›
›

Luận văn Hoàn thiện phương pháp xếp hạng tín nhiệm khách hàng doanh nghiệp tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam

pdf 102 trang phuongnguyen 6930
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Hoàn thiện phương pháp xếp hạng tín nhiệm khách hàng doanh nghiệp tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfluan_van_hoan_thien_phuong_phap_xep_hang_tin_nhiem_khach_han.pdf

Nội dung text: Luận văn Hoàn thiện phương pháp xếp hạng tín nhiệm khách hàng doanh nghiệp tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam

  1. Trang 1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM THỦY NGỌC THU HOÀN THIỆN PHƯƠNG PHÁP XẾP HẠNG TÍN NHIỆM KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH : KINH TẾ TÀI CHÍNH-NGÂN HÀNG MÃ SỐ : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS.TRẦM THỊ XUÂN HƯƠNG TP.HỒ CHÍ MINH- NĂM 2007
  2. Trang 2 MỤC LỤC Nội dung Trang Danh mục các chữ viết tắt Lời mở đầu CHƯƠNG I XẾP HẠNG TÍN NHIỆM DOANH NGHIỆP VAY VỐN NGÂN HÀNG 1.1. RỦI RO TÍN DỤNG 01 1.1.1. Khái niệm rủi ro tín dụng 01 1.1.2. Các nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng 01 1.1.2.1. Các nguyên nhân khách quan 01 a. Do môi trường kinh tế không ổn định 01 b. Rủi ro do môi trường pháp lý 03 c. Sự thanh tra, kiểm tra giám sát của NHNN chưa hiệu quả 04 1.1.2.2. Rủi ro do nguyên nhân chủ quan 04 a. Rủi ro từ phía khách hàng vay 04 b. Rủi ro từ phía ngân hàng cho vay 05 1.2.XẾP HẠNG TÍN NHIỆM DOANH NGHIỆP VAY VỐN 07 1.2.1. Định nghĩa xếp hạng tín nhiệm 07 1.2.2.Sự cần thiết phải XHTN trong hoạt động tín dụng ngân hàng 08 1.2.2.1.XHTN doanh nghiệp vay vốn ngân hàng 08 1.2.2.2.Sự cần thiết phải XHTN trong hoạt động tín dụng ngân hàng 08 a.Do yêu cầu hạn chế rủi ro tín dụng 08 b.Do yêu cầu lựa chọn khách hàng cho vay 09 c. Để hỗ trợ phân loại nợ và trích dự phòng rủi ro 09 d.Xây dựng chính sách khách hàng 10 1.2.3.Vai trò của XHTN 10
  3. Trang 3 1.2.3.1. Đối với ngân hàng thương mại 10 1.2.3.2. Đối với thị trường tài chính 11 1.2.3.3. Đối với doanh nghiệp được xếp hạng 11 1.3.NGUYÊN TẮC VÀ CÁC CHỈ TIÊU XHTN DOANH NGHIỆP 12 1.3.1.Nguyên tắc xếp hạng tín nhiệm 12 1.3.2.Các chỉ tiêu thường dùng để XHTN doanh nghiệp 13 1.3.2.1.Các chỉ tiêu tài chính 13 1.3.2.2.Các chỉ tiêu phi tài chính 13 1.4.SƠ LƯỢC XHTN TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM 14 1.4.1.Sơ lược XHTN trên thế giới 14 1.4.1.1.Xếp hạng tín nhiệm tại Mỹ 14 1.4.1.2.Xếp hạng tín nhiệm tại Nhật Bản 15 1.4.1.3.Xếp hạng tín nhiệm tại Thái Lan 15 1.4.1.4.Xếp hạng tín nhiệm tại Malaysia 15 1.4.2.Bài học kinh nghiệm về XHTN doanh nghiệp cho Việt Nam 16 1.4.2.1.Các NHTM xây dựng hệ thống XHTN của riêng mình 16 1.4.2.2.Cần thiết phải xây dựng tổ chức XHTN độc lập 17 1.4.2.3.Xây dựng đầy đủ các chỉ tiêu đánh giá mức độ tín nhiệm của khách hàng vay 17 1.4.2.4.Tham khảo kết quả xếp hạng để quyết định đầu tư 17 Kết luận Chương I 17 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG XHTN DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM 2.1.GIỚI THIỆU NH ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM 19 2.1.1.Giới thiệu quá trình hình thành và phát triển 19 2.1.1.1.Tóm tắt quá trình hình thành và phát triển 19 2.1.1.2.Cơ cấu tổ chức 20 2.1.2.Tình hình hoạt động 20 2.1.2.1.Tình hình tài chính và quả hoạt động kinh doanh 20 2.1.2.2.Tình hình hoạt động tín dụng 21
  4. Trang 4 2.2.TÌNH HÌNH XẾP HẠNG TÍN NHIỆM TẠI VIỆT NAM 21 2.2.1.Trung tâm thông tin tín dụng ngân hàng nhà nước 22 2.2.2.Doanh nghiệp kinh doanh thông tin tín nhiệm 23 2.2.3.Xếp hạng tín nhiệm của các ngân hàng thương mại 24 2.3.THỰC TRẠNG PHƯƠNG PHÁP XHTN DOANH NGHIỆP TẠI BIDV 24 2.3.1.Quy trình XNTN 24 2.3.2.Các chỉ tiêu đánh giá 25 2.3.2.1.Các chỉ tiêu tài chính 25 2.3.2.2.Các chỉ tiêu phi tài chính 27 2.3.3.Phương pháp tính điểm 29 2.3.3.1.Thang điểm các chỉ tiêu tài chính 29 2.3.3.2.Thang điểm các chỉ tiêu phi tài chính 31 2.3.3.3. Điểm thưởng phạt 33 2.3.4.Kết quả xếp hạng 34 2.3.4.1. Đối với doanh nghiệp đã quan hệ 34 2.3.4.2. Đối với doanh nghiệp mới quan hệ tín dụng lần đầu 34 2.3.5. Đặc điểm khách hàng theo hệ thống XHTN của BIDV 36 2.3.6.Ví dụ minh họa XHTN một doanh nghiệp 37 2.4.SO SÁNH PHƯƠNG PHÁP XHTN CỦA BIDV VỚI MỘT SỐ TỔ CHỨC KHÁC 37 2.4.1.Với Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam 37 2.4.2.Với ngân hàng Công thương Việt Nam 39 2.4.3. Với Ngân hàng Nhà nước Việt Nan (CIC) 39 2.4.4.Với Công ty Chứng khoán Đệ Nhất 39 2.5. ĐÁNH GIÁ HỆ THỐNG XHTN KHÁCH HÀNG DOANH NGHIỆP VAY VỐN TẠI BIDV 40 2.5.1.Kết quả đạt được 40 2.5.1.1.Triển khai XHTN trên toàn hệ thống 40 2.5.1.2.Nâng cao khả năng phòng ngừa rủi ro tín dụng 41 2.5.1.3.Dựa vào kết quả XHTN để quyết định cấp tín dụng 42 2.5.1.4. Đưa ra chính sách khách hàng trên cơ sở của XHTN 42
  5. Trang 5 2.5.1.5.Hỗ trợ quyết định cho vay trở lên nhanh chóng 42 2.5.1.6.Phương pháp xếp hạng đơn giản, dễ thực hiện và áp dụng 43 2.5.1.7.Phương pháp xếp hạng đã bao gồm nhiều chỉ tiêu quan trọng 43 2.5.2. Những mặt còn hạn chế 43 2.5.2.1. Chỉ tiêu để đánh giá xếp hạng chưa phù hợp 43 2.5.2.2. Quy trìnhh xếp hạng chưa rõ ràng 45 2.5.2.3. Đối tượng xếp hạng chưa phù hợp 45 2.5.2.4. Số lượng các thứ hạng xếp hạng chưa đầy đủ 45 2.5.3. Nguyên nhân của những hạn chế 45 2.5.3.1. Nguyên nhân khách quan 45 a. Thông tin phục vụ cho xếp hạng không đầy đủ 45 b. Thị trường chưa có nhiều tổ chức XHTN có thể cung cấp kết quả XHTN cho các ngân hàng tham khảo 46 2.5.3.2. Nguyên nhân chủ quan 46 a. Nhận thức về XHTN chưa cao 46 b. Trình độ cán bộ tín dụng chưa đồng đều 46 c. Ngân hàng chưa có cơ sở dữ liệu riêng 47 d. Kết quả xếp hạng chưa được ứng dụng trong quản lý rủi ro tín dụng - 47 e. Nhiều trường hợp xếp hạng chỉ mang tính hình thức 47 Kết luận Chương II 47 CHƯƠNG III: KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHƯƠNG PHÁP XHTN DOANH NGHIỆP TẠI BIDV 3.1. ĐỊNH HƯỚNG CỦA BIDV TRONG THỜI GIAN TỚI 49 3.1.1.Các định hướng cơ bản 49 3.1.1.1. Định hướng về tín dụng 49 3.1.1.2. Định hướng về nguồn vốn 49 3.1.1.3. Định hướng về dịch vụ 49 3.1.2.Các chỉ tiêu cơ bản đến năm 2010 50 3.1.3.Xây dựng hệ thống xếp hạng tín nhiệm 50 3.2.CÁC KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHƯƠNG PHÁP XHTN 50 3.2.1. Đối với nhà nước 50 3.2.1.1. Xây dựng tổ chức XHTN độc lập 50 3.2.1.2. Tạo môi trường cho hoạt động kinh doanh tín nhiệm phát triển 51
  6. Trang 6 3.2.1.3. Nâng cao chất lượng thông tin tín nhiệm của CIC 51 3.2.1.4. Xây dựng hệ thống dữ liệu để cung cấp thông tin doanh nghiệp nhanh chóng, đầy đủ, chính xác 51 3.2.2. Đối với Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam 52 3.2.2.1.Các kiến nghị về quản trị điều hành 52 a. Nâng cao nhận thức về XHTN 52 b. Xây dựng hệ thống thông tin riêng của BIDV 52 c. Tăng cường công tác giáo dục, đào tạo cán bộ 52 d. Đẩy mạnh thực thi XHTN trong hoạt động tín dụng 53 e. Định kỳ hoặc đột suất kiểm tra thực hiện XHTN 53 3.2.2.2.Các kiến nghị để hoàn thiện phương pháp xếp hạng 53 a. Đưa thêm trọng số để tính điểm các chỉ tiêu 53 b. Thiết lập chương trình phần mền để thực hiện xếp hạng 53 c. Bổ sung, thay thế các chỉ tiêu tài chính 54 d. Bổ sung, thay thế các chỉ tiêu phi tài chính 54 e. Thay đổi số lượng và ký hiệu bậc xếp hạng 54 3.4.PHƯƠNG PHÁP XẾP HẠNG SAU KHI ĐÃ ĐIỀU CHỈNH 55 3.4.1.Bước 1, xác định ngành nghề kinh tế 55 3.4.2.Bước 2, xác định quy mô 56 3.4.3.Bước 3, tính toán và chấm điểm các chỉ tiêu tài chính 56 3.4.4.Bước 4, tính toán và chấm điểm các chỉ tiêu phi tài chính 61 3.4.5.Bước 5, tính tổng điểm 65 3.4.6.Bước 6, xác định kết quả xếp hạng tín nhiệm 66 3.5.VÍ DỤ MINH HỌA XHTN MỘT DOANH NGHIỆP 66 Kết luận Chương III 66 KẾT LUẬN 68 PHỤ LỤC SỐ 01 PHỤ LỤC SỐ 02 TÀI LIỆU THAM KHẢO
  7. Trang 7 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do nghiên cứu. Một trong lĩnh vực mà Việt Nam sớm mở cửa khi đã chính thức trở thành thành viên thứ 150 của WTO là lĩnh vực tài chính ngân hàng. Do nhiều rào cản bị bãi bỏ nên hoạt động ngân hàng chắc chắn sẽ trở lên sôi động và cạnh tranh quyết liệt hơn. Để chiếm lĩnh thị phần, thu hút được nhiều khách hàng các ngân hàng trong nước cũng như các ngân hàng nước ngoài sẽ đưa ra nhiều chính sách, cách thức để thu hút khách hàng. Để tham gia vào cuộc cạnh tranh đặc biệt là trong hoạt động tín dụng các ngân hàng thương mại trong nước ngay từ bây giờ phải tự đổi mới mình, phải xây dựng hệ thống quản lý rủi ro tín dụng hiệu quả, phù hợp với chuẩn mực và thông lệ quốc tế. Hoạt động tín dụng là hoạt động có nhiều rủi ro nhất trong những hoạt động của các ngân hàng thương mại chính vì vậy hoàn thiện các công cụ quản lý rủi ro tín dụng luôn là vần đề quan trọng hàng đầu của các ngân hàng thương mại. Xếp hạng tín nhiệm khách hàng là một trong những công cụ quản lý rủi ro tín dụng một cách khoa học và hiệu quả mà các ngân hàng thương mại hiện nay đang triển khai áp dụng. Mặc dù mang những tên gọi khác nhau, tùy thuộc vào mỗi ngân hàng, có ngân hàng gọi là “Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ, hệ thống chấm điểm tín dụng ” nhưng bản chất đều nhằm đánh giá mức độ tín nhiệm, khả năng trả nợ trong tương lai của khách hàng có quan hệ dựa trên hệ thống xếp hạng. Để từng bước nâng cao công tác quản lý rủi ro tín dụng, ngày 31/12/2003 BIDV đã ban hành quyết định số 5645/QĐ-TD2 với tên gọi là “tiểu đề tài chính sách khách hàng” để thực hiện xếp hạng tín nhiệm khách hàng là doanh nghiệp, làm cơ sở cho quyết định cấp tín dụng, thực hiện các chính sách khách hàng . Sau ba năm thực hiện hệ thống xếp hạng tín nhiệm này đã thể hiện tầm quan trọng và ý nghĩa thực tiễn trong hoạt động tín dụng. Mặc dù vậy hệ thống xếp hạng tín nhiệm do còn nhiều hạn chế, không phù hợp với chuẩn mực quốc tế và tình hình thực tế Việt Nam cho nên kết quả xếp hạng chưa phản ánh đúng tình hình thực chất khách hàng, làm cho công tác quản trị điều hành trong hoạt động tín dụng, quản lý rủi ro tín dụng gặp nhiều trở ngại.
  8. Trang 8 Vì vậy việc hoàn thiện hệ thống xếp hạng cũ, xây dựng một hệ thống xếp hạng mới phù hợp với chuẩn mực quốc tế và thực tiễn Việt Nam là rất cần thiết và hiện nay cũng đang được BIDV triển khai thực hiện. 2. Mục đích nghiên cứu. Mục đích của luận văn nhằm nghiên cứu những vấn đề sau : - Trình bầy rủi ro tín dụng, các nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng. Giới thiệu khái quát về XHTN, nguyên tắc và các chỉ tiêu thường dùng để XHTN, sự cần thiết phải xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp vay vốn đối với ngân hàng thương mại, sơ lược XHTN trên thế giới từ đó đưa ra bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam . - Giới thiệu thực trạng hệ thống xếp hạng tín nhiệm khách hàng doanh nghiệp của BIDV, có ý kiến so sánh hệ thống xếp hạng của BIDV với một số tổ chức khác từ đó đưa ra những mặt còn hạn chế, nguyên nhân những hạn chế của hệ thống xếp hạng. - Trên cơ sở những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế luận văn đã kiến nghị các giải pháp để hoàn thiện hệ thống xếp hạng. Các kiến nghị trước hết là đối với nhà nước sau đó là với BIDV. Sau khi kiến nghị, luận văn đã kiến nghị xây dựng một hệ thống xếp hạng tín nhiệm mới, bổ sung để hoàn thiện cho hệ thống XHTN hiện hành mà BIDV đang áp dụng. 3. Phương pháp nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là phương pháp duy vật biện chứng, vận dụng các nguyên tắc khách quan, toàn diện và thống nhất giữa lịch sử và logic, sử dụng các phương pháp đi từ cụ thể đến trừu tượng ngoài ra luận văn còn sử dụng các tài liệu, các công trình nghiên cứu của các tác giả trong nước có liên quan. 4. Đối tượng nghiên cứu. Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu về mặt kỹ thuật, phương pháp xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp. Các vần đề khác có liên quan chỉ đề cập làm cơ sở cho việc nghiên cứu như rủi ro tín dụng, nguyên tắc và các chỉ tiêu xếp hạng, XHTN trên thế giới 5. Ý nghĩa nghiên cứu. Trên cơ sở khái quát lý luận, nghiên cứu thực trạng hệ thống xếp hạng tại BIDV, kinh nghiệm xếp hạng của các tổ chức khác trong và ngoài nước luận văn đã kiến nghị các giải pháp để hoàn thiện hệ thống xếp hạng, trên cơ sở đó đưa ra hệ thống
  9. Trang 9 xếp hạng doanh nghiệp mới. Đây là hệ thống xếp hạng theo luận văn khá hoàn thiện và đầy đủ, có thể thực hiện triển khai và áp dụng trong toàn hệ thống BIDV hoặc bất kỳ một tổ chức tín dụng nào. 6. Nội dung nghiên cứu. Ngoài phần mở đầu, mục lục, tài liệu tham khảo, danh mục các chữ viết tắt, kết cấu của luận văn bao gồm những nội dung sau : Chương 1 Xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp vay vốn ngân hàng Chương 2 Thực trạng xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chương 3 Kiến nghị hoàn thiện phương pháp xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp tại Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam.
