Lý thuyết tổng quát và kinh nghiệm thực tiễn Kinh tế học vĩ mô 1
208 trang
5700
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Lý thuyết tổng quát và kinh nghiệm thực tiễn Kinh tế học vĩ mô 1", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- ly_thuyet_tong_quat_va_kinh_nghiem_thuc_tien_kinh_te_hoc_vi.pdf
Nội dung text: Lý thuyết tổng quát và kinh nghiệm thực tiễn Kinh tế học vĩ mô 1
- Gĩp ý vui lịng g i cho Lê Khưong Ninh qua email: lekhuongninh@gmail.com hay lkninh@ctu.edu.vn. Kinh t h c vĩ mơ 1 Lý thuy t t ng quát và kinh nghi m th c ti n LÊ KHƯƠNG NINH Tháng 7 năm 2006 B n quy n ð i h c C n Thơ ©
- Lê Khương Ninh t t nghi p Khoa Kinh t nơng nghi p – ð i h c C n Thơ năm 1987 – chuyên ngành Kinh t nơng nghi p , hồn thành chương trình master chuyên ngành Kinh t qu c t – ð i h c Groningen, Hà Lan – năm 1997 và hồn thành lu n án ti n sĩ chuyên ngành Kinh t h c tài chánh – ð i h c Groningen, Hà Lan – năm 2003. ðư c phong h c hàm Phĩ Giáo sư năm 2009. ðã gi ng d y và nghiên c u t i ð i h c Washington (Bang Washington, Hoa Kỳ) trong khuơn kh chương trình H c gi Fulbright. ðã tham gia nghiên c u t i ð i h c Groningen – Hà Lan. ðã biên so n các giáo trình Kinh t h c vi mơ , Tài chánh vi mơ và Tài chánh qu c t . ðã cơng b các bài nghiên c u trên The Economics of Transition , T p chí Nghiên c u kinh t và T p chí Cơng ngh Ngân hàng . Email : lkninh@ctu.edu.vn hay lekhuongninh@gmail.com. Website :
- | LKN | 72B TV | 041201 | 0600 | Ph n I T NG QUAN V KINH T H C VĨ MƠ Chương 1 KHÁI NI M CHUNG V KINH T H C VĨ MƠ I. KINH T H C VĨ MƠ I.1. KINH T H C Kinh t h c nghiên c u cách th c n n kinh t s d ng ngu n tài nguyên khan hi m c a mình. Khan hi m nghĩa là n n kinh t ch cĩ m t s lư ng ngu n tài nguyên gi i h n, do đĩ khơng th s n xu t ra tồn b nh ng gì mà m i ngư i c n. Vì tài nguyên khan hi m nên con ngư i ph i ch n l a trên cơ s c a s đánh đ i , nghĩa là ch n l y cái này thì ph i hy sinh cái kia. h u h t m i n n kinh t , ngu n tài nguyên khơng đư c phân b b i m t cá nhân mà ph i d a trên cơ s s tương tác gi a các tác nhân kinh t , đĩ là h gia đình và doanh nghi p , thơng qua cơ ch th trư ng . Vì v y, các nhà kinh t ph i nghiên c u cách th c các tác nhân này ra các quy t đ nh như làm vi c bao nhiêu, tiêu dùng bao nhiêu, ti t ki m bao nhiêu, đ u tư bao nhiêu, v.v . và s tương tác gi a h , như nh hư ng c a s lư ng ngư i mua và s lư ng ngư i bán đ n giá hàng hĩa trên th trư ng, nh hư ng c a nhu c u đ n s cung hàng hĩa, v.v . Các nhà kinh t cũng nghiên c u các đ ng l c và xu hư ng nh hư ng đ n n n kinh t t ng th , bao g m tăng trư ng trong thu nh p bình quân, t l th t nghi p và t l l m phát. I.2. KINH T H C VĨ MƠ Kinh t h c vĩ mơ – m t b ph n quan tr ng c a kinh t h c – nghiên c u cách th c s d ng ngu n tài nguyên khan hi m (cĩ h n) đ th a mãn nhu c u vơ h n c a con
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M ngư i ph m vi t ng th . T ng th cĩ th là m t qu c gia, m t liên minh bao g m nhi u qu c gia, m t vùng, m t lãnh th hay m t đ a phương. C th hơn, kinh t h c vĩ mơ nghiên c u n n kinh t như m t t ng th c a s lư ng hàng hĩa đư c s n xu t ra, thu nh p qu c dân, m c đ s d ng các ngu n tài nguyên, giá c hàng hĩa trong n n kinh t , v.v . Kinh t h c vĩ mơ nghiên c u phương th c t i ưu đ đ t đư c các m c tiêu chính sách như tăng trư ng kinh t , n đ nh giá c , t o cơng ăn vi c làm đ y đ và duy trì m t cán cân thanh tốn h p lý. Nĩi cách khác, kinh t h c vĩ mơ quan tâm đ n các v n đ l n quy t đ nh m c đ giàu cĩ c a m t qu c gia, m t vùng, m t đ a phương, v.v . Các v n đ này cĩ liên quan đ n ho t đ ng kinh t t ng th c a m t qu c gia hơn là c a các cá nhân riêng l , ch ng h n như dân chúng cĩ th tìm đư c vi c làm d dàng khơng, giá c hàng hĩa c a n n kinh t thay đ i như th nào, thu nh p qu c dân đư c hình thành t đâu và phân ph i như th nào, ngân sách chính ph cĩ b thâm h t khơng, v.v . Trong quá trình phát tri n, kinh t h c vĩ mơ thư ng t p trung tr l i các câu h i r t hĩc búa là: (i) T i sao t l th t nghi p thư ng bi n đ ng ? (ii) T i sao t l l m phát cũng bi n đ ng ? (iii) T i sao năng su t lao đ ng tăng quá ch m ? (iv) T i sao lãi su t th c l i quá cao ? (v) T i sao ngân sách chính ph l i b thâm h t m t cách dai d ng, (vi) T i sao n n kinh t l i tăng trư ng v i t c đ ch m hay g p ph i suy thối ? v.v . I.3. T M QUAN TR NG C A KINH T H C VĨ MƠ Kinh t h c vĩ mơ cĩ liên quan đ n t t c khía c nh c a cu c s ng. Ch c n đ c báo hàng ngày ta s th y đư c t m quan tr ng c a kinh t h c vĩ mơ. Các tiêu đ báo chí thư ng g p là thu nh p tăng ch m, l m phát cao, giá ch ng khốn gi m, đ ng ti n m t giá, thâm h t cán cân thương m i, v.v . M c dù các s ki n kinh t vĩ mơ này dư ng như r t xa xơi, nhưng chúng l i hi n hi n m i m t c a đ i s ng. Ch ng h n, các nhà qu n lý doanh nghi p c n d báo nhu c u c a ngư i tiêu dùng đ i v i s n ph m c a mình d a vào t c đ tăng trư ng c a thu nh p c a h . Ngư i v hưu s ng b ng ti n hưu trí r t c n bi t xu hư ng thay đ i c a giá hàng hĩa đ đi u ch nh cách tiêu xài c a mình cho h p lý. Nh ng ngư i th t nghi p đang tìm vi c kỳ v ng s bùng n c a n n kinh t đ các doanh nghi p thuê thêm nhi u lao đ ng. T t c các v n đ này đ u ch u nh hư ng b i th c tr ng c a n n kinh t vĩ mơ. T m quan tr ng c a kinh t h c vĩ mơ cịn n m ch các v n đ v kinh t vĩ mơ luơn là tiêu đi m c a các tranh lu n ph m vi qu c gia cũng như qu c t . Uy tín c a lãnh đ o các qu c gia trên th gi i b nh hư ng b i s thành cơng hay th t b i c a h trong vi c ho ch đ nh cũng như th c thi các chính sách kinh t vĩ mơ. Các v n đ kinh t vĩ mơ cịn nh hư ng đ n m i quan h gi a các qu c gia. Các qu c gia nh p kh u đ ng th i xu t kh u hàng hĩa. Trong nhi u trư ng h p, C.1 – Tr . 2
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M hàng hĩa nh p kh u ph i đư c tài tr b ng cách vay nư c ngồi. V n đ vay và tr n cĩ th t o ra mâu thu n gi a các qu c gia hay xung đ t qu c t . Thí d , v th tăng lên c a đ ng euro, h th ng tài chính th gi i b chao đ o b i s gi m giá c a b t đ ng s n và ch ng khốn, v n các nư c Châu Á b chuy n ra nư c ngồi, chính ph Hoa Kỳ b thâm h t cán cân thương m i n ng n , v.v . là các v n đ kinh t vĩ mơ thư ng đư c đưa ra th o lu n khi lãnh đ o các nư c trên th gi i nhĩm h p trong th i gian g n đây. Các nhà kinh t h c vĩ mơ c g ng gi i thích ho t đ ng c a n n kinh t như là m t t ng th . H ph i thu th p d li u v thu nh p, giá c , t l th t nghi p và nhi u bi n s khác trong nhi u giai đo n và t nhi u nư c. Sau đĩ, h c g ng xây d ng nên các lý thuy t khoa h c đ gi i thích các s li u này. Cũng gi ng như các nhà thiên văn nghiên c u s ti n hĩa c a các vì sao hay các nhà sinh h c nghiên c u s ti n hĩa c a lồi, các nhà kinh t h c vĩ mơ khơng th ti n hành các thí nghi m cĩ ki m sốt vì b t kỳ m t th nghi m nào đ i v i c m t n n kinh t đ u r t t n kém và cĩ th là vơ nhân đ o. Các nhà kinh t h c vĩ mơ nh n th y các n n kinh t là khác nhau và thay đ i liên t c theo th i gian. ði u đĩ cho th y t m quan tr ng c a các lý thuy t khoa h c và các s li u căn b n đ ki m đ nh các lý thuy t này. Kinh t h c vĩ mơ là m t ngành h c khá m i nên khơng th nào hồn ch nh nhưng các nhà kinh t h c vĩ mơ đã cĩ hi u bi t khá sâu s c v b n ch t và cơ ch v n hành c a n n kinh t . M c tiêu c a kinh t h c vĩ mơ khơng ch là gi i thích các hi n tư ng kinh t đã x y ra mà cịn ph i giúp c i thi n các chính sách kinh t hi n hành. M i th i kỳ cĩ các v n đ kinh t vĩ mơ khác nhau. Tuy nguyên t c căn b n c a kinh t h c vĩ mơ là khơng thay đ i nhưng nĩ ph i đư c áp d ng m t cách uy n chuy n và sáng t o. Thí d , chính sách tài chính và chính sách ti n t cĩ nh hư ng r t l n, cĩ th làm cho n n kinh t tr nên m nh hơn hay y u hơn. Do đĩ, các nhà kinh t h c vĩ mơ giúp các nhà l p chính sách đánh giá các chính sách này đ đưa ra ch n l a t t nh t trong t ng tình hu ng c th . I.4. MƠ HÌNH KINH T Các nhà kinh t s d ng mơ hình đ nghiên c u n n kinh t . Mơ hình là m t d ng lý thuy t tĩm t t, thư ng là dư i hình th c tốn h c, m i quan h gi a các bi n s kinh t . Mơ hình kinh t r t h u ích vì nĩ giúp lo i b các chi ti t khơng quan tr ng và ch gi l i các m i quan h kinh t quan tr ng c n ph i đư c nghiên c u. Thơng thư ng, mơ hình kinh t bao g m hai lo i bi n s là bi n ngo i sinh và bi n n i sinh . Bi n ngo i sinh phát sinh t ngồi mơ hình và đư c xem như là đ u vào c a mơ hình. Bi n n i sinh phát sinh t b n thân mơ hình và đư c xem là đ u ra c a mơ hình. Thí d , hãy xem xét cách th c các nhà kinh t xây d ng mơ hình nghiên c u th trư ng lúa g o m t qu c gia. Các nhà kinh t thư ng gi đ nh là s C.1 – Tr . 3
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M c u đ i v i g o QD ph thu c vào giá g o P và t ng thu nh p Y c a ngư i dân. M i quan h này cĩ th đư c th hi n qua hàm s c u : QD = D(P, Y) v i D(.) là hàm s c u. Tương t , các nhà kinh t gi đ nh s lư ng g o cung ra trên th trư ng QS ph thu c vào giá g o P và giá các lo i ngũ c c khác ( PNC ). Khi đĩ, m i quan h này cĩ th đư c di n t qua hàm s cung : QS = S(P, PNC ) v i S(.) là hàm s cung. Cu i cùng, giá g o s đi u ch nh đ xu t hi n cân b ng cung c u đ i v i g o. Khi đĩ, ta cĩ th vi t : QS = QD. Kinh t h c vĩ mơ nghiên c u nhi u v n đ khác nhau như nh hư ng c a chính sách tài chính lên ti t ki m c a qu c gia, nh hư ng c a tr c p th t nghi p đ n t l th t nghi p, hay vai trị c a chính sách ti n t trong vi c n đ nh giá c . Nĩi chung, kinh t h c vĩ mơ đa d ng gi ng như n n kinh t . Vì khơng m t mơ hình nào cĩ th tr l i đư c t t c các câu h i mà th c t đ t ra nên các nhà kinh t ph i s d ng nhi u mơ hình khác nhau. ði u quan tr ng là khơng cĩ mơ hình duy nh t đúng cho t t c các trư ng h p. Thay vào đĩ, cĩ r t nhi u mơ hình và m i mơ hình đư c s d ng cho m t m c đích nào đĩ. Vì v y, quy n sách này s trình bày nhi u mơ hình khác nhau v i nhi u gi đ nh khác nhau. I.5. S LINH ð NG C A GIÁ M t trong nh ng gi đ nh quan tr ng c a các mơ hình kinh t vĩ mơ là t c đ đi u ch nh c a giá và ti n lương. Thơng thư ng, các nhà kinh t gi đ nh là giá hàng hĩa đi u ch nh r t nhanh đ làm cân b ng cung c u. 1 Nĩi cách khác, t i giá cân b ng trên th trư ng, ngư i tiêu dùng mua đư c t t c nh ng cái mà h c n mua và nhà cung ng bán đư c t t c nh ng cái mà h mu n bán. Gi đ nh này đư c g i là gi đ nh th trư ng cân b ng .2 ð gi i quy t h u h t các v n đ thu c ph m vi kinh t h c vĩ mơ, các nhà kinh t s d ng mơ hình th trư ng cân b ng . Tuy nhiên, gi đ nh là th trư ng cân b ng khơng luơn đúng. ð th trư ng luơn cân b ng, giá ph i đi u ch nh ngay l p t c khi cĩ b t kỳ s thay đ i nào c a cung hay c u. Tuy nhiên, trong th c t giá (k c ti n lương) thư ng đi u ch nh r t ch m. Thí d , các h p đ ng lao đ ng thư ng kéo dài trong ba năm. Các doanh nghi p thư ng gi giá c đ nh trong m t kho ng th i gian nào đĩ. M c dù h u h t các mơ hình đ u gi đ nh là giá c linh ho t đ duy trì cân b ng th trư ng nhưng trong th c t giá c thư ng c ng nh c hay ch m thay đ i. S c ng nh c c a giá khơng nh t thi t nghĩa là mơ hình th trư ng cân b ng là vơ d ng. C n nh r ng giá khơng ph i c ng nh c mãi mãi. Giá s đi u ch nh theo s thay đ i c a cung và c u. Các mơ hình th trư ng cân b ng khơng miêu t th trư ng 1 Trong quy n sách này, thu t ng hàng hĩa đư c s d ng đ ch c hàng hĩa l n d ch v . 2 ð hi u rõ hơn v n đ này, đ c gi cĩ th xem quy n Kinh t h c vi mơ : Lý thuy t và th c ti n kinh doanh , Lê Khương Ninh, Nhà xu t b n Giáo d c 2008. C.1 – Tr . 4
