truyền số liệu, hai công ty phụ trợ. Đồng thời hoàn mạng viễn thông và hệ thống SCADA. thành việc xây dựng một hệ thống lưới Các hệ thống mạng này đã phục vụ đắc điện quốc gia. lực cho hệ thống điều độ quốc gia, cho Đã bước đầu chú trọng phát triển hệ thống điều khiển tự động trong vận mạng lưới truyền tải điện thông minh. hành hệ thống điện, hệ thống quản lý sản Đã xây dựng hệ thống cơ quan điều suất kinh doanh của ngành. tiết (SERC) đồng bộ từ trung ương tới Thu hút được sự đầu tư vào các nguồn địa phương. Vai trò của nó là thúc đẩy năng lượng mới, là mô hình thích hợp cải cách và phát triển thị trường điện khu cho thời kỳ có nhu cầu điện tăng cao, vực, thiết lập giá theo lượng cung - cầu đồng thờigiúp kiểm soát ô nhiễm môi trên thị trường và xử lý các tranh chấp, trường và biến đổi khí. các vi phạm giữa phát điện và truyền tải. Khuyếtđiểm Đã bước đầu lập ra một cơ quan quản Khi tách nguồn điện và lưới điện thì lý độc lập duy nhất cho ngành điện: lợi nhuận tiếp tục tập trung ở nguồn điện, Trong năm 2013, Hội đồng Nhà nước điều đó đã làm cho hai tập đoàn lưới điện sáp nhập SERC với Cục quản lý năng với lợi nhuận thấp gặp khó khăn trong lượng Quốc gia (NEA) để tạo thành các việc đầu tư phát triển lưới điện. NEA hiện hành. Mục đích của chính phủ Chưa xây dựng được một hệ thống là để có một cơ quan quản lý độc lập duy đường dây truyền tải điện áp cực cao trên nhất cho ngành điện. Nhằm tăng tính độc toàn quốc để cân đối lượng cung - cầu lập, tự chủ và mức độ điều tiết được điện năng giữa các vùng, nhằm sử dụng tăng cao. nguồn tài nguyên trong khu vực hiệu quả Đã xoá bỏ được độc quyền mua điện hơn. của đơn vị mua duy nhất trong thị trường Hiện nay, sự cạnh tranh trong ngành phát điện cạnh tranh. Các đơn vị phân công nghiệp điện thấp : kể từ khi Trung 10
11. Quốc trở thành thành viên tổ chức vực có nguồn tài nguyên. Các trung tâm thương mại thế giới WTO vào năm 2001, phụ tải lớn ở miền Nam (Phúc Kiến và các chính sách ưu đãi đối với các nhà Quảng Đông) và Đông (Thượng Hải và đầu tư tư nhân dần xóa bỏ dẫn đến gần Chiết Giang), còn các nguồn tài nguyên như tất cả các nhà đầu tư nước ngoài đã than chủ yếu lại là ở miền Bắc (Hà Nam, rút ra khỏi thị trường điện Trung Quốc, Nội Mông, Thiểm Tây và Sơn Tây) và đến cuối năm 2000 tỷ trọng đầu tư nước Đông Bắc (Hắc Long Giang, Cát Lâm, ngoài trong ngành điện giảm xuống gần Liêu Ninh), các nguồn tài nguyên thủy như bằng 0. Doanh nghiệp nhà nước hiện điện ở phía tây nam (Tứ Xuyên, Tây nay đã trở thành thành phần chính. Điều Tạng và Vân Nam), các nguồn năng này không kích thích sự cạnh tranh, nâng lượng gió và mặt trời nằm xa các trung cao chất lượng dịch vụ cho người tiêu tâm phụ tải lớn. Đồng thời, hiệu quả của dùng và không kích thích sự đổi mới. việc truyền điện đường dài vẫn còn hạn Chưa xây dựng được một cơ quan chế. Sản lượng điện của các trạm thủy quản lý ngành điện hoàn toàn độc lập: Ở điện không thể chuyển đến các trung tâm Trung Quốc, ngành điện gồm nhiều cơ phụ tải. Gây lên sự mất cân đối cung cầu quan cùng tham gia gồm: SERC, NDRC, giữa các vùng. và SASAC. Không cơ quan nào có thể Trong quá trình cải cách và phát triển hoạt động độc lập với nhau. Trong đó, thị trường điện, Trung Quốc đã phải đối SERC phải làm việc với hai thể chế mặt với vấn đề ô nhiễm môi trường, biến quyền lực là Ủy ban Cải cách và phát đổi khí hậu . Do than đá là nguồn nguyên triển Quốc gia (NDRC) và Ủy ban giám liệu chính đóng góp khoảng 70% tổng sát tài sản và hành chính Nhà nước năng lượng của nguồn phát và kèm theo (SASAC). Vì vậy, SERC không có tính đó việc phát thải khí ra khí CO2. tự chủ về tài chính và không có tính độc Xác định những kinh nghiệm có thể lập về quyền lợi với các đơn vị tham gia áp dụng cho Việt Nam thị trường điện . Những điều này làm cho Nghiên cứu quá trình cải tổ và phát mức độ điều tiết thị trường điện của triển thị trường điện của Trung Quốc, từ SERC chưa cao. các kinh nghiệm và bài học thu được có Thị trường năng lượng vẫn bị phân thể rút ra một số đặc điểm lưu ý khi phát mảnh: không có sự phù hợp về mặt địa triển thị trường điện tại Việt Nam như lý giữa các trung tâm phụ tải và các khu sau: 11
12. Về vai trò của chính phủ trò người mua duy nhất trong điều kiện Chính phủ cần đóng vai trò trung tâm, giá điện bị khống chế như hiện nay. trong đó phải thể hiện được các mục tiêu, Các công ty phát điện không vi phạm lộ trình, bước đi và các giải pháp cải luật cạnh tranh và tạo điều kiện để thị cách nhằm vừa đảm bảo cho thị trường trường điện lực phát triển bình thường và hoạt động hiệu quả, đúng mục đích đề ra không có sự bóp méo giá mua bán điện. vừa đảm bảo không ảnh hưởng đến khả Việc phát triển thị trường điện cạnh năng cung cấp đủ điện cho nền kinh tế tranh tại Việt Nam cần đảm bảo ổn định quốc dân. hoạt động sản xuất kinh doanh của ngành Chính phủ cần xây dựng các cơ chế để điện. tất cả các các công ty từ phát điện, quản Đào tạo, nâng cao trình độ kỹ thuật lý lưới điện truyền tải, phân phối điện của tất cả các đơn vị tham gia thị trường hoạt động hoàn toàn bình đẳng với nhau. điện. Chính phủ cần cócác chính sách ưu Về vai trò của cơ quan điều tiết điện đãi để thu hút vốn đầu tư nguồn điện kể lực cả nước ngoài. Cơ quan điều tiết điện lực cần phải Chính phủ cần có chính sách thúc đẩy độc lập về quyền lợi với các hoạt động phát triển nguồn năng lượng sạch bao của các đơn vị tham gia để tránh bị chi gồm: thủy điện, sinh khối, năng lượng phối.Phải có quyền tự chủ về tài chính để gió, năng lượng mặt trời, năng lượng hạt giúp cho các hoạt động điều tiết mạnh nhân. hơn , đảm bảo thực hiện thị trường điện Chính phủ cần có sự hợp tác, sự hỗ trợ công bằng, minh bạch và tuân thủ đúng về tư vấn kinh nghiệm và đào tạo nhân pháp luật. lực của các nước để để tránh sai sót Các cơ chế giám sát và điều tiết cần không đáng có trong quá trình phát triển chặt chẽ, để thị trường điện có tính ổn thị trường điện tại Việt Nam. định cao, giá thị trường ít biến động Về vai trò của công ty điện lực Việt trong các hoạt động của thị trường điện. Nam Hệ thống các văn bản pháp lý hoàn EVN cần thúc đẩy tiến trình vận hành chỉnh đồng bộ với luật điện lực phải thị trường một người mua trong thời được ban hành trên cơ sở các mục tiêu đề gian ngắn nhất nhằm giảm thiểu các rủi ra. ro tài chính khi EVN tiếp tục đóng vai 12
13. Về cấu trúc thị trường TIẾNG VIỆT Các khâu: phát điện, bán buôn điện, 1. Quyết định số 26/2006/QÐ-TTg ngày bán lẻ điện, cần được áp dụng các cơ chế 26 tháng 1 năm 2006 của Thủ tướng thị trường cạnh tranh để nâng cao hiệu Chính phủ,V/v phê duyệt lộ trình, các quả; Còn các khâu truyền tải điện, phân điều kiện hình thành và phát triển các phối điện thì nên giữ theo mô hình độc cấp độ thị trường điện lực tại việt nam. quyền tự nhiên để khai thác tối ưu mạng 2. Thông tư Số: 12/2010/TT-BCT ngày luới truyền tải/phân phối điện, tránh phải 15 tháng 4 năm 2010 của Bộ Công đầu tư trùng lặp gây lãng phí. Thương. Về cơ sở vật chất 3. Công văn số: 606/ĐTĐL-TTĐL ngày Phải từng bước xây dựng và hoàn 13 tháng 9 năm 2011 của Cục điều tiết thiện cơ sở vật chất cho thị trường, chủ điện lực,V/v Tham gia thị trường phát yếu là cơ sở vật chất cho thương mại điện cạnh tranh. điện tử, bao gồm xây dựng các hệ thống 4. Công văn số: 563/ĐTĐL-TTĐL ngày mạng máy tính, mạng thông tin viễn 30 tháng 9 năm 2011 của Cục điều tiết thông, mạng điều khiển tự động, xây điện lực,V/v Áp dụng các yêu cầu kỹ dựng những phần mềm chuyên dụng, đào thuật cho các thiết bị phục vụ Thị trường tạo chuyên gia có khả năng đáp ứng phát điện cạnh tranh hoàn chỉnh tại các những nhu cầu của thương mại điện tử. đơn vị phát điện. 5. Quyết định số: 63/2013/QĐ-TTg Để tiến tới thị trường điện cạnh tranh ngày 08 tháng 11 năm 2013 của Thủ hoàn chỉnh phải trải qua từng bước đi, có tướng chính phủ,V/v Quy định về lộ thể nhanh hoặc chậm tuỳ thuộc vào việc trình, các điều kiện và cơ cấu ngành điện đáp ứng các điều kiện tiên quyết đề ra. để hình thành và phát triển các cấp độ Để thực hiện các công việc chuẩn bị cho thị trường điện lực tại việt nam. các giai đoạn phát triển thị trường điện 6. Quyết định số: 76/2013/QĐ-ĐTĐL lực cần phải có sự chỉ đạo sát sao và ủng ngày 27 tháng 12 năm 2013, V/v Ban hộ của các cấp lãnh đạo từ chính phủ đến hành Danh sách các nhà máy điện tham các Bộ, ngành, đồng thời cần phải giao gia Thị trường điện cạnh tranh năm nhiệm vụ cụ thể cho các đơn vị và xác 2014. định các nguồn kinh phí để thực hiện 7. Quyết định số: 6463/2013/QĐ-BCT thành công chương trình. ngày 22 tháng 7 năm 2014 của Bộ công TÀI LIỆU THAM KHẢO 13
14. thương,V/v “Phê duyệt Thiết kế tổng thể NƯỚC NGOÀI Thị trường bán buôn điện cạnh tranh 17 . Chi Zhang and Thomas C. Heller, Việt Nam”. Reform of the Chinese Electric Power 8. Quyết định số: 8266/QĐ-BCT ngày Market: Economics and institutions, 10 tháng 8 năm 2015 của Bộ công Stanford University 2004. thương.V/v “Phê duyệt Thiết kế chi tiết 18. Zhiyong YANG Jin CHEN,Chinese Thị trường bán buôn điện cạnh tranh Electric Power Market Stepping into E- Việt Nam”. commerce, Zhejiang University 2001 9. Báo cáo thường niên 2011-2012 của 19 . Zeng Ming, Xue Song, Zhu Xiaoli, Tổng công ty Truyền tải điện Quốc gia, and Ma Mingjuan,China’s 12th Five- EVNNPT. Year Plan Pushes Power Industry in New 10. (Trang thông Directions, 2012. tin Trường đại học điện lực Việt Nam 20 . E.J.W. Van Sambeek, Institutional 11. (Trang Framework of the Chinese Power Sector, thông tin điện tử Tập đoàn điện lực Việt Energy research Centre of the Nam) Netherlands (ECN) 2001. 12. (Trang thông 21 .Jin Fan,Dingtao Zhao,Yanrui tin điện tử Trung tâm điều độ hệ thống Wu,Jiuchang Wei, Carbon Pricing And điện quốc gia). Electricity Market Reforms In China, 13. thông tin 2010. điện tử Cục điều tiết điện lực) 22 .Todd J Edwards,China’s Power 14. Sector Restructuring and Electricity 15 . Cục Ðiều tiết Điện lực: Phát triển Price Reforms,2012. thị trường điện lực tại Việt Nam 23. YANRUI WU, Deregulation, Competition, and Market Integration in thao-truc-tuyen/cuc-%C3%90ieu-tiet- China’s Electricity Sector,2014. dien-luc-phat-trien-thi-truong-dien-luc- 24 .H.W.Ngan, Electricity Regulation tai-viet-nam.html And Electricity Market Reforms In 16 . Cơ sở hạ tầng CNTT cho thị trường China, 2009. điện Việt Nam 25. Asian Development Bank, People’s thông tin điện tử Tổng công ty điện lực Republic of China Electricity Sector Miền Trung) Challenges and Future Policy 14
15. Directions, 2011. Company 2003. 26 . International Energy Agency(IEA), 28. www.cec.org.cn (china electricity China’s Power Sector Reforms Where to council) Next?,2008. 29 . 27.Regional Power Market Study for 30. East China Grid, State Power Economic 31 . Research Center, State Power East China Ý kiến của cán bộ hướng dẫn khoa học Học viên thực hiện TS. NGUYỄN BÁCH PHÚC NGUYỄN THỊ HUỆ 15
16. BÀI BÁO KHOA HỌC THỰC HIỆN CÔNG BỐ THEO QUY CHẾ ĐÀO TẠO THẠC SỸ Bài báo khoa học của học viên có xác nhận và đề xuất cho đăng của Giảng viên hướng dẫn Bản tiếng Việt ©, TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP. HỒ CHÍ MINH và TÁC GIẢ Bản quyền tác phẩm đã được bảo hộ bởi Luật xuất bản và Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam. Nghiêm cấm mọi hình thức xuất bản, sao chụp, phát tán nội dung khi chưa có sự đồng ý của tác giả và Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh. ĐỂ CÓ BÀI BÁO KHOA HỌC TỐT, CẦN CHUNG TAY BẢO VỆ TÁC QUYỀN! Thực hiện theo MTCL & KHTHMTCL Năm học 2016-2017 của Thư viện Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Tp. Hồ Chí Minh.