Luận văn Nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn

Nội dung text: Luận văn Nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn

1. BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO (a) TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRẦN THỊ BẢO TRÂM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN SÀI GÒN CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS LÊ THỊ HIỆP THƯƠNG TP.HỒ CHÍ MINH - 2007
2. 2 MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng số liệu Danh mục các sơ đồ - biểu đồ Mở đầu CHƯƠNG 1: TÍN DỤNG VÀ CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TRONG THỜI KỲ HỘI NHẬP 1 1.1. Tín dụng 1 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của tín dụng 1 1.1.2. Lịch sử phát triển quan hệ tín dụng 2 1.1.2.1. Giai đoạn đầu hình thành 2 1.1.2.2. Giai đoạn từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 18 3 1.1.2.3. Giai đoạn từ cuối thế kỷ 18 đến đầu thế kỷ 20 6 1.1.2.4. Giai đoạn từ đầu thế kỷ 20 đến nay 7 1.2. Chất lượng hoạt động tín dụng ngân hàng 8 1.2.1. Khái niệm chất lượng hoạt động tín dụng 8 1.2.2. Nhân tố ảnh hưởng đấn chất lượng tín dụng 10 1.2.2.1. Nhĩm nhân tố bên ngồi 10 1.2.2.2. Nhĩm nhân tố bên trong 12 1.3.Ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng ngân hàng trong kỳ hội nhập 15 1.4. Nguyên tắc quốc tế về quản lý nợ xấu (Nguyên tắc Basel) 17 1.4.1. Giới thiệu sơ lược về Basel 17 1.4.2. Các nguyên tắc về phịng ngừa nợ xấu 18
3. 3 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP SÀI GỊN 25 2.1. Giới thiệu chung về Ngân hàng TMCP Sài Gịn 25 2.1.1. Sơ lược về sự hình thành và phát triển của NH TMCP Sài Gịn 25 2.1.2. Tình hình hoạt động của NH TMCP Sài Gịn trong thời gian qua 26 2.1.2.1. Về phát triển mạng lưới 26 2.1.2.2. Về hoạt động kinh doanh 27 2.1.2.3. Hoạt động dịch vụ 30 2.1.2.4. Hiệu quả kinh doanh 32 2.2. Phân tích hoạt động tính dụng tại NH TMCP Sài Gịn 33 2.2.1. Xét theo thời hạn cho vay 33 2.2.2. Xét theo đối tượng khách hàng 34 2.2.3. Xét theo ngành kinh tế 35 2.2.4. Nhận xét về quy mơ và cơ cấu tín dụng tại SCB 35 2.3. Đánh giá chất lượng tín dụng tại NH TMCP Sài Gịn 37 2.3.1. Thực trạng chất lượng tín dụng tại SCB xét về mặt định lượng 37 2.3.1.1. Nợ quá hạn tại SCB 37 2.3.1.2. Thời gian giải quyết hồ sơ tín dụng tại SCB 40 2.3.1.3. Tỷ lệ từ chối cho vay 41 2.3.1.4. Mức độ hài lịng của khách hàng 41 2.3.2. Thực trạng chất lượng tín dụng tại SCB xét về mặt định tính 42 2.3.2.1. Về cơng tác tín dụng tại SCB 42 2.3.2.2. Về cơng tác tổ chức hoạt động tín dụng tại SCB 45 2.3.2.3. Về nguồn nhân lực của SCB 46 2.3.2.4. Về cơng nghệ thơng tin của SCB 49 2.3.3. Những tồn tại trong hoạt động tín dụng tại SCB 51 2.3.3.1. Những tồn tại 51 2.3.3.2. Nguyên nhân dẫn đến những tồn tại trong hoạt động tín dụng tại SCB 55
4. 4 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI NHTMCP SÀI GỊN 59 3.1. Định hướng phát triển của SCB trong thời gian tới 59 3.2. Các giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng tại SCB trong thời gian tới 61 3.2.1. Giải pháp vi mơ 62 3.2.1.1. Giải pháp mang tính hệ thống và chiến lược kinh doanh 62 3.2.1.2. Giải pháp về chính sách quản trị 65 3.2.1.3. Giải pháp về nhân sự 70 3.2.1.4. Kiện tồn bộ máy tổ chức hoạt động 72 3.2.1.5. Cơ sở hạ tầng và cơng nghệ 72 3.2.2. Các giải pháp vĩ mơ 73 3.2.2.1. Định hướng phát triển của NHNN 73 3.2.2.2. Nâng cao chất lượng thơng tin tín dụng CIC 76 3.2.3. Các giải pháp hỗ trợ 77 3.2.3.1. NHNN cần giữ vai trị định hướng phát triển cho NHTM 77 3.2.3.2.Thúc đẩy các tổ chức đánh giá, xếp loại doanh nghiệp và cung cấp các thơng tin tài chính hình thành và phát triển 78 3.2.3.3. Nâng cao vai trị của các Hiệp hội ngành nghề và tăng cường mối quan hệ giữa Hiệp hội với các thành viên 79 3.2.3.4. Giải pháp hỗ trợ khác 79 Kết luận 82 Tài liệu tham khảo Phụ lục
5. 5 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT SỬ DỤNG TRONG LUẬN VĂN ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đơng Nam Á BIDV Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam CBTD Cán bộ tín dụng CIC Trung tâm thơng tin tín dụng Ngân hàng Nhà nước CNTB Chủ nghĩa Tư bản CTCP Cơng ty cổ phần DNNN Doanh nghiệp nhà nước DNTN Doanh nghiệp tư nhân DNVVL Doanh nghiệp vừa và lớn DNN Doanh nghiệp nhỏ DNVVN Doanh nghiệp vừa và nhỏ EIB Ngân hàng Xuất Nhập Khẩu Việt Nam FPT Cơng ty cổ phần Viễn thơng FPT HĐQT Hội đồng quản trị IFC Cơng ty tài chính quốc tế GDP Tổng sản phẩm quốc nội KCX, KCN Khu chế xuất, Khu cơng nghiệp NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần NHTMQD Ngân hàng thương mại quốc doanh NHNN Ngân hàng Nhà nước SCB Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gịn TCKT Tổ chức kinh tế TMCP Thương mại cổ phần TCTD Tổ chức tín dụng TNHH Trách nhiệm hữu hạn Tp.HCM Thành phố Hồ Chí Minh VCB Ngân hàng Ngoại Thương Việt Nam VND Việt Nam đồng WTO Tổ chức thương mại thế giới WB Ngân hàng Thế Giới
6. 6 DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU: Bảng 2.1: Sự tăng trưởng Vốn điều lệ của SCB qua các năm Phụ lục 1 Bảng 2.2: Tăng trưởng nguồn vốn huy động Phụ lục 1 Bảng 2.3: Tổng dư nợ tín dụng của SCB từ năm 2003 – tháng 07/2007 Phụ lục 1 Bảng 2.4: Thu nhập từ hoạt động thanh tốn quốc tế và kinh doanh ngoại hối của SCB Phụ lục 1 Bảng 2.5: Kết quả kinh doanh của SCB từ năm 2003 – 07/2007 Phụ lục 1 Bảng 2.6: Cơ cấu tín dụng phân theo thời hạn Phụ lục 1 Bảng 2.7: Cơ cấu tín dụng phân theo đối tượng khách hàng Phụ lục 1 Bảng 2.8: Cơ cấu tín dụng phân theo ngành kinh tế Phụ lục 1 Bảng 2.9: Tỷ lệ cho vay phân theo thời hạn của một số NHTMCP trên địa bàn Tp.HCM đến 31/07/2007 Phụ lục 1 Bảng 2.10: Cơ cấu nợ quá hạn của SCB qua các năm 38 Bảng 2.11: Nợ quá hạn của một số NHTMCP tính đến tháng 08/2007 39
7. 7 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ - BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1 : Sơ đồ tín dụng 1 Biểu đồ 2.1: Tốc độ phát triển mạng lưới của SCB qua các năm 26 Biểu đồ 2.2: Tốc độ phát triển nguồn nhân lực qua các năm 27 Biểu đồ 2.3: Biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng nguồn vốn huy động 28 Biểu đồ 2.4: Biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng dư nợ tín dụng 29 Biểu đồ 2.5: Biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng dư nợ hoạt động đầu tư 30 Biểu đồ 2.6: Lợi nhuận trước thuế 32 Biểu đồ 2.7: Cơ cấu tín dụng phân theo thời hạn 33 Biểu đồ 2.8: Cơ cấu tín dụng phân theo đối tượng khách hàng 34 Biểu đồ 2.9: Cho vay và huy động của SCB 35 Biểu đồ 2.10: Cơ cấu cán bộ cơng nhân viên theo giới tính 47 Biểu đồ 2.11: Cơ cấu cán bộ cơng nhân viên theo trình độ chuyên mơn 47
8. 8 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI: Ngân hàng là một trong những kênh huy động và điều hịa nguồn vốn quan trọng và ngày càng trở một định chế tài chính khơng thể thiếu trong nền kinh tế thị trường. Trong bối cảnh thị trường tài chính Việt Nam hiện nay, mặc dù các ngân hàng đang gia tăng nguồn thu từ dịch vụ là nguồn thu phi rủi ro, thì hoạt động tín dụng vẫn là lĩnh vực kinh doanh đem lại nguồn thu lớn nhất cho các ngân hàng, nhất là các ngân hàng thương mại cĩ quy mơ vừa và nhỏ. Ngân hàng TMCP Sài Gịn (SCB) là một ngân hàng bậc trung, vừa thốt ra khỏi nguy cơ phá sản vào năm 2003 khi mà khoản lỗ lũy kế lên đến 23 tỷ đồng và phải dùng vốn điều lệ để cấn trừ lỗ. Đến nay, hoạt động kinh doanh của SCB đang phát triển vượt bậc, tất cả các mặt hoạt động đều đang được chấn chỉnh để ngày một hồn thiện hơn. Tuy nhiên, cũng giống như các ngân hàng thương mại Việt Nam khác, tín dụng vẫn là hoạt động đem lại nguồn thu chính cho SCB. Trong tín dụng khơng thể loại trừ hồn tồn các rủi ro tiềm ẩn mà chỉ cĩ thể nhận dạng và kiểm sốt chúng một cách chặt chẽ để hạn chế đến mức thấp nhất tổn thất khi rủi ro xảy ra. Do đĩ đề tài “NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP SÀI GỊN” được chọn làm luận văn nghiên cứu, nhằm đánh giá thực trạng chất lượng tín dụng tại SCB với những mặt đạt được và nguyên nhân dẫn đến những yếu kém trong hoạt động tín dụng để làm cơ sở đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng tại Ngân hàng này. 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU: Luận văn nghiên cứu nhằm đạt ba mục tiêu sau: Thứ nhất: Làm rỏ về mặt lý luận: Khái niệm về chất lượng tín dụng, các nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động tín dụng, và ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng.
9. 9 Thứ hai: Phản ánh và đánh giá thực trạng hoạt động tín dụng của Ngân hàng TMCP Sài Gịn, thành quả đạt được và những tồn tại cần khắc phục. Thứ ba: Trên cơ sở những tồn tại và định hướng phát triển trong tương lai, đề ra những giải pháp khả thi nhằm nâng cao chất lượng tín dụng của Ngân hàng TMCP Sài Gịn trong quá trình cạnh tranh để hội nhập. 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU: Đối tượng nghiên cứu của đề tài là chất lượng của hoạt động tín dụng và việc nâng cao chất lượng hoạt động này. Phạm vi nghiên cứu của đề tài là tại hoạt động tín dụng của NHTMCP Sài Gịn từ năm 2003 đến nay. 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Đề tài được nghiên cứu bằng phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử và kết hợp với phương pháp tổng hợp, so sánh nhằm làm nổi bật vấn đề và rút ra những giải pháp phù hợp với tình hình thực tế. 5. NHỮNG ĐĨNG GĨP CỦA LUẬN VĂN: − Gĩp thêm vào những lý luận về tín dụng, lịch sữ phát triển của quan hệ tín dụng, chất lượng hoạt động tín dụng của Ngân hàng thương mại và các nhân tố tác động đến hoạt động tín dụng. − Đánh giá được những tồn tại trong hoạt động tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gịn, một ngân hàng bậc trung của Việt Nam. − Đề xuất các giải pháp khắc phục những tồn tại này. 6. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN: Ngồi phần mở đầu và kết luận, đề tài kết cấu bởi ba chương với nhiều bảng biểu, số liệu minh họa cĩ liên quan. Chương 1: Tín dụng và chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại trong thời kỳ hội nhập. Chương 2: Thực trạng về chất lượng tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gịn Chương 3: Một số giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng tại Ngân hàng TMCP Sài Gịn.
10. 10 CHƯƠNG 1 : TÍN DỤNG VÀ CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TRONG THỜI KỲ HỘI NHẬP 1.1 TÍN DỤNG: 1.1.1- Khái niệm và đặc điểm của tín dụng: Tín dụng là một phạm trù kinh tế đã tồn tại qua nhiều hình thái kinh tế - xã hội. Nếu hiểu theo nghĩa hẹp thì tín dụng là sự vay mượn trong đĩ hai chủ thể người đi vay và người cho vay sẽ thỏa thuận một thời hạn nợ và mức lãi cụ thể. Nếu hiểu theo nghĩa rộng thì tín dụng là sự vận động của các nguồn vốn từ nơi thừa đến nơi thiếu. Từ tín dụng được sử dụng ngày nay (tiếng Anh: Credit; Pháp: Crédit) xuất phát từ gốc la tinh Creditum là lịng tin, là sự tín nhiệm. Ở đây muốn nĩi về niềm tin mà người cho vay hướng về người đi vay khi đem tiền bạc, tài sản ra cho vay, họ phải cĩ cơ sở tin rằng người đi vay sẽ hồn trả nợ đúng hạn. Nĩi cách khác, để quan hệ tín dụng tồn tại địi hỏi phải tạo lập đuợc niềm tin và đây là cơ sở quan trọng cho quan hệ tín dụng hình thành. Như vậy cĩ thể đưa ra khái niệm tổng quát về tín dụng như sau: Tín dụng là một quan hệ vay mượn dựa trên nguyên tắc cĩ hồn trả (cả vốn lẫn lãi) sau một thời hạn nhất định. Sơ đồ 1.1: Sơ đồ tín dụng: Vốn (1) Người cho vay Người đi vay Vốn + lãi (2)
11. 11 Từ khái niệm và sơ đồ 1.1 cho thấy trong quan hệ tín dụng người cho vay chỉ nhượng lại quyền sử dụng vốn sang người đi vay trong một thời hạn nhất định. Tuy nhiên người đi vay khơng cĩ quyền sở hữu vốn ấy nên phải hồn trả lại cho người cho vay khi đến thời hạn đã thỏa thuận. Sự hồn trả này khơng chỉ là sự bảo tồn về mặt giá trị mà vốn tín dụng cịn được tăng thêm dưới hình thức lợi tức. Ở đây, quá trình vận động mang tính chất hồn trả của tín dụng là biểu hiện đặc trưng nhất sự khác biệt giữa quan hệ tín dụng và các mối quan hệ kinh tế khác. Quan hệ tín dụng dù vận động ở phương thức sản xuất nào, hình thái giá trị vốn cho vay là hàng hĩa hay tiền tệ thì tín dụng cũng mang ba đặc điểm cơ bản: − Chỉ thay đổi quyền sự dụng mà khơng thay đổi quyền sở hữu vốn tín dụng. − Cĩ thời hạn tín dụng được xác định do thỏa thuận giữa người cho vay và người đi vay. − Người sở hữu vốn tín dụng được nhận một phần thu nhập dưới hình thức lợi tức. 1.1.2- Lịch sử phát triển quan hệ tín dụng : 1.1.2.1. Giai đoạn đầu hình thành: Trong thời kỳ tan rã của chế độ Cộng sản nguyên thủy cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất, sự phân cơng lao động xã hội được mở rộng thì quan hệ H – T cũng được hình thành và bước đầu phát triển tiền tệ ngày càng thể hiện đầy đủ hơn các chức năng của mình. Đây chính là những điều kiện tiền đề làm nảy sinh những quan hệ tín dụng. Trong thời kỳ này song song với sự hình thành những gia đình cá thể là sự thay đổi về cách thức phân phối thu nhập của xã hội. Giờ đây của cải vật chất khơng cịn chia đều cho mỗi thành viên trong cơng xã như trước kia mà cĩ xu hướng: − Tập trung giá trị vật chất và tiền tệ vào trong tay một thiểu số người hay một vài dịng họ lớn nắm trong tay sức mạnh về tư liệu sản xuất.