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M t i m i th i đi m mà mơ t cân b ng th trư ng mà n n kinh t d n đ t đ n . Vì v y, h u h t các nhà kinh t h c vĩ mơ tin r ng gi đ nh giá c là linh đ ng cĩ ý nghĩa trong vi c nghiên c u các v n đ trong dài h n, như tăng trư ng kinh t , v.v . Tuy nhiên, đ nghiên c u các v n đ trong ng n h n, ch ng h n như s bi n đ ng c a n n kinh t trong ng n h n, gi đ nh giá c là linh đ ng dư ng như l i ít thuy t ph c. Trong th i gian đ ng n, giá c a nhi u lo i hàng hĩa thư ng c đ nh. Vì v y, h u h t các nhà kinh t cho r ng gi đ nh giá c ng nh c cĩ th là m t gi đ nh phù h p trong ng n h n. I.6. VAI TRỊ C A KINH T H C VI MƠ ð I V I KINH T H C VĨ MƠ Như ta bi t, kinh t h c vi mơ nghiên c u ho t đ ng c a các đơn v kinh t riêng l trong n n kinh t . Các nhà kinh t h c vi mơ nghiên c u cách th c ra quy t đ nh c a h gia đình, doanh nghi p và s tương tác c a các tác nhân kinh t này trên th trư ng. Gi thi t tr ng tâm c a kinh t h c vi mơ là gi thi t t i ưu hĩa c a các đơn v kinh t đang đư c nghiên c u, nghĩa là làm th nào đ đ t đư c tr ng thái t i ưu v i các ràng bu c. Trong các mơ hình kinh t h c vi mơ, h gia đình hay cá nhân l a ch n s lư ng hàng hĩa, d ch v đ t i đa hĩa s th a mãn (h u d ng) và doanh nghi p thì mu n t i đa hĩa l i nhu n hay doanh thu. Do các hi n tư ng kinh t trong n n kinh t xu t phát t s tương tác c a các h gia đình và các doanh nghi p nên kinh t h c vĩ mơ và kinh t h c vi mơ cĩ m i liên h ch t ch v i nhau. Khi nghiên c u n n kinh t như là m t t ng th , ta bu c ph i xem xét quy t đ nh c a các đơn v riêng l . Thí d , đ hi u rõ các y u t nh hư ng đ n t ng tiêu chi tiêu c a ngư i tiêu dùng, ta c n ph i xem các h gia đình chi tiêu bao nhiêu và ti t ki m bao nhiêu cho tương lai. ð cĩ th hi u đư c t ng đ u tư c a n n kinh t , ta c n ph i bi t các doanh nghi p cĩ quy t đ nh đ u tư xây d ng nhà xư ng hay khơng. Do các bi n s t ng th cĩ th đư c xem là t ng c ng c a các bi n s cá th nên kinh t h c vĩ mơ g n ch t v i kinh t h c vi mơ. Do kinh t h c vi mơ là n n t ng c a các mơ hình kinh t nên trong nhi u mơ hình kinh t m c tiêu t i ưu hĩa c a h gia đình và doanh nghi p thư ng đư c ng m hi u hơn là phát bi u ra. Thí d , trong mơ hình nghiên c u lúa g o trên, quy t đ nh mua g o c a h gia đình s quy đ nh s c u đ i v i g o trên th trư ng và quy t đ nh s n xu t bao nhiêu lúa g o c a ngư i s n xu t s quy t đ nh s cung c a lúa g o trên th trư ng. ðương nhiên, h gia đình đưa ra quy t đ nh đ t i đa hĩa th a mãn c a mình và các doanh nghi p t i đa hĩa l i nhu n nhưng các mơ hình khơng đ c p đ n các v n đ này mà ch gi đ nh ng m. Tương t , trong kinh t h c vĩ mơ gi thi t t i ưu hĩa c a h gia đình và doanh nghi p cũng ng m đ nh. C.1 – Tr . 5
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M III. ðƯ NG GI I H N KH NĂNG S N XU T VÀ BA V N ð TRUNG TÂM III.1. ðƯ NG GI I H N KH NĂNG S N XU T Như ta bi t, ngu n tài nguyên c a m t qu c gia là khan hi m so v i nhu c u c a qu c gia đĩ. ð mơ t s khan hi m này, các nhà kinh t s d ng khái ni m đư ng gi i h n kh năng s n xu t . M c dù trong th c t các n n kinh t s n xu t ra nhi u lo i s n ph m khác nhau, nhưng đ cho đơn gi n hãy hình dung m t n n kinh t ch s n xu t ra hai lo i s n ph m – xe ơ tơ và máy tính. Hai ngành cơng nghi p này s d ng tồn b y u t đ u vào c a n n kinh t . ðư ng gi i h n kh năng s n xu t th hi n các k t h p t i đa v m t s lư ng c a các lo i s n ph m – trong trư ng h p này là xe ơ tơ và máy tính – mà m t n n kinh t cĩ th s n xu t đư c khi s d ng h t ngu n tài nguyên c a mình. ð th 1.1 là m t thí d v đư ng gi i h n kh năng s n xu t. Trong n n kinh t này, n u t t c tài nguyên đư c s d ng đ s n xu t xe ơ tơ thì s s n xu t đư c 1.000 xe ơ tơ và khơng cĩ chi c máy tính nào c . N u t t c tài nguyên đư c phân b cho ngành cơng nghi p máy tính thì s s n xu t đư c 3.000 máy tính và khơng cĩ xe ơ tơ nào c . Hai đi m cu i c a đư ng gi i h n kh năng s n xu t th hi n hai trư ng h p đ c bi t này. N u phân b tài nguyên cho c hai ngành s n xu t này, n n kinh t s s n xu t đư c 700 xe ơ tơ và 2.000 máy tính, tương ng v i đi m A c a ð th 1.1. Ngư c l i, đi m D là đi m khơng th nào đ t đư c do s khan hi m c a ngu n tài nguyên, nghĩa là n n kinh t khơng cĩ đ s lư ng y u t đ u vào đ s n xu t ra m c s n lư ng này. Như v y, n n kinh t ch cĩ th s n xu t các đi m n m trên hay n m trong đư ng gi i h n kh năng s n xu t. M t n n kinh t đư c g i là hi u qu n u s d ng h t tồn b ngu n tài nguyên s n cĩ. Các đi m n m trên đư ng gi i h n kh năng s n xu t cho bi t các m c s n lư ng hi u qu . N u n n kinh t n m các đi m hi u qu này, như đi m A ch ng h n, thì khơng cĩ cách nào s n xu t thêm s n ph m này mà khơng ph i b t s n ph m kia. ði m B, ch ng h n, là đi m khơng hi u qu c a n n kinh t . Vì lý do nào đĩ (như t l th t nghi p cao), n n kinh t l i s n xu t ra s lư ng s n ph m ít hơn m c cĩ th s n xu t ra v i s lư ng tài nguyên s n cĩ : ch s n xu t ra đư c 300 xe ơ tơ và 1.000 máy tính. N u s khơng hi u qu này đư c lo i tr thì n n kinh t s chuy n t đi m B sang đi m A, tăng s lư ng c a c xe ơ tơ (lên 700 chi c) và máy tính (lên 2.000 máy). C.1 – Tr . 6
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M S l ư ng máy tính D 3.000 C 2.200 A 2.000 B 1.000 S lư ng xe ơ tơ O 300 600 700 1.000 ð th 1.1. ðư ng gi i h n kh năng s n xu t Như ta bi t, con ngư i ph i đ i m t v i s đánh đ i .3 ðư ng gi i h n kh năng s n xu t bi u th m t trong các đánh đ i mà con ngư i g p ph i. Khi đã đ t đ n đi m hi u qu trên đư ng gi i h n kh năng s n xu t thì cách duy nh t đ cĩ đư c nhi u s n ph m này là gi m s lư ng s n ph m khác. Khi n n kinh t chuy n t đi m A sang đi m C, ch ng h n, thì n n kinh t này s n xu t ra nhi u máy tính hơn nhưng l i s n xu t ra xe ơ tơ ít đi. M t trong nh ng v n đ lưu ý n a là chi phí c a m t cái gì đĩ chính là cái b m t đi khi c g ng đ t đư c cái đĩ. ðĩ là chi phí cơ h i . ðư ng gi i h n kh năng s n xu t đo lư ng chi phí s n xu t ra m t lo i s n ph m nào đĩ tính b ng s lư ng c a lo i s n ph m kia. Khi n n kinh t phân b m t s phân ph i m t s y u t s n xu t t cơng nghi p ơ tơ sang cơng nghi p máy tính thì n n kinh t chuy n t đi m A sang đi m C, n n kinh t này gi m 100 xe ơ tơ đ s n xu t thêm 200 máy tính. Nĩi cách khác, khi n n kinh t đi m A, chi phí cơ h i c a 200 máy tính là 100 xe ơ tơ. Lưu ý r ng đư ng gi i h n kh năng s n xu t trong ð th 1.1 l i ra ngồi. ði u này cho th y chi phí cơ h i c a xe ơ tơ tính b ng s máy tính ph thu c vào s lư ng m i lo i s n ph m mà n n kinh t đang s n xu t ra. Khi n n kinh t đang s d ng ph n l n ngu n tài nguyên đ s n xu t xe ơ tơ, đư ng gi i h n kh năng s n xu t r t d c. Do lao đ ng và máy mĩc t t nh t đ s n xu t máy tính l i đang đư c s d ng đ s n xu t xe ơ tơ, n n kinh t s cĩ đư c thêm r t nhi u máy tính n u b t s n xu t xe ơ tơ. Ngư c l i, khi n n kinh t s d ng h u h t ngu n tài nguyên đ s d ng máy tính thì đư ng gi i h n kh năng s n xu t r t ph ng. Trong trư ng h p này, t t c ngu n tài nguyên t t nh t cho s n xu t máy tính đư c s d ng đ s n xu t máy tính nên m i xe ơ tơ gi m đi ch làm tăng m t s lư ng r t nh máy tính. ðư ng gi i h n kh năng s n xu t miêu t s đánh đ i gi a các s n ph m khác nhau t i m t th i đi m nào đĩ. Tuy nhiên, s đánh đ i này cĩ th thay đ i theo th i 3 ðánh đ i ng ý r ng đ cĩ đư c cái b n thích, b n ph i hy sinh cái khác mà b n cũng thích. C.1 – Tr . 7
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M gian. Thí d , n u k thu t s n xu t làm tăng năng su t c a lao đ ng s n xu t máy tính, n n kinh t cĩ th s n xu t đư c nhi u máy tính hơn v i s lư ng xe ơ tơ khơng đ i. K t qu là đư ng gi i h n kh năng s n xu t s d ch chuy n ra ngồi, như trong ð th 1.2. Do tăng trư ng kinh t này, n n kinh t s chuy n t đi m A sang đi m E, s n xu t ra nhi u máy tính đ ng th i nhi u xe ơ tơ hơn. S lư ng máy tính E 2.100 2.000 A S l ư ng xe ơ tơ O 700 750 1.000 ð th 1.2. S d ch chuy n c a đư ng gi i h n kh năng s n xu t ðư ng gi i h n kh năng s n xu t đơn gi n hĩa các n n kinh t ph c t p đ nh n m nh m t s khái ni m cơ b n. Chúng ta s d ng nĩ đ minh h a các khái ni m cơ b n như khan hi m, hi u qu , đánh đ i, chi phí cơ h i, và tăng trư ng kinh t . Các khái ni m này tái xu t hi n nhi u hình th c khác nhau. ðư ng gi i h n kh năng s n xu t cung c p m t cách nghĩ đơn gi n v các khái ni m này. III.2. BA V N ð TRUNG TÂM D c theo đư ng gi i h n kh năng s n xu t, n u tăng s n lư ng c a m t s n ph m thì s ph i gi m s n lư ng c a (các) s n ph m cịn l i. Do đĩ, vi c làm này phát sinh chi phí cơ h i . Chi phí cơ h i c a vi c s n xu t ra thêm m t đơn v s n lư ng c a m t lo i s n ph m nào đĩ chính là s s n lư ng b gi m đi c a (các) s n ph m cịn l i. Th c t cho th y chi phí cơ h i đ s n xu t ra thêm m t s n ph m nào đĩ là tăng d n . ðây là đi u mà các nhà qu n lý kinh t vĩ mơ ph i h t s c quan tâm. Xu t phát t phân tích trên, các nhà kinh t ph i gi i quy t ba v n đ trung tâm là : (i) s n xu t ra s n ph m gì ? (ii) s n xu t b ng cách nào ? và (iii) phân ph i cho ai ? Trong kinh t h c vi mơ, ba v n đ này đư c gi i quy t ph m vi cá th riêng l như cá nhân ngư i tiêu dùng hay doanh nghi p, nhưng trong kinh t h c vĩ mơ n n kinh t v i tư cách là m t t ng th ph i gi i quy t ba v n đ này trên cơ s cân đ i ngu n tài nguyên c a mình v i nhu c u phát tri n kinh t b n v ng. Các qu c C.1 – Tr . 8
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M gia cĩ n n kinh t phát tri n trình đ cao thư ng gi i quy t ba v n đ này t t hơn các qu c gia n n kinh t cĩ trình đ phát tri n th p hơn. IV. CHU KỲ KINH T Chu kỳ kinh t là khái ni m đư c dùng đ ch hi n tư ng s n lư ng dao đ ng lên xu ng liên t c theo th i gian. Kho ng th i gian gi a hai đi m c c đ i hay hai đi m c c ti u là m t chu kỳ. nh ng th i đi m khác nhau thì kho ng th i gian này cũng s khác nhau. Các đi m c c đ i đư c g i là đ nh c a chu kỳ, các đi m c c ti u đư c g i là đáy c a chu kỳ. Th i kỳ s n lư ng sút gi m t đ nh xu ng đáy đư c g i là th i kỳ thu h p s n xu t , th i kỳ s n lư ng gia tăng t đáy lên đ nh đư c g i là th i kỳ m r ng s n xu t . N u s n xu t b thu h p nghiêm tr ng, s n lư ng gi m xu ng th p hơn s n lư ng ti m năng (hay t nhiên) thì m c th t nghi p s cao hơn m c th t nghi p t nhiên. Th i kỳ này đư c g i là th i kỳ suy thối kinh t . N u suy thối kinh t di n ra tr m tr ng thì cĩ th d n đ n kh ng ho ng kinh t . N u s n xu t m r ng quá m c, s n lư ng cao hơn s n lư ng ti m năng, thì s cĩ hi n tư ng l m phát cao. V. ƯU, NHƯ C ðI M C A KINH T TH TRƯ NG VÀ VAI TRỊ C A CHÍNH PH V.1. ƯU, NHƯ C ðI M C A KINH T TH TRƯ NG Kinh t th trư ng cĩ m t s ưu đi m mà kinh t k ho ch hĩa t p trung khơng cĩ đư c. Trư c h t, th trư ng thúc đ y các doanh nghi p s d ng ngu n tài nguyên m t cách hi u qu nh t, b i vì m i doanh nghi p luơn ph i tìm cách h th p chi phí đ tăng l i nhu n. Bên c nh đĩ, y u t c nh tranh c a kinh t th trư ng cịn thúc đ y các doanh nghi p đ i m i phương th c s n xu t đ nâng cao ch t lư ng s n ph m. Ngồi ra, th trư ng cũng giúp cho n n kinh t s n xu t ra s n ph m phù h p v i yêu c u c a ngư i tiêu dùng b i vì n u khơng làm như th hàng hĩa s n xu t ra s khơng bán đư c. Tuy nhiên, kinh t th trư ng cĩ m t s như c đi m đáng lưu ý như sau : • Kinh t th trư ng cĩ th t o ra tình tr ng đ c quy n và b t bình đ ng trong phân ph i thu nh p. Trong n n kinh t th trư ng, ngu n tài nguyên cĩ th t p trung vào m t s ít ngư i cĩ kh năng s d ng nĩ m t cách hi u qu nh t, do đĩ t o ra đ c quy n và b t bình đ ng trong thu nh p. ð h n ch hi n tư ng b t bình đ ng trong thu nh p, chính ph các nư c thư ng ph i s d ng h th ng thu v i thu su t tăng d n theo thu nh p. • Kinh t th trư ng d n đ n s b t n trong n n kinh t . Trong n n kinh t th C.1 – Tr . 9
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M trư ng luơn xu t hi n các chu kỳ kinh t , d n đ n s dao đ ng c a giá c và t l th t nghi p. Trong m t n n kinh t , s cĩ khu v c s n xu t t o ra nhi u l i nhu n và cĩ khu v c s n xu t t o ra ít l i nhu n. Chính đi u này s thu hút các nhà s n xu t vào m t s lĩnh v c và r i b m t s lĩnh v c khác, do đĩ t o ra s b t n trong n n kinh t . tình hu ng x u nh t, s b t n này s d n đ n kh ng ho ng kinh t . • Thi u đ u tư cho các hàng hĩa cơng c ng (đư ng sá, c u, đi n nu c, v.v .) Ph n l n các đ u tư vào các lo i hàng hĩa này khĩ hay khơng th thu l i nên khơng thu hút nhà đ u tư. Chính vì các như c đi m trên c a n n kinh t th trư ng nên nhà nư c ph i cĩ vai trị can thi p vào n n kinh t đ đi u ph i vi c s d ng ngu n tài nguyên m t cách h p lý. S đi u ti t c a chính ph khác nhau các qu c gia trên th gi i. V.2. VAI TRỊ C A CHÍNH PH Nĩi chung, chính ph cĩ hai vai trị đi u ti t n n kinh t thơng qua m t s cơng c cơ b n. M t là, chính ph là m t ch th kinh t cĩ thu nh p và chi tiêu tương t như m t h gia đình hay m t xí nghi p. Chi tiêu c a chính ph là r t l n nên chính ph cĩ th tác đ ng vào n n kinh t thơng qua vi c chi tiêu c a mình (chính sách tài chính). V m t thu nh p và chi tiêu, chính ph là m t ch th kinh t quan tr ng, là ngư i tiêu dùng hàng hĩa, d ch v l n nh t c a qu c gia. Thí d , trong giai đo n suy thối c a n n kinh t , chính ph cĩ th tăng cư ng chi tiêu c a mình (ch ng h n cho các cơng trình cơng c ng) đ giúp n n kinh t vư t qua suy thối. Hai là, chính ph th c hi n vi c ki m sốt, đi u ti t các ho t đ ng c a n n kinh t (k c phân ph i thu nh p). ð th c hi n đư c đi u này, chính ph cĩ th s d ng ba nhĩm cơng c : (i) h th ng lu t pháp ; (ii) h th ng các bi n pháp hành chính ; và h th ng các chính sách kinh t . Trong đĩ, h th ng các chính sách kinh t chi m v trí quan tr ng b c nh t. H th ng các chính sách kinh t cĩ th bao g m chính sách lãi su t, chính sách ngo i thương, chính sách t giá ngo i h i, v.v . Các chính sách này s đư c nghiên c u trong nh ng chương sau. VI. M C TIÊU VÀ CƠNG C ðI U TI T VĨ MƠ VI.1. M C TIÊU M c tiêu hi u qu M c tiêu hi u qu đư c đ t ra do s khan hi m c a ngu n tài nguyên. Chính vì s C.1 – Tr . 10
