›
›

Luận văn Niêm yết của các ngân hàng thương mại cổ phần trên thị trường chứng khoán Việt Nam

pdf 157 trang phuongnguyen 2700
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Niêm yết của các ngân hàng thương mại cổ phần trên thị trường chứng khoán Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfluan_van_niem_yet_cua_cac_ngan_hang_thuong_mai_co_phan_tren.pdf

Nội dung text: Luận văn Niêm yết của các ngân hàng thương mại cổ phần trên thị trường chứng khoán Việt Nam

  1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐẠO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH BÙI VĂN THÀNH NIÊM YẾT CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế tài chính – Ngân hàng Mã số: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS, TS SỬ ĐÌNH THÀNH TP HỒ CHÍ MINH - NĂM 2007
  2. Page 2 MỤC LỤC Trang Lời nĩi đầu Chương I Tổng quan về ngân hàng thương mại và thị trường 1 chứng khốn 1.1 Tổng quan về ngân hàng thương mại 1 1.1.1 Khái niệm 1 1.1.2 Đặc điểm của ngân hàng thương mại 2 1.1.3 Phân loại ngân hàng thương mại 3 1.1.4 Hoạt động của ngân hàng thương mại 4 1.2 Tổng quan về thị trường chứng khốn 8 1.2.1 Khái niệm thị trường chứng khốn 8 1.2.2 Các chủ thể hoạt động trên thị trường chứng khốn 9 1.2.3 Hàng hĩa trên thị trường chứng khốn 11 1.2.4 Vai trị của thị trường chứng khốn 13 1.2.5 Hoạt động của thị trường chứng khốn Việt Nam 16 1.3 Mối quan hệ giữa TTCK và ngân hàng thương mại 22 Chương II Vấn đề niêm yết chứng khốn 25 2.1 Những nguyên tắc cơ bản khi niêm yết chứng khốn 25 2.1.1 Khái niệm niêm yết chứng khốn 25 2.1.2 Các hình thức niêm yết 26 2.2 Các loại chứng khốn được niêm yết 27 2.2.1 Cổ phiếu 27 2.2.2 Trái phiếu 28 2.2.3 Cơng cụ phái sinh 28 2.3 Điều kiện niêm yết chứng khốn. 29 2.3.1 Điều kiện niêm yết cổ phiếu 29 2.3.2 Điều kiện niêm yết trái phiếu 29 2.4 Các quy định của NHNN về niêm yết NHTMCP 30 2.4.1 Điều kiện đăng ký niêm yết cổ phiếu của NHTMCP 30 2.4.2 Trình tự xin niêm yết tại NHNN 31 2.5 Trình tự thủ tục cấp phép niêm yết chứng khốn của 32 NHTMCP 2.5.1 Hồ sơ xin phép niêm yết tại UBCKNN 32 2.5.2 Thủ tục đăng ký niêm yết tại SGDCK/TTGDCK 33 2.5.3 Thay đổi đăng ký niêm yết 33
  3. Page 3 Chương III Thực trạng hoạt động của NHTMCP Việt Nam hiện 35 nay 3.1 Thực trạng hoạt động của các NHTMCP Việt Nam 35 3.1.1 Hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần 35 3.1.2. Mạng lưới hoạt động ngân hàng thương mại cổ phần 37 3.1.3 Quy mơ vốn điều lệ của NHTMCP 38 3.2 Kết quả hoạt của NHTMCP Việt Nam 40 3.2.1 Huy động vốn dân cư 41 3.2.2 Cho vay 41 3.2.3 Hiệu quả hoạt động 42 3.3 Giới thiệu các NHTMCP đã niêm yết 44 3.3.1 Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gịn Thương tín 44 3.3.2 Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu 45 3.4 NHTMCP trong giai đoạn hội nhập quốc tế 45 3.5 Sự cần thiết niêm yết của NHTMCP trên TTCK 48 3.5.1 Huy động được lượng vốn lớn khi cĩ nhu cầu 49 3.5.2 Tham gia niêm yết cổ phiếu giúp nâng cao tính thanh khoản cho 50 cổ phiếu 3.5.3 Quảng bá thương hiệu 51 3.5.4 Tăng uy tín của ngân hàng đối với các tổ chức tài chính 51 3.6 Những thách thức và rủi ro khi niêm yết cuả 52 NHTMCP 3.6.1 Bị ảnh hưởng bởi những biến động trên TTCK 52 3.6.2 Áp lực cơng bố thơng tin và rủi ro cơng bố thơng tin 53 3.6.3 Áp lực về nâng cao chất lượng quản trị 54 3.6.4 Những thơng tin thất thiệt về hoạt động ngân hàng 54 3.6.5 Rủi ro do đầu cơ chứng khốn 54 3.6.6 Rủi ro về kết quả hoạt động kinh doanh 55 3.6.7 Rủi ro về cơng nghệ thơng tin 55 3.6.8 Rủi ro quản lý cấp cao 55 Chương IV Các giải pháp đẩy mạnh niêm yết trên TTCK của các 57 NHTMCP Việt Nam 4.1 Các giải pháp hồn thiện quy trình thủ tục và đẩy 57 mạnh niêm yết cổ phiếu của NHTMCP trên TTCK 4.1.1 Hồn chỉnh quy định về niêm yết của ngân hàng 57 4.1.2 Sửa đổi Luật các tổ chức tín dụng 58 4.1.3 Quy định về sở hữu của nhà đầu tư nước ngồi 58
  4. Page 4 4.1.4 Đánh giá giá trị ngân hàng khi niêm trên TTCK 60 4.2 Các giải pháp để NHTMCP phát triển bền vững sau 61 khi niêm yết trên TTCK 4.2.1 Những giải pháp cơ bản 61 4.2.2 Những giải pháp cụ thể đối với NHTMCP 65 Kết luận 72 Danh mục tài liệu tham khảo Phụ lục
  5. Page 5 DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ BẢNG BIỂU Chương 1 Hình 1.1 Sơ đồ cơ cấu của thị trường chứng khốn 9 Bảng 1.1 Tình hình niêm yết cổ phiếu tại TTGDCK TP.HCM 17 Bảng 1.2 Số đợt niêm yết trái phiếu tại TTGDCK TP.HCM 17 Bảng 1.3 Giá trị niêm yết trái phiếu tại TTGDCK TP.HCM 17 Bảng 1.4 Chỉ số VN – Index 18 Hình 1.2 Thị trường cổ phiếu niêm yết tại TTGDCK TP.HCM 18 Hình 1.3 Thị trường cổ phiếu niêm yết tại TTGDCK Hà Nội 19 Hình 1.4 Vốn hố thị trường chứng khốn Việt Nam 20 Chương 3 Bảng 3.1 Số lượng các NHTM Việt Nam tư 1991-2000 35 Bảng 3.2 Các NHTMCP của Việt Nam hiện nay 35 Bảng 3.3 Mạng lưới của 10 NHTMCP cĩ quy mơ VĐL trên 1.000 38 tỷ đồng Bảng 3.4 Quy mơ vốn điều lệ của các NHTMCP 38 Hình 3.1 Biểu đồ huy động tại Hà Nội 41 Bảng 3.5 Tình hình huy động của các nhĩm ngân hàng tại TP.HCM 41 năm 2005 Bảng 3.6 Tình hình cho vay của các nhĩm ngân hàng tại TP.HCM 42 năm 2005 Hình 3.2 Thị phần cho vay của các NHTM Việt Nam đến 42 30/06/2007 Bảng 3.7 Tổng tài sản và lợi nhuận trước thuế của 11 NHTMCP lớn 43 tại Việt Nam Bảng 3.8 Lợi nhuận 6 tháng đầu năm 2007 của một số NHTMCP 43 lớn hiện nay
  6. Page 6 TỪ VIẾT TẮT ABBANK: Ngân hàng thương mại cổ phần An Bình ACB: Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu Agribank: Ngân hàng Nơng nghiệp và Phát triển nơng thơn Việt Nam AMC: Cơng ty Quản lý nợ và Khai thác tài sản ANZ: Ngân hàng Úc và Newziland BIDV: Ngân hàng Đầu tư & Phát triển Việt Nam BKS: Ban kiểm sốt CAR: Hệ số an tồn vốn ĐHĐCĐ: Đại hội đồng cổ đơng Eximbank: Ngân hàng thương mại cổ phần Xuất nhập Khẩu Việt Nam GATS: Hệ thống Hiệp định chung về quan thuế và thương mại Habubank: Ngân hàng thương mại cổ phần Nhà Hà Nội HaSTC: Trung tâm giao dịch chứng khốn Hà Nội HĐQT: Hội đồng Quản trị HoSTC: Trung tâm giao dịch chứng khốn Thành phố Hồ Chí Minh Incombank: Ngân hàng Cơng thương Việt Nam OTC: Thị trường phi tập trung NHLD: Ngân hàng liên doanh NHNN: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam NHTM: Ngân hàng thương mại NHTMCP: Ngân hàng thương mại cổ phần NHTMNN: Ngân hàng thương mại nhà nước NHTW: Ngân hàng trung ương
  7. Page 7 Sacombank: Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gịn Thương Tín SGDCK: Sở Giao dịch chứng khốn Techcombank: Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương TTCK: Thị trường chứng khốn TTGDCK: Trung tâm giao dịch chứng khốn TCTD: Tổ chức tín dụng TTGDCK TP.HCM: Trung tâm giao dịch chứng khốn Thành phố Hồ Chí Minh. TTGDCK Hà Nội: Trung tâm giao dịch chứng khốn Hà Nội, UBCKNN: Uỷ ban chứng khốn nhà nước VĐL: Vốn điều lệ Vietcombank: Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam VPBANK: Ngân hàng thương mại cổ phần các doanh nghiệp ngồi quốc doanh VNĐ: Việt Nam đồng WB: Ngân hàng Thế giới WTO: Tổ chức thương mại Thế giới
  8. Page 8 LỜI NĨI ĐẦU I. Tính cấp thiết của đề tài Cạnh tranh là quy luật kinh tế khách quan, tồn tại trong nền kinh tế thị trường. Cạnh tranh đã tạo nên sức sống mãnh liệt của cơ chế thị trường. Chính vì vậy, cạnh tranh trong lĩnh vực hoạt động ngân hàng cũng là một tất yếu khi chúng ta chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường cĩ sự quản lý của nhà nước. Vấn đền cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng trở nên nĩng hổi khi Việt Nam chính thức gia nhập WTO và chính thức thực hiện các cam kết mở cữa thị trường tài chính ngân hàng từ ngày 01/04/2007. Đứng trước áp lực cạnh tranh mạnh mẽ và nhiều phía như vậy, trong khi năng lực tài chính của các ngân hàng thương mại Việt Nam nhỏ bé, yếu ớt, năng lực cạnh tranh thấp, nên các ngân hàng Việt Nam sẽ khĩ đứng vững và phát triển trong thời kỳ hội nhập nếu khơng cĩ chiến lược phát triển phù hợp. Do vậy, làm thế nào để nhanh chĩng nâng cao năng lực tài chính, năng lực cạnh tranh của các ngân hàng thương mại Việt Nam nĩi chung và các ngân hàng thương mại cổ phần nĩi riêng, là một địi hỏi cấp thiết khơng chỉ ở các cấp quản trị điều hành ngân hàng mà cịn ở các nhà hoạch định chiến lược phát triển tài chính quốc gia để duy trì và phát triển ngân hàng thương mại Việt Nam trong cuộc chiến cạnh tranh khơng cân sức với các tập đồn tài chính nước ngồi đang đầu tư mạnh mẽ vào Việt Nam. Nhận thức sâu sắc vấn đề làm thế nào để tồn tại và phát triển, các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam đã chủ động giải bài tốn hội nhập bằng cách nâng cao tiềm lực tài chính, đầu tư mạnh mẽ vào cơng nghệ ngân hàng để nâng cao năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, tiến trình tăng năng lực tài chính của các ngân hàng thương mại cổ phần theo cách truyền thống diễn ra chậm chạp trong khi tiến trình mở cữa thị trường tài chính ngân hàng đã diễn ra và áp lực cạnh tranh mỗi ngày một lớn. Do vậy, để tăng nhanh năng lực tài chính của các ngân hàng thương mại cổ phần vấn đề niêm yết cổ phiếu trên thị trường chứng khốn phải được quan tâm hàng đầu vì tính ưu việt của huy động vốn qua thị
  9. Page 9 trường chứng khốn. Chính vì vậy, niêm yết trên thị trường chứng khốn của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam là phương cách tốt nhất để nâng cao năng lực tài chính, năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại cổ phần. II. Tình hình nghiên cứu Trong những năm gần đây, ở Việt Nam, vấn đề niêm yết của các ngân hàng thương mại cổ phần trên thị trường chứng khốn đã thu hút đơng đảo các nhà khoa học ở các lĩnh vực kinh tế, pháp luật, các nhà quản lý ngân hàng tham gia nghiên cứu, bàn thảo. Nhiều bài viết nghiên cứu về vấn đề này tiếp cận ở những phạm vi và giác độ khác nhau đã đề cập khá nhiều về việc niêm yết của các ngân hàng thương mại cổ phần trên thị trường chứng khốn, tuy nhiên chưa cĩ một cơng trình khoa học nào nghiên cứu cụ thể, chi tiết và cĩ hệ thống về vấn đề này. Chính vì vậy, chúng tơi đã lựa chọn đề tài ‘NIÊM YẾT CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM’ làm đề tài nghiên cứu và tập trung đi sâu vào nghiên cứu các vấn đề như thực trạng hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần và thị trường chứng khốn Việt Nam; tình hình niêm yết trên cơ sở nghiên cứu một cách hệ thống cơ sở lý luận, khái niệm, chức năng, nội dung hoạt động của ngân hàng thương mại và thị trường chứng khốn để đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần trên thị trường chứng khốn, qua đĩ làm động lực thúc đẩy các ngân hàng thương mại cổ phần khác niêm yết trên thị trường chứng khốn, đẩy nhanh việc nâng cao năng lực tài chính của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. III. Mục đích của luận văn Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về ngân hàng thương mại, ngân hàng thương mại cổ phần và thị trường chứng khốn, luận văn nghiên cứu một cách tồn diện về thực trạng hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần và thị trường chứng khốn Việt Nam để làm sáng tỏ cơ sở thực tiễn cho việc niêm yết của ngân hàng thương mại cổ phần trên thị trường chứng khốn và các giải pháp để nâng
  10. Page 10 cao hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần trên thị trường chứng khốn. Cụ thể là: - Nghiên cứu những vấn đề lý luận về ngân hàng thương mại và thị trường chứng khốn, vai trị của ngân hàng thương mại và thị trường chứng khốn trong nền kinh tế thị trường; - Nghiên cứu khái quát thực trạng hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần và thị trường chứng khốn Việt Nam, tình hình niêm yết và nghiên cứu sự điều chỉnh của pháp luật đối với hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần và thị trường chứng khốn hiện nay; - Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn hoạt động ngân hàng thương mại cổ phần, thị trường chứng khốn để khẳng định nhu cầu và các phương hướng đẩy mạnh việc niêm yết các ngân hàng thương mại cổ phần trên thị trường chứng khốn Việt Nam. IV. Phạm vi nghiên cứu Luận văn này tiếp cận nghiên cứu vấn đề ngân hàng thương mại cổ phần và thị trường chứng khốn dưới giác độ khoa học kinh tế. Vì vậy, phạm vi nghiên cứu của Luận văn là những vấn đề lý luận và thực tiễn của hoạt động ngân hàng thương mại cổ phần và thị trường chứng khốn Việt Nam; chủ yếu tập trung nghiên cứu thực tiễn hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần, lịch sử hình thành và phương hướng đẩy mạnh việc niêm yết của các Ngân hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam. V. Phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng những kiến thức về Ngân hàng thương mại và thị trường chứng khốn, đường lối, quan điểm, định hướng phát triển thị trường chứng khốn và tái cơ cấu hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam, bởi vậy: - Đặt vấn đề nghiên cứu Ngân hàng thương mại cổ phần khơng tách rời chức năng, vai trị của ngân hàng thương mại và thị trường chứng khốn đặc biệt là khung
  11. Page 11 pháp lý tài chính ngân hàng trong điều kiện kinh tế thị trường. - Từ phương pháp tiếp cận hệ thống, cách giải quyết vấn đề trong Luận văn tuân theo một logic, trật tự nhất định: Nghiên cứu cơ sở lý luận, tìm hiểu, phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần, chỉ ra nhu cầu niêm yết trên thị trường chứng khốn, từ đĩ xác định phương hướng, biện pháp thúc đẩy niêm yết của các ngân hàng thương mại cổ phần. - Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong quá trình thực hiện Luận văn là: Phương pháp hệ thống, phân tích, tổng hợp; phương pháp so sánh đối chiếu lịch sử và phương pháp thống kê để làm sáng tỏ các căn cứ, cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu. VI. Bố cục của Luận văn Ngồi phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của Luận văn được kết cấu gồm 4 chương: - Chương 1: Tổng quan về ngân hàng thương mại và thị trường chứng khốn - Chương 2: Vấn đề niêm yết chứng khốn - Chương 3: Thực trạng hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam hiện nay - Chương 4: Các giải pháp đẩy mạnh sự niêm yết trên TTCK của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam
  12. Page 12 Chương I TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VÀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHỐN 1.1 Tổng quan về ngân hàng thương mại 1.1.1 Khái niệm Ngân hàng thương mại (NHTM) là một định chế tài chính trung gian, đĩng vai trị quan trọng trong việc khai thơng nguồn vốn tiết kiệm đáp ứng nhu cầu đầu tư của các chủ thể trong nền kinh tế, đồng thời nĩ cũng giữ vai trị quan trọng trong việc đảm bảo cho nền kinh tế vận hành nhịp nhàng hữu hiệu. Theo Đạo luật ngân hàng của Cộng hịa Pháp 1941: “Ngân hàng thương mại là những cơ sở mà nghề nghiệp thường xuyên là nhận tiền bạc của cơng chúng dưới hình thức ký thác, hoặc dưới các hình thức khác, và sử dụng nguồn lực đĩ cho chính họ trong các nghiệp vụ về chiết khấu, tín dụng và tài chính”. Theo Luật TCTD ngày 12/12/1997: “Ngân hàng thương mại là một loại hình TCTD được thực hiện tồn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động khác cĩ liên quan”. Nghị định 49/2000/NĐ-CP ngày 12/9/2000 làm rõ: “Ngân hàng thương mại là ngân hàng được thực hiện tồn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác cĩ liên quan vì mục tiêu lợi nhuận, gĩp phần thực hiện các mục tiêu kinh tế của nhà nước”. Qua các khái niệm trên chúng ta cĩ thể rút một số đặc trưng của NHTM như sau: - NHTM là một loại hình doanh nghiệp, ngành nghề kinh doanh chính là kinh doanh tiền tệ, hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận. NHTM là một pháp nhân độc lập, tổ chức bộ máy khá chặt chẽ, bình đẳng với các doanh nghiệp khác trong quan hệ kinh tế và thực hiện các nghĩa vụ đối với nhà nước theo quy định của pháp luật. - NHTM là một loại hình doanh nghiệp đặc biệt. Tính “đặc biệt” NHTM thể hiện các mặt sau: Lĩnh vực hoạt động kinh doanh của NHTM là tiền tệ, tín dụng và dịch vụ ngân hàng là lĩnh vực đặc biệt vì nĩ liên quan trực tiếp đến tất cả các ngành, đến mọi mặt của đời sống kinh tế xã hội; Mặt khác, lĩnh vực tiền tệ ngân hàng là lĩnh vực cực
  13. Page 13 kỳ nhạy cảm, địi hỏi luơn cĩ sự thận trọng trong việc điều hành hoạt động ngân hàng để tránh gây thiệt hại cho nền kinh tế xã hội. NHTM là một doanh nghiệp nhưng nguồn vốn chủ yếu mà ngân hàng sử dụng để kinh doanh là nguồn vốn huy động từ bên ngồi, vốn tự cĩ của ngân hàng chiếm tỷ trọng rất thấp trong tổng nguồn vốn kinh doanh; Trong tổng tài sản ngân hàng, tài sản hữu hình chiếm tỷ trọng thấp, chủ yếu là tài sản vơ hình; Hoạt động kinh doanh của NHTM chịu sự chi phối rất lớn bởi chính sách tiền tệ của NHTW. Một NHTM khơng thể mở rộng hoạt động kinh doanh khi NHTW đang áp dụng chính sách thắt chặt tín dụng, chống lạm phát. - Ngân hàng thương mại là một trung gian tài chính. Cấp Tổ chức Thu nhận Tổ chức Ngân tiền gửi, tiết kinh tế, kinh tế, hàng kiệm tín Hộ gia Thương Hộ gia đình, đình, mại dụng Cá nhân phát hành kỳ Cá nhân, phiếu, trái phiếu 1.1.2 Đặc điểm của ngân hàng thương mại NHTM là một định chế tài chính trung gian cĩ vị trí quan trọng nhất trong việc khai thơng các nguồn vốn tiết kiệm đáp ứng nhu cầu đầu tư của các chủ thể trong nền kinh tế, đồng thời nĩ cũng cĩ vai trị quan trọng trong việc đảm bảo cho nền kinh tế vận hành nhịp nhàng, hữu hiệu. NHTM hoạt động theo định chế tài chính tổng hợp và là thành viên chủ yếu tham gia vào hoạt động của thị trường tiền tệ cũng như thị trường vốn. Trong quá trình phát triển, NHTM khơng cịn chức năng phát hành tiền. Một số chức năng chính của NHTM hiện nay: 1.1.2.1 Chức năng trung gian tài chính Chức năng trung gian tài chính của NHTM bao gồm chức năng trung gian tín dụng và chức năng trung gian thanh tốn cho các doanh nghiệp, cá nhân trong nền kinh tế.