12. 12 − Sự bần cùng thiếu thốn thường xuyên về vật phẩm tiêu dùng, tư liệu lao động của đại bộ phận các gia đình khác. Như vậy sự khác nhau càng lớn về mức độ thu nhập dẫn đến sự phân hĩa giai cấp trong xã hội bấy giờ thành kẻ giàu người nghèo. Với thực trạng đĩ để cĩ tiền đĩng thuế, nộp tơ để bù đắp những thiếu hụt trong nếp sinh hoạt thường ngày những người nghèo chẳng cịn con đường nào khác hơn là phải vay mượn ở những người giàu bằng tiền hoặc hiện vật và thế chấp bằng tư liệu sản xuất và cao hơn nữa bằng cả bản thân người đi vay. Quan hệ tín dụng ra đời trong giai đoạn này là tín dụng nặng lãi. Đây là hình thức tín dụng xuất hiện sớm nhất trong lịch sử phát triển quan hệ tín dụng, đã phát triển mạnh mẽ và giữ vị trí chủ yếu trong giai đoạn chế độ chiếm hữu nơ lệ và chế độ phong kiến, nơi mà nền sản xuất nhỏ giữ địa vị độc tơn. Trong quan hệ tín dụng nặng lãi, người đi vay đa số là những người sản xuất nhỏ. Họ đi vay để bù đắp những thiếu hụt bất trắc xảy ra trong cuộc sống. Người cho vay là những địa chủ, phú nơng, tầng lớp quan lại hoặc tăng lữ. Ở giai đoạn này, với hồn cảnh kinh tế - xã hội khĩ khăn, đời sống những người sản xuất nhỏ phải gánh chịu nhiều rủi ro và đứng trước yêu cầu bứt thiết của con nợ thì chủ nợ chẳng dại gì mà khơng nâng lãi suất lên cao ngất. Cĩ thể nĩi nền sản xuất nhỏ là mảnh đất tốt để tín dụng nặng lãi tồn tại và phát triển. Mặt khác với lãi suất cho vay rất cao do cung nhỏ hơn cầu nên người đi vay chỉ dám sử dụng vào mục đích tiêu dùng phi sản xuất. Do đĩ, trong giai đoạn đầu hình thành và phát triển dưới lớp áo cho vay nặng lãi tín dụng khơng phải là nhân tố kích thích phát triển sản xuất và lưu thơng hàng hĩa. 1.1.2.2. Giai đoạn từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 18: Đến khi CNTB ra đời, quá trình tái sản xuất giản đơn với qui mơ hoạt động nhỏ hẹp được thay thế dần bằng quá trình tái sản xuất mở rộng với qui mơ lớn mạnh
13. 13 cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Với thực tại khách quan đĩ các nhà tư bản rất cần bổ sung thêm vốn nhưng họ khơng thể sử dụng tiền vay nặng lãi để đáp ứng. Trong giai đoạn đầu do chưa đủ sức thủ tiêu ngay tín dụng nặng lãi nên họ đã phải nhờ đến nhà nước can thiệp bằng pháp luật và nhờ giáo hội để tuyên truyền thuyết phục các tổ chức kinh doanh nặng lãi giảm lãi suất. Tuy nhiên những biện pháp này khơng đạt hiệu quả cao. Do đĩ, khi giai cấp tư sản đã phát triển đủ sức họ gĩp vốn lại và cho nhau vay với lãi suất vừa phải. Nĩi cách khác, họ đã thiết lập quan hệ tín dụng cho riêng mình và tước đoạt vai trị độc quyền tín dụng của những người cho vay nặng lãi và cũng là thời điểm mở đầu cho chặng đường phát triển mới ngày càng lớn mạnh của hệ thống tín dụng phục vụ đắc lực cho quá trình tiến bộ xã hội. Quan hệ tín dụng mới này được gọi là tín dụng thương mại. Đây là quan hệ tín dụng giữa các nhà tư bản trực tiếp kinh doanh, mua bán chịu hàng hĩa với nhau. Việc mua bán chịu hàng hĩa giữa các nhà tư bản cĩ nghĩa là nhà tư bản này đã cho nhà tư bản kia vay một lượng giá trị tư bản chứa đựng trong hàng hĩa đĩ, cũng giống như cho vay bằng tiền tệ. Bởi vậy, người cho vay địi hỏi phải được trả lợi tức. Giá hàng hĩa bán chịu phải cao hơn giá hàng hĩa trả tiền ngay, trong đĩ đã bao gồm một khoản lợi tức nhất định. Tuy nhiên mục đích của việc bán chịu trong tín dụng thương mại khơng phải để thu lợi tức mà chủ yếu là để thực hiện giá trị của hàng hĩa. Sự ra đời của tín dụng thương mại bắt nguồn từ tính tất yếu khách quan của quá trình tái sản xuất. Do chu kỳ sản xuất và luân chuyển vốn của các nhà tư bản thường cĩ sự tách biệt nhất định, từ đĩ sẽ dẫn tới hiện tượng trong cùng một thời điểm, một số nhà tư bản đang cĩ sẵn một lượng hàng cần bán, một số nhà tư bản khác lại đang cần mua những hàng hĩa ấy, nhưng do chưa tiêu thụ được hàng hĩa của mình nên khơng cĩ đủ tiền mặt để thanh tốn ngay. Trong trường hợp này, trên cơ sở quen biết, tín nhiệm nhau họ cĩ thể thỏa thuận một quan hệ vay mượn. Như vậy, người bán cĩ thể giải quyết nhanh lượng hàng của mình, giảm bớt chi phí bảo
14. 14 quản hàng hĩa. Ngược lại, người mua mặc dù chưa đủ tiền nhưng vẫn cĩ được hàng hĩa đưa vào chu kỳ sản xuất mới. Trong tín dụng thương mại, tiền chỉ là phương tiện thanh tốn, nghĩa là hàng hĩa được bán khơng lấy tiền ngay mà lấy một tờ khế ước hẹn đến một kỳ hạn nào đĩ sẽ trả tiền. Để cho đơn giản, tất cả các khế ước đĩ được gọi chung một loại là kỳ phiếu, khi chưa đến kỳ hạn thanh tốn cĩ thể dùng để mua hàng hĩa, thanh tốn các khoản nợ bằng cách sang tên kỳ phiếu. Khi cần thiết, người chủ kỳ phiếu cĩ thể đến ngân hàng thực hiện việc chiết khấu kỳ phiếu để lấy tiền mặt trước thời hạn. Khi đến hạn thanh tốn, ngân hàng sẽ thu nợ ở người thụ lệnh. Ngân hàng cĩ thể dùng kỳ phiếu đĩ để cho vay hoặc dựa vào đĩ để phát hành giấy bạc ngân hàng. Như vậy, kỳ phiếu thương mại cĩ thể dùng như tiền tệ trong chức năng phương tiện lưu thơng, phương tiện thanh tốn. Tín dụng thương mại, lưu thơng kỳ phiếu tạo điều kiện cho lưu thơng hàng hĩa, cho sự vận động và phát triển của nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. Mỗi nhà tư bản trong quan hệ tín dụng thương mại vừa là người cho vay vừa là người đi vay. Sự vận động của tín dụng thương mại gắn liền với sự vận động của hàng hĩa, vì đối tượng của tín dụng thương mại là hàng hĩa. Mặc dù tín dụng thương mại cĩ thể được thực hiện nhanh chĩng, đáp ứng kịp thời nhu cầu tiêu thụ hàng hĩa, đẩy nhanh vịng quay vốn và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh. Nhưng nĩ chỉ được thực hiện giữa các doanh nghiệp quen biết, tín nhiệm lẫn nhau; quy mơ tín dụng bị giới hạn trong khả năng vốn hàng hĩa mà họ cĩ; cũng như điều kiện kinh doanh và chu kỳ sản xuất giữa người mua và người bán khơng phù hợp. Do đĩ, khi quy mơ của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa được mở rộng hơn địi hỏi phải cĩ nguồn vốn lớn hơn thì tín dụng thương mại khơng đáp ứng được đầy đủ nhu cầu vốn. Khi đĩ, tại các nước tư bản, ngân hàng tư bản được thành lập dựa trên cơ sở các hàng vàng và các thương nhân chuyên buơn tiền đúc. Các ngân hàng này ngày càng phát triển mạnh mẽ và cho ra đời một quan hệ tín dụng mới là
15. 15 tín dụng ngân hàng. Loại hình tín dụng này đã khắc phục được những hạn chế của tín dụng thương mại, tạo điều kiện làm cho nguồn vốn trong nền kinh tế được tận dụng triệt để hơn. Tín dụng ngân hàng là sự giao dịch về tài sản, trong đĩ ngân hàng cho vay đối với các chủ thể cần vốn trong nền kinh tế. Các chủ thể này cam kết hồn trả vốn và lãi cho ngân hàng theo đúng thời hạn đã thỏa thuận. Đây là mối quan hệ giữa các ngân hàng với các tổ chức và cá nhân. Để thực hiện được quan hệ này, ngân hàng phải đứng ra huy động vốn bằng tiền và cho vay lại (cấp tín dụng). 1.1.2.3. Giai đoạn từ cuối thế kỷ 18 đến đầu thế kỷ 20: Lúc này, cơ chế thị trường đã phát triển vượt bậc ở các nước tư bản, và mối quan hệ giao lưu mua bán hàng hĩa giữa các nước được mở rộng, tín dụng ngân hàng càng phát huy tác dụng và ngày càng đa dạng về hình thức, từ cho vay để sản xuất kinh doanh trong nước thuần túy đến việc cho vay sản xuất và xuất khẩu, chiết khấu chứng từ, nhập khẩu hàng hĩa. Tuy nhiên, cơ chế thị trường dù phát triển đến đâu cũng bộc lộ nhiều nhược điểm (sự phân hĩa giàu nghèo, ơ nhiễm mơi trường, tính chu kỳ trong phát triển kinh tế ). Do đĩ, địi hỏi phải cĩ sự điều tiết của Nhà nước và mơ hình kinh tế hỗn hợp ngày càng chiếm ưu thế ở các nước. Lúc này, một loại tín dụng mới ra đời đĩ là tín dụng nhà nước. Đây là hoạt động vay trả giữa Nhà nước và các chủ thể trong nền kinh tế. Khác với các loại hình tín dụng khác, tín dụng nhà nước khơng phục vụ các đối tượng kinh tế đơn thuần mà nhằm vào các đối tượng vừa cĩ tính chất kinh tế, vừa cĩ tính chất xã hội để thực hiện vai trị điều tiết kinh tế vĩ mơ của nhà nước trong từng thời kỳ. Trong giai đoạn đầu, tín dụng nhà nước chủ yếu là các loại tín dụng phi kinh tế, nhằm phục vụ mục đích chi tiêu của nhà nước nên hầu như cĩ tính cưỡng chế. Khi tín dụng nhà nước chuyển từ chi tiêu sang đầu tư dưới dạng cho vay cĩ hồn trả, tính kinh tế của hoạt động tín dụng nhà nước mới xuất hiện. Cơng cụ của tín dụng nhà nước là trái phiếu. Cĩ nhiều loại trái phiếu. Nếu căn cứ vào thời hạn, trái phiếu cĩ 3 loại là ngắn hạn (thời hạn < 1 năm), trung hạn (từ 1
16. 16 đến 3 năm), dài hạn (thời hạn > 3 năm). Nếu căn cứ vào phương thức trả lãi, người ta phân thành trái phiếu trả lãi định kỳ và trái phiếu trả lãi cuối kỳ 1.1.2.4. Giai đoạn từ đầu thế kỷ 20 đến nay: Ngày nay, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thế giới, các hình thức thức dụng cũng khơng ngừng phát triển gĩp phần tập trung được nguồn vốn cần thiết cho nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Bên cạnh tín dụng thương mại truyền thống, tín dụng ngân hàng với nhiều hình thức đa dạng (về mục đích sử dụng vốn, về thời hạn cho vay, về phương thức hồn trả ) đã đáp ứng đầy đủ nhu cầu của các chủ thể trong nền kinh tế. Đối với các lĩnh vực mà loại tín dụng vì mục tiêu lợi nhuận khơng thực hiện được do hiệu quả thấp hoặc yêu cầu vốn lớn để giải quyết các vấn đề xã hội, quốc phịng thì tín dụng nhà nước đảm nhiệm. Trong điều kiện thị trường vốn các nước được quốc tế hĩa, nhà nước cịn cĩ thể phát hành các loại trái phiếu quốc tế nhằm huy động vốn ngoại tệ ở nước ngồi. Cũng trong giai đoạn này, khi xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng xâu rộng thì quan hệ tín dụng quốc tế ra đời. Đây là mối quan hệ tín dụng giữa các chính phủ, hoặc các tổ chức tài chính tiền tệ quốc tế, nhằm giúp đỡ lẫn nhau để phát triển kinh tế xã hội của một nước hoặc giải quyết những vấn đề kinh tế xã hội theo thỏa thuận của các nước thành viên. Trong nền kinh tế hiện đại ngày nay cùng với yêu cầu khách quan của các lĩnh vực từ sản xuất – lưu thơng – tiêu dùng cá nhân. Hệ thống tín dụng cũng mở rộng về phạm vi hoạt động và đa dạng về hình thức cho vay. Từ đĩ, tín dụng đã và đang phát triển như một bộ phận khơng thể thiếu được trong quá trình phát triển của nền kinh tế. Nĩi tĩm lại, tín dụng ra đời và phát triển là một tất yếu khách quan đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế - xã hội. Cùng với sự vận động của nền kinh tế, các loại hình tín dụng khác nhau lần lượt ra đời nhằm thực hiện tốt hơn chức năng tập trung và phân phối lại vốn tiền tệ trên cơ sở cĩ hồn trả, từ đĩ kiểm sốt các hoạt động kinh tế. Tất
17. 17 cả các loại hình tín dụng, từ tín dụng thương mại, tín dụng ngân hàng đến tín dụng nhà nước và tín dụng quốc tế đều đang tồn tại trong nền kinh tế. Mỗi loại hình tín dụng phục vụ cho một nhĩm chủ thể riêng nhưng đều đi đến một mục đích chung là thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế - xã hội. Phạm vi đề tài này chỉ tập trung nghiên cứu về tín dụng ngân hàng và biện pháp nâng cao chất lượng của hoạt động tín dụng ngân hàng. 1.2 CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG : 1.2.1- Khái niệm chất lượng hoạt động tín dụng : Trước khi tìm hiểu về chất lượng hoạt động tín dụng, hãy tìm hiểu về phạm trù “chất lượng”. Trong bất kỳ nền kinh tế cạnh tranh nào, doanh nghiệp muốn đứng vững trong hoạt động kinh doanh thì việc cải thiện chất lượng là điều tất yếu. Trong ba yếu tố: chất lượng, giá cả, số lượng thì chất lượng là yếu tố quan trọng nhất, gĩp phần giữ vững uy tín cho chủ doanh nghiệp và tạo điều kiện nâng cao khả năng chiếm lĩnh thị trường. Phạm trù chất lượng được nhiều tác giả nĩi đến bằng nhiều cách khác nhau. Theo Từ điển tiếng Việt phổ thơng: Chất lượng là tổng thể những tính chất, thuộc tính cơ bản của sự vật (sự việc) làm cho sự vật (sự việc) này phân biệt với sự vật (sự việc) khác. Theo tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 5814 – 1994 phù hợp với ISO/DIS 8402: Chất lượng là tập hợp các đặc tính của một thực thể tạo cho thực thể đĩ khả năng thỏa mãn những nhu cầu đã nêu ra và nhu cầu tiềm ẩn. Trong nền kinh tế thị trường các doanh nghiệp sản xuất hoặc mua sản phẩm là để bán lại cho người tiêu dùng. Chính vì vậy cần thiết phải nhìn nhận chất lượng của sản phẩm dưới quan điểm của người tiêu dùng: - Chất lượng sản phẩm là tập hợp các chỉ tiêu, các đặc trưng thể hiện tính năng kỹ thuật hay tính hữu dụng của nĩ.
