Luận văn Giải pháp phòng ngừa, hạn chế rủi ro tín dụng tại Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM

94 trang phuongnguyen 8150

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Giải pháp phòng ngừa, hạn chế rủi ro tín dụng tại Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

luan_van_giai_phap_phong_ngua_han_che_rui_ro_tin_dung_tai_ch.pdf

Nội dung text: Luận văn Giải pháp phòng ngừa, hạn chế rủi ro tín dụng tại Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM   PHAN THỊ MAI HOA GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA, HẠN CHẾ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CHI NHÁNH NHCT 2 TP.HCM Chuyên ngành : Kinh tế tài chính – Ngân hàng Mã số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC : TS. MAI THỊ TRÚC NGÂN TP. Hồ Chí Minh – Năm 2007
MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng, hình Chương 1 : LÝ LUẬN CHUNG VỀ TÍN DỤNG VÀ RỦI RO TÍN DỤNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1 1.1 TỔNG QUAN VỀ TÍN DỤNG 1 1.1.1 Khái niệm 1 1.1.2 Sự cần thiết của tín dụng 2 1.1.3 Các hình thức tín dụng 2 1.1.3.1 Căn cứ vào thời hạn tín dụng 3 1.1.3.2 Căn cứ vào đối tượng tín dụng 3 1.1.3.3 Căn cứ vào mục đích sử dụng vốn 4 1.1.3.4 Căn cứ vào mức độ tín nhiệm đối với khách hàng 4 1.1.3.5 Căn cứ vào chủ thể trong quan hệ tín dụng 4 1.1.4 Chức năng của tín dụng 5 1.1.4.1 Chức năng tập trung và phân phối lại vốn tiền tệ 5 1.1.4.2 Chức năng tiết kiệm tiền mặt và chi phí lưu thông 5 1.1.4.3 Chức năng kiểm soát các hoạt động kinh tế 6 1.1.5 Vai trò của tín dụng trong nền KTTT 6 1.1.5.1 Tín dụng góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển 6 1.1.5.2 Tín dụng góp phần ổn định tiền tệ và ổn định giá cả 7 1.1.5.3 Tín dụng góp phần ổn định đời sống, tạo công ăn việc làm và ổn định trật tự xã hội 7 1.1.6 Các nguyên tắc của tín dụng 8 1.1.7 Chất lượng tín dụng và xếp hạng ngân hàng 8 1.2 TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG 8 1.2.1 Khái niệm 8 1.2.2 Phân loại 9
1.2.3 Đặc điểm của rủi ro tín dụng 9 1.2.4 Nguyên nhân, tác động của rủi ro tín dụng 10 1.2.5 Các mô hình phân tích đánh giá rủi ro tín dụng 15 1.2.5.1 Mô hình định tính về rủi ro tín dụng 15 1.2.5.2 Một số mô hình lượng hóa rủi ro tín dụng trên thế giới 18 Chương 2 : THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG VÀ QUẢN LÝ RỦI RO TẠI NHCT VIỆT NAM - CHI NHÁNH NHCT 2 TP.HCM 21 2.1 Tổng quan về NHCT Việt Nam và chi nhánh NHCT 02 TP.HCM .21 2.1.1 Vài nét về quá trình phát triển của NHCT Việt Nam 21 2.1.2 Khái quát về Chi nhánh NHCT 02 TP.HCM 22 2.2 Thực trạng tín dụng tại NHCT Việt Nam, chi nhánh NHCT 2. 23 2.2.1 Khái quát về điều kiện kinh tế xã hội và một số nét chính trong hoạt động của ngành ngân hàng năm 2006 và 6 tháng đầu năm 2007 23 2.2.2 Thực trạng hoạt động tín dụng của NHCT Việt Nam 25 2.2.2.1 Về quy mô 25 2.2.2.2 Về cơ cấu dư nợ 25 2.2.2.3 Về sản phẩm tín dụng 27 2.2.2.4 Về cơ chế chính sách tín dụng 27 2.2.3 Thực trạng hoạt động tín dụng của chi nhánh NHCT 2 28 2.2.3.1 Về các chỉ tiêu tín dụng 28 2.2.3.2 Sản phẩm tín dụng 35 2.2.3.3 Về công tác chỉ đạo, điều hành 35 2.3 Thực trạng nợ xấu và quản lý rủi ro tại NHCT Việt Nam, chi nhánh NHCT 2 TP.HCM 36 2.3.1 Bối cảnh môi trường kinh doanh tương quan với RRTD trong hoạt động kinh doanh của chi nhánh 36 2.3.1.1 Môi trường kinh tế 36 2.3.1.2 Môi trường pháp lý 37 2.3.1.3 Công nghệ ngân hàng còn lạc hậu 38
2.3.1.4 Hoạt động cung cấp thông tin phòng ngừa rủi ro còn hạn chế 38 2.3.1.5 Cạnh tranh trong hoạt động tín dụng 39 2.3.1.6 Hoạt động bảo hiểm tín dụng chưa phát triển 39 2.3.2 Thực trạng nợ xấu, nợ gia hạn tại NHCT Việt Nam, chi nhánh NHCT 2 TP.HCM 40 2.3.2.1 Thực trạng nợ xấu của NHCT Việt Nam 41 2.3.2.2 Thực trạng nợ quá hạn của Chi nhánh NHCT 2 42 2.3.2.3 Nguyên nhân nợ quá hạn / nợ xấu 43 2.3.2.4 Hậu quả 46 2.3.3 Công tác quản lý rủi ro tín dụng tại chi nhánh NHCT 2 46 2.3.3.1 Quy trình xét duyệt cho vay nhằm quản lý rủi ro tại chi nhánh 47 2.3.3.2 Công cụ đánh giá RRTD 48 2.3.3.3 Một số biện pháp trong công tác quản lý RRTD 50 2.4 Những khó khăn tồn tại trong công tác tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng tại chi nhánh NHCT 2 TP.HCM 52 2.4.1 Khó khăn tồn tại 52 2.4.2 Nguyên nhân tồn tại 53 2.4.2.1 Yếu tố khách quan 53 2.4.2.2 Yếu tố chủ quan 55 Chương 3 : MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÒNG NGỪA VÀ HẠN CHẾ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG 60 3.1 Một số chỉ tiêu trong hoạt động tín dụng và định hướng, giải pháp phát triển các tổ chức tín dụng đến năm 2010 60 3.1.1 Một số chỉ tiêu trong hoạt động tín dụng từ nay đến 2010 60 3.1.2 Định hướng phát triển ngành ngân hàng giai đoạn 2006-2010 .60 3.1.2.1 Đối với Ngân hàng nhà nước 60 3.1.2.2 Đối với tổ chức tín dụng 61 3.1.2.3 Định hướng khác 63