  10. Trang 10 CHƯƠNG I XẾP HẠNG TÍN NHIỆM DOANH NGHIỆP VAY VỐN NGÂN HÀNG 1.1. RỦI RO TÍN DỤNG 1.1.1. Khái niệm rủi ro tín dụng. Trong cơ chế thị trường, hoạt động của các tổ chức tín dụng cũng như các doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực khác luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Các rủi ro ngân hàng thương mại thường gặp phải trong hoạt động ngân hàng là rủi ro tín dụng, rủi ro hối đoái, rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi suất, rủi ro thị trường, rủi ro nguồn vốn. Rủi ro tín dụng thường chiếm tỷ trọng cao nhất trong hoạt động của ngân hàng thương mại, chính vì vậy khi khách hàng vay gặp phải rủi ro dẫn đến không trả được nợ cho ngân hàng thì sẽ ảnh hưởng ngay đến nguồn vốn hoạt động của ngân hàng. Tại Việt Nam, theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thì nợ xấu chiếm khoảng 3% tổng dư nợ, nhưng theo các chuyên gia nước ngoài, các tổ chức quốc tế thì nợ xấu chiếm tới 14-15% tổng dư nợ, tức là gấp 3 lần theo đánh giá của Ngân hàng Nhà nước. Rủi ro tín dụng có thể được hiểu như sau : - Nếu hiểu tín dụng là sự ứng trước giá trị hiện tại để đổi lấy giá trị tương lai với mục đích mong muốn giá trị tương lai lớn hơn giá trị hiện tại thì rủi ro tín dụng là hiện tượng giá trị tương lai thu về nhỏ hơn hoặc bằng giá trị hiện tại. - Rủi ro tín dụng có thể được hiểu là xác suất khách hàng không thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ tài chính đã được cam kết. - Tiếp cận dưới góc độ điều khiển học thì rủi ro tín dụng được hiểu là sự xuất hiện những biến cố không bình thường trong quan hệ tín dụng, gây hậu quả xấu tới hoạt động ngân hàng như mất mát, thiệt hại về tài sản, thu nhập của ngân hàng, vỡ nợ hay phá sản ngân hàng. Ngân hàng nhà nước đưa ra khái niệm về rủi ro tín dụng tại Quyết định số 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/04/2005 “rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng là khả năng xẩy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết”.
  11. Trang 11 Như vậy có thể khái quát, rủi ro tín dụng là tổng giá trị lớn nhất của khoản tiền mà một ngân hàng có thể thất thoát khi khách hàng lâm vào tình trạng không có khả năng thực hiện các nghĩa vụ tài chính đã cam kết. Hay nói cách khác rủi ro tín dụng là rủi ro ngân hàng không thu hồi được nợ khi đến hạn. 1.1.2. Các nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng. 1.1.2.1. Các nguyên nhân khách quan. a. Do môi trường kinh tế không ổn định. ™ Môi trường kinh doanh biến động nhanh, khó dự đoán. Hoạt động của ngân hàng thương mại gắn liền với hoạt động của các doanh nghiệp. Khi môi trường kinh tế không ổn định làm ảnh hưởng đến hoạt động của các doanh nghiệp thì hệ quả tất yếu là sẽ ảnh hưởng đến hoạt động của các ngân hàng thương mại. Nền kinh tế Việt Nam chúng ta vẫn còn lệ thuộc quá nhiều vào sản xuất nông nghiệp và công nghiệp phục vụ nông nghiệp (nuôi trồng, chế biến thực phẩm và nguyên liệu), dầu thô, may gia công, đây là những ngành, lĩnh vực vốn rất nhạy cảm với rủi ro thời tiết và giá cả thế giới, nên dễ bị tổn thương khi thị trường thế giới biến động xấu. Thực tế trong thời gian qua cho thấy ngành dệt may trong một số năm gần đây đã gặp không ít khó khăn vì bị khống chế hạn ngạch làm ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nói riêng và của các ngân hàng cho vay nói chung. Ngành thủy sản cũng gặp nhiều lao đao vì các vụ kiện bán phá giá vừa qua. Không chỉ xuất khẩu, các mặt hàng nhập khẩu cũng dễ bị tổn thương không kém. Mặt hàng sắt thép cũng bị ảnh hưởng lớn của giá thép thế giới. Việc tăng giá phôi thép làm cho một số doanh nghiệp sản xuất thép trong nước phải ngưng sản xuất do chi phí giá thành rất cao trong khi không tiêu thụ được sản phẩm. ™ Trình độ quản lý vĩ mô còn yếu kém. Quản lý vĩ mô của nhà nước được thể hiện ở việc nhà nước tạo môi trường thuận lợi, thông thoáng cho hoạt động sản xuất kinh doanh thông qua luật pháp, các quy định, định hướng cho các doanh nghiệp trong hoạt động đầu tư, hỗ trợ tìm kiếm thị trường để tiêu thụ sản phẩm
  12. Trang 12 Nền kinh tế thị trường tất yếu sẽ dẫn đến cạnh tranh, các nhà kinh doanh sẽ tìm kiếm ngành nào có lợi nhất để đầu tư và sẽ rời bỏ những ngành không đem lại lợi nhuận cho họ và do đó có sự chuyển dịch vốn từ ngành này qua ngành khác và đây cũng là một hiện tượng khách quan. Nếu nhà nước định hướng không tốt có khả năng xẩy ra trường hợp một ngành, một lĩnh vực nào đó được tập trung quá nhiều vốn đầu tư dẫn đến dư thừa, lãng phí. Thực tế tại Việt Nam trong thời gian qua cho thấy ngành mía đường là một ví dụ điển hình. Do định hướng không tốt đã dẫn đến việc đầu tư các nhà máy đường tràn lan, rất nhiều các nhà máy hoạt động kém hiệu quả do sản phẩm sản xuất ra giá thành cao, công nghệ lựa chọn đầu tư không phù hợp, thiếu quy hoạch vùng nguyên liệu sản xuất, đầu tư nhiều làm sản phẩm đầu đầu ra lớn hơn nhu cầu. Kết quả là nhiều doanh nghiệp mía đường lâm vào tình trạng phá sản, không có khả năng trả nợ vay ngân hàng. Chỉ riêng ngành mía đường, hệ thống ngân hàng thương mại đã phải gánh chịu tổn thất trên 5.000 tỷ đồng. Nợ xây dựng cơ bản cũng đang là một vấn đề nhức nhối hiện nay, ngân sách nhà nước đang nợ các doanh nghiệp xây lắp đến 10.000 tỷ đồng. Các doanh nghiệp xây lắp với nguồn vốn chủ sở hữu nhỏ bé, hoạt động chủ yếu bằng vốn vay ngân hàng, nợ càng nhiều, càng lâu thì lãi phải trả càng lớn, hiệu quả càng thấp. Thực tế có những công trình đã hoàn thành nhiều năm nhưng vẫn chưa được thanh toán điều này đã làm cho các doanh nghiệp xây lắp càng thêm khó khăn, nhiều doanh nghiệp lâm vào tình trạng không còn khả năng trả nợ ngân hàng. ™ Hệ thống thông tin quản lý yếu kém. Hiện nay ở Việt Nam chưa có một cơ chế công bố thông tin đầy đủ về doanh nghiệp và ngân hàng. Trung tâm thông tin tín dụng ngân hàng (CIC) của NHNN đã hoạt động một thập niên và đã đạt được những kết quả bước đầu rất đáng khích lệ trong việc cung cấp thông tin về tình hình hoạt động tín dụng, nhưng chưa phải là cơ quan định mức tín nhiệm doanh nghiệp một cách độc lập và hiệu quả nên thông tin cung cấp còn đơn điệu, thiếu cập nhật, chưa đáp ứng được đầy đủ yêu cầu tra cứu thông tin của các ngân hàng thương mại đó cũng là thách thức cho hệ thống ngân hàng trong việc mở rộng và kiểm soát tín dụng cho nền kinh tế trong điều kiện thiếu một hệ thống thông tin tương xứng. Nếu các ngân hàng cố gắng chạy theo thành tích, mở rộng
  13. Trang 13 tín dụng trong điều kiện môi trường thông tin không cân xứng, thiếu chính xác về khách hàng thì nguy cơ nợ xấu cho hệ thống ngân hàng có thể gia tăng. b. Rủi ro do môi trường pháp lý. ™ Cơ chế của nhà nước. Nhà nước trong quá trình thực hiện điều tiết kinh tế vĩ mô, trong từng thời kỳ đã ban hành nhiều quy định, chính sách ưu đãi cho các doanh nghiệp nhà nước, nhiều trường hợp các doanh nghiệp phải cho vay theo chỉ định hoặc cho vay theo kế hoạch của nhà nước. Trước đây đã có thời kỳ các doanh nghiệp nhà nước với tình hình tài chính không mạnh, không có tài sản đảm bảo nhưng vẫn được vay với số tiền rất lớn tại các ngân hàng thương mại nhà nước miễn là có phương án được cơ quan chủ quản phê duyệt. Nhiều dự án kém hiệu quả nhưng ngân hàng thương mại phải cho vay theo chỉ định hoặc theo kế hoạch. Chính cơ chế của nhà nước mang tính đặc quyền, ưu đãi đã tạo ra rủi ro cho các ngân hàng thương mại. Thực tế cho thấy chính sách cho vay theo kế hoạch của nhà nước, cho vay theo chỉ định của chính phủ đã phát sinh rất nhiều nợ xấu. ™ Văn bản quy phạm pháp luật còn nhiều hạn chế. Trong những năm gần đây, Quốc hội, Ủy ban thường vụ quốc hội, Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và các cơ quan liên quan đã ban hành nhiều luật, văn bản dưới luật hướng dẫn thi hành luật liên quan đến hoạt động tín dụng ngân hàng. Tuy nhiên, luật và các văn bản đã có song việc triển khai vào hoạt động ngân hàng còn gặp phải nhiều vướng mắc bất cập như một số văn bản về việc cưỡng chế thu hồi nợ. Những văn bản này đều có quy định: Trong những trường hợp khách hàng không trả được nợ, NHTM có quyền xử lý tài sản đảm bảo nợ vay. Trên thực tế, các NHTM không làm được điều này vì ngân hàng là một tổ chức kinh tế, không phải là cơ quan quyền lực nhà nước, không có chức năng cưỡng chế buộc khách hàng bàn giao tài sản đảm bảo cho ngân hàng để xử lý cùng nhiều các quy định khác dẫn đến tình trạng NHTM không thể giải quyết được nợ tồn đọng, tài sản tồn đọng. ™ Hoạt động kém hiệu quả của các cơ quan quản lý nhà nước. Hoạt động kém hiệu quả của một số cơ quan quản lý nhà nước đặc biệt trong xử lý tài sản đảm bảo cũng tạo ra rủi ro cho các ngân hàng thương mại. Theo quy định của pháp luật, ngân hàng có thể yêu cầu các cơ quan nhà nước phối hợp để xử lý tài
  14. Trang 14 sản đảm bảo như ủy ban nhân dân địa phương, công an cưỡng chế chủ sở hữu tài sản giao tài sản để phát mãi nhưng khi thực hiện ngân hàng rất khó có được sự hợp tác của các cơ quan này. Mặc dù trong hợp đồng thế chấp tài sản có quy định ngân hàng có quyền chọn cách xử lý tài sản đảm bảo theo quy định tại hợp đồng tín dụng, hợp đồng thế chấp tài sản, nhưng khi khách hàng vi phạm hợp đồng, nếu không có sự đồng ý của chủ sở hữu tài sản ngân hàng gần như không thể thực hiện được. Mục đích của ngân hàng khi khởi kiện khách hàng là để thu hồi nợ, chứ không phải là một bản án quyết định rằng khách hàng phải trả nợ cho ngân hàng của tòa án. Nhiều trường hợp sau khi toà đã tuyên án buộc khách hàng phải phát mãi tài sản để trả nợ, đã đưa ra thi hành án nhưng khi thực hiện vẫn gặp không ít khó khăn. c.Sự thanh tra, kiểm tra, giám sát của Ngân hàng Nhà nước chưa hiệu quả Bên cạnh những cố gắng và kết quả đạt được, hoạt động thanh tra ngân hàng và đảm bảo an toàn hệ thống chưa có sự cải thiện căn bản về chất lượng. Năng lực cán bộ thanh tra, giám sát chưa đáp ứng được yêu cầu, thậm chí một số nghiệp vụ kinh doanh và công nghệ mới Thanh tra ngân hàng còn chưa theo kịp. Nội dung và phương pháp thanh tra, giám sát lạc hậu, chậm đựơc đổi mới. Vai trò kiểm toán chưa đựơc phát huy và hệ thống thông tin chưa được tổ chức một cách hữu hiệu. Thanh tra tại chỗ vẫn là phương pháp chủ yếu, khả năng kiểm soát toàn bộ thị trường tiền tệ và giám sát rủi ro còn yếu. Thanh tra ngân hàng còn hoạt động một cách thụ động theo kiểu xử lý vụ việc đã phát sinh, ít có khả năng ngăn chặn và phòng ngừa rủi ro và vi phạm. Mô hình tổ chức của thanh tra ngân hàng còn nhiều bất cập. Do vậy mà có những sai phạm của các NHTM không được thanh tra NHNN cảnh báo, có biện pháp ngăn chặn từ đầu, để đến khi hậu quả nặng nề đã xảy ra rồi mới can thiệp. Hàng loạt các sai phạm về cho vay, bảo lãnh tín dụng ở một số NHTM dẫn đến những rủi ro rất lớn, có nguy cơ đe dọa sự an toàn của cả hệ thống lẽ ra có thể đã được ngăn chặn ngay từ đầu nếu bộ máy thanh tra phát hiện và xử lý sớm hơn. 1.1.2.2. Rủi ro tín dụng do nguyên nhân chủ quan a. Rủi ro từ phía khách hàng vay ™ Tình hình tài chính yếu, hoạt động kém hiệu quả. Quy mô tài sản, nguồn vốn chủ sở hữu nhỏ bé, tỷ lệ nợ so với nguồn vốn tự có cao là đặc điểm chung của hầu hết các doanh nghiệp Việt Nam. Một doanh nghiệp có
  15. Trang 15 tình hình tài chính yếu kém, hoạt động kém hiệu quả sẽ làm cho vốn vay của ngân hàng rủi ro lớn hơn. ™ Thông tin tài chính thiếu minh bạch. Thói quen ghi chép đầy đủ, chính xác, rõ ràng các sổ sách kế toán vẫn chưa được các doanh nghiệp tuân thủ nghiêm chỉnh và trung thực. Do vậy, sổ sách kế toán mà các doanh nghiệp cung cấp cho ngân hàng nhiều khi chỉ mang tính chất hình thức, không phản ánh thực chất tình hình kinh doanh. Khi cán bộ tín dụng phân tích tình hình tài chính của doanh nghiệp dựa trên số liệu do các doanh nghiệp cung cấp, thường thiếu tính thực tế và xác thực. ™ Khả năng quản lý kinh doanh yếu kém Khi các doanh nghiệp vay tiền ngân hàng để mở rộng quy mô kinh doanh, đa phần là tập trung vốn đầu tư vào tài sản vật chất chứ ít doanh nghiệp nào mạnh dạn đổi mới cung cách quản lý, đầu tư cho bộ máy giám sát kinh doanh, tài chính, kế toán theo đúng chuẩn mực. Quy mô kinh doanh quá to so với tư duy quản lý là nguyên nhân dẫn đến sự phá sản của các phương án kinh doanh đầy khả thi mà lẽ ra nó phải thành công trên thực tế. ™ Sử dụng vốn vay sai mục đích. Đa số các doanh nghiệp khi vay vốn ngân hàng đều có các phương án kinh doanh hoặc dự án đầu tư cụ thể, khả thi. Tuy nhiên cũng có một số doanh nghiệp sử dụng vốn vay sai mục đích, cố ý lừa đảo ngân hàng để chiếm đoạt tài sản, nếu cán bộ ngân hàng thiếu kỹ năng thẩm định, thông đồng với khách hàng để rút tiền ngân hàng thì thiệt hại xẩy ra đối với ngân hàng sẽ rất lớn. ™ Không có thiện chí trả nợ vay ngân hàng. Một số doanh nghiệp lại thiếu thiện chí trong việc trả nợ vay ngân hàng, không thực hiện đúng với các cam kết đã thỏa thuận với ngân hàng, khi phương án kinh doanh, dự án đầu tư không hiệu quả các doanh nghiệp này đã cố tình trì hoãn xử lý tài sản đảm bảo, không tập trung các nguồn khác để trả nợ làm cho ngân hàng phải tốn rất nhiều thời gian và chi phí. b. Rủi ro từ phía ngân hàng cho vay ™ Vi phạm các quy định của nhà nước.