18. 18 - Chất lượng sản phẩm được thể hiện cùng với chi phí. Người tiêu dùng khơng dễ gì mua một sản phẩm với bất kỳ giá nào. - Chất lượng sản phẩm phải được gắn liền với điều kiện tiêu dùng cụ thể của từng người, từng địa phương Phong tục tập quán của một cộng đồng cĩ thể phủ định hồn tồn những thứ mà ta cĩ thể cho là “cĩ chất lượng”. Từ những phân tích trên ta cĩ thể đưa ra một định nghĩa chất lượng sản phẩm như sau: Chất lượng sản phẩm là tổng hợp những chỉ tiêu, những đặc trưng của sản phẩm thể hiện mức thỏa mãn những nhu cầu trong những điều kiện tiêu dùng nhất định. Với các đề cập như trên, ta cĩ thể hiểu chất lượng hoạt động tín dụng là tổng hợp những chỉ tiêu, đặc trưng đáp ứng theo yêu cầu của khách hàng (người vay tiền), phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo sự tồn tại và phát triển của ngân hàng. ¾ Chất lượng tín dụng thể hiện qua hai khía cạnh : − Đối với khách hàng: khoản tín dụng phát ra phải phù hợp với mục đích sử dụng của khách hàng, với lãi suất và kỳ hạn nợ hợp lý, thủ tục đơn giản, thuận tiện, thu hút được nhiều khách hàng nhưng vẫn đảm bảo nguyên tắc tín dụng. − Đối với sự phát triển kinh tế - xã hội: tín dụng phục vụ sản xuất lưu thơng hàng hĩa; gĩp phần giải quyết cơng ăn việc làm, khai thác khả năng tiềm tàng trong nền kinh tế, thúc đẩy quá trình tích tụ và tập trung sản xuất, giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trưởng tín dụng và tăng trưởng kinh tế. Từ đĩ, cĩ thể rút ra rằng : − Chất lượng tín dụng vừa là một khái niệm cụ thể (xem các chỉ tiêu phản ánh chất lượng tín dụng ở phụ lục 2), vừa là một khái niệm trừu tượng (thể hiện qua khả năng thu hút khách hàng, tác động đến nền kinh tế, )
19. 19 − Chất lượng tín dụng là một chỉ tiêu tổng hợp, phản ánh mức độ thích nghi của NHTM với sự thay đổi của mơi trường bên ngồi, cũng như thể hiện sức mạnh của một ngân hàng trong quá trình cạnh tranh để tồn tại. − Chất lượng tín dụng khơng tự nhiên sinh ra, nĩ là kết quả của một quá trình kết hợp hoạt động giữa những con người trong một tổ chức, giữa các tổ chức với nhau vì mục đích chung. Do đĩ, để cĩ chất lượng cần cĩ sự quản lý phù hợp. 1.2.2- Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng : Cĩ hai nhĩm nhân tố tác động đến chất lượng tín dụng: nhĩm nhân tố bên ngồi (khách quan) và nhĩm nhân tố bên trong (chủ quan). Tùy thuộc vào điều kiện, hồn cảnh cụ thể của từng quốc gia, từng NHTM hai nhĩm nhân tố này cĩ tác động khác nhau đến chất lượng hoạt động tín dụng. 1.2.2.1. Nhĩm nhân tố bên ngồi: ¾ Mơi trường kinh tế : Bản chất của hoạt động ngân hàng thương mại là đi vay để cho vay và cung cấp các dịch vụ trong lĩnh vực tài chính tiền tệ. Nĩi cách khác, ngân hàng thương mại dựa vào các nguồn vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế để tiến hành cho vay, đáp ứng nhu cầu vốn trở lại cho nền kinh tế. Cĩ thể nĩi đây là một lĩnh vực kinh doanh hết sức nhạy cảm. Nĩ vừa là một nhân tố tác động đến sự phát triển của nền kinh tế, nhưng đồng thời mọi biến động của mơi trường kinh tế cũng đều ảnh hưởng đến hoạt động của các ngân hàng thương mại. Do đĩ, một nền kinh tế ổn định và phát triển sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động ngân hàng, nhất là hoạt động tín dụng. Một trong các yếu tố kinh tế tác động mạnh mẽ đến chất lượng tín dụng là chu kỳ kinh tế. Trong thời kỳ kinh tế đình trệ, sản xuất kinh doanh bị thu hẹp, hoạt động tín dụng gặp khĩ khăn trên tất cả các lĩnh vực. Nhu cầu tín dụng giảm trong thời kỳ này, và nếu cĩ thực hiện thì vốn tín dụng cũng khĩ cĩ thể sử dụng hiệu quả và trả nợ đúng hạn. Ngược lại, trong thời kỳ kinh tế hưng thịnh nhu cầu vốn tín dụng tăng cao trong khi những rủi ro gặp phải cĩ thể giảm. Tuy nhiên, cũng khơng
20. 20 loại trừ trường hợp chạy đua trong sản xuất kinh doanh, nạn đầu cơ tích trữ làm nhu cầu vốn tín dụng tăng lên quá mức và cĩ quá nhiều khoản tín dụng được thực hiện. Những khoản tín dụng này cũng cĩ thể khĩ được hồn trả nếu sự phát triển sản xuất kinh doanh khơng cĩ kế hoạch nĩi trên dẫn đến khủng hoảng kinh tế. ¾ Mơi trường pháp lý: Trong mọi lĩnh vực hoạt động kinh doanh, pháp lý là yếu tố cĩ ý nghĩa định hướng cho các doanh nghiệp, đặc biệt đối với hoạt động kinh doanh ngân hàng. Thực hiện đúng các qui định về pháp lý sẽ giúp các ngân hàng giảm thiểu được rủi ro cĩ thể làm sụt giảm chất lượng tín dụng, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Ngược lại, nếu các quy định pháp lý khơng rõ ràng, chồng chéo hoặc trái ngược lẫn nhau thì sẽ ảnh hưởng xấu đến hoạt động ngân hàng nĩi chung và hoạt động tín dụng nĩi riêng. ¾ Ảnh hưởng của cơ sở hạ tầng đến việc cấp tín dụng: Cơ sở hạ tầng tốt là cầu nối giúp nguồn vốn tín dụng đến được những nơi cĩ nhu cầu. Đồng thời cũng là điều kiện giúp cho việc kiểm tra sau cho vay được thực hiện dể dàng và nhanh chĩng, giúp các NHTM cĩ được các biện pháp kịp thời nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng, từ đĩ cũng đảm bảo được chất lượng của khoản tín dụng. ¾ Năng lực kinh doanh của khách hàng: Tín dụng là nhịp cầu nối giữa hoạt động sản xuất kinh doanh của ngân hàng với hoạt động trong lĩnh vực sản xuất vật chất và kinh doanh dịch vụ. Do đĩ, mỗi biểu hiện xấu hoặc tốt trong hoạt động kinh doanh của khách hàng đều cĩ những ảnh hưởng tương ứng đến hoạt động tín dụng. Khi hoạt động kinh doanh của khách hàng cĩ lãi, cĩ xu hướng phát triển, thì khách hàng sẽ cĩ khả năng trả nợ ngân hàng, quan hệ tín dụng với ngân hàng khi đĩ sẽ diễn ra tốt đẹp, cầu nối giữa vay và cho vay sẽ thơng suốt.
21. 21 Ngược lại, nếu năng lực kinh doanh của khách hàng thấp, trình độ quản lý yếu kém, cơng nghệ lạc hậu, chiến lược kinh doanh thiếu tính khả thi, hoặc thậm chí khách hàng cố tình lừa đảo, sử dụng vốn sai mục đích sẽ dẫn đến hoạt động kinh doanh khĩ khăn, tình hình tài chính mất cân đối, nguy cơ phá sản tăng cao. Khoản tín dụng ngân hàng cấp cho khách hàng khi đĩ chắc chắn cĩ chất lượng kém, khả năng dẫn đến nợ khĩ địi cao. 1.2.2.2. Nhĩm nhân tố bên trong: ¾ Chính sách tín dụng: Chính sách tín dụng được xem là kim chỉ nam cho hoạt động tín dụng, quyết định sự thành bại của một Ngân hàng. Một chính sách tín dụng đúng đắn, thích hợp với điều kiện kinh doanh của Ngân hàng sẽ giúp Ngân hàng thu hút được nhiều khách hàng, đảm bảo khả năng sinh lời cho hoạt động tín dụng trên cơ sở phân tán rủi ro, tuân thủ pháp luật và đường lối chính sách của nhà nước. ¾ Quy trình tín dụng: Quy trình tín dụng là những quy định cụ thể trong cơng tác tín dụng từ khâu thẩm định khách hàng, thiết lập hồ sơ tín dụng đến việc giải ngân và thu nợ; đồng thời quyền hạn và nhiệm vụ của từng người, từ bộ phận nhân viên đến cấp lãnh đạo trong việc giải quyết hồ sơ tín dụng Từng bước, từng khâu trong quy trình tín dụng đều cực kỳ quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và hiệu quả của hoạt động tín dụng. Khâu thẩm định là khâu quan trọng đầu tiên giúp sàn lọc, lựa chọn ra những khách hàng tốt, những dự án đầu tư cĩ hiệu quả để Ngân hàng đầu tư vốn. Khâu thiết lập hồ sơ tín dụng là khâu quan trọng kế tiếp, bảo vệ Ngân hàng trong trường hợp khách hàng mất khả năng thanh tốn và duy trì vị thế được bảo đảm của Ngân hàng đối với tài sản thế chấp của người vay. Sau đĩ, để thu nợ và kết thúc giao dịch về tín dụng, Ngân hàng phải thực hiện kiểm tra sau khi cho vay. Đây cũng là một khâu hết sức quan trọng giúp Ngân hàng theo dõi diễn biến của khoản vay, sự tuân thủ những thõa thuận và tình hình hoạt động kinh doanh của bên vay. Việc sớm phát hiện ra vấn đề của
22. 22 người vay cĩ thể dẫn đến gián đọan lưu chuyển tiền mặt và mất khả năng thanh tốn cĩ thể cho phép Ngân hàng bảo vệ vị thế của mình trước khi tổn thất lớn xảy ra. Sự phối hợp nhịp nhàng các bước trong quy trình tín dụng sẽ tạo điều kiện cho vốn tín dụng được luân chuyển bình thường, đúng kế hoạch từ đĩ gĩp phần đảm bảo chất lượng tín dụng. ¾ Kiểm sốt nội bộ: Đây là biện pháp giúp cho Ban điều hành NHTM biết được tình trạng của hoạt động tín dụng cũng như của tồn bộ hoạt động kinh doanh ngân hàng, nhằm phát huy những thế mạnh và hạn chế những điểm yếu trong hoạt động của tồn bộ ngân hàng. Những biện pháp kịp thời và hiệu quả đều đem lại những phần thưởng xứng đáng về chất lượng hoạt động và hiệu quả kinh doanh của hoạt động tín dụng nĩi riêng và hoạt động kinh doanh ngân hàng nĩi chung. ¾ Cơng tác tổ chức của Ngân hàng: Cơng tác tổ chức của Ngân hàng cĩ khoa học, cĩ chặt chẽ thì mới đảm bảo được sự phối hợp nhịp nhàng giữa các phịng ban trong Ngân hàng, từ đĩ tạo ra chất lượng và hiệu quả trong từng hoạt động kinh doanh ngân hàng, trong đĩ cĩ hoạt động tín dụng. ¾ Nhân tố con người : Một nhân tố nữa ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng tín dụng là các chủ thể tham gia quan hệ tín dụng cán bộ ngân hàng và người vay tiền. Tín dụng là hoạt động được thực hiện trên cơ sở lịng tin, và sự tín nhiệm. Điều đĩ cĩ nghĩa là quan hệ tín dụng là sự kết hợp của ba yếu tố: nhu cầu của khách hàng, khả năng của ngân hàng và tín nhiệm lẫn nhau giữa ngân hàng và khách hàng. Sự tín nhiệm của ngân hàng đối với khách hàng càng cao thì càng thuận lợi cho việc vay vốn.
23. 23 Tuy nhiên, khi sự tín nhiệm này bị lợi dụng, ngân hàng quá tin tưởng vào khách hàng mà khơng cĩ sự thẩm định kỹ lưỡng trước khi cho vay, thì chắc chắn khoản tín dụng cấp ra cĩ chất lượng kém và rủi ro cao. Một trường hợp nữa liên quan đến yếu tố con người dẫn đến chất lượng tín dụng kém là bộ phận thẩm định khơng đủ năng lực để đánh giá một cách chính xác về khách hàng và khoản vay. Tuy nhiên, lúc này phải xem xét thêm về cơng tác đào tạo và chiến lược phát triển con người của ngân hàng. Ngồi ra, cịn cĩ vấn đề lừa đảo trong hoạt động tín dụng, bộ phận thẩm định cấu kết với khách hàng tranh thủ kẻ hở để rút vốn của ngân hàng. Lúc này khoản tín dụng cĩ chất lượng kém và hầu như khơng thể thu hồi, nếu cĩ cũng tốn nhiều chi phí và thời gian của ngân hàng. ¾ Cơng nghệ: Bên cạnh các yếu tố đã được nêu ở trên, cơng nghệ cũng là một yếu tố khơng kém phần quan trọng tạo nên chất lượng trong hoạt động tín dụng. Cơng nghệ hiện đại, một mặt giúp đáp ứng kịp thời và nhanh chĩng nhu cầu của khách hàng trong mọi mặt dịch vụ, mặt khác giúp các cấp quản lý NHTM nắm bắt kịp thời tình hình hoạt động tín dụng nhằm điều chỉnh kịp thời cho phù hợp với tình hình thực tế nhằm thỏa mãn ngày càng cao nhu cầu của khách hàng. Nĩi tĩm lại, tín dụng là một trong những hoạt động mang lại nguồn thu lớn và quan trọng đối với ngân hàng thương mại. Tuy nhiên, nĩi đến tín dụng là nĩi đến rủi ro. Các ngân hàng thương mại khơng thể loại trừ hồn tồn rủi ro tín dụng mà chỉ cĩ thể kiểm sốt để giảm thiểu chúng. Do đĩ, việc tổ chức quản lý và kiểm sốt tín dụng một cách bài bản và cĩ hệ thống sẽ giúp các NHTM quản trị được rủi ro, nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng và tối đa hĩa kết quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Những vấn đề trong nội bộ ngân hàng như việc hoạch định chính sách tín dụng, thiết lập quy trình tín dụng, tổ chức kiểm tra kiểm sốt nội bộ, cơng tác tổ chức - nhân sự, và nền tảng cơng nghệ phải được thực hiện thật tốt để hạn chế những yếu kém từ bên trong, từ đĩ hạn chế những tác động từ bên ngồi một cách
24. 24 hiệu quả nhất. Trong mỗi thời kỳ nhất định, khi nhu cầu khách hàng thay đổi, mơi trường kinh doanh thay đổi, nếu các ngân hàng thương mại cĩ chính sách quản lý và kiểm sốt tín dụng phù hợp thì chất lượng tín dụng sẽ được đảm bảo, nâng cao khả năng cạnh tranh cũng như củng cố được chỗ đứng của NHTM đĩ trong thương trường. 1.3 Ý NGHĨA CỦA VIỆC NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CỦA HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG TRONG THỜI KỲ HỘI NHẬP KINH TẾ: Càng ngày khối lượng vốn tín dụng qua hệ thống ngân hàng khơng ngừng tăng lên. Từ thập niên 80 trở lại đây tự do hĩa tài chính đã đẩy nhanh tốc độ luân chuyển các dịng vốn, mối tương quan giữa khối lượng tư bản và khối lượng mậu dịch quốc tế từ tỷ lệ 10:1 của năm 1980 đã tăng lên 60:1 của năm 1992. Nếu tổng khối lượng vốn luân chuyển trong những năm 1973-1983 chỉ từ mức 10 – 20 tỷ USD/ngày, thì năm 1992 khoảng 880 – 900 tỷ USD/ngày, đến năm 1995 con số này là 1400 tỷ USD và hiện nay lên đến mức 2000 tỷ USD/ngày. Sự luân chuyển dịng vốn này ngày càng được thực hiện qua mạng lưới thanh tốn ngân hàng trên tồn cầu. Theo ước tính, khối lượng vốn chảy qua hệ thống ngân hàng tăng từ 5000 tỷ USD năm 1980 lên 35000 tỷ USD năm 1992, và lên đến 83000 tỷ USD năm 2000, đã làm gia tăng nhanh chĩng nguồn vốn huy động cho ngân hàng. Vốn huy động khơng ngừng tăng lên là điều kiện tiền đề giúp cho hệ thống ngân hàng đáp ứng đầy đủ nhu cầu vốn cho nền kinh tế thế giới nĩi chung và của mỗi quốc gia nĩi riêng thơng qua hoạt động cấp tín dụng. Khi chất lượng của hoạt động này được đảm bảo, tín dụng ngân hàng sẽ thực hiện tốt vai trị tích cực của mình đối với nền kinh tế, đối với xã hội, cũng như đối với sự tồn tại và phát triển của ngân hàng. ¾ Đối với nền kinh tế: Khi chất lượng tín dụng được đảm bảo, nĩi cách khác là cho vay đúng và đủ sẽ giải được cơn khát vốn của các doanh nghiệp trong quá trình mở rộng sản xuất kinh doanh. Cùng với việc thẩm định đúng bản chất và nhu cầu thực sự của các doanh
25. 25 nghiệp, ngân hàng cĩ thể tư vấn và gĩp phần làm lành mạnh hĩa cơ cấu tài chính của khách hàng, một mặt giúp giảm áp lực thanh tốn khi đến hạn cho khách hàng, mặt khác giúp ngân hàng thu hồi được nợ đã cho vay. Từ đĩ gĩp phần thúc đẩy sản xuất và lưu thơng hàng hĩa, thúc đẩy phát triển kinh tế. Đảm bảo chất lượng tín dụng là điều kiện để ngân hàng làm tốt vai trị trung tâm thanh tốn. Khi các khoản cho vay được thu hồi kịp thời và nhanh chĩng sẽ làm gia tăng vịng quay vốn tín dụng. Nghĩa là với một lượng tiền như cũ, cĩ thể thực hiện số lần giao dịch lớn hơn, từ đĩ tại điều kiện tiết kiệm tiền trong lưu thơng và cũng cố sức mua của đồng tiền. Với mục tiêu tăng trưởng kinh tế, trước tiên phải tăng đầu tư. Muốn vậy, hệ thống ngân hàng phải giảm lãi suất cho vay, tăng nguồn cung vốn tín dụng và đẩy tiền ra lưu thơng. Động thái này cũng sẽ làm gia tăng lạm phát. Từ đĩ ta thấy tín dụng cũng là một nguyên nhân tiềm ẩn của lạm phát. Tuy nhiên, nếu chất lượng tín dụng được đảm bảo, cho vay đúng số lượng, đúng nhu cầu sẽ hạn chế việc mở rộng quy mơ tín dụng quá mức, vừa kiểm sốt được lạm phát vừa kích thích tăng trưởng kinh tế. Chất lượng tín dụng cịn gĩp phần lành mạnh hĩa quan hệ tín dụng. Và các khoản tín dụng cĩ chất lượng sẽ là cơng cụ đắc lực để thực hiện các chủ trương của Đảng và Nhà nước trong việc phát triển kinh tế - xã hội trong từng ngành, lĩnh vực. ¾ Đối với NHTM: Đảm bảo chất lượng tín dụng là tiền đề giúp NHTM nâng cao hiệu quả kinh doanh, tạo ra đội ngủ nhân viên chuyên nghiệp hĩa (tính nghề, tính kỹ luật và tính đồng đội) cĩ thể làm việc trong trong điều kiện hội nhập tốt hơn. Điều này địi hỏi ngân hàng phải nâng cao chất lượng quản trị rủi ro tín dụng, chú trọng cơng tác đánh giá rủi ro khách hàng khi cho vay. Chất lượng tín dụng giúp cải thiện tình hình tài chính của ngân hàng, lành mạnh hĩa danh mục cho vay, nâng cao tiềm lực và vị thế cạnh tranh của ngân hàng trong quá trình hội nhập.