3.1.3 Quan điểm, định hướng hoạt động phòng ngừa, hạn chế rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại 65 3.1.3.1 Quan điểm 65 3.1.3.2 Định hướng 66 3.2 Một số giải pháp phòng ngừa và hạn chế rủi ro tín dụng tại ngân hàng 67 3.2.1 Kiến nghị đối với các cấp quản lý vĩ mô và Ngân hàng Nhà nước 67 3.2.1.1 Về cơ chế, chính sách và môi trường pháp lý 67 3.2.1.2 Cải cách, nâng cao năng lực của hệ thống NHTM VN 69 3.2.1.3 Tăng cường công tác thanh tra, kiểm soát, đánh giá của Ngân hàng nhà nước đối với hoạt động tín dụng ngân hàng 70 3.2.1.4 Tăng cường sự hợp tác, sử dụng thông tin CIC (Credit Information Center) 72 3.2.1.5 Thành lập công ty xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp Việt Nam 73 3.2.2 Một số giải pháp nhằm phòng ngừa và hạn chế rủi to tín dụng tại Ngân hàng Công Thương - Chi nhánh NHCT 2 74 3.2.2.1 Đánh giá và nhận định khách hàng 75 3.2.2.2 Tăng tỷ trọng cho vay có tài sản bảo đảm 75 3.2.2.3 Không tập trung cấp tín dụng vào một ngành hàng, nhóm khách hàng 76 3.2.2.4 Biện pháp thu hồi nợ quá hạn, nợ tồn đọng 77 3.2.2.5 Tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ 77 3.2.2.6 Thực hiện trích lập dự phòng rủi ro theo quy định của Ngân hàng nhà nước 78 3.2.2.7 Tham gia bảo hiểm tín dụng 78 3.2.2.8 Xây dựng chiến lược phát triển nguồn ngân lực 79 3.2.2.9 Công tác xử lý rủi ro tín dụng 81 LỜI KẾT
LỜI MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Khi nền kinh tế nước ta hội nhập với nền kinh tế thế giới thì vấn đề cạnh tranh giữa các ngân hàng ngày càng bộc lộ rõ nét. Trong nước thì tình trạng độc quyền kinh doanh của ngân hàng quốc doanh, đối với phạm vi quốc tế thì khả năng cạnh tranh của ngân hàng trong nước còn hạn chế. Các Ngân hàng nước ngoài cung cấp các dịch vụ nhất là các dịch vụ ngân hàng hiện đại là chủ yếu, trong khi đó hoạt động cho vay lại là hoạt động chủ yếu của ngân hàng trong nước. Đi liền với hoạt động tín dụng là rủi ro tín dụng. Khi rủi ro tín dụng xảy ra sẽ ảnh hưởng đáng kể đến kết quả hoạt động cũng như khả năng cạnh tranh của ngân hàng. Rủi ro tín dụng xảy ra không chỉ gây những tổn thất về tài chính mà còn ảnh hưởng đến uy tín ngân hàng, làm giảm sút niềm tin của công chúng đối với cả hệ thống ngân hàng. Do tính chất lây lan của nó, rủi ro tín dụng có thể là đầu mối của những cuộc khủng hoảng tài chính hoặc khủng hoảng kinh tế - xã hội. Trong bối cảnh thị trường tài chính chưa phát triển thì ngân hàng vẫn được kỳ vọng là nơi cung ứng vốn quan trọng cho nền kinh tế. Song trong thời gian qua tín dụng ngân hàng tiếp tục được mở rộng nhưng vấn đề rủi ro chưa được kiểm soát và đánh giá một cách chặt chẽ. Vì vậy, việc nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro, đặc biệt là quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng thương mại Việt Nam nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh, tăng khả năng cạnh tranh trong quá trình hội nhập hiện nay đang là vấn đề bức xúc cả trên mặt lý luận và thực tiễn. Là một người đang làm công tác tín dụng tại Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM, với mong muốn đóng góp cho chi nhánh nói riêng và hệ thống NHCT Việt Nam nói chung ngày càng phát triển an toàn, hiệu quả, tôi đã thực hiện luận văn thạc sĩ kinh tế với đề tài “Giải pháp phòng ngừa, hạn chế rủi ro tín dụng tại Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM”
2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI: Đề tài được nghiên cứu nhằm đạt 3 mục tiêu sau đây : Thứ nhất là làm rõ vấn đề lý luận về tín dụng và rủi ro tín dụng. Thứ hai là phân tích thực trạng hoạt động tín dụng, rủi ro tín dụng và các biện pháp quản lý rủi ro tín dụng, qua đó nêu lên những hạn chế, khó khăn trong công tác tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng tại chi nhánh NHCT 2 TP.HCM. Thứ ba là trên cơ sở lý luận và phân tích thực trạng đã đưa ra một số giải pháp nhằm phòng ngừa, hạn chế rủi ro tín dụng tại chi nhánh NHCT 2 TP.HCM. 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU: - Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hoạt động tín dụng, rủi ro tín dụng và các biện pháp nhằm phòng ngừa hạn chế rủi ro. - Phạm vi nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu lý luận và thực trạng hoạt động tín dụng, rủi ro tín dụng trong thời gian qua của Ngân hàng Công Thương nói chung và chi nhánh NHCT 2 TP.HCM nói riêng, từ đó đưa ra các biện pháp nhằm phòng ngừa hạn chế rủi ro một cách có hiệu quả. 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: - Nhằm làm nổi bật vấn đề nghiên cứu đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu như phương pháp thống kê, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh. - Phương pháp thu nhập, xử lý số liệu: Số liệu được thu thập từ các báo cáo thường niên, các báo cáo tổng kết hoạt động kinh doanh của NHCTVN và chi nhánh NHCT 2 TP.HCM, từ các cơ quan thống kê, báo, và được xử lý trên máy tính.
5. CẤU TRÚC NỘI DUNG NGHIÊN CỨU : Ngoài lời mở đầu và lời kết, đề tài nghiên cứu được trình bày gồm 3 chương : Chương 1 : Lý luận chung về tín dụng và rủi ro tín dụng ngân hàng thương mại. Chương 2 : Thực trạng hoạt động tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân Hàng Công Thương Việt Nam - Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM. Chương 3 : Một số giải pháp nhằm phòng ngừa và hạn chế rủi ro tín dụng tại ngân hàng.