  16. Trang 16 Để đảm bảo an toàn trong hoạt động tín dụng của ngân hàng, giảm thiểu rủi ro, bảo đảm cho hệ thống tài chính ngân hàng hoạt động và phát triển ổn định, Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước đã đưa ra hàng loạt các quy định để bắt buộc các tổ chức tín dụng phải thực hiện. Về cho vay Ngân hàng nhà nước ban hàng Quy chế cho vay đã được ban hành kèm theo Quyết định 1627/2001/QĐ-NHNN ngày 31 tháng 12 năm 2001, về đảm bảo tiền vay Chính phủ đã ban hành Nghị định 178/1999/NĐ-CP ngày 29 tháng 12 năm 1999, Nghị định 185/2002/NĐ-CP ngày 25/10/2002 sửa đổi Nghị định 178 và Ngân hàng Nhà nước đã ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành Nghị định này. Thực tế trong thời gian vừa qua cho thấy những tổn thất lớn trong hoạt động tín dụng trong các vụ án kinh tế lớn đều bắt nguồn từ vi phạm các quy định của nhà nước trong hoạt động ngân hàng, việc cho vay không đáp ứng được các quy định của pháp luật. Chính vì vậy để hạn chế rủi ro biện pháp trước tiên là phải tuyệt đối chấp hành đầy đủ và nghiêm túc các quy định của pháp luật. ™ Xem nhẹ công tác thẩm định khi quyết định cho vay Thẩm định là việc xem xét và đánh giá lại toàn bộ hiệu quả của dự án đầu tư và phương án sản xuất kinh doanh, ngân hàng chỉ đầu tư những dự án có hiệu quả, có khả năng hoàn trả vốn vay cho ngân hàng, những dự án không có hiệu quả, có mức độ rủi ro cao, ngân hàng kiên quyết từ chối cho vay. Khi khách hàng lập phương án vay vốn và gửi cho các ngân hàng thương mại, phương án lúc nào cũng rất hiệu quả, khả thi, nếu ngân hàng xem nhẹ công tác thẩm định, chỉ dựa vào khách hàng, mối quan hệ mà quyết định cho vay thì khả năng rủi ro tín dụng xẩy ra sẽ rất lớn. ™ Chưa quan tâm đúng mức đến giám sát sau khi cho vay Các ngân hàng thường có thói quen tập trung nhiều công sức cho việc thẩm định trước khi cho vay mà lơi lỏng quá trình kiểm tra, kiểm soát đồng vốn sau khi cho vay. Khi ngân hàng cho vay thì khoản cho vay cần phải được quản lý một cách chủ động để đảm bảo sẽ được hoàn trả. Theo dõi nợ là một trong những trách nhiệm quan trọng nhất của cán bộ tín dụng nói riêng và của ngân hàng nói chung. Việc theo dõi hoạt động của khách hàng vay nhằm tuân thủ các điều khoản đề ra trong hợp đồng tín dụng giữa khách hàng và ngân hàng nhằm tìm ra những cơ hội kinh doanh mới và mở rộng
  17. Trang 17 cơ hội kinh doanh. Tuy nhiên trong thời gian qua các ngân hàng thương mại chưa thực hiện tốt công tác này. Điều này một phần do yếu tố tâm lý ngại gây phiền hà cho khách hàng của cán bộ ngân hàng, một phần do hệ thống thông tin quản lý phục vụ kinh doanh tại các doanh nghiệp còn lạc hậu, không cung cấp được kịp thời, đầy đủ các thông tin mà ngân hàng thương mại yêu cầu. ™ Một số cán bộ ngân hàng hạn chế trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Quy trình nghiệp vụ, quy định của pháp luật dù có chặt chẽ và đầy đủ đến đâu đi chăng nữa nhưng đều phải do con người thực hiện, nếu con người thiếu trình độ nghiệp vụ chuyên môn, cố tình làm trái các quy định của pháp luật thì khả năng rủi ro xẩy ra tổn thất không thể lường hết. Một số vụ án kinh tế lớn trong thời gian vừa qua có liên quan đến ngân hàng thương mại cho thấy đều có sự tiếp tay của một số nhân viên tín dụng ngân hàng, nhân viên ngân hàng cùng với khách hàng làm giả hồ sơ vay, hay nâng giá trị tài sản thế chấp hoặc tài sản cầm cố cao hơn so với giá trị thực tế để rút tiền ngân hàng. Đạo đức của cán bộ là một trong các yếu tố tối quan trọng để giải quyết vấn đề hạn chế rủi ro tín dụng. Một cán bộ kém về năng lực có thể bồi dưỡng thêm, nhưng một cán bộ tha hóa về đạo đức mà lại giỏi về mặt nghiệp vụ thì thật vô cùng nguy hiểm khi được bố trí trong công tác tín dụng. ™ Lỏng lẻo trong công tác kiểm tra nội bộ các ngân hàng. Kiểm tra nộ bộ là việc bộ phận kiểm tra nội bộ của chính ngân hàng thương mại đó kiểm tra lại hồ sơ tín dụng để đảm bảo việc cấp tín dụng thực hiện đúng chế độ của ngân hàng, đúng quy định của nhà nước. Khi phát hiện ra những sai sót, những vấn đề không phù hợp sẽ báo cáo cho cấp có thẩm quyền và kiến nghị chỉnh sửa cho phù hợp. Kiểm tra nội bộ có điểm mạnh hơn thanh tra Ngân hàng Nhà nước ở tính thời gian vì nó nhanh chóng, kịp thời ngay khi vừa phát sinh vấn đề và tính sâu sát của người kiểm tra viên, do việc kiểm tra được thực hiện thường xuyên cùng với công việc kinh doanh. Kiểm tra nộ bộ sâu sát, thường xuyên cũng hạn chế được rủi ro tín dụng xẩy ra. Tóm lại, rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại có thể phát sinh do rất nhiều nguyên nhân, đó có thể là các nguyên nhân chủ quan hoặc nguyên nhân khách quan. Nguyên nhân khách quan thuộc yếu tố bên ngoài, đây là các nguyên nhân mà
  18. Trang 18 bản thân ngân hàng thương mại rất khó loại bỏ, ngược lại nguyên nhân chủ quan thuộc về nội tại của ngân hàng, các ngân hàng thương mại có thể đưa ra nhiều giải pháp để hạn chế các nguyên nhân này. Để hạn chế rủi ro trong hoạt động tín dụng, các ngân hàng thương mại có thể đưa ra nhiều giải pháp, giải pháp truyền thống thường được sử dụng phổ biến là tách biệt giữa công tác phân tích thẩm định và bộ phận thực hiện cho vay để đảm bảo tính khách quan trong hoạt động tín dụng, nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ ngân hàng, tăng cường kiểm tra giám sát sau khi cho vay . Hiện nay các ngân hàng thương mại thường sử dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm khách hàng vay vốn làm cơ sở để quyết định cho vay, đánh giá rủi ro khoản vay, thực hiện chính sách khách hàng. đây là giải pháp nâng cao chất lượng, hạn chế rủi ro tín dụng vừa khách quan vừa khoa học. 1.2. XẾP HẠNG TÍN NHIỆM DOANH NGHIỆP VAY VỐN 1.2.1. Định nghĩa xếp hạng tín nhiệm Xếp hạng tín nhiệm (credit ratings) là thuật ngữ bắt nguồn từ tiếng Anh (credit : sự tín nhiệm, ratings : sự xếp hạng) do John Moody đưa ra vào năm 1909 trong cuốn “cẩm nang chứng khoán đường sắt” khi tiến hành nghiên cứu, phân tích và công bố bảng xếp hạng tín nhiệm lần đầu tiên cho 1.500 loại trái phiếu của 250 công ty theo một hệ thống ký hiệu gổm 3 chữ cái ABC được xếp lần lượt là Aaa đến C (hiện nay những ký hiệu này đã trở thành chuẩn mực quốc tế). Tuy nhiên xếp hạng tín nhiệm chỉ phát triển nhanh ở Mỹ sau cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1929 – 1933 khi hàng loạt các công ty vay nợ bị phá sản, vỡ nợ. Thời kỳ này chính phủ Hoa Kỳ đã có nhiều quy định về việc cấm các định chế đầu tư (các quỹ hưu trí, các quỹ bảo hiểm, ngân hàng dự trữ) bỏ vốn đầu tư mua trái phiếu có độ tin cậy thấp dưới mức an toàn trong bảng xếp hạng tín nhiệm. Những quy định này đã làm cho uy tín của các công ty xếp hạng tín nhiệm ngày một lên cao. Song trong suốt hơn 50 năm, việc xếp hạng tín nhiệm chỉ được phổ biến ở Mỹ, chỉ từ những năm 1970 đến nay, dịch vụ xếp hạng tín nhiệm mới được mở rộng và phát triển khá mạnh ở nhiều nước. Chúng ta có thể điểm qua một số định nghĩa về xếp hạng tín nhiệm như sau:
  19. Trang 19 - Theo Bohn, John A viết trong cuốn “phân tích rủi ro trên các thị trường đang chuyển đổi” thì “xếp hạng tín nhiệm là sự đánh giá về khả năng một nhà phát hành có thể thanh toán đúng hạn cả gốc và lãi đối với một loại chứng khoán trong suốt thời gian tồn tại của nó”. - Theo định nghĩa của công ty chứng khoán Merrill Lynch thì “xếp hạng tín nhiệm là đánh giá hiện thời của công ty xếp hạng tín nhiệm về chất lượng tín dụng của một nhà phát hành chứng khoán nợ, về một khoản nợ nhất định. Nói khác đi, đó là cách đánh giá hiện thời về chất lượng tín dụng đang được xem xét trong hoàn cảnh hướng về tương lai, phản ánh sự sẵn sàng và khả năng nhà phát hành có thể thanh toán gốc và lãi đúng hạn. Trong kết quả xếp hạng tín nhiệm chứa đựng cả ý kiến chủ quan của chuyên gia xếp hạng tín nhiệm”. - Theo công ty Moody’s thì “xếp hạng tín nhiệm là ý kiến về khả năng và sự sẵn sàng của một nhà phát hành trong việc thanh toán đúng hạn cho một khoản nợ nhất định trong suốt thời hạn tồn tại của khoản nợ”. - Theo tự điển thị trường chứng khoán thì “xếp hạng tín nhiệm là cách ước tính chính thức tín nhiệm từ trước đến nay của cá nhân hay công ty về khả năng chi trả bao gồm tất cả các số liệu kiểm tra, phân tích, hồ sơ lưu trữ về khả năng trách nhiệm tín dụng của cá nhân và công ty kinh doanh”. Tại nhiều nước trên thế giới, hầu hết các công ty lớn và các tổ chức cho vay đều thiết lập bảng xếp hạng tín nhiệm đối với các khách hàng hiện tại cũng như tương lai của họ. Từ các định nghĩa trên, theo tác giả thì “xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp là đánh giá năng lực tài chính, tình hình hoạt động hiện tại và triển vọng phát triển trong tương lai của doanh nghiệp được xếp hạng từ đó xác định được mức độ rủi ro không trả được nợ và khả năng trả nợ trong tương lai”. 1.2.2. Sự cần thiết phải XHTN trong hoạt động tín dụng ngân hàng. 1.2.2.1. Xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp vay vốn ngân hàng. Xếp hạng tín nhiệm xuất hiện từ nhu cầu thực tế khách quan của thị trường, khởi đầu đó là nhu cầu đòi hỏi phải có một tổ chức độc lập đánh giá rủi ro để định hướng đầu tư của công chúng tới các chứng khoán do các công ty và các định chế tài
  20. Trang 20 chính phát hành, đồng thời thông qua kết quả xếp hạng tín nhiệm các tổ chức muốn chứng minh cho sức mạnh tài chính của các tổ chức đó. Ngày nay các ngân hàng thương mại đều sử dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm của một tổ chức xếp hạng tín nhiệm độc lập, có uy tín hoặc tự mình xây dựng một hệ thống xếp hạng tín nhiệm riêng để làm cơ sở quyết định cho vay, đánh giá mức độ rủi ro của khoản cho vay. Xếp hạng tín nhiệm khách hàng vay vốn của ngân hàng thương mại là việc ngân hàng thương mại sử dụng hệ thống xếp hạng tín nhiệm nội bộ của mình để đánh giá khả năng trả nợ của khách hàng vay, mức độ rủi ro của khoản vay, làm cơ sở để đưa ra quyết định cấp tín dụng, quản lý rủi ro, xây dựng các chính sách khách hàng đối với từng hạng khách hàng theo kết quả xếp hạng cho phù hợp. Ngoài ra xếp hạng tín nhiệm khách hàng còn nhằm mục đích phân loại và giám sát danh mục tín dụng, đây là hoạt động vẫn còn mới mẻ ở Việt Nam. Hiện nay trên thế giới vẫn chưa có một chuẩn mực thống nhất trong việc phân loại và xếp hạng danh mục tín dụng. Công việc này phụ thuộc vào đặc thù môi trường kinh tế vĩ mô và môi trường kinh doanh của từng nước, trong đó yếu tố lịch sử đóng một vai trò không nhỏ. Việc xếp hạng tín nhiệm khách hàng làm cơ sở cho việc phân loại và giám sát danh mục tín dụng đều nhằm đạt tới 5 mục đích chủ yếu sau : (1) Cho phép có một nhận định cụ thể về danh mục tín dụng của ngân hàng; (2) Phát hiện sớm các khoản tín dụng có khả năng bị tổn thất hay đi chệch hướng khỏi chính sách tín dụng của ngân hàng; (3) Có một chính sách định giá tín dụng chính xác hơn; (4) Xác định rõ khi nào cần sự giám sát hoặc có các hoạt động điều chỉnh khoản tín dụng và ngược lại; (5) Làm cơ sở để xác định mức dự phòng rủi ro một cách hợp lý. Việc phân loại và xếp hạng danh mục tín dụng trên được thực hiện cho tất cả các khách hàng và không được thông báo cho khách hàng về cấp độ rủi ro trong mọi trường hợp; đồng thời phải thực hiện đánh giá xếp hạng định kỳ cũng như đánh giá lại ngay khi có sự thay đổi theo chiều hướng đi xuống về khả năng thực hiện các nghĩa vụ tài chính của khách hàng. 1.2.2.2. Sự cần thiết phải XHTN trong hoạt động tín dụng ngân hàng.
  21. Trang 21 a.Do yêu cầu hạn chế rủi ro tín dụng. Hoạt động ngân hàng trong nền kinh tế thị trường là một trong những hoạt động kinh tế có nhiều rủi ro hơn hết. Có thể nói rủi ro là được xem như là yếu tố không tách rời với quá trình hoạt động của ngân hàng thương mại trên thị trường. Rủi trong cho vay còn được nhân lên gấp đôi, bởi vì ngân hàng không những phải hứng chịu các rủi ro do các nguyên nhân chủ quan của mình, mà còn gánh chịu những rủi ro do khách hàng gây ra. Rủi ro tín dụng luôn gắn liền với hoạt động cho vay của ngân hàng. Việc đánh giá rủi ro này là trách nhiệm của ngân hàng. Các ngân hàng luôn tìm cực đại lợi nhuận qua việc tìm kiếm những lợi tức cao nhất có thể có ở các món cho vay, đồng thời cố gắng giảm thiểu rủi ro liên quan đến các hoạt động cho vay như: sàng lọc và giám sát khách hàng vay, thiết lập mối quan hệ khách hàng lâu dài, quy định các hạn mức tín dụng, tài sản thế chấp .Mặc dù vậy không một ngân hàng nào, không một tổ chức nào có thể dự đoán hết được những rủi ro có thể xẩy ra. Hoạt động kinh doanh tiền tệ ngày càng khó khăn, rủi ro của nó ngày một lớn, đòi hỏi phải có những biện pháp phòng ngừa, hạn chế các rủi ro để bảo đảm an toàn cho toàn hệ thống ngân hàng thương mại. Trong xu thế đó xếp hạng tín nhiệm là một kỹ thuật ngày càng được chú ý rộng rãi trong hoạt động tín dụng ngân hàng. Vì kết quả xếp hạng tín nhiệm đã cho thấy phần nào mức độ rủi ro của khách hàng vay, kết quả xếp hạng càng thấp thì rủi ro cho vay càng lớn chính vì vậy để hạn chế rủi ro các ngân hàng thương mại thường lựa chọn những khách hàng có kết quả xếp hạng ở một mức độ nào đó. b.Do yêu cầu lựa chọn khách hàng cho vay. Lưạ chọn khách hàng cho vay luôn là một quyết định quan trọng trong hoạt động tín dụng của ngân hàng. Khi đưa ra quyết định lựa chọn không phù hợp có thể dẫn đến rủi ro rất lớn do khách hàng không trả được nợ. Dựa vào cơ sở nào để ngân hàng quyết định cho vay hay từ chối cho vay? Khi xem xét quyết định cho vay ngân hàng thường căn cứ vào tài sản đảm bảo, phương án sản xuất kinh doanh, tình hình tài chính, khả năng trả nợ Tuy nhiên khi đã có hệ thống xếp hạng tín nhiệm, ngân hàng có thể căn cứ vào kết quả xếp hạng tín nhiệm để lựa chọn khách hàng đặt quan hệ. Chỉ
  22. Trang 22 những khách hàng có kết quả xếp hạng từ một mức rủi ro nào đó ngân hàng mới xem xét cho vay. c.Để hỗ trợ phân loại nợ và trích dự phòng rủi ro. Theo quy định của ngân hàng nhà nước Việt Nam tại Quyết định số 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/04/2005, thì các tổ chức tín dụng phải xây dựng hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ để hỗ trợ cho việc phân loại nợ, quản lý chất lượng tín dụng phù hợp với phạm vi hoạt động, tình hình thực tế của tổ chức tín dụng. Việc hỗ trợ của hệ thống tín dụng nội bộ được được thể hiện ở chỗ kết quả xếp hạng tín nhiệm khách hàng của hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ sẽ làm căn cứ để tính toán và trích lập dự phòng rủi ro. Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ tối thiểu phải bao gồm : (1) Các cơ sở pháp lý liên quan đến thành lập và ngành nghề kinh doanh của khách hàng; (2) Các chỉ tiêu kinh tế tổng hợp liên quan đến tình hình kinh doanh tài chính, tài sản, khả năng thực hiện nghĩa vụ tài chính theo cam kết; (3) Uy tín đối với tổ chức tín dụng đã giao dịch trước đây; (4) Các tiêu chí đánh giá khách hàng chi tiết, cụ thể, có hệ thống (đánh giá yếu tố ngành nghề địa phương) trên cơ sở đó xếp hạng cụ thể đối với khách hàng. Mỗi năm tổ chức tín dụng phải đánh giá lại hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ và chính sách dự phòng rủi ro cho phù hợp với tình hình thực tế và các quy định của pháp luật. Nợ được phân thành các nhóm như sau : (1) Nhóm 1 (Nợ đủ tiêu chuẩn) bao gồm : Các khoản nợ được tổ chức dụng đánh giá là có khả năng thu hồi đầy đủ cả nợ gốc và lãi đúng hạn. (2) Nhóm 2 (Nợ cần chú ý) bao gồm : Các khoản nợ được tổ chức tín dụng đánh giá là có khả năng thu hồi đầy đủ cả nợ gốc và lãi nhưng có dấu hiệu khách hàng suy giảm khả năng trả nợ. (3) Nhóm 3 (Nợ dưới tiêu chuẩn) bao gồm : Các khoản nợ được tổ chức tín dụng đánh giá là không có khả năng thu hồi nợ gốc và lãi khi đến hạn. Các khoản nợ này được tổ chức tín dụng đánh giá là có khả năng tổn thất một phần nợ gốc và lãi. (4) Nhóm 4 (Nợ nghi ngờ) bao gồm : Các khoản nợ được tổ chức tín dụng đánh giá là khả năng tổn thất cao.
  23. Trang 23 (5) Nhóm 5 (Nợ có khả năng mất vốn) bao gồm : Các khoản nợ được tổ chức tín dụng đánh giá là không còn khả năng thu hồi, mất vốn. d.Xây dựng chính sách khách hàng. Chính sách khách hàng của ngân hàng sẽ được áp dụng cho từng nhóm khách hàng dựa trên kết quả xếp hạng. Chính sách khách hàng bao gồm : - Chính sách cấp tín dụng : Tùy thuộc vào thứ hạng xếp hạng của doanh nghiệp mà ngân hàng có thể cung cấp cho khách hàng những sản phẩm tín dụng khác nhau. Những khách hàng có thứ hạng tín nhiệm cao sẽ được ngân hàng cung cấp không giới hạn các sản phẩm tín dụng như cho vay ngắn hạn theo hạn mức, cho vay trung và dài hạn - Chính sách lãi suất : Căn cứ vào mức xếp hạng khách hàng, ngân hàng sẽ áp dụng các mức lãi suất khác nhau. Những khách hàng có thứ hạng xếp hạng cao sẽ được những mức lãi suất ưu đãi hơn so với những khách hàng có thứ hạng xếp hạng thấp. - Chính sách tài sản đảm bảo tiền vay : Căn cứ vào kết quả xếp hạng tín nhiệm, ngân hàng sẽ đưa ra các chính sách đảm bảo tiền vay khác nhau như không cần tài sản đảm bảo, đảm bảo bằng tài sản hình thành từ vốn vay, đảm bảo bằng tài sản của khách hàng vay hoặc của bên thứ ba. - Chính sách các loại phí : Những khách hàng có mức độ rủi ro thấp sẽ được ngân hàng áp dụng các loại phí thấp hơn so với các khách hàng có độ rủi ro cao hơn. 1.2.3 Vai trò của xếp hạng tín nhiệm. 1.2.3.1. Đối với ngân hàng thương mại. ™ Cơ sở để lựa chọn khách hàng cho vay. Thông qua kết quả xếp hạng tín nhiệm khách hàng, ngân hàng sẽ đánh giá được mức độ tín nhiệm của từng khách hàng vay vốn, xác định được mức độ rủi ro khi cung cấp khoản vay, khả năng trả nợ vay. Dựa vào kết quả xếp hạng tín nhiệm ngân hàng sẽ quyết định cho vay hay từ chối cho vay đảm bảo tính khách quan, khoa học. ™ Xây dựng chính sách khách hàng. Mỗi nhóm khách hàng ngân hàng sẽ có những cách ứng sử khác nhau vừa nhằm thu hút khách hàng vừa đảm bảo quản lý rủi ro, thông qua kết quả xếp hạng tín nhiệm
  24. Trang 24 khách hàng, ngân hàng sẽ phân chia khách hàng thành những nhóm dựa trên mức độ rủi ro. Những khách hàng có tín nhiệm cao, mức độ rủi ro thấp sẽ được hưởng nhiều chính sách ưu đãi hơn so với những khách hàng có mức độ rủi ro cao hơn. Chính sách khách hàng bao gồm chính sách về cơ chế tín dụng, chính sách về lãi suất vay vốn, các loại phí ™ Xây dựng danh mục tín dụng. Dựa và kết quả xếp hạng tín nhiệm ngân hàng sẽ đánh giá được mức độ rủi ro của từng doanh nghiệp, từng lĩnh vực hoạt động kinh doanh của khách hàng từ đó mà xây dựng danh mục tín dụng phù hợp. ™ Phân loại nợ và quản lý nợ. Hiện nay phần lớn các ngân hàng thương mại thực hiện việc phân loại nợ và trích dự phòng rủi ro theo Điều 6 Quyết định số 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/04/2005 của ngân hàng nhà nước. Tuy nhiên khi các tổ chức tín dụng đã xây dựng được hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ của riêng mình thì sẽ phân loại nợ và trích dự phòng rủi ro theo kết quả xếp hạng của hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ. 1.2.3.2. Đối với thị trường tài chính. Ngày nay hầu hết những thị trường chứng khoán của các nước trên thế giới đều tồn tại các tổ chức xếp hạng tín nhiệm, đây là xu thế phù hợp với điều kiện kinh tế thế giới hiện nay, vì kết quả xếp hạng tín nhiệm là một nguồn cung cấp thông tin cho những nhà đầu tư, kết quả xếp hạng tín nhiệm làm xóa tan đi khoảng tối thông tin giữa người cho vay và người đi vay. Vai trò quan trọng của xếp hạng tín nhiệm trên thị trường tài chính là : - Các nhà đầu tư sử dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm để thực hiện chiến lược đầu tư sao cho rủi ro thấp nhất nhưng kết quả đạt được như mong muốn; - Các tổ chức đi vay, cần huy động vốn sử dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm để tạo niềm tin với nhà đầu tư, từ đó thực hiện được chiến lược huy động vốn với chi phí thấp, huy động lượng vốn như mong muốn; - Thông qua xếp hạng tín nhiệm, các tổ chức khác sử dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm để quảng bá hình ảnh của tổ chức mình, cung cấp thông tin cho các đối tác, tạo niềm tin của thị trường. 1.2.3.3. Đối với doanh nghiệp được xếp hạng.
  25. Trang 25 - Để đánh giá mức độ tín nhiệm của thị trường đối với bản thân doanh nghiệp. XHTN do một tổ chức độc lập thực hiện, kết quả này có thể phản ánh mức độ tín nhiệm của thị trường đối với doanh nghiệp, kết quả XHTN cao hay thấp cho thấy mức độ tín nhiệm của thị trường cao hay thấp đối với doanh nghiệp. - Tạo niềm tin đối với nhà đầu tư, người cho vay để tăng khả năng huy động vồn. Kết quả xếp hạng cho biết mức độ rủi ro khi cho doanh nghiệp vay hay đầu tư vào doanh nghiệp, kết quả XHTN càng cao cho thấy rủi ro thấp, nhà đầu tư sẽ yên tâm hơn khi đầu tư vào doanh nghiệp. - Các doanh nghiệp thông qua kết quả xếp hạng tín nhiệm để quảng bá hình ảnh của doanh nghiệp mình. Công bố kết quả XHTN cũng là một cách để quảng bá hình ảnh của doanh nghiệp, công bố cho thị trường tình hình hoạt động và minh bạch các thông tin. 1.3. NGUYÊN TẮC VÀ CÁC CHỈ TIÊU XHTN DOANH NGHIỆP 1.3.1. Nguyên tắc xếp hạng tín nhiệm Xếp hạng tín nhiệm ra đời từ đầu thế kỷ 20 với mục tiêu cơ bản là dự đoán khả năng vỡ nợ và dự đoán giá trị hợp đồng tại những thời điểm có khả năng vỡ nợ. Việc phân tích dựa trên các nguyên tắc cơ bản sau : Nguyên tắc 1 : Phân tích các yếu tố định tính và định lượng. Các chỉ tiêu liên quan đến xếp hạng gồm : (1) Các dữ liệu định lượng : Là những quan sát được đo lường bằng số, các dữ liệu được lấy trên các báo cáo tài chính. Ví dụ như những chỉ tiêu lợi nhuận, chi phí trả lãi vay, vốn lưu động. (2) Các dữ liệu định tính : Đó là những quan sát không đo lường được bằng số. Trong tập dữ liệu định tính mỗi quan sát sẽ và chỉ thuộc về một kiểu loại nào đó. Ví dụ như tình hình cạnh tranh, xu hướng thị trường, vị thế kinh doanh của công ty, sự đa dạng hoá hoạt động và các luật lệ, quy định. Nguyên tắc 2 : Việc phân tích được tiến hành bằng phương pháp “trên - xuống”, có nghĩa là phân tích từ các yếu tố vĩ mô ảnh hưởng đến công ty đến các yếu tố của bản thân công ty theo trình tự sau:
  26. Trang 26 (1) Phân tích rủi ro mang tính vĩ mô về xu hướng của quốc gia, ngành như tốc độ tăng trưởng kinh tế của quốc gia, sự ổn định về chính trị, chính sách tài chính, sự mở cửa thị trường ; (2) Phân tích rủi ro hoạt động kinh doanh như tình hình cạnh tranh, xu hướng thị trường, vị thế kinh doanh của công ty, sự đa dạng hoá hoạt động và các luật lệ quy định; (3) Phân tích rủi ro tài chính bao gồm hàng loạt chỉ tiêu phụ thuộc vào từng ngành nghề, kết hợp so sánh giữa rủi ro tài chính và rủi ro kinh doanh, xem xét độ linh hoạt tài chính cũng như chính sách tài chính; (4) Phân tích hướng phát triển của công ty như chất lượng ban quản lý và chiến lược kinh doanh; (5) Phân tích tình trạng pháp lý của doanh nghiệp. Nguyên tắc 3 : Xây dựng thang điểm các chỉ tiêu đơn giản, dễ hiểu, dễ so sánh: Các chỉ tiêu được cho điểm, sau đó tổng hợp lại và phản ánh qua ký hiệu xếp hạng. 1.3.2. Các chỉ tiêu thường dùng để xếp hạng hạng tín nhiệm doanh nghiệp. Để xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp, thông thường gồm hai nhóm chỉ tiêu sau : 1.3.2.1.Các chỉ tiêu tài chính. Đây là các chỉ tiêu định lượng, được lấy trực tiếp hoặc kết quả tính toán dựa trên các báo cáo tài chính như bảng tổng kết tài sản, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, bảng lưu chuyển tiền tệ của doanh nghiệp. a.Các tỷ số khả năng thanh toán. + Khả năng thanh toán tổng quát. + Khả năng thanh toán nợ ngắn hạn. + Khả năng thanh toán nhanh. + Khả năng thanh toán nợ. + Khả năng thanh toán lãi vay. b.Các chỉ số phản ánh hiệu suất sử dụng vốn sản xuất kinh doanh. + Vòng quay vốn lưu động. + Vòng quay toàn bộ tài sản. + Vòng quay hàng tồn kho.
  27. Trang 27 + Vòng quay các khoản phải thu c. Các tỷ số phản ánh kết cấu tài chính. + Tỷ số tự tài trợ. + Tỷ số nợ d.Các tỷ số phản ánh khả năng sinh lời. + Tỷ suất lợi nhuận doanh thu. +Tỷ suất lợi nhuận của tài sản (ROA). + Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE). 1.3.2.2. Các chỉ tiêu phi tài chính. Đây là các chỉ tiêu định tính, nguồn của các chỉ tiêu này được lấy không phải chỉ dựa trên các báo cáo tài chính của doanh nghiệp, các thông tin này được thu thập từ nhiều nguồn cả bên trong và bên ngoài doanh nghiệp. Để xác định các chỉ tiêu này một cách chính xác đòi hỏi người xếp hạng phải có trình độ, am hiểu về lĩnh vực nhất định. a.Lĩnh vực hoạt động kinh doanh. Lĩnh vực hoạt động kinh doanh phản ánh triển vọng phát triển của ngành, của sản phẩm mà doanh nghiệp đanh hoạt động. Những lĩnh vực đang phát triển. có sự tăng trưởng cao thì mức độ tín nhiệm sẽ cao hơn so với những lĩnh vực, những ngành đang suy thoái. b. Uy tín trong quan hệ với các tổ chức tín dụng. Chỉ tiêu này cho biết doanh nghiệp trong quan hệ với các tổ chức tín dụng có trả nợ đúng hạn, thực hiện đầy đủ các cam kết hay không. Khi doanh nghiệp luôn trả nợ đầy đủ và đúng hạn cho thấy doanh nghiệp có tín nhiệm với các tổ chức tín dụng, sử dụng vốn có hiệu quả. c. Khả năng trả nợ từ lưu chuyển tiền tệ. Chỉ tiêu này cho biết khả năng trả nợ gốc trung dài hạn trong tương lai. Tính toán chỉ tiêu này dựa vào nguồn thu nhập dự kiến từ phương án sản xuất kinh doanh, dự án đầu tư. Dự án đầu tư, phương án sản xuất kinh doanh có hiệu quả cao thì khả năng trả nợ từ lưu chuyển tiền tệ sẽ lớn. d. Trình độ quản lý của lãnh đạo doanh nghiệp.
  28. Trang 28 Trình độ quản lý thể hiện ở kinh nghiệm chuyên môn, trình độ học vấn, khả năng lãnh đạo điều hành, tính năng động, nhậy bén trong hoạt động kinh doanh đây là yếu tố rất quan trọng trong quản lý doanh nghiệp. Một doanh nghiệp có ban lãnh đạo có năng lực, có chuyên môn cao sẽ tạo được niềm tin trong quan hệ với ngân hàng. e. Các chỉ tiêu khác. Doanh nghiệp cũng chỉ là một chủ thể trong hoạt động kinh doanh, chịu sự tác động bởi rất nhiều các yếu tố từ bên ngoài như chính sách của nhà nước, nhà cung cấp, người tiêu dùng, sản phẩm thay thế, sự phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên , những doanh nghiệp phụ thuộc vào bên ngoài nhiều thì mức độ tín nhiệm sẽ thấp hơn so với những doanh nghiệp có ít sự phụ thuộc hơn. 1.4. SƠ LƯỢC XHTN TRẾN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM 1.4.1. Sơ lược xếp hạng tín nhiệm trên thế giới. 1.4.1.1. Xếp hạng tín nhiệm tại Mỹ. Tại Mỹ hiện có hai định mức tín nhiệm nổi tiếng nhất và cũng lâu đời nhất thế giới, đó là Standard & Poor’s và Moody’s. Ngoài hai tổ chức trên, năm 1982, Duff and Phelps trở thành định mức tín nhiệm lớn nhất tại Mỹ và được gia nhập tổ chức NRSRO (Tổ chức thống kê xếp hạng cấp quốc gia – Nationally Recognised Statistical Rating Organization). Ngày nay các tổ chức định mức tín nhiệm của Mỹ đã xếp hạng cho hàng loạt các công cụ nợ được giao dịch trên thị trường công cộng cũng như tư nhân. Với tiến trình toàn cầu hoá thị trường chứng khoán, các tổ chức định mức tín nhiệm của Mỹ hoạt động ở các thị trường tài chính lớn trên thế giới cũng như ở rất nhiều thị trường chứng khoán mới nổi. Việc đánh giá và xếp hạng công ty do các tổ chức định mực tín nhiệm ở Mỹ tiến hành cũng tập trung vào 03 lĩnh vực chính : (1) Đánh giá môi trường ngành; (2) Đánh giá tình hình tài chính; (3) Đánh giá hoạt động sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên ngoài ba lĩnh vực nói trên, các tổ chức định mức tín nhiệm tại Mỹ còn đánh giá xếp hạng một lĩnh vực thứ tư, đó là khả năng quản lý của công ty.
  29. Trang 29 Việc đánh giá chất lượng quản lý tập trung vào việc xem xét cơ cấu tổ chức của công ty, các đặc điểm trong hoạt động quản lý, phương pháp kiểm soát rủi ro, hệ thống công nghệ thông tin, quy trình quản lý và kiểm soát nội bộ cũng như chất lượng phục vụ khách hàng. 1.4.1.2. Xếp hạng tín nhiệm tại Nhật Bản. Công ty định mức tín nhiệm và thông tin đầu tư của Nhật Bản (R&I – Rating & Investment Information). Đây là một công ty có 25 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chuyên môn và hiện đang chiếm 75% thị phần trong việc định mức xếp hạng các trái phiếu dài hạn do các công ty Nhât Bản phát hành. Phương pháp xếp hạng cũng tập trung vào ba lĩnh vực chính : (1) Đánh giá môi trường ngành; (2) Đánh giá tình hình tài chính; (3) Đánh giá hoạt động sản xuất kinh doanh. 1.4.1.3. Xếp hạng tín nhiệm tại Thái Lan. Năm 1993, Ngân hàng trung ương Thái Lan phối hợp với công ty tài chính công nghiệp Thái Lan thành lập dịch vụ định mức tín nhiệm và thông tin Thái Lan (TRIS - viết tắt từ chữ Thai Rating & Information Services). Mặc dù cơ quan này được thành lập phù hợp với chính sách của nhà nước nhưng nó hoạt động như một doanh nghiệp tư nhân. Khoảng 70 công ty tài chính quốc tế, tư nhân cũng như nhà nước góp vốn để thành lập TRIS nhưng không cổ đông nào được sở hữu trên 5% vốn của tổ chức này. TRIS sẽ đưa ra quyết định xếp hạng một công ty sau khi đã phân tích các yếu tố về số lượng và chất lượng tín dụng. Để đảm bảo tất cả các yếu tố chủ yếu đều được xem xét, quy trình phân tích của TRIS bao gồm phân tích tài chính, phân tích hoạt động kinh doanh và phân tích ngành. Mỗi lĩnh vực TRIS sẽ đưa ra các công thức phân tích khác nhau. Mỗi chủ điểm của từng lĩnh vực cũng có công thức riêng, được áp dụng, cân nhắc tùy theo đặc điểm của hoạt động kinh doanh được xếp hạng. 1.4.1.4. Xếp hạng tín nhiệm tại Malaysia. Năm 1990 cơ quan định mức tín nhiệm Malaysia (RAM - viết tắt từ chữ Rating Agency of Malaysia) được thành lập nhằm kích thích sự phát triển của thị trường trái
  30. Trang 30 phiếu địa phương. RAM được thành lập dưới hình thức một công ty trách nhiệm hữu hạn với sự tham gia góp vốn của một số lượng lớn các cổ đông tư nhân và không có sự tham gia của chính phủ. Không cổ đông riêng lẻ nào được sở hữu hơn 4,9% tổng số vốn của RAM. Phân tích của RAM tập trung vào rủi ro tín dụng. Các yếu tố đánh giá xếp hạng đặc biệt sẽ được áp dụng đối với xếp hạng trái phiếu công ty, các định chế tài chính. Phân tích của RAM nhìn chung bao quát ba lĩnh vực chính : - Phân tích ngành : Bắt đầu bằng việc đánh giá đặc điểm của ngành ghề, xem xét tính nhậy cảm của các nguồn lực công ty đối với viễn cảnh của chu kỳ kinh tế khác nhau. Chẳng hạn như xem xét về mậu dịch quốc tế và xu hướng trong chính sách tiền tệ có thể xẩy ra, xem xét các cơ hội kinh doanh dưới các điều kiện khác nhau như thay đổi xu hướng luật lệ, áp lực chính trị - Phân tích hoạt động kinh doanh : Với sự thấu đáo về môi trường kinh doanh của nhà phát hành, các nhà phân tích của RAM hoàn toàn có thể đánh giá được khả năng của một công ty có đáp ứng được điều mà chúng ta cần biết, đó là công ty có mức tăng trưởng nhanh hơn hay chậm hơn so với mức tăng trưởng của toàn ngành, khả năng sinh lời của nó tăng hay giảm? Chiến lược tiếp thị và và nghiên cứu phát triển của công ty so với các đối thủ cạnh tranh của nó? Khi gặp môi trường bất lợi, các nhà quản lý công ty có vượt qua được những trở ngại đó hay không? Ảnh hưởng do sự can thiệp của chính phủ cũng chiếm tỷ trọng đáng kể trong các yếu tố cần xem xét. - Phân tích hoạt động tài chính : Trong khi xem xét các số liệu tài chính, RAM tập trung vào cả hai yếu tố, đó là thực tiễn mang tính kinh doanh về các giao dịch cho phép và việc đánh giá về khả năng tạo ra tiền mặt, nhưng không phải là giá trị như đã báo cáo mà là đem so với các chi phí trong tương lai để hoàn thành nghĩa vụ trả nợ cho những người nắm giữ trái phiếu. RAM tìm kiếm các xu hướng trong các cam kết của công ty và các yêu cầu về tăng vốn. Trong việc xem xét độ nhậy cảm của thị trường trong ngắn hạn, RAM tin rằng có thể bảo vệ cả công ty và nhà đầu tư thoát khỏi sự sụt giảm độ tin cậy của thị trường.
  31. Trang 31 1.4.2. Bài học kinh nghiệm về XHTN doanh nghiệp cho Việt Nam. 1.4.2.1. Các NHTM xây dựng hệ thống XHTN của riêng mình. Mô hình tổ chức của các ngân hàng không giống như tổ chức của một công ty chuyên về xếp hạng tín nhiệm. Khác với các công ty xếp hạng tín nhiệm độc lập, mục đích của các ngân hàng thương mại khi xếp hạng các doanh nghiệp vay vốn là để phòng ngừa và quản lý rủi ro tín dụng, xây dựng chính sách khách hàng. Kết quả xếp hạng tín nhiệm sẽ được các ngân hàng sử dụng để quyết định cấp tín dụng và theo dõi khoản vay. Khi trên thị trường có các tổ chức xếp hạng tín nhiệm độc lập thì các ngân hàng thương mại vẫn phải thực hiện xếp hạng để phục vụ cho hoạt động của mình, kết quả xếp hạng của một ngân hàng thương mại có thể khác kết quả xếp hạng của tổ chức tín nhiệm độc lập. Các ngân hàng thương mại có thể tham khảo kết quả xếp hạng của các tổ chức xếp hạng độc lập trong quá trình thực hiện xếp hạng, làm cơ sở để so sánh, đối chiếu. 1.4.2.2. Cần thiết phải xây dựng tổ chức xếp hạng tín nhiệm độc lập. Hiện nay hệ thống định mức tín nhiệm bắt đầu thể hiện vai trò tại những thị trường vốn mới nổi trên khắp thế giới. Trong nhiều trường hợp xếp hạng tín nhiệm đã đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của những thị trường này. Ở nhiều quốc gia, ngân hàng trung ương hoặc các cơ quan quản lý khác tự mình kiểm tra chất lượng tài chính của các công ty để xác định tư cách gia nhập thị trường, hoặc thường xuyên kiểm soát chất lượng tín dụng của các bên tham gia thị trường. Sự tham gia của hệ thống định mức tín nhiệm có thể giảm bớt chi phí quản lý, xoá bỏ những trở lực và giúp thị trường phát triển. Kinh nghiệm các nước cho thấy, tổ chức định mức tín nhiệm này phải là một tổ chức độc lập, do nhiều cổ đông góp vốn, không một tố chức, cá nhân nào có quyền chi phối có như vậy mới đảm bảo sự chính xác, khách quan từ đó mới tạo được sự tín nhiệm của thị trường. 1.4.2.3. Xây dựng đầy đủ các chỉ tiêu đánh giá mức độ tín nhiệm của khách hàng vay. Kinh nghiệp xếp hạng của các tổ chức trên thế giới cho thấy một hệ thống xếp hạng đầy đủ phải bao gồm việc đánh giá môi trường ngành, đánh giá tình hình tài
  32. Trang 32 chính, đánh giá hoạt động sản xuất kinh doanh, đánh giá khả năng quản lý và nhiều yếu tố tác động khác cho nên một hệ thống xếp hạng tín nhiệm của ngân hàng cũng phải bao gồm các nội dung trên. 1.4.2.4. Tham khảo kết quả xếp hạng để quyết định đầu tư. Việc xếp hạng được xem như là nhằm cung cấp những dự đoán triển vọng phát triển của doanh nghiệp, khả năng xẩy ra tổn thất tín dụng của người đi vay nên không thể hoàn trả hoặc hoàn trả đầy đủ cho người cho vay, có thể là chậm thanh toán hoặc thanh toán từng phần. Để quyết định đầu tư, các ngân hàng thương mại, các nhà đầu tư dù là tổ chức hay cá nhân bao giờ cũng phải xem xét đến yếu tố rủi ro tín dụng. Các nhà đầu tư chỉ đồng ý đầu tư hay cấp tín dụng trên một mức rủi ro tối đa nào đó tùy thuộc vào từng đối tượng. Xếp hạng tín nhiệm khách hàng đã đánh giá về khả năng một người đi vay có thể thanh toán đúng hạn nợ gốc và lãi vay trong một thời gian tồn tại của nó, chính vậy căn cứ vào kết quả xếp hạng để quyết định đầu tư sẽ làm giảm chi phí, hạn chế rủi ro. Kết luận Chương I Chương I luận văn đã trình bầy khái quát về rủi ro tín dụng, các nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng, từ đó đưa ra sự cần thiết phải xếp hạng tín nhiệm trong hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại. Trong hoạt động tín dụng, các ngân hàng thương mại sẽ gặp phải rủi ro đó là điều không thể tránh khỏi. Rủi ro tín dụng xẩy ra do nhiều nguyên nhân, có những nguyên nhân khách quan, có những nguyên nhân chủ quan. Biện pháp để nâng cao khả năng quản lý rủi ro tín dụng là vấn đề quan tâm hàng đầu của các ngân hàng thương mại. Để quản lý rủi ro tín dụng có nhiều công cụ, XHTN là một công cụ quản lý rủi ro tín dụng khoa học đã được sử dụng phổ biến tại các ngân hàng thương mại trên thế giới và hiện nay cũng đang được các ngân hàng thương mại trong nước triển khai áp dụng. Tại Chương I luận văn cũng đã trình bầy tổng thể cơ sở lý luận về XHTN, sự cần thiết và vai trò của XHTN trong quản lý rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại, trình bầy phương pháp và kinh nghiệm XHTN trên thế giới. Tại các nước có nền kinh
  33. Trang 33 tế thị trường phát triển có rất nhiều tổ chức XHTN đọc lập hoạt động, các tổ chức muốn phát hành công cụ nợ ra thị trường bắt buộc phải được một tổ chức XHTN có uy tín công bố kết quả xếp hạng. XHTN đã có một quá trình hình thành và phát triển lâu dài tại các nước có nền kinh tế thị trường vì nhu cầu đòi hỏi thực tế khách quan của thị trường đó là cung cấp thông tin về khả năng trả nợ trong tương lai của người đi vay cho thị trường. Kết quả của XHTN có ý nghĩa rất lớn đối với tổ chức cho vay, nhà đầu tư và cả chủ thể được xếp hạng. Từ những cơ sở lý luận này, luận văn sẽ nghiên cứu thực trạng hệ thống XHTN của BIDV, đưa ra những hạn chế, nguyên nhân những hạn chế của hệ thống XHTN tại Chương II.
  34. Trang 34 CHƯƠNG II THỰC TRẠNG XẾP HẠNG TÍN NHIỆM DOANH NGHIỆP TẠI NGÂN HÀNG ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM 2.1. GIỚI THIỆU NGÂN HÀNG ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM 2.1.1. Giới thiệu quá trình hình thành và phát triển 2.1.1.1.Tóm tắt quá trình hình thành và phát triển Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam viết tắt là BIDV (Bank for Investment and Development of Vietnam) được thành lập theo quyết định 177/TTg ngày 26/04/1957 của Thủ tướng Chính phủ. Trong quá trình hoạt động và trưởng thành, Ngân hàng được mang các tên gọi khác nhau phù hợp với từng thời kỳ xây dựng và phát triển của đất nước: • Ngân hàng Kiến thiết Việt Nam từ ngày 26/4/1957 • Ngân hàng Đầu tư và xây dựng Việt Nam từ ngày 24/6/1981 • Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam từ ngày 14/11/1990 Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam là một trong bốn ngân hàng thương mại nhà nước lớn nhất ở Việt Nam, được hình thành sớm nhất và lâu đời nhất, là doanh nghiệp nhà nước hạng đặc biệt, được tổ chức hoạt động theo mô hình Tổng công ty nhà nước. Tính đến 31/12/2006, tổng tài sản của BIDV đạt 167.693 tỷ VND. Hệ thống tổ chức được hình thành và hoàn thiện dần theo mô hình của một tập đoàn trong tương lai. Hiện nay, mô hình tổ chức của BIDV gồm 05 khối lớn: Khối ngân hàng thương mại quốc doanh (bao gồm 3 sở giao dịch và các chi nhánh trên toàn quốc); Khối Công ty; Khối các đơn vị sự nghiệp; Khối liên doanh; Khối đầu tư. Tổng số cán bộ công nhân viên của toàn hệ thống đạt trên 10.000 người vừa có kinh nghiệm, vừa am hiểu công nghệ ngân hàng hiện đại. Bên cạnh việc hoạt động đầy đủ các chức năng của một ngân hàng thương mại được phép kinh doanh đa năng tổng hợp về tiền tệ, tín dụng, dịch vụ ngân hàng và phi ngân hàng, làm ngân hàng đại lý, phục vụ các dự án từ các nguồn vốn, các tổ chức kinh tế, tài chính, tiền tệ trong và ngoài nước, BIDV luôn khẳng định là ngân hàng chủ lực phục vụ đầu tư phát triển, huy động vốn cho vay dài hạn, trung hạn,
  35. Trang 35 ngắn hạn cho các thành phần kinh tế; là ngân hàng có nhiều kinh nghiệm về đầu tư các dự án trọng điểm. Trong suốt quá trình hình thành và phát triển, Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam luôn làm tròn nhiệm vụ được Đảng, nhà nước và nhân dân giao cho. Cùng với hệ thống ngân hàng thương mại nhà nước, BIDV luôn là công cụ sắc bén, là lực lượng chủ lực trong thực thi chính sách tiền tệ quốc gia. Trong hoạt động, BIDV luôn tuân thủ pháp luật, thực hiện đẩy đủ nghĩa vụ với ngân sách nhà nước, bảo toàn và phát triển vốn. Giai đoạn hiện nay, Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam xác định mục tiêu hoạt động là: Hiệu quả, an toàn, phát triển bền vững và hội nhập quốc tế. 2.1.1.2.Cơ cấu tổ chức. HỘI SỞ CHÍNH HEAD OFFICE HỘI ĐỒNG QUẢN TRỊ, TỔNG GIÁM ĐỐC, CÁC HỘI ĐỒNG, CÁC PHÒNG BAN KHỐI ĐƠN VỊ KHỐI KHỐI CÔNG TY KHỐI NGÂN HÀNG KHỐI ĐẦU TƯ SỰ NGHIỆP LIÊN DOANH NGÂN HÀNG ĐẦU TƯ NGÂN HÀNG VID – • CTY CỔ PHẦN CÔNG TY VÀ PHÁT TRIỂN PUBLIC (VID – PUBLIC CHUYỂN MẠCH TÀI CHO THUÊ TÀI VIỆT NAM (BIDV) TRUNG TÂM ĐÀO BANK) CHÍNH QUỐC GIA CHÍNH – HÀ NỘI Trụ sở chính tại Hà Nội TẠO (BTC) Hội sở chính Trụ sở tại Hà Nội (BIDV LEASING.CO) Văn phòng đại diện tại Sở giao dịch tại Hà Nội • CTY CỔ PHẦN ĐẦU TP.HCM Chi nhánh tại TP.HCM TƯ HẠ TẦNG KỸ Chi nhánh tại Đà Nẵng THUẬT TP.HCM Chi nhánh tại Hải Phòng Trụ sở tại TP.HCM • CTY CỔ PHẦN CÔNG TY TRUNG TÂM Chi nhánh tại Bình Dương SỞ GIAO CHI THIẾT BỊ BƯU ĐIỆN CHO THUÊ TÀI CÔNG NGHỆ Trụ sở tại Hà Nội CHÍNH 2 – TP.HCM DỊCH NHÁNH THÔNG TIN NGÂN HÀNG LÀO - • CTY CỔ PHẦN VĨNH (BIDV LEASING.CO.NO2) CẤP 1 (BITC) VIỆT NAM SƠN – SÔNG HINH Trụ sở tại Bình Định Trụ sở chính tại Viêng Chăn Chi nhánh tại Hà Nội • NGÂN HÀNG TM CP CÔNG TY CHỨNG Chi nhánh tại Chăm Pa Sắc NHÀ HÀ NỘI KHOÁN (BSC) Chi nhánh tại TP.HCM Trụ sở tại Hà Nội Trụ sở chính tại Hà Nội • NGÂN HÀNG TM CP Chi nhánh tại TP.HCM PHÒNG PHÒNG PHÁT TRIỂN NHÀ GIAO DỊCH GIAO DỊCH LIÊN DOANH BẢO TP.HCM HIỂM VIỆT – ÚC (QBE) Trụ sở tại TP.HCM Trụ sở chính tại Hà Nội • NGÂN HÀNG TM CP QUỸ QUỸ Chi nhánh tại TP.HCM NÔNG THÔN ĐẠI Á CÔNG TY QUẢN LÝ TIẾT KIỆM TIẾT KIỆM Trụ sở tại Đồng Nai NỢ VÀ KHAI THÁC • QUỸ TÍN DỤNG TÀI SẢN (BAMC) CTY LIÊN DOANH NHÂN DÂN TRUNG Trụ sở chính tại Hà Nội BÀN THU ĐỔI BÀN THU ĐỔI THÁP NHĐT&PTVN ƯƠNG Chi nhánh tại TP.HCM NGOẠI TỆ NGOẠI TỆ Trụ sở chính tại Hà Nội Trụ sở tại Hà Nội 2.1.2. Tình hình hoạt động. 2.1.2.1. Tình hình tài chính và kết quả hoạt động kinh doanh.
  36. Trang 36 Đơn vị : Tỷ đồng STT Chỉ tiêu Năm 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 Tổng tài sản 59,949 70,802 85,851 99,660 126,607 167,693 2 Tổng dư nợ 41,434 51,634 59,421 67,831 83,513 98,607 3 Nguồn vốn huy động 39,052 46,115 59,910 67,262 88,183 121,664 4 Lợi nhuận trước thuế 186 274 151 222 781 1,340 5 Nguồn vốn tự có 2,566 3,760 5,503 6,182 6,531 10,590 6 ROA (%) 1.35% 0.11% 0.45% 0.64% 0.51% 0.72% 7 ROE (%) 33.80% 2.44% 7.80% 10.44% 9.88% 14.19% Nguồn dữ liệu : - Báo cáo thường niên năm 2005; Bản cáo bạch; - Báo cáo hội nghị giám đốc tại Hà Nội tháng 01/2007. Số liệu trên cho thấy qua các năm tốc độ tăng trưởng tài sản của BIDV khá cao. Từ năm 2001 đến cuối năm 2006, tổng tài sản của BIDV đã tăng lên gần gấp ba lần, tổng dư nợ tăng hơn hai lần, nguồn vốn huy động tăng hơn ba lần, lợi nhuận và vốn tự có đều tăng hơn năm lần. Điều này cho thấy tốc độ và quy mô hoạt động của BIDV ngày càng được mở rộng. Mặc dù vậy các chỉ tiêu phản ánh khả năng sinh lời của BIDV như tỷ suất lợi nhuận trên tài sản, tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu qua các thời kỳ không cao. 2.1.2.2. Tình hình hoạt động tín dụng. Đơn vị : Tỷ đồng STT Chỉ tiêu Năm 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 Tổng dư nợ 41,434 51,634 59,421 67,831 83,513 98,607 Tốc độ tăng trưởng tín dụng 21.94% 24.61% 15.08% 14.15% 20.91% 20.91% 2 Nợ quá hạn 418 1,193 1,705 2,578 2,597 1,144 Tỷ lệ nợ quá hạn 1.01% 2.31% 2.87% 3.80% 3.11% 1.16% 3 Nợ xấu 10,439 8,720 Tỷ lệ nợ xấu 12.50% 8.84% 4 Cho vay trung dài hạn 21,048 25,456 29,075 30,999 35,075 40,527 Tỷ lệ cho vay trung dài hạn 50.80% 49.30% 48.93% 45.70% 42.00% 41.10% 5 Cho vay có tài sản đảm bảo 16,615 19,827 25,373 36,968 55,119 69,025 Tỷ lệ CV có TS đảm bảo 40.10% 38.40% 42.70% 54.50% 66.00% 70.00% 6 Cho vay ngoài quốc doanh 7,458 12,909 17,826 24,351 40,086 57,192 Tỷ lệ CV ngoài quốc doanh 18.00% 25.00% 30.00% 35.90% 48.00% 58.00%
  37. Trang 37 Nguồn dữ liệu : - Báo cáo đánh giá hoạt động tín dụng và kiểm soát tăng trưởng tín dụng giai đoạn 2003 – 2005; - Báo cáo thường niên năm 2005; Bản cáo bạch; - Báo cáo hội nghị giám đốc tại Hà Nội tháng 01/2007. Tốc độ tăng trưởng tín dụng bình quân mỗi năm khá cao (khoảng 20%), tỷ lệ nợ quá hạn ở mức thấp, tỷ lệ nợ xấu không cao, tỷ lệ cho vay có tài sản đảm bảo ngày càng chiểm tỷ trọng lớn trong tổng dư nợ điều này cho thấy hoạt động tín dụng của BIDV có mức tăng trưởng tốt, chất lượng tín dụng đảm bảo. Năm 2001 tỷ lệ cho vay ngoài quốc doanh chiếm tỷ trọng rất thấp (chưa đến 8% trong tổng dư nợ) thì đến 2006 tỷ trọng dư nợ ngoài quốc doanh đã chiếm đến 58% điều này cho thấy định hướng của BIDV là mở rộng cho vay cho vay các đối tượng ngoài quốc doanh, phù hợp với xu hướng phát triển của nền kinh tế. 2.2. TÌNH HÌNH XẾP HẠNG TÍN NHIỆM TẠI VIỆT NAM. Xếp hạng tín nhiệm từ lâu đã không còn xa lạ trên thế giới. Hầu hết các nước phát triển và trong khu vực Đông Nam Á đều có các tổ chức hoạt động trong lĩnh vực này. Tuy nhiên ở Việt Nam, XHTN vẫn còn rất mới mẻ và hoạt động này chỉ chỉ mới ở bước khởi đầu. Tại Việt Nam có các tổ chức thực hiện XHTN là Trung tâm Thông tin Tín dụng của Ngân hàng Nhà nước, các doanh nghiệp kinh doanh thông tin tín nhiệm, các ngân hàng thương mại. 2.2.1. Trung tâm Thông tin Tín dụng Ngân hàng Nhà nước (CIC). Để phục vụ cung cấp thông tin cho các ngân hàng thương mại về khách hàng vay vốn, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã thành lập Trung tâm Thông tin Tín dụng (CIC: Viết tắt từ Credit Information Center). Trong những năm đầu tiên CIC chỉ cung cấp cho các tổ chức tín dụng thông tin khách hàng về số tổ chức tín dụng quan hệ, dư nợ tại các tổ chức tín dụng đó và những thông tin này không đầy đủ và không cập nhật cho nên ý nghĩa của các thông tin này để phục vụ cho hoạt động phòng ngừa rủi ro tín dụng không cao. Hiện nay thông tin do CIC cung cấp đã đầy đủ hơn, bao gồm thông tin phân tích tài chính, số ngân hàng quan hệ, dư nợ, tình trạng nợ đã phần nào đáp ứng được một phần yêu cầu của các tổ chức tín dụng.
  38. Trang 38 Việc xếp hạng tín nhiệm khách hàng của CIC tại Việt Nam trong thời gian vừa qua có thể chia thành các giai đoạn theo thời gian như sau : - Ngày 29/01/2002, Thống Đốc Ngân hàng nhà nước đã ban hành Quyết định số 57/2002/QĐ-NHNN về việc triển khai thí điểm đề án phân tích, xếp loại tín dụng doanh nghiệp, thời gian thí điểm là 2 năm. - Ngày 28/04/2004, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước đã ban hàng Quyết định số 473/QĐ-NHNN về triển khai đề án phân tích, xếp loại tín dụng doanh nghiệp. Sau hai năm triển khai đề án phân tích, xếp loại tín dụng doanh nghiệp, với cơ sở dữ liệu thu thập được, Trung tâm Thông tin đã tiến hành phân tích 5.099 doanh nghiệp có báo cáo tài chính năm 2003 và 5.199 doanh nghiệp có báo cáo tài chính năm 2004, tổng cộng là 10.298 doanh nghiệp được xếp loại. Thời gian thực hiện thí điểm chỉ phân tích, xếp loại được 1.569 doanh nghiệp, trong đó tập trung phân tích phục vụ cho Chính phủ, Ban lãnh đạo Ngân hàng Nhà nước, Ngành có liên quan, cho các tổ chức tín dụng và phục vụ nghiên cứu. - Ngày 21/06/2006, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Quyết định số 1253/QĐ-NHNN về việc cho phép Trung tâm Thông tin tín dụng thực hiện nghiệp vụ phân tích, xếp hạng tín dụng doanh nghiệp nhằm mục đích tăng cường công tác quản lý rủi ro tín dụng trong hệ thống ngân hàng và đánh giá năng lực của các doanh nghiệp. Đối tượng phân tích, xếp loại tín dụng là doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế bao gồm doanh nghiệp nhà nước, công ty trách nhiện hữu hạn, công ty cổ phần, công ty có vốn đầu tư nước ngoài, công ty hợp danh và doanh nghiệp tư nhân. Trung tâm Thông tin được phép cung cấp thông tin về phân tích, xếp hạng tín dụng cho các đơn vị thuộc ngân hàng nhà nước, các tổ chức tín dụng, một số tổ chức khác khi có yêu cầu; các doanh nghiệp có nhu cầu tự xếp hạng có thể sử dụng thông tin này là tài liệu tham khảo khi có nhu cầu vay vốn từ các tổ chức tín dụng hoặc để tự đánh giá năng lực hoạt động. Cho đến nay hệ thống thông tin tín dụng Ngân hàng Nhà nước đã đi vào nề nếp và đạt được kết quả đáng kể, đã thu thập được hơn 1,5 triệu hồ sơ khách hàng, trong đó gần 150.000 bộ hồ sơ khách hàng là doanh nghiệp, với tổng dư nợ khoảng 450 ngàn tỷ đồng. Việc cung cấp thông tin theo yêu cầu của tổ chức tín dụng cũng tăng rất
  39. Trang 39 mạnh, năm 2005 CIC cung cấp hơn 61.000 bản tin trả lời (bình quân 200 bản tin/ngày), tăng 128% so với năm 1994. Thời gian qua các tổ chức tín dụng đánh giá đúng tầm quan trọng của thông tin tín dụng trong việc an toàn hệ thống. Một số tổ chức tín dụng đã đưa vào quy trình tín dụng việc triển khai thông tin tín dụng đối với từng khoản cấp tín dụng, để góp phần giảm thiểu rủi ro trong hoạt động tín dụng. 2.2.2. Doanh nghiệp kinh doanh thông tin tín nhiệm. Ngoài trung tâm thông tin tín dụng của Ngân hàng Nhà nước và hệ thống xếp hạng tín nhiệm nội bộ của các ngân hàng thương mại để thực hiện việc đánh giá tín nhiệm của các khách hàng vay vốn, hiện nay ở Việt Nam chỉ mới có hai doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực cung cấp thông tin tín nhiệm là “Công ty Thông tin Tín nhiệm và Xếp hạng Doanh nghiệp (viết tắt là C&V)”, được tách ra từ Công ty giải pháp Việt Nam năm 2004 và “Trung tâm đánh giá tín nhiệm Vietnamnet (viết tắt là CRV)” đi vào hoạt động ngày 04/06/2006. Những dịch vụ chủ yếu của C&R là cung cấp thông tin tín nhiệm, xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp và điều tra thị trường theo ngành kinh tế. Trong khi đó dù mới ra đời tham vọng của CRV cũng không hề nhỏ khi tuyên bố cung cấp khá nhiều dịch vụ liên quan như thu thập thông tin, đánh giá xếp hạng định mức doanh nghiệp .Đối tượng của C&V và CRV là các nhà đầu tư, các doanh nghiệp hay hệ thống ngân hàng trong nước và quốc tế. Trong quá trình xây dựng các chỉ tiêu, cả C&R và CRV đều tham khảo đánh giá của các tổ chức định mức tín nhiệm lớn nhất trên thế giới là Standard&Poor’s, Moody’s và Equifax và xây dựng được hệ thống đánh giá riêng, phù hợp với điều kiện Việt Nam. Theo đó hơn 100 chỉ tiêu tính điểm và các phương pháp kiểm tra chéo, phức tạp có thể đưa tới việc xếp hạng từ AAA, AA, BB cho mức độ tín nhiệm doanh nghiệp. Sau một thời gian hoạt động, dù số lượng không nhiều nhưng những hợp đồng mà C&R, CRV nhận được cũng cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam cũng bắt đầu quan tâm tới lĩnh vực này. Tính đến nay C&R đã cung cấp rất nhiều báo cáo tín nhiệm cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước. Còn CRV dù mới được thành lập, thời gian
  40. Trang 40 hoạt động không dài nhưng đã nhận được nhiều hợp đồng yêu cầu cung cấp thông tin đánh giá tín nhiệm khách hàng khắp cả nước. Hiện nay ở Việt Nam, với số lượng khoảng 150.000 doanh nghiệp hoạt động trong nền kinh tế đang trên đà phát triển, với hệ thống pháp luật ngày càng đổi mới và cởi mở thì việc thành lập các doanh nghiệp mới ngày càng tăng lên. Trong đó, có nhiều doanh nghiệp đã phát triển ổn định, xây dựng thương hiệu, hình thành chiến lược phát triển lâu dài. Một mặt, doanh nghiệp tự khẳng định bằng sự đóng góp của mình cho sự nghiệp phát triển kinh tế-xã hội, mặt khác, là sự nhìn nhận của đối tác, của thị trường và xã hội đối với doanh nghiệp. Đặc điểm nổi bật của hệ thống doanh nghiệp Việt Nam là nguồn vốn chủ sở hữu nhỏ, hoạt động chủ yếu là vốn vay ngân hàng. Chính vì vậy, việc có một tổ chức được thành lập để đánh giá khả năng hoạt động và độ tin cậy của một doanh nghiệp là rất cần thiết, điều đó giúp cho các doanh nghiệp đa dạng hóa nguồn huy động vốn, tạo được lòng tin đối với các nhà đầu tư, với đối tác trong kinh doanh. 2.2.3.Xếp hạng tín nhiệm của các ngân hàng thương mại. Hiện nay các ngân hàng thương mại Việt Nam đều đã xây dựng hệ thống XHTN để phục vụ nội bộ cho công tác quản lý rủi ro tín dụng và chính sách khách hàng. Hệ thống XHTN của các ngân hàng thương chưa có sự thống nhất đặc biệt là của các ngân hàng thương mại cổ phần. Các chỉ tiêu tài chính trong hệ thống xếp hạng của các ngân hàng thương mại tương đối giống nhau, nhưng các chỉ tiêu phi tài chính thì có sự khác biệt nhiều. Tại các ngân hàng thương mại hệ thống XHTN mang những tên gọi khác nhau do XHTN cũng chỉ là một phần trong tác nghiệp phân tích, thẩm định đánh giá khách hàng. - Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam xây dựng và áp dụng Hệ thống tính điểm tín dụng; - Ngân hàng Công thương Việt Nam xây dựng và áp dụng Hệ thống chấm điểm tín dụng và xếp hạng khách hàng; - Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam ban hành và áp dụng Chính sách khách hàng
  41. Trang 41 Kết quả XHTN của các ngân hàng thương mại là cơ sở để quyết định cho vay hay từ chối cho vay, quyết định chính sách lãi suất, tài sản đảm bảo đánh giá mức độ rủi ro của khoản vay. 2.3. THỰC TRẠNG PHƯƠNG PHÁP XHTN DOANH NGHIỆP TẠI BIDV. Hệ thống XHTN doanh nghiệp được thực hiện theo quy định được ban hành theo Quyết định số 5645/QĐ-TDDV2 ngày 31/12/2003 sau đó được sửa đổi theo Quyết định số 2090/QĐ-TDDV3 ngày 26/04/2005 của Tổng giám đốc Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam. 2.3.1 Quy trình xếp hạng tín nhiệm. ™ Căn cứ để xếp hạng tín nhiệm. - Báo cáo tài chính gần nhất; - Các chỉ tiêu về tín dụng, tiền gửi, dịch vụ (nếu có) được tính cho kỳ xếp hạng. ™ Các bước thực hiện. - Phân tích, đánh gía, xếp hạng khách hàng theo các tiêu thức và thang điểm cho trước; - Dựa vào kết quả điểm thu được sẽ phân hạng và xếp hạng khách hàng theo các hạng A*, A, B, C, D, E, F. - Xây dựng các chính sách tín dụng, dịch vụ cụ thể đối với từng khách hàng. 2.3.2. Các chỉ tiêu đánh giá. 2.3.2.1.Các chỉ tiêu tài chính (Ký hiệu là L). Các chỉ tiêu tài chính đó là các chỉ tiêu được xác định dựa trên thông tin của các báo cáo tài chính qua các thời kỳ của doanh nghiệp. Các chỉ tiêu tài chính mang tính định lượng. 9 Khả năng thanh toán 1 . Khả năng thanh toán ngắn hạn Khả năng thanh toán ngắn hạn = Tài sản lưu động Nợ ngắn hạn Tài sản lưu động không tính hàng tồn kho mất phẩm chất, các khoản khó đòi. 2. Khả năng thanh toán nhanh
  42. Trang 42 Khả năng thanh toán nhanh = Tiền + đầu tư ngắn hạn + các khoản phải thu Nợ ngắn hạn Các khoản phải thu không tính khoản phải thu khó đòi doanh nghiệp chưa trích dự phòng. 9 Các chỉ tiêu hoạt động 3. Vòng quay hàng tồn kho Vòng quay hàng tồn kho = Giá vốn hàng bán Số dư hàng tồn kho bình quân 4. Vòng quay các khoản phải thu. Vòng quay các khoản phải thu = Doanh thu thuần Số dư các khoản phải thu bình quân 5. Vòng quay vốn lưu động Vòng quay vốn lưu động = Doanh thu thuần Tài sản lưu động bình quân 6. Hiệu suất dụng tài sản Hiệu suất sử dụng tài sản = Doanh thu thuần Tổng tài sản 9 Khả năng tài trợ 7. Hệ số tự tài trợ Hệ số tự tài trợ = Vốn chủ sở hữu Tổng tài sản 9 Khả năng sinh lời 8. Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu = Thu nhập sau thuế x 100% (%) Doanh thu thuần 9. Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản.
  43. Trang 43 Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản (%) = Thu nhập sau thuế x 100% Tổng tài sản 10. Tỷ suất lợi nhuận trên vốn Tỷ suất lợi nhuận trên vốn (%) = Thu nhập sau thuế x 100% Vốn chủ sở hữu 11. Tốc độ tăng trưởng doanh thu so với năm trước (%). Tốc độ tăng trưởng doanh thu so = Doanh thu năm với năm trước (%) nay *100% - 100% Doanh thu năm trước 12. Tốc độ tăng trưởng lợi nhuận so với năm trước (%). Tốc độ tăng trưởng lợi nhuận so = Lợi nhuận năm với năm trước (%) nay *100% - 100% Lợi nhuận năm trước 2.3.2.2.Các chỉ tiêu phi tài chính (Ký hiệu là N). Các chỉ tiêu phi tài chính đó là những chỉ tiêu được thu thập, tính toán ngoài các thông tin từ báo cáo tài chính của doanh nghiệp. 1.Nợ quá hạn. Nợ quá hạn tính theo tiêu thức có hay không có phát sinh nợ quá hạn trong kỳ xếp hạng. 2.Tỷ lệ nợ gốc gia hạn Tỷ lệ nợ gốc gia hạn = Dư nợ gốc gia hạn Tổng dư nợ Tỷ lệ gia hạn nợ gốc được lấy theo tỷ lệ gia hạn nợ gốc tại thời điểm cao nhất trong kỳ xếp hạng và dư nợ cùng thời điểm. 3. Tỷ lệ lãi quá hạn Tỷ lệ lãi quá hạn = Lãi trong kỳ chưa trả Lãi phải trả trong kỳ
  44. Trang 44 Khách hàng sẽ trả lãi vay cho ngân hàng theo thoả thuận tại hợp đồng tín dụng. Lãi vay có thể thoả thuận trả hàng tháng, hàng quý, 6 tháng, 12 tháng hay cuối kỳ. Khi đến hạn trả lãi mà khách hàng không trả được, ngân hàng có thể xem xét cho gia hạn lãi hoặc chuyển nợ quá hạn. Lãi trong kỳ chưa trả chính là số lãi đến hạn trả mà doanh nghiệp không trả được. 4. Sử dụng vốn vay đúng mục đích. Sử dụng vốn vay đúng mục đích đó là việc vốn vay được doanh nghiệp sử dụng đúng cho phương án kinh doanh, dự án đầu tư được ngân hàng cho vay, vốn vay được sử dụng đúng như quy định tại hợp đồng tín dụng. 5. Vòng quay vốn tín dụng ngắn hạn tại BIDV Vòng quay vốn tín dụng ngắn hạn càng lớn cho thấy tốc độ luân chuyển vốn lưu động càng lớn. Trường hợp khách hàng có nhiều quan hệ với Chi nhánh BIDV thì tính chung trong toàn hệ thống. = Doanh số thu nợ ngắn hạn Vòng quay vốn tín dụng Dư nợ tín dụng ngắn hạn bình ngắn hạn tại BIDV quân 6.Tỷ lệ dư nợ có tài sản đảm bảo. Tỷ lệ dư có tài sản đảm bảo = Dư nợ có tài sản đảm bảo Tổng dư nợ Dư nợ có tài sản đảm bảo được tính tại thời điểm xếp hạng. Trong báo cáo kế toán của doanh nghiệp không thể hiện thông tin này, dư nợ có tài sản đảm bảo được doanh nghiệp theo dõi riêng. Tại ngân hàng dư nợ có tài sản đảm bảo được lấy trên các tài khoản cho vay có bảo đảm vì mỗi một tài sản sẽ được bảo đảm cho một hợp đồng tin dụng cụ thể. 7. Mức độ quan hệ tín dụng với BIDV Mức độ quan hệ tín dụng với BIDV cho biết tỷ trọng dư nợ của doanh nghiệp tại BIDV chiếm bao nhiều phần trăm tổng dư nợ. Doanh nghiệp tập trung quan hệ vay vốn tại BIDV nhiều hay tại các tổ chức tín dụng khác nhiều hơn. Mức độ quan hệ tín dụng với BIDV = Dư nợ vay bình quân tại BIDV Dư nợ vay bình quân các TCTD
  45. Trang 45 Dư nợ vay tại BIDV, dư nợ vay các TCTD được tính bình quân theo tháng 8. Tỷ lệ doanh thu thanh toán qua BIDV Tỷ lệ doanh thu thanh toán qua = Doanh thu thanh toán qua BIDV BIDV Tổng doanh thu (thu bằng tiền đối với doanh nghiệp xây lắp) - Đối với khách hàng có quan hệ dưới một năm : Doanh thu được tính là doanh thu thực hiện của quý gần nhất. - Đối với khách hàng có quan hệ từ 1 năm trở lên: Doanh thu được tính là doanh thu thực hiện năm trước. 9. Số dư tiền gửi bình quân tại BIDV Số dư tiền gửi được tính bình quân số dư theo các tháng tại kỳ xếp hạng. 10. Lợi nhuận khách hàng mang lại cho BIDV Chỉ tiêu này cho biết mức độ lợi nhuận mà khách hàng đem lại cho BIDV. Lợi nhuận mà khách hàng đem lại càng nhiều thì mức độ tín nhiệm càng cao. Để tính toán chỉ tiêu này cần thu thập các thông tin cần thiết về mức độ quan hệ tín dụng với BIDV, quan hệ mua, bán ngoại tệ, bảo lãnh . Lợi nhuận khách hàng mang lại có thể từ hoạt động tín dụng, bảo lãnh, thanh toán trong nước và quốc tế, mua bán ngoại tệ 2.3.3. Phương pháp tính điểm. 2.3.3.1. Thang điểm các chỉ tiêu tài chính. *Tổng số điểm tối đa : 60 điểm Điểm tối đa đối với mỗi chỉ tiêu : 5 điểm * Thang điểm o Các chỉ tiêu 1->9 • L≥α : 5 điểm • β ≤ L < α : 4 điểm • γ ≤ L < β : 3 điểm • λ ≤ L < γ : 2 điểm • 0 ≤L< λ : 1 điểm
  46. Trang 46 • L < 0 : 0 điểm o Chỉ tiêu thứ 10 : • L≥α : 5 điểm • β ≤ L < α : 4 điểm • γ ≤ L < β : 3 điểm • λ ≤ L < L : 2 điểm • L < 0 : 1 điểm o Các chỉ tiêu 11 - 12 • L≥α : 5 điểm • β ≤ L < α : 4 điểm • γ ≤ L < β : 3 điểm • λ ≤ L < γ : 2 điểm • -10 ≤L< λ : 1 điểm • L < -10 : 0 điểm o Ghi chú: • Các mức α, β, λ , γ được xác định theo các biểu 1A, 1B, 1C, 1D. • Đối với các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh trong nhiều lĩnh vực. BIDV lựa chọn hoạt động chính làm cơ sở đánh giá các chỉ tiêu tài chính. • Doanh nghiệp có quy mô lớn : Là Doanh nghiệp có vốn chủ sở hữu ≥ 10 tỷ đồng hoặc có số lao động ≥ 300 người lao động. • Doanh nghiệp có quy mô vừa : Là Doanh nghiệp có vốn chủ sở hữu ≥ 5 tỷ đồng hoặc có số lao động ≥ 200 người lao động. • Doanh nghiệp có quy mô nhỏ : Là Doanh nghiệp có vốn chủ sở hữu ≤ 5 tỷ đồng hoặc có số lao động ≤ 200 người lao động. * BẢNG TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ CÁC CHỈ TIÊU TÀI CHÍNH.
  47. Trang 47 1.Bảng tiêu chuẩn đánh giá đối với doanh nghiệp ngành thương mại dịch vụ BẢNG 2.1 Chỉ tiêu Quy mô lớn Quy mô vừa Quy mô nhỏ α β γ λ α β γ Λ α β γ λ Các chỉ tiêu về khả năng thanh toán 1/ Hệ số khả năng thanh toán ngắn hạn 2.1 1.6 1.1 0.8 2.3 1.7 1.2 1.0 2.9 2.3 1.7 1.4 2/ Hệ số khả năng thanh toán nhanh 1.4 0.9 0.6 0.4 1.7 1.1 0.7 0.6 2.2 1.8 1.2 0.9 Các chỉ tiêu về năng lực hoạt động 3/ Vòng quay hàng tồn kho 5.0 4.5 4.0 3.5 6.0 5.5 5.0 4.5 7.0 6.5 6.0 5.5 4/ Vòng quay các khoản phải thu 5.0 4.5 4.0 3.5 6.0 5.5 5.0 4.5 7.0 6.5 6.0 5.5 5/ Vòng quay vốn lưu động 6.0 4.0 3.0 2.0 6.0 4.0 3.0 2.0 6.0 4.0 3.0 2.0 6/ Hiệu quả sử dụng tài sản 3.0 2.5 2.0 1.5 3.5 3.0 2.5 2.0 4.0 3.5 3.0 2.5 Các chỉ tiêu về khả năng tự tài trợ (%) 7/ Hệ số tự tài trợ 65 55 45 35 70 60 50 40 75 65 55 45 Các chỉ tiêu về khả năng sinh lợi (%) 8/ Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu 7.0 6.5 6.0 5.5 7.5 7.0 6.5 6.0 8.0 7.5 7.0 6.5 9/ Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản 6.5 6.0 5.5 5.0 7.0 6.5 6.0 5.5 7.5 7.0 6.5 6.0 10/ Tỷ suất lợi nhuận trên vốn 14.2 12.2 9.6 9.8 13.7 12.0 10.8 9.8 13.3 11.8 10.9 10.0 11/ Tốc độ tăng trưởng doanh thu 10.0 5.0 0.0 -5 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 12/ Tốc độ tăng trưởng lợi nhuận 10.0 5.0 0.0 -5 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 2.Bảng tiêu chuẩn đánh giá đối với doanh nghiệp ngành xây dựng BẢNG 2.2 Chỉ tiêu Quy mô lớn Quy mô vừa Quy mô nhỏ α β γ λ α β γ Λ α β γ λ Các chỉ tiêu về khả năng thanh toán 1/ Hệ số khả năng thanh toán ngắn hạn 1.9 1.0 0.8 0.5 2.1 1.1 0.9 0.6 2.3 1.2 1.0 0.9 2/ Hệ số khả năng thanh toán nhanh 0.9 0.7 0.4 0.1 1.0 0.7 0.5 0.3 1.2 1.0 0.8 0.4 Các chỉ tiêu về năng lực hoạt động 3/ Vòng quay hàng tồn kho 3.5 3.0 2.5 2.0 4.0 3.5 3.0 2.5 35.0 3.0 2.0 1.0 4/ Vòng quay các khoản phải thu 3.5 3.0 2.5 2.0 4.0 3.5 3.0 2.5 35.0 3.0 2.0 1.0 5/ Vòng quay vốn lưu động 2.0 1.5 1.0 0.8 2.0 1.5 1.0 0.8 2.0 1.5 1.0 0.8 6/ Hiệu quả sử dụng tài sản 2.5 2.3 2.0 1.7 4.0 3.5 2.8 2.2 2.0 4.2 3.5 2.5 Các chỉ tiêu về khả năng tự tài trợ (%) 7/ Hệ số tự tài trợ 45 40 35 30 50 45 40 35 55 50 45 40 Các chỉ tiêu về khả năng sinh lợi (%) 8/ Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu 8.0 7.0 6.0 5.0 9.0 8.0 7.0 6.0 10.0 9.0 8.0 7.0 9/ Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản 6.0 4.5 3.5 2.5 6.5 5.5 4.5 3.5 7.5 6.5 5.5 4.5 10/ Tỷ suất lợi nhuận trên vốn 9.2 9.0 8.7 8.3 11.5 11.0 10.0 8.7 11.3 11 10 9.5 11/ Tốc độ tăng trưởng doanh thu 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 12/ Tốc độ tăng trưởng lợi nhuận 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 3.Bảng tiêu chuẩn đánh giá đối với doanh nghiệp ngàn nông lâm, ngư nghiệp
  48. Trang 48 BẢNG 2.3 Chỉ tiêu Quy mô lớn Quy mô vừa Quy mô nhỏ α β γ λ α β γ Λ α β γ λ Các chỉ tiêu về khả năng thanh toán 1/ Hệ số khả năng thanh toán ngắn hạn 2.1 1.5 1.0 0.7 2.3 1.6 1.2 0.9 2.5 2.0 1.5 1.0 2/ Hệ số khả năng thanh toán nhanh 1.1 0.8 0.6 0.2 1.3 1.0 0.7 0.4 1.5 1.2 1.0 0.7 Các chỉ tiêu về năng lực hoạt động 3/ Vòng quay hàng tồn kho 4.0 3.5 3.0 2.0 4.5 4.0 3.5 3.0 4.0 3.0 2.5 2.0 4/ Vòng quay các khoản phải thu 4.0 3.5 3.0 2.0 4.5 4.0 3.5 3.0 4.0 3.0 2.5 2.0 5/ Vòng quay vốn lưu động 3.0 2.0 1.5 1.0 3.0 2.0 1.5 1.0 3.0 2.0 1.5 1.0 6/ Hiệu quả sử dụng tài sản 3.5 2.9 2.3 1.7 4.5 3.9 3.3 2.7 5.5 4.9 4.3 3.7 Các chỉ tiêu về khả năng tự tài trợ (%) 7/ Hệ số tự tài trợ 61 52 41 30 70 60 48 40 70 65 55 45 Các chỉ tiêu về khả năng sinh lợi (%) 8/ Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu 3.0 2.5 2.0 1.5 4.0 3.5 3.0 2.5 5.0 4.5 4.0 3.5 9/ Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản 4.5 4.0 3.5 3.0 5.0 4.5 4.0 3.5 6.0 5.5 5.0 4.5 10/ Tỷ suất lợi nhuận trên vốn 10.0 8.5 7.6 7.5 10.0 8.0 7.5 7.0 10.0 9.0 8.3 8.4 11/ Tốc độ tăng trưởng doanh thu 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 12/ Tốc độ tăng trưởng lợi nhuận 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 4.Bảng tiêu chuẩn đánh giá đối với doanh nghiệp ngành công nghiệp BẢNG 2.4 Chỉ tiêu Quy mô lớn Quy mô vừa Quy mô nhỏ α β γ λ α β γ λ α β γ λ Các chỉ tiêu về khả năng thanh toán 1/ Hệ số khả năng thanh toán ngắn hạn 2.0 1.4 1.0 0.5 2.2 1.6 1.1 0.8 2.5 1.8 1.3 1.0 2/ Hệ số khả năng thanh toán nhanh 1.1 0.8 0.4 0.2 1.2 0.9 0.7 0.3 1.3 1.0 0.8 0.6 Các chỉ tiêu về năng lực hoạt động 3/ Vòng quay hàng tồn kho 5.0 4.0 3.0 2.5 6.0 5.0 4.0 3.0 4.3 4.0 3.7 3.4 4/ Vòng quay các khoản phải thu 5.0 4.0 3.0 2.5 6.0 5.0 4.0 3.0 4.3 4.0 3.7 3.4 5/ Vòng quay vốn lưu động 4.0 3.0 2.0 1.5 4.0 3.0 2.0 1.5 4.0 3.0 2.0 1.5 6/ Hiệu quả sử dụng tài sản 2.3 2.0 1.7 1.5 3.5 2.8 2.2 1.5 4.2 3.5 2.5 1.5 Các chỉ tiêu về khả năng tự tài trợ (%) 7/ Hệ số tự tài trợ 55 50 40 30 55 50 45 35 60 55 50 45 Các chỉ tiêu về khả năng sinh lợi (%) 8/ Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu 5.5 5.0 4.0 3.0 6.0 5.0 4.0 2.5 6.5 6.0 5.0 4.0 9/ Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản 6.0 5.5 5.0 4.0 6.5 5.0 4.0 2.5 7.0 6.5 6.0 5.0 10/ Tỷ suất lợi nhuận trên vốn 14.2 13.7 13.3 13.0 14.2 13.3 13.0 12.2 13.3 13.0 12.9 12.5 11/ Tốc độ tăng trưởng doanh thu 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 12/ Tốc độ tăng trưởng lợi nhuận 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 2.3.3.2.Thang điểm các chỉ tiêu chi phi tài chính * Tổng số điểm tối đa : 50 điểm o Điểm tối đa đối với mỗi chỉ tiêu : 5 điểm
  49. Trang 49 * Thang điểm o Chỉ tiêu 1: • Không có nợ quá hạn : 5 điểm • Có nợ quá hạn : 0 điểm o Các chỉ tiêu 2,3 • N ≥ α : 0 điểm • β ≤ N < α : 1 điểm • γ ≤ N < β : 2 điểm • λ < N < γ : 3 điểm • 0< N< λ : 4 điểm • N = 0 : 5 điểm o Chỉ tiêu 4 • Sử dụng vốn vay đúng mục đích : 5 điểm • Có trường hợp sử dụng vốn vay sai mục đích (đã kiểm tra phát hiện và lập biên bản): 0 điểm o Các chỉ tiêu từ 5 đến 9 • N ≥ α : 5 điểm • β ≤ N < α : 4 điểm • γ ≤ N < β : 3 điểm • λ < N < γ : 2 điểm • 0< N< λ : 1 điểm o Chỉ tiêu 10 • BIDV căn cứ vào lợi nhuận khách hàng mang lại, mức độ thực hiện các dịch vụ tiền tệ, ngân hàng của khách hàng qua BIDV để cho điểm từ 1 đến 5 điểm. Đây là chỉ tiêu định tính, phụ thuộc rất lớn vào ý kiến chủ quan của cán bộ tín dụng. o Ghi chú: • Các mức α, β, γ, λ được cho trước.
  50. Trang 50 • Chỉ tiêu 2 - Tỷ lệ gia hạn nợ gốc : Đối với trường hợp doanh nghịêp có khế ước phải gia hạn nợ đến lần thứ hai trở lên thì cho điểm 0 đối với chỉ tiêu này. BẢNG TIÊU CHUẨN CHẤM ĐIỂM CÁC CHỈ TIÊU PHI TÀI CHÍNH BẢNG 2.5 Chỉ tiêu α β γ λ Uy tín trong quan hệ ngân hàng 1/ Nợ quá hạn 2/ Tỷ lệ nợ gốc gia hạn (%) 70 50 30 10 3/ Tỷ lệ lãi quá hạn (%) 70 50 30 10 4/ Sử dụng vốn vay đúng mục đích 5/ Vòng quay vốn tín dụng ngắn hạn 2 1.5 1 0.5 Mức độ bào đảm bằng tài sản 6/ Tỷ lệ dư nợ có TSĐB (%) 95 70 50 30 Mức độ quan hệ với BIDV 7/ Mức độ quan hệ tín dụng với BIDV (%) 90 70 50 30 8/ Tỷ lệ chuyển doanh thu qua BIDV(%) 90 70 50 30 9/ Số dư tiền gửi bình quân (tỷ đồng) 5 3 2 1 10/ Lợi nhuận mang lại cho BIDV, mức độ sử dụng các dịch vụ khác qua BIDV 2.3.3.3.Điểm thưởng, phạt. 1.Tổng số điểm thưởng (điểm cộng thêm) tối đa: 20 điểm (Cộng vào tổng số điểm sau khi đánh giá) Tổng số điểm phạt (điểm giảm trừ) tối đa: 10 điểm (Trừ đi từ tổng số điểm sau khi đánh giá) 9 Thang điểm chỉ tiêu thưởng điểm điều chỉnh như sau: (a) Báo cáo tài chính của kỳ xếp hạng được kiểm toán hoặc được cơ quan thuế, cơ quan chủ quản kiểm tra xác nhận và khách hàng gửi đầy đủ báo cáo tài chính theo định kỳ quy định : Thưởng tối đa 5 điểm. Trong đó: - Gửi đầy đủ, chính xác báo cáo tài chính (bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, báo cáo lưu chuyển tiền tệ nếu có) theo định kỳ hàng quý, năm tới ngân hàng : 3 điểm.
  51. Trang 51 - Báo cáo tài chính của kỳ xếp hạng được kiểm toán hoặc được cơ quan thuế, cơ quan chủ quản kiểm tra xác nhận: 2 điểm. (b) Thời gian hoạt động của doanh nghiệp và công tác quản trị điều hành tại doanh nghiệp : Thưởng tối đa 5 điểm Thời gian hoạt động của doanh nghiệp (L): Thưởng tối đa 2 điểm Thang điểm : L ≥ 10 năm : cộng 2 điểm L ≥ 5 năm : cộng 1 điểm Công tác quản trị điều hành của doanh nghiệp, trong đó có Kế hoạch kinh doanh, Báo cáo tổng kết (theo đánh giá chủ quan của Chi nhánh): Thưởng tối đa 3 điểm. (c)Thưởng điểm khi khách hàng có mặt hàng được công nhận là Hàng Việt Nam chất lượng cao, được cấp chứng chỉ ISO, được chứng nhận là Sao vàng Đất Việt hoặc các tiêu chuẩn quốc tế khác của doanh nghiệp xuất khẩu được chấp thuận bởi các quốc gia nhập khẩu (nếu công ty sản xuất kinh doanh nhiều mặt hàng thì xem xét theo sản phẩm chính của công ty, có tỷ trọng lớn nhất trong doanh thu): Tối đa 5 điểm. (d) Hệ số tự tài trợ: • Hệ số tự tài trợ ≥ 50% : cộng 5 điểm • Hệ số tự tài trợ ≥ 30% : cộng 3 điểm • Hệ số tự tài trợ ≥ 10% : cộng 1 điểm 2.3.4. Kết quả xếp hạng. 2.3.4.1.Đối với doanh nghiệp đã quan hệ tín dụng với BIDV. 1.Tổng số điểm tối đa đối với một khách hàng là 130 điểm (kể cả điểm cộng thêm). 2.Phân hạng khách hàng : Chia làm 7 hạng khách hàng, như sau: BẢNG 2.6 Số TT Hạng Điểm số 1 A* Khách hàng có tổng số điểm từ 100 điểm trở lên 2 A Khách hàng có tổng số điểm từ 85 – 99 điểm 3 B Khách hàng có tổng số điểm từ 65 – 84 điểm 4 C Khách hàng có tổng số điểm từ 55 – 64 điểm 5 D Khách hàng có tổng số điểm từ 40 – 54 điểm
  52. Trang 52 6 E Khách hàng có tổng số điểm từ 25 – 39 điểm 7 F Khách hàng có tổng số điểm dưới 25 điểm 3. Thay đổi mức xếp hạng. (a) Các trường hợp bị đánh giá tụt một hạng: • Khách hàng có kết quả kinh doanh lỗ trong 2 năm liên tiếp • Khách hàng có phát sinh nợ quá hạn trên 360 ngày. • Có nợ quá hạn (hoặc khó đòi) trong các khoản phải thu chiếm trên 10% tổng số các khoản phải thu của khách hàng. (b) Các trường hợp bị đánh tụt hai hạng: • Có quyết định khởi tố đối với thành viên ban lãnh đạo hoặc kế toán trưởng. • Nguồn vốn chủ sở hữu âm tại thời điểm xếp hạng khách hàng. • Đối với các khách hàng có dư nợ đã xử lý từ Quỹ dự phòng rủi ro của BIDV (có dư nợ chuyển ngoài bảng) thì đánh tụt 2 hạng và xếp hạng cao nhất là hạng D. 2.3.4.2. Đối với doanh nghiệp mới quan hệ tín dụng lần đầu. (1) Đối với khách hàng hiện chưa có quan hệ tín dụng, đã có thời gian hoạt động kinh doanh : BIDV căn cứ vào các thông tin tài chính, thông tin từ CIC và các nguồn thông tin khác để chủ động đánh giá, xếp hạng khách hàng. BIDV thực hiện xếp hạng khách hàng theo các chỉ tiêu như sau: * Chỉ tiêu tài chính : Tương tự như khách hàng đã có quan hệ (tổng số điểm tối đa là 60 điểm). * Điểm cộng thêm : 4 chỉ tiêu (tổng điểm cộng thêm tối đa là 18 điểm), cụ thể sau: • Báo cáo tài chính của kỳ xếp hạng được kiểm toán hoặc được cơ quan thuế, cơ quan chủ quản kiểm tra xác nhận : cộng thêm tối đa 3 điểm • Chỉ tiêu thời gian hoạt động của doanh nghiệp và công tác quản trị điều hành tại doanh nghiệp: cộng thêm tối đa 5 điểm Trong đó: - Thời gian hoạt động của doanh nghiệp (L): 2 điểm Thang điểm : L ≥ 10 năm : 2 điểm
  53. Trang 53 L ≥ 5 năm : 1 điểm - Công tác quản trị điều hành của doanh nghiệp (theo đánh giá chủ quan của BIDV) : Cộng tối đa 3 điểm • Chỉ tiêu khi doanh nghiệp có mặt hàng đạt hàng Việt Nam chất lượng cao, chứng chỉ ISO, Sao vàng Đất Việt hoặc các giải thưởng trong nước và quốc tế khác (nếu khách hàng sản xuất kinh doanh nhiều mặt hàng thì xem xét theo sản phẩm chính, có tỷ trọng doanh thu lớn nhất): cộng tối đa 5 điểm • Hệ số tự tài trợ: Hệ số tự tài trợ ≥ 50% : cộng 5 điểm Hệ số tự tài trợ ≥ 30% : cộng 3 điểm Hệ số tự tài trợ ≥ 10% : cộng 1 điểm Điểm giảm trừ tối đa : 5 điểm Tổng điểm tối đa : 78 điểm (trong đó điểm thưởng là 18) Thay đổi xếp hạng : Tương tự như của khách hàng đã có quan hệ. * Phân khách hàng thành 4 hạng như sau : BẢNG 2.7 Số TT Hạng Điểm số 1 A* Khách hàng có tổng số điểm từ 60 điểm trở lên; 2 A Khách hàng có tổng số điểm từ 50 – 59 điểm; 3 B Khách hàng có tổng số điểm từ 40 – 49 điểm; 4 C Khách hàng có tổng số điểm dưới 40 điểm. Đối với những doanh nghiệp mới quan hệ lần đầu, BIDV chỉ xếp 4 hạng, vì những doanh nghiệp xếp hạng từ hạng C trở xuống BIDV sẽ không đặt quan hệ cho nên không cần phải xếp vào những hạng thấp hơn. 2.3.5. Đặc điểm từng hạng khách hàng theo hệ thống XHTN của BIDV. 2.3.5.1. Khách hàng xếp hạng A*. Tình hình tài chính lành mạnh, kết quả họat động kinh doanh rất khả quan, có khả năng mở rộng và phát triển. Doanh nghiệp có vị thế vững mạnh trong một nghành kinh tế ổn định, bền vững. Doanh nghiệp được độc quyền kinh doanh một hoặc một số sản phẩm. Các sản phẩm của doanh nghiệp có tính cạnh tranh cao.
  54. Trang 54 Những thông tin phi tài chính liên quan rất tốt, có triển vọng phát triển ổn định, bền vững, lâu dài. Đây là nhóm khách hàng đáng tin cây nhất, rất có tín nhiệm trong quan hệ với Ngân hàng. 2.3.5.2.Khách hàng xếp hạng A. Tình hình tài chính, kết quả hoạt động kinh doanh tốt, sản phẩm có tính cạnh tranh cao. Những thông tin phi tài chính liên quan khác tốt, đảm bảo cho phát triển ổn định. Có tín nhiệm trong quan hệ với ngân hàng. 2.3.5.3. Khách hàng xếp hạng B Tình hình tài chính, kết quả họat động kinh doanh hiện tại của khách hàng bình thường tuy nhiên có một số chỉ tiêu chưa đạt như mức khách hàng xếp hạng A. 2.3.5.4. Khách hàng xếp hạng C. Tình hình tài chính, kết quả họat động kinh doanh không tốt. Các khoản cho vay có rủi ro tín dụng hoặc xuất hiện những yếu tố bất lợi dẫn đến nguy cơ không trả được nợ đúng hạn, phải gia hạn nợ, khoản vay không được bảo đảm đầy đủ. 2.3.5.5. Khách hàng xếp hạng D. Tình hình tài chính, kết quả hoạt động kinh doanh ở mức báo động. Đã phát sinh nợ quá hạn hoặc đã phải gia hạn nợ nhiều lần, xuất hiện những yếu tố bất lợi dẫn đến nguy cơ không hoàn trả được nợ, khoản vay không được bảo đảm đầy đủ. 2.3.5.6. Khách hàng xếp hạng E Tình hình tài chính có vấn đề nghiêm trọng, kết quả kinh doanh liên tục thua lỗ, nợ vay chủ yếu là không có bảo đảm bằng tài sản. Khách hàng có phát sinh những khoản nợ quá hạn khó thu hồi, có khả năng xảy ra tình trạng mất vốn đối với ngân hàng. 2.3.5.7. Khách hàng xếp hạng F. Tình hình tài chính có vấn đề rất nghiêm trọng, kết quả kinh doanh liên tục thua lỗ trong thời gian dài; doanh nghiệp có nguy cơ hoặc đang trong quá trình giải thể, phá sản; tài sản đảm bảo không có hoặc có không đáng kể, khả năng xử lý khó. Khách hàng có phát sinh những khoản nợ khó đòi, ngân hàng không có khả năng thu hồi vốn đối với những khoản nợ đã cho vay. 2.3.6.Ví dụ minh hoạ XHTN một doanh nghiệp.
  55. Trang 55 PHỤ LỤC SỐ 01 2.4. SO SÁNH PHƯƠNG PHÁP XHTN CỦA BIDV VỚI MỘT SỐ TỔ CHỨC KHÁC. Để thấy được những mặt hạn chế của hệ thống xếp hạng tín nhiệm của BIDV, trước hết chúng ta xem xét qua phương pháp xếp hạng của các tổ chức khác từ đó chúng ta có cái nhìn tổng thể đánh giá phương pháp xếp hạng tín nhiệm mà BIDV hiện đang thực hiện. 2.4.1. Với Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank). So với phương pháp xếp hạng của Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam, phương pháp xếp hạng của Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam có nhiều điểm khác biệt. Sự khác biệt đó thể hiện như sau : Ngân hàng Đầu từ và Phát triển Việt Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam Nam I Số hạng I Số hạng 07 hạng 10 hạng II Ký hiệu xếp hạng II Ký hiệu xếp hạng A*, A, B, C, D, E, F AAA, AA, A, BBB, BB, B, CCC, CC, C, D III Chỉ tiêu đánh giá III Chỉ tiêu đánh giá 1 Quy mô doanh nghiệp dựa vào : 1 Quy mô doanh nghiệp dựa vào : 1-Vốn chủ sở hữu 1-Vốn chủ sở hữu 2 -Lao động 2 -Lao động 3-Doanh thu thuần 4-Nghĩa vụ đối với ngân sách NN (Không có bảng chấm điểm chi tiết (Có bảng chấm điểm, xác định chi tiết từng từng chỉ tiêu để xác định quy mô) chỉ tiêu để xác định quy mô) 2 Ngành nghề (phân theo) 2 Ngành nghề (phân theo) 1.Ngành nông, lâm,ngư nghiệp 1.Ngành nông, lâm,ngư nghiệp 2.Ngành thương mại dịch vụ 2.Ngành thương mại dịch vụ 3.Ngành xây dựng 3.Ngành xây dựng 4.Ngành công nghiệp 4.Ngành công nghiệp 3 Các chỉ tiêu tài chính (12 chỉ tiêu) 3 Các chỉ tiêu tài chính (16 chỉ tiêu) 3.1 Khả năng thanh toán 3.1 Khả năng thanh toán 1.Khả năng thanh toán ngắn hạn 1.Khả năng thanh khoản 2.Khả năng thanh toán nhanh 2.Khả năng thanh toán nhanh 3.2 Các chỉ tiêu hoạt động 3.2 Các chỉ tiêu hoạt động 3.Vòng quay hàng tồn kho 3.Vòng quay hàng tồn kho 4.Vòng quay vốn lưu động 4.Kỳ thu tiền bình quân
  56. Trang 56 5.Hiệu quả sử dụng tài sản 5.Doanh thu trên tổng tài sản 6.Vòng quay các khoản phải thu 7.Tốc độ tăng trưởng doanh thu 8.Tốc độ tăng trưởng lợi nhuận 3.3 Khả năng tự tài trở 3.3 Chỉ tiêu đòn cân nợ 9.Vốn chủ sở hữu/Tổng tài sản 6.Nợ phải trả /Tổng tài sản 7.Nợ phải trả/Nguồn vốn chủ sở hữu 8.Nợ quá hạn/Tổng dư nợ vay ngân hàng 3.4 Khả năng sinh lời 3.4 Chỉ tiêu thu nhập 10.Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu 9.Tổng thu nhập trước thuế/Doanh thu 11.Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản 10.Tổng thu nhập trước thuế/Tổng TS có 12.Tỷ suất lợi nhuận trên vốn CSH 11.Tổng thu nhập trước thuế/NV CSH 3.5 Chỉ tiêu về dòng tiền 3.5 Chỉ tiêu dòng tiền Không đưa vào 12.Hệ số khả năng trả lãi 13.Hệ số khả năng trả nợ gốc 14.Xu hướng lưu chuyển tiền tệ 15.Trạng thái lưu chuyển tiền tệ thuần 16.Tiền và tương đương tiền/VCSH Các chỉ tiêu phi tài chính (10 chỉ 4 tiêu) 4 Các chỉ tiêu phi tài chính (25 chỉ tiêu) 1.Nợ quá hạn 4.1 Chấm điểm chất lượng quản lý 2.Tỷ lệ gia hạn nợ gốc 1.Kinh nghiệm trong ngành của BQL 3.Tỷ lệ lãi quá hạn 2.Kinh nghiệm của BQL 4.Sử dụng vốn vay đúng mục đích 3.Môi trường kiểm soát nội bộ 5.Vòng quay vốn tín dụng ngắn hạn 4.Các thành tựu đạt được 6.Tỷ lệ dư nợ có TSDB 5.Tính khả thi của phương án kinh doanh 7.Mức độ quan hệ tín dụng với BIDV 4.2 Chấm điểm uy tín trong quan hệ giao dịch 8.Tỷ lệ chuyển doanh thu qua BIDV 6.Trả nợ đúng hạn 9.Số dư tiền gửi bình quân 7.Số lần gia hạn nợ 10.Lợi nhuận mang lại cho BIDV 8.Nợ quá hạn trong quá khứ 9.Số lần các cam kết mất khả năng thanh toán 10.Cung cấp thông tin đầy đủ 11.Thời gian duy trì tài khoản 12.Số lượng NH khác có duy trì tài khoản 13.Số lượng giao dịch trung bình hàng tháng với tài khoản tại VCB 14.Số lượng giao dịch với VCB 15.Số tiền gửi TB hàng tháng tại VCB 4.3 Các yếu tố bên ngoài 4.3 Các yếu tố bên ngoài Không đưa vào 16.Triển vọng ngành 17.Được biết đến 18.Vị thế cạnh tranh 19.Số lượng đối thủ cạnh tranh