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M khan hi m này địi h i ngu n tài nguyên ph i đư c s d ng m t cách hi u qu nh t. Cĩ hai khái ni m hi u qu mà các nhà kinh t thư ng đ c p đ n : • Hi u qu k thu t . Hi u qu k thu t là hi u qu đ t đ n khi n n kinh t s d ng h t ngu n tài nguyên c a mình. Khi đĩ, n n kinh t n m trên đư ng gi i h n kh năng s n xu t. Ngồi ra, n u s d ng hi u qu ngu n tài nguyên c a n n kinh t , ta cĩ th m r ng đư ng gi i h n kh năng s n xu t c a n n kinh t . Khi đĩ, v i m t s lư ng ngu n tài nguyên nh t đ nh, n n kinh t cĩ th s n xu t ra s n ph m nhi u hơn đ th a mãn nhu c u c a ngư i dân. Tuy nhiên, ta cũng ph i tính đ n hi u qu l a ch n. • Hi u qu l a ch n . Hi u qu l a ch n là hi u qu đ t đ n khi n n kinh t s d ng h t ngu n tài nguyên c a mình đ s n xu t ra hàng hĩa phù h p v i s ưa thích c a ngư i dân. Hi u qu này ch cĩ th đ t đ n thơng qua h th ng th trư ng vì chính ph khĩ cĩ th bi t đư c s thích c a t ng cá nhân trong n n kinh t . Vì v y, chính ph cĩ l khơng nên can thi p quá sâu vào n n kinh t . Chính ph nên tìm cách giúp n n kinh t khai thác h t ngu n tài nguyên, nhưng khơng nên ch đ nh là n n kinh t nên s n xu t lo i hàng hĩa nào. M c tiêu bình đ ng M c tiêu bình đ ng xu t phát t như c đi m c a n n kinh t th trư ng là t o ra s chênh l ch l n trong thu nh p. Chính ph nên ban b các chính sách phân ph i l i đ gi m b t s chênh l ch này. ðĩ là vì theo quy lu t h u d ng biên gi m d n thì n u thu nh p c a m t qu c gia đư c phân ph i càng ít bình đ ng thì phúc l i xã h i càng th p. 4 M t trong nh ng chính sách mà chính ph cĩ th s d ng đ đ t đư c m c tiêu này là chính sách thu (thu nh p). Ngồi ra, chính ph cũng cĩ th s d ng m t s bi n pháp hành chính khác. Tuy nhiên, bình đ ng khơng ph i là m i ngư i ph i cĩ m c thu nh p như nhau. M c tiêu n đ nh M c tiêu này xu t phát t m t như c đi m c a kinh t th trư ng là giá c , s n lư ng và m c th t nghi p dao đ ng lên xu ng cĩ chu kỳ. M c tiêu n đ nh đư c hi u theo nghĩa là làm gi m nh m c đ dao đ ng c a các chu kỳ trong kinh t . M c tiêu tăng trư ng 4 ð rõ hơn v n đ này, đ c gi cĩ th xem Kinh t h c vi mơ : Lý thuy t và th c ti n kinh doanh , Lê Khương Ninh, Nhà xu t b n Giáo d c 2008. C.1 – Tr . 11
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M M c tiêu tăng trư ng là m c tiêu đưa n n kinh t đ t t i m c tăng trư ng cao nh t cĩ th . Do tăng trư ng làm cho thu nh p qu c dân tăng lên nên tăng trư ng là m c tiêu quan tr ng nh t mà các n n kinh t ph i đ t đư c. M c tiêu này cĩ m i quan h ch t ch v i m c tiêu hi u qu vì ch khi s d ng hi u qu ngu n tài nguyên c a mình thì n n kinh t m i tăng trư ng cao và b n v ng. VI.2. CÁC CƠNG C ðI U TI T VĨ MƠ ð đ t đư c b n m c tiêu nĩi trên, chính ph cĩ th s d ng các cơng c đ đi u ti t n n kinh t : chính sách tài khĩa, chính sách ti n t , chính sách ngo i thương và chính sách thu nh p . Nh ng chính sách này s đư c nghiên c u trong t ng chương c th sau. Ph n này s phân tích t ng quát các chính sách này và các chương sau s đi sâu nghiên c u vai trị c a chúng đ i v i n n kinh t . Chính sách tài khĩa Chính sách tài khĩa đư c chính ph th c hi n b ng cách thay đ i các kho n thu chi ngân sách c a mình. Cĩ ba lo i chính sách tài khĩa : (i) chính sách tài khĩa n i l ng – là chính sách mà trong đĩ chính ph gia tăng mua hàng hĩa, d ch v , gi m thu hay k t h p c hai đ kích thích t ng c u và gia tăng s n lư ng; (ii) chính sách tài khĩa th t ch t – là chính sách mà trong đĩ chính ph gi m mua hàng hĩa, d ch v , tăng thu hay k t h p c hai đ gi m t ng c u và ki m sốt l m phát; và (iii) chính sách tài khĩa trung dung – là chính sách khơng nh m m c đích t o ra nh hư ng đ i v i n n kinh t . Chính sách này thư ng ít khi đư c th c hi n. Chính ph chi tiêu cho nhi u m c đích khác nhau, t an ninh, qu c phịng cho đ n y t và giáo d c cũng như các kho n chuy n như ng nh m m c đích tăng cư ng phúc l i xã h i. Chi tiêu chính ph cĩ th đư c tài tr b i nhi u ngu n như thu , in ti n hay vay mư n t cơng chúng hay t nư c ngồi. Chính sách ti n t Chính sách ti n t do ngân hàng trung ương th c hi n b ng cách thay đ i lư ng ti n cung ng ra th trư ng nh m ki m sốt lãi su t, duy trì t giá theo yêu c u c a n n kinh t , h n ch t l th t nghi p hay kích thích tăng trư ng kinh t . Chính sách ti n t liên quan đ n vi c thay đ i lãi su t m t cách tr c ti p hay gián ti p thơng qua các ho t đ ng trên th trư ng m , quy đ nh t l d tr b t bu c, hay tham gia mua bán ngo i t trên th trư ng ngo i h i. Cĩ hai lo i chính sách ti n t là (i) chính sách ti n t n i l ng và (ii) chính sách ti n t th t ch t. Chính sách ti n t n i l ng làm tăng s cung ti n hay làm gi m lãi su t. Ngư c l i, chính sách ti n t th t ch t làm gi m s C.1 – Tr . 12
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M cung ti n hay làm tăng lãi su t. Theo quan đi m truy n th ng, chính sách ti n t n i l ng đư c s d ng đ gi m th t nghi p trong th i kỳ suy thối b ng cách gi m lãi su t, trong khi chính sách ti n t th t ch t đư c s d ng đ kh ng ch l m phát b ng cách tăng lãi su t. Chính sách ngo i thương Chính sách ngo i thương bao g m vi c can thi p tr c ti p vào ngo i thương hay s d ng cơng c t giá h i đối . Can thi p tr c ti p vào ngo i thương cĩ th thơng qua h n ng ch (quota) hay thu quan đ tác đ ng đ n các cân thương m i. Tuy nhiên, ngày nay các nư c ngày càng ít s d ng các cơng c này ph n l n đã tr thành thành viên c a các hi p h i qu c t . Thay vào đĩ, các nư c s d ng cơng c t giá h i đối – đĩ là giá c a đ ng ti n nư c này so v i đ ng ti n nư c khác (t giá danh nghĩa) hay giá tr hàng hĩa c a nư c này so v i giá tr c a hàng hĩa nư c khác (t giá th c). Thơng qua vi c thay đ i (ch đ t giá c đ nh) hay hư ng d n s thay đ i (ch đ t giá th n i), chính ph các nư c cĩ th làm nghiêng cán cân thương m i theo hư ng cĩ l i cho mình. Chính sách thu nh p (ti n lương) Chính sách thu nh p là chính sách nh m h n ch s tăng lên c a ti n lương quá m c và các kho n thu nh p khác thơng qua vi c thuy t ph c hay b ng các quy đ nh c a chính ph . Ngồi ra, chính sách thu nh p cũng cĩ tác d ng đi u hịa thu nh p c a n n kinh t (thu thu nh p) hay giúp tránh s thi t thịi cho ngư i làm cơng ăn lương (chính sách ti n lương t i thi u). THU T NG Bi n ngo i sinh: Exogenous variable Bi n n i sinh: Endogeous variable Chính sách ngo i thương: Foreign trade policy Chính sách tài chính: Fiscal policy Chính sách thu nh p: Incomes policy Chính sách ti n t : Monetary policy S đánh đ i: Trade off Th t nghi p c xát: Frictional unemployment Th t nghi p cơ c u: Structural unemployment Th t nghi p chu kỳ: Cyclical unemployment C.1 – Tr . 13
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M Th t nghi p tìm ki m: Search unemployment Thu quan: Tariff BÀI ð C THÊM Christ, C.F., “Judging the Performance of Econometric Models of the U.S. Economy,” International Economic Review 16, tr. 54–74. Gramlich, E.M., 1979, “Macro Polivy Responses to Price Shocks,” Brooking Papers on Economic Activity 10(1), tr. 125–178. Solow, R.M., 1979, “Alternative Approaches to Macroeconomic Theory: A Partial View,” Canadian Journal of Economics 12, tr. 339–354. Bài đ c thêm 1.1. Phung phí ngu n l c T ng cơng ty Hàng h i Vi t Nam (Vinalines) v a cơng b trong quí 1 2008 s kh i cơng xây c ng Vân Phong (Khánh Hịa) và L ch Huy n H i Phịng. ðây ch là hai trong hơn m t ch c c ng nư c sâu đã và đang chu n b đư c đ u tư xây d ng, trong đĩ ph n l n t p trung t i khu v c B c và Trung Trung b . Vi c cho ra đ i m t lo t c ng bi n cho tàu tr ng t i l n g n li n v i các khu kinh t mi n Trung là nh m t o s c b t kinh t cho vùng đ t nghèo này. Th nhưng, đ u tư theo ki u phong trào, như đã x y ra v i ngành mía đư ng, đĩng tàu đánh b t xa b mà khơng tính đ n y u t th trư ng, ch ng nh ng khơng đem l i nhi u l i ích cho ngư i dân khu v c, mà cịn làm cho ngu n l c qu c gia b phung phí . V i các c ng nư c sâu, t nh nào cũng hy v ng đ a phương mình s tr thành đ u m i trung chuy n hàng hĩa xu t nh p kh u c a khu v c. Trong th c t , ch cĩ mi n ðơng Nam b là cĩ đi u ki n t t nh t v th trư ng đ hình thành c ng trung chuy n và khu v c này cũng đã đư c m t s hãng tàu l n đưa vào b n đ l trình c a h . Vi c đ u tư xây d ng m t lo t c ng nư c sâu g n nhau, trong khi th trư ng chưa phát tri n ch c ch n s gây lãng phí l n. Cịn v lâu dài, khi h th ng v n t i đư ng s t hi n đ i trên tuy n B c – Nam ra đ i, khơng ít c ng bi n l n mi n Trung, đư c xây d ng v i m c tiêu trung chuy n hàng, s tr nên vơ tác d ng. Hi n nay, nhi u c ng bi n TPHCM đang tr nên quá t i. Quá trình xây các c ng m i Hi p Phư c và t nh Bà R a – Vũng Tàu l i ti n tri n ch m ch p mà m t trong nh ng nguyên nhân là do thi u v n . Trong khi đĩ, chính ph l i b t đèn xanh cho đ nh ng kho n ti n l n vào các d án nh ng khu v c ít cĩ tri n v ng th trư ng, gây lãng phí khơng ít ngu n l c đ u tư, v n r t eo h p, c a qu c gia. Tình tr ng quá t i cơ s h t ng, trong đĩ cĩ h th ng c ng bi n, cĩ th làm gi m t c đ tăng trư ng c a ðơng Nam b và s tác đ ng ngư c tr l i t i tồn b n n kinh t . Quy t đ nh cho tri n khai nh ng d án phát tri n h t ng t n kém, trong khi đi u ki n th trư ng chưa chín mu i, cịn làm gi m ch t lư ng và tăng giá thành cung ng d ch v . Theo Ngân hàng Th gi i (WB), chi phí đ xu t kh u m t container s n ph m t Vi t Nam C.1 – Tr . 14
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 1. KHÁI NI M đ t g p đơi so v i Trung Qu c và Singapore. ðây là m t trong nh ng y u t làm suy gi m kh năng c nh tranh c a hàng hĩa Vi t Nam. Hi n nay, kh i lư ng hàng hĩa xu t nh p kh u c a Vi t Nam chưa nhi u, h u h t l i t p trung hai đ u phía B c và phía Nam. V i đi u ki n th trư ng cịn nh bé như v y, Vi t Nam ch c n t i đa ba c ng nư c sâu cho ba mi n. S ti n xây các c ng khác nên dành đ xây d ng h th ng đư ng b , đư ng s t, nh m k t n i các c m cơng nghi p v i đ u m i xu t nh p hàng, qua đĩ giúp gi m căng th ng v giao thơng t i các trung tâm kinh t l n. Hi n v n chưa quá mu n đ Vi t Nam xem xét l i k ho ch đ u tư xây d ng c ng nư c sâu đ tránh lãng phí ngu n l c và dành v n cho nh ng cơng trình c p thi t hơn. Ngu n : Th i báo Kinh t Sài gịn 21 2 2008, tr. 1. C.1 – Tr . 15
- | LKN | 72B TV | 050506 0615 | Chương 2 ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA I. T NG QUAN V ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA I.1. ð NH NGHĨA S N XU T S n xu t là ho t đ ng căn b n nh t c a n n kinh t vì nĩ giúp t o ra c a c i đ duy trì đ ng th i nâng cao ch t lư ng cu c s ng và t o ra thu nh p cho con ngư i. Song, cĩ nhi u đ nh nghĩa khác nhau v s n xu t. Các đ nh nghĩa này đư c hồn ch nh d n theo th i gian đ cĩ th miêu t các ho t đ ng kinh t m t cách chính xác nh t. Theo l ch s phát tri n c a kinh t h c vĩ mơ, cĩ r t nhi u nhà kinh t đĩng gĩp vào vi c làm này. Vào th k 16, F. Quesnay (1694–1774), 1 ngư i đ ng đ u trư ng phái tr ng nơng, đưa ra khái ni m đ u tiên v s n xu t. Ơng cho r ng s n xu t là t o ra s n lư ng thu n tăng, đĩ là lư ng s n ph m tăng thêm so v i s lư ng y u t đ u vào đư c đưa vào s n xu t. Thí d , n u gieo m t h t lúa sau m t th i gian thu ho ch đư c 100 h t thì s n lư ng thu n tăng c a s n xu t lúa s là 99 h t. ð n th k 18, Adam Smith (1723–1790) đưa ra khái ni m khác v s n xu t. 2 Theo ơng, s n xu t là sáng t o ra các s n ph m v t ch t – nh ng s n ph m h u hình, cĩ th nhìn th y, s mĩ đư c. V i quan đi m này thì các ngành đư c xem là ngành s n xu t bao g m nơng nghi p, lâm nghi p, ngư nghi p, cơng nghi p và xây d ng. Nh ng ngành cịn l i như thương nghi p, giao thơng v n t i, bưu đi n, v.v . ch t o ra s n ph m (d ch v ) vơ hình, khơng th nhìn th y và s mĩ đư c thì khơng ph i là s n xu t, cho nên khơng đư c tính vào s n lư ng qu c gia. 1 F. Quesnay sinh ngày 4 tháng 6 năm 1694 t i th tr n Versal thu c vùng ven Paris (Pháp). 2 Adam Smith sinh ngày 5 6 1723 t i Kirkcaldy, Fife, Scotland, m t ngày 17 7 1990, cũng t i Scotland.
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA Vào th k 19, Karl Marx (1818–1883) m r ng quan đi m v s n xu t c a Adam Smith. Marx cũng cho r ng s n xu t là t o ra s n ph m v t ch t gi ng như Smith, nhưng khái ni m s n ph m v t ch t c a Marx bao g m hai ph n : • M t là tồn b các s n ph m h u hình do các ngành nơng nghi p, lâm nghi p, ngư nghi p, cơng nghi p và xây d ng t o ra. • Hai là m t ph n các s n ph m vơ hình (d ch v ) đư c t o ra b i các ngành thương nghi p, giao thơng v n t i và bưu đi n. ð i v i các ngành s n xu t s n ph m vơ hình, Marx cho r ng ch đư c xem là s n xu t khi chi phí ho t đ ng c a chúng nh m m c đích ph c v cho tiêu dùng ph i đư c lo i ra. Như v y, ch đư c tính vào s n lư ng qu c gia ph n giá tr mà các ngành này ph c v cho s n xu t. Quan đi m c a Marx là cơ s đ tính s n lư ng qu c gia các nư c xã h i ch nghĩa trư c đây. H th ng ch tiêu tính tốn theo quan đi m này g i là h th ng s n xu t v t ch t, vi t t t là MPS. các nư c tư b n, vi c đo lư ng s n lư ng qu c gia d a trên quan đi m r ng hơn v s n xu t. Ngư i ta cho r ng s n xu t là t o ra nh ng s n ph m v t ch t và d ch v cĩ ích cho xã h i. Như v y, s n lư ng qu c gia theo quan đi m này bao g m tồn b s n ph m h u hình và vơ hình mà n n kinh t t o ra trong m t th i gian nào đĩ. S n ph m vơ hình cĩ th k đ n như các d ch v do ngành thương nghi p, giao thơng, v n t i, bưu đi n, tài chính, ngân hàng, giáo d c, y t , v.v . t o ra. Simon Kuznets (1901–1985) 3 – ngư i đã nh n đư c gi i Nobel Kinh t năm 1971 – đã m đư ng cho cách tính s n lư ng qu c gia theo quan đi m r ng như trên. Ngày nay, cách tính này đã đư c Liên h p qu c chính th c cơng nh n như m t h th ng đo lư ng qu c t đư c g i là h th ng tài kho n qu c gia (SNA). H th ng này bao g m b n tài kho n t ng h p: (i) tài kho n s n xu t, (ii) tài kho n thu nh p và chi tiêu, (iii) tài kho n v n và (iii) tài kho n giao d ch v i nư c ngồi. Trư c đây, nư c ta s d ng ch tiêu c a MPS. K t 1989, T ng c c Th ng kê đã chính th c s d ng ch tiêu giá tr t ng s n ph m qu c n i GDP theo SNA. Hi n nay, ta d n tính tốn đ y đ các ch tiêu c a SNA thay cho MPS. Vì v y, chương này s trình bày cách tính theo SNA. I.2. CÁC CH TIÊU TRONG SNA 3 Simon Kuznets sinh Nga vào năm 1901 trong m t gia đình ngư i Do Thái và chuy n đ n s ng M năm 1922. Ơng hồn thành chương trình đ i h c năm 1923, master năm 1924 và ti n sĩ năm 1926 cùng ð i h c Columbia (Hoa Kỳ). Cơng trình nghiên c u quan tr ng nh t c a ơng t p trung vào các lĩnh v c là thu nh p qu c dân, s hình thành v n c a n n kinh t , và tăng trư ng kinh t c a các qu c gia. Ơng là giáo sư ð i h c Pennsylvania (1931–1954), ð i h c Johns Hopkins (1954–1960), và ð i h c Harvard (1960–1971) (Hoa Kỳ). Ơng nh n đư c gi i Nobel Kinh t năm 1971. C.2 – Tr . 2
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA SNA bao g m b n ch tiêu cơ b n là : i. T ng giá tr s n ph m qu c dân hay thu nh p qu c dân (GNP) ; ii. T ng giá tr s n ph m qu c n i hay thu nh p qu c n i (GDP) ; H th ng tài kho n thu nh p qu c dân bao g m m t s ch tiêu đo lư ng thu nh p khác đơi chút v i GDP và GNP. Ta c n ph i lưu ý đ n các ch tiêu này vì các nhà kinh t và các phương ti n truy n thơng đ i chúng hay đ c p đ n chúng. ð th y đư c m i quan h gi a các ch tiêu này v i nhau, hãy b t đ u v i GNP và kh u tr m t s con s t ch tiêu này. iii. T ng giá tr s n ph m qu c dân rịng (NNP) : ð cĩ đư c NNP ta kh u tr kh u hao v n, đĩ là giá tr kinh t c a nhà máy, trang thi t b , cơng trình dân cư gi m đi hàng năm. Khi đĩ : NNP = GNP – Kh u hao. Trong h th ng tài kho n thu nh p qu c dân, kh u hao đư c g i là tiêu dùng v n c đ nh . Do kh u hao là chi phí s n xu t s n ph m c a n n kinh t nên kh u tr kh u hao s cho bi t k t qu rịng c a ho t đ ng kinh t . Vì lý do này, nhi u nhà kinh t tin r ng NNP là ch tiêu đo lư ng m c đ giàu cĩ c a m t qu c gia t t hơn c GDP và GNP. iv. T ng giá tr s n ph m qu c n i rịng (NDP). Ngồi b n ch tiêu nêu trên, cịn cĩ ba ch tiêu khác cũng đư c s d ng khá r ng rãi trong các lý thuy t kinh t là : i. Thu nh p qu c dân hay l i t c qu c gia (NI): Ngồi các ch tiêu trên, thu nh p qu c dân cịn đư c đi u ch nh đ lo i tr thu , như thu doanh thu. Nh ng lo i thu này, thư ng chi m kho ng 10% NNP, t o ra kho n chênh l ch gi a giá mà ngư i tiêu dùng ph i tr cho hàng hĩa và giá mà ngư i s n xu t nh n đư c. Do nhà s n xu t khơng bao gi nh n đư c kho n thu này nên nĩ khơng ph i là thu nh p c a h . Sau khi kh u tr thu gián ti p doanh nghi p ra kh i NNP, ta s cĩ ch tiêu thu nh p qu c dân (NI) : NI = NNP – Thu gián ti p doanh nghi p. Thu nh p qu c dân đo lư ng thu nh p c a m i ngư i dân trong n n kinh t . H th ng tài kho n thu nh p qu c dân phân chia thu nh p qu c dân thành năm thành ph n tùy thu c vào ngu n g c phát sinh c a chúng. Năm thành ph n này là: (i) ti n lương tr cho lao đ ng: lương và các kho n thu nh p ph khác c a ngư i lao đ ng; (ii) thu nh p t s h u: thu nh p các lo i hình kinh doanh như trang tr i quy mơ nh , C.2 – Tr . 3
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA ti m t p hĩa gia đình, liên danh tư v n lu t, v.v .; (iii) thu nh p t cho thuê: thu nh p mà ngư i s h u đ t nh n đư c t ti n cho thuê; (iv) l i nhu n doanh nghi p; (v) lãi su t rịng. 4 ii. Thu nh p cá nhân (PI) : M t s đi u ch nh khác n a s đưa chúng ta t khái ni m thu nh p qu c dân đ n thu nh p cá nhân (PI) – là kho n thu nh p mà h gia đình và các doanh nghi p phi cơng ty nh n đư c. ð bi n thu nh p qu c dân thành thu nh p cá nhân, ta c n th c hi n ba đi u ch nh quan tr ng. Th nh t, kh u tr thu nh p qu c dân b ng m t kho n mà các cơng ty thu đư c nhưng khơng chi ra, do cĩ th là kho n thu nh p gi l i hay kho n thu tr cho chính ph . ði u ch nh này cĩ th đư c th c hi n b ng cách kh u tr l i nhu n cơng ty – là t ng s thu mà cơng ty ph i tr , c t c, và l i nhu n gi l i – và c ng tr l i c t c. Th hai, tăng thu nh p qu c dân lên m t kho n b ng v i kho n thanh tốn chuy n như ng c a chính ph . Kho n đi u ch nh này s b ng v i kho n chuy n như ng c a chính ph cho cá nhân tr đi các kho n b o hi m xã h i đĩng gĩp cho chính ph . Th ba, đi u ch nh thu nh p qu c dân đ bao g m lãi su t mà h gia đình nh n đư c hơn là lãi su t mà các doanh nghi p chi tr . ði u ch nh này s đư c th c hi n b ng cách thêm thu nh p t lãi su t cá nhân và kh u tr lãi su t rịng. Chênh l ch gi a lãi su t cá nhân và lãi su t rịng thu đư c t lãi su t đ i v i các kho n n c a chính phú. Vì v y, thu nh p cá nhân là : PI = NI – L i nhu n cơng ty – B o hi m xã h i – Lãi su t rịng + C t c + Chuy n như ng c a chính ph cho cá nhân + Thu nh p t lãi su t c a cá nhân. Ti p theo, n u kh u tr kho n thanh tốn thu cá nhân và các kho n thanh tốn ngồi thu cho chính ph (thí d như ti n đ xe) thì ta s cĩ đư c thu nh p kh d ng cá nhân (DPI) : DPI = PI – Các kho n thanh tốn thu và ngồi thu . Thu nh p kh d ng cá nhân là kho n mà các nhân hay các doanh nghi p khơng mang tính ch t cơng ty cĩ th tiêu xài sau khi đĩng thu cho chính ph . iii. Thu nh p kh d ng hay l i t c kh d ng (DI). Bên c nh các ch tiêu tuy t đ i, các nhà kinh t cịn tính các ch tiêu tương đ i tính bình quân trên đ u ngư i theo cơng th c sau : GDP, GNP, NNP, NI GDP , GNP , NNP , NI = , P/C P/C P/C P /C N 4 Ngu n : Mankiw, 1997, tr. 30. C.2 – Tr . 4
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA trong đĩ: GDP P/C , GNP P/C , NNP P/C , và NI P/C l n lư t là GDP, GNP, NNP, NI tính bình quân đ u ngư i và N là t ng dân s . II. TÍNH GDP DANH NGHĨA S D NG GIÁ TH TRƯ NG GDP là giá tr b ng ti n c a tồn b s n ph m cu i cùng đư c s n xu t ra trên lãnh th m t nư c trong kho ng th i gian nh t đ nh, thư ng là m t năm. S n ph m cu i cùng là s n ph m dùng đ đáp ng nhu c u s d ng cu i cùng c a n n kinh t như tiêu dùng (cá nhân hay chính ph ), đ u tư hay xu t kh u. S n ph m trung gian – s n ph m hình thành nên chi phí trung gian và khơng ph i là s n ph m cu i cùng – là nh ng lo i s n ph m đư c dùng như là y u t đ u vào đ s n xu t ra s n ph m khác và ch đư c s d ng m t l n trong quá trình đĩ, nghĩa là giá tr c a nĩ đư c chuy n h t vào giá tr s n ph m m i. Thí d , đá vơi khai thác t t nhiên là s n ph m trung gian c a s n ph m cu i cùng là xi măng ; g x là s n ph m trung gian c a s n ph m cu i cùng là bàn, gh hay t ; phơi thép là s n ph m trung gian c a s t thép thành ph m; v.v . M c dù cĩ nhi u quan đi m khác nhau nhưng hi n nay GDP đư c xem là ch tiêu đo lư ng t t nh t k t qu ho t đ ng c a n n kinh t . Ch tiêu này t ng h p giá tr tính b ng ti n c a tồn b ho t đ ng kinh t c a n n kinh t . Chính xác hơn, GDP b ng v i t ng thu nh p c a m i ngư i dân s ng trong n n kinh t hay b ng v i t ng chi tiêu c a h cho hàng hĩa c a n n kinh t . Nhưng làm th nào GDP cĩ th đo lư ng c thu nh p và chi tiêu c a n n kinh t ? ðĩ là vì hai ch tiêu này gi ng nhau. ð i v i m t n n kinh t như là m t t ng th , thu nh p thì ph i đư c chi tiêu. V n đ này đư c trình bày chi ti t hơn ph n ti p theo. II.1. THU NH P, CHI TIÊU VÀ LU NG LƯU CHUY N ð cho đơn gi n, hãy hình dung m t n n kinh t s n xu t m t s n ph m duy nh t là bánh mì b ng cách s d ng m t y u t đ u vào duy nh t là lao đ ng. Hai tác nhân kinh t chính tham gia vào n n kinh t này là h gia đình và doanh nghi p . H gia đình th c hi n các ho t đ ng kinh t khơng liên quan đ n s n xu t và bán s n ph m mà ch cung ng y u t đ u vào (cơ b n là v n và lao đ ng) trong khi doanh nghi p th c hi n các ho t đ ng s n xu t (b ng cách s d ng y u t đ u vào) và bán s n ph m. Trong m t n n kinh t khơng s d ng ti n – hay n n kinh t hi n v t – thì h gia đình và doanh nghi p trao đ i tr c ti p v i nhau b ng hi n v t. n n kinh t này, h gia đình cung ng lao đ ng cho doanh nghi p đ s n xu t ra bánh mì và C.2 – Tr . 5
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA doanh nghi p s d ng bánh mì đ tr cơng cho h gia đình. N n kinh t này kém hi u qu vì m t lao đ ng làm bánh mì l i đư c tr cơng b ng bánh mì và r t cĩ th là anh ta khơng s d ng h t s bánh mì nh n đư c, sinh ra s lãng phí (hay kém hi u qu ) cho n n kinh t . Trong m t n n kinh t hi n đ i, doanh nghi p tr ti n cho h gia đình đ s d ng các y u t s n xu t, như lao đ ng ch ng h n, do h gia đình cung ng. Sơ đ 2.1 minh h a các giao d ch kinh t gi a các h gia đình và doanh nghi p trong n n kinh t kinh t hi n đ i này. Vịng trong c a Sơ đ 2.1 bi u th s lưu chuy n c a bánh mì và lao đ ng gi a h gia đình và doanh nghi p. H gia đình cung ng s c lao đ ng cho doanh nghi p đ s n xu t ra bánh mì và sau đĩ bán l i cho h gia đình. Vì v y, lao đ ng chuy n t h gia đình sang doanh nghi p và bánh mì chuy n t doanh nghi p sang h gia đình. Thu nh p (ti n lương và l i nhu n ) Lao đ ng H gia đình Doanh nghi p Bánh mì Chi tiêu Sơ đ 2.1. Dịng lưu chuy n c a n n kinh t Vịng ngồi c a Sơ đ 2.1 bi u th lu ng lưu chuy n c a ti n trong n n kinh t . H gia đình mua bánh mì t doanh nghi p. Doanh nghi p s d ng m t ph n s thu nh p nh n đư c t h gia đình đ tr lương cho lao đ ng và ph n cịn l i (l i nhu n) thu c quy n s h u c a ngư i ch doanh nghi p, mà ch doanh nghi p cũng là m t b ph n c a h gia đình nên l i nhu n cũng đư c chuy n v cho h gia đình. Như v y, chi tiêu cho bánh mì chuy n t h gia đình sang doanh nghi p và thu nh p dư i hình th c ti n lương và l i nhu n đư c chuy n t doanh nghi p sang h gia đình. GDP chính là đ i lư ng đo lư ng quy mơ c a dịng lưu chuy n ti n trong n n kinh t . Ta cĩ th tính GDP b ng hai cách. M t, GDP đo lư ng t ng thu nh p t s n xu t bánh mì. Kho n thu nh p này b ng v i t ng ti n lương và l i nhu n ph n n a C.2 – Tr . 6