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Diễn giải BĐTV Bảo đảm tiền vay KTTT Kinh tế thị trường MMTB Máy móc thiết bị NHCT Ngân hàng Công Thương NHCTVN Ngân hàng Công Thương Việt Nam NHTM Ngân hàng thương mại RRTD Rủi ro tín dụng TCTD Tổ chức tín dụng TSBĐ Tài sản bảo đảm DNNN Doanh nghiệp nhà nước
DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH Bảng Nội dung Nguồn Trang Bảng 2.1 Tổng hợp các chỉ tiêu tín dụng của NHCTVN NHCTVN 26 Dư nợ tín dụng tại chi nhánh NHCT 02 Chi nhánh Bảng 2.2 29 TP.HCM từ năm 2003 đến 6 tháng /2007 NHCT 2 Dư nợ và tỷ trọng cho vay không có tài sản Chi nhánh Bảng 2.3 32 bảo đảm từ năm 2003 đến 6 tháng / 2007 NHCT 2 Cơ cấu dư nợ vay giữa khối quốc doanh và Chi nhánh Bảng 2.4 33 ngoài quốc doanh từ năm 2003-6 tháng / 2007 NHCT 2 Cơ cấu nợ vay giữa tổ chức kinh tế và cá nhân, Chi nhánh Bảng 2.5 34 hộ gia đình NHCT 2 Chi nhánh Bảng 2.6 Tình hình nợ quá hạn tại chi nhánh NHCT 2 43 NHCT 2 Hình Nội dung Nguồn Trang Hình 2.1 Diễn biến cho vay trung, dài hạn NHCTVN 26 Diễn biến tỷ trọng cho vay không có tài sản Hình 2.2 NHCTVN 26 bảo đảm Hình 2.3 Diễn biến dư nợ cho vay DNNN NHCTVN 27 Chi nhánh Hình 2.4 Diễn biến cho vay trung, dài hạn 31 NHCT 2 Tỷ trọng cho vay DNNN và cho vay ngoài Chi nhánh Hình 2.5 33 quốc doanh NHCT 2 Hình 2.6 Diễn biến nợ xấu NHCTVN 42
Chương 1 : LÝ LUẬN CHUNG VỀ TÍN DỤNG VÀ RỦI RO TÍN DỤNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1 TỔNG QUAN VỀ TÍN DỤNG 1.1.1 Khái niệm Trong hoạt động kinh doanh tiền tệ của ngân hàng thì hoạt động tín dụng mang lại nguồn thu chủ yếu, nó giữ vai trò quyết định sự tồn tại của ngân hàng. Nghiệp vụ tín dụng là nghiệp vụ phức tạp và gặp nhiều rủi ro nhất, chính vì thế mà ngân hàng thường xuyên chú ý quản lý chặt chẽ đối với nghiệp vụ này. Nghiệp vụ tín dụng của NHTM có quan hệ với tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế, từ lĩnh vực tiêu dùng cá nhân đến sản xuất kinh doanh, đầu tư phát triển. Trong quá trình hình thành, vận động và phát triển của nền kinh tế hàng hóa thì tín dụng có nhiều cách định nghĩa khác nhau : - Tín dụng là sự vận động của vốn tiền tệ trên cơ sở hoàn trả. - Tín dụng là sự vận động của quỹ cho vay. - Tín dụng là sự trao đổi một thực thể (hàng hóa hoặc tiền tệ) để đổi lấy một sự cam kết hoàn trả (cả vốn và lãi) trong thời gian nhất định. - Tín dụng là sự trao đổi tài hóa hiện tại để lấy một tài hóa tương lai. Tùy theo góc độ nghiên cứu mà người ta có các cách định nghĩa khác nhau. Trong thực tế tín dụng hoạt động rất phong phú và đa dạng, nhưng ở bất cứ dạng nào thì tín dụng cũng thể hiện ở hai nội dung cơ bản. Thứ nhất là người sở hữu một số tiền hoặc hàng hóa chuyển giao cho người khác sử dụng trong một thời gian nhất định. Thứ hai là đến thời hạn do hai bên thỏa thuận thì người sử dụng hoàn lại cho người sở hữu một giá trị lớn hơn, phần tăng thêm gọi là lợi tức cho vay. Trang 1
1.1.2 Sự cần thiết của tín dụng Trong nền KTTT các doanh nghiệp có mối quan hệ với nhau thông qua trao đổi mua bán hàng hóa. Để thực hiện việc trao đổi mua bán này thì các doanh nghiệp phải có vốn dưới hình thái tiền tệ hay hàng hóa. Quá trình tuần hoàn vốn của doanh nghiệp trải qua 3 giai đoạn : - Vốn bỏ ra dùng để mua nguyên, nhiên, vật liệu. Trong giai đoạn này thì vốn chuyển từ hình thái tiền tệ sang hình thái hiện vật. - Khi đó có tư liệu sản xuất thì doanh nghiệp tiến hành quá trình sản xuất bằng cách kết hợp đối tượng lao động với công cụ lao động. Ở giai đoạn này thì vốn chuyển từ hình thái hàng hóa sang chi phí sản xuất, sau đó trở về dạng hàng hóa mới. - Hàng hóa mới này sẽ được tiêu thụ trên thị trường và vốn trở về hình thái tiền tệ. Trong quá trình trên không phải lúc nào cũng thực hiện suôn sẻ, có khi hàng hóa được sản xuất ra nhưng chưa tiêu thụ được hoặc đã tiêu thụ được nhưng chưa thu tiền được hoặc đã thu được tiền nhưng chưa cần thiết mua nguyên vật liệu để dự trữ sản xuất. Có khi có nhu cầu mua hàng hóa phục vụ sản xuất nhưng lại không có tiền và ngược lại. Sở dĩ có hiện tượng này vì chu kỳ sản xuất và tính thời vụ ở mỗi doanh nghiệp khác nhau. Do vậy ở một thời điểm nào đó thì sẽ có doanh nghiệp thừa vốn và có doanh nghiệp thiếu vốn. Vì quá trình sản xuất là một quá trình liên tục nên đòi hỏi phải có tín dụng làm cầu nối giữa bên thừa vốn và bên thiếu vốn. 1.1.3 Các hình thức tín dụng Trong nền KTTT thì hoạt động tín dụng rất đa dạng và phong phú. Trong quản lý tín dụng thì các nhà kinh tế ở nước ta dựa vào các tiêu thức sau để phân loại. Trang 2
1.1.3.1 Căn cứ vào thời hạn tín dụng : chia làm 3 loại - Tín dụng ngắn hạn: đây là loại tín dụng có thời hạn tối đa đến 12 tháng. Loại hình này được khách hàng vay vốn nhằm bù đắp sự thiếu hụt vốn lưu động và nhằm đáp ứng các nhu cầu chi tiêu ngắn hạn của cá nhân. Loại hình này được xác định phù hợp với chu kỳ sản xuất, kinh doanh và khả năng trả nợ của khách hàng. Trong cơ cấu dư nợ của ngân hàng thì tín dụng ngắn hạn chiếm tỷ trọng cao nhất. - Tín dụng trung hạn : Có thời hạn từ trên 12 tháng đến 60 tháng. Loại tín dụng này được sử dụng chủ yếu để mua sắm tài sản cố định, cải tiến, đổi mới kỹ thuật, xây dựng những công trình nhỏ thu hồi vốn nhanh. - Tín dụng dài hạn : Có thời hạn trên 60 tháng nhưng không quá thời hạn hoạt động còn lại theo quyết định thành lập hoặc giấy phép kinh doanh đối với pháp nhân và không quá 15 năm đối với cho vay các dự án phục vụ đời