26. 26 Chất lượng tín dụng giúp ngân hàng cĩ được những khách hàng trung thành và nguồn thu ổn định tạo điều kiện cho sự tồn tại lâu dài của ngân hàng. Nĩi tĩm lại, nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng là hoạt động cần thiết cĩ ý nghĩa cực kỳ quan trọng tác động đến cả nền kinh tế và bản thân NHTM. 1.4 NGUYÊN TẮC QUỐC TẾ VỀ QUẢN LÝ NỢ XẤU (NGUYÊN TẮC BASEL): 1.4.1. Giới thiệu sơ lược về Basel: Basel là yêu cầu về an tồn vốn do các ngân hàng thuộc các nước G10 khởi xướng và được Ủy ban quản lý Ngân hàng Thanh tốn Quốc tế (BIS) ban hành lần đầu tiên vào năm 1988, xuất phát từ những cuộc khủng hoảng về tiền tệ quốc tế và thị trường ngân hàng, mà đáng chú ý nhất là sự sụp đổ của Ngân hàng Herstatt ở Tây Đức vào thời điểm đĩ. Do tính thiết thực của nĩ nên cộng đồng các tổ chức tài chính, ngân hàng của hơn 100 nước khác cùng hưởng ứng. Để phù hợp với những thay đổi lớn của thị trường, Basel đã được cải tiến và sửa đổi lần thứ hai (Basel II). Ủy ban Basel bao gồm thống đốc Ngân hàng Trung ương của nhĩm G10 như Bỉ, Canada, Pháp, Đức, Ý, Nhật, Hà Lan, Thụy Điển, Anh, Mỹ và một số nước cĩ hệ thống ngân hàng lớn mạnh hàng đầu thế giới. Ủy ban Basel tổ chức họp thường xuyên tại trụ sở Ngân hàng thanh tốn quốc tế (BIS) tại Washington (Mỹ) hoặc tại thành phố Basel (Thụy Sĩ).Ban thư ký cho Ủy ban này là cĩ trụ sở làm việc tại Washington (Mỹ). Quan điểm của Ủy ban Basel: Sự yếu kém trong hệ thống ngân hàng của một quốc gia, dù là quốc gia phát triển hay đang phát triển, cĩ thể đe dọa đến sự ổn định tài chính cho cả nội bộ quốc gia đĩ và trên trường quốc tế. Nhu cầu cần nâng cao sức mạnh của hệ thống tài chính nhất thiết phải được nhiều quốc gia, tổ chức trên thế giới nĩi chung và Ủy ban Basel nĩi riêng quan tâm. Ủy ban Basel đã hoạt động nhiều năm để thực hiện mục tiêu của quan điểm này, dưới hình thức trực tiếp và gián tiếp thơng qua mối liên hệ với chuyên gia về
27. 27 giám sát nghiệp vụ ngân hàng ở các quốc gia khác nhau trên tồn cầu. Từ chỗ là diễn đàn trao đổi kinh nghiệm, hợp tác quốc tế về thanh tra và giám sát ngân hàng, Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng ngày nay đã trở thành cơ quan xây dựng và phát triển các chuẩn mực ngân hàng được quốc tế cơng nhận. Các tiêu chuẩn này trên thực tế đã và đang trở thành những tiêu chuẩn mang tính thơng lệ quốc tế trong hệ thống ngân hàng, đĩng vai trị quan trọng trong cơng tác giám sát hoạt động ngân hàng trên tồn thế giới. 1.4.2. Các nguyên tắc về phịng ngừa nợ xấu: ) Các nguyên tắc xây dựng mơi trường tín dụng thích hợp: Nguyên tắc 1: Mỗi ngân hàng cần xây dựng chiến lược về rủi ro tín dụng (chấp nhận một tỷ lệ nợ xấu) và các chính sách về rủi ro tín dụng chính. Chiến lược hoạt động ngân hàng phản ánh mức độ chấp nhận rủi ro của ngân hàng với mức sinh lời nhất định mà ngân hàng kỳ vọng. Chiến lược chấp nhận một tỷ lệ nợ xấu cần đáp ứng các mục tiêu về chất lượng tín dụng, thu nhập và tăng trưởng. Mỗi ngân hàng, bất kể quy mơ như thế nào đều hoạt động kinh doanh với mục tiêu sinh lời và do vậy phải quyết định sự đánh đổi giữa rủi ro và lợi nhuận trong các hoạt động, cĩ tính đến yếu tố chi phí vốn. Đồng thời, chiến lược này cũng phải tính đến khía cạnh chu kỳ kinh tế và sự dịch chuyển trong cơ cấu và chất lượng của tồn bộ danh mục đầu tư tín dụng. Nguyên tắc 2: Ban Tổng Giám đốc (Giám đốc) cần cĩ trách nhiệm thực hiện chiến lược chấp nhận một tỷ lệ nợ xấu được Hội đồng quản trị phê duyệt, phát triển các chính sách, thủ tục nhằm phát hiện, đo lường, theo dõi và kiểm sốt nợ xấu. Các chính sách và thủ tục này cần nhằm vào rủi ro nợ xấu phát sinh trong mọi hoạt động của ngân hàng, ở cấp độ từng khoản tín dụng cũng như tồn bộ danh mục đầu tư. Một yếu tố chính để hoạt động ngân hàng an tồn và lành mạnh là xây dựng và thực hiện tốt các chính sách và thủ tục bằng văn bản liên quan đến việc xác định, đo lường, theo dõi và kiểm sốt rủi ro tín dụng. Các chính sách thủ tục thực hiện tốt sẽ cho phép ngân hàng:
28. 28 i. Duy trì các tiêu chí cấp tín dụng lành mạnh; ii. Theo dõi và kiểm sốt rủi ro tín dụng; iii. Đánh giá đúng các cơ hội kinh doanh mới; iv. Xác định và quản lý các khoản nợ cĩ vấn đề. Nguyên tắc 3: Các ngân hàng cần xác định và quản lý rủi ro tín dụng trong mọi sản phẩm và hoạt động của mình. Đối với các sản phẩm và hoạt động mới, ngân hàng cần xây dựng biện pháp quản lý rủi ro và kiểm sốt phù hợp trước khi đưa vào sử dụng hoặc triển khai và phải được HĐQT phê duyệt. ) Các nguyên tắc thực hiện cấp tín dụng lành mạnh: Nguyên tắc 4: Các tiêu chí cấp tín dụng của Ngân hàng phải rõ ràng, và phải chỉ rõ thị trường mục tiêu. Đồng thời, Ngân hàng phải hiểu biết rõ về khách hàng vay vốn cũng như mục đích và cơ cấu của khoản tín dụng. Việc xây dựng các tiêu chí cấp tín dụng lành mạnh, được xác định rõ ràng là cực kỳ quan trọng để phê duyệt tín dụng. Các tiêu chí này cần xác định rõ đối tượng khách hàng đủ tiêu chuẩn được cấp, các loại hình tín dụng, các điều khoản và điều kiện cấp tín dụng. Nguyên tắc 5: Ngân hàng cần xây dựng các hạn mức (giới hạn) tín dụng cho từng khách hàng và nhĩm khách hàng vay vốn để tạo ra các loại hình rủi ro tín dụng khác nhau nhưng cĩ thể so sánh và theo dõi được trong sổ sách kế tốn. Giới hạn tín dụng là rất quan trọng trong quản lý hồ sơ rủi ro tín dụng hoặc trong đối tác của một ngân hàng. Để cĩ hiệu quả, giới hạn này cần mang tính bắt buộc và khơng đi theo nhu cầu khách hàng. Nguyên tắc 6: Cần cĩ quy trình rõ ràng trong việc phê duyệt các khoản tín dụng mới cũng như sửa đổi, gia hạn và tái tài trợ các khoản tín dụng hiện tại, gắn trách nhiệm của cán bộ liên quan trong các khâu của quy trình tín dụng vào cơng việc để bảo đảm việc ra quyết định tín dụng đúng đắn.
29. 29 Nguyên tắc 7: Việc cấp tín dụng cần thực hiện trên cơ sở giao dịch cơng bằng giữa các bên. Đặc biệt là đối với các khoản tín dụng cho các cơng ty và cá nhân cĩ liên quan phải được phê duyệt trên cơ sở ngoại lệ, cần được theo dõi cẩn thận và triển khai các bước cần thiết để kiểm sốt nhằm loại trừ rủi ro. Vì trong trường hợp này, rủi ro đạo đức cĩ thể phát sinh trong quá trình cấp tín dụng. Việc gia hạn tín dụng cần được thực hiện theo các tiêu chí và trình tự cụ thể, rõ ràng. Việc này cần tạo ra hệ thống hồ sơ chứng từ nhằm tăng cường việc ra quyết định tín dụng đúng đắn. ) Các nguyên tắc duy trì một quá trình quản lý, đo lường và theo dõi tín dụng phù hợp: Nguyên tắc 8: Các ngân hàng cần cĩ hệ thống quản lý một cách cập nhật đối với danh mục đầu tư cĩ rủi ro tín dụng. Quản lý tín dụng là một yếu tố quan trọng trong duy trì sự hoạt động an tồn và lành mạnh của ngân hàng. Khi đã cấp tín dụng, trách nhiệm của bộ phận kinh doanh kết hợp với đội ngũ hỗ trợ quản lý tín dụng là phải đảm bảo việc khoản tín dụng được duy trì. Việc này gồm cập nhật hồ sơ tín dụng, thu thập thơng tin tài chính hiện hành, gửi đi các thơng báo về gia hạn và dự thảo các văn bản như hợp đồng vay. Nguyên tắc 9: Ngân hàng cần cĩ hệ thống theo dõi điều kiện từng khoản tín dụng, bao gồm việc xác định mức độ đầy đủ của dự phịng và dự trữ. Các ngân hàng cần phát triển và triển khai các thủ tục tồn diện và hệ thống thơng tin để theo dõi điều kiện của từng khoản tín dụng trong các danh mục đầu tư của ngân hàng. Những thủ tục này cần quy định rõ các tiêu chí nhằm phát hiện các khoản mục cĩ phát sinh vấn đề. Các cán bộ cần cĩ trách nhiệm theo dõi chất lượng tín dụng, bảo đảm rằng thơng tin phù hợp được chuyển tới người cĩ trách nhiệm xếp hạng rủi ro nội bộ,
30. 30 theo dõi thường xuyên tài sản thế chấp và bảo lãnh để cĩ thể cĩ những biện pháp kịp thời trước khi rủi ro tín dụng xảy ra. Nguyên tắc 10: Áp dụng hệ thống xếp hạng rủi ro tín dụng nội bộ trong quản lý rủi ro tín dụng. Đây là một phương tiện hữu ích nhằm phân biệt mức độ rủi ro tín dụng trong các sản phẩm cĩ tiềm năng rủi ro của ngân hàng. Do tầm quan trọng trong việc xác định chất lượng khoản tín dụng, hệ thống này phải nhất quán với bản chất, quy mơ và mức độ phức tạp của các hoạt động ngân hàng. Nguyên tắc 11: Ngân hàng cần cĩ hệ thống thơng tin và các kỹ thuật phân tích để đo lường được rủi ro tín dụng trong mọi hoạt động nội bảng và ngoại bảng. Hệ thống thơng tin quản lý phải cung cấp đầy đủ thơng tin về cơ cấu của danh mục đầu tư tín dụng, bao gồm cả việc xác định sự tập trung rủi ro. Nguyên tắc 12: Ngân hàng cần phải cĩ hệ thống theo dõi cơ cấu và chất lượng của tồn bộ danh mục đầu tư tín dụng. Khi danh mục đầu tư của ngân hàng cĩ mức độ tập trung cao cho (i) một đối tác, (ii) một nhĩm các đối tác cĩ liên quan, (iii) một ngành hay lĩnh vực kinh tế đặc biệt, (iv) một khu vực địa lý, (v) một nước hay một nhĩm nước cĩ nền kinh tế liên quan với nhau, (vi) một loại hình tính dụng, hoặc (vii) một loại tài sản thế chấp. Sự tập trung rủi ro khơng chỉ tập trung áp dụng đối với việc cho vay mà tồn bộ các hoạt động ngân hàng cĩ liên quan đến rủi ro khách hàng. Mức độ tập trung cao đặt ra rủi ro cho ngân hàng đối với những thay đổi bất lợi trong lĩnh vực mà các khoản tín dụng đĩ tập trung. Nguyên tắc 13: Ngân hàng cần tính đến các thay đổi trong tương lai về các điều kiện kinh tế khi đánh giá từng khoản tín dụng và danh mục đầu tư tín dụng, và phải đánh giá mức độ rủi ro tín dụng trong điều kiện phức tạp. Một yếu tố quan trọng trong quản lý rủi ro tín dụng liên quan đến việc thảo luận vấn đề gì cĩ thể xảy ra với từng khoản tín dụng và trong danh mục đầu tư, đồng thời đưa thơng tin này vào phân tích mức độ đầy đủ về các vấn đề liên quan đến vốn và dự phịng. Cần xem xét mối liên kết giữa các nhĩm rủi ro khác nhau cĩ
31. 31 khả năng xảy ra. Ba lĩnh vực mà ngân hàng cĩ thể kiểm tra và xem xét là: (i) suy thối kinh tế hay ngành; (ii) các sự kiện rủi ro thị trường; và (iii) các điều kiện về thanh khoản. ) Các nguyên tắc nhằm bảo đảm kiểm sốt đầy đủ đối với nợ xấu Nguyên tắc 14: Ngân hàng cần xây dựng hệ thống đánh giá cập nhật và độc lập về các quá trình quản lý rủi ro tín dụng. Do nhiều cá nhân trong ngân hàng được trao quyền cấp tín dụng nên ngân hàng cần cĩ hệ thống đánh giá và báo cáo nội bộ để quản lý các danh mục đầu tư. Việc đánh giá tín dụng nội bộ phải được thực hiện độc lập với bộ phận kinh doanh về từng khoản tín dụng cũng như chất lượng của tồn bộ danh mục đầu tư. Nguyên tắc 15: Ngân hàng cần xây dựng hệ thống và tăng cường kiểm sốt nội bộ và các hoạt động khác nhằm phát hiện các lĩnh vực cĩ yếu kém trong quá trình quản lý rủi ro tín dụng, và báo cáo kịp thời cho các cấp lãnh đạo về các vi phạm chính sách, thủ tục và giới hạn tín dụng. Mục tiêu quản lý rủi ro tín dụng là duy trì rủi ro tín dụng của ngân hàng trong phạm vi nhất định do HĐQT và Ban Tổng Giám đốc đề ra. Việc thực hiện kiểm sốt nội bộ sẽ giúp đảm bảo các rủi ro tín dụng khơng vượt quá mức mà ngân hàng cĩ thể chấp nhận được. Nguyên tắc 16: Ngân hàng cần cĩ hệ thống khác phục sớm đối với khoản tín dụng xấu, quản lý các khoản tín dụng cĩ vấn đề. Một lý do để xây dựng quá trình đánh giá tín dụng nhằm phát hiện các khoản tín dụng đang xấu đi hay cĩ vấn đề. Sự sụt giảm chất lượng tín dụng cần được phát hiện sớm để cĩ những giải pháp cải thiện chất lượng của khoản tín dụng. Các chính sách rủi ro tín dụng của ngân hàng cần chỉ rõ cách thức quản lý các khoản tín dụng cĩ vấn đề. Trách nhiệm đối với các khoản tín dụng này cĩ thể được giao cho bộ phận tiếp thị hay bộ phận xử lý nợ hoặc kết hợp giữa hai bộ phần này, tùy theo quy mơ và bản chất của mỗi khoản tín dụng.
32. 32 Nguyên tắc 17: Các cơ quan giám sát cần tiến hành đánh giá độc lập về chiến lược, chính sách, thủ tục liên quan đến việc cấp tín dụng và quản lý liên tục danh mục đầu tư của ngân hàng. Sau đĩ thơng báo cho Ban lãnh đạo ngân hàng biết về sự yếu kém của hệ thống, sự tập trung rủi ro quá mức, việc phân loại các khoản tín dụng cĩ vấn đề và ước tính các khoản dự phịng bổ sung và ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của ngân hàng.
33. 33 TĨM TẮT CHƯƠNG 1 Tín dụng là quan hệ vay mượn dựa trên nguyên tắc cĩ hồn trả (cả vốn lẫn lãi) sau một thời gian nhất định. Với ba đặc điểm cơ bản là chỉ thay đổi quyền sử dụng mà khơng thay đổi quyền sở hữu vốn tín dụng; thời hạn tín dụng được xác định rõ ràng; người sở hữu vốn tín dụng được nhận một phần thu nhập dưới hình thức lợi tức, các quan hệ tín dụng đã được hình thành và phát triển mạnh mẽ cả về hình thức tín dụng lẫn chất luợng các khoản tín dụng theo từng thời kỳ phát triển của lịch sử, đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của nền kinh tế. Bên cạnh việc gia tăng về khối lượng tín dụng, càng ngày người ta càng quan tâm đến chất lượng của các khoản tín dụng được cấp phát. Vừa chịu tác động của các yếu tố kinh tế vĩ mơ, vừa chịu tác động của các nhân tố trong nội bộ ngân hàng, một khoản tín dụng được xem là cĩ chất lượng khi đáp ứng được tối đa nhu cầu của khách hàng, đảm bảo hiệu quả hoạt động của ngân hàng và gĩp phần phát triển kinh tế. Do đĩ việc nâng cao chất lượng tín dụng là cần thiết. Điều này địi hỏi các NHTM phải cĩ cơ chế, chính sách quản lý hoạt động tín dụng thích hợp và hiệu quả phù hợp với các quy định của NHNN và thơng lệ quốc tế.
34. 34 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG VỀ CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN SÀI GỊN 2.1. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NGÂN HÀNG TMCP SÀI GỊN: 2.1.1. Sơ lược về sự hình thành và phát triển Ngân hàng TMCP Sài Gịn: Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gịn (SCB), tiền thân là Ngân hàng thương mại cổ phần Quế Đơ, được thành lập vào ngày 06/06/1992 theo quyết định số 00018/NH-GP của thống đốc ngân hàng nhà nước Việt Nam, với số vốn điều lệ ban đầu là 10 tỷ đồng. Sau hơn mười năm hoạt động, ngân hàng TMCP Quế Đơ thua lỗ nặng nề kéo dài và lâm vào tình cảnh đứng trước bờ vực phá sản, khoản lỗ lũy kế của ngân hàng lên đến 23 tỷ đồng, nợ khĩ địi (cĩ khả năng mất vốn) 45 tỷ đồng, yếu kém trên cả hai lĩnh vực cho vay và huy động. Đội ngũ nhân viên vừa yếu, vừa thiếu. Cả ngân hàng cĩ tổng cộng 87 nhân viên, trong đĩ chỉ cĩ 5 người cĩ trình độ Đại học Ngân hàng. Hoạt động kinh doanh vơ cùng khĩ khăn và bị giám sát chặt chẽ bởi NHNN. Tuy nhiên, với quyết tâm vực dậy ngân hàng, Hội đồng quản trị và Ban điều hành đã cĩ nhiều hành động thiết thực và kịp thời như: đổi tên Ngân hàng TMCP Quế Đơ thành Ngân hàng TMCP Sài Gịn (SCB) theo quyết định số 336/QĐ- NHNN của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước; thanh lọc đội ngũ nhân viên yếu kém; cải tiến đổi mới sản phẩm, sắp xếp lại bộ máy tổ chức; đổi mới cơng nghệ ngân hàng, khơng những đã cứu sống được Ngân hàng mà cịn ngày một khẳng định tên tuổi của Ngân hàng TMCP Sài Gịn trên thị trường tài chính Việt Nam. Từ năm 2004, hoạt động kinh doanh của SCB bắt đầu cĩ nhiều nét khởi sắc, tình hình tài chính từng bước được lành mạnh hĩa và kinh doanh cĩ lãi liên tục, năm sau cao hơn năm trước với hàng loạt các chỉ tiêu hoạt động kinh doanh đều cĩ
35. 35 mức tăng trưởng cao, ổn định và vượt xa so với kế hoạch do Hội đồng quản trị đề ra. Mỗi năm, SCB chia cổ tức từ 8 – 12%/năm. 2.1.2. Tình hình hoạt động của Ngân hàng TMCP Sài Gịn trong thời gian qua: 2.1.2.1. Về phát triển mạng lưới: Trong những năm đầu từ khi chuyển đổi từ Ngân hàng TMCP Quế Đơ sang Ngân hàng TMCP Sài Gịn, mạng lưới hoạt động rất mỏng, chỉ cĩ một vài chi nhánh, phịng giao dịch tập trung tồn bộ tại Tp.HCM. Từ năm 2005, mạng lưới hoạt động của SCB mới bắt đầu được mở rộng. Ngồi Hội Sở chính tại Tp.HCM, đến cuối năm 2005, SCB cĩ 12 chi nhánh và phịng giao dịch tại Hà Nội, Tp.HCM và An Giang. Sang năm 2006, số lượng chi nhánh và phịng giao dịch đã tăng lên đến số lượng 21, được phân bổ rải rác từ Bắc vào Nam. BIỂU ĐỒ 2.1: TỐC ĐỘ PHÁT TRIỂN MẠNG LƯỚI CỦA SCB QUA CÁC NĂM 35 32 30 25 21 20 15 12 10 5 0 Năm 2005 Năm 2006 Tháng 07/2007 Số lượng Phịng giao dịch và Chi nhánh (Nguồn: tổng hợp, báo cáo thường niên 2004, 2005, 2006 của SCB) Để cĩ đủ nhân lực đáp ứng cho quá trình phát triển, SCB đã đưa ra nhiều chính sách đãi ngộ hợp lý. Đội ngũ nhân viên của SCB cũng từ đĩ ngày một lớn mạnh về mặt số lượng và nâng cao về mặt chất lượng. Năm 2006, số lượng nhân viên cĩ trình độ đại học và trên đại học chiếm 61% tổng số cán bộ nhân viên, tăng 6% so với năm 2005 và tăng đáng kể so với năm 2003.
36. 36 BIỂU ĐỒ 2.2: TỐC ĐỘ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC QUA CÁC NĂM Nguồn nhân lực 1200 870 800 605 373 216 324 ng nhân viên 400 0 l ượ ố S 07 0 /2 7 0 g n á h T (Nguồn: tổng hợp, báo cáo thường niên 2004, 2005, 2006 của SCB) 2.1.2.2. Về hoạt động kinh doanh: ¾ Tình hình nguồn vốn và sử dụng vốn ƒ Nguồn vốn − Vốn điều lệ: Năm 2006, SCB đã tăng vốn điều lệ hơn 2 lần, nâng từ mức 271 tỷ đồng lên 600 tỷ đồng, đồng thời phát hành trái phiếu chuyển đổi trị giá 1.000 tỷ đồng vào tháng 11/2006, và sẽ được chuyển đổi thành cổ phiếu vào tháng 12/2007. Nguồn vốn này sẽ giúp SCB nâng cao năng lực tài chính, tạo điều kiện đầu tư vào cơ sở hạ tầng, phát triển cơng nghệ, mở rộng mạng lưới, tạo đà thúc đẩy SCB phát triển bền vững trong tương lai. Sự tăng trưởng vốn điều lệ của SCB qua các năm thể hiện qua bảng 2.1 (xem phụ lục 01) − Vốn huy động: Nguồn vốn huy động của SCB bao gồm: tiền gửi từ các tổ chức kinh tế, dân cư, các TCTD khác, và phát hành giấy tờ cĩ giá. Vốn huy động từ việc phát hành giấy tờ cĩ giá chủ yếu nhằm mục đích bổ sung vốn điều lệ cho SCB, trong đĩ tập trung vào việc xây dựng và củng cố cơ sở hạ tầng, thay đổi cơng nghệ, nhằm tăng năng lực cạnh tranh của SCB trong khối các NHTMCP.
37. 37 Nguồn vốn vốn huy động từ tiền gửi của các TCKT (xem bảng 2.2 - phụ lục 1), dân cư và tiền gửi của các TCTD chủ yếu để đáp ứng hoạt động kinh doanh trong từng thời kỳ của SCB. Trong đĩ, tiền gửi của các TCTD tại SCB ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong tổng nguồn vốn huy động, chứng tỏ rằng SCB đã dần dần tạo được uy tín đối với các ngân hàng bạn. Chính nguồn vốn ngắn hạn này là nguồn vốn để cho vay và đầu tư, tạo ra lợi nhuận đáng kể cho SCB qua các năm. Để thu hút nguồn vốn của các tổ chức kinh tế và dân cư, SCB đã đưa ra nhiều sản phẩm tiền gửi hết sức đa dạng, phong phú như tiền gửi thanh tốn, tiền gửi tiết kiệm, tiền gửi cĩ thời hạn hoặc khơng thời hạn, với các loại tiền VNĐ hoặc USD. Cĩ một số sản phẩm đã đạt được cúp vàng “Sản phẩm uy tín chất lượng” (sản phẩm “tiết kiệm dành cho người 50 tuổi trở lên” và “tiết kiệm tích lũy”). Biểu đồ 2.3: BIỂU ĐỒ THỂ HIỆN SỰ TĂNG TRƯỞNG NGUỒN VỐN HUY ĐỘNG 15000 12000 9000 TG của TCKT & Dân cư TG của các 6000 TCTD 3000 0 Năm Năm Năm Năm Tháng 2003 2004 2005 2006 07/2007 (Nguồn: báo cáo thường niên 2004, 2005, 2006, báo cáo tình hình hoạt động kinh doanh tháng 07/2007của SCB) − Vốn vay: Ngồi hai nguồn vốn chính là vốn điều lệ và vốn huy động, SCB cịn đi vay từ NHNN và các TCTD khác. Tuy nhiên, nguồn vốn này chiếm tỷ trọng thấp trong tổng nguồn vốn của SCB.
38. 38 ƒ Sử dụng nguồn Với các nguồn như trên, SCB đã sử dụng khá hiệu quả vào hoạt động kinh doanh của mình, trong đĩ chủ yếu là hoạt động cấp tín dụng. Với mục tiêu đa dạng hố các sản phẩm tín dụng đáp ứng được nhu cầu vay vốn của mọi đối tượng khách hàng, cùng với các chính sách ưu đãi như: hỗ trợ phí bảo hiểm đối với tài sản bảo đảm trong suốt thời gian vay; giảm lãi suất khi doanh thu chuyển về đạt yêu cầu so với cam kết; tư vấn đầu tư miễn phí cho các doanh nghiệp mới thành lập; miễn phí chuyển tiền, phí kiểm đếm, phí thơng báo L/C, nên chỉ trong một thời gian ngắn từ khi chuyển đổi, SCB đã thu hút được một lượng khách hàng đáng kể, đặc biệt cĩ nhiều khách hàng thân thiết. Dư nợ tín dụng tăng nhiều qua các năm từ năm 2003 đến nay (bảng 2.3-phụ lục 1). Biểu đồ 2.4: BIỂU ĐỒ THỂ HIỆN SỰ TĂNG TRƯỞNG DƯ NỢ TÍN DỤNG 16,000 13,341 12,000 8,203 8,000 3,357 4,000 1,813 1,004 0 Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 Tháng 07/2007 (Nguồn: báo cáo thường niên 2004, 2005, 2006, báo cáo tình hình hoạt động kinh doanh tháng 07/2007của SCB) Ngồi các sản phẩm tín dụng thơng thường, tháng 5/2006, SCB đã đưa ra thị trường tiền tệ một sản phẩm mới, đáp ứng kịp thời nhu cầu vốn cho khách hàng khi thị trường chứng khốn đang trên đà phát triển với tốc độ mỗi lúc một nhanh. Đĩ là sản phẩm mua bán chứng khốn cĩ kỳ hạn – Repo. Với sản phẩm này, SCB càng đa
39. 39 dạng hố danh mục kinh doanh, cải thiện cơ cấu nguồn thu, và mang lại khơng ít lợi nhuận cho ngân hàng. Đồng thời, để phân tán rủi ro, bên cạnh hoạt động cho vay, SCB cịn thực hiện nhiều hoạt động đầu tư tài chính như đầu tư chứng khốn; đầu tư, gĩp vốn mua cổ phần, trái phiếu Chính Phủ. Dù hiện nay phần vốn dành cho các lĩnh vực này cịn hạn chế nhưng chắc chắn sẽ được nâng lên trong tương lai, bởi vì đây là thị trường rất tiềm năng. Biểu đồ 2.5: BIỂU ĐỒ THỂ HIỆN SỰ TĂNG TRƯỞNG DƯ NỢ HOẠT ĐỘNG ĐẦU TƯ (Đơn vị: triệu đồng - Nguồn: Báo cáo tài chính năm 2004, 2005, 2006, báo cáo tình hình hoạt động tháng 7/2007 của SCB) 691,260 583,255 800,000 600,000 400,000 61,945 7,265 23,303 200,000 0 Năm Năm Năm Năm Tháng 2003 2004 2005 2006 07/2007 2.1.2.3. Hoạt động dịch vụ ¾ Dịch vụ thanh tốn quốc tế: Qua ba năm liên tục liên tục xếp loại A trong số các NHTMCP, tháng 03/2006, SCB được NHNN cấp phép bổ sung hoạt động kinh doanh ngoại hối trực tiếp theo cơng văn số 576/QĐ-NHNN ngày 30/03/2006, từ đĩ đã tạo ra nhiều thay đổi cả về lượng và chất trong hoạt động thanh tốn quốc tế của SCB.
40. 40 Nếu như trước đây SCB chỉ thực hiện thanh tốn quốc tế thơng qua các ngân hàng bạn, vừa phải chia xẻ nguồn thu phí dịch vụ, tốn nhiều thời gian giao dịch, lại khơng tạo nên tên tuổi SCB trong nước và quốc tế, thì kể từ quý 2/2006 SCB đã thực hiện thanh tốn quốc tế độc lập và trực tiếp. Năm 2005, chênh lệch thu chi từ hoạt động thanh tốn quốc tế đạt 170 triệu đồng, và đến năm 2006 con số này là 1.144 triệu đồng, tăng 974 triệu đồng (gấp 5,7 lần) so với năm 2005. Mặc dù những con số này khơng lớn nhưng đây là kết quả đáng ghi nhận khi SCB mới vừa được phép thực hiện Thanh tốn quốc tế trực tiếp từ cuối tháng 03/2006. Kể từ thời điểm này, SCB đã giảm dần sự phụ thuộc vào các ngân hàng hợp tác như VCB, BIDV, Eximbank. Tuy nhiên, do hoạt động thanh tốn quốc tế cịn quá mới mẻ, chưa tạo được uy tín trên thị trường nên thu nhập từ hoạt động này chưa cao, lượng khách hàng giao dịch tại các đơn vị vẫn chưa đều và chưa ổn định. (xem bảng 2.4 - phụ lục 1). ¾ Dịch vụ kinh doanh ngoại hối: Mặc dù, hoạt động kinh doanh ngoại tệ trong năm 2006 tăng so với năm 2005, nhưng kết quả kinh doanh ngoại tệ năm 2006 lại lỗ 149 triệu đồng (xem bảng 2.4), trong khi năm 2005 lãi 645,9 triệu đồng. Sở dĩ như vậy, là vì trong năm 2006 giá vàng và ngoại tệ biến động bất thường, ảnh hưởng đến kết quả chung của hoạt động kinh doanh ngoại hối của SCB. ¾ Dịch vụ thẻ: Để đa dạng hĩa các sản phẩm, dịch vụ, ngân hàng đã đưa ra sản phẩm thẻ SCB Link phục vụ khách hàng từ tháng 12/2005. Đến nay dịch vụ thẻ đã từng bước được mở rộng nhờ vào các chính sách ưu đãi, khuyến mãi kết hợp với việc tài trợ cho các cuộc thi. Khách hàng đã biết đến thẻ SCB Link nhiều hơn. Số lượng thẻ phát hành năm 2005 là 1.239 thẻ, và đến năm 2006 là 5.235 thẻ. Tuy nhiên, các tiện ích của thẻ SCB Link vẫn cịn đơn điệu, tính hấp dẫn đối với khách hàng chưa cao. Doanh thu từ dịch vụ thẻ trong năm 2006 chỉ đạt hơn 64 triệu đồng.
41. 41 Nhìn chung, các hoạt động dịch vụ của SCB chưa mạnh, khả năng cạnh tranh chưa cao so với các ngân hàng bạn. Một phần là do quy mơ nguồn vốn của ngân hàng và thương hiệu SCB vẫn cịn mới so với nhiều khách hàng. Do đĩ, doanh thu từ các hoạt động này cịn thấp so với doanh thu của hoạt động đầu tư và tín dụng. Tuy nhiên, với quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, SCB muốn phát triển mạnh và bền vững thì việc mở rộng các hoạt động dịch vụ là điều tất yếu. 2.1.2.4. Hiệu quả kinh doanh Từ một ngân hàng phải dùng vốn điều lệ để cấn trừ lỗ vào năm 2003, bắt đầu năm 2004 đến nay SCB đã vươn lên phát triển mạnh mẽ Nhìn vào báo cáo kết quả kinh doanh của SCB từ năm 2004 đến nay (xem bảng 2.5 - phụ lục 1), ta cĩ thể thấy rõ bước chuyển mình đột phá của SCB. Từ một ngân hàng cĩ lợi nhuận trước thuế là một con số âm vào năm 2003. Đến tháng 07/2007, lợi nhuận trước thuế của SCB đã đạt trên 172 tỷ đồng. So với các NHTMCP khác, khoản lợi nhuận này vẫn cịn thấp nhưng đây là một dấu hiệu đáng mừng, chứng tỏ SCB cĩ chính sách kinh doanh đúng đắn, tạo đà cho sự phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới. BIỂU ĐỒ 2.6: LỢI NHUẬN TRƯỚC THUẾ 172 200 154 150 100 47 0.05 19 50 0 2003 2004 2005 2006 Tháng 07/2007 (Nguồn: tổng hợp, báo cáo thường niên 2004, 2005, 2006 của SCB)
42. 42 2.2. PHÂN TÍCH HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG TẠI NHTMCP SÀI GỊN: Tình hình cho vay tại SCB khi xem xét trên các gốc độ thời hạn cho vay, đối tượng cho vay và ngành nghề kinh tế cho vay như sau: 2.2.1. Xét theo thời hạn cho vay: Biểu đồ 2.7: CƠ CẤU TÍN DỤNG PHÂN THEO THỜI HẠN 100% 80% 60% Tín dụng ngắn hạn 40% Tín dụng trung dài hạn 20% 0% Năm 2005 Năm 2006 Tháng 07/2007 (Nguồn: tổng hợp, báo cáo thường niên 2004, 2005, 2006 của SCB) Dư nợ tín dụng tại SCB gồm các loại hình tín dụng: ngắn hạn, trung và dài hạn (xem bảng 2.6 - phụ lục 1). Trong đĩ, dư nợ tín dụng ngắn hạn chiếm tỷ trọng chủ yếu trong tổng dư nợ và liên tục tăng qua các năm: năm 2005, tỷ trọng dư nợ tín dụng ngắn hạn là 75% trên tổng dư nợ, năm 2006 tăng lên 79%, và đến tháng 07/2007 thì tỷ trọng này là 83%. Đối nghịch với việc gia tăng tỷ trọng dư nợ ngắn hạn trong tổng dư nợ thì tỷ trọng của tín dụng trung dài hạn giảm dần qua các năm: năm 2005 là 25%, đến tháng 07/2007 giảm xuống cịn 17%. Song xét trên gĩc độ tuyệt đối, quy mơ của từng loại hình tín dụng trong danh mục thì năm sau luơn cao hơn năm trước. Dư nợ ngắn hạn của SCB năm 2005 là 2.511 tỷ đồng, tăng lên 6.553 triệu đồng năm 2006 và 11.074 tỷ đồng vào tháng 07/2007. Dư nợ trung dài hạn cũng tăng từ 846 tỷ đồng năm 2005 lên 1.650 tỷ đồng năm 2006 và đạt 2.267 tỷ đồng trong quý 1-2007.
43. 43 2.2.2. Xét theo đối tượng khách hàng: Biểu đồ 2.8: CƠ CẤU TÍN DỤNG PHÂN THEO ĐỐI TƯỢNG KHÁCH HÀNG Năm 2005 Năm 2006 33.05% 35.93% 2.96% 3.95% 4.41% 2.44% 60.10% 57.16% Tháng 07/2007 35.88% 2.95% 3.92% DNNN HTX CTCP, TNHH DNTN, cá thể 57.23% Hiện tại SCB chỉ cĩ bốn đối tượng khách hàng chính là DNNN; hợp tác xã; cơng ty cổ phần, cơng ty TNHH; và DNTN, cá thể. Trong đĩ, dư nợ cho vay cơng ty cổ phần, cơng ty TNHH và DNTN, cá thể chiếm tỷ trọng chủ yếu trong tổng dư nợ. (xem bảng 2.7 - phụ lục 1). Năm 2005, dư nợ cho vay cơng ty cổ phần, cơng ty TNHH chiếm 60,1% tổng dư nợ, năm 2006 chiếm 57,16% và đến tháng 07/2007 chiếm 57,23%. Nếu như tỷ trọng dư nợ cho vay cơng ty cổ phần, cơng ty TNHH cĩ xu hướng giảm nhẹ thì tỷ trọng dư nợ cho vay DNTN, cá thể tăng nhẹ qua các năm: năm 2005, tỷ trọng cho vay đối tượng này là 33,05% thì đến năm 2006 tỷ trọng này là 35,93%. Đối với đối tượng cho vay là DNNN và Hợp tác xã, dư nợ cho vay chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng dư nợ của SCB, chỉ ở mức 3%-4%.
44. 44 2.2.3. Xét theo ngành kinh tế: Dư nợ tín dụng ngày càng tăng, chuyển dịch cơ cấu tín dụng từng bước phù hợp với chiến lược phát triển của ngân hàng là kinh doanh bán lẻ và chú trọng DNVVN (xem bảng 2.8 - phụ lục 1). 2.2.4. Nhận xét về quy mơ và cơ cấu tín dụng tại SCB: Xét về quy mơ, dư nợ tín dụng của SCB trong thời gian vừa qua cĩ mức tăng trưởng cao, dư nợ năm 2006 tăng 144% so với năm 2005, tăng 717% so với năm 2003. Và tính đến tháng 07/2007, dư nợ tín dụng của SCB là 13.341 tỷ đồng tăng 62% so với đầu năm. Mặc dù tốc độ tăng trưởng dư nợ tín dụng cao nhưng SCB luơn nhằm đảm bảo được khả năng thanh khoản. Tỷ lệ tổng dư nợ cho vay khơng vượt quá 90% tổng số dư tiền gửi của khách hàng trong mọi thời điểm, năm 2006 tỷ lệ này là 82% và cuối tháng 07/2007 tỷ lệ này là 89% của ngân hàng. BIỂU ĐỒ 2.9. CHO VAY VÀ HUY ĐỘNG CỦA SCB 16000 12000 Huy động 8000 Cho vay 4000 0 Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 Tháng 07/2007 (Nguồn: tổng hợp;báo cáo thường niên 2004, 2005, 2006 của SCB) Xét về cơ cấu tín dụng: hiện nay SCB đang thiếu sự đa dạng về đối tượng khách hàng, ngành nghề kinh tế. Xem bảng cơ cấu tín dụng phân theo đối tượng khách hàng - bảng 2.8, SCB chỉ cĩ bốn đối tượng khách hàng là DNNN; hợp tác xã; Cơng ty cổ phần, Cơng ty TNHH; và DNTN, cá thể. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ được SCB chú trọng
45. 45 (chiếm trên 55% tổng dư nợ), tiếp đến là đối tượng DNTN, cá thể (chiếm trên 30%). Các đối tượng khác như: doanh nghiệp liên doanh, doanh nghiệp cĩ vốn đầu tư nước ngồi vẫn thiếu sự quan tâm của ngân hàng. Về ngành nghề, hiện nay SCB đã đầu tư tín dụng vào rất nhiều ngành, song trong đĩ, cĩ nhiều ngành chiếm tỷ trọng nhỏ xoay quanh mức 1%-2%, thậm chí cĩ một số ngành cĩ tỷ trọng dư nợ cho vay trên tổng dư nợ dưới 1% như: nơng lâm nghiệp, thuỷ sản, cơng nghiệp khai thác mỏ, sản xuất phân phối điện, khí đốt và nước, tài chính tín dụng. Thêm vào đĩ, SCB cĩ sự mất cân đối trong cơ cấu tín dụng, dư nợ cho vay tập trung ở một, hai ngành nghề, thời hạn cấp tín dụng: ƒ Về ngành nghề, trên 70% dư nợ tín dụng của ngân hàng hiện nay tập trung vào hoạt động phục vụ cá nhân và cộng đồng và cĩ xu hướng ngày càng gia tăng. Các ngành cịn lại chiếm tỷ trọng rất nhỏ. Điều này cho thấy cịn rất nhiều ngành cĩ hiệu quả kinh tế cao như: giao thơng vận tải, cơng nghiệp khai khống, chế biến nơng sản thực phẩm, thuỷ - hải sản xuất khẩu, năng lượng dầu khí, du lịch, các ngành cơng nghiệp trọng điểm đang bị ngân hàng bỏ ngỏ, chưa được quan tâm đúng mức. Với cơ cấu ngành nghề cho vay như vậy, rõ ràng chưa mang lại hiệu quả cao nhất cho hoạt động tín dụng của ngân hàng. Tập trung dư nợ vào một ngành trong khi hệ thống thơng tin cần để thẩm định các khoản vay thuộc ngành này thường khơng đầy đủ, khĩ kiểm tra được tính chính xác. Hơn nữa, với điều kiện quản lý khách hàng và hệ thống chấm điểm xếp hạng khách hàng của SCB hiện nay chưa thật sự hiệu quả nên rủi ro tiềm ẩn là rất cao. ƒ Về thời hạn cấp tín dụng, dư nợ của ngân hàng tập trung phần lớn vào tín dụng ngắn hạn. Dư nợ tín dụng trung dài hạn chiếm tỷ trọng rất nhỏ trong tổng dư nợ. Việc tập trung dư nợ vào loại hình tín dụng ngắn hạn tuy rằng phù hợp với cơ cấu vốn huy động của Ngân hàng, cĩ rủi ro thấp hơn tín dụng trung dài hạn, song việc này ảnh hưởng đến việc duy trì dư nợ và sự bền vững trong thu nhập của ngân hàng.
46. 46 Theo xu hướng hiện nay, các ngân hàng đang nỗ lực gia tăng các khoản vay trung dài hạn cĩ tính chất ổn định, đặc biệt tập trung vào cho vay tiêu dùng, bất động sản đối với cá nhân (xem bảng 2.9 - phụ lục 1). Đơn cử ACB, trước đây chỉ cho vay bất động sản với khoảng 10% tổng dư nợ đối với các dự án căn hộ chung cư cĩ liên kết với các cơng ty địa ốc, vì ngại rủi ro khi khách hàng thế chấp chủ yếu là quyền phát sinh từ hợp đồng mua căn hộ chứ chưa cĩ giấy chủ quyền hợp lệ. Tuy nhiên, sau một thời gian triển khai, đối tượng khách hàng ở chương trình này là khách hàng tiềm năng và cĩ khả năng trả nợ tốt. Vì vậy trong năm 2007, ACB quyết định đẩy mạnh cho vay chương trình này lên 20-25% tổng dư nợ đối với hình thức cho vay mua nhà liên kết, trong đĩ ACB lựa chọn các dự án đáng tin cậy của các Cơng ty bất động sản cĩ uy tín. Tại SCB, tỷ lệ sử dụng nguồn vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn bằng 0 (theo quy định là khơng quá 40%/nguồn vốn ngắn hạn). Tuy nhiên, thực tế tỷ lệ cho vay trung dài hạn đối với hoạt động cho vay tiêu dùng vẫn chưa thật sự cạnh tranh với các ngân hàng khác thể hiện ở số lượng và đặc điểm sản phẩm chưa cĩ nhiều nổi bật. Như vậy, nhìn chung hoạt động tín dụng tại SCB đang cĩ sự tăng trưởng khá cao, đem lại nguồn thu chính và đáng kể cho ngân hàng trong thời gian qua. Tuy nhiên, nguồn thu này chưa thật sự bền vững do phần lớn dư nợ của SCB là ngắn hạn, đồng thời SCB cũng chưa đa dạng hĩa đối tượng khách hàng, các ngành nghề kinh tế cho vay. Điều này cho thấy hoạt động tín dụng tại SCB đang tiềm ẩn nhiều rủi ro, địi hỏi phải được quản lý chặt chẽ, nhất là về chất lượng các khoản cấp tín dụng. 2.3. ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG TẠI NHTMCP SÀI GỊN: 2.3.1. Thực trạng chất lượng tín dụng tại SCB xét về mặt định lượng: 2.3.1.1. Nợ quá hạn tại SCB:
47. 47 Như đã phân tích ở trên, dư nợ tín dụng của SCB đã tăng trưởng với một tốc độ khá nhanh, năm 2006 so với năm 2003 tăng hơn 700%. Tuy nhiên đi đơi với sự tăng trưởng này, cần xem xét về chất lượng của các khoản cho vay. Với SCB, nợ quá hạn từ năm 2003 đến tháng 07/2007 được thể hiện qua bảng 2.10. BẢNG 2.10: CƠ CẤU NỢ QUÁ HẠN CỦA SCB QUA CÁC NĂM ĐVT: tỷ đồng Năm Năm Năm Năm Tháng Chỉ tiêu 2003 2004 2005 2006 07/2007 Tổng dư nợ 1.004 1.813 3.357 8.203 13.341 Nợ quá hạn 0,5 40 94 73 68 Nợ xấu 39 69 56 Tỷ trọng nợ quá 1,16% 2,22% 2,8% 0,89% 0,51% hạn/ Tổng dư nợ Tỷ trọng nợ xấu/ 1,17% 0,85% 0,42% Tổng dư nợ (Nguồn: tổng hợp, báo cáo tài chính năm 2004, 2005, 2006 của SCB) Qua bảng số liệu này, ta cĩ thể thấy rằng nợ quá hạn của SCB đối nghịch với tốc độ tăng trưởng tín dụng. Năm 2003 là năm đầu tiên của sự cải tổ, tên gọi Ngân hàng TMCP Sài Gịn lần đầu tiên xuất hiện vào tháng 4/2003 thay thế cho tên cũ Quế Đơ, với số lỗ lũy kế hơn 23 tỷ đồng. Năm này, con số tuyệt đối của nợ quá hạn là 517 triệu đồng, chỉ chiếm 1,16% tổng dư nợ. Bước sang năm 2004, năm thứ hai của giai đoạn cải tổ, nợ quá hạn đã tăng lên 40 tỷ đồng, so với sự tăng lên của tổng dư nợ thì con số này là khá cao. Tổng dư nợ tăng là 81%, trong khi đĩ, nợ quá hạn tăng trên 7900%, tức tăng hơn 79 lần. Tuy nhiên, do đây là giai đoạn đầu của quá trình chuyển đổi nên khơng thể tránh được những khĩ khăn. Mặc dù tỷ lệ nợ quá hạn tăng cao so với năm trước đĩ nhưng vẫn
48. 48 trong giới hạn cho phép của NHNN (tỷ lệ nợ quá hạn trong tổng dư nợ phải nhỏ hơn 5%). Sang năm 2005, mặc dù tỷ lệ nợ quá hạn so với tổng dư nợ vẫn cịn cao (thậm chí cịn tăng so với năm 2004) nhưng tốc độ tăng đã bắt đầu giảm xuống. Nếu năm 2004, tỷ lệ nợ quá hạn tăng 79 lần so với năm 2003, thì sang năm 2005 tỷ lệ nợ quá hạn chỉ tăng 1,35 lần so với năm 2004, trong khi tỷ lệ tăng của tổng dư nợ khơng thay đổi nhiều. Đây là dấu hiệu cho thấy, SCB đã bắt đầu quan tâm hơn về chất lượng của hoạt động cấp tín dụng. Kể từ năm 2006 đến nay, tỷ lệ nợ quá hạn đã giảm đáng kể so với trước cả số tuyệt đối lẫn số tương đối. Năm 2006, nợ quá hạn là 73 tỷ đồng (tương đương 0,89%) tổng dư nợ, và đến tháng 07/2007 nợ quá hạn là 68 tỷ đồng (tương đương 0,51%) trong tổng dư nợ. Như vậy, kể từ năm 2006 đến nay tỷ lệ nợ quá hạn đã giảm xuống dưới mức 2% so với tổng dư nợ. Đây là tỷ lệ mà HĐQT và Ban điều hành SCB đưa ra nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng tín dụng, giảm thiểu tối đa rủi ro, đồng thời bảo đảm thực hiện đúng quy định của Ngân hàng Nhà nước (tỷ lệ nợ quá hạn, nợ xấu so với tổng dư nợ khơng được vượt quá 5%). Bên cạnh đĩ, so với mặt bằng chung trong khối các NHTMCP, tỷ lệ nợ quá hạn của SCB là khá thấp, chỉ cao hơn 03 ngân hàng là Ngân hàng Á Châu (0.31%), Ngân hàng Gia Định (0.32%), Ngân hàng Nam Việt (0.38%). Điều này một lần nữa khẳng định chất lượng tín dụng tại SCB đang được cải thiện.
49. 49 BẢNG 2.11: NỢ QUÁ HẠN CỦA MỘT SỐ NHTMCP TÍNH ĐẾN THÁNG 08/2007 ĐVT: tỷ đồng STT NGÂN HÀNG Tổng Nợ quá Tỷ lệ nợ quá hạn dư nợ hạn 1 NH TMCP Phương Nam 4.568 224 4.90% 2 NH TMCP An Bình 3.360 152.84 4.55% 3 NH TMCP Phương Đơng 5.364 140 2.61% 4 NH TMCP Nam Á 2.065 48 2.33% 5 NH TMCP Xuất Nhập 13.373 152 1.14% Khẩu Việt Nam 6 NH TMCP Việt Á 4.352 37 0.86% 7 NH TMCP Đơng Á 11.987 81 0.67% 8 NH TMCP Sài Gịn 6.144 40 0.65% Cơng Thương 9 NH TMCP Phát Triển 3.450 22 0.65% Nhà Tp.HCM 10 NH TMCP Sài Gịng 21.897 96 0.44% Thương Tín 11 NH TMCP Sài Gịn 14.440 62 0.43% 12 NH TMCP Nam Việt 2.256 8.5 0.38% 13 NH TMCP Gia Định 801 3 0.32% 14 NH TMCP Á Châu 24.101 76 0.31% (Nguồn: tổng hợp, báo cáo cạnh tranh của Phịng Quản lý Rủi ro thị trường SCB) 2.3.1.2. Thời gian giải quyết hồ sơ tín dụng của SCB: Ngày 17/06/2006, Tổng Giám đốc NHTMCP Sài Gịn đã ký Quyết định số 49/QĐ-SCB-TGĐ.06 về việc ban hành Quy trình tín dụng ngắn hạn và Quyết định số
50. 50 50/QĐ-SCB-TGĐ.06 về việc ban hành Quy trình tín dụng trung dài hạn. Theo đĩ, thời gian giải quyết một hồ sơ tín dụng được quy định cụ thể như sau: − Đối với khoản vay ngắn hạn: thời gian thực hiện trong vịng 7 ngày làm việc (đối với khách hàng mới) và 3 ngày làm việc (đối với khách hàng cũ) kể từ ngày khách hàng cung cấp đầy đủ hồ sơ vay vốn theo quy định. − Đối với khoản vay trung dài hạn: thời gian thực hiện trong vịng 12 ngày làm việc kể từ ngày khách hàng cung cấp đầy đủ hồ sơ vay vốn hợp lệ. Điều này phản ánh SCB đã nhận thức được tầm quan trọng của sự nhanh chĩng và kịp thời trong việc cung ứng dịch vụ cho khách hàng. Thực tế cho thấy nguồn tài chính được đáp ứng kịp thời sẽ giúp cho khách hàng nắm bắt được cơ hội kinh doanh hiệu quả hơn. Trên đây là khoảng thời gian tối đa SCB sẽ xem xét để cung ứng vốn cho khách hàng. Đối với những mĩn vay nhỏ, đơn giản của các khách hàng cá nhân, thời gian này cịn nhanh hơn. 2.3.1.3. Tỷ lệ từ chối cho vay: Tại SCB, các sản phẩm tín dụng mặc dù cĩ thể đáp ứng đươc khá đầy đủ nhu cầu của khách hàng, nhưng lãi suất cho vay tương đối cao so với các ngân hàng khác. Nguyên nhân là do lãi suất huy động cao. Do đĩ, ngoại trừ những khách hàng do ngân hàng tiếp thị về, những khách hàng cịn lại tự đến với SCB đa số khơng đáp ứng được các điều kiện của các ngân hàng cĩ lãi suất thấp hơn. Với chính sách phát triển tín dụng chú trọng vào chất lượng, tỷ lệ từ chối tại SCB là khá cao, khoảng 30% trong tổng số hồ sơ đề nghị vay vốn. 2.3.1.4. Mức độ hài lịng của khách hàng: Nhận thức được tầm quan trọng trong việc làm hài lịng khách hàng, vào tháng 08/2007, SCB đã thành lập Bộ phận chăm sĩc khách hàng trực thuộc Phịng Dịch vụ khách hàng và phát triển sản phẩm, với chức năng chính là tiếp nhận và trả lời ý kiến thắc mắc của khách hàng về các sản phẩm dịch vụ của ngân hàng thơng qua tổng đài hotline, thư điện tử và hộp thư gĩp ý.
51. 51 Qua hai tháng triển khai hoạt động, Bộ phận này đã tiếp nhận trung bình 200 ý kiến đĩng gĩp và thắc mắc/tháng về sản phẩm dịch vụ cũng như thái độ làm việc của cán bộ nhân viên ngân hàng. (xem phụ lục 3).Cũng từ đĩ, SCB đã và đang cải thiện dần chất lượng phục vụ khách hàng trong các mặt hoạt động, trong đĩ cĩ hoạt động tín dụng. Như vậy, các chỉ tiêu định lượng nêu trên đều cho thấy SCB đang nỗ lực để nâng cao chất lượng tín dụng, gĩp phần đem lại sự phát triển bền vững cho Ngân hàng trong giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay Tuy nhiên, để cĩ thể đánh giá tồn diện về chất lượng tín dụng, cần xem xét thêm về mặt định tính của hoạt động tín dụng. 2.3.2. Thực trạng chất lượng tín dụng tại SCB xét về mặt định tính: Ở khía cạnh định tính, cĩ nhiều nhân tố gĩp phần tạo nên chất lượng hoạt động tín dụng của ngân hàng như sau: cơng tác quản trị tín dụng, cơng tác tổ chức, nhân tố con người, và nhân tố cơng nghệ. 2.3.2.1. Về cơng tác quản trị tín dụng của SCB: Thứ nhất, SCB đã đưa ra chính sách, quy trình tín dụng phù hợp, đảm bảo hoạt động tín dụng luơn đi đúng hướng trong các giai đoạn trước, trong và sau khi cấp tín dụng. Trong giai đoạn trước khi cấp tín dụng: SCB thực hiện thu thập thơng tin về khách hàng; lập tờ trình tín dụng trình cấp cĩ thẩm quyền phê duyệt; và thực hiện các quy định về bảo đảm tiền vay theo đúng quy định của pháp luật. Đối với việc thu thập thơng tin khách hàng, SCB sẽ thu thập những thơng tin về tư cách pháp lý; lịch sử quan hệ tín dụng trước đây tại SCB và tại các ngân hàng khác; tình hình tài chính, hoạt động kinh doanh hiện tại; mục đích vay vốn; nguồn trả nợ và cuối cùng là tài sản bảo đảm của khách hàng. Đây là khâu hết sức quan trọng nhằm đưa ra một quyết định tín dụng đúng đắn và giảm thiểu rủi ro cho ngân hàng. Bởi lẽ, khách hàng phải cĩ đầy đủ tư cách pháp lý thì mới cĩ thể ký hợp đồng
52. 52 vay vốn với ngân hàng; hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng ổn định, mục đích vay vốn rõ ràng và cĩ đủ nguồn trả nợ thì mới đảm bảo khả năng thu hồi vốn cho ngân hàng. Cịn tài sản bảo đảm chỉ là biện pháp cuối cùng khi khách hàng khơng cịn khả năng trả nợ. Cách thức thực hiện là phỏng vấn trực tiếp khách hàng vay vốn; thu thập các thơng tin trên intrenet, báo, đài; từ Trung tâm thơng tin tín dụng của NHNN (CIC); và từ các ngân hàng bạn. Hiện nay, cơng tác thu thập thơng tin được các đơn vị trong tồn SCB thực hiện tương đối tốt. Ngồi thơng tin pháp lý là điều kiện tiên quyết; tất cả các hồ sơ tín dụng tại SCB đều phải cĩ thơng tin CIC thể hiện lịch sử giao dịch của khách hàng tại các ngân hàng khác; tài liệu về mục đích vay vốn, nguồn trả nợ, tài sản bảo đảm. Sau khi đã cĩ đầy đủ thơng tin về khách hàng theo quy định của SCB, Cán bộ tín dụng tiến hành lập tờ trình tín dụng đề xuất cho hoặc khơng cho vay và trình các cấp phê duyệt. Hiện nay, việc lập tờ trình được SCB chuẩn hĩa theo mẫu (đối với cá nhân và đối với doanh nghiệp), giúp cán bộ tín dụng lập nhanh hơn, đầy đủ hơn và cĩ chất lượng hơn so với trước đây. Nếu mĩn vay được duyệt, SCB sẽ cùng khách hàng thực hiện các thủ tục về bảo đảm tiền vay theo quy định. Giai đoạn trong khi cấp tín dụng: là giai đoạn SCB giải ngân cho khách hàng, sau khi khách hàng cung cấp đầy đủ các chứng từ chứng minh mục đích sử dụng vốn và đáp ứng đủ các điều kiện (đối với cho vay cĩ điều kiện). Giai đoạn sau khi cấp tín dụng: Sau 10 ngày kể từ ngày giải ngân cho khách hàng, SCB phải kiểm tra mục đích sử dụng vốn thực tế của khách hàng (so với mục đích vay ban đầu) và định kỳ 3 tháng (đối với khoản vay ngắn hạn) hoặc 6 tháng (đối với khoản vay trung dài hạn) phải kiểm tra tình hình hoạt động kinh doanh của khách hàng. Đây là một cơng đoạn rất quan trọng giúp SCB cĩ thể kiểm sốt được việc sử dụng tiền vay và tình hình kinh doanh của khách hàng, nhằm cĩ biện pháp kịp thời khi xảy ra dấu hiệu bất thường. Thứ hai, SCB đã tổ chức một bộ máy kiểm sốt tín dụng khá bài bản.
53. 53 Ở giai đoạn trước khi cho vay, kiểm sốt tín dụng do các cấp Trưởng phịng, Giám đốc chi nhánh (đối với hồ sơ vay trong mức phán quyết của Chi nhánh) và Phịng quản lý rủi ro tín dụng tại Hội sở (đối với hồ sơ vượt quyền phán quyết của chi nhánh hoặc khơng đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định) thực hiện. Việc kiểm sốt tín dụng được thực hiện chủ yếu là để cho vay đúng và đủ đối với nhu cầu của khách hàng, nhằm bảo đảm khả năng thu hồi vốn sau này. Ở giai đoạn trong và sau khi cho vay, việc kiểm sốt được thực hiện bởi Bộ phận kiểm tra, kiểm sốt của Ngân hàng. Đây là một Bộ phận độc lập với Bộ phận cấp tín dụng nhằm đảm bảo tính khách quan trong quá trình cho vay. Định kỳ nữa năm hoặc một năm, bộ phận này sẽ kiểm tra lại tồn bộ danh mục tín dụng của Ngân hàng để cĩ thể bổ sung, chỉnh sửa kịp thời những thiếu sĩt trong quá trình cho vay. Ngồi ra, để kiểm sốt rủi ro, SCB đã phân quyền cụ thể cho các chi nhánh trong việc phê duyệt các hồ sơ tín dụng. Đối với các Phịng Giao dịch và Chi nhánh mới thành lập, mức phán quyết thấp hơn những Chi nhánh đã phát triển ổn định. Trường hợp khách hàng vay vốn ngồi địa bàn, vay để gĩp vốn liên doanh, tài sản bảo đảm hình thành trong tương lai hoặc số tiền vay lớn vượt mức phán quyết thì các chi nhánh phải trình về Hội sở tái thẩm định trước khi trình Hội đồng tín dụng xem xét. Thứ ba, SCB luơn tuân thủ các quy định của NHNN và của pháp luật liên quan đến hoạt động tín dụng; thực hiện văn bản hố tất cả các quy định, quy trình nội bộ liên quan đến hoạt động tín dụng. Các văn bản pháp luật về hoạt động tín dụng bao gồm Luật các TCTD, Quyết định 1627; Quyết định 127 về việc sửa đổi, bổ sung quyết định 1627; Quyết định 457 về tỷ lệ bảo đảm an tồn của TCTD và các chỉ thị của NHNN về việc kiểm sốt và nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng được SCB thực hiện nghiêm túc và phổ biến đến tồn thể các đơn vị thơng qua mạng cơng văn nội bộ để cùng nắm rõ và thực hiện.
54. 54 Ngồi ra, SCB cịn thực hiện rất nghiêm chỉnh Quyết định 493 về phân loại nợ và trích lập dự phịng của NHNN. Mỗi quý, các chi nhánh lập bảng báo cáo về tình hình nợ, bao gồm các nhĩm nợ từ 1 đến 5 và trích lập dự phịng (dự phịng chung và dự phịng cụ thể) đầy đủ cho các nhĩm nợ này và gửi về Phịng Quản lý rủi ro để tổng hợp. Từ năm 2005 đến nay, SCB phân loại nợ theo điều 6 của Quyết định 493, tức vẫn dựa chủ yếu vào yếu tố định lượng. Từ khi cĩ quyết định 18 bổ sung quyết định 493 thì việc phân loại nợ tại SCB được thực hiện theo điều 6 của Quyết định này. Đây là cơng việc rất quan trọng giúp Ban điều hành SCB nắm được tình hình kinh doanh tại các đơn vị nhằm cĩ những biện pháp kịp thời khi nợ xấu phát sinh vượt quá giới hạn cho phép, giúp hoạt động tín dụng luơn trong tầm kiểm sốt. Ngồi ra, Tất cả các quy trình, quy định nội bộ về hoạt động tín dụng đều được SCB quy định bằng văn bản một cách rõ ràng, minh bạch, và được thơng báo cho tồn thể nhân viên tín dụng biết để thực hiện. Trong quá trình hoạt động, nếu cĩ quy định nào khơng cịn phù hợp với quy định của pháp luật, SCB ra văn bản khác thay thế, đảm bảo hoạt động kinh doanh luơn luơn tuân thủ đúng pháp luật và phù hợp với năng lực của mình. Thứ tư, SCB cịn thực hiện thêm những hoạt động hỗ trợ cho cơng tác quản trị tín dụng. − Chấm điểm khách hàng vay vốn, bao gồm cả khách hàng doanh nghiệp và khách hàng cá nhân. SCB đã ban hành quy định rất cụ thể về chấm điểm khách hàng bao gồm các tiêu chí về tài chính và phi tài chính đối với từng ngành nghề khác nhau trong nền kinh tế. Đây là một điểm mới trong hoạt tín dụng gĩp phần đánh giá khách hàng một cách tồn diện hơn. − Cuối mỗi năm SCB cịn thực hiện kiểm tra chéo hồ sơ tín dụng giữa các cán bộ tín dụng trong một chi nhánh. Cùng với hoạt động kiểm tra, kiểm sốt nội bộ thì hoạt động kiểm tra chéo hồ sơ tín dụng cũng nhằm bổ sung, chỉnh sửa những
55. 55 thiếu sĩt trong hồ sơ giúp cho hoạt động tín dụng ngày càng hồn thiện hơn và giảm thiểu rủi ro cho ngân hàng. 2.3.2.2. Về cơng tác tổ chức hoạt động tín dụng của SCB: SCB tổ chức hoạt động tín dụng theo trình tự sau: Khi tiếp nhận hồ sơ vay vốn của khách hàng, Cán bộ tín dụng sẽ thực hiện thẩm định về pháp lý, tình hình tài chính, và phương án vay vốn của khách hàng, cịn việc định giá tài sản bảo đảm sẽ do một bộ phận thứ ba là CTCP Đầu tư Sài Gịn Phú Gia hoặc CTCP Bất động sản Hồng Quân thực hiện. Điều này giúp cho việc định giá được khách quan hơn và khơng bị ảnh hưởng bởi ý chí cho vay hoặc khơng cho vay của Cán bộ tín dụng. Bên cạnh đĩ, việc định giá được thực hiện theo giá thị trường, giúp cho tài sản của khách hàng được đánh giá đúng thực tế. Mặc dù tài sản bảo đảm chỉ là biện pháp xử lý sau cùng, nhưng hiện nay giá trị tài sản bảo đảm vẫn được các TCTD, nhất là các NHTMCP dùng để xác định mức cho vay. SCB cũng khơng ngoại lệ. Nguyên nhân là do các thơng tin về tư cách và nguồn trả nợ của khách hàng chưa đủ độ tin cậy tuyệt đối, do đĩ, việc cho vay khơng cĩ tài sản bảo đảm cịn hạn chế, nhất là đối với các khoản vay lớn. Sau đĩ, khi khoản vay được phê duyệt, SCB cùng khách hàng tiến hành cơng chứng hợp đồng bảo đảm tiền vay và đăng ký giao dịch bảo đảm theo quy định của pháp luật. Cơng đoạn này sẽ do Phịng Pháp chế thực hiện. Điều này đã giúp giảm đáng kể khối lượng cơng việc cho bộ phận tín dụng và đẩy nhanh tốc độ phục vụ khách hàng. Bên cạnh các Phịng ban trực tiếp tác nghiệp, từ tháng 04/2007 SCB đã thành lập thêm Phịng Quản lý rủi ro tín dụng (trực thuộc Khối Quản trị rủi ro tại Hội sở) chịu trách nhiệm về tái thẩm định các hồ sơ vượt mức phán quyết của chi nhánh; tổng hợp, báo cáo các vấn đề liên quan đến hoạt động tín dụng trong tồn hệ thống và đề xuất các biện pháp xử lý khi cĩ rủi ro và tổn thất xảy ra. 2.3.2.3. Về nguồn nhân lực của SCB:
56. 56 Nguồn nhân lực là yếu tố quan trọng trong chính sách hoạt động của một NHTM, giữ vai trị nền tảng thực hiện các mục tiêu của ngân hàng. Qua 15 năm hoạt động, nguồn nhân lực của SCB đã cĩ sự thay đổi căn bản về cả chất và lượng theo chiều hướng tích cực, gĩp phần thiết thực trong việc thực hiện tiêu chí của SCB: “Hướng tới sự hồn thiện vì khách hàng”. Đi từ một ngân hàng với 87 nhân viên, trong đĩ chỉ cĩ 5 người cĩ trình độ đại học vào năm 2003, đến 30/07/2007 đội ngũ cán bộ - cơng nhân viên của SCB đã là 870 người, trong đĩ nhân viên tín dụng là 180 người, độ tuổi trung bình là 30. Trình độ chủ yếu là đại học, các trình độ dưới đại học chủ yếu làm cơng tác kiểm ngân, bảo vệ, lái xe, tiếp tân, tạp vụ. BIỂU ĐỒ 2.10. CƠ CẤU CÁN BỘ CƠNG NHÂN VIÊN THEO GIỚI TÍNH Nam 55% 45% Nữ BIỂU ĐỒ 2.11. CƠ CẤU CÁN BỘ CƠNG NHÂN VIÊN THEO TRÌNH ĐỘ CHUYÊN MƠN 6.17% 1.87% 16.36% Trên đại học Đại học 6.60% Cao đẳng Trung cấp Phổ thơng trung học Phổ thơng cơ sở 7.89% 61.12% (Nguồn: Phịng tổ chức nhân sự và đào tạo SCB)
57. 57 Để đưa SCB trở thành thương hiệu mạnh trên thị trường tài chính - ngân hàng Việt Nam và cĩ thể hội nhập tốt vào nền kinh tế thế giới, bên cạnh các yếu tố khác, Ban Lãnh đạo Ngân hàng đang từng bước xây dựng một đội ngũ nhân viên chuẩn hĩa về hình thức bên ngồi lẫn trình độ chuyên mơn. Mỗi một nhân viên SCB khi đi làm luơn phải cĩ đồng phục chỉnh tề (quần áo, logo, bảng tên, cavat đối với nam và búi tĩc đối với nữ). Đây là yếu tố hữu hình tạo nên nét chuyên nghiệp cho SCB trong giao dịch với khách hàng. Ngồi ra, SCB cịn chuẩn hĩa đội ngũ nhân viên thơng qua các quy định về Văn hĩa SCB, Cách giao tiếp với khách hàng qua điện thoại. Cán bộ nhân viên tại SCB thường xuyên được tham gia các lớp tập huấn ngắn và trung hạn về chuyên mơn nghiệp vụ do các giáo viên nội bộ của SCB hoặc các giảng viên của Trường Đại học Kinh tế và Đại học Ngân hàng đảm nhiệm. Ngồi ra, nhân viên nào muốn theo học các khĩa đào tạo bên ngồi sẽ được SCB hỗ trợ 100% học phí (được quy định rõ trong chính sách đào tạo). Bên cạnh đĩ, SCB cịn liên kết với Trung tâm đào tạo nghiệp vụ ngân hàng (BTC) để luân phiên đào tạo cho tất cả nhân viên tiền sảnh các kỹ năng đàm phán, kỹ năng phục vụ khách hàng theo tiêu chuẩn quốc tế. Để thu hút nhân tài, SCB đưa ra chính sách đãi ngộ khá hấp dẫn. Cĩ thể nĩi mặt bằng thu nhập tại SCB được đánh giá là tương đối cao trong khối NHTM mà đặc biệt là các NHTMQD. Thu nhập trung bình của cán bộ cơng nhân viên SCB trong năm 2006 đạt 11,2 triệu đồng/tháng. Do đĩ, SCB đã thu hút được một bộ phận khơng nhỏ nhân viên giỏi từ các ngân hàng này, trong đĩ chủ yếu là Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam, Ngân hàng Cơng Thương Việt Nam. Chính bộ phận này hiện đang làm nồng cốt cho sự phát triển bền vững của SCB. Ngồi ra, để bổ sung nguồn nhân lực cho quá trình phát triển, SCB đã đi từ gốc là tuyển dụng các sinh viên khá giỏi tại Trường Đại học Kinh tế và Đại học Ngân hàng thơng qua việc đồng tổ chức những cuộc thi như: “chuyên viên tài chính ngân hàng”, “thử tài kinh
58. 58 doanh”. Chính sách thu nhập cao đã thúc đẩy cán bộ cơng nhân viên hăng say làm việc, cống hiến vì sự phát triển chung của SCB với phong cách chuyên nghiệp. Bên cạnh những đãi ngộ về mặt tinh thần và vật chất, SCB cũng cĩ chế độ thưởng phạt rõ ràng. SCB thực hiện xếp loại thi đua A, B, C hàng tháng để xem xét, đánh giá mức độ vi phạm của cán bộ nhân viên, nặng nhất là cho thơi việc. Cịn đối với những nhân viên cĩ đĩng gĩp tích cực vào sự phát triển chung của SCB sẽ được tưởng thưởng xứng đáng. 2.3.2.4. Về cơng nghệ thơng tin của SCB: Cơng nghệ thơng tin của SCB đã đáp ứng được phần nào các hoạt động chuyên mơn với mức độ khác nhau. Đối với hoạt động tín dụng, tồn bộ cán bộ chuyên mơn đều được trang bị máy vi tính. Cấp Trưởng các phịng ban trở lên được trang bị laptop. Tất cả đều được nối mạng với nhau rất thuận tiện trong tác nghiệp cũng như trong quản lý. Chương trình phần mềm hỗ trợ cho cơng tác tín dụng là Smartbank, chương trình tra cứu luật. Trong đĩ, Smartbank là chương trình chính phục vụ cho hoạt động tín dụng của SCB, do Cơng ty giải pháp phần mềm FSS (FPT) cung cấp. SCB sử dụng Smartbank để lưu trữ thơng tin khách hàng vay vốn, giải ngân, thu nợ và tổng hợp báo cáo. Vào tháng 08/2007 vừa qua, SCB vừa bổ sung thêm chức năng “Chuyển nợ quá hạn tự động” trên Smartbank. Đây là một ứng dụng mới giúp làm giảm rất nhiều cơng việc cho bộ phận tín dụng trong việc chuyển nợ quá hạn đối với các khách hàng trễ hạn thanh tốn nợ gốc và lãi cho ngân hàng. Ứng dụng này cũng giúp SCB thực hiện đúng quy định của NHNN về việc phân loại nợ, trích lập và sử dụng, dự phịng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động Ngân hàng, mà khơng phụ thuộc vào ý chí chủ quan của cán bộ tín dụng. Lúc này, nợ quá hạn của SCB được phản ánh đúng thực chất hơn, cũng như gĩp phần làm nâng cao tinh thần trách nhiệm của bộ phận tín dụng. Tháng 09/2007, SCB đã khai sinh và đưa vào hoạt động chương trình CIC nội bộ nhằm hỗ trợ hoạt động tín dụng. Bộ phận tín dụng sẽ lưu tất cả các
59. 59 thơng tin của khách hàng vào chương trình CIC nội bộ từ khi bắt đầu tiếp xúc đến khi trình hồ sơ cấp tín dụng. Thơng qua chương trình này, những người làm cơng tác quản lý điều hành sẽ theo dõi được tiến độ xử lý cơng việc của Bộ phận tín dụng đối với từng khách hàng, từ đĩ sẽ đưa ra được những giải pháp cụ thể nhằm phục vụ khách hàng ngày một tốt hơn. Như vậy, rõ ràng SCB đã nhận thức được tầm quan trọng của chất lượng phục vụ đối với khách hàng. Trong giai đoạn cạnh tranh và hội nhập ngày nay, đặc biệt là ngành tài chính ngân hàng, bên cạnh giá cả, chất lượng phục vụ là một yếu tố cực kỳ quan trọng gĩp phần nâng cao vị thế của mình trên thương trường. Do đĩ, SCB đầu tư nhiều cho việc cải tiến cơng nghệ, để hỗ trợ đắc lực cho việc nâng cao chất lượng dịch vụ tín dụng của mình. Tuy nhiên, cơng nghệ tại đây cĩ mức độ ứng dụng chưa cao, chưa thực sự hỗ trợ cho tồn bộ hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Hiện nay cả phần cứng, phần mềm, nguồn nhân lực lĩnh vực cơng nghệ cịn thiếu và yếu, chưa đáp ứng được cơng việc quản trị điều hành của lãnh đạo và việc giao dịch của khách hàng, cụ thể sự yếu kém của SCB trong lĩnh vực này thể hiện ở những mặt sau: − Dù máy vi tính đã được trang bị cho hầu hết các nhân viên tại chi nhánh và hội sở chính, nhưng cĩ nhiều máy vi tính đã quá thời hạn thanh lý, củ kỹ và cĩ cấu hình thấp nhưng vẫn được SCB tận dụng, nên hiệu quả cơng việc chưa cao. Ngồi ra với những máy vi tính như trên sẽ khĩ cĩ thể tương thích với các phần mềm được ngân hàng trang bị trong tương lai, khả năng thích ứng với sự thay đổi cơng nghệ của SCB hiện đang hạn chế. − Chương trình Smartbank là cơng cụ duy nhất để thực hiện tính tốn và thu gốc, lãi của khách hàng, nhưng hầu như chỉ tính đúng đối với các khoản nợ nhĩm 1, cịn các nhĩm cịn lại, cán bộ tác nghiệp phải tính trên Excel rồi hạch tốn bút tốn thu nợ trên Smartbank, làm mất rất nhiều thời gian cho cả ngân hàng và
60. 60 khách hàng, đĩ là chưa kể việc tính tốn trên Excel khơng chính xác dẫn tới việc thu gốc, lãi của khách hàng khơng đúng. − Tốc độ truy cập mạng nội bộ hiện nay rất chậm. Các chi nhánh càng xa Hội Sở thì tốc độ này càng chậm hơn nữa. − Smartbank chỉ cho phép cùng lúc 5 người truy cập để tạo báo cáo. Do đĩ vào các thời điểm cuối tháng, cuối năm, khi mà nhu cầu báo cáo tăng cao thì thường xuyên xảy ra tình trạng chở đợi nhau làm cho cơng việc xử lý chậm. − Các biểu mẫu báo cáo trên Smartbank khơng đầy đủ, nhưng SCB chưa cĩ các phần mềm, mạng nội bộ thật sự hiệu quả hỗ trợ cán bộ cơng nhân viên trong việc thực hiện cơng tác chuyên mơn trực tiếp. Chẳng hạn khi tập hợp dư nợ quá hạn tồn hệ thống SCB, cán bộ hội sở phải dựa trên số liệu chi nhánh đưa lên sau đĩ đánh máy lại theo cách thức thủ cơng. Tĩm lại, SCB đã cơ bản thực hiện được các tiêu chí từ việc hoạch định chính sách, quy trình tín dụng; cơng tác tổ chức các phịng ban liên quan hoạt động tín dụng; đến các yếu tố về nguồn nhân lực và cơng nghệ phục vụ cho việc nâng cao chất hoạt động tín dụng. Đây là những kết quả khơng thể phủ nhận của Hội đồng quản trị và Ban điều hành SCB trong việc tạo ra danh mục tín dụng cĩ chất lượng, để từ đĩ nâng cao hiệu quả hoạt động của ngân hàng. Điều này đã được minh chứng bằng con số dư nợ tín dụng tồn hệ thống SCB ngày càng tăng, trong khi tỷ lệ nợ quá hạn đang cĩ xu hướng giảm. Lượng khách hàng thân thiết luơn duy trì ổn định và đang tăng dần lên. Tuy nhiên, khi xem xét kỹ từng vấn đề, ta nhận thấy rằng cịn nhiều tồn tại và hạn chế trong hoạt động tín dụng tại SCB cần khắc phục để nâng cao hơn nữa chất lượng và hiệu quả của hoạt động này. 2.3.3. Những tồn tại trong hoạt động tín dụng tại SCB: 2.3.3.1. Những tồn tại: Thứ nhất, cơng tác quản trị rủi ro tín dụng đến thời điểm này chưa được SCB thật sự chú trọng.
61. 61 Mặc dù vào tháng 04/2007, SCB đã thành lập một bộ phận độc lập chịu trách nhiệm thực hiện cơng tác quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng, nhưng đến nay vẫn chưa phát huy vai trị của bộ phận này, mà chủ yếu thực hiện báo cáo, và tái thẩm định. Hiện nay, tại Hội sở SCB cĩ 03 Phịng tín dụng thực hiện chức năng quản lý là Phịng Kinh doanh doanh nghiệp vừa và lớn, Phịng Kinh doanh doanh nghiệp nhỏ, Phịng tín dụng tiêu dùng. Ba Phịng này sẽ thực hiện việc thống kê, báo cáo cơng tác cho vay, thu nợ các đối tượng khách hàng là DNVVL, DNN, cá nhân và hộ kinh doanh cá thể; tái thẩm định các hồ sơ vượt mức phán quyết của chi nhánh; đưa ra các sản phẩm, dịch vụ mới cho các đối tượng khách hàng này. Khi được duyệt chủ trương ban hành một quy trình hay sản phẩm tín dụng mới, tự mỗi Phịng gửi dự thảo và tổng hợp các ý kiến gĩp từ các chi nhánh mà chưa nêu ra các rủi ro cũng như các biện pháp kiểm sốt rủi ro khi triển khai thực hiện, mà cũng khơng thơng qua Phịng quản lý rủi ro tín dụng trước khi ban hành. Do đĩ, các rủi ro tiềm ẩn chưa được nhận diện chính xác để cĩ thể kiểm sốt tốt hơn. Thứ hai, SCB chưa đưa ra được một kế hoạch đầu tư tín dụng phù hợp với năng lực và tình hình kinh doanh của mình, do đĩ, chưa thể kiểm sốt rủi ro tín dụng một cách hiệu quả Thơng thường, Ngân hàng chỉ đặt ra chỉ tiêu kế hoạch tổng dư nợ hàng năm, chưa đặt ra cụ thể dư nợ cho vay đối với từng lĩnh vực, từng loại sản phẩm. Việc giám sát của ngân hàng chỉ là việc kiểm tra theo dõi tình hình thực hiện dư nợ kế hoạch của các chi nhánh nhưng chưa cĩ các biện pháp hỗ trợ. Bên cạnh đĩ, việc kiểm sốt quy mơ và cơ cấu danh mục tín dụng của SCB cũng chưa chủ động, chủ yếu căn cứ trên nhu cầu tín dụng của khách hàng, khả năng nguồn vốn ngân hàng. Việc kiểm sốt quy mơ tín dụng của ngân hàng chỉ dừng lại ở các quy định chung của NHNN như: - Tỷ lệ tổng dư nợ cho vay trên tổng số dư tiền gửi của khách hàng khơng được vượt quá 90% tính trong mọi thời điểm hoạt động kinh doanh. Tỷ trọng này
62. 62 hàng năm Đại hội đồng cổ đơng SCB sẽ xem xét và cĩ sự điều chỉnh theo hướng rút thấp hơn. - Tổng dư nợ cho vay đối với một khách hàng khơng vượt quá 15% vốn tự cĩ của ngân hàng TMCP Sài Gịn. Tổng mức cho vay và bảo lãnh đối với một khách hàng khơng được vượt quá 25% vốn tự cĩ của ngân hàng. - Tổng dư nợ cho vay đối với một nhĩm khách hàng cĩ liên quan khơng được vượt quá 50% vốn tự cĩ của ngân hàng. Tổng mức cho vay và bảo lãnh đối với một nhĩm khách hàng khơng được vượt quá 60% vốn tự cĩ của ngân hàng Thứ ba, Ngân hàng chưa cĩ định hướng kinh doanh rõ nét. Hướng đi của SCB hiện nay gần giống các ngân hàng TMCP cĩ quy mơ kinh doanh nhỏ trên thị trường tài chính Việt Nam. Đĩ là cung cấp các khoản vay thơng thường nhắm vào khu vực bán lẻ, khu vực các DNVVN một cách chung chung. Đối với thị trường bán lẻ và tiêu dùng, các sản phẩm tín dụng của SCB cịn nghèo nàn, trùng lắp với các Ngân hàng đi trước và khơng cĩ tính hấp dẫn. Cịn đối với thị trường bán buơn, SCB tập trung vào các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, các doanh nghiệp trong khu chế xuất, khu cơng nghiệp và các doanh nghiệp cĩ sử dụng nhiều dịch vụ ngân hàng, mà chưa xác định thị trường mục tiêu và ngành nghề kinh doanh một cách rõ ràng Do đĩ, hoạt động đầu tư tín dụng tại SCB hiện đang dàn trãi, rất khĩ kiểm sốt. Ngân hàng cũng chưa thực hiện dự báo sự tăng trưởng hay suy thối của nền kinh tế; triển vọng phát triển của ngành để đề ra định hướng cho hoạt động tín dụng tại chi nhánh. Thứ tư, việc chấm điểm, xếp hạng tín dụng các khách hàng vay vốn chưa được thực hiện nghiêm túc. Một cơng cụ quan trọng trong việc theo dõi chất lượng của các khoản tín dụng cũng như tồn bộ danh mục đầu tư tín dụng là sử dụng hệ thống xếp hạng rủi ro nội bộ. Một hệ thống xếp hạng rủi ro nội bộ được tổ chức tốt là phương tiện hữu ích nhằm đánh giá mức độ rủi ro tín dụng trong các tài sản cĩ rủi ro tiềm năng của