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA trên c a dịng lưu chuy n ti n trong Sơ đ 2.1. Hai, GDP là s chi tiêu cho bánh mì n a ph n dư i c a dịng lưu chuy n ti n ti n t trong Sơ đ 2.1. Như v y, ta cĩ th tính GDP b ng cách ti p c n t lưu chuy n ti n t t doanh nghi p đ n h gia đình (đĩ là thu nh p) hay t h gia đình đ n doanh nghi p (đĩ là chi tiêu). T ng chi tiêu c a n n kinh t và t ng thu nh p ph i b ng nhau vì m i giao d ch c a n n kinh t luơn cĩ hai phía, đĩ là ngư i mua và ngư i bán. Chi tiêu c a ngư i mua đ i v i hàng hĩa, theo nguyên t c k tốn, chính là thu nh p c a ngư i bán. Vì v y, b t kỳ giao d ch nào cĩ nh hư ng đ n chi tiêu thì cũng s cĩ nh hư ng đ n thu nh p. Thí d , m t doanh nghi p s n xu t và bán m t bánh mì cho h gia đình. Rõ ràng là giao d ch này làm tăng chi tiêu và cũng làm tăng thu nh p. N u doanh nghi p s n xu t thêm bánh mì mà khơng thuê thêm lao đ ng (do quá trình s n xu t đư c qu n lý m t cách hi u qu hơn, ch ng h n) thì l i nhu n s tăng. L i nhu n tăng thì s làm tăng thu nh p c a h gia đình vì thu nh p c a h gia đình bao g m c l i nhu n, như đ c p trư c đây. N u doanh nghi p s n xu t thêm bánh mì và thuê thêm lao đ ng thì ti n lương s tăng. Ti n lương tăng s làm tăng thu nh p c a h gia đình. Sơ đ 2.1 đư c đơn gi n hĩa đ giúp hi u đư c b n ch t c a m i quan h gi a GDP, chi tiêu và thu nh p c a m t n n kinh t . Tuy nhiên, trong th c t h gia đình khơng ch cung ng lao đ ng mà cung ng y u t s n xu t nĩi chung cho doanh nghi p thơng qua th trư ng y u t s n xu t . Các y u t s n xu t này đư c doanh nghi p s d ng đ s n xu t ra hàng hĩa đ bán cho doanh nghi p khác hay h gia đình thơng qua th trư ng hàng hĩa . Hàng hĩa bán cho doanh nghi p khác l i đư c s d ng đ làm ra hàng hĩa cu i cùng đ bán cho h gia đình. Doanh thu doanh nghi p nh n đư c t h gia đình s đư c s d ng đ mua y u t s n xu t t h gia đình. Do đĩ, doanh thu c a doanh nghi p s tr thành thu nh p c a h gia đình. V i thu nh p này, h gia đình cĩ th mua hàng hĩa do doanh nghi p s n xu t ra. Trong m t n n kinh t th c th , thu nh p chuy n t doanh nghi p sang h gia đình bao g m ti n lương, ti n thuê, lãi su t v n và l i nhu n. Thu nh p sinh ra t ba y u t s n xu t mà h gia đình cung ng cho doanh nghi p là đ t đai, lao đ ng và v n. M i s n ph m làm ra ch a đ ng m t s lư ng nào đĩ c a các lo i y u t s n xu t này. Lao đ ng là các y u t s n xu t mang tính con ngư i. V n là máy mĩc, thi t b , nhà xư ng – các y u t s n xu t khơng mang tính con ngư i – mà ngư i lao đ ng s d ng k t h p v i đ t đai đ là ra s n ph m. Ti n lương là các kho n ti n tr cho lao đ ng. Ti n thuê là các kho n ti n mà doanh nghi p ph i tr cho h gia đình đ s d ng đ t đai và các tài nguyên t nhiên đi kèm v i nĩ. Lãi su t v n là kho n ti n tr mà doanh nghi p tr cho h gia đình v i tư cách là ngư i cung ng v n. L i nhu n là kho n dơi ra mà ch doanh nghi p (cũng là m t b ph n c a h gia đình) nh n đư c sau khi chi tr cho vi c s d ng các y u t s n xu t. Như đ c p trư c, C.2 – Tr . 7
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA t ng c a ti n lương, ti n thuê, lãi su t và l i nhu n chính là thu nh p qu c dân NI. II.2. CÁC NGUYÊN T C TÍNH GDP DANH NGHĨA ð cĩ th tính GDP c a m t qu c gia m t cách chính xác nh t, các nhà kinh t nêu ra m t s nguyên t c cơ b n. Tuy nhiên, đi u c n lưu ý là vi c tuân th các nguyên t c này s giúp tính đư c GDP m t cách chính xác nh t nhưng v n khơng th tính GDP m t cách chính xác hồn tồn, nghĩa là ta ph i ch p nh n m t s sai sĩt nào đĩ. Tính GDP danh nghĩa theo giá th trư ng Ta v a nghiên c u GDP trong trư ng h p n n kinh t ch s n xu t m t s n ph m duy nh t là bánh mì. Song, ngư i dân m t nư c khơng ch s ng b ng bánh mì mà cịn c n nhi u lo i hàng hĩa khác. Trong th c t , m t n n kinh t làm ra r t nhi u lo i hàng hĩa như lúa g o, bánh mì, th t bị, xe ơ tơ, d ch v du l ch, gi i trí, v.v . GDP ph i bao g m giá tr c a t t c hàng hĩa này. S đa d ng c a hàng hĩa c a n n kinh t s làm cho vi c tính tốn GDP tr nên ph c t p hơn vì m i lo i cĩ đơn v tính khác nhau nên khơng th đơn thu n c ng chúng l i v i nhau . ð cho đơn gi n, gi s m t n n kinh t s n xu t 4 bánh mì và 3 xe ơ tơ. Khi đĩ, GDP c a n n kinh t này s đư c tính như th nào ? Ta khơng th đơn gi n c ng b n bánh mì và ba xe ơ tơ l i v i nhau vì hai lo i hàng hĩa này khơng cĩ cùng đơn v tính. Do đĩ, đ tính tốn giá tr c a hàng hĩa khác nhau ta ph i s d ng giá th trư ng làm thư c đo. Giá th trư ng đư c s d ng vì nĩ cho bi t ngư i ta s n lịng tr bao nhiêu cho hàng hĩa đĩ hay cho bi t giá tr c a hàng hĩa đ i v i ngư i mua nĩ. N u giá bánh mì là 0,5 đvt/ và giá ơ tơ là 1.000 đvt/chi c thì GDP c a n n kinh t trên s là : GDP = Giá bánh mì × S bánh mì + Giá xe ơ tơ × S xe ơ tơ = 0,5 đvt × 4 + 1.000 đvt × 3 = 3.002 đvt. Như v y, GDP c a n n kinh t là 3.002 đvt, bao g m giá tr c a bánh mì là 2 đvt và c a xe ơ tơ là 3.000 đvt. Tuy nhiên, cĩ quan sát cho r ng s n ph m c a n n kinh t khơng ph i luơn đư c bán ngay ra th trư ng mà cĩ th nh p vào kho thành ph m c a doanh nghi p. Vi c nh p kho này nh hư ng như th nào đ n cách tính tốn GDP c a m t qu c gia ? ðĩ là n i dung trình bày trong ph n ti p theo. ð i v i d tr (hay t n kho) C.2 – Tr . 8
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA Gi s m t doanh nghi p trong mơ hình n n kinh t m t hàng hĩa (bánh mì) trên thuê lao đ ng đ làm ra bánh mì, tr lương cho lao đ ng nhưng sau đĩ l i khơng bán đư c bánh mì mà ph i nh p kho. Hi n tư ng này cĩ nh hư ng như th nào đ n GDP c a n n kinh t ? Câu tr l i ph thu c vào đi u x y ra đ i v i s bánh mì khơng bán đư c. N u s bánh mì đĩ b h ng thì l i nhu n b gi m đi m t kho n b ng v i s ti n lương ph i tr cho lao đ ng đ làm ra s bánh mì này – nghĩa là doanh nghi p tr lương cho ngư i lao đ ng nhưng khơng nh n đư c gì t đĩ – nên thu nh p c a n n kinh t khơng thay đ i. Vì ho t đ ng này khơng nh hư ng đ n chi tiêu (do s bánh mì này b h ng nên khơng đư c bán ra th trư ng) hay thu nh p (do ti n lương tăng lên nhưng l i nhu n l i gi m đi m t kho n b ng đúng v i s ti n lương này) nên nĩ khơng làm thay đ i GDP. Ngư c l i, n u s bánh mì làm ra đư c nh p kho (d tr ) đ bán sau đĩ thì tình hu ng này s đư c ghi nh n khác đi. Khi đĩ, l i nhu n khơng b gi m và các nhà kinh t quy ư c là ngư i ch doanh nghi p mua l i s bánh mì này v i giá b ng chi phí s n xu t và d tr đ bán sau đĩ. Khi đĩ, do ti n lương tăng làm tăng thu nh p và d tr nhi u hơn làm tăng chi tiêu nên GDP tăng lên b ng v i s ti n lương tăng thêm hay giá tr s bánh mì nh p kho tính b ng chi phí s n xu t. Nguyên t c t ng quát là khi m t doanh nghi p tăng d tr hàng hĩa thì kho n d tr này đư c xem là m t ph n c a chi tiêu và cũng là m t ph n c a thu nh p. Vì v y, s n xu t đ d tr s làm tăng GDP cũng như s n xu t đ bán. Hàng hĩa trung gian và giá tr tăng thêm Ph n trên đã đ c p đ n hàng hĩa trung gian. Ph n này nghiên c u k hơn cách tính giá tr hàng hĩa trung gian vào GDP. Trong th c t , nhi u hàng hĩa đư c s n xu t theo giai đo n : nguyên li u thơ đư c chuy n thành hàng hĩa trung gian b i m t doanh nghi p nào đĩ và sau đĩ đư c bán cho m t doanh nghi p khác đ bi n thành hàng hĩa cu i cùng. Giá tr c a các hàng hĩa này đư c tính vào GDP như th nào ? ð hi u rõ v n đ này, hãy xem m t thí d c th . Thí d , m t ngư i chăn nuơi bán m t kg th t heo cho m t c a hàng th c ăn v i giá là 0,5 đvt. Sau đĩ, c a hàng ch bi n m t kg th t heo này thành m t kh u ph n ăn và bán cho khách hàng v i giá 1,5 đvt. V y, GDP nên bao g m c th t và ph n th c ăn (v i t ng s cĩ giá là 2 đvt) hay ch ph n th c ăn (cĩ giá là 1,5 đvt) ? Trên nguyên t c, GDP ch bao g m giá tr c a hàng hĩa cu i cùng đ tránh tính trùng . Vì v y, GDP ch bao g m giá c a kh u ph n th c ăn mà khơng bao g m giá c a m t kg th t heo hay GDP tăng lên m t kho n là 1,5 đvt mà khơng ph i là 2 đvt. Lý do là giá tr c a hàng hĩa trung gian (th t heo) đã đư c tính vào giá c a hàng hĩa cu i cùng (kh u ph n th c ăn). N u c ng giá tr c a hàng hĩa trung gian (th t C.2 – Tr . 9
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA heo) vào GDP thì s ph m ph i sai sĩt là giá tr m t kg th t heo đư c tính hai l n. Vì v y, GDP là giá tr hàng hĩa cu i cùng đư c làm ra. M t cách khác đ tính giá tr c a hàng hĩa cu i cùng là c ng giá tr gia tăng t ng giai đo n s n xu t. T ng quát, giá tr gia tăng c a m t doanh nghi p b ng v i giá tr c a s n ph m do doanh nghi p làm ra tr đi giá tr c a hàng hĩa trung gian mà doanh nghi p đã mua vào. Trong trư ng h p m t kg th t heo trên, giá tr gia tăng c a ngư i nuơi heo là 0,5 đvt (gi đ nh là anh ta khơng mua vào b t kỳ s n ph m trung gian nào) và giá tr gia tăng c a ngư i bán th c ăn là 1 đvt (= 1,5 đvt (giá c a kg th t đư c bao g m trong kh u ph n th c ăn) – 0,5 đvt (giá c a kh th t do c a hàng mua vào)). Như v y, t ng giá tr tăng thêm là 1,5 đvt (= 0,5 đvt + 1 đvt). ð i v i tồn b n n kinh t , t ng c ng giá tr tăng thêm ph i b ng v i giá tr c a hàng hĩa cu i cùng. Vì v y, GDP chính là t ng giá tr tăng thêm c a t t c các doanh nghi p trong n n kinh t . D ch v nhà và giá tr thay th M c dù hàng hĩa đư c đánh giá theo giá th trư ng khi tính GDP nhưng cĩ nhi u lo i s n ph m l i khơng đư c bán ra th trư ng nên khơng cĩ giá th trư ng. Vì GDP ph i bao g m giá tr c a các lo i s n ph m này nên ta ph i tìm cách ư c lư ng giá tr c a chúng. U c lư ng này đư c g i là giá tr thay th . Giá tr thay th là đ c bi t quan tr ng trong vi c xác đ nh giá tr c a d ch v nhà . M t ngư i thuê m t ngơi nhà nghĩa là đang mua m t d ch v nhà và t o ra thu nh p cho ngư i ch nhà cho thuê. Thu nh p này đư c tính vào GDP. Tuy nhiên, nhi u ngư i l i s ng trong nhà riêng c a mình. M c dù h khơng ph i tr ti n thuê nhà nhưng l i hư ng các d ch v tương t như nh ng ngư i thuê nhà. ð tính giá tr d ch v nhà c a nh ng ngư i s h u nhà, GDP bao g m ti n thuê c a nh ng ngư i cĩ nhà riêng, coi như tr cho chính b n thân h . Dĩ nhiên, nh ng ngư i ch nhà khơng ph i tr ti n cho chính h . Chính ph s ư c lư ng ti n thuê cho m t căn nhà riêng v i gi đ nh là nĩ đư c cho thuê và tính s ti n thuê này vào GDP. Ti n thuê này đư c bao g m vào c chi tiêu và thu nh p c a ngư i ch nhà nên nĩ làm tăng GDP. Giá tr thay th cũng xu t hi n trong vi c đánh giá các d ch v cơng do các viên ch c chính ph cung c p, như c nh sát, nhân viên c u h a, đ i bi u qu c h i, v.v . ð nh giá các d ch v này r t khĩ vì chúng khơng đư c bán ra trên th trư ng nên khơng cĩ giá th trư ng. Thu nh p qu c dân tính giá tr các d ch v này b ng cách s d ng chi phí c a chúng. Nĩi cách khác, ti n lương c a nh ng ngư i này đư c s d ng như giá tr c a các d ch v mà h cung ng. C.2 – Tr . 10
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA Trong nhi u trư ng h p, giá tr thay th khơng đư c s d ng. Do giá tr thay th đư c s d ng đ tính ti n thuê nhà đ i v i nh ng ngư i s h u nhà nên nĩ cũng đư c kỳ v ng s d ng cho các lo i d ch v khác như ti n thuê đ i v i xe ơ tơ, máy c t c , vàng b c hay các lo i tài s n lâu b n khác do h gia đình s h u. Song, giá tr c a các d ch v này thư ng khơng đư c tính vào GDP vì quá chi ti t và ph c t p. Thêm vào đĩ, m t s s n ph m c a n n kinh t đư c s n xu t và tiêu th gia đình và khơng đư c bán ra trên th trư ng. Thí d , các b a ăn đư c n u gia đình cũng gi ng như các b a ăn n u nhà hàng, nhưng giá tr tăng thêm c a các b a ăn n u t i nhà l i khơng đư c tính vào GDP. Cu i cùng, khơng cĩ giá tr thay th cho hàng hĩa nào đư c tính đ i v i các lo i hàng hĩa đư c bán ra trên th trư ng ng m . Th trư ng ng m là th trư ng mua bán hàng hĩa khơng cơng khai đ khơng b chính ph phát hi n đ kh i b đánh thu hay b k t án. Làm vi c nh n đư c ti n lương ngồi s sách là m t thí d ; mua bán ma túy, hàng qu c c m, v.v . là các thí d khác. Như v a th y, vì các giá tr thay th đư c s d ng đ tính GDP ch mang tính x p x và do giá tr c a m t s hàng hĩa l i khơng đư c tính nên GDP là ch tiêu đo lư ng khơng hồn ch nh k t qu c a các ho t đ ng kinh t . Tuy nhiên, s khơng hồn ch nh này tr nên khơng quan tr ng vì h u h t các qu c gia trên th gi i đ u g p ph i v n đ này. M c đ khơng hồn ch nh này cũng c đ nh theo th i gian nên GDP cũng đư c xem là m t ch tiêu h u ích trong vi c so sánh k t qu c a các ho t đ ng kinh t qua th i gian. II.3. GDP TH C VÀ GDP DANH NGHĨA B ng cách s d ng các nguyên t c v a nêu, các nhà kinh t tính đư c GDP danh nghĩa , đĩ là t ng giá tr hàng hĩa cu i cùng s n xu t ra trên lãnh th c a m t qu c gia. Nhưng GDP danh nghĩa cĩ đo lư ng đư c m c đ giàu cĩ th c s c a m t qu c gia hay khơng ? ð tr l i câu h i này, hãy quay tr l i thí d v n n kinh t ch s n xu t ra bánh mì và xe ơ tơ. n n kinh t này, GDP danh nghĩa là t ng giá tr c a bánh mì và xe ơ tơ đư c s n xu t ra. Nghĩa là : GDP danh nghĩa = Giá bánh mì× S bánh mì + Giá xe ơ tơ × S xe ơ tơ. Cơng th c này cho th y GDP danh nghĩa cĩ th tăng lên do giá tăng trong khi s n lư ng khơng tăng mà s n lư ng m i chính là đ i lư ng ph n ánh m c đ giàu cĩ th c s c a m t n n kinh t . 5 Như v y, GDP danh nghĩa khơng ph n ánh đư c th c 5 ðĩ là do ngư i ta tiêu dùng hàng hĩa đ th a mãn nhu c u c a mình. Trong ch ng m c nào đĩ, hàng hĩa đư c s n xu t ra càng nhi u đ cho dân chúng tiêu dùng thì m c đ th a mãn càng cao. C.2 – Tr . 11
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA ch t m c đ giàu cĩ c a n n kinh t vào t ng th i đi m. Nĩi cách khác, GDP danh nghĩa khơng ph n ánh đư c m c đ th a mãn c a nhu c u c a h gia đình, doanh nghi p và chính ph . Thí d , n u s n lư ng khơng thay đ i nhưng giá tăng g p đơi thì GDP danh nghĩa s tăng g p đơi trong khi m c đ th a mãn th c s c a n n kinh t khơng thay đ i. Nĩi chung, các nhà kinh t g i t ng giá tr hàng hĩa đư c tính b ng giá hi n hành là GDP danh nghĩa. Cách đo lư ng m c đ giàu cĩ c a m t qu c gia m t cách chính xác hơn là tính t ng giá tr hàng hĩa c a n n kinh t lo i tr nh hư ng c a giá qua các th i đi m. V i m c tiêu này, các nhà kinh t s d ng ch tiêu GDP th c , đĩ là t ng giá tr hàng hĩa tính theo giá c đ nh . ð tính GDP th c, các nhà kinh t ch n m t năm nào đĩ đ làm cơ s tính tốn. Năm này đư c g i là năm g c . Ch ng h n, nư c ta ch n năm 1994 làm năm g c. Khi đĩ, ta s s d ng giá c a năm 1994 đ tính tốn giá tr c a hàng hĩa c a năm nghiên c u 2006. Trong n n kinh t trên, GDP th c c a năm 2006 s đư c tính như sau: GDP th c = (Giá bánh mì năm 1994 × S n lư ng bánh mì năm 2006) + + (Giá xe ơ tơ năm 1994 × S n lư ng ơ tơ 2006). Như v y, GDP th c đo lư ng giá tr s n lư ng c a n n kinh t s d ng giá g c hay giá c đ nh . Do giá g c c đ nh nên GDP th c ch thay đ i khi s n lư ng thay đ i. Do kh năng th a mãn c a n n kinh t đ i v i các thành viên trong n n kinh t ph thu c vào s lư ng hàng hĩa đư c s n xu t ra nên GDP th c m i là ch tiêu đo lư ng m c đ giàu cĩ c a m t n n kinh t chính xác thay vì GDP danh nghĩa. Vì v y, GDP th c đư c s d ng đ tính t c đ tăng trư ng kinh t . II.4. CH S ðI U CH NH GDP T GDP danh nghĩa và GDP th c ta cĩ th tính đư c m t ch tiêu quan tr ng khác c a n n kinh t , đĩ là ch s đi u ch nh GDP . Ch s đi u ch nh GDP đư c tính như sau: GDP Ch s đi u ch nh GDP = N , GDPR trong đĩ: GDP N và GDP R l n lư t là GDP danh nghĩa và GDP th c. ð hi u rõ hơn m i quan h gi a GDP danh nghĩa, GDP th c và ch s đi u ch nh GDP, hãy xem m t n n kinh t ch s n xu t táo và cam. G i P là giá hàng hĩa, C.2 – Tr . 12
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA Q là s n lư ng hàng hĩa, T là táo, C là cam và ch s 94 ch năm g c 1994. Ch s đi u ch nh GDP đư c tính như sau: GDPN PT × QT + PC × QC Ch s đi u ch nh GDP = = 94 94 . GDPT PT × QT + PC ×QC T s c a cơng th c này là GDP danh nghĩa và m u s là GDP th c. Cơng th c này cho th y ch s đi u ch nh GDP ph n ánh s thay đ i giá c hàng hĩa c a n n kinh t vào năm hi n hành (đang nghiên c u) so v i năm g c. C GDP danh nghĩa và GDP th c đư c xem là giá c a m t r hàng hĩa. Trong trư ng h p này, r hàng hĩa bao g m táo và cam. Ch s đi u ch nh GDP so sánh giá c a r hàng hĩa trong năm nghiên c u v i giá c a r hàng hĩa trong năm g c. ð nh nghĩa ch s đi u ch nh GDP cho phép tách GDP danh nghĩa thành hai ph n : m t đo lư ng s n lư ng (GDP th c) và m t đo lư ng giá c a n n kinh t (ch s đi u ch nh GDP). Nĩi cách khác, ta cĩ th vi t : GDP danh nghĩa = GDP th c × Ch s đi u ch nh GDP. GDP danh nghĩa đo lư ng giá tr b ng ti n c a s n lư ng c a n n kinh t theo giá năm hi n hành. GDP th c đo lư ng giá tr s n lư ng tính theo giá m t năm g c nào đĩ. Ch s đi u ch nh GDP là t giá gi a m t đơn v s n lư ng vào năm đang nghiên c u v i m t đơn v s n lư ng vào năm g c. Cơng th c trên cũng cho th y t c đ tăng trư ng GDP danh nghĩa s b ng v i t c đ tăng trư ng c a GDP th c c ng v i t c đ tăng c a ch s đi u ch nh GDP. ð c gi cĩ th d dàng ch ng minh đi u này b ng cách l y logarit (t nhiên) hai v c a cơng th c trên và sau đĩ l y đ o hàm c a nĩ theo bi n s th i gian. B ng 2.1 cho bi t GDP danh nghĩa và GDP th c (theo giá c đ nh 1994) c a Vi t Nam trong th i gian t năm 2000 đ n 2006. B ng 2.1. Vi t Nam: GDP danh nghĩa và GDP th c (2000–2006) ðvt: t đ ng Năm GDP danh nghĩa GDP th c ( giá 1994) T c đ tăng trư ng GDP (%) 2000 441.646 273.666 6,79 2001 481.295 292.535 6,89 2002 535.762 313.247 7,08 2003 613.443 336.242 7,34 2004 715.307 362.435 7,79 2005 839.211 393.435 8,44 2006 973.790 425.135 8,17 C.2 – Tr . 13
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA Ngu n : T ng c c Th ng kê. Tuy nhiên, c n nên lưu ý là ch cĩ GDP th c m i đư c s d ng đ tính t c đ tăng trư ng kinh t c a m t qu c gia. B n đ c cĩ th d dàng t gi i thích vì sao. Ngồi ra, các nhà kinh t cũng quan tâm đ n giá tr GDP (k c danh nghĩa và th c) tính trên đ u ngư i. ðây cũng là ch tiêu thu nh p tính bình quân trên đ u ngư i . ð tính đư c ch tiêu này, ta cĩ th đơn gi n l y t ng GDP chia cho s dân c a m t qu c gia. N u t c đ tăng trư ng dân s là dương thì t c đ tăng trư ng GDP s cao hơn t c đ tăng trư ng GDP tính bình quân trên đ u ngư i. II.5. THÍ D Thí d này cung c p cách th c tính GDP danh nghĩa và nh hư ng c a giá đ n GDP danh nghĩa. Gi s n n kinh t s n xu t ba lo i s n ph m (cu i cùng) là g o, v i và nư c gi i khát. T giá P và s n lư ng Q c a ba lo i hàng hĩa này, ta tính ra đư c ch tiêu GDP theo giá c a t ng năm như trong B ng 2.2. B ng 2.2. Giá, s n lư ng và GDP c a Qu c gia Z Năm 2003 2004 2005 S n ph m P Y P× Y P Y P× Y P Y P× Y Lúa 1.000 10 10.000 1.000 10 10.000 2.000 20 40.000 V i 10.000 5 50.000 12.000 5 60.000 16.000 10 160.000 Nư c gi i khát 5.000 2 10.000 5.000 2 10.000 10.000 4 40.000 GDP 70.000 80.000 240.000 N u l y năm 2003 làm g c, ta cĩ th tính GDP th c và ch s đi u ch nh GDP vào các năm 2004 và 2005 như sau: GDP th c năm 2004 = 1.000 × 10 + 10.000 × 5 + 5.000 × 2 = 70.000. 2004 GDPN 80.000 Ch s đi u ch nh GDP năm 2004 = 2004 = = 1,14. GDPR 70.000 GDP th c năm 2005 = 1.000 × 20 + 10.000 × 10 + 5.000 × 4 = 140.000. 2005 GDPN 240.000 Ch s đi u ch nh GDP năm 2005 = 2005 = = 1,71. GDPR 140.000 C.2 – Tr . 14
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA II.6. CÁC THÀNH PH N C A CHI TIÊU C A N N KINH T Các nhà kinh t và các nhà l p chánh sách khơng ch quan tâm đ n GDP c a n n kinh t mà cịn quan tâm đ n s phân b c a GDP cho các m c đích s d ng khác nhau hay chi tiêu c a n n kinh t . H th ng tài kho n thu nh p qu c gia phân GDP thành b n thành ph n chính là : (i) tiêu dùng C, (ii) đ u tư I, (iii) chi tiêu chính ph G và (iv) xu t kh u rịng NX . Như v y, n u g i Y là GDP thì ta cĩ th vi t: Y = C + I + G + NX . Nĩi cách khác, GDP là t ng c a tiêu dùng C, đ u tư I, chi tiêu chính ph G và xu t kh u rịng NX . Tiêu dùng C bao g m giá tr hàng hĩa mà ngư i tiêu dùng mua đ đáp ng nhu c u hi n t i . Hàng hĩa tiêu dùng đư c chia thành ba lo i chính : (i) hàng hĩa mau h ng, (ii) hàng hĩa lâu b n và (iii) d ch v . Hàng hĩa mau h ng là hàng hĩa ch t n t i trong m t th i gian ng n như th c ph m, rau qu , áo qu n, v.v . Hàng hĩa lâu b n là hàng hĩa t n t i trong m t th i gian dài như xe ơ tơ, ti vi, v.v . D ch v là nh ng cơng vi c đư c th c hi n theo yêu c u c a ngư i tiêu dùng, như c t tĩc, khám tr b nh, gi t i, đưa đĩn khách, v.v . Theo s li u th ng kê, t tr ng tiêu dùng trong GDP c a Vi t Nam khá cao so v i các nư c trong khu v c ðơng Nam Á (Vi t Nam trên 70%, Singapore : 55,9%, Malaysia : 58,2%, Thái Lan : 67,7%). 6 ð u tư I bao g m giá tr hàng hĩa đư c mua đ s d ng trong tương lai . ð u tư cũng g m ba lo i chính : (i) đ u tư c a doanh nghi p, (ii) đ u tư c a cư dân và (iii) d tr (t n kho). ð u tư c a doanh nghi p là giá tr c a máy mĩc, thi t b , nhà xư ng, v.v. mà doanh nghi p mua đ ph c v s n xu t. ð u tư c a cư dân là giá tr nhà hay b t đ ng s n mà các cá nhân trong n n kinh t mua đ s d ng. ð u tư c a doanh nghi p và c a cư dân như v a nêu đư c g i là đ u tư c đ nh . Nĩi cách khác, đ u tư c đ nh là giá tr hàng hĩa cu i cùng đư c mua b i doanh nghi p và h gia đình nhưng khơng nh m m c đích bán l i mà s d ng đ s n xu t ra hàng hĩa ph c v nhu c u tương lai. D tr (t n kho) là giá tr tăng thêm trong d tr (t n kho) c a doanh nghi p. Giá tr d tr (t n kho) gi m đi nghĩa là đ u tư cho d tr (t n kho) gi m. Thí d , giá tr bánh mì mà m t ti m bán bánh mì mua vào nhưng khơng bán l i ngay s làm tăng giá tr d tr (t n kho) c a doanh nghi p này. Chi tiêu chính ph G là giá tr hàng hĩa do chính ph mua nh m ph c v cho l i ích cơng c ng. Chi tiêu chính ph bao g m chi tiêu cho trang thi t b quân s , C.2 – Tr . 15
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA đư ng sá, sách v và các d ch v do chính ph cung ng. Tuy nhiên, chi tiêu chính ph khơng bao g m các kho n chuy n như ng cho cá nhân như an ninh xã h i, tr c p th t nghi p, phúc l i xã h i, v.v . vì các kho n chuy n như ng này ch cĩ tác d ng phân ph i l i thu nh p mà khơng liên quan đ n mua bán hàng hĩa nên khơng đư c tính vào GDP. Chi tiêu chính ph đư c tài tr b i thu . M c cu i cùng – xu t kh u rịng NX – cĩ liên quan đ n ngo i thương, trong đĩ bao g m c xu t nh p kh u. Xu t kh u rịng là giá tr hàng hĩa xu t kh u ( EX ) tr đi giá tr hàng hĩa nh p kh u vào trong nư c ( IM ). Xu t kh u rịng đo lư ng chi tiêu rịng c a nư c ngồi đ i v i hàng hĩa trong nư c, qua đĩ làm tăng thu nh p c a ngư i s n xu t trong nư c. Thí d . GDP và các b ph n c u thành 7 Năm 1994 GDP c a Hoa Kỳ là x p x 7.000 t đơ la. Con s này là quá t ng quát nên khĩ cĩ th th y đư c ý nghĩa c a nĩ. Vì v y, các nhà kinh t chia con s này cho s dân c a Hoa Kỳ vao năm 1994 là 261 tri u ngư i. B ng cách này, ta tính đư c GDP tính trên đ u ngư i – đĩ là s chi tiêu tính bình quân c a m i ngư i dân Hoa Kỳ – là 25.852 đơ la vào năm 1994. B ng 2.1. GDP và c u thành chi tiêu năm 1994 c a Hoa Kỳ T ng s Bình quân đ u ngư i Ch tiêu (t đơ la ) (đơ la ) GDP 6.738,4 25.852 Tiêu dùng (C) 4.628,4 17.757 Hàng hĩa mau h ng 1.394,3 5.349 Hàng hĩa lâu b n 591,5 2.269 D ch v 2.642,7 10.139 ð u tư ð u tư c a doanh nghi p 697,6 2.676 ð u tư c a dân cư 283,0 1.086 D tr 52,2 200 Chi tiêu chính ph 1.175,3 4.509 Liên bang 437,3 1.678 Qu c phịng 292,3 1.121 Phi qu c phịng 145,0 556 Ti u bang và đ a phương 738,0 2.831 Xu t kh u rịng 98,2 377 Xu t kh u 718,7 2.757 6 Ngu n : http:www.vneconomy.vn, s 908, Th Hai, 25 9 2006. 7 Ngu n : Mankiw, N.G., 1997, Macroeconomics , L n xu t b n th ba, Worth Publishers, New York. C.2 – Tr . 16
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA Nh p kh u 816,9 3.134 Ngu n : Mankiw 1997, tr. 28. Con s này nên đư c s d ng như th nào? B ng 2.1 cho th y là kho ng hai ph n ba c a con s này, t c là kho ng 17.757 đơ la, là chi cho tiêu dùng. ð u tư là kho ng 3.963 đơ la/ngư i. Chi tiêu c a chinh ph là 4.509 đơ la/ngư i, trong đĩ 1.121 đơ la là chi tiêu cho qu c phịng. Tính bình quân, m i cá nhân mua 3.134 đơ la hàng hĩa nh p kh u t nư c ngồi và s n xu t ra đư c s hàng hĩa v i giá tr là 2.757 đ xu t kh u ra nư c ngồi. Vì v y, xu t kh u rịng là âm. Do thu nh p t bán hàng ra nư c ngồi ít hơn chi tiêu đ mua hàng nư c ngồi nên Hoa Kỳ ph i tài tr cho chi tiêu này b ng cách vay n nư c ngồi b ng cách bán tài s n ra nư c ngồi. Như v y, năm 1994 m i ngư i dân Hoa Kỳ ph i vay 377 đơ la. III. T NG THU NH P QU C DÂN GNP III.1. ð NH NGHĨA GNP GNP là ph n ánh giá tr b ng ti n c a tồn b s n ph m cu i cùng do cơng dân m t nư c s n xu t ra trong m t th i gian nh t đ nh, thư ng là m t năm. Nĩi cách khác, GNP là t ng thu nh p c a ngư i dân m t nư c trong m t th i gian nh t đ nh. GNP bao g m c thu nh p c a ngư i dân trong nư c t nư c ngồi nhưng l i lo i tr thu nh p c a ngư i nư c ngồi đang làm vi c trong nư c. III.2. QUAN H GI A GDP VÀ GNP Theo đ nh nghĩa, GNP g m hai ph n. M t, ph n do cơng dân m t nư c s n xu t ra trên lãnh th nư c đĩ. Hai, ph n do cơng dân nư c đĩ s n xu t ra trên lãnh th nư c khác. Ph n này đư c g i là thu nh p t các y u t xu t kh u hay cịn g i là thu nh p y u t t nư c ngồi. Thu nh p này g m cĩ ti n cơng c a ngư i đi lao đ ng nư c ngồi và thu nh p t vi c s h u v n (b t đ ng s n, ch ng khốn), b n quy n, v.v . c a ngư i trong nư c nư c ngồi. Theo đ nh nghĩa, GDP đư c tính trên lãnh th m t nư c. Tuy nhiên, trên lãnh th m t nư c thì ngồi ph n s n ph m do cơng dân nư c đĩ s n xu t ra thì cịn cĩ ph n do cơng dân nư c khác t o ra. Do đĩ, GDP cũng cĩ hai ph n. M t, ph n do cơng dân m t nư c s n xu t ra trên lãnh th nư c đĩ. Hai, ph n do cơng dân nư c khác s n xu t ra trên lãnh th nư c đĩ. Ph n này đư c g i là thu nh p t các y u t nh p kh u hay cịn g i là thu nh p y u t chuy n ra nư c ngồi. ðĩ là ti n cơng lao C.2 – Tr . 17
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA đ ng, thu nh p t vi c s h u v n, b n quy n, v.v . c a ngư i nư c ngồi đ u tư vào trong nư c. Như v y, GNP và GDP trùng nhau ph n s n ph m do cơng dân m t nư c s n xu t ra trên lãnh th nư c đĩ và khác nhau ph n thu nh p t các y u t đư c xu t kh u và nh p kh u. Như v y, ta cĩ m i liên h : GNP = GDP + NIA , trong đĩ, NIA là thu nh p rịng t nư c ngồi. NIA chính là ph n chênh l ch gi a giá tr s n ph m mà ngư i trong nư c s n xu t nư c ngồi và giá tr s n ph m mà ngư i nư c ngồi s n xu t trong nư c. NIA cĩ th l n hơn, nh hơn hay b ng khơng. N u NIA > 0 thì GNP > GDP . N u NIA < 0 thì GNP < GDP . N u NIA = 0 thì GNP = GDP , nhưng trư ng h p này thư ng ít x y ra. Thơng thư ng, nh ng qu c gia đang phát tri n như Vi t Nam thì GNP < GDP vì kh năng đ u tư ra nư c ngồi thư ng th p hơn s đ u tư ti p nh n t nư c ngồi. GDP và GNP là hai cách đo lư ng thu nh p khác nhau vì m t cá nhân cĩ th cĩ thu nh p và sinh s ng các qu c gia khác nhau. ð hi u rõ s khác bi t gi a GDP và GNP, hãy xem các thí d khác nhau. M t ngư i Mexico làm vi c t m th i Hoa Kỳ. Thu nh p c a ngư i Mexico này là m t b ph n c a GDP c a Hoa Kỳ vì nĩ đư c t o ra trên lãnh th Hoa Kỳ. Tuy nhiên, nĩ l i khơng đư c bao g m trong GNP c a Hoa Kỳ vì ngư i Mexico này khơng ph i là ngư i Hoa Kỳ. Tương t , n u m t ngư i Hoa Kỳ làm vi c Mexico thì thu nh p c a anh ta là m t b ph n c a GNP c a Hoa Kỳ nhưng khơng đư c bao g m trong GDP c a nư c này. Hãy xem m t thí d khác, m t ngư i Nh t s h u m t căn h New York, Hoa Kỳ. Ti n cho thuê căn h c a ngư i Nh t B n này là m t b ph n c a GDP c a Hoa Kỳ vì nĩ đư c t o ra trên lãnh th Hoa Kỳ. Tuy nhiên, ti n cho thuê căn h này khơng đư c tính vào GNP c a Hoa Kỳ vì ngư i ch c a căn h này khơng ph i là ngư i Hoa Kỳ. Tương t , n u m t cơng dân Hoa Kỳ s h u m t nhà máy Vi t Nam thì l i nhu n c a nhà máy s đư c tính vào GNP c a Hoa Kỳ nhưng l i khơng đư c tính vào GDP c a qu c gia này. Trong h u h t trư ng h p, s phân bi t gi a GDP và GNP là khơng nh t thi t. ðĩ là vì h u h t ngư i dân nh n đư c thu nh p ch y u là t trong nư c nên GDP và GNP thư ng đi cùng hư ng v i nhau. Chính vì v y, ngư i ta thư ng t p trung nghiên c u ch tiêu GDP. IV. CH S GIÁ TIÊU DÙNG CPI C.2 – Tr . 18
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA M t đ ng hơm nay khơng mua đư c nhi u hàng hĩa như m t đ ng trư c đây. ðĩ là vì giá c a h u h t hàng hĩa đ u tăng theo th i gian. S tăng lên c a giá c t ng quát c a hàng hĩa trong m t n n kinh t đư c g i là l m phát . L m phát là m t trong nh ng m i quan tâm hàng đ u c a các nhà kinh t h c cũng như các nhà l p chính sách kinh t vĩ mơ. Chương 5 và Chương 11 s phân tích đ y đ nguyên nhân c a l m phát. Chương này ch nghiên c u xem các nhà kinh t h c đo lư ng chi phí cu c s ng như th nào thơng qua ch s giá tiêu dùng CPI . IV.1. GIÁ M T R HÀNG HĨA Ch tiêu ph bi n nh t đ đo lư ng giá hàng hĩa c a m t n n kinh t là ch s giá tiêu dùng CPI. Vi c tính ch s giá tiêu dùng đư c b t đ u b ng vi c t p h p giá c a các hàng hĩa đ i di n cho n n kinh t , mà khơng ph i là giá c a t t c các lo i hàng hĩa, vì cĩ vơ s lo i hàng hĩa đư c s n xu t ra trong n n kinh t . Nĩi cách khác, CPI là ch tiêu đo lư ng giá t ng th c a hàng hĩa tiêu dùng đ i di n c a m t n n kinh t . Làm th nào các nhà kinh t t ng h p giá c a nhi u lo i hàng hĩa thành m t ch s đo lư ng m t cách đáng tin c y ? H cĩ th tính giá trung bình s h c. Phương pháp tính này xem t t c các lo i hàng hĩa là cĩ t m quan tr ng như nhau đ i v i n n kinh t . Song, do ta mua th t gà nhi u hơn tr ng cá h i nên giá th t gà cĩ nh hư ng nhi u đ n m c giá chung c a n n kinh t hơn là tr ng cá h i. Vì v y, cơ quan th ng kê c a chính ph s tính bình quân gia quy n v i quy n s khác nhau đ i v i giá c a m t r hàng hĩa đư c tiêu dùng b i m t ngư i tiêu dùng tiêu bi u c a n n kinh t . CPI là giá c a r hàng hĩa này vào m t năm nào đĩ so v i giá c a nĩ vào năm năm g c. Thí d , m i năm m t ngư i tiêu dùng tiêu bi u mua 5 qu táo và 2 qu cam. Khi đĩ, CPI là t s gi a giá c a r hàng hĩa bao g m 5 qu táo và 2 qu cam vào năm hi n hành so v i năm g c. Như th , CPI đư c tính b ng cơng th c là: 5× PT + 2 × PC CPI = 94 94 , 5× PT + 2 × PC 94 trong đĩ : năm 1994 là năm g c, PT và PC l n lư t là giá táo và giá cam hi n t i, PT 94 và PC l n lư t là giá táo và giá cam vào năm 1994. Ch s này cho bi t mua 5 qu táo và 2 qu cam hơm nay t n kém như th nào so v i năm 1994. N u CPI = 1,2 thì ta cĩ th nĩi giá c a 5 qu táo và 2 qu cam vào th i đi m hi n t i đã tăng 20% so v i năm 1994. ð tính tốn ch s CPI, chính ph các nư c đ u xây d ng c u trúc r C.2 – Tr . 19
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA hàng hĩa cho nư c mình trong đĩ xác đ nh rõ quy n s t ng lo i hàng hĩa. C u trúc r hàng hĩa dùng đ tính CPI nư c ta đư c trình bày trong B ng X. B ng X. C u trúc c a r hàng hĩa tính CPI c a Vi t Nam STT Các nhĩm hàng hĩa và d ch v Quy n s (%) 1 Ăn u ng và d ch v ăn u ng 42,85 2 ð u ng và thu c lá 4,56 3 May m c, mũ nĩn, giày dép 7,21 4 Nhà , đi n, nư c, ch t đ t và v t li u xây d ng 9,99 5 Thi t b và đ dùng gia đình 8,62 6 Thu c và d ch v y t 5,42 7 Giao thơng, bưu chính, vi n thơng 9,04 8 Giáo d c 5,41 9 Văn hĩa, gi i trí và du l ch 3,59 10 Hàng hĩa và d ch v khác 3,31 T ng chi dùng 100,00 CPI là ch s giá đư c quan tâm nh t, nhưng khơng ph i là ch tiêu duy nh t. Khi CPI tăng lên, các nhà kinh t b o r ng n n kinh t v l m phát và ngư c l i, n n kinh t b gi m phát. M t ch s khác mà các nhà kinh t cũng s d ng là ch s giá s n xu t PPI , đo lư ng giá c a r hàng hĩa s d ng cho s n xu t đ i di n cho n n kinh t . Hai ch s CPI và PPI cĩ m i liên h v i nhau m t ch ng m c nh t đ nh nào đĩ. Tuy nhiên, m i liên h này khá ph c t p nên khơng đư c nghiên c u đây. IV.2. CPI VÀ CH S ðI U CH NH GDP Trư c đây, ta đã nghiên c u m t ch s khác cũng đo lư ng giá t ng th c a n n kinh t , đĩ là ch s đi u ch nh GDP hay t s gi a GDP danh nghĩa và GDP th c. Ch s đi u ch nh GDP và CPI cho bi t các thơng tin khác nhau v m c giá t ng quát c a n n kinh t . Cĩ ba đi m khác nhau cơ b n gi a hai ch tiêu này. M t, ch s đi u ch nh GDP đo lư ng giá c c a tồn b hàng hĩa c a n n kinh t trong khi CPI ch đo lư ng giá c a r hàng hĩa mà ngư i tiêu dùng (tiêu bi u) s d ng. Vì v y, s gia tăng trong giá c a hàng hĩa mà doanh nghi p và chính ph s d ng đư c th hi n trong ch s đi u ch nh GDP mà khơng đư c th hi n trong CPI do CPI ch bao g m hàng hĩa tiêu dùng. Hai, ch s đi u ch nh GDP ch bao g m hàng hĩa đư c s n xu t trong nư c. Do hàng hĩa nh p kh u khơng đư c bao g m trong GDP nên khơng đư c th hi n trong ch s đi u ch nh GDP. Ngư c l i, CPI bao g m giá c a c hàng hĩa nh p kh u l n hàng hĩa s n xu t trong nư c. Vì v y, s tăng giá c a xe Toyota ch t o t i C.2 – Tr . 20
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA Nh t nhưng đư c bán nư c ta s nh hư ng CPI c a nư c ta vì xe Toyota đư c ngư i tiêu dùng trong nư c s d ng nhưng l i khơng nh hư ng đ n ch s đi u ch nh GDP vì xe này khơng bao g m trong GDP c a nư c ta. Ba, s khác bi t khĩ th y nh t xu t phát t cách th c hai ch tiêu này t ng h p nhi u lo i giá c a n n kinh t . CPI đư c tính b ng cách s d ng r hàng hĩa c đ nh (do r hàng hĩa mà ngư i tiêu dùng tiêu th thư ng c đ nh trong m t th i gian dài tr phi cĩ đ t bi n x y ra, như chi n tranh ch ng h n) trong khi ch s đi u ch nh GDP l i cho phép r hàng hĩa thay đ i theo th i gian (vì hàng hĩa mà m t n n kinh t s n xu t ra thư ng thay đ i hàng năm). ð th y đi u này, hãy xem xét m t n n kinh t ch s n xu t và tiêu dùng táo và cam. Ta cĩ: Ch s giá đi u ch nh GDP = GDP danh nghĩa / GDP th c = PT ×QT + PC ×QC = 92 92 . PT ×QT + PC ×QC 92 92 PT × QT + PC × QC CPI = 92 92 92 92 . PT × QT + PC × QC Hai đ ng th c này cho th y c CPI và ch s giá đi u ch nh GDP đ u so sánh giá c a m t r hàng hĩa hơm này v i giá c a r hàng hĩa tương t năm g c. S khác nhau gi a hai ch tiêu này n m ch r hàng hĩa thay đ i theo th i gian. CPI s d ng r hàng hĩa c đ nh (s lư ng hàng hĩa vào năm g c) trong khi ch s giá đi u ch nh GDP s d ng r hàng hĩa thay đ i (s lư ng vào năm hi n th i). Thí d sau minh h a s khác nhau c a hai ch tiêu này. Vào m t năm nào đĩ, sâu b nh làm thi t h i tồn b ngành s n xu t cam c a m t qu c gia. Khi đĩ, s n lư ng cam b ng khơng và giá c a m t s ít cam cịn l i trên th trư ng là r t cao. Do cam khơng cịn đư c bao g m trong GDP nên s tăng giá này c a cam khơng đư c th hi n trong ch s đi u ch nh GDP. Tuy nhiên, do CPI tính d a trên r hàng hĩa c đ nh luơn bao g m cam (vì ngư i tiêu dùng ăn cam nh p kh u ch ng h n) nên giá cam tăng làm cho CPI thay đ i đáng k . Các nhà kinh t g i ch s giá s d ng m t r hàng hĩa c đ nh là ch s Laspeyres và ch s giá s d ng r hàng hĩa thay đ i là ch s Paasche . Các lý thuy t kinh t đã c g ng ch ra xem ch s nào cĩ ưu đi m hơn nhưng cu i cùng khơng k t lu n đư c đi u này. M c tiêu c a b t kỳ m t ch s giá nào cũng là đo lư ng chi phí s ng. Khi giá c a các hàng hĩa khác nhau thay đ i m t lư ng khác nhau thì ch s Laspeyres cĩ xu hư ng th i ph ng s gia tăng trong chi phí s ng trong khi ch s Paasche l i khơng C.2 – Tr . 21
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA ph n ánh đ y đ s tăng giá này. Do ch s Laspeyres s d ng r hàng hĩa c đ nh nên khơng tính đ n vi c ngư i tiêu dùng thay th hàng hĩa này b ng hàng hĩa khác r hơn. Ngư c l i, ch s Paasche tính đ n s thay th này nhưng l i khơng tính đ n s gi m đi trong l i ích c a ngư i tiêu dùng xu t phát t s thay th này khi giá tăng lên. Thí d v cam b thi t h i do h n hán minh h a như c đi m trên đ i v i ch s Laspeyres và ch s Paasche. IV.3. CPI CĨ TH I PH NG L M PHÁT KHƠNG ? CPI là ch s giá đư c theo dõi ch t ch nh t. Các nhà l p chánh sách d a vào CPI đ hình thành các chánh sách ti n t . Thêm vào đĩ, các đi u lu t và các h p đ ng dân s cĩ liên quan đ n ti n lương s d ng CPI đ đi u ch nh cho s thay đ i c a giá. Thí d , phúc l i xã h i đư c đi u ch nh t đ ng hàng năm đ l m phát khơng làm gi m m c s ng c a nh ng ngư i già s ng nh vào phúc l i xã h i. Do cĩ r t nhi u y u t ph thu c vào CPI nên ta ph i ch c r ng CPI do lư ng m c giá m t cách chính xác. Nhi u nhà kinh t tin r ng CPI th i ph ng l m phát. Cĩ r t nhi u v n đ liên quan v i nhau đư c vi n d n đ ch ng minh đi u này. V n đ đ u tiên là CPI khơng ph n ánh kh năng thay th hàng hĩa v a đư c đ c p trên. Do CPI đo lư ng giá c a m t r hàng hĩa c đ nh nên nĩ khơng ph n ánh kh năng thay th hàng hĩa cĩ giá tăng lên b ng hàng hĩa cĩ giá gi m đi. Vì v y, khi giá tương đ i thay đ i, chi phí s ng th c s tăng ch m hơn s gia tăng c a CPI. V n đ th hai cĩ liên quan đ n s xu t hi n c a hàng hĩa m i . Khi m t hàng hĩa m i xu t hi n trên th trư ng thì ngư i tiêu dùng đư c hư ng l i do h cĩ nhi u hàng hĩa hơn đ ch n l a. Th c t , s xu t hi n c a hàng hĩa m i làm tăng s c mua c a đ ng ti n. Song s gia tăng trong s c mua c a đ ng ti n l i khơng đư c ph n ánh qua CPI. V n đ th ba là CPI khơng đo lư ng đư c s thay đ i c a ch t lư ng hàng hĩa . Khi m t doanh nghi p thay đ i ch t lư ng s n ph m c a mình, khơng ph i t t c s thay đ i trong giá c a hàng hĩa này ph n ánh s thay đ i trong chi phí s ng. Cơ quan th ng kê c g ng đo lư ng s thay đ i trong ch t lư ng hàng hĩa. Thí d , Hoa Kỳ hãng xe hơi Ford c i ti n mã l c c a các th h xe và chính ph Hoa Kỳ c g ng ph n nh s thay đ i này trong CPI nhưng CPI đư c đi u ch nh theo ch t lư ng xe khơng thay đ i nhanh như CPI khơng đi u ch nh theo ch t lư ng. Tuy nhiên, cĩ r t nhi u s thay đ i trong ch t lư ng xe, như s tho i mái hay an tồn, l i r t khĩ đo lư ng. N u s c i ti n ch t lư ng khơng đư c đo lư ng (hơn là s xu ng c p ch t lư ng khơng đư c đo lư ng) là ph bi n thì CPI đư c đo lư ng gia tăng nhanh hơn. C.2 – Tr . 22
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA V. ð NH LU T OKUN Các nhà kinh t đã đ t ra câu h i là cĩ m i quan h nào gi a th t nghi p và GDP th c khơng? Do ngư i lao đ ng s n xu t ra hàng hĩa nên n u th t nghi p cao xu t hi n thì GDP th c s gi m. ð nh lu t Okun – đ t theo tên c a nhà kinh t h c n i ti ng Arthur Okun – miêu t m i quan h ngh ch chi u gi a th t nghi p và GDP th c. ð nh lu t Okun cho r ng: % thay đ i c a GDP th c = 3% – 2 × Thay đ i c a t l th t nghi p. N u t l th t nghi p khơng thay đ i, GDP th c s tăng trư ng 3%. T l tăng trư ng này là t l tăng trư ng bình thư ng do tăng dân s , do tích t v n và do ti n b k thu t. ð nh lu t Okun cũng cho th y n u t l th t nghi p tăng lên 1% thì GDP th c s gi m đi 2%. Như v y, n u t l th t nghi p tăng t 6% lên 8% thì t c đ tăng trư ng c a GDP th c s là: T c đ tăng trư ng c a GDP th c = 3% − 2× 8( % − 6%) = −1% . Trong trư ng h p này, đ nh lu t Okun nĩi r ng GDP th c s gi m đi 1%, nghĩa là n n kinh t b suy thối. Bài đ c thêm 2.1. Tăng trư ng “xanh” Bài đ c này cung c p m t cách nhìn m i v ch tiêu GDP, ch tiêu đư c s d ng ph bi n nh đ đo lư ng k t qu ho t đ ng kinh t c a m t qu c gia. Các nhà kinh t cho r ng ch tiêu này nên đư c c i ti n đ cĩ th làm vi c này m t cách chính xác hơn. Bài vi t này là c a Giáo sư Joseph Stiglitz là giáo sư kinh t h c ngư i M , đư c gi i Nobel Kinh t năm 2001 ; nguyên là Phĩ ch t ch và kinh t gia trư ng c a Ngân hàng Th gi i (WB). Hi n ơng gi ng d y t i ð i h c Columbia và nhi u đ i h c hàng đ u khác M . ðo n này trích trong m t bài vi t c a ơng trên t p chí Fortune, 2–10– 2006 . T ng giá tr s n lư ng n i đ a GDP, ch s đánh giá kinh t hàng đ u hi n nay, đã b l c h u và sai l ch. T lâu đư c coi là tiêu chu n đo lư ng t c đ phát tri n c a b t kỳ n n kinh t nào, song GDP đã tr thành tiêu chí khơng đ y đ khi đo lư ng s c kh e c a m t n n kinh t trong t m nhìn dài h n gi a m t th gi i tồn c u hĩa. Nĩ cũng gi ng như đánh giá m t doanh nghi p mà ch d a vào s thu chi ti n m t hàng ngày mà quên tính chi phí kh u hao tài s n, thi t b . Khi các tài s n vơ hình và h u hình tr nên ngày càng quan tr ng thì lư ng ti n m t luân chuy n ch là m t ch s “t i” khi tính tốn giá tr c a m t doanh nghi p. M t cơng ty m i kh i nghi p khơng cĩ nhi u ti n m t nhưng v n t o ra đư c các s n ph m ph n m m cĩ giá tr l n; trong khi m t cơng ty cĩ ti n m t d i dào v n cĩ th s p đ khi đ ng v n b m t giá. N n kinh t cũng v y. C.2 – Tr . 23
- LÊ KHƯƠNG NINH CHƯƠNG 2. ðO LƯ NG S N LƯ NG QU C GIA ðĩ là lý do t i sao các nhà kinh t h c đi tìm m t khung m u k tốn m i b sung cho vi c s d ng ch s GDP và qua đĩ hình thành m t thư c đo m i, đĩ là NNP (Green Net National Product – t ng s n lư ng qu c gia thu n và xanh). “Xanh” nghĩa là GDP ph i tính đ n s tiêu hao các ngu n tài nguyên thiên nhiên và s xu ng c p c a mơi trư ng s ng đ t o ra s n lư ng và tăng trư ng kinh t . “Thu n” nghĩa là ph i đi u ch nh t ng s n lư ng, tr đi các tài s n v t ch t c a qu c gia b tiêu hao trong quá trình s n xu t. M t đ t nư c hy sinh tài nguyên thiên nhiên cĩ th cĩ s tăng trư ng GDP n tư ng nhưng t ng s n lư ng qu c gia GNP cĩ th khơng tăng nhi u b i vì giá tr đư c s n xu t b ch y ra nư c ngồi. GNP khác v i GDP ch GNP t p trung vào thu nh p mà m t qu c gia nh n đư c cịn GDP là t t c nh ng gì đư c s n xu t trong qu c gia đĩ. ð i v i các nư c đang phát tri n đang m c a cho đ u tư nư c ngồi thì s phân bi t này r t quan tr ng. M t qu c gia phát tri n b ng ti n đi vay s th y GDP tăng trư ng nhưng ph n l n s gia tăng thu nh p s ch y ra ngồi theo con đư ng tr lãi vay. Papua New Guinea là m t ví d . Khi t p đồn thép BHP Billiton đ u tư khai thác m vàng và đ ng Ok Tedi năm 1984, GDP c a nư c này tăng v t nh s n lư ng qu ng khai thác đư c. Nhưng h u như tồn b thu nh p t m đ u vào túi các ơng ch nư c ngồi. Cịn dân đ a phương thì nh n đư c ơ nhi m. Các nhà khai m đã đ kho ng 90 tri u t n ph ph m xu ng h th ng sơng ngịi đ a phương, đ u đ c ngu n nư c c a kho ng 40.000 ngư i trong 120 thơn làng phía h lưu. Ngư i dân b n đ a đã kh i ki n; BHP ph i b i thư ng hàng tri u đơ la song gánh n ng khơi ph c mơi trư ng s ng l i đè lên vai đ t nư c nh bé này. Tiêu chí tính tốn sai s d n t i quy t đ nh sai. M t chính ph t p trung cho s tăng trư ng GDP s nhân như ng vi c khai thác khống s n và d u m ; cịn n u t p trung vào NNP thì chính ph đĩ s nh n ra r ng cu c s ng c a ngư i dân mình cĩ th tr nên t i t hơn khi tài nguyên c n ki t và mơi trư ng b ơ nhi m cho dù GDP tăng trư ng cao. M t tiêu chí tính tốn xanh hơn, cân b ng hơn khơng ph i là ý tư ng m i song đã đ n lúc ph i v n d ng nĩ vào th c ti n, nh t là khi chúng ta đang v n hành cơng cu c tồn c u hĩa kinh t . Ngu n : Th i báo Kinh t Sài Gịn, 12 10 2006, tr. 53. Bài đ c thêm 2.2. Tăng trư ng: Hãy th n tr ng v i các con s “ð ra ch tiêu đ ph n đ u th hi n quy t tâm cao c a chính ph . Tuy nhiên nên c n tr ng khi đưa ra các con s . ” TS Nguy n Quang A bình lu n. Ngày 5 9 2007 Chính ph đã h p phiên chuyên đ đ đánh giá k t qu th c hi n k ho ch phát tri n kinh t – xã h i. V m c đ tăng trư ng, báo chí đưa tin m c tăng trư ng GDP năm nay kho ng 8,5%, thu nh p bình quân đ u ngư i đ t 835 USD. Ph n đ u năm 2008 đ t tăng trư ng GDP 9,1– 9,2% và c g ng đ t bình quân thu nh p đ u ngư i 1.000 USD. ð ra ch tiêu đ ph n đ u th hi n quy t tâm cao c a chính ph . N u khéo tháo g nh ng c n tr mà ch y u là t phía các cơ quan nhà nư c, tơi nghĩ m c tiêu tăng trư ng hai ch s cũng cĩ th đ t đư c. Th t đáng m ng v nh ng con s ư c tính và ch tiêu đĩ. Tuy nhiên nên c n tr ng khi đưa ra các con s . Hãy xem các con s : nh ng con s năm 2007 là nh ng con s ư c tính vì cịn 4 tháng n a m i h t năm, nh ng con s cho năm 2008 là ch tiêu ph n đ u. ð t đư c thì th t tuy t v i, khơng đ t đư c thì s ph i tìm lý do. Nh ng con s c a năm 2006 (và các năm trư c) là nh ng con s đã đư c th c hi n, nhưng s li u chính th c c a T ng c c th ng kê m i cĩ c a năm 2005 và cũng ch là con s sơ b v tăng trư ng GDP 8,43% (năm 2004 là 7,79%). C.2 – Tr . 24