sống. Loại tín dụng này thông thường dùng để tài trợ cho các công trình xây dựng cơ bản, xây dựng nhà cửa có quy mô lớn. 1.1.3.2 Căn cứ vào đối tượng tín dụng : chia làm 2 loại - Tín dụng vốn lưu động : là loại tín dụng được cấp phát để hình thành vốn lưu động của các tổ chức kinh tế phục vụ trực tiếp cho sản xuất và lưu thông hàng hóa, tín dụng lưu động thường được sử dụng cho vay bù đắp mức vốn lưu động thiếu hụt tạm thời. Loại này thường được chia làm các loại sau: cho vay dự trữ hàng hóa, cho vay chi phí sản xuất và cho vay để thanh toán các khoản nợ dưới hình thức chiết khấu các kỳ phiếu - Tín dụng vốn cố định : là loại tín dụng được cấp phát để hình thành tài sản cố định như đầu tư để mua sắm tài sản cố định như đổi mới, cải tiến kỹ thuật, mở rộng sản xuất, xây dựng công trình mới Loại tín dụng này thường là trung, dài hạn. Trang 3
1.1.3.3 Căn cứ vào mục đích sử dụng vốn : chia làm 2 loại - Tín dụng sản xuất và lưu thông hàng hóa : là loại tín dụng cấp cho các doanh nghiệp để tiến hành sản xuất và lưu thông hàng hóa. - Tín dụng tiêu dùng : là loại tín dụng cấp cho cá nhân để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng như mua sắm nhà cửa, xe cộ và cả những nhu cầu bình thường hàng ngày khác như học tập, du lịch 1.1.3.4 Căn cứ vào mức độ tín nhiệm với khách hàng: chia làm 2 loại - Tín dụng không bảo đảm : là loại tín dụng được cấp phát không có tài sản thế chấp, cầm cố hoặc bảo lãnh của bên thứ 3 mà hoàn toàn dựa trên uy tín của khách hàng đối với ngân hàng. Khi cấp tín dụng theo hình thức này thì ngân hàng cân nhắc kỹ về uy tín của đối tượng cũng như khả năng tài chính của họ, vì đối với hình thức này khi có rủi ro xảy ra thì ngân hàng có thể sẽ mất trắng. - Tín dụng có bảo đảm : đây là hình thức cho vay rất phổ biến và đa dạng. Là loại tín dụng được cấp trên cơ sở tài sản thế chấp, cầm cố như động sản, bất động sản hoặc có sự bảo lãnh của người thứ ba, người thứ ba này có thể là ngân hàng, tổ chức kinh tế có uy tín được ngân hàng chấp nhận bảo lãnh. 1.1.3.5 Căn cứ vào chủ thể trong quan hệ tín dụng : chia làm 3 loại - Tín dụng thương mại : là quan hệ tín dụng giữa các nhà sản xuất, kinh doanh được biểu hiện dưới hình thức mua bán chịu hàng hóa. - Tín dụng ngân hàng : là quan hệ tín dụng giữa ngân hàng, các tổ chức tín dụng khác với các nhà sản xuất, kinh doanh, các tầng lớp dân cư Trong tín dụng này thì ngân hàng đóng vai trò là một tổ chức trung gian, vừa là người đi vay vừa là người cho vay. - Tín dụng nhà nước : là quan hệ tín dụng giữa nhà nước với các tầng lớp dân cư hoặc các tổ chức kinh tế được thực hiện dưới hình thức chính phủ Trang 4
phát hành công trái để huy động vốn của dân cư và các tổ chức khác trong xã hội. 1.1.4 Chức năng của tín dụng 1.1.4.1 Chức năng tập trung và phân phối lại vốn tiền tệ Ở khâu tập trung, vốn tín dụng là nơi tập hợp các nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi trong nền kinh tế, bao gồm vốn bằng tiền của các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế và vốn tiết kiệm của tầng lớp dân cư tạo nên nguồn vốn tín dụng có quy mô lớn mạnh. Ở khâu phân phối lại tiền tệ thì vốn tín dụng là nơi tiếp vốn cho các đơn vị, cá nhân đang thiếu vốn sản xuất, kinh doanh, lưu thông hàng hóa, dịch vụ hay nhu cầu sinh hoạt của đời thường tạo điều kiện mở rộng và thúc đẩy sản xuất phát triển. Ở khâu này vốn tín dụng đã xâm nhập vào các ngành, lĩnh vực khác nhau của đời sống kinh tế - xã hội. 1.1.4.2 Chức năng tiết kiệm tiền mặt và chi phí lưu thông Vốn tín dụng đã tranh thủ được nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi trong xã hội đưa vào lưu thông nhằm tăng nhịp độ vòng quay của đồng tiền, giảm lượng tiền dư thừa và làm tăng khả năng sinh lợi của đồng tiền. Khi các quan hệ tín dụng ngày càng phát triển thì ngoài hình thức vay mượn trực tiếp bằng tiền thì các chủ thể có nhu cầu về vốn có thể phát hành các chứng từ có giá như tín phiếu, trái phiếu, kỳ phiếu Ở một số nước có nền kinh tế phát triển lâu đời thì luật pháp còn cho phép các dạng kỳ phiếu hay khế ước nợ được lưu thông và chuyển nhượng trong thời gian có hiệu lực làm đa dạng hóa các phương tiện thanh toán và tiết kiệm đáng kể lượng tiền mặt cần thiết phải có trong lưu thông. Khi nền kinh tế càng phát triển, dịch vụ ngân hàng ngày càng mở rộng thì hầu hết các tổ chức, cá nhân đều thực hiện giao dịch thông qua tài khoản tại ngân hàng, dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt phát triển tạo điều Trang 5
kiện phát triển bút tệ, điều này giảm lượng tiền mặt trong lưu thông, giảm các chi phí khác như chi phí in ấn, chi phí bảo quản, chi phí vận chuyển 1.1.4.3 Chức năng kiểm soát các hoạt động kinh tế Thông qua quá trình tập trung và phân phối lại vốn tiền tệ, tín dụng góp phần phản ánh mức độ phát triển nền kinh tế về các mặt như khối lượng tiền nhàn rỗi trong xã hội, nhu cầu vốn trong từng thời kỳ cũng như mối quan hệ giữa tích lũy và tiêu dùng. Bên cạnh đó để đảm bảo an toàn cho đồng vốn tín dụng mang lại hiệu quả, tất yếu các chủ thể trong quan hệ tín dụng sẽ tự kiểm soát lẫn nhau, từ đó dễ dàng phát hiện những tiêu cực phát sinh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của họ. Trên cơ sở đó sẽ có những biện pháp thích ứng nhằm ngăn chặn kịp thời giúp cho các quan hệ kinh tế diễn ra trong khuôn khổ pháp luật, lành mạnh và thông suốt. Đồng thời từ những hoạt động này sẽ giúp hoàn thiện hệ thống pháp luật với thực tế từng quốc gia nhằm thúc đẩy kinh tế xã hội phát triển. 