Mô hình biên mục tập trung ở Việt Nam

Nội dung text: Mô hình biên mục tập trung ở Việt Nam

1. Nghiïn cûáu - Trao àöíi MÖ HÒNH BIÏN MUCÅ TÊPÅ TRUNG Ú Ã VIÏTÅ NAM ThS Vuä Dûúng Thuáy Ngaâ Böå Vùn hoáa, Thïí thao vaâ Du lõch Toám tùæt: Àïì xuêët möåt mö hònh biïn muåc têåp trung: Trung têm Biïn muåc Têåp trung. Nïu roä caác ûu àiïím cuãa viïåc biïn muåc theo mö hònh naây. Giúái thiïåu chûác nùng nhiïåm vuå, cú cêëu töí chûác, nöåi dung vaâ cú chïë hoaåt àöång cuãa Trung têm Biïn muåc Têåp trung. Tûâ khoáa: Biïn muåc têåp trung; Mö hònh biïn muåc têåp trung; Trung têm Biïn muåc Têåp trung. Model for centralized cataloguing in Vietnam Summary: Forwards a model for centralized cataloguing: Centralized cataloguing centre; makes clear advantages of cataloguing according to this model; presents its function, tasks, organisational structure, content and mechanism for activity of this Centre Keywords: Centralized cataloguing; Model for centralized cataloguing; Centralized cataloguing centre Àùåt vêën àïì möåt àún võ trûåc thuöåc Thû viïån Quöëc gia Trong xu thïë toaân cêìu hoáa vaâ àêíy maånh Viïåt Nam (TVQGVN), thûåc hiïån biïn muåc höåi nhêåp quöëc tïë, viïåc tùng cûúâng chuêín hoáa trûúác vaâ sau xuêët baãn àöëi vúái taâi liïåu xuêët trong xûã lyá taâi liïåu theo hûúáng sûã duång caác baãn trong nûúác vaâ biïn muåc saách nhêåp tûâ tiïu chuêín quöëc tïë vaâ chuêín nghiïåp vuå coá nûúác ngoaâi vïì TVQGVN qua caác nguöìn: tñnh quöëc tïë cao laâ möåt hûúáng ài àuáng vaâ mua, trao àöíi, biïëu tùång vaâ theo yïu cêìu. mang tñnh têët yïëu. Tûâ nhûäng nghiïn cûáu Trung têm cho pheáp caác thû viïån truy cêåp vaâ bûúác àêìu vïì thûåc tiïîn cöng taác biïn muåc úã chia seã biïíu ghi. Trung têm thûåc hiïån biïn Viïåt Nam vaâ qua tham khaão kinh nghiïåm muåc theo khöí mêîu MARC, chuêín hoáa caác cuãa möåt söë nûúác phaát triïín, chuáng töi nhêån dûä liïåu do caác thû viïån thaânh viïn àoáng goáp thêëy phûúng aán töëi ûu àïí thûåc hiïån viïåc vaâ xêy dûång muåc luåc liïn húåp. Ngoaâi viïåc sûã chuêín hoáa trong xûã lyá taâi liïåu úã nûúác ta laâ: duång caác dûä liïåu do Trung têm xûã lyá, caác thû thûåc hiïån biïn muåc têåp trung (BMTT) taåi viïån thaânh viïn sûã duång dõch vuå BMTT coá möåt trung têm biïn muåc têåp trung, àêíy maånh thïí chia seã caác biïíu ghi cuãa thû viïån mònh àïí viïåc húåp taác chia seã trong biïn muåc, tùng goáp phêìn xêy dûång möåt muåc luåc liïn húåp cûúâng biïn muåc sao cheáp trong caác thû viïån. chung cuãa caã nûúác. Baâi viïët naây lyá giaãi cho suy nghô noái trïn cuãa Trung têm thûåc hiïån biïn muåc vúái caác taâi chuáng töi. liïåu: xuêët baãn phêím nhêån àûúåc theo quy 1. Mö hònh Trung têm Biïn muåc Têåp àõnh cuãa Luêåt Xuêët baãn, nguöìn böí sung, quaâ trung: biïëu tùång cuãa nûúác ngoaâi. Trung têm laâ àêìu Trung têm Biïn muåc Têåp trung möëi trong viïåc sûã duång caác dõch vuå cung cêëp (TTBMTT), àûúåc thaânh lêåp vúái tû caách laâ vaâ trao àöíi biïíu ghi vúái caác thû viïån vaâ töí 14 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014
2. Nghiïn cûáu - Trao àöíi chûác thûåc hiïån BMTT úã nûúác ngoaâi. àiïím sau: Tûúng taác giûäa TTBMTT vaâ nhaâ xuêët - Mö hònh BMTT taåo ra sûå thöëng nhêët baãn, thû viïån, caác töí chûác, thû viïån úã nûúác cao vïì biïn muåc giuáp cho caác thû viïån coá ngoaâi vaâ ngûúâi duâng tin àûúåc thïí hiïån nhû àûúåc caác dûä liïåu thû muåc chuêín phuåc vuå cho sau: ngûúâi sûã duång möåt caách coá hiïåu quaã; Caác nhaâ xuêët baãn: coá traách nhiïåm gûãi caác - TTBMTT thuöåc TVQGVN, núi thûåc dûä liïåu vïì taâi liïåu àïën TTBMTT. Trung têm hiïån biïn muåc xuêët baãn phêím vaâ núi nhêån coá traách nhiïåm xûã lyá vaâ gûãi kïët quaã biïn xuêët baãn phêím lûu chiïíu, nïn nhêån àûúåc àêìy muåc trûúác khi xuêët baãn cho caác nhaâ xuêët baãn àuã vaâ nhanh nhêët caác taâi liïåu xuêët baãn trong sau möåt khoaãng thúâi gian theo quy àõnh. nûúác, haån chïë tònh traång boã soát àêìu saách Caác thû viïån: sûã duång caác kïët quaã xûã lyá hoùåc khöng àaãm baão thúâi gian. Vai troâ cuãa sau khi taâi liïåu àûúåc xuêët baãn. Caác thû viïån TVQGVN seä tûâng bûúác àûúåc thïí hiïån theo trong caã nûúác coá thïí sûã duång trûåc tiïëp kïët àuáng chûác nùng, nhiïåm vuå àaä àûúåc trao; qua ã xûã lyá cuãa TTBMTT vúái tû caách khaách - Ngûúâi duâng tin coá cú höåi tiïëp cêån taâi haâng àöåc lêåp vaâ giaán tiïëp thöng qua caác thû liïåu hoå cêìn àang lûu haânh taåi cacá thû viïån viïån àêìu möëi. Tuây theo phñ àoáng goáp, caác möåt caách nhanh choáng vúái nhiïìu àiïím truy thû viïån coá thïí sûã duång úã caác mûác àöå khaác cêåp. Vúái sûå tñch húåp caác biïíu ghi cuãa nhiïìu nhau: biïn muåc cú baãn, biïn muåc coá keâm thû viïån khaác nhau, Trung têm seä taåo ra muåc theo baãn toám tùæt, biïn muåc coá keâm theo luåc liïn húåp, cho pheáp ngûúâi duâng tin trong phêìn dõch tïn taâi liïåu àöëi vúái taâi liïåu tiïëng caã nûúác tiïëp cêån túái têët caã caác nguöìn tin úã ngûúác ngoaâi, tiïëng dên töåc. Caác thû viïån coá caác thû viïån khaác nhau. Caác thû viïån àoáng goáp biïíu ghi theo thoãa thuêån húåp taác cuäng nhúâ àoá coá thïí phuåc vuå àöng àaão cöång seä àûúåc nhêån sûå höî trúå vïì kinh phñ vaâ vïì àöìng, tùng thïm sûác maånh cuãa dõch vuå nghiïåp vuå tûâ Trung têm. thöng tin - thû viïån; Ngûúâi duâng tin trong vaâ ngoaâi nûúác coá - Cú súã vêåt chêët, cöng cuå vaâ trònh àöå nhên thïí sûã duång kïët quaã BMTT úã nhûäng mûác àöå viïn cuãa TTBMTT àaãm baão thûåc hiïån biïn khaác nhau theo quy àõnh cuãa Trung têm àöëi muåc chuyïn nghiïåp vaâ chuêín xaác; vúái tûâng àöëi tûúång vaâ mûác phñ àoáng goáp àïí - Trung têm coá thïí trúã thaânh möåt thaânh sûã duång. Trung têm coá thïí cho pheáp ngûúâi viïn sûã duång kïët quaã biïn muåc cuãa OCLC duâng tin tra cûáu miïîn phñ àöëi vúái caác taâi liïåu vaâ trúã thaânh àiïím cung cêëp caác dûä liïåu biïn thöng thûúâng, thöng tin thû muåc vaâ thu phñ muåc chuêín cho caác cú quan vaâ töí chûác trong àöëi vúái caác taâi liïåu àùåc biïåt, khi sûã duång toám vaâ ngoaâi nûúác theo yïu cêìu; tùæt nöåi dung taâi liïåu, hoùåc tïn dõch cuãa taâi - Mö hònh BMTT àûúåc xêy dûång trong liïåu ngoaåi vùn bùçng tiïëng Viïåt, möëi quan hïå tûúng taác vúái töí chûác OCLC, OCLC vaâ caác thû viïån úã nûúác ngoaâi coá thû viïån nûúác ngoaâi, caác nhaâ xuêët baãn cuãa thïí húåp taác vúái Trung têm trong viïåc trao Viïåt Nam, caác thû viïån trong nûúác vaâ ngûúâi àöíi biïíu ghi vaâ sûã duång caác saãn phêím biïn duâng tin trong vaâ ngoaâi nûúác. muåc cuãa nhau. Mö hònh BMTT àûúåc trònh baây trong 2. Ûu thïë cuãa mö hònh Hònh 1. Mö hònh biïn muåc têåp trung coá nhûäng ûu THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014 15
3. Nghiïn cûáu - Trao àöíi 16 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014
4. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Qua nghiïn cûáu bûúác àêìu, chuáng töi xin têm àaãm nhêån; àïì xuêët mö hònh vïì TTBMTT nhû sau. - Trung têm phaát hiïån sai soát, hiïåu àñnh 3. Chûác nùng vaâ cú cêëu töí chûác cuãa kïët quaã xûã lyá taâi liïåu do caác thû viïån thaânh Trung têm Biïn muåc Têåp trung viïn tiïën haânh; 3.1. Chûác nùng vaâ nhiïåm vuå - Trung têm coá trang thöng tin àiïån tûã - Trung têm laâ àêìu möëi biïn muåc caác xuêët giuáp ngûúâi sûã duång tiïëp cêån dïî daâng vaâ tiïån baãn phêím taâi liïåu thû viïån lûu haânh trong lúåi. Hònh thûác cung cêëp dõch vuå qua maång laänh thöí Viïåt Nam; àûúåc thûåc hiïån thöng qua hïå thöëng naây àïí - Trung têm laâ núi thûåc hiïån xûã lyá taâi liïåu Trung têm taåo nguöìn thu chi traã cho caác theo caác chuêín nghiïåp vuå vaâ cung cêëp biïíu hoaåt àöång cuãa mònh. ghi cho caác thû viïån àùng kyá sûã duång dõch 3.2. Cú cêëu töí chûác vuå; - TTBMTT àùåt taåi TVQGVN, do - Trung têm quaãn lyá thöng tin vïì taâi liïåu TVQGVN chuã trò vúái sûå tham gia cuãa caác xuêët baãn trong nûúác vaâ taâi liïåu nhêåp tûâ nûúác chuyïn gia àïën tûâ Thû viïån KH&CN Quöëc ngoaâi; gia, Thû viïån Khoa hoåc Xaä höåi, Trung têm - Cung cêëp vaâ duy trò khaã nùng truyïìn TT-TV Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi, Trung thöng cho hoaåt àöång cuãa caác dõch vuå trung têm TT-TV Àaåi hoåc Quöëc gia Tp. Höì Chñ Minh, Viïån TT-TV Y hoåc Trung ûúng, Nhaâ têm vaâ quaãng baá muåc luåc liïn húåp cho ngûúâi Xuêët baãn Giaáo duåc, v.v. Trung têm coá chûác duâng tin; nùng thûåc hiïån BMTT cho caác thû viïån - Hûúáng dêîn sûã duång BMTT vaâ caác quy trong caã nûúác. àõnh chung vïì caác chuêín trong xûã lyá taâi liïåu - Böå khung haânh chñnh cuãa Trung têm cho caác thû viïån thaânh viïn; goån nheå bao göìm nhûäng nhên viïn coá kinh - Hûúáng dêîn sûã duång muåc luåc liïn húåp nghiïåm, uyïn thêm trong nghïì biïn muåc vaâ cho ngûúâi duâng tin; xûã lyá taâi liïåu, àûúåc àaâo taåo chuêín vïì thû - Quaãn lyá CSDL cuãa trung têm vaâ muåc viïån vaâ cöng nghïå thöng tin, dûúái sûå laänh luåc liïn húåp; àaåo cuãa ban àiïìu haânh Trung têm. - Cung cêëp höî trúå chuyïn mön cho caác - Böå Vùn hoáa, Thïí thao vaâ Du lõch thû viïån thaânh viïn; (VHTTDL) cûã möåt caán böå coá trònh àöå vaâ - Töí chûác àaâo taåo vaâ trúå giuáp chuyïn mön kinh nghiïåm vïì xûã lyá vaâ biïn muåc taâi liïåu àïí cho caác thû viïån vaâ ngûúâi sûã duång khaác cuãa höî trúå Trung têm vïì caác vùn baãn phaáp quy Trung têm; cuäng nhû haânh lang phaáp lyá giuáp Trung têm - Giuáp caác thû viïån chuyïín àöíi vaâ taãi dûä hoaåt àöång àuáng theo àõnh hûúáng phaát triïín liïåu tûâ caác hïå thöëng khaác; Thiïët lêåp sûå phuâ cuãa ngaânh. húåp vïì trònh àöå nhên viïn thû viïån cho - Ban laänh àaåo cuãa Trung têm do BMTT; TVQGVN àïì xuêët vaâ àûúåc Böå VHTTDL - Töí chûác caác lúpá têåp huêën, trao àöíi kinh chuêín y. nghiïåm, nghiïåp vuå biïn muåc cho nhên viïn - Cú cêëu töí chûác cuãa Trung têm göìm Ban thû viïån cöët caán thuöåc hïå thöëng maâ Trung giam àöëc vaâ ba phoâng chûác nùng: Phoâng THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014 17
5. Nghiïn cûáu - Trao àöíi tiïëp nhêån taâi liïåu; Phoâng xûã lyá taâi liïåu vaâ Phoâng Marketing göìm hai böå phêån: Phoâng Marketing. Nghiïn cûuá thõ trûúngâ va â Phö í biïnë dõch vu.å Phoâng tiïëp nhêån taâi liïåu göìm hai böå phêån: Bö å phênå Nghiïn cûuá thõ trûúngâ thûcå hiïnå cacá nhiïmå vu:å nghiïn cûuá nhu cêu,ì tiïpë thõ sanã Tiïëp nhêån taâi liïåu xuêët baãn trong nûúác vaâ phêmí BMTT àïnë cacá thû viïnå va â têpå huên,ë Tiïëp nhêån taâi liïåu xuêët baãn úã nûúác ngoaâi. àaoâ taoå ngûúiâ sû ã dung.å Bö å phênå Phö í biïnë Phoâng Xûã lyá taâi liïåu göìm ba böå phêån: Xûã dõch vuå thiïtë kï ë cacá hònh thûcá phö í biïnë kïtë lyá taâi liïåu xuêët baãn trong nûúác, xûã lyá taâi liïåu qua ã BMTT àïnë ngûúiâ sû ã dungå àêuì cuöië laâ xuêët baãn úã nûúác ngoaâi vaâ Biïn têåp. Böå phêån ngûúiâ dungâ tin, giupá ho å co á thï í truy cêpå cacá biïn têåp thûåc hiïån hai nhiïåm vuå: hiïåu àñnh taiâ liïuå co á trong cacá thû viïnå trong ca ã nûúc.á kïët quaã xûã lyá vaâ taåo lêåp tïåp kiïím soaát dûä liïåu Mö hònh cú cêëu töí chûác cuãa Trung têm chuêín. àûúåc trònh baây trong Hònh 2. Hònh 2. Sú àöì Cú cêëu töí chûác Trung têm Biïn muåc têåp trung 3.3. Nöåi dung hoaåt àöång cuãa Trung têm nhom:á taiâ liïuå xuêtë banã trong nûúcá va â taiâ liïuå Nhûäng nöåi dung hoaåt àöång cú baãn cuãa xuêtë banã ú ã nûúcá ngoai.â Nhû vêy,å ngoaiâ viïcå Trung têm coá thïí bao göìm: chñnh la â biïn mucå taiâ liïu,å Trung têm conâ coá - Viïcå BMTT àûúcå thûcå hiïnå theo hai hai hoatå àöngå liïn quan mêtå thiïtë àïnë hoatå 18 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014
6. Nghiïn cûáu - Trao àöíi àöngå chñnh la:â (i) Cêpå nhêtå cacá taiâ liïuå múiá cuãa mònh thûåc hiïån nhiïåm vuå vaâ àûúåc hûúãng xuêtë banã trong nûúcá àûa vaoâ biïn muc,å cungä lûúng phuå cêëp tuây vaâo söë lûúång vaâ chêët nhû ghi nhênå cacá taiâ liïuå tû â nûúcá ngoaiâ nhêpå lûúång saãn phêím qua thêím àõnh cuãa böå phêån vaoâ trong nûúcá thöng qua nhiïuì con àûúngâ Biïn têåp cuãa Phoâng Xûã lyá taâi liïåu. Chïë àöå khacá nhau (ii) Quangã ba á dõch vu å thû viïnå àïí “laâm nhiïìu hûúãng nhiïìu” seä àûúåc thûåc hiïån co á nguönì thu cho Trung têm hoatå àöng.å vaâ mûác lûúng phuå cêëp khöng bõ êën àõnh - Àöëi vúái taâi liïåu àûúåc xuêët baãn trong cûáng nhùæc maâ thay àöíi theo tûâng giai àoaån nûúác bùçng tiïëng Viïåt vaâ caác ngön ngûä khaác, dûåa vaâo kïët quaã xûã lyá vaâ nguöìn thu cuãa thûåc hiïån theo chu trònh: TTBMTT laâ àêìu Trung têm. möëi têåp húåp caác xuêët baãn phêím múái xuêët Chïë àöå thûúãng phaåt vaâ lûúng àûúåc aáp baãn hoùåc múái nhêåp tûâ nûúác ngoaâi. Tûâ àoá, duång tuây thuöåc vaâo thaânh tñch vaâ mûác sai TTBMTT phên nhiïåm vuå xûã lyá biïn muåc taâi phaåm chuyïn mön cuãa saãn phêím biïn muåc liïåu cho caác thû viïån thaânh viïn theo maâ caác thaânh viïn nöåp cho Trung têm. nguyïn tùæc: Àõnh kyâ ba thaáng möåt lêìn Trung têm seä töí + Taâi liïåu àûúåc phên theo nhoám: khoa chûác hoåp àïí ruát kinh nghiïåm vaâ thûúâng hoåc tûå nhiïn kyä thuêåt, khoa hoåc xaä höåi, vùn xuyïn nêng cao trònh àöå cho caác thaânh viïn hoåc nghïå thuêåt, saách giaáo khoa, giaáo cuãa Trung têm. Kinh phñ cho hoaåt àöång naây trònh, cuäng àûúåc lêëy tûâ nguöìn àêìu tû cuãa Nhaâ + Àöëi vúái taâi liïåu xuêët baãn úã nûúác ngoaâi, nûúác, nguöìn thu cuãa Trung têm vaâ caác nïn ruát ngùæn thúâi gian biïn muåc bùçng caách nguöìn taâi trúå maâ Trung têm nhêån àûúåc. sao cheáp caác kïët quaã xûã lyá cuãa Thû viïån Caác thû viïån sûã duång kïët quaã BMTT coá Quöëc höåi Hoa Kyâ hoùåc OCLC, böí sung thïí traã phñ theo húåp àöìng vuå viïåc vaâ traã phñ thïm caác dûä liïåu cêìn thiïët, dõch nhan àïì, tiïu hùçng nùm. Viïåc sûã duång kïët quaã BMTT coá àïì chuã àïì vaâ toám tùæt (nïëu coá). thïí aáp duång àöëi vúái tûâng thû viïån hoùåc möåt 4. Cú chïë hoaåt àöång nhoám, möåt liïn hiïåp thû viïån. Caác àún võ àoáng goáp biïíu ghi cho Trung têm seä àûúåc Trong 5 nùm àêu,ì Nha â nûúcá cêpë kinh phñ höî trúå möåt phêìn kinh phñ vaâ àûúåc hûúãng caác cho Trung têm hoatå àöngå va â triïní khai cöng quyïìn lúåi theo quy àõnh. tacá chuêní bõ. Bûúcá àêu,ì Trung têm àûúcå thanhâ lêpå va â hoatå àöngå theo mötå dû å an.á Thúiâ gian Cacá nha â xuêtë banã phaiã tra ã mötå khoanã phñ tiïpë theo, Trung têm hoatå àöngå theo cú chïë cho biïn mucå trûúcá xuêtë banã va â thöngë nhêtë chó hachå toaná kinh tï ë cuaã àún võ sû å nghiïpå co á thu. ghi mötå kïtë qua ã xû ã ly á biïn mucå trong ênë phêm.í Trung têm thûåc hiïån BMTT theo caác chuêín nghiïåp vuå vaâ tiïu chuêín Viïåt Nam vïì Taâi liïåu tham khaão xûã lyá taâi liïåu theo quy àõnh cuãa Böå 1. Vu ä Dûúng Thuyá Nga â (2011). Tùng cûúngâ chuêní hoaá VHTTDL vaâ theo yïu cêìu cuãa caác thû viïån. trong hoatå àöngå thû viïnå ú ã Viïtå Nam: Àï ì taiâ cêpë Bö,å Ha â Nöiå Trung têm seä thûåc hiïån viïåc giao quyïìn 2. Vu ä Dûúng Thuyá Nga â (2012). Nghiïn cûuá hoanâ thiïnå cho caác thaânh viïn laâ nhûäng chuyïn gia biïn viïcå chuêní hoaá trong xû ã ly á taiâ liïuå taiå cacá thû viïnå Viïtå Nam: muåc coá trònh àöå cao trong cú cêëu töí chûác Luênå aná tiïnë sô, Ha â Nöiå (Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 10-9-2013; Ngaây phaãn biïån àaánh giaá: 2-11-2013; Ngaây chêëp nhêån àùng: 12-12-2013). THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014 19