  14. Page 14 Chức năng trung gian tín dụng của NHTM là việc ngân hàng làm cầu nối giữa người cĩ vốn và người cĩ nhu cầu sử dụng vốn, hay nĩi các khác NHTM đĩng vai trị vừa là chủ thể đi vay, vừa là chủ thể cho vay trong nền kinh tế. NHTM thực hiện chức năng trung gian thanh tốn khi ngân hàng thực hiện theo yêu cầu của khách hàng như trích một khoản tiền trên tài khoản tiền gửi để thanh tốn tiền hàng hố, dịch vụ hoặc nhập vào một khoản tiền gửi của khách hàng từ tiền bán hàng hố hoặc các khoản thu được khác. Hiện nay, NHTM nắm giữ phần lớn các khoản chi trả, thanh tốn về hàng hĩa và dịch vụ của các doanh nghiệp và một bộ phận lớn dân cư. 1.1.2.2 Cung cấp các sản phẩm dịch vụ tài chính ngân hàng Các NHTM làm dịch vụ tài chính. Trong quá trình thực hiện nghiệp vụ tín dụng và thanh tốn, NHTM cĩ điều kiện thuận lợi về thơng tin, quan hệ với các doanh nghiệp từ đĩ cĩ khả năng làm tư vấn tài chính, đầu tư, và đại lý phát hành cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp. NHTM cũng cĩ thể tham gia trực tiếp vào thị trường tiền tệ thơng qua việc mua bán các loại chứng khốn hoặc đơn thuần làm dịch vụ kinh doanh tiền tệ để thu lợi nhuận. NHTM cũng sử dụng các nguồn lực để tạo ra sản phẩm dịch vụ ngân hàng mới, thoả mãn nhu cầu dịch vụ ngân hàng của người dân. Hiện nay, các sản phẩm dịch vụ ngân hàng rất đa dạng, đáp ứng phần lớn nhu cầu của người dân, doanh nghiệp. 1.1.2.3 Chức năng tạo tiền Chức năng tạo tiền của NHTM tức là chức năng sáng tạo ra bút tệ gĩp phần gia tăng khối tiền tệ cho nền kinh tế, chức năng này là chức năng khá quan trọng của NHTM. Chức năng tạo tiền được thực hiện thơng qua việc kết hợp chức năng trung gian tín dụng và trung gian thanh tốn tạo cho NHTM khả năng tạo ra tiền ghi sổ thể hiện trên tài khoản tiền gửi thanh tốn của khách hàng tại NHTM. Từ một lượng tiền gửi ban đầu, qua nghiệp vụ cho vay dưới hình thức chuyển khoản, đã làm cho số dư tiền gửi trên tài khoản tiền gửi trong hệ thống NHTM tăng lên nhiều lần. 1.1.3 Phân loại ngân hàng thương mại
  15. Page 15 (a) Theo chiến lược kinh doanh và quan hệ giữa ngân hàng với khách hàng Dựa vào chiến lược kinh doanh và quan hệ giữa ngân hàng với khách hàng, NHTM được chia thành các loại sau: - Ngân hàng bán buơn là ngân hàng chỉ giao dịch và cung ứng dịch vụ cho đối tượng khách hàng cơng ty, khơng giao dịch với khách hàng cá nhân. - Ngân hàng bán lẻ là loại ngân hàng chỉ giao dịch và cung ứng dịch vụ ngân hàng cho đối tượng khách hàng cá nhân. - Ngân hàng vừa bán buơn vừa bán lẻ là loại hình ngân hàng giao dịch và cung ứng dịch vụ cho cả đối tượng khách hàng doanh nghiệp và cá nhân. (b) Theo quan hệ tổ chức Dựa vào quan hệ tổ chức, NHTM được phân chia như sau: - Hội sở: Hội sở là trung tâm quyền lực cao nhất của NHTM, tập trung bộ máy quản trị và bộ máy điều hành của ngân hàng; - Sở Giao dịch: Sở Giao dịch là nơi cung cấp đầy đủ các dịch vụ ngân hàng và thực hiện một số chức năng khác theo sự uỷ quyền của Hội sở chính; - Các Chi nhánh, Phịng giao dịch làm nhiệm vụ cung cấp các dịch vụ ngân hàng cơ bản như huy động vốn, cho vay và trung gian thanh tốn, (c) Dựa theo tính chất sở hữu Dựa theo tính chất sở hữu, NHTM được phân chia các loại như sau: - NHTMNN là NHTM được thành lập bằng 100% vốn ngân sách nhà nước. - NHTMCP là NHTM được thành lập dưới hình thức cơng ty cổ phần, trong quá trình kinh doanh, nếu ngân hàng cần mở rộng quy mơ vốn, ngân hàng cĩ thể chủ động phát hành thêm cổ phiếu mới ra cơng chúng kêu gọi đầu tư. - Ngân hàng liên doanh là ngân hàng được thành lập bằng vốn liên doanh giữa một bên là ngân hàng Việt Nam và các bên ngân hàng nước ngồi, hoạt động tuân theo quy định của pháp luật Việt Nam.
  16. Page 16 - Chi nhánh ngân hàng nước ngồi: là ngân hàng nước ngồi được phép mở chi nhánh tại Việt Nam và hoạt động tuân theo khuơn khổ pháp luật Việt Nam. 1.1.4 Hoạt động của ngân hàng thương mại 1.1.4.1 Nghiệp vụ nguồn vốn Nghiệp vụ nguồn vốn là nghiệp vụ hình thành nên các nguồn vốn chính yếu cung ứng cho hoạt động của các NHTM. Cơ cấu nguồn vốn của NHTM bao gồm: (a) Vốn tự cĩ: Vốn tự cĩ của NHTM bao gồm: - Vốn cấp 1 (Cơ bản) được dùng làm căn cứ để xác định giới hạn mua, đầu tư vào tài sản cố định của NHTM, vốn cấp 1 gồm những thành phần như sau: + Vốn điều lệ là vốn được ghi vào điều lệ NHTM. Vốn điều lệ hình thành do chủ sở hữu hoặc các cổ đơng của ngân hàng đĩng gĩp. NHTM phải cĩ vốn điều lệ tối thiểu bằng vốn pháp định theo quy định của pháp luật. + Quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ được hình thành nhằm mục đích bổ sung vốn điều lệ của NHTM khi cần thiết nhằm để đáp ứng yêu cầu mở rộng quy mơ hoạt động của ngân hàng. Hiện nay, theo quy định, các NHTM được trích theo tỷ lệ 5% lợi nhuận sau thuế hàng năm để lập quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ, mức trích tối đa của quỹ này khơng được vượt quá mức vốn điều lệ thực cĩ của ngân hàng, theo sổ sách kế tốn. + Quỹ dự phịng tài chính được trích với tỷ lệ bằng 10% lãi rịng hàng năm của NHTM. Số dư của Quỹ dự phịng tài chính khơng được phép vượt quá 25% vốn điều lệ của NHTM. Quỹ dự phịng tài chính được dùng để bù đắp phần cịn lại của những tổn thất, thiệt hại về tài sản xảy ra trong quá trình kinh doanh sau khi đã được bù đắp bằng tiền bồi thường của các tổ chức, cá nhân gây ra tổn thất, của tổ chức bảo hiểm chi trả và sử dụng khoản dự phịng để xử lý rủi ro được trích lập trong chi phí. + Quỹ đầu tư phát triển nghiệp vụ dùng để đầu tư mở rộng quy mơ hoạt động kinh doanh và đổi mới cơng nghệ, trang thiết bị, điều kiện làm việc của NHTM. Mức trích quỹ này bằng 50% lãi rịng hàng năm của ngân hàng.
  17. Page 17 + Lợi nhuận khơng chia là lợi nhuận được giữ lại, phản ảnh phần thu nhập rịng của NHTM cĩ được từ hoạt động kinh doanh, nhưng khơng chia trả lãi cho cổ đơng mà được ngân hàng giữ lại để tăng vốn. - Vốn cấp 2 (Bổ sung) gồm những thành phần như sau: + 50% phần giá trị tăng thêm của tài sản cố định NHTM được định giá lại theo quy định của pháp luật; + 40% phần giá trị tăng thêm của các loại chứng khốn NHTM đầu tư (kể cả cổ phiếu đầu tư, vốn gĩp) được định giá lại theo quy định của pháp luật; (3) + Trái phiếu chuyển đổi hoặc cổ phiếu ưu đãi do NHTM phát hành cĩ kỳ hạn ban đầu, thời hạn cịn lại trước khi chuyển đổi thành cổ phiếu phổ thơng tối thiểu là 5 năm; (4) + Các cơng cụ nợ khác thỏa mãn điều kiện cĩ kỳ hạn ban đầu tối thiểu trên 10 năm; + Dự phịng chung, tối đa bằng 1,25% tổng tài sản “Cĩ” rủi ro. - Các giới hạn khi xác định vốn tự cĩ: + Giới hạn khi xác định vốn cấp 1: Vốn cấp 1 của NHTM phải trừ đi lợi thế thương mại (Lợi thế thương mại là phần chênh lệch lớn hơn giữa số tiền mua một tài sản tài chính và giá trị sổ sách kế tốn của tài sản tài chính đĩ. Tài sản tài chính này được phản ánh đầy đủ trên bảng cân đối kế tốn của NHTM). + Giới hạn khi xác định vốn cấp 2: i) Tổng giá trị các khoản quy định tại mục (3) và (4) của vốn cấp 2 tối đa bằng 50% giá trị vốn cấp 1. ii) Trong thời gian 5 năm cuối cùng trước khi đến hạn thanh tốn, chuyển đổi thành cổ phiếu phổ thơng giá trị các cơng cụ nợ khác và trái phiếu chuyển đổi được tính vào vốn cấp 2 sẽ phải khấu trừ mỗi năm 20% giá trị ban đầu. iii) Tổng giá trị vốn cấp 2 tối đa bằng 100% giá trị vốn cấp 1. - Các khoản phải trừ khỏi vốn tự cĩ:
  18. Page 18 + Tồn bộ phần giá trị giảm đi của tài sản cố định của NHTM do định giá lại theo quy định của pháp luật. + Tồn bộ phần giá trị giảm đi của các loại chứng khốn đầu tư của NHTM (kể cả cổ phiếu đầu tư, vốn gĩp) được định giá lại theo quy định của pháp luật. + Tổng số vốn của NHTM đầu tư vào TCTD khác dưới hình thức gĩp vốn, mua cổ phần và tổng các khoản đầu tư dưới hình thức gĩp vốn, mua cổ phần nhằm nắm quyền kiểm sốt vào các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực bảo hiểm, chứng khốn. + Phần vượt mức 15% vốn tự cĩ của NHTM đối với khoản gĩp vốn, mua cổ phần của NHTM vào một doanh nghiệp, quỹ đầu tư, dự án đầu tư. + Khoản lỗ kinh doanh của NHTM, bao gồm cả các khoản lỗ luỹ kế. (b) Vốn huy động là nguồn vốn chủ yếu, chiếm tỷ trọng rất lớn trong tổng nguồn vốn kinh doanh của NHTM. Nguồn vốn huy động gồm: tiền gửi khơng kỳ hạn của khách hàng; tiền gửi cĩ kỳ hạn của các tổ chức và cá nhân; tiền gửi tiết kiệm của dân cư; vốn huy động qua phát hành kỳ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi, (c) Nguồn vốn đi vay: Khi vốn tự cĩ và huy động khơng đáp ứng đủ nhu cầu kinh doanh, NHTM cĩ thể vay vốn của các chủ thể sau: - Vay của các NHTM khác qua thị trường liên ngân hàng, và vay của các tổ chức tài chính, tín dụng quốc tế, - Vay NHNN dưới hình thức chiết khấu, tái chiết khấu các chứng từ cĩ giá, (d) Nguồn vốn khác: Vốn chiếm dụng của khách hàng trong qúa trình thực hiện chức năng thanh tốn khơng dùng tiền mặt, 1.1.2.2 Nghiệp vụ sử dụng vốn Nguồn vốn được ngân hàng sử dụng cho các hoạt động sau: - Thiết lập dự trữ: NHTM phải để dự trữ một phần nguồn vốn để trích nộp dự trữ bắt buộc theo quy định của NHNN và đáp ứng yêu cầu thanh khoản (chi trả tiền gửi đến hạn, chi trả lãi; đáp ứng nhu cầu vay vốn của khách hàng; thực hiện các lệnh rút tiền; và thực hiện các khoản chi tiêu hàng ngày tại ngân hàng, ).
  19. Page 19 - Cấp tín dụng gồm cho vay ngắn, trung và dài hạn, chiết khấu thương phiếu và chứng từ cĩ giá, cho thuê tài chính, bảo lãnh, - Đầu tư: NHTM sử dụng các nguồn vốn ổn định của mình để thực hiện các hình thức đầu tư kiếm lời và chia sẻ rủi ro. Các hình thức đầu tư bao gồm: gĩp vốn, mua cổ phần của các doanh nghiệp và TCTD khác theo quy định của pháp luật; liên doanh liên doanh với ngân hàng nước ngồi; Mua chứng khốn và các giấy tờ cĩ giá trị để hưởng lợi tức và chênh lệch giá. 1.1.2.3 Hoạt động dịch vụ thanh tốn và ngân quỹ Hoạt động dịch vụ thanh tốn và ngân quỹ của NHTM gồm: Thực hiện các dịch vụ thanh tốn trong nước cho khách hàng; Thực hiện dịch vụ thu hộ và chi hộ; Thực hiện dịch vụ thanh tốn quốc tế và thực hiện các dịch vụ thanh tốn khác theo qui định của NHNN; Thực hiện dịch vụ thu và phát tiền mặt cho khách hàng; Tham gia hệ thống thanh tốn liên ngân hàng trong nước; 1.1.2.4 Các hoạt động khác của ngân hàng thương mại Ngồi các hoạt động chính kể trên, NHTM cịn cĩ thể thực hiện một số hoạt động khác gồm: - Kinh doanh ngoại hối: NHTM trực tiếp kinh doanh hoặc thành lập cơng ty trực thuộc để kinh doanh ngoại hối và vàng trên thị trường trong nước và thị trường quốc tế. - Ủy thác và nhận ủy thác: NHTM ủy thác, nhận ủy thác làm đại lý trong các lĩnh vực liên quan đến hoạt động ngân hàng, kể cả việc quản lý tài sản, vốn đầu tư của tổ chức, cá nhân trong và ngồi nước theo hợp đồng ủy thác, đại lý. - Tư vấn tài chính: NHTM cung ứng các dịch vụ tư vấn tài chính, tiền tệ cho khách hàng dưới hình thức tư vấn trực tiếp hoặc thành lập cơng ty tư vấn trực thuộc ngân hàng. - Bảo quản vật quý giá: NHTM thực hiện các dịch vụ bảo quản vật quý, giấy tờ cĩ giá, cho thuê tủ két và các dịch vụ khác cĩ liên quan theo qui định của pháp luật. - Cung ứng dịch vụ bảo hiểm: NHTM được phép thành lập cơng ty trực thuộc hoặc liên doanh để kinh doanh bảo hiểm theo qui định của pháp luật.
  20. Page 20 Các nghiệp vụ của NHTM khơng thực hiện độc lập tách rời nhau mà chúng cĩ mối quan hệ hỗ tương khá chặt chẽ. Trong kinh doanh, NHTM phải tuân thủ các quy định về bảo đảm an tồn hoạt động và các quy định khác của pháp luật. 1.2 Tổng quan về thị trường chứng khốn 1.2.1 Khái niệm thị trường chứng khốn Thị trường chứng khốn (TTCK) là thuật ngữ để chỉ cơ chế hoạt động của giao dịch mua bán chứng khốn dài hạn như các loại trái phiếu, cổ phiếu và các cơng cụ tài chính khác như chứng chỉ quỹ đầu tư, cơng cụ phái sinh như: hợp đồng tương lai, quyền chọn, bảo chứng phiếu, chứng quyền. TTCK là thị trường vốn dài hạn tập trung các nguồn vốn cho đầu tư và phát triển kinh tế, do đĩ nĩ cĩ tác dụng rất lớn đến mơi trường đầu tư nĩi riêng và nền kinh tế nĩi chung. Mặt khác, TTCK là thị trường cao cấp, nơi tập trung nhiều đối tượng tham gia với các mục đích, sự hiểu biết và lợi ích khác nhau; các giao dịch, các sản phẩm tài chính được thực hiện với giá trị rất lớn. Đặc tính đĩ khiến cho TTCK cũng là mơi trường dễ xảy ra các hoạt động kiếm lời khơng chính đáng thơng qua các hoạt động gian lận, khơng cơng bằng gây tổn thất cho các nhà đầu tư; tổn thất cho thị trường và tổn thất cho tồn bộ nền kinh tế. TTCK trong nền kinh tế hiện đại, được quan niệm là nơi diễn ra các hoạt động giao dịch mua bán chứng khốn trung và dài hạn. Việc mua bán này được tiến hành ở thị trường sơ cấp khi người mua mua được chứng khốn lần đầu từ những người phát hành, và ở những thị trường thứ cấp khi cĩ sự mua đi bán lại các chứng khốn đã được phát hành ở thị trường sơ cấp. Như vậy, xét về mặt hình thức, TTCK chỉ là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi, mua bán, chuyển nhượng các loại chứng khốn, qua đĩ thay đổi chủ thể nắm giữ chứng khốn. Căn cứ vào sự luân chuyển nguồn vốn, TTCK được chia thành thị trường sơ cấp và thứ cấp.
  21. Page 21 Hình 1.1: Sơ đồ cơ cấu của Thị trường chứng khốn Ủy ban chứng khốn nhà nước (quản lý nhà nước về thị trường chứng khốn) Thị trường chứng khốn Thị trường sơ cấp Thị trường thứ cấp (phát hành chứng khốn) (giao dịch chứng khốn) Thị trường tập trung Thị trường Phi tập trung (SGDCK) (OTC) Thị trường sơ cấp là thị trường mua bán các chứng khốn mới phát hành. Trên thị trường sơ cấp vốn từ các nhà đầu tư sẽ được chuyển sang nhà phát hành thơng qua việc nhà đầu tư mua các chứng khốn mới. Thị trường thứ cấp là thị trường giao dịch mua bán các chứng khốn đã được bán trên thị trường sơ cấp. Thị trường thứ cấp đảm bảo tính thanh khoản cho các chứng khốn đã phát hành. Các thị trường thứ cấp cĩ thể được sắp xếp là các thị trường khơng qua trung tâm (over the counter), những giao dịch mua bán được tiến hành bằng cách sử dụng các nhà tự doanh, hoặc như là các trung tâm giao dịch chính thức (các thị trường qua sàn giao dịch: organized exchanges), trong đĩ các giao dịch mua bán được tiến hành tại một địa điểm tập trung. Các TTCK chính thức hoạt động như một hình thức lai ghép giữa một thị trường đấu giá với một thị trường nhà tự doanh (trong đĩ các nhà tự doanh kiến tạo thị trường bằng cách mua và bán các chứng khốn với các giá định trước). 1.2.2. Các chủ thể hoạt động trên thị trường chứng khốn Các tổ chức và cá nhân tham gia trên TTCK cĩ thể chia làm ba nhĩm sau:
  22. Page 22 1.2.2.1 Nhà phát hành chứng khốn Nhà phát hành chứng khốn là các tổ chức cĩ nhu cầu về vốn đầu tư và được nhà nước cho phép phát hành chứng khốn để huy động vốn thơng qua TTCK. Nhà phát hành chứng khốn là người cung cấp chứng khốn vào lưu thơng hay cung cấp hàng hố cho TTCK. Nhà phát hành chứng khốn thường là các cơng ty cổ phần, cơng ty quản lý quỹ, quỹ đầu tư, các tổ chức tài chính và nhà nước, - Cơng ty là nhà phát hành cổ phiếu, trái phiếu cơng ty trên TTCK. - Chính phủ và chính quyền địa phương là nhà phát hành trái phiếu chính phủ và trái phiếu địa phương. - Các quỹ đầu tư là nhà phát hành các chứng chỉ quỹ đầu tư. - Các tổ chức tài chính là nhà phát hành các cơng cụ tài chính như các trái phiếu, chứng chỉ thụ hưởng, phục vụ cho hoạt động của họ. 1.2.2.2 Nhà đầu tư Nhà đầu tư là những người thực hiện mua và bán các loại chứng khốn trên TTCK. Nhà đầu tư cĩ thể chia làm hai loại, nhà đầu tư tư nhân và nhà đầu tư tổ chức. - Nhà đầu tư tư nhân là những ngươi cĩ vốn tạm thời nhàn rỗi, tham gia mua bán trên TTCK với mục đích tìm kiếm lợi nhuận. Tuy nhiên, trong đầu tư chứng khốn nhuận luơn đi liền với rủi ro, lợi nhuận càng cao thì rủi ro càng lớn và ngược lại. Chính vì vậy, các nhà đầu tư cá nhân luơn phải chủ động lựa chọn hình thức đầu tư phù hợp với khả năng và mức độ chấp nhận rủi ro của mình (khẩu vị rủi ro). - Các nhà đầu tư cĩ tổ chức hay cịn gọi là các định chế đầu tư, thường xuyên mua bán chứng khốn với số lượng lớn trên TTCK. Các tổ chức này thường tổ chức thành nhiều bộ phận chức năng bao gồm nhiều chuyên gia cĩ kinh nghiệm để nghiên cứu, phân tích, và dự báo thị trường để đưa ra các quyết định đầu tư.
  23. Page 23 1.2.2.3 Các chủ thể khác của thị trường chứng khốn - Cơng ty chứng khốn: Cơng ty chứng khốn tham gia vào cả ba hoạt động trên TTCK, làm nhà mơi giới, nhà tự doanh, và cả ngân hàng đầu tư. Các cơng ty mơi giới bắt đầu tham gia vào các hoạt động mà theo truyền thống do các NHTM thực hiện. - Các ngân hàng đầu tư hỗ trợ trong việc bán chứng khốn, cố vấn cho cơng ty về việc liệu cơng ty nên phát hành trái phiếu hay cổ phiếu, về thời gian đáo hạn (kỳ hạn) trái phiếu và các khoản thanh tốn lãi trên các trái phiếu; nên bán cổ phiếu giá bao nhiêu. Lúc đĩ, tất cả kỹ năng và tài chuyên mơn của ngân hàng đầu tư cần được áp dụng để xác định giá thích hợp nhất. - Người tổ chức thị trường: Người tổ chức thị trường đĩ là ban điều hành các SGDCK giữ nhiệm vụ tổ chức các khâu hoạt động trên thị trường, là người chuyển tải những luật lệ của nhà nước vào thực tiễn quản lý TTCK. - Người điều hồ thị trường: Người điều hồ thị trường đây là các cơ quan được nhà nước thành lập như Uỷ ban điều hành TTCK, Hội đồng chứng khốn quốc gia, giữ nhiệm vụ ban hành các luật lệ, tổ chức giám sát hoạt động giao dịch chứng khốn và mua bán chứng khốn trên thị trường. - Nhà mơi giới – nhà tự doanh đặc biệt - nhà chuyên mơn: Nhà chuyên mơn khớp các lệnh mua và các lệnh bán ở cùng mức giá và như vậy họ thực hiện việc mơi giới. Tuy nhiên, nếu các lệnh mua và các lệnh bán khơng khớp với nhau được, nhà chuyên mơn mua các cổ phiếu hay bán các cổ phiếu từ danh mục đầu tư chứng khốn của riêng mình, theo cách này nhà chuyên mơn thực hiện chức năng của nhà tự doanh. Bằng cách đảm nhận cả hai chức năng nĩi trên, nhà chuyên mơn sẽ duy trì việc giao dịch cĩ trật tự cho các chứng khốn mà nhà chuyên mơn này chịu trách nhiệm thực hiện các giao dịch. - Các nhà mơi giới chứng khốn và các nhà tự doanh chứng khốn cùng tiến hành giao dịch mua bán chứng khốn trên các thị trường thứ cấp. Các nhà mơi giới chứng khốn làm đại lý mua hay bán chứng khốn cho các nhà đầu tư chứng khốn.
  24. Page 24 Chức năng, nhiệm vụ của họ là tìm được người mua cĩ giá phù hợp với người bán yêu cầu, và họ được trả hoa hồng mơi giới cho nhiệm vụ đĩ. Ngược với các nhà mơi giới, các nhà tự doanh chứng khốn liên kết những người mua và những người bán lại bằng cách sẵn sàng mua và bán các chứng khốn với giá định trước. Vì thế, các nhà tự doanh nắm giữ tồn kho chứng khốn và kiếm lời bằng cách bán các chứng khốn này với giá hơi cao hơn giá họ đã trả để mua chúng – đĩ là trên “chênh lệch” giữa giá chào bán và giá hỏi mua chứng khốn. Đây là một hoạt động kinh doanh rủi ro cao bởi vì các nhà tự doanh chứng khốn nắm giữ các chứng khốn mà giá của chúng cĩ thể tăng hoặc giảm trong tương lai, dẫn đến việc bán chúng cĩ thể lời hoặc lỗ trong tương lai. Ngược lại, các nhà mơi giới chứng khốn khơng đối mặt với rủi ro này bởi vì họ khơng sở hữu các chứng khốn liên quan đến các giao dịch kinh doanh của họ. 1.2.3 Hàng hĩa trên thị trường chứng khốn Hàng hố trên TTCK bao gồm hai loại chủ yếu là những cơng cụ vốn và các cơng cụ nợ cĩ thời gian đáo hạn trên một năm. Cơng cụ vốn biểu hiện dưới hành thức cổ phiếu và các cơng cụ nợ biểu hiện bao gồm các loại trái phiếu. Ngồi ra, đối với những TTCK phát triển, các chứng từ cĩ giá khác được gọi là những cơng cụ tài chính phái sinh, phái sinh trên cơ sở những chứng khốn đang lưu hành, như chứng chỉ đặt quyền mua ngắn hạn (Rights), chứng chỉ đặt quyền mua dài hạn (Warrants), quyền chọn (Option) hợp đồng tương lai (Future contracts), cũng được giao dịch và cũng được xem là những loại hàng hố trên TTCK. 1.2.3.1 Cổ phiếu Cổ phiếu là một loại chứng khốn xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư gĩp vốn vào cơng ty, những quyền hạn nhất định của họ đối với cơng ty, và cĩ quyền được hưởng một khoản cổ tức theo định kỳ chi trả cho nhà đầu tư. Hiện nay, cổ phiếu lưu hành trên thị trường cĩ rất nhiều loại, được phân chia theo những tiêu chí khác nhau. Nếu căn cứ vào hình thức cổ phiếu: cổ phiếu phân được chia thành hai loại: cổ phiếu vơ danh và cổ phiếu ký danh. Cổ phiếu ký danh ghi tên người sở hữu nĩ, tuy
  25. Page 25 nhiên khi thị trường cổ phiếu phát triển loại cổ phiếu ký danh gây khĩ khăn cho việc lưu thơng và chuyển nhượng cổ phiếu. Do đĩ, xuất hiện loại cổ phiếu vơ danh khơng ghi tên người sở hữu nĩ ngày càng phổ biến. Nếu căn cứ vào quyền lợi được hưởng của cổ phiếu: cổ phiếu được phân chia thành cổ phiếu ưu đãi và cổ phiếu thường. Cổ phiếu ưu đãi cĩ các loại sau: - Cổ phiếu ưu đãi cổ tức là cổ phiếu cĩ mức cổ tức cố định hoặc được trả cổ tức với mức cao hơn so với mức cổ tức của cổ phiếu phổ thơng và ghi nhận rõ trên cổ phiếu lúc phát hành và khơng phụ thuộc vào kết quả kinh doanh của cơng ty. Người sở hữu cổ phần ưu đãi cổ tức khơng cĩ quyền dự họp ĐHĐCĐ, khơng cĩ quyền đề cử người vào HĐQT và BKS. - Cổ phiếu ưu đãi biểu quyết là cổ phiếu cĩ số phiếu biểu quyết nhiều hơn so với cổ phiếu thường, số phiếu biểu quyết nhiều hơn bao nhiêu do chính cơng ty đĩ quy định. - Cổ phiếu ưu đãi hồn lại là cổ phiếu sẽ được cơng ty hồn lại vốn gĩp bất cứ khi nào theo yêu cầu của người sở hữu hoặc theo các điều kiện được ghi tại cổ phiếu của cổ phiếu ưu đãi hồn lại. Nếu căn cứ vào phương thức gĩp vốn, cổ phiếu chia làm hai loại là cổ phiếu hiện kim và cổ phiếu hiện vật. Cổ phiếu hiện kim dành cho những những cổ đơng gĩp vốn bằng tiền, cổ phiếu bằng hiện vật dùng cho những cổ đơng gĩp vốn bằng tài sản, máy mĩc, thiết bị, nhà xưởng. 1.2.3.2 Trái phiếu Trái phiếu là một loại chứng khốn xác nhận một khoản vốn cho vay và quyền được hưởng mức thu nhập theo định kỳ. Người mua trái phiếu là chủ chủ nợ của đơn vị phát hành và sẽ được hồn lại vốn khi đến kỳ hạn. Nếu căn cứ vào chủ thể phát hành trên TTCK cĩ các loại trái phiếu sau đây: - Trái phiếu doanh nghiệp: là trái phiếu do các cơng ty đang hoạt động phát hành với mục đích bổ sung vốn kinh doanh. Trái phiếu là chứng khốn cĩ lợi tức cố định và người sở hữu trái phiếu chỉ là chủ nợ của cơng ty, do đĩ, chủ sở hữu trái phiếu khơng
  26. Page 26 được can thiệp vào hoạt động cơng ty. Tuy nhiên đầu tư vào trái phiếu cĩ mức độ an tồn cao hơn so với đầu tư vào cổ phiếu. Trái của doanh nghiệp cĩ các loại sau: trái phiếu cĩ đảm bảo bằng tài sản của cơng ty hoặc được bảo lãnh bởi uy tín của một doanh nghiệp; trái phiếu khơng cần đảm bảo; trái phiếu chuyển đổi; trái phiếu phát hành bán dưới mệnh giá. - Trái phiếu nhà nước: Trái phiếu nhà nước do kho bạc nhà nước phát hành với mục đích bù đắp những khoản chi của ngân sách nhà nước. - Trái phiếu do chính quyền địa phương phát hành: Trái phiếu do chính quyền địa phương phát hành với mục đích hỗ trợ ngân sách điạ phương. Loại trái phiếu này hiện nay ở nước ta chưa phát triển. - Trái phiếu đầu tư do một cơng ty đầu tư phát hành, người mua trái phiếu sẽ là người gia nhập quỹ đầu tư. 1.2.4 Vai trị của thị trường chứng khốn TTCK cĩ vai trị rất quan trọng đối với nền kinh tế, với các doanh nghiệp. Vai trị TTCK cĩ thể thể hiện như sau: 1.2.4.1 Huy động các khoản tiết kiệm để đầu tư Khi các nhà đầu tư cá nhân, tổ chức dùng những khoản tiết kiệm của mình để đầu tư mua các cổ phiếu, trái phiếu, trên TTCK, tức là đã cĩ sự dịch chuyển nguồn vốn. Nguồn vốn tiết kiệm tại các NHTM được chuyển dịch sang đầu tư, dẫn đến nguồn vốn tiết kiệm ngày một giảm xuống. Với nguồn vốn thu được từ phát hành cổ phiếu, trái phiếu tương đối dồi dào sẽ thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư mở rộng sản xuất. Và như vậy sẽ nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của từng doanh nghiệp. Hoạt động hiệu quả của doanh nghiệp sẽ cĩ tác động tích cực, dây chuyền đến nhiều lĩnh vực của nền kinh tế như cơng nghiệp, thương mại, dịch vụ và nơng nghiệp, dẫn tới tăng trưởng kinh tế cao hơn và nền kinh tế phát triển ở mức độ, quy mơ lớn hơn. 1.2.4.2 Bổ sung vốn kinh doanh cho doanh nghiệp Nguồn vốn kinh doanh luơn được các cơng ty xem nguồn tài chính quan trọng để đảm bảo cho hoạt động kinh doanh ổn định, bền vững của chính bản thân doanh nghiệp. Doanh nghiệp sử dụng nguồn vốn kinh doanh để đầu tư mua sắm tài sản cố định mở
  27. Page 27 rộng quy mơ sản xuất, mua sắm cơng cụ lao động, mua sắm các tài sản khác cần thiết cho hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Nguồn vốn kinh doanh cũng là nguồn tài chính để doanh nghiệp phát triển các kênh phân phối, tăng thị phần, và đầu tư tài chính. TTCK sẽ tạo cơ hội cho các cơng ty thoả mãn nhu cầu vốn thơng qua việc phát hành các cổ phiếu, trái phiếu cơng ty ra cơng chúng và các nhà đầu tư. Việc chào bán cổ phiếu, trái phiếu trên TTCK sẽ giúp cho doanh nghiệp cĩ thể cĩ đủ vốn cần thiết phục vụ cho việc thực hiện các kế hoạch kinh doanh, kế hoạch phát triển cũng như kế hoạch mở rộng quy mơ hoạt động của doanh nghiệp. TTCK là kênh cung cấp nguồn tài chính cho tăng trưởng, phát triển doanh nghiệp, của nền kinh tế một cách hiệu quả hơn so với hoạt động cho vay của NHTM truyền thống. Thơng qua TTCK, bằng các cơng cụ chứng khốn, doanh nghiệp cĩ thể chủ động tìm nguồn vốn rẻ hơn so với đi vay tại các NHTM. Do vậy, TTCK tại các quốc gia phát triển đã dần dần thay thế hệ thống NHTM trong vai trị là nguồn cung cấp tài chính chủ yếu cho khu vực doanh nghiệp. 1.2.4.3 Tái phân phối của cải Bằng cách trao cho cơng chúng cơ hội đầu tư mua các cổ phiếu và nhờ đĩ họ trở thành người đồng sở hữu (những người nắm giữ cổ phần) của doanh nghiệp, cĩ được các quyền cổ đơng và được chia lợi nhuận từ hoạt động của chính doanh nghiệp. Cả nhà đầu tư chứng khốn chuyên nghiệp lẫn nghiệp dư, thơng qua sự tăng giá chứng khốn và phân chia cổ tức đều cĩ cơ hội nhận được phần chênh lệch giá nếu họ bán chứng khốn hoặc phần lợi nhuận được chia từ hoạt động kinh doanh của cơng ty mà họ đang nắm giữ cổ phiếu. Như vậy, TTCK đã gián tiếp giúp làm giảm bất bình đẳng trong thu nhập của xã hội. 1.2.4.4 Hợp tác quản lý Thơng qua bán cổ phiếu rộng rãi ra cơng chúng, chủ sở hữu cơng ty trở nên đa dạng, gồm nhiều tầng lớp khác nhau, từ các nhà đầu tư nhỏ lẻ, đến các nhà đầu tư lớn, từ cổ đơng thiểu số đến các cổ đơng lớn. Một cơ cấu cổ đơng đa dạng như vậy nên buộc các cơng ty đại chúng phải nghiên cứu cải thiện các tiêu chuẩn quản lý phù hợp
  28. Page 28 và tăng hiệu năng làm việc để đáp ứng các yêu cầu, địi hỏi của cổ đơng và như vậy việc hợp tác quản lý giữa các chủ sở hữu ngày càng chặt chẽ hơn. Nhờ vậy, các cơng ty đại chúng thường được quản lý tốt hơn so với các cơng ty tư nhân (các cơng ty này khơng cĩ cổ phần được giao dịch trên các sàn giao dịch chứng khốn). 1.2.4.5 Tạo các cơ hội đầu tư cho các nhà đầu tư nhỏ Đối với những lĩnh vực, những ngành nghề kinh doanh địi hỏi cần phải đầu tư vốn lớn, cơng nghệ cao, chỉ những nhà đầu tư lớn với nguồn tài chính dồi dào mới đủ sức bỏ vốn kinh doanh. Các nhà đầu tư nhỏ lẻ khơng thể tham gia các dự án đầu tư này vì khơng đủ vốn gĩp, tập hợp những nhà đầu tư nhỏ cũng khĩ cĩ khả năng thực hiện được. Tuy nhiên, khi các cơng ty hoạt động trong các lĩnh vực này kêu gọi đầu tư bằng cách phát hành cổ phiếu ra cơng chúng, sẽ mở ra cơ hội cho những nhà đầu tư chứng khốn nhỏ. Họ cĩ thể mua một số lượng chứng khốn nhất định hoặc một vài cổ phiếu mà họ cĩ đủ khả năng mua được. Vì thế, Sàn giao dịch chứng khốn cung cấp cơ hội đầu tư cho các nhà đầu tư nhỏ, tạo khả năng thu nhập cao hơn, một nguồn thu nhập khác cho những người cĩ tiền tiết kiệm ở mức độ thấp chuyển sang đầu tư. 1.2.4.6 Kênh để Chính phủ tăng vốn cho những dự án đầu tư phát triển Để thực hiện các dự án đầu tư lớn phục vụ cho việc phát triển kinh tế xã hội, hoặc tài trợ các dự án phục vụ cơng ích, Chính phủ cần cĩ nguồn vốn lớn. Thơng qua TTCK, Chính phủ cĩ thể quyết định vay tiền để hỗ trợ tài chính cho những dự án xây dựng cơ sở hạ tầng bằng cách phát hành trái phiếu kho bạc ra cơng chúng. Trái phiếu kho bạc, trái phiếu chính phủ này cĩ thể tăng giá khi giao dịch trên sàn giao dịch chứng khốn khi các nhà đầu tư đánh giá hiệu quả và mua nĩ. Nhờ vậy, khơng cần dùng cơng cụ thuế để cĩ đủ tiền đầu tư xây dựng, phát triển cơ sở hạ tầng. 1.2.4.7 Phân tán rủi ro TTCK cĩ thể phân tán rủi ro một cách dễ dàng hơn thơng qua việc chia nhỏ phần vốn chủ sở hữu hay các khoản nợ thành các cổ phiếu và trái phiếu để cơng chúng đầu tư nắm giữ rộng rãi. Sự hiện diện của TTCK hiệu quả tạo điều kiện cho việc thực hiện các dự án đầu tư cĩ mức độ rủi ro cao mà khơng một NHTM nào cĩ thể tài trợ. Hơn nữa, khi TTCK phát triển cao hơn sẽ tạo ra các cơng cụ chia sẻ rủi ro hữu hiệu hơn, mang lại
  29. Page 29 cho nhà đầu tư những cách thức mới để gia tăng mức sinh lợi đồng thời quản lý các rủi ro một cách hiệu quả hơn về mặt chi phí. 1.2.4.8 Thước đo của nền kinh tế Chỉ số chứng khốn tăng hay giảm, giá chứng khốn lên hay xuống phụ thuộc vào cung cầu thị trường. Giá cổ phiếu tăng lên hay giữ ổn định khi các cơng ty và nền kinh tế nĩi chung phát triển ổn định. Vì thế sự chuyển động của giá cổ phiếu cĩ thể là một đồng hồ dự báo khuynh hướng chung của nền kinh tế, TTCK là phong vũ biểu của nền kinh tế. Sự phát triển TTCK cĩ tính thanh khoản và chiều sâu cịn mang lại cho các quốc gia sự ổn định cao hơn của hệ thống tài chính. 1.2.5 Hoạt động của TTCK Việt Nam Năm 2006 là thời kỳ "bùng nổ" của TTCK Việt Nam. Trong suốt năm 2006, TTCK Việt Nam, bao gồm cả hoạt động của TTGDCK TP.HCM, TTGDCK Hà Nội, thị trường cổ phiếu phi tập trung – OTC đều tăng trưởng rất cao, cao nhất kể từ khi TTCK bắt đầu hình thành ở nước ta và cĩ tốc độ tăng trưởng cao nhất trong khu vực. TTCK Việt Nam trở nên hết sức sơi động, được coi là hàn thử biểu phản ánh diễn biến rất lạc quan của nền kinh tế Việt Nam trong năm 2006. TTGDCK TP.HCM thành lập theo Quyết định 127/1998/QĐ-TTg ngày 11/07/1998. Ngày 28/07/2000 TTGDCK TP.HCM chính thức thực hiện phiên giao dịch đầu tiên, đánh dấu một sự kiện quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội nước ta, mở ra một kênh huy động và luân chuyển vốn mới phục vụ tiến trình cơng nghiệp hố, hiện đại hố đất nước. TTGDCK TP.HCM được vận hành theo quy luật cung cầu thơng qua hệ thống giao dịch tập trung. Quyết định 599/QĐ-TTg ngày 11/05/2007, TTGDCK TP.HCM được chuyển thành SGDCK TP.HCM. Ngày 08/03/2005 TTCK Việt Nam cĩ thêm TTGDCK Hà Nội - sàn giao dịch thứ cấp - hoạt động theo cơ chế thỏa thuận, được tổ chức giao dịch cho “chứng khốn khơng đủ điều kiện niêm yết” tại TTGDCK TP.HCM. Ngày 14/07/2005, TTGDCK Hà Nội chính thức khai trương hoạt động sàn giao dịch thứ cấp.
  30. Page 30 1.2.5.1 Trung tâm Giao dịch chứng khốn TP.HCM Khi mới khai trương hoạt động, TTGDCK TP.HCM chỉ cĩ 2 cổ phiếu giao dịch: REE và SAM và trái phiếu Chính phủ được niêm yết. Số lượng chứng khốn niêm yết tăng dần qua các năm, và tăng mạnh trong năm 2006, tăng 74 cơng ty và 1 chứng chỉ quỹ so với cuối năm 2005. Đặc biệt, vào cuối năm 2006, một làn sĩng lên sàn ồ ạt của các cơng ty cổ phần, chỉ riêng tháng 12/2006, số lượng cơng ty niêm yết tại TTGDCK TP.HCM đã lên tới 50 cơng ty. Nguyên nhân do bãi bỏ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp cho các đơn vị niêm yết kể từ ngày 01/01/2007. Đến ngày 29/12/2006, ngày giao dịch cuối cùng năm 2006, TTGDCK TP.HCM thực hiện 1451 phiên giao dịch, tồn bộ thị trường cĩ 106 cổ phiếu và 2 chứng chỉ quỹ đầu tư được niêm yết với tổng giá trị niêm yết là 221.156 tỷ đồng (tương đương 14 tỷ USD), chiếm 22,7% GDP năm 2006, tăng 20 lần so với cuối năm 2005. Bảng 1.1: Tình hình niêm yết cổ phiếu tại TTGDCK TP. HCM Năm 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1.Số cơng ty niêm yết 106 32 25 22 20 11 5 2. KL niêm yết (Tr CP) - 146,9 133,5 112 99,9 50 32 Niêm yết mới - 12,7 17 4,9 41,4 17,9 32 Niêm yết bổ sung - 0,67 4,5 7,1 8,5 0 0 3. Giá trị niêm yết (tỷ đồng) 12.000 1.469 1.335 1.120 1.000 500 321 Niêm yết mới - 127 170 49,9 414 179 321 Niêm yết bổ sung - 6,7 45,4 70,4 85,5 0 0 4.Tổng giá trị vốn hố (tỷ đồng) 221.156 4.085 3.913 2.408 2.539 1.605 1.046 Nguồn: TTGDCK TP.HCM Bảng 1.2: Số đợt niêm yết trái phiếu tại TTGDCK TP.HCM (theo từng năm) Loại TP 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1. Chính phủ 215 200 100 39 16 3 2. Đơ thị 76100 0 3. Cơng ty 11222 1 Tổng cộng 223 207 133 41 18 4 Nguồn: TTGDCK TP.HCM
  31. Page 31 Bảng 1.3: Giá trị niêm yết trái phiếu tại TTGDCK TP.HCM (theo từng năm) Loại TP 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1. Chính phủ 24.106 21.678 11.496 4.113 2.731 1.100 2. Đơ thị 2.250 2.100 250 0 0 0 3. Cơng ty 74 74 157 157 157 83 Tổng cộng 26.430 23.852 11.913 4.270 2.888 1.183 Nguồn: TTGDCK TP.HCM Chỉ số giá chứng khốn VN-Index phiên giao dịch cuối cùng năm 2006 (ngày 29/12/2006) ở mức 751,77 điểm, tăng mạnh so với mức 307,5 điểm của phiên giao dịch cuối cùng năm 2005, và đến tháng 01/2007 VN-Index vượt qua ngưỡng 1.000. Bảng 1.4: Chỉ số VN-INDEX Năm Cao nhất Thấp nhất Cuối năm Bình quân 2000 206,83 100,00 206,83 140,62 2001 571,04 203,12 235,40 312,85 2002 231,70 174,62 183,33 193,15 2003 183,41 130,90 166,94 152,88 2004 279,71 169,19 239,29 238,45 2005 (1) 250,64 232,41 246,51 236,96 Nguồn: TTGDCK TP. HCM Hình 1.2: Thị trường cổ phiếu niêm yết tại TTGDCK TP.HCM giá trị niêm yết Giá thị trường số cơng ty niêm yết 16 180 166 15 160 14 140 12 120 10 108 9.2 100 D S 8 U ỷ T 80 6 60 4 32 40 26 2 1.5 20 0.9 0.5 0.08 0.2 0.1 0 0 2004 2005 2006 2007F Nguồn: UBCKNN, TTGDCK TP.HCM Với tổng số 108 loại cổ phiếu niêm yết trên TTGDCK TP.HCM, với tổng giá trị niêm yết trên 12.000 tỷ đồng. Nếu tính theo giá thị trường tại thời điểm hiện tại, thì (1) Số liệu năm 2005 được tính đến ngày 05/04/2005
  32. Page 32 108 cổ phiếu nĩi trên cĩ tổng trị giá, hay mức độ vốn hố đạt trên 150.000 tỷ đồng, tương đương khoảng hơn 9 tỷ USD. Như vậy, TTGDCK TP.HCM đã thực hiện tốt vai trị tổ chức và vận hành các hoạt động giao dịch chứng khốn trên thị trường tập trung thơng suốt, an tồn và hiệu quả, đã kiến nghị Chính phủ và UBCKNN ban hành những quy định để điều tiết kịp thời thị trường, xây dựng mơi trường đầu tư minh bạch, bảo vệ lợi ích chính đáng của nhà đầu tư, gĩp phần nâng cao sức hấp dẫn của TTCK và thu hút nguồn vốn đầu tư gián tiếp nước ngồi cũng như tăng tính thanh khoản của chứng khốn. Cụ thể như sau: - Việc điều chỉnh biên độ dao động giá để phù hợp với từng giai đoạn phát triển của thị trường; tăng phiên giao dịch từ 3 phiên/tuần lên 5 phiên/tuần; - Áp dụng các biện pháp kỹ thuật mới như: tăng từ một đợt khớp lệnh lên 3 đợt trong một phiên giao dịch, áp dụng lệnh giao dịch tại mức giá khớp lệnh (lệnh ATO), chia nhỏ lơ giao dịch cổ phiếu từ 100 CP xuống cịn 10 CP; - Kiến nghị tăng tỷ lệ nắm giữ của nhà đầu tư nước ngồi từ 20% lên 30% đối với cổ phiếu và ngày 29/09/2005 cho phép nhà đầu tư nước ngồi nắm giữ 49% cổ phiếu (cổ phiếu ngân hàng vẫn là 30%) trên tổng khối lượng cổ phiếu niêm yết của một tổ chức phát hành; Khơng giới hạn tỷ lệ nắm giữ đối đối với trái phiếu; thay đổi phương thức giao dịch trái phiếu, theo đĩ trái phiếu chỉ được giao dịch theo phương thức thoả thuận, khơng quy định khối lượng giao dịch, biên độ dao động giá, đơn vị giao dịch và đơn vị yết giá và nhiều chính sách giải pháp khác. 1.2.5.2 Trung tâm Giao dịch chứng khốn Hà Nội Tại TTGDCK Hà Nội số lượng cơng ty cổ phần đăng ký giao dịch cũng tăng nhanh, nếu tính đến 30/6/2006, chỉ cĩ 12 cơng ty đăng ký giao dịch, tính đến ngày 22.12.2006 cĩ tổng số 54 loại cổ phiếu niêm yết, và đến 31/12/2006 đã cĩ 87 cơng ty đăng ký giao dịch. Tổng giá trị các loại cổ phiếu đăng ký, niêm yết và giao dịch tại TTGDCK Hà Nội lên tới gần 9.700 tỷ đồng, tổng giá trị vốn hố đạt 70.000 tỷ đồng, tương đương 4.5 USD, tăng gấp 27 lần cách đây 1 năm. Bình quân mỗi doanh số mua bán cổ phiếu của Trung tâm này cũng đạt từ 200 tỷ đồng đến 300 tỷ đồng.
  33. Page 33 Hình 1.3: Thị trường cổ phiếu niêm yết tại TTGDCK Hà Nội giá trị niêm yết Giá thị trường số cơng ty niêm yết 8 140 7.5 133 7 120 6 100 5 87 4.5 80 y D S 4 U ơng t ơng ỷ T C 60 3 40 2 1.1 20 1 0.7 9 0.1 0.1 0 0 2005 2006 2007F Nguồn: UBCKNN, TTGDCK Hà Nội 1.2.5.3 Một số thành tựu khác Năm 2006, cĩ khoảng 100.000 tài khoản giao dịch của các nhà đầu tư tại các cơng ty chứng khốn, tăng hơn 3 lần so với cuối năm 2005 (31.300 tài khoản của năm 2005). Trong đĩ 1.700 tài khoản (chiếm 1,7%) của nhà đầu tư nước ngồi, bao gồm một số nhà đầu tư quốc tế như JP Morgan, MerrII Lynch, Citigroup, Số lượng tài khoản của tổ chức khoảng 450. Tỷ lệ nắm giữ cổ phiếu niêm yết của nhà đầu tư nước ngồi khoảng 25-30%. Giá trị giao dịch chứng khốn (bao gồm cả trái phiếu) của nhà đầu tư nước ngồi năm 2006 cũng tăng cao so với năm 2005. Cụ thể là giá trị giao dịch mua năm 2006 khoảng 17.000 tỷ đồng (năm 2005 khoảng 3.000 tỷ đồng), giá trị giao dịch bán năm 2006 khoảng 9.500 tỷ đồng (năm 2005 khoảng 2.900 tỷ đồng). Nhà đầu tư nước ngồi vào Việt Nam thơng qua các Quỹ đầu tư chứng khốn ngày càng phổ biến. Đến cuối năm 2006, cĩ 23 Quỹ với quy mơ vốn đầu tư ước đạt 2,3 tỷ USD và gần 50 tổ chức đầu tư nước ngồi mở tài khoản hoặc ủy thác đầu tư trên TTCK. Đến giữa tháng 12/2006 đã cĩ 6 ngân hàng lưu ký trong đĩ cĩ 4 chi nhánh ngân hàng nước ngồi bao gồm Hongkong Shanghai Bank (HSBC), Standard Chartered Bank, Deutsche Bank, Citibank; 2 NHTMNN: Vietcombank, BIDV. Số cơng ty chứng khốn thành viên TTGDCK khơng ngừng tăng về số lượng, quy mơ và chất lượng dịch vụ. Từ lúc chỉ cĩ 6 cơng ty chứng khốn thành viên vào thời điểm đầu, Đến 31/12/2006, cĩ 50 cơng ty chứng khốn (tăng 37 cơng ty so với năm 2005), chỉ
  34. Page 34 riêng trong năm 2006 cĩ thêm 8 cơng ty chứng khốn mới được cấp giấy phép và chính thức hoạt động, 18 cơng ty quản lý quỹ hoạt động và cấp phép hoạt động. Trong đĩ 3 cơng ty chứng khốn đã đăng ký giao dịch cổ phiếu trên TTGDCK Hà Nội. Hình 1.4: Vốn hố TTCK Việt Nam 250.0 220.0 200.0 150.0 Đ VN ỷ Nghìn t 100.0 46.3 50.0 25.5 13.0 5.3 1.5 3.4 0.0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Vốn hố thị trường Nguồn: UBCKNN, Cơng ty Chứng khốn SBS Ngồi ra, việc niêm yết trái phiếu cũng tăng đáng kể, đến 31/12/2006 cĩ gần 400 loại trái phiếu Chính phủ, trái phiếu đơ thị và trái phiếu ngân hàng niêm yết với tổng giá trị trên 70.000 tỷ đồng, bằng 7,7% GDP của năm 2006. Trong đĩ cĩ 3.550 tỷ đồng trái phiếu tăng vốn của Vietcombank và BIDV, khoảng 1.000 tỷ đồng là các loại chứng chỉ quỹ đầu tư chứng khốn. Cĩ thể nĩi, tuy chưa thực sự trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn lớn nhất cho nền kinh tế, nhưng TTCK Việt Nam đã cĩ những bước tiến đáng kể, tạo dựng được nền mĩng ban đầu cho sự phát triển bền vững của TTCK trong tương lai, đánh dấu bước tiến mới trong quá trình phát triển thị trường tài chính Việt Nam. Đồng thời là cơ hội tốt để các NHTMCP đăng ký niêm yết.
  35. Page 35 1.2.5.4 Những khĩ khăn, hạn chế của TTCK Việt Nam TTCK Việt Nam trong thời gian qua cũng đã bộc lộ những hạn chế thể hiện ở các mặt sau: Quy mơ TTCK cịn nhỏ bé cả về cung và cầu, hàng hố. Hàng hố chủ yếu là cổ phiếu, trái phiếu và 2 chứng chỉ quỹ đầu tư. Số lượng các cơng ty niêm yết cĩ khả năng tài chính tốt cịn khiêm tốn, khả năng cạnh tranh trên thị trường đặc biệt là thị trường nước ngồi về sản phẩm của các cơng ty này cịn hạn chế. Cơ chế quản trị cơng ty, chế độ kế tốn kiểm tốn cịn nhiều điểm chưa phù hợp với thơng lệ quốc tế. Thị trường chưa thu hút được sự tham gia tích cực của các cơng ty cổ phần, do các cơng ty này chưa thấy hết được lợi thế ưu việt của cơng cụ cổ phiếu. Đến ngày 31/12/2006 chỉ mới cĩ 106 cơng ty cổ phần tham gia vào TTCK trong số hơn 5.000 cơng ty cổ phần của cả nước, là một con số rất nhỏ so với khả năng của nền kinh tế và của các nhà đầu tư. Cũng chính vì điều này làm cho thị trường dễ bị tổn thương, nhất là mỗi khi cĩ những sự kiện xảy ra từ phía các cơng ty niêm yết. Thị trường trái phiếu Chính phủ đơn điệu với cách thức phát hành đơn giản, chưa thường xuyên, giao dịch thứ cấp chưa phát triển, thị trường trái phiếu cơng ty rất sơ khai. Đối với một TTCK cịn non trẻ như Việt Nam, tính chuyên nghiệp của thị trường chưa cao do nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường chiếm đa số (khoảng 99%), thơng thường đối tượng này trình độ hiểu biết về chứng khốn cịn hạn chế, cĩ rất ít những nhà đầu tư chuyên nghiệp đầu tư theo phương pháp phân tích các chỉ số, số liệu của cơng ty, cơng chúng cịn đầu tư theo yếu tố tâm lý, chủ yếu bị ảnh hưởng bởi cảm tính, tâm lý bầy đàn, điều này ảnh hưởng lớn tới sự phát triển bền vững của TTCK. Hơn nữa, tính chính xác của thơng tin mà các đối tượng tham gia trên thị trường đưa ra chưa cao đã làm cho các nhà đầu tư khĩ cĩ thể đưa ra được các quyết định đầu tư hợp lý. Hoạt động của các nhà đầu tư trên TTCK Việt Nam cịn mang nặng tính đầu cơ ngắn hạn.
  36. Page 36 Các tổ chức niêm yết chưa thấy hết được tầm quan trọng của việc cơng khai hố thơng tin nên thiếu chủ động, thiếu tự giác cung cấp thơng tin cho cơng chúng, làm ảnh hưởng tới các quyết định tham gia thị trường của người đầu tư. Hệ thống giám sát hoạt động của TTCK đã được thiết lập nhưng hoạt động chưa thực sự hiệu quả. Bên cạnh đĩ năng lực giám sát, các chế tài cưỡng chế hành vi vi phạm cịn hạn chế. Cơng tác phát triển hàng hố trên TTCK cịn gặp nhiều khĩ khăn, chưa tạo ra được bước đột phá mới. Các doanh nghiệp nhà nước được hỗ trợ về vốn hoặc được cho vay ưu đãi nên doanh nghiệp “chưa cần” gõ cửa TTCK mà vẫn cĩ vốn rẻ để đầu tư kinh doanh. Luật chứng khốn Việt Nam cĩ hiệu lực pháp luật là cơ hội mới để phát triển TTCK Việt Nam. 1.3 Mối quan hệ giữa thị trường chứng khốn và ngân hàng thương mại Xuyên suốt thế kỷ 20, hoạt động “chứng khốn hĩa” nguồn tài chính – cùng với sự phát triển nhảy vọt của TTCK đĩng vai trị bổ sung và dần thay thế chức năng trung gian tài chính của hệ thống NHTM truyền thống. Một số hoạt động nghiệp vụ cĩ mức tăng trưởng mạnh và năng động nhất trong NHTM những năm gần đây đều liên quan đến việc chuyển đổi các sản phẩm ngân hàng truyền thống như cho vay cầm cố hay thẻ tín dụng sang các sản phẩm được “chứng khốn hĩa” để cĩ thể giao dịch được trên TTCK. TTCK tại Mỹ, Anh và các nền kinh tế phát triển hàng đầu khác đã vượt qua quy mơ tổng tài sản của tồn hệ thống NHTM tại các quốc gia này. Theo số liệu của Quỹ Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), nguồn vốn cung cấp bởi hệ thống NHTM đã giảm từ mức 35% năm 1974 xuống cịn gần 25% năm 2001, đồng thời tỷ trọng tài sản của các NHTM trong hệ thống trung gian tài chính giảm từ khoảng 40% xuống cịn dưới 25%. Tỷ trọng thu nhập từ các nghiệp vụ ngồi bảng của NHTM tăng từ 19% lên hơn 40% trong cơ cấu thu nhập của các ngân hàng. Tỷ suất lợi nhuận chung của ngành ngân hàng khơng đổi, sự gia tăng
  37. Page 37 tỷ trọng thu nhập từ các hoạt động ngồi bảng cho thấy sự sa sút của nghiệp vụ ngân hàng truyền thống (2). TTCK mở ra cơ hội cho các cơng ty cĩ thể huy động vốn chi phí thấp hơn so với đi vay ngân hàng thơng qua phát hành chứng khốn. Bên cạnh đĩ, TTCK cĩ thể phân tán rủi ro bằng việc chia nhỏ phần vốn chủ sở hữu hay các khoản nợ thành các cổ phiếu và trái phiếu để nhà đầu tư nắm giữ rộng rãi. Chỉ TTCK mới cĩ thể cung cấp nguồn tài chính cần thiết cho những ngành cơng nghệ mới mang lại những đột phá trong tăng trưởng kinh tế nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro. NHTM khơng cịn chiếm vị thế độc tơn trong việc thu hút tiền gửi từ người dân. Sự phát triển của TTCK đã mang lại thêm sự lựa chọn khác cho người gửi tiền. Hơn nữa, khi TTCK phát triển cao hơn sẽ tạo ra các cơng cụ chia sẻ rủi ro hữu hiệu hơn, mang lại cho cơng chúng đầu tư những cách thức mới để gia tăng mức sinh lợi đồng thời quản lý các rủi ro một cách hiệu quả hơn về mặt chi phí. Bên cạnh đĩ, TTCK là kênh để các NHTM huy động vốn phục vụ cho mục đích phát triển của bản thân các NHTM thơng qua phát hành chứng khốn. TTCK cũng giúp cho các NHTM niêm yết nâng cao tính thanh khoản, hấp dẫn nhà đầu tư của cổ phiếu ngân hàng và ngân hàng thực hiện các dịch vụ phục vụ cho TTCK và tìm kiếm lợi nhuận. Thơng qua TTCK, NHTM cũng cĩ thể dùng nguồn vốn tự cĩ của mình để tự doanh thơng qua việc mua chứng khốn niêm yết trên TTCK, gĩp phần tăng lợi nhuận của các NHTM. Ngày nay, đầu tư trên TTCK được các ngân hàng rất quan tâm. Tuy nhiên, TTCK khơng phải lúc nào cũng là phương thuốc thần đối với tăng trưởng kinh tế và sự tồn tại của các NHTM truyền thống đang đi tới hồi kết. Sự tồn tại song song của TTCK lành mạnh bên cạnh hệ thống NHTM được quản lý hữu hiệu cĩ thể giúp bảo vệ hệ thống tài chính quốc gia trước các rủi ro cĩ tính hệ thống với cơ chế dự phịng, hỗ trợ lẫn nhau khi một trong hai kênh tài chính này gặp phải những cú sốc ngắn hạn. (2) Lê Hải Trà, Tạp chí Chứng khốn Việt Nam, tháng 01/2006
  38. Page 38 Cho dù TTCK cĩ hành lang pháp lý an tồn, theo các chuẩn mực kế tốn -kiểm tốn chặt chẽ và hệ thống thơng tin tiên tiến, nhưng đơi khi trên TTCK vẫn phát sinh những quả “bong bĩng”, những cú sốc hay khủng hoảng, cần hệ thống NHTM nâng đỡ. Vì vậy, vai trị của NHTM, NHTW trong việc can thiệp vào hệ thống tài chính nhằm ngăn chặn khủng hoảng dây chuyền cĩ thể làm sụp đổ TTCK như trong quá trình diễn ra cuộc khủng hoảng tài chính tại Châu Á năm 1997 - 1998 là hết sức quan trọng. Như vậy, sự tồn tại song hành TTCK và hệ thống NHTM cĩ quan hệ hữu cơ, chặt chẽ, khơng loại trừ nhau mà bổ sung cho nhau, nĩ mang lại sự ổn định kinh tế cho quốc gia, thúc đẩy sự cạnh tranh tích cực trong hoạt động huy động và phân bổ nguồn tài chính quốc gia một cách hiệu quả, đồng thời duy trì được sự an tồn cho tồn bộ hệ thống tài chính.
  39. Page 39 Chương 2 VẤN ĐỀ NIÊM YẾT CHỨNG KHỐN 2.1 Những nguyên tắc cơ bản khi niêm yết chứng khốn 2.1.1 Khái niệm niêm yết chứng khốn Niêm yết chứng khốn là việc đưa các chứng khốn cĩ đủ tiêu chuẩn vào đăng ký và giao dịch tại thị trường giao dịch chứng khốn tập trung. Mỗi SGDCK/ TTGDCK cĩ những điều kiện đặt ra khác nhau để đảm bảo cho sự hoạt động an tồn đồng thời phù hợp với mục đích hoạt động của SGDCK/TTGDCK đĩ. Hay nĩi cách khác, để cĩ thể được niêm yết chứng khốn tại một SGDCK/TTGDCK nào đĩ thì cơng ty xin niêm yết phải đáp ứng các yêu cầu sau đây: - Cơng ty xin niêm yết chứng khốn phải đáp ứng đủ các tiêu chuẩn do SGDCK/TTGDCK đĩ đặt ra để cĩ thể niêm yết và giao dịch chứng khốn của mình tại sàn giao dịch đĩ. - Mỗi loại chứng khốn chỉ được niêm yết tại một hoặc một số SGDCK/ TTGDCK nhất định. - Việc niêm yết chứng khốn cụ thể tại các SGDCK/TTGDCK do Uỷ ban chứng khốn thuộc nhà nước đề nghị cơ quan nhà nước cĩ thẩm quyền quyết định. - Để niêm yết chứng khốn trên TTCK Việt Nam, tổ chức phát hành chứng khốn phải được UBCKNN cấp giấy phép niêm yết. Tiêu chuẩn niêm yết tại SGDCK/TTGDCK cao hay thấp phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế, chính sách phát triển thị trường và tương quan cung cầu chứng khốn. Các tiêu chuẩn để xem xét chứng khốn cĩ được niêm yết hay khơng cĩ thể được phân làm hai loại như sau: 2.1.1.1 Tiêu chuẩn định lượng - Quy mơ cơng ty: quy mơ cơng ty thơng thường được xác định thơng qua ba chỉ tiêu chính: vốn cổ phần, vốn cổ đơng và tổng số chứng khốn bán ra trên thị trường.
  40. Page 40 - Lợi suất chứng khốn: chỉ tiêu này cĩ thể được quy định bằng mức tuyệt đối hay tương đối (%). Chẳng hạn như tổng số lợi tức từ vốn cổ phần trong ba năm gần nhất phải nhiều hơn tiền lãi thu được từ tiền gửi kỳ hạn một năm. Lợi suất thu được từ cổ phiếu trong năm cuối cùng phải hơn một số lần tỷ lệ lãi suất tiền gửi kỳ hạn một năm. - Tỷ lệ nợ: tỷ lệ nợ trên vốn cổ phần phải thấp hơn mức quy định. - Sự phân bổ cổ đơng: cổ phiếu do cổ đơng thiểu số nắm giữ phải đạt một tỷ lệ tối thiểu quy định (thơng thường là 25%). 2.1.1.2 Tiêu chuẩn định tính Nội dung chính của tiêu chuẩn định tính được thể hiện ở khả năng chuyển nhượng cổ phiếu nêu trong điều lệ cơng ty và ý kiến của kiểm tốn viên về báo cáo tài chính của cơng ty trong ba năm gần nhất. Việc chào bán lần đầu tiên một chứng khốn mới phát hành gọi là phát hành chứng khốn. Nếu đợt phát hành dẫn đến việc đưa một loại chứng khốn của một tổ chức lần đầu tiên ra cơng chúng thì gọi là phát hành lần đầu ra cơng chúng. Nếu việc phát hành đĩ là việc phát hành bổ sung bởi tổ chức đã cĩ chứng khốn cùng loại lưu thơng trên TTCK thì gọi là đợt phát hành chứng khốn bổ sung. Tuy nhiên, khơng phải mọi đối tượng đều được phát hành chứng khốn ra cơng chúng. Để phát hành chứng khốn ra cơng chúng, các chủ thể phát hành phải hội đủ các tiêu chuẩn mà sàn giao dịch chứng khốn đĩ quy định. Tiếp theo, các chủ thể phát hành đĩ phải được cơ quan cấp phép niêm yết đồng ý cho phép phát hành chứng khốn mới cĩ được quyền phát hành chứng khốn ra cơng chúng. 2.1.2 Các hình thức niêm yết 2.1.2.1 Niêm yết lần đầu Là việc cho phép cổ phiếu của một cơng ty cổ phần giao dịch lần đầu tiên trên SGDCK/TTGDCK khi cơng ty đĩ đáp ứng được các yêu cầu về niêm yết chứng khốn lần đầu. 2.1.2.2 Đăng ký thay đổi niêm yết
  41. Page 41 Thay đổi niêm yết phát sinh khi cơng ty niêm yết thay đổi tên giao dịch, khối lượng cổ phiếu được niêm yết của mình trên thị trường thơng qua việc tách gộp cổ phiếu. 2.1.2.3 Đăng ký niêm yết bổ sung Một cơng ty niêm yết nếu được Uỷ ban chứng khốn chấp thuận sẽ được niêm yết các cổ phiếu mới phát hành sau lần niêm yết đầu tiên gọi là đăng ký niêm yết bổ sung. Các cổ phiếu mới phát hành sau lần niêm yết đầu tiên chỉ với mục đích nhằm tăng vốn kinh doanh hay vì các mục đích khác như sáp nhập, chi trả cổ tức, thực hiện các trái quyền, thực hiện việc chuyển đổi trái phiếu cĩ khả năng chuyển đổi sang cổ phiếu hoặc phát hành các chứng chỉ chấp nhận lưu ký. 2.1.2.4 Niêm yết lại Là việc cơng ty được niêm yết lại cổ phiếu của mình trên SGDCK/TTGDCK sau khi đã khắc phục các hành vi vi phạm quy chế niêm yết và đủ các điều kiện để tiếp tục niêm yết trên SGDCK/TTGDCK. 2.1.2.5 Niêm yết tồn phần và niêm yết từng phần Niêm yết tồn phần: phát sinh khi một cơng ty được niêm yết tồn bộ các cổ phiếu của mình trên TTCK. Các cổ phiếu được niêm yết riêng biệt trên SGDCK/ TTGDCK trong nước hoặc ở nước ngồi. Niêm yết từng phần: phát sinh trong trường hợp khi một cơng ty chỉ niêm yết một phần trong tổng số các cổ phiếu đang lưu hành trên sở giao dịch và phần cịn lại khơng được niêm yết. 2.2 Các loại chứng khốn được niêm yết Chứng khốn là chứng chỉ hay bút tốn ghi sổ, xác nhận các quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu chứng khốn đối với tài sản hoặc vốn của tổ chức phát hành. Chứng khốn bao gồm cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ đầu tư và chứng khốn phái sinh. Một số chứng được niêm yết, giao dịch trên TTCK như sau: 2.2.1 Cổ phiếu 2.2.1.1 Cổ phiếu thường
  42. Page 42 Cổ phiếu là giấy chứng nhận cổ phần, nĩ xác nhận quyền sở hữu của cổ đơng đối với cơng ty cổ phần. Người mua cổ phiếu được gọi là cổ đơng, giấy chứng nhận cổ phần được gọi là cổ phiếu. Trên giấy chứng nhận cổ phần cĩ ấn định mệnh giá cổ phiếu. Cổ phiếu là chứng nhận gĩp vốn khơng cĩ kỳ hạn và khơng hồn lại bất kỳ lý do gì. Giá trị của cổ phiếu trên thị truờng được gọi là thị giá. Thị giá cổ phiếu biến động rất nhanh nhạy theo quy luật cung cầu, đặc biệt là trên thị trường thứ cấp. Cĩ nhiều nhân tố làm cho thị giá cổ phiếu biến động trên TTCK nhưng cơ bản nhất vẫn là hiệu quả hoạt động kinh doanh và giá trị thương hiệu của cơng ty. Cổ tức của cổ phiếu được chia tuỳ thuộc vào kết quả kinh doanh và quyết định của ĐHĐCĐ cơng ty. Do vậy, tỷ lệ chia cổ tức hàng năm của cơng ty là khơng cố định, cĩ thể tăng giảm theo từng thời kỳ. Khi cơng ty cĩ lợi nhuận cao, cổ tức mà cổ đơng được chia thường cao hơn nhiều so với các loại chứng khốn cĩ lãi suất cố định. Tuy nhiên, trường hợp cơng ty làm ăn khơng hiệu quả, cổ đơng cĩ thể được chia cổ tức với tỷ lệ thấp hoặc khơng được hưởng cổ tức. Trường hợp cơng ty bị phá sản, cổ đơng thường là người được hưởng giá trị cịn lại của doanh nghiệp cuối cùng, sau khi đã chi trả hết cho các chủ nợ và cổ phiếu ưu đãi. 2.2.1.2 Cổ phiếu ưu đãi Cổ phiếu ưu đãi là một loại chứng khốn lai tạp vừa cĩ những đặc điểm giống cổ phiếu thường vừa cĩ những đặc điểm giống trái phiếu. Cổ phiếu ưu đãi là một giấy chứng nhận cổ đơng được ưu tiên hơn so với cổ đơng thường về mặt tài chính nhưng bị hạn chế quyền quản trị điều hành đối với cơng ty cổ phần mà cổ đơng đĩ gĩp vốn. Người nắm cổ phiếu ưu đãi khơng cĩ quyền ứng cử vào HĐQT hoặc BKS cơng ty, nhưng được ưu tiên chia cổ tức trước cổ đơng thường, hoặc được trả nợ trước cổ đơng thường lúc tiến hành thanh lý tài sản khi cơng ty bị phá sản. 2.2.2 Trái phiếu Trái phiếu là hợp đồng nợ dài hạn được ký kết giữa chủ thể phát hành (Chính phủ hoặc doanh nghiệp) và người cho vay, đảm bảo một sự chi trả lợi tức định kỳ hoặc hồn lại vốn gốc cho người cầm trái phiếu ở thời điểm đáo hạn. Trên giấy chứng
  43. Page 43 nhận nợ này, cĩ ghi đầy đủ mệnh giá và tỷ suất lợi nhuận trái phiếu. Trái phiếu phát hành để huy động vốn dài hạn hay cịn gọi là chứng khốn nợ, cĩ kỳ hạn nhất định, thường là trung dài hạn, đáo hạn cuối kỳ. Mệnh giá là giá trái phiếu chính là giá trị danh nghĩa của trái phiếu được in ngay trên tờ phiếu, đại diện cho số tiền được trả tại thời điểm đáo hạn. Tỷ suất lãi trái phiếu là lãi suất danh nghĩa của trái phiếu quy định mức lãi mà nhà đầu tư được hưởng hàng năm. 2.2.3 Cơng cụ phái sinh 2.2.3.1 hợp đồng tương lai Hợp đồng tương lai là cam kết bằng văn bản về việc chuyển giao một tài sản cụ thể hay chứng khốn vào một ngày nào đĩ trong tưong lai với một mức giá đã thoả thuận tại thời điểm hiện tại. Các loại hợp đồng tương lai như hợp đồng dựa trên các chứng khốn sinh lãi như trái phiếu kho bạc, tín phiếu kho bạc và các khoản tiền gửi cĩ kỳ hạn. 2.2.3.2 Hợp đồng quyền chọn Quyền chọn là cơng cụ tài chính phái sinh, cĩ giá trị dựa trên giá trị tài sản tài chính gốc. Trong quyền chọn giá trị quyền chọn. Hợp đồng quyền chọn mua bán giá trị của quyền chọn. 2.3 Điều kiện niêm yết chứng khốn 2.3.1 Điều kiện niêm yết cổ phiếu ™ Là cơng ty cổ phần cĩ vốn điều lệ đã gĩp tại thời điểm đăng ký niêm yết từ 80 tỷ VNĐ trở lên tính theo giá trị ghi trên sổ kế tốn (niêm yết tại TTGDCK, vốn điều lệ cơng ty cổ phần quy định từ 10 tỷ VNĐ trở lên). ™ Hoạt động kinh doanh 02 năm liền trước năm đăng ký niêm yết phải cĩ lãi và khơng cĩ lỗ luỹ kế tính đến năm đăng ký niêm yết; Đối với TCTD và tổ chức tài chính phi ngân hàng, tình hình tài chính được đánh giá theo các quy định của cơ quan quản lý chuyên ngành – NHNN. ™ Khơng cĩ các khoản nợ quá hạn chưa được dự phịng theo quy định của pháp luật; cơng khai mọi khoản nợ đối với cơng ty của thành viên HĐQT, BKS, Tổng Giám đốc, Phĩ Tổng Giám đốc, Kế tốn trưởng, cổ đơng lớn và những người cĩ liên quan;
  44. Page 44 ™ Tối thiểu 20% cổ phiếu cĩ quyền biểu quyết của cơng ty do ít nhất 100 cổ đơng nắm giữ (niêm yết tại TTGDCK, cổ phiếu cĩ quyền biểu quyết của cơng ty cổ phần do ít nhất 100 cổ đơng nắm giữ). ™ Cổ đơng là thành viên HĐQT, BKS, Tổng Giám đốc, Phĩ Tổng Giám đốc và Kế tốn trưởng của cơng ty phải cam kết nắm giữ 100% số cổ phiếu do mình sở hữu trong thời gian 6 tháng kể từ ngày niêm yết và 50% số cổ phiếu này trong thời gian 6 tháng tiếp theo, khơng tính số cổ phiếu thuộc sở hữu nhà nước do các cá nhân trên đại diện nắm giữ; ™ Cĩ hồ sơ đăng ký niêm yết cổ phiếu hợp lệ theo quy định tại khoản 2 Điều 10 Nghị định 14/2007/NĐ-CP ngày 19/01/2007. 2.3.2 Điều kiện niêm yết trái phiếu ™ Là cơng ty cổ phần, cơng ty TNHH, doanh nghiệp nhà nước cĩ vốn điều lệ đã gĩp tại thời điểm đăng ký niêm yết từ 80 tỷ VNĐ trở lên tính theo giá trị ghi trên sổ kế tốn (niêm yết tại TTGDCK, vốn điều lệ cơng ty đã gĩp tại thời điểm đăng ký niêm yết từ 10 tỷ VNĐ trở lên); ™ Hoạt động kinh doanh của hai năm liền trước năm đăng ký niêm yết phải cĩ lãi, khơng cĩ các khoản nợ phải trả quá hạn trên một năm và hồn thành các nghĩa vụ tài chính với Nhà nước; ™ Cĩ ít nhất 100 người sở hữu trái phiếu cùng một đợt phát hành (Niêm yết tại TTGDCK, cổ phiếu cĩ quyền biểu quyết của cơng ty do ít nhất 100 cổ đơng nắm giữ); ™ Cĩ hồ sơ đăng ký niêm yết trái phiếu hợp lệ theo quy định tại khoản 3 Điều 10 Nghị định 14/2007/NĐ-CP ngày 19/01/2007. 2.4 Các quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về niêm yết NHTMCP Ngày 24/06/2004, Thống đốc NHNN ban hành Quyết định 787/2004/QĐ-NHNNVN quy định tạm thời về việc NHTMCP đăng ký niêm yết và phát hành cổ phiếu ra cơng chúng, là cơ sở pháp lý cho việc niêm yết các NHTMCP trên TTCK. Khác với các doanh nghiệp xin niêm yết khác, NHTMCP muốn niêm yết cổ phiếu trên TTCK, hồ xin niêm yết của NHTMCP phải trải qua hai bước. Trước tiên,
  45. Page 45 NHTMCP phải nộp hồ sơ xin niêm yết lên NHNN và phải được NHNN phê chuẩn trước khi nộp hồ sơ lên UBCKNN để đề nghị được niêm yết tại TTGDCK. NHNN quy định các điều kiện để NHTMCP được niêm yết. Hồ sơ xin niêm yết nếu được NHNN thơng qua khơng phải đương nhiên được UBCKNN chấp thuận cho phép NHTMCP niêm yết trên TTGDCK mà UBCKNN tiến hành xem xét hồ sơ như những đơn vị xin niêm yết khác. Như vậy, thời gian xin giấy phép niêm cũng như phát hành thêm chứng khốn của NHTMCP cĩ thể kéo dài hơn so với các doanh nghiệp khác. Trình tự xin đăng ký niêm yết của NHTMCP tại NHNN theo những bước sau: 2.4.1 Điều kiện đăng ký niêm yết cổ phiếu của NHTMCP Theo quy định của NHNN, điều kiện niêm yết của NHTMCP như sau: (1) Vốn điều lệ thực cĩ (gồm vốn điều lệ thực gĩp trừ số lỗ luỹ kế và các khoản rủi ro chưa được trích lập dự phịng) tối thiểu bằng mức vốn pháp định của NHTMCP. (2) Cĩ thời gian hoạt động tối thiểu là 05 năm và hoạt động kinh doanh cĩ lãi liên tục trong 2 năm gần nhất kể từ thời điểm xin niêm yết cổ phiếu. (3) Tỷ lệ nợ xấu (gồm: nợ quá hạn, nợ chờ xử lý, nợ cho vay được khoanh được thể hiện trên bảng cân đối kế tốn hàng tháng, nợ chuyển cho Cơng ty AMC của NHTMCP) so với tổng dư nợ cho vay liên tục trong 02 năm gần nhất dưới 3%. (4) Khơng vi phạm các quy định về an tồn trong hoạt động ngân hàng và các quy định khác của pháp luật, khơng bị xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng với mức xử phạt trên 1.000.000 đồng (Một triệu đồng) trong thời gian ít nhất 01 năm tính đến thời điểm xin đăng ký niêm yết cổ phiếu. (5) Tuân thủ giới hạn sở hữu cổ phần theo quy định của Thống đốc NHNN. (6) Được NHNN nước xếp loại A theo quy định về xếp loại đối với NHTMCP, liên tục trong hai năm gần nhất kể từ thời điểm xin đăng ký niêm yết cổ phiếu. (7) NHTMCP cĩ đủ hồ sơ đề nghị NHNN chấp thuận cho đăng ký niêm yết cổ phiếu, gồm:
  46. Page 46 - Văn bản của Chủ tịch HĐQT gửi NHNN xin đăng ký niêm yết cổ phiếu, trong đĩ: giải trình và cam kết đủ các điều kiện theo quy định từ mục (1) đến mục (6) kèm các tài liệu chứng minh cĩ liên quan. - Nghị quyết của ĐHĐCĐ chấp thuận các nội dung trong văn bản của Chủ tịch HĐQT. - Danh sách cổ đơng sở hữu từ 5% trở lên vốn điều lệ của ngân hàng, danh sách cổ đơng cĩ ghi tên đến thời điểm xin đăng ký niêm yết cổ phiếu. - Cam kết chấp hành quy định pháp luật hiện hành của các đối tượng như thành viên HĐQT, thành viên BKS, Tổng giám đốc (trong thời gian đương nhiệm và trong thời gian đang xử lý hậu quả về vật chất theo nghị quyết của ĐHĐCĐ), cổ phiếu của cổ đơng nước ngồi, cổ đơng sở hữu trên 10% vốn điều lệ hoặc nắm giữ trên 10% vốn cổ phần cĩ quyền bỏ phiếu. - Đề án niêm yết cổ phiếu, trong đĩ xác định thuận lợi, khĩ khăn và đặc biệt là các giải pháp xử lý, quản lý của ngân hàng nhằm ngăn ngừa những biến động tiêu cực đến hoạt động ngân hàng. 2.4.2 Trình tự xin niêm yết tại Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (1) NHTMCP gửi 02 bộ hồ sơ chính lên NHNN Chi nhánh cấp tỉnh (nơi NHTMCP đặt trụ sở chính) để được xem xét, giải quyết. (2) Trong thời gian 10 ngày làm việc kể từ ngày nhận đủ bộ hồ sơ theo quy định, NHNN Chi nhánh cấp tỉnh chịu trách nhiệm thẩm định hồ sơ, đánh giá thực trạng tài chính, tình hình hoạt động của NHTMCP, trên cơ sở đĩ cĩ tờ trình (kèm 01 bộ hồ sơ của NHTMCP) đề nghị Thống đốc NHNN chấp thuận xem xét, quyết định hoặc cĩ văn bản trả lời, hướng dẫn NHTMCP bổ sung hồ sơ theo quy định hiện hành. (3) Trong thời gian 20 ngày làm việc kể từ ngày nhận được tờ trình của NHNN Chi nhánh cấp tỉnh kèm bộ hồ sơ đầy đủ theo quy định, NHNN xem xét và cĩ cơng văn chấp thuận hoặc cĩ văn bản yêu cầu đơn vị xin niêm yết bổ túc, giải trình để đảm bảo hồ sơ đúng quy định.
  47. Page 47 2.5 Trình tự thủ tục cấp phép niêm yết chứng khốn của NHTMCP 2.5.1 Hồ sơ xin phép niêm yết tại UBCKNN NHTMCP nộp hồ sơ xin phép niêm yết cho UBCKNN gồm: (1) Giấy đăng ký niêm yết cổ phiếu; (2) Cơng văn chấp thuận của NHNN Việt Nam; (3) Quyết định của ĐHĐCĐ thơng qua việc niêm yết cổ phiếu; (4) Bản sao hợp lệ Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh (hoặc giấy chứng nhận đăng ký thay đổi nội dung kinh doanh); (5) Sổ đăng ký cổ đơng của tổ chức đăng ký niêm yết được lập trong thời hạn một tháng trước thời điểm nộp hồ sơ đăng ký niêm yết; (6) Bản cáo bạch theo quy định tại Điều 15 Luật Chứng khốn: ™ Thơng tin tĩm tắt về tổ chức phát hành bao gồm mơ hình tổ chức bộ máy, hoạt động kinh doanh, tài sản, tình hình tài chính, HĐQT, Tổng giám đốc, Phĩ Tổng giám đốc và cơ cấu cổ đơng (nếu cĩ); ™ Thơng tin về đợt chào bán và chứng khốn chào bán bao gồm điều kiện chào bán, các yếu tố rủi ro, dự kiến kế hoạch lợi nhuận và cổ tức của năm gần nhất sau khi phát hành chứng khốn, phương án phát hành và phương án sử dụng tiền thu được từ đợt chào bán; ™ Báo cáo tài chính của tổ chức phát hành trong hai năm gần nhất theo quy định tại Điều 16 của Luật Chứng Khốn: - Báo cáo tài chính phải được kiểm tốn bởi tổ chức kiểm tốn được chấp thuận, Trường hợp hồ sơ được nộp trước ngày 01 tháng 3 hằng năm, báo cáo tài chính năm của năm trước đĩ trong hồ sơ ban đầu cĩ thể là báo cáo chưa cĩ kiểm tốn, nhưng phải cĩ báo cáo tài chính được kiểm tốn của hai năm trước liền kề. ™ Các thơng tin khác quy định trong mẫu Bản cáo bạch (Bộ Tài chính ban hành mẫu Bản cáo bạch).
  48. Page 48 ™ Chữ ký trong Bản cáo bạch: Đối với việc chào bán cổ phiếu ra cơng chúng, Bản cáo bạch phải cĩ chữ ký của Chủ tịch HĐQT, Tổng giám đốc, Giám đốc tài chính hoặc Kế tốn trưởng của NHTMCP và người đại diện theo pháp luật của tổ chức bảo lãnh phát hành (nếu cĩ). Trường hợp ký thay phải cĩ giấy uỷ quyền; (7) Cam kết của cổ đơng là thành viên HĐQT, BKS, Tổng giám đốc, Phĩ Tổng giám đốc và Kế tốn trưởng nắm giữ 100% số cổ phiếu do mình sở hữu trong thời gian 6 tháng kể từ ngày niêm yết và 50% số cổ phiếu này trong thời gian 6 tháng tiếp theo; (8) Hợp đồng tư vấn niêm yết (nếu cĩ); Trong vịng 45 ngày kể từ ngày nhận đủ hồ sơ, UBCKNN xem xét cấp hoặc từ chối cấp phép niêm yết 2.5.2 Thủ tục đăng ký niêm yết tại SGDCK/TTGDCK ™ SGDCK/TTGDCK hướng dẫn cụ thể quy trình đăng ký niêm yết chứng khốn tại Quy chế về niêm yết chứng khốn của SGDCK/TTGDCK. ™ Trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày nhận đủ hồ sơ hợp lệ, SGDCK/ TTGDCK cĩ trách nhiệm chấp thuận hoặc từ chối đăng ký niêm yết. Trường hợp từ chối đăng ký niêm yết, SGDCK/TTGDCK phải trả lời bằng văn bản và nêu rõ lý do. 2.5.3 Thay đổi đăng ký niêm yết ™ Trong các trường hợp sau đây, tổ chức niêm yết phải làm thủ tục thay đổi đăng ký niêm yết: - Tổ chức niêm yết thực hiện tách, gộp cổ phiếu, phát hành thêm cổ phiếu để trả cổ tức hoặc cổ phiếu thưởng hoặc chào bán quyền mua cổ phần cho cổ đơng hiện hữu để tăng vốn điều lệ; - Tổ chức niêm yết bị tách hoặc nhận sáp nhập; - Các trường hợp thay đổi số lượng chứng khốn niêm yết khác trên SGDCK/ TTGDCK. ™ Hồ sơ thay đổi đăng ký niêm yết nộp cho SGDCK/TTGDCK bao gồm:
  49. Page 49 - Giấy đề nghị thay đổi đăng ký niêm yết, trong đĩ nêu lý do dẫn đến việc thay đổi niêm yết và các tài liệu cĩ liên quan; - Quyết định thơng qua việc thay đổi niêm yết cổ phiếu của ĐHĐCĐ, thay đổi niêm yết trái phiếu của HĐQT hoặc trái phiếu chuyển đổi của ĐHĐCĐ; - Thủ tục thực hiện thay đổi đăng ký niêm yết thực hiện theo quy định tại Quy chế về niêm yết của SGDCK/TTGDCK. Như vậy, để niêm yết trên TTCK, NHTMCP phải tiến hành đầy đủ các trình tự thủ tục theo quy định. Tiến độ niêm yết nhanh hay chậm phụ thuộc vào hồ sơ niêm yết của các ngân hàng và tiến độ giải quyết hồ sơ của cơ quan nhà nước cĩ thẩm quyền.
  50. Page 50 Chương 3 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1 Thực trạng hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam 3.1.1 Hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần NHTMCP là loại hình NHTM được thành lập dưới hình thức cơng ty cổ phần, trong đĩ cĩ các doanh nghiệp nhà nước, TCTD, tổ chức kinh tế, tổ chức khác, và cá nhân cùng gĩp vốn thành lập NHTMCP theo qui định của pháp luật. NHTMCP đầu tiên được thành lập tại Việt Nam là NHTMCP Sài Gịn Cơng Thương (1987), tiếp theo là NHTMCP Xuất nhập khẩu (1988). Giai đoạn 1991 – 1996 là thời kỳ nở rộ thành lập NHTMCP. Với cơ chế quản lý, điều hành năng động, NHTMCP đã khẳng định được vị trí, vai trị và tầm quan trọng trong nền kinh tế, đang giữ vai trị quan trọng trong thị trường tài chính - ngân hàng nước ta. Bảng 3.1:Số lượng các NHTM Việt Nam từ 1991–2006: (Đơn vị: ngân hàng) Năm 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2006 NH TMCP 4 22 41 45 48 51 51 50 48 48 43 36 35 NH LD 1 2 3 3444455 5 54 CN HNNNg 0 5 8 9 18 22 24 25 26 26 26 26 27 HN TMNN 4 4 4 4445555 5 55 NH C.Sách 0 0 0 0111111 1 12 Nguồn: NHNNVN, Ngân hàng Phát triển Việt Nam được xếp vào ngân hàng chính sách. Từ 1998, trong quá trình cơ cấu lại ngân hàng Việt Nam, các NHTMCP giảm đi do một số ngân hàng bị sáp nhập (sáp nhập với NHTMCP mạnh hơn hoặc NHTMNN mua lại), một số NHTMCP bị đĩng cữa. Trong quá trình tái cơ cấu như vậy đã xuất hiện các NHTMCP dẫn đầu, tiềm lực tài chính ngày càng được củng cố và đang trong quá trình tăng trưởng mạnh mẽ. Kế hoạch tái cơ cấu hệ thống NHTMCP hiện nay, các NHTMCP nơng thơn phải chủ động nâng vốn điều lệ để trở thành NHTMCP đơ thị hoặc buộc phải sáp nhập vào các NHTMCP lớn khác.
  51. Page 51 Bảng 3.2: Các NHTMCP của Việt Nam hiện nay Stt Tên ngân hàng Địa chỉ trụ sở chính 1 Á Châu 442 Nguyễn Thị Minh Khai, Q.3, TP.HCM 2 Sài Gịn Thương tín 278 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Q.3, TP.HCM 3 Xuất nhập khẩu 7 Lê Thị Hồng Gấm, Q.1, TP.HCM 4 Kỹ Thương 15 Đào Duy Từ, Q.Hồn Kiếm, Hà Nội 5 Đơng Nam Á 16 Láng Hạ, Đống Đa, Hà Nội 6 Đơng Á 130 Phan Đăng Lưu, Phú Nhuận, TP.HCM 7 Phương Nam 279 Lý Thường Kiệt, Q.11, TP.HCM 8 Nhà Hà Nội B7 Giảng Võ, Q.Ba Đình, Hà Nội 9 Sài Gịn 193, 203 Trần Hưng Đạo, Q.1, TP.HCM 10 An Bình 47 Điện Biên Phủ, Q1, TP.HCM 11 Quân Đội 03 Liễu Giai, Q.Ba Đình, Hà Nội 12 Quốc tế 64-68 Lý Thường Kiệt, Hà Nội 13 Phương Đơng 45 Lê Duẩn, Q.1, TP HCM 14 Ngồi quốc doanh số 8 Lê Thái Tổ, Q.Hồn Kiếm, Hà Nội 15 Hàng hải 44 Nguyễn Du, Hà Nội 16 Sài gịn Cơng Thương Số 2C Phĩ Đức Chính, Q.1, TP.HCM 17 Kiên Long 35 Phạm Hồng Thái, TP Rạch Giá, KG 18 Nam Á 97 Bis Hàm Nghi, Q.1, TPHCM 19 Thái Bình Dương 340 Hồng Văn Thụ, Q.Tân Bình, TP.HCM 20 Phát triển Nhà HCM 33-39 Pasteur, Q.1, TP HCM 21 Nam Việt 39-41-43 Bến Chương Dương, Q.1, TP.HCM 22 Sài Gịn-Hà Nội 138 Đường 3/2, P.Hưng Lợi, TP.Cần Thơ 23 Dầu Khí -Tồn Cầu 273 Kim Mã, Q.Ba Đình, Hà Nội 24 Việt Á 115-121 Nguyễn Cơng Trứ, Q.1, TP.HCM 25 Việt Nam Thương tín 35 Trần Hưng Đạo, Sĩc Trăng 26 Bắc Á 117 Quang Trung, TP Vinh, Nghệ An 27 Đệ Nhất 715 Trần Hưng Đạo, Q.5, TPHCM 28 Gia Định 68 Bạch Đằng, Q.Bình Thạnh, TP.HCM 29 Xăng dầu Petrolimex 132-134 Nguyễn Huệ, TP.Cao Lãnh, Đ.Tháp
  52. Page 52 30 Đại Dương Số 199 Nguyễn Lương Bằng, TP.Hải Dương 31 Việt Hoa (3) 203 Phùng Hưng, Q.5, TP.HCM 32 NH Rạch Kiến (4) Xã Long Hồ, Huyện Cần Đước, Long An 33 NH Đại Á (5) 152 Cách mạnh T.8, TP.Biên Hồ, Đồng Nai 34 NH Mỹ Xuyên (6) 248 Trần Hưng Đạo, Long Xuyên, An Giang 35 NH Miền Tây (7) Thị Tứ Cờ đỏ, Quận Ơ Mơn, TP.Cần Thơ Nguồn: Website: www.sbv.gov.vn Nếu nhìn dưới giác độ phân bố, mạng lưới hệ thống NHTMCP tập trung tại TP.HCM và Hà Nội, số lượng các chi nhánh, phịng giao dịch cũng phân bố khá dày đặc tại đây. Bên cạnh đĩ, một số các NHTMCP chuyển đổi cũng đang cĩ xu hướng chuyển trụ sở về hai trung tâm kinh tế lớn của cả nước. Cụ thể cĩ 17/35 NHTMCP cĩ trụ sở tại TP.HCM, và 8/35 NHTMCP cĩ trụ sở tại Hà Nội. Trong giai đoạn cạnh tranh và hội nhập, để nâng cao năng lực cạnh tranh, hầu hết các NHTMCP đang tích cực mở rộng địa bàn hoạt động, chiếm lĩnh thị phần. Dự báo trong những năm tới, do áp lực cạnh tranh khốc liệt, các NHTMCP, nhất là những NHTMCP nhỏ cĩ xu hướng tăng cường liên kết, sáp nhập để nâng cao năng lực cạnh tranh, số lượng các NHTMCP hiện nay cĩ thể sẽ giảm trong thời gian tới, khi áp lực cạnh tranh ngày càng đè nặng, chỉ những ngân hàng cĩ ưu thế về cơng nghệ và mạng lưới mới cĩ khả năng trụ vững. Song song mở rộng mạng lưới, khối NHTMCP đang đẩy mạnh xây dựng thương hiệu, bắt đầu lấn sân khối NHTMNN về mảng cung cấp dịch vụ ngân hàng hiện đại. Một số NHTMCP như Sacombank, ACB, DongABank đang cĩ kế hoạch hình thành tập đồn tài chính - ngân hàng thơng qua thành lập các cơng ty con trực thuộc, chứng khốn hố hoạt động của các cơng ty thành viên, đầu tư nắm quyền kiểm sốt các doanh nghiệp chiến lược; đẩy mạnh đầu tư cơng nghệ, chuyên nghiệp hố cung cấp dịch vụ. (3) Ngân hàng bị kiểm sốt đặc biệt (4) NHTMCP nơng thơn (5) NHTMCP nơng thơn (6) NHTMCP nơng thơn (7) NHTMCP nơng thơn
  53. Page 53 3.1.2 Mạng lưới hoạt động của các NHTM cổ phần Trước năm 2000, khi hệ thống NHTMCP trong giai đoạn tái cơ cấu hoạt động, ở khắp các tỉnh, thành phố cả nước chỉ cĩ khối NHTMNN thống lĩnh thị trường với mạng lưới rộng khắp. Các NHTMCP chỉ tập trung hoạt động tại các thành phố như TP.HCM, TP Hà Nội, Hải Phịng, Đà Nẵng, Cần Thơ, phạm vi hoạt động cũng khá hạn chế. Ở vùng nơng thơn chỉ cĩ NHTMCP nơng thơn hoạt động với vốn tự cĩ rất nhỏ bé, kinh doanh chính là cho vay nơng nghiệp nhưng thường khơng huy động đủ vốn, phải liên kết với các NHTMCP đơ thị theo hình thức cho vay tái thế chấp. Do vậy, thị phần của các NHTMCP cịn rất hạn chế. Sau năm 2000, cùng với sự tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, nhu cầu sản phẩm dịch vụ ngân hàng ngày càng phát triển, các NHTMCP đẩy mạnh tăng vốn điều lệ, mở rộng quy mơ và địa bàn hoạt động, mạng lưới chi nhánh, phịng giao dịch, điểm giao dịch của NHTMCP hiện nay đang được mở rộng khắp cả nước, khơng những tại các các trung tâm đơ thị, các thành phố lớn, các vùng kinh tế trọng điểm mà cịn cả ở một số tỉnh cĩ mức độ phát triển kinh tế trung bình yếu, cạnh tranh trực diện với các NHTMNN đã cĩ mặt lâu đời trên địa bàn. Bảng 3.3: Mạng lưới của 10 NHTMCP cĩ quy mơ VĐL trên 1.000 tỷ VNĐ Hiện diện Số điểm Miền Miền Đơng HCM Miền Stt Tên ngân hàng (tỉnh) giao dịch Bắc Trung Nam Bộ Tây 1 Á Châu 19 84 19 8 7 45 5 2 Sacombank 36 166 25 23 31 50 37 3 Eximbank 8 42 10 6 2 20 4 4 Kỹ Thương 20 107 56 12 5 33 1 5 Đơng Nam Á 4 26 20 - 1 5 - 6 Đơng Á 26 86 16 19 4 27 20 7 Phương Nam 1 2 57 7 4 0 31 15 8 Sài Gịn 11 27 6 3 - 15 8 9 An Bình 14 40 10 4 4 16 6 10 Quốc tế 18 6730 9 4 22 2 Nguồn: Tổng hợp từ thơng tin cung cấp trên Website của các NHTMCP
  54. Page 54 Năm 2006, hàng loạt NHTMCP tăng vốn điều lệ, vốn tự cĩ để mở rộng địa bàn, mở rộng mạng lưới. Một số NHTMCP đi tiên phong trong việc mở rộng mạng lưới là Sacombank, ACB, Phương Đơng, Đơng Á, Eximbank đã chủ động đến các tỉnh vùng sâu, vùng xa mở chi nhánh. Năm 2006, Sacombank đã mở chi nhánh tại Quảng Bình, một tỉnh nghèo miền Trung và huyện đảo Phú Quốc. Một số NHTMCP đã xây dựng kế hoạch mở rộng mạng lưới rất mạnh mẽ, hướng đến năm 2010, sẽ “phủ sĩng” các tỉnh, thành cả nước. Sacombank đang dẫn đầu khối NHTMCP về mạng lưới hoạt động, 166 điểm, hiện diện 36 tỉnh. Ngân hàng An Bình - một ngân hàng nơng thơn chuyển đổi - cĩ đến 60 điểm giao dịch trên tồn quốc. Cĩ thể dự báo, trong vài năm tới, mạng lưới giao dịch của các NHTMCP sẽ vượt qua khối NHTMNN. 3.1.3 Quy mơ vốn điều lệ của các NHTMCP Bảng 3.4: Quy mơ vốn điều lệ của các NHTMCP Stt Tên ngân hàng Vốn điều lệ Địa chỉ trụ sở chính 1 Sài gịn Thương tín 4.450 tỷ VNĐ 278 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Q.3, TPHCM 2 Á Châu 2.530 tỷ VNĐ 442 Nguyễn Thị Minh Khai, Q.3, TPHCM 3 Xuất nhập khẩu 1.870 tỷ VNĐ 7 Lê Thị Hồng Gấm, Q.1, TPHCM 4 Kỹ Thương 1.500 tỷ VNĐ 15 Đào Duy Từ, Q.Hồn Kiếm, Hà Nội 5 Đơng Nam Á 1.500 tỷ VNĐ 16 Láng Hạ, Đống Đa, Hà Nội 6 Đơng Á 1.400 tỷ VNĐ 130 Phan Đăng Lưu, Phú Nhuận, TPHCM 7 Phương Nam 1.290 tỷ VNĐ 279 Lý Thường Kiệt, Q.11, TP HCM 8 Nhà Hà Nội 1.260 tỷ VNĐ B7 Giảng Võ, Q.Ba Đình, Hà Nội 9 Sài Gịn 1.200 tỷ VNĐ 193, 203 Trần Hưng Đạo, Q.1, TPHCM 10 An Bình 1.131 tỷ VNĐ 47 Điện Biên Phủ, Q1, TPHCM 11 Quân Đội 1.045 tỷ VNĐ 03 Liễu Giai, Q.Ba Đình, Hà Nội 12 Quốc tế 1.000 tỷ VNĐ 64-68 Lý Thường Kiệt, Hà Nội 13 Phương Đơng 775 tỷ VNĐ 45 Lê Duẩn, Q.1, TP HCM 14 Ngồi quốc doanh 750 tỷ VNĐ số 8 Lê Thái Tổ, Q.Hồn Kiếm, Hà Nội 15 Hàng hải 700 tỷ VNĐ 44 Nguyễn Du, Hà Nội 16 Sài gịn Cơng thương 689 tỷ VNĐ Số 2C Phĩ Đức Chính, Q.1, TPHCM 17 Kiên Long 580 tỷ VNĐ 35 Phạm Hồng Thái, TP Rạch Giá, KG 18 Nam Á 576 tỷ VNĐ 97 Bis Hàm Nghi, Q.1, TPHCM
  55. Page 55 19 Thái Bình Dương 553 tỷ VNĐ 340 Hồng Văn Thụ, Tân Bình, TPHCM 20 Phát triển Nhà HCM 500 tỷ VNĐ 33-39 Pasteur, Q.1, TP HCM 21 Nam Việt 500 tỷ VNĐ 39-41-43 Bến Chương Dương, Q.1, HCM 22 Sài Gịn-Hà Nội 500 tỷ VNĐ 138 Đường 3/2, P.Hưng Lợi, TP.Cần Thơ 23 Dầu Khí -Tồn Cầu 500 tỷ VNĐ 273 Kim Mã, Q.Ba Đình, Hà Nội 24 Việt Á 500 tỷ VNĐ 115-121 Nguyễn Cơng Trứ, Q.1, TP HCM 25 Việt Nam Thương tín 500 tỷ VNĐ 35 Trần Hưng Đạo, Sĩc Trăng 26 Bắc Á 400 tỷ VNĐ 117 Quang Trung, TP Vinh, Nghệ An 27 Đệ Nhất 300 tỷ VNĐ 715 Trần Hưng Đạo, Q.5, TPHCM 28 Gia Định 210 tỷ VNĐ 68 Bạch Đằng, Q.Bình Thạnh, TP HCM 29 Xăng dầu Petrolimex 200 tỷ VNĐ 132-134 Nguyễn Huệ, Cao Lãnh, Đ.Tháp 30 Đại Dương 200 tỷ VNĐ 199 Nguyễn Lương Bằng, TP.Hải Dương 31 Việt Hoa 72,9 tỷ VNĐ 203 Phùng Hưng, Q.5, TP.HCM 32 NH Rạch Kiến (8) 504 tỷ VNĐ Xã Long Hồ, Huyện Cần Đước, Long An 33 NH Đại Á (9) 500 tỷ VNĐ 152 Cách mạng T.8, Biên Hồ, Đồng Nai 34 NH Mỹ Xuyên (10) 500 tỷ VNĐ 248 Trần Hưng Đạo, Long Xuyên. 35 NH Miền Tây (11) 200 tỷ VNĐ Thị Tứ Cờ đỏ, Q.Ơ Mơn, TP.Cần Thơ Nguồn: Website: www.sbv.gov.vn Sacombank là ngân hàng dẫn đầu khối NHTMCP về vốn điều lệ với vốn điều lệ là 4.450 tỷ đồng. Sacombank cĩ các cổ đơng nước ngồi như: Cơng ty Tài chính quốc tế (IFC) nắm giữ 10%/vốn điều lệ; Quỹ đầu tư Dragon Financial Holdings nắm giữ 10%/vốn điều lệ; Ngân hàng ANZ nắm 10% vốn cổ phần. Chính các cổ đơng nước ngồi đã giúp ngân hàng này tăng nhanh vốn điều lệ. Năm 2007, khối NHTMCP cĩ kế hoạch tăng vốn điều lệ khá mạnh mẽ, một số ngân hàng tăng vốn vượt qua khối NHTMNN như Sacombank 4.450 tỷ đồng, ACB tăng lên 2.800 tỷ đồng và dự kiến đến năm 2010 vốn điều lệ của ACB sẽ đạt 8.000 tỷ đồng. Các NHTMCP mới nổi như ABBANK, Phương Nam, Nam Việt, cũng cĩ kế hoạch tăng vốn đầy tham vọng. ABBANK đã cĩ kế hoạch tăng lên 5.000 tỷ đồng trong năm 2007. (8) NHTMCP nơng thơn (9) NHTMCP nơng thơn (10) NHTMCP nơng thơn (11) NHTMCP nơng thơn
  56. Page 56 3.2 Kết quả hoạt động của NHTM cổ phần Việt Nam Hiện nay, nếu xét trên bình diện tổng thể, khối NHTMNN vẫn chiếm thị phần chi phối hoạt động ngân hàng tại Việt Nam. Khối NHTMNN chiếm thị phần huy động vốn khoảng 67% và thị phần dịch vụ tín dụng tới 65%. Thị phần hoạt động ngân hàng của khối NHTMCP hàng năm tăng lên rõ rệt, và tăng với tốc độ ngày càng cao. Cĩ thể nĩi, sự lớn mạnh của khối NHTMCP trong thời gian vừa qua đang là thách thức rất lớn cho các NHTMNN, bên cạnh các ngân hàng nước ngồi. Thị phần khối NHTMCP trong một số thị trường chính như sau: 3.2.1 Huy động vốn dân cư Địa bàn Hà Nội, tính đến hết năm 2006, tổng số dư tiền gửi của dân cư tại các ngân hàng trên địa bàn ước tính đạt 107.103 tỷ đồng, tăng tới 31,58% so với cuối năm 2005, đạt mức tăng trưởng cao nhất trong nhiều năm qua và tương đương với mức tăng chung về nguồn vốn huy động. Sự sụt giảm thị phần huy động của khối NHTMNN đang dần dần thể hiện rõ do sự cạnh tranh của khối NHTMCP. Tính đến hết tháng 9/2006, khối NHTMNN vẫn đang huy động nguồn vốn chiếm tỷ trọng tới 72,7% trong tổng vốn huy động, nhưng thị phần của từng ngân hàng thành viên khơng cịn nguyên vẹn so với cuối năm 2005. Cụ thể, thị phần của Incombank đã giảm 1,26%; của BIDV đã giảm 1,22%; Riêng Agribank và Vietcombank đang tạm giữ được thị phần vào cuối năm 2005. Ngược lại, thị phần huy động vốn của khối NHTMCP đã tăng lên đáng kể. Tỷ trọng huy động vốn của cả khối NHTMCP đã tăng thêm 1,56%. Thị phần huy động vốn của các ngân hàng tại Hà Nội như sau: Đứng đầu các ngân hàng về tỷ trọng vốn huy động vẫn là Vietcombank với 20,5%, kế đến là Agribank với 20,2%; khối NHTMCP chiếm 13,5% và các ngân hàng nước ngồi chiếm 10,7%.
  57. Page 57 Hình 3.1: Biểu đồ huy động tại Hà Nội Vietcombank NH khác 21% 34% Agribank 20% NHNNg NHTMCP 11% 14% Vietcombank Agribank NHTMCP NHNNg NH khác Tại TP.HCM cũng tính đến hết năm 2006, tổng số dư tiền gửi tiết kiệm của dân cư tại các ngân hàng trên địa bàn đạt 110.008 tỷ đồng, tăng 31,7% so với cùng kỳ năm trước; tiền người dân đầu tư vào giấy tờ cĩ giá do các NHTM phát hành huy động vốn trung dài hạn đạt 19.364 tỷ đồng, tăng 209,1% so với cuối năm 2006. Bảng 3.5: Tình hình huy động của các nhĩm ngân hàng tại TP.HCM năm 2005 Số dư HĐ vốn Thị phần TCTD (tỷ đồng) Năm 2004 Năm 2005 Khối NHTMNN 83.624 47,4% 45,3% Khối NHTMCP 66.456 32% 36% Nhĩm NH Liên doanh 5.169 3,2% 2,8% Nhĩm NH nước ngồi 29.351 17,5% 15,9% Nguồn:Báo cáo tổng kết NHNNVN Chi nhánh TP.HCM năm 2005 3.2.2 Cho vay Tại Hà Nội, dư nợ cho vay trên tổng dư nợ lần lượt các ngân hàng là: BIDV: 20,9%, Incombank: 15%, Agribank: 18,4%, Vietcombank: 3,5%, khối NHTMCP: 16,3% và các ngân hàng nước ngồi: 15,6%. Sự sụt giảm thị phần của khối NHTMNN là tất yếu bởi sự cạnh tranh của các NHTMCP, ngân hàng nước ngồi đang ngày một mạnh mẽ.
  58. Page 58 Bảng 3.6: Tình hình cho vay của các nhĩm ngân hàng tại TP.HCM năm 2005 Số dư cho vay Thị phần TCTD (tỷ đồng) Năm 2004 Năm 2005 Khối NHTMNN 70.803 45,2% 41,6% Khối NHTMCP 56.774 30% 33,4% Nhĩm NH Liên doanh 5.949 3,8% 3,5% Nhĩm NH nước ngồi 36.594 21% 21,5% Nguồn: Nguồn:Báo cáo tổng kết NHNNVN Chi nhánh TP.HCM năm 2005 Tại TP.Hồ Chí Minh, trước đây thị phần của khối NHTMCP chỉ chiếm 30%; 70% thuộc về khối NHTMNN. Tuy nhiên, trong thời gian ngắn trở lại đây, các NHTMCP ngày càng mở rộng quy mơ hoạt động và đã nhanh chĩng chiếm lĩnh thêm được thị phần. Kết quả vào cuối năm 2006, thị phần của NHTMCP tại địa bàn TP.Hồ Chí Minh đã lên tới gần 45%. Tuy tốc độ tăng trưởng tín dụng hàng năm của khối NHTMCP khá cao, trên 50%, nhưng nợ xấu của khối NHTMCP được quản lý khá tốt, phần lớn các NHTMCP đều cĩ tỷ lệ nợ xấu dưới 1%. Một số NHTMCP vừa “thốt hiểm” như Eximbank cũng cĩ tỷ lệ nợ xấu dưới 4%. Như vậy, chất lượng tín dụng của khối NHTMCP khá tốt, gĩp phần hạn chế rủi ro hoạt động cho các NHTMCP. Hình 3.2: Thị phần cho vay của các NHTM Việt Nam đến 30/06/2007 NH NNg 8% NH TMCP 23% NH TMNN NH TMCP NH TMNN NH NNg 69% Nguồn: Thơng tin CIC NHNN VN 3.2.3 Hiệu quả hoạt động Trong những năm gần đây, hiệu quả hoạt động của các NHTMCP khá cao, tất cả các NHTMCP đều thu được siêu lợi nhuận. Chính vì vậy đã tạo nên các cơn sốt cổ
  59. Page 59 phiếu và về thành lập các NHTMCP. Tuy nhiên tổng tài sản của NHTMCP cũng cịn rất thấp so với ngân hàng các nước trong khu vực. trong năm gần đây như sau: Bảng 3.7: Tổng tài sản và LN trước thuế của 11 NHTMCP lớn tại Việt Nam đơn vị: Tỷ đồng Năm 2006 Năm 2005 Năm 2004 Năm 2003 Stt Tên ngân hàng Tổng LN Tổng LN Tổng LN Tổng LN tài sản trước tài sản trước tài sản trước tài sản trước thuế thuế thuế thuế 1 Á Châu 44.347 658,8 24.247 385,0 15.417 278,0 10.855 188,0 2 Sacombank 24.776 611,3 14.456 306,1 10.395 198,0 7.304 125,1 3 Eximbank 18.324 358,6 11.369 29,0 8.268 - 6.631 - 4 Kỹ Thương 17.326 356,510.666 277,9 7.667 107,0 5.510 42,2 5 Quốc tế 16.527 200,08.968 95,3 4.120 41,3 1.988 20,7 6 Quân Đội 13.864 252,08.203 - 6.995 105,4 4.321 72,5 7 Đơng Á 12.077 200,2 8.516 138,5 6.445 98,0 4.620 99,1 8 Nhà Hà Nội 11.685 248,1 5.524 103,1 3.728 60,5 2.686 29,1 9 VPBANK 10.159 156,8 6.090 76,2 4.149 - 2.491 - 10 Phương Nam 9.186 188,3 6.496 102,6 4.361 72,6 2.401 36,5 11 Phương Đơng 6.440 142,1 4.020 67,2 2.529 43,8 1.714 28,2 Nguồn: Tổng hợp từ Báo cáo thường niên cơng bố trên Website của các NHTMCP Năm 2006, ACB cĩ giá trị tài sản 44.875 tỷ VNĐ dẫn đầu khối NHTMCP, tăng 85,07% so với năm 2005, Lợi nhuận trước thuế 682,4 tỷ VNĐ, tăng 77,21% so với năm 2005. Tổng tài sản xếp ngân hàng thứ 2 là Sacombank. Năm 2006, tổng tài sản Sacombank là 24.776 tỷ VNĐ, tăng 71,4% so với năm 2005. Lợi nhuận trước thuế tăng gần gấp đơi lên 611 tỷ VNĐ. Hiện nay, 70% thu nhập của Sacombank là từ lãi vay và 30% là thu từ dịch vụ và phí. Trong 06 tháng đầu năm 2007 lợi nhuận của các NHTMCP vẫn duy trì ở mức cao, một số ngân hàng chỉ trong 06 tháng lợi nhuận đã vượt lợi nhuận cả năm 2006.
  60. Page 60 Bảng 3.8: Lợi nhuận 6 tháng đầu năm 2007 của một số NHTMCP lớn hiện nay: Tổng tài sản Vốn huy động Tổng dư nợ LN trước thuế Ngân hàng 1.000 tỷ đồng 1.000 tỷ đồng 1.000 tỷ đồng tỷ đồng ACB 58.37 50.7 22.1 880 Sacombank 38.4 33.85 26.9 610 Eximbank 20 - 11.49 317 Techcombank 24 21.56 12.3 314,8 Habubank 18.4 16 7.16 236,6 Đơng Á - - 9.11 200 Nguồn: VNS, Tạp chí kinh tế Sài Gịn (12) 3.3 Giới thiệu các NHTM cổ phần đã niêm yết Hiện nay, NHNN đã đồng ý cho 03 NHTMCP niêm yết và cĩ 02 NHTMCP đang niêm yết trên TTCK. Hoạt động của ngân hàng sau khi niêm yết khá ổn định, hiệu quả cao, hiện là hai NHTMCP dẫn đầu hệ thống NHTMCP về tổng tài sản, vốn điều lệ, mạng lưới và hiệu quả hoạt động. Chúng tơi xin giới thiệu những điểm nổi bật của hai NHTMCP niêm yết đầu tiên trên TTCK Việt Nam: 3.3.1 Ngân hàng TMCP Sài Gịn Thương Tín (Sacombank) Sacombank được thành lập vào năm 1991, là NHTMCP cĩ mạng lưới chi nhánh rộng lớn nhất với 166 Chi nhánh, Phịng Giao dịch hiện diện gần 40 tỉnh thành cả nước. Sacombank chính thức giao dịch tại sàn giao dịch chứng khốn TP.HCM từ ngày 12/07/2006 (HoSTC) với mã chứng khốn là STB. Khi mới niêm yết, giá cổ phiếu được giao dịch ở mức 5 USD. Tổng giá trị vốn thị trường của Sacombank theo mức giá này là 970 triệu USD. Sacombank là ngân hàng cĩ chất lượng tốt với đội ngũ quản trị mạnh và là ngân hàng cĩ chiến lược mở rộng mạnh mẽ nhất trong số các NHTMCP tại Việt Nam. Sacombank hiện tập trung vào mảng thị trường cĩ lợi nhuận cao “cho vay phân tán”, các doanh nghiệp vừa và nhỏ và lĩnh vực thị trường bán lẻ. Sacombank cĩ tỷ lệ an tồn vốn 15% theo hệ thống kế tốn Việt Nam, hiện chiếm 4% thị phần hoạt động ngân hàng tại Việt Nam. (12) Tạp chí kinh tế Sài Gịn số 29 - 2007, trang 6
  61. Page 61 Giai đoạn 2000 - 2006 là thời kỳ Sacombank tăng trưởng mạnh mẽ, đã xây dựng được nền tảng cho sự phát triển bền vững. Sacombank rất xáo trong chính sách cho vay, chính sách tín dụng rất linh hoạt, cĩ thể cho vay đến 100% giá trị tài sản thế chấp các khoản cho vay tập trung chủ yếu là cho vay ngắn hạn và cĩ tài sản bảo đảm chắc chắn. Dư nợ cho vay được tập trung vào các doanh nghiệp vừa và nhỏ với lãi suất cao. Mặc dù vậy, chất lượng danh mục cho vay khá cao với tỷ lệ nợ xấu dưới 1%. Sacombank đã liên kết với Tập đồn Ngân hàng ANZ và hiện đang chuyển giao cơng nghệ và bí quyết kinh doanh và điều này sẽ càng làm tăng tính cạnh tranh của Sacombank, đặc biệt trong thị trường bán lẻ. Trong tương lai gần, Sacombank sẽ thách thức các ngân hàng mạnh cả khối NHTM quốc doanh và khối NHTMCP trên tồn bộ các sản phẩm của thị trường bán lẻ. 3.3.2 Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB) ACB đuợc thành lập vào năm 1993. Ngày 21/11/2006, ACB chính thức niêm yết trên TTGDCK Hà Nội (HaSTC) với mã chứng khốn là ACB. Hiện nay, mạng lưới điểm giao dịch của ACB khoảng 84 điểm, tập trung hoạt động chủ yếu ở phía Nam. ACB cĩ tỷ lệ an tồn vốn 12% theo hệ thống kế tốn Việt Nam. ACB cĩ vị trí dẫn đầu thị trường trong hoạt động ngân hàng bán lẻ, nắm giữ khoản 5% thị phần hoạt động ngân hàng tại. Hoạt động bán lẻ của ACB được xây dựng trên cơ sở một số sản phẩm then chốt như cho vay mua xe hơi, nhà ở, thẻ tín dụng và gần đây là cho vay tín chấp. Khách hàng cá nhân chiếm khoảng 60% tổng dư nợ của ACB, các doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm 40%. Cho vay tín chấp cho phép khách hàng được vay tới 200 triệu VNĐ với mức lãi suất là 1,20-1,30%/tháng (tương đương 14,4 - 15,6%/năm). ACB là ngân hàng dẫn đầu thị trường trong mảng cho vay tín chấp. ACB chú trọng đầu tư phát triển các sản phẩm như thuê mua, bảo hiểm và đầu tư cĩ mức sinh lời cao và được xem là chìa khố cho sự tăng trưởng của ngân hàng trong tương lai. ACB đang sử dụng các mạng lưới của mình làm nền tảng cho việc phân phối một loạt các sản phẩm dịch vụ ngân hàng hướng vào khách hàng cá nhân, gia tăng