1.1.5 Vai trò của tín dụng trong nền KTTT 1.1.5.1 Tín dụng góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển Quá trình sản xuất của doanh nghiệp luôn tồn tại 3 khâu : dự trữ, sản xuất, lưu thông. Vì vậy vào một thời điểm nào đó và ở khâu nào đó sẽ xảy ra hiện tượng thừa hoặc thiếu vốn tạm thời. Tín dụng với chức năng điều tiết nguồn vốn từ nơi thừa sang nơi thiếu giúp cho quá trình sản xuất được hoạt động một cách liên tục. Ở khâu tập trung vốn tiền tệ, tín dụng đã khuyến khích tích lũy cho xã hội. Bên cạnh đó nhờ có nguồn vốn tín dụng cung cấp mà đã giúp cho con người khai thác triệt để các tiềm năng sẵn có của nền kinh tế để tạo ra của cải vật chất ngày càng nhiều cho xã hội. Mặt khác với tác động của lãi suất, tín dụng đã kích thích cho chủ thể sử dụng vốn được tiết kiệm, hiệu quả để thu được lợi nhuận cao, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Trang 6
Ngoài ra trong điều kiện hiện có của nền kinh tế, với sự phân công và hợp tác quốc tế ngày càng sâu rộng thì quan hệ điều tiết vốn không chỉ giới hạn ở phạm vi một quốc gia mà hình thành các quan hệ tín dụng quốc tế. Trên cơ sở đó góp phần phát triển các quan hệ đối ngoại, tận dụng lợi thế so sánh của quốc gia. Với vai trò này cho thấy tín dụng là người “trợ thủ” đắc lực cho các doanh nghiệp và là người bạn đồng hành trong tiến trình phát triển kinh tế. 1.1.5.2 Tín dụng góp phần ổn định tiền tệ và ổn định giá cả Với chức năng riêng có của mình, tín dụng góp phần điều tiết lượng tiền có trong lưu thông, giảm lượng tiền mặt tồn đọng trong xã hội. Vì lượng tiền thừa này đến một lúc nào đó sẽ được tung vào lưu thông và sẽ làm mất cân đối trong quan hệ giữa tiền – hàng và làm hệ thống giá cả bị biến động, lạm phát sẽ xảy ra. Tín dụng sẽ được xem là biện pháp hữu hiệu để giải quyết tình hình. Mặt khác lãi suất tín dụng được xem là công cụ điều tiết vĩ mô rất nhạy bén, với chính sách lãi suất trong tay, nhà quản lý kinh tế có thể thu hẹp hoặc mở rộng khối lượng tiền trong lưu thông, phù hợp với khối lượng hàng hóa, của cải vật chất trong xã hội nhằm ổn định tiền tệ và ổn định giá cả thị trường. 1.1.5.3 Tín dụng góp phần ổn định đời sống, tạo công ăn việc làm và ổn định trật tự xã hội Khi một nền kinh tế phát triển trong một môi trường ổn định về tiền tệ thì đây là điều kiện để nâng cao dần đời sống của các thành viên trong xã hội, là điều kiện để thực hiện tốt các chính sách của xã hội, góp phần rút ngắn sự chênh lệch giữa các thành phần kinh tế, góp phần thay đổi cấu trúc xã hội mà cụ thể là tạo công ăn việc làm cho người dân, qua đó góp phần ổn định trật tự xã hội. Trang 7
1.1.6 Các nguyên tắc của tín dụng Hoạt động tín dụng muốn tồn tại và phát triển phải đảm bảo 2 nguyên tắc: Thứ nhất là vốn vay phải được hoàn trả đầy đủ cả vốn và lãi theo đúng thời hạn đã cam kết. Thứ hai là chủ thể phải sử dụng vốn đúng mục đích và có hiệu quả. 1.1.7 Chất lượng tín dụng và xếp hạng ngân hàng : Chất lượng tín dụng và chính sách tín dụng của ngân hàng luôn là đối tượng kiểm tra của thanh tra ngân hàng. Ngân hàng nào được đánh giá càng cao thì càng ít bị thanh tra. Cán bộ thanh tra thường kiểm tra tất cả các khoản tín dụng có số dư lớn hơn mức quy định nào đó, còn các khoản tín dụng nhỏ hơn thì thông thường chỉ tiến hành kiểm tra một cách ngẫu nhiên. Những khoản tín dụng có dấu hiệu xấu thì sẽ được xếp vào loại tín dụng nghi ngờ, và cán bộ thanh tra có thể đề nghị ngân hàng tăng trích lập dự phòng rủi ro hoặc yêu cầu ngân hàng thay đổi chính sách cho vay đối với đối tượng đó như kiểm soát chặt chẽ món vay, thu hồi nợ trước hạn Tuy nhiên chất lượng tín dụng và các tài sản có khác của ngân hàng mới chỉ là một khía cạnh phản ánh chất lượng hoạt động của một ngân hàng nói chung. Việc xếp hạng ngân hàng còn dựa vào sự xem xét của cán bộ thanh tra về các tiêu chí như : vốn chủ sở hữu, chất lượng quản lý, biểu đồ thu nhập, khả năng thanh khoản và mức độ nhạy cảm với rủi ro thị trường. 1.2 TỔNG QUAN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG 1.2.1 Khái niệm RRTD là rủi ro khi người vay không thực hiện được cam kết, nghĩa vụ của mình đối với ngân hàng dẫn đến kết quả là ngân hàng không thu hồi vốn gốc và lãi đúng hạn hoặc bị mất vốn, tác động xấu đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Dấu hiệu của RRTD chính là nợ gia hạn (nợ cơ cấu lại), nợ quá hạn, nợ khó đòi hoặc nợ không khả năng thu hồi. Trang 8
1.2.2 Phân loại Dựa vào hình thức biểu hiện có thể phân RRTD thành 3 loại sau: - Rủi ro sai hẹn : Là loại rủi ro khi khách hàng không trả nợ đúng hạn như đã cam kết trong hợp đồng tín dụng. Đây là rủi ro ngoài ý muốn chủ quan của khách hàng, họ có thiện chí trả nợ nhưng tạm thời gặp khó khăn về tài chính dẫn đến chậm trả nợ cho ngân hàng. Rủi ro này được tập trung ở những món vay được ngân hàng gia hạn, và đây là dấu hiệu ban đầu của RRTD. - Rủi ro không thu hồi được nợ : đó là những khoản vay mà ngân hàng có khả năng thu hồi được vốn vay rất thấp, có nguy cơ bị mất vốn. Khách hàng cố tình chiếm vốn của ngân hàng hoặc do doanh nghiệp bị phá sản, ngân hàng đã tìm mọi cách để thu hồi nhưng thu hồi không được hoặc không đủ. Loại rủi ro này thường tập trung ở các món vay đã chuyển sang nợ quá hạn, đây là loại rủi ro mà ngân hàng và các ngành có liên quan cần quan tâm nhiều nhất. - Rủi ro tiềm ẩn : là loại rủi ro tiềm ẩn trong số dư nợ tưởng chừng như bình thường, tập trung ở những món vay mà quá trình làm thủ tục cho vay cán bộ tín dụng đã không tuân thủ chặt chẽ quy trình cho vay, không đúng quy chế và những món vay đã được ngân hàng cho vay đảo nợ. 1.2.3 Đặc điểm của RRTD - RRTD mang tính chất gián tiếp : trong quan hệ tín dụng thì ngân hàng chuyển giao quyền sử dụng vốn tiền tệ cho khách hàng trong một thời gian nhất định, vì thế những thiệt hại cũng như thất thoát về vốn xảy ra trước hết là từ việc sử dụng vốn của khách hàng. Trong trường hợp này thì ngân hàng thường biết sau hoặc không đầy đủ chính xác những khó khăn, thất bại trong hoạt động kinh doanh của khách hàng. Để khắc phục rủi ro này thì ngân hàng cần tập trung nghiên cứu thông tin về khách hàng, thiết lập hệ thống thông tin theo dõi dấu hiệu rủi ro, xây dựng và đảm bảo mối quan hệ minh Trang 9
bạch giữa cán bộ tín dụng và khách hàng, kiểm soát việc sử dụng vốn vay của khách hàng. - RRTD có tính chất đa dạng và phức tạp : đặc điểm này biểu hiện ở sử đa dạng, phức tạp của nguyên nhân, hình thức, hậu quả của RRTD. Đây là đặc điểm tất yếu của RRTD do đặc trưng ngân hàng là trung gian tài chính kinh doanh tiền tệ. Đặc điểm này cũng là hệ quả của đặc điểm “RRTD mang tính chất gián tiếp”, vì mối liên hệ gián tiếp với RRTD khiến sự đa dạng và phức tạp của RRTD đối với ngân hàng càng thể hiện rõ ràng. Để phòng ngừa và hạn chế rủi ro này cần áp dụng đồng bộ nhiều biện pháp, không chủ quan với bất kỳ dấu hiệu rủi ro nào. Ngoài ra trong quá trình xử lý hậu quả RRTD cần xuất phát từ nguyên nhân bản chất và hậu quả của rủi ro để đưa ra biện pháp phù hợp. - RRTD có tính tất yếu, nó luôn gắn với hoạt động tín dụng của NHTM. Việc bất cân xứng thông tin là nguyên nhân khiến các nhà kinh tế cũng như các ngân hàng cho rằng kinh doanh ngân hàng thực chất là quản lý rủi ro ở mức độ phù hợp và đạt được lợi nhuận tương ứng. Do không thể có được thông tin cân xứng về sử dụng nguồn vốn vay cho hoạt động kinh doanh của khách hàng đi vay, nên bất cứ một khoản cho vay nào cũng tiềm ẩn những nguy cơ rủi ro đối với NHTM như thu hồi vốn không đúng hạn hoặc không đủ Trong trường hợp này ngân hàng cần chủ động có biện pháp thích hợp xử lý vấn đề thông tin không cân xứng để đối phó với rủi ro, đo lường rủi ro cũng như để xác định giá khoản vay cho phù hợp. 1.2.4 Nguyên nhân, tác động của RRTD Những nguyên nhân dẫn đến RRTD Bắt mạch đúng mới trị được bệnh, tìm đúng nguyên nhân mới có biện pháp thích hợp để điều trị là phương châm đúng cho cả khi xác định và hạn chế RRTD. Cho nên việc tìm nguyên nhân RRTD đúng sẽ góp phần tìm những giải pháp đúng để giảm thiểu rủi ro, nâng cao chất lượng tín dụng. Trang 10
Thông thường RRTD chứa đựng các nguyên nhân sau : ¾ Các nguyên nhân thuộc về điều kiện ngoại cảnh : Là do những biến động của thiên nhiên, kinh tế, xã hội, chính trị trong và ngoài nước có ảnh hưởng đến hoạt động của ngân hàng và thuộc ngoài vòng kiểm soát hoặc tầm hiểu biết của ngân hàng mà cả ngân hàng lẫn khách hàng không mong muốn. Đối với hoàn cảnh quốc tế : nền kinh tế của mỗi nước là một bộ phận của nền kinh tế thế giới, vì vậy những biến động của nền kinh tế, xã hội trên thế giới cũng ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế mỗi nước. Ví dụ : Cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ vào năm 1997 ở Đông Nam Á mà bắt đầu từ Thái Lan. Cuộc khủng hoảng này đã gây ra hậu quả rất nghiêm trọng và nó ảnh hưởng đến nhiều nền kinh tế trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Trong cuộc khủng hoảng thì đồng tiền của các nước ảnh hưởng bị mất giá, sự giảm giá của các đồng tiền trong khu vực có ảnh hưởng xấu đến đồng tiền Việt Nam thông qua hoạt động thương mại, khả năng cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế gây khó khăn cho việc cạnh tranh hàng hóa xuất khẩu, làm xấu thêm cán cân vãng lai vốn đang thiếu hụt, gây sức ép giảm giá đồng nội tệ Đối với hoàn cảnh trong nước : đó là những biến động bất thường về điều kiện tự nhiên (hạn hán, lụt lội, động đất ) ảnh hưởng đến đời sống kinh tế - xã hội của dân cư trong nước và các đơn vị kinh tế; hoặc những giai đoạn suy thoái kinh tế sẽ xuất hiện hàng loạt doanh nghiệp kinh doanh thua lỗ và phá sản, gây mất khả năng trả nợ cho ngân hàng, tình hình lạm phát, những cơn sốt vàng, ngoại tệ đều ảnh hưởng đến tín dụng ngân hàng; hoặc những nguyên nhân bất khả kháng như khách hàng bị tai nạn, chết ¾ Các nguyên nhân phát sinh trong quan hệ giữa khách hàng với ngân hàng. Thứ nhất là thông tin không đầy đủ : dù cấp tín dụng dưới hình thức nào, ngân hàng cũng phải nắm một lượng thông tin nhất định về khách hàng. Thông thường RRTD tỉ lệ nghịch với thông tin về khách hàng. Trang 11
Thứ hai là trình độ chuyên môn, kinh nghiệm và đạo đức của người cho vay (cán bộ tín dụng) còn hạn chế so với yêu cầu của công việc. Thứ ba là từ hai nguyên nhân trên thường dẫn đến những nguyên nhân sai lầm có tính chất nghiệp vụ sau : - Cho vay vượt khả năng chi trả của khách hàng, định kỳ hạn nợ không đúng gây khó khăn trong quá trình sử dụng vốn, chi trả. - Không sử dụng các phương thức, hình thức thích hợp để cho vay: Với khách hàng nào, trường hợp nào thì sử dụng vốn tín dụng không bảo đảm, trường hợp nào sử dụng tín dụng có bảo đảm. Thứ tư là ngân hàng quá chú trọng đến lợi tức, đặt ra chỉ tiêu lợi tức cao hơn các khoản cho vay có độ an toàn cao, hoặc vì yếu tố cạnh tranh, ngân hàng mong muốn có tỷ trọng cho vay (số dư nợ) tăng cao hơn các đối thủ cạnh tranh hoặc để đạt các chỉ tiêu thi đua (như ở các NHTM quốc doanh), ngân hàng đã vô tình không cân đối và không xem xét kỹ càng giữa hai yếu tố an toàn và hiệu quả làm cho rủi ro tăng cao. Thứ năm là ngân hàng thiếu quan tâm đến những dấu hiệu có khả năng đưa đến những khoản cho vay có vấn đề. Thực chất dấu hiệu của các khoản cho vay có vấn đề được phát hiện hay không cũng do năng lực và kinh nghiệm của cán bộ tín dụng. Thứ sáu là nguyên nhân sử dụng vốn không đúng mục đích. Điều này rất nguy hiểm, rủi ro của khách hàng rất lớn và đó cũng chính là rủi ro của ngân hàng. Thiệt hại mang lại tùy hình thức cấp tín dụng của ngân hàng và thời gian phát hiện việc sử dụng vốn sai mục đích của khách hàng. Trong nền KTTT, ngân hàng “đi vay để cho vay”, kinh doanh của ngân hàng chỉ có thể đạt hiệu quả cao khi ngân hàng hạn chế được rủi ro ở mức thấp nhất xét về mặt chiến lược. Bởi nguyên tắc của ngân hàng là cho vay phải thu hồi đủ vốn và lãi đúng hạn, đảm bảo quyền lợi chung của cả ngân hàng và khách hàng. Trang 12
Vì vậy việc hạn chế rủi ro là một nội dung cơ bản trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng, nó đảm bảo sự tồn tại và phát triển của ngân hàng. Những thiệt hại và tác động do RRTD gây ra ¾ Đối với NHTM Như đã đề cập, nguồn vốn hoạt động chủ yếu của ngân hàng là nguồn vốn huy động, tỷ lệ vốn tự có chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tỷ trọng nguồn vốn. Do đó đối với một NHTM, việc không thu hồi được nợ hoặc không thu hồi nợ đúng hạn không những gây khó khăn cho ngân hàng trong việc thanh toán cho khách hàng mà ngày càng làm “teo” đi nguồn vốn tự có của ngân hàng vốn đã nhỏ bé, ảnh hưởng đến công tác huy động vốn cả về quy mô lẫn lòng tin của khách hàng dành cho ngân hàng, gây khó khăn trong hoạt động kinh doanh và mở rộng quy mô để cạnh tranh với các ngân hàng khác. RRTD tác động trực tiếp vào hoạt động NHTM làm cho ngân hàng mất cả vốn lẫn lãi và không thể hoàn trả được vốn huy động từ công chúng gửi tiền khi đáo hạn. RRTD xảy ra ngày càng lớn làm cho ngân hàng đứng trước nguy cơ phá sản. ¾ Đối với nền kinh tế - xã hội NHTM được ví như một cái máy bơm tiền vào hay rút tiền ra khỏi nền kinh tế. Hoạt động của nó mang tính chất hệ thống và có liên quan sâu rộng đến hoạt động của mọi thành phần kinh tế xã hội. Vì vậy khi rủi ro xảy ra làm phá sản một vài ngân hàng và từ đó có khả năng lây lan đến những ngân hàng khác. Vì tạo ra tâm lý sợ hãi trong công chúng do sự phá sản của ngân hàng mà dẫn đến khách hàng đua nhau rút tiền ra đồng loạt, từ đó ngân hàng có nguy cơ mất khả năng chi trả lên cao, dễ dẫn đến nguy cơ phá sản. Trên thế giới, việc phá sản đồng loạt nhiều ngân hàng không phải là không có mà đã từng xảy ra. Sự đổ vỡ hệ thống quỹ tín dụng Việt Nam trong những năm 1990 - 1991 là một ví dụ. Trang 13
Khi các ngân hàng phá sản sẽ kéo theo bộ phận các xí nghiệp và dân cư mất vốn, do đó sẽ ảnh hưởng đến đời sống và sản xuất. RRTD xảy ra càng nhiều, với quy mô lớn trong hệ thống ngân hàng của một nước sẽ làm giảm đi uy tín, lòng tin vào hệ thống ngân hàng đó trên trường quốc tế, gây nên những khó khăn trong việc mua bán, đầu tư, thanh toán quốc tế, làm yếu thế khi giao dịch, mua bán với nước ngoài. Hiện tượng sụp đổ các ngân hàng là vấn đề mà chính phủ các nước rất lo ngại, do đó ngân hàng trung ương thường xuyên khuyến cáo cho các ngân hàng hoặc tài trợ vốn cứu nguy tạm thời. Tuy nhiên để hạn chế rủi ro và thiệt hại trong kinh doanh, các ngân hàng phải là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý, phòng ngừa rủi ro. Thời gian qua, hoạt động tín dụng đã có những chuyển biến tích cực như dư nợ cho vay tăng, cơ cấu và thủ tục cho vay hợp lý hơn, việc quản lý tín dụng ở các NHTM cũng đang được hoàn thiện hơn. Tuy nhiên trên thực tế, tình hình kinh doanh tín dụng của ngành ngân hàng hiện đang nổi lên một số vấn đề thời sự, hiện tượng nợ quá hạn tại các ngân hàng quốc doanh cũng như các NHTM cổ phần và một số tổ chức tín dụng khác có xu hướng gia tăng. Báo chí đã đề cập đến nhiều trường hợp đổ vỡ các tổ chức kinh tế có liên quan đến vốn tín dụng ngân hàng. Đây chính là tiếng chuông báo động cho tất cả các ngân hàng. Như vậy RRTD của một ngân hàng có thể xảy ra ở nhiều mức độ khác nhau, nhẹ nhất là ngân hàng bị giảm lợi nhuận khi không thu hồi được lãi tiền vay, cao hơn nữa là ngân hàng không thu hồi được cả vốn gốc và lãi, nợ thất thu với tỷ lệ cao dẫn đến ngân hàng bị lỗ và thất thoát vốn. Nếu tình trạng này kéo dài thì sẽ làm ngân hàng bị phá sản, gây hậu quả nghiêm trọng cho nền kinh tế nói chung và và hệ thống ngân hàng nói riêng. Chính vì vậy đòi hỏi các nhà quản trị ngân hàng phải hết sức thận trọng và có giải pháp phù hợp nhằm ngăn ngừa và giảm thiểu rủi ro trong hoạt động tín dụng. Trang 14
1.2.5 Các mô hình phân tích đánh giá RRTD : Các nhà kinh tế, các nhà quản trị phân tích ngân hàng đã sử dụng nhiều mô hình khác nhau để đánh giá RRTD. Các mô hình này rất đa dạng bao gồm các mô hình phản ánh về mặt định lượng và định tính. Các mô hình này không loại trừ lẫn nhau nên một ngân hàng có thể sử dụng nhiều mô hình để phân tích đánh giá mức độ RRTD của khách hàng. 1.2.5.1 Mô hình định tính về RRTD : Phân tích tín dụng : Khi nhận được giấy đề nghị vay vốn của khách hàng thì cán bộ tín dụng phải trả lời 3 câu hỏi cơ bản sau : ¾ Câu hỏi thứ nhất là người xin vay có thể tín nhiệm hay không? Có thiện chí trả nợ khi khoản vay đến hạn hay không? Để trả lời được câu hỏi này ta bắt đầu phân tích “6C” của người vay : Tư cách (Character), năng lực (Capacity), thu nhập (Cash), TSBĐ (Collateral), điều kiện (Conditions) và kiểm soát (Control). Sau khi “6C” được đánh giá tốt thì khoản vay mới được xem là khả thi. ¾ Câu hỏi thứ hai mà cán bộ tín dụng cần phải trả lời là hợp đồng tín dụng có được ký kết một cách đúng đắn và hợp lệ hay không? có đáp ứng được nhu cầu của người vay và ngân hàng không? Nếu nhu cầu vay thực tế của khách hàng lớn hơn mức tín dụng mà ngân hàng cung cấp thì khách hàng sẽ không có đủ nguồn để thực hiện phương án của mình, ngược lại nếu nhu cầu vay thực tế của khách hàng nhỏ hơn mức tín dụng mà ngân hàng cấp thì sẽ dẫn đến tình trạng khách hàng sử dụng số tiền dư vào mục đích khác. Bên cạnh đó nếu việc xác định thời hạn vay không phù hợp, có thể ngắn hơn hay dài hơn so với dự kiến đều ảnh hưởng đến khả năng trả nợ của khách hàng. Khi khách hàng gặp rắc rối trong việc thực hiện khoản vay ảnh hưởng đến khả năng hoàn trả thì ngân hàng cũng sẽ bị ảnh hưởng, đe dọa khả năng thu hồi vốn vay của ngân hàng, RRTD sẽ xảy ra. Một hợp đồng tín dụng được Trang 15
thiết lập một cách đúng đắn và hợp lệ là phải bảo vệ được quyền lợi của ngân hàng bằng cách quy định những điều khoản khi rủi ro xảy ra. ¾ Câu hỏi thứ ba là trong trường hợp khách hàng không trả được nợ thì ngân hàng có thể thu hồi nợ bằng tài sản hay thu nhập của người vay một các nhanh chóng hay không? Ngoài một số khách hàng có hệ số tín nhiệm cao được ngân hàng cho vay không có bảo đảm bằng tài sản thì những khách hàng còn lại thường khi được cấp tín dụng phải có TSBĐ dưới hình thức cầm cố, thế chấp tài sản hay được sự bảo lãnh của bên thứ ba. Việc ngân hàng cho vay có bảo đảm bằng tài sản nhằm mục đích phòng ngừa trong trường hợp người vay không trả được nợ theo quy định thì ngân hàng có quyền phát mãi tài sản để thu hồi nợ. Mặt khác khi cho vay có bảo đảm bằng tài sản thì buộc người vay phải có trách nhiệm nhiều hơn trong việc hoàn trả nợ vay vì họ sợ mất tài sản của mình. Kiểm tra tín dụng Việc kiểm tra tín dụng không chỉ xảy ra trước khi cho vay mà còn được thực hiện trong và sau khi cho vay. Việc kiểm tra giúp cán bộ tín dụng phát hiện được kịp thời những thay đổi của khách hàng vay do những tác động của nền kinh tế, của đối tác Việc kiểm tra tín dụng không chỉ xảy ra giữa cán bộ tín dụng và khách hàng vay mà còn diễn ra trong nội bộ của ngân hàng. Việc kiểm tra này không phải thừa hay lãng phí mà nó rất cần thiết để hình thành chính sách cho vay của ngân hàng một cách lành mạnh. Nó không những giúp nhà quản lý ngân hàng nhận ra được vấn đề một cách nhanh chóng mà còn có tác dụng kiểm tra thường xuyên xem cán bộ tín dụng có chấp hành đúng chính sách cho vay của ngân hàng hay không. Với lý do này đồng thời tăng cường tính khách quan trong công tác kiểm tra tín dụng, một số ngân hàng lớn như NHCTVN đã thành lập phòng quản lý rủi ro hay phòng thẩm định độc lập. Trang 16
Phòng này giúp cho ban điều hành nhận biết được những rủi ro tiềm ẩn, từ đó đề ra các biện pháp phòng chống cũng như định hướng chính sách để đầu tư. Xử lý tín dụng có vấn đề : Cho dù các ngân hàng đã xây dựng một cơ chế bảo đảm an toàn tín dụng nhưng đều không thể tránh khỏi rủi ro xảy ra, nó thể hiện những khoản tín dụng có vấn đề. Rủi ro có thể xảy ra như khách hàng không trả nợ đúng hạn của một hay nhiều kỳ hạn, phải thường xuyên thay đổi thời hạn trả nợ hoặc xin gia hạn, giá trị TSBĐ giảm không đủ để bảo đảm khoản vay, đối với doanh nghiệp thì các khoản phải thu và hàng tồn kho tăng không bình thường, dấu hiệu cho vay đảo nợ Khi phát sinh các khoản nợ có vấn đề thì ngân hàng sẽ tìm ra các giải pháp nhằm thu hồi những khoản tín dụng có vấn đề theo một số nội dung như sau : ¾ Luôn đặt mục tiêu là phải tận dụng tối đa các cơ hội để thu hồi đầy đủ nợ gốc và lãi vay. ¾ Trách nhiệm xử lý tín dụng có vấn đề phải độc lập với chức năng cho vay nhằm tránh những xung đột xảy ra với quan điểm của cán bộ tín dụng trực tiếp cho vay. ¾ Các cán bộ xử lý tín dụng phải cần hội ý với khách hàng về các biện pháp xử lý có thể nhằm giảm thiểu chi phí, tăng nguồn thu. Ví dụ như khi tiến hành xử lý tài sản thì ngân hàng sẽ cho phép khách hàng tự bán tài sản thế chấp trong thời gian nhất định, sau thời gian đó nếu việc bán không thành công thì ngân hàng sẽ tiến hành đưa ra tòa và bán đấu giá. ¾ Dự tính các nguồn có thể dùng để thu nợ bao gồm cả thu từ thanh lý tài sản và các nguồn thu khác của khách hàng. ¾ Ngoài ra các cán bộ xử lý phải cân nhắc mọi phương án có thể để hoàn thành việc thu hồi nợ có vấn đề bao gồm cả việc thỏa thuận với khách hàng cho gia hạn nợ tạm thời trong trường hợp khách hàng chỉ gặp khó Trang 17
khăn trước mắt hoặc tìm kiếm giải pháp nhằm tăng cường lưu chuyển tiền tệ cho khách hàng. Các khả năng khác là bổ sung TSBĐ trong trường hợp giá trị tài sản giảm đáng kể không đủ để đảm bảo cho khoản vay. 1.2.5.2 Một số mô hình lượng hóa RRTD trên thế giới Trước đây hầu hết các ngân hàng trên thế giới chỉ dựa duy nhất vào phương pháp truyền thống (định tính) để đánh giá RRTD khách hàng vay. Phương pháp này mất nhiều thời gian, tốn kém lại mang tính chủ quan. Chính vì vậy các ngân hàng không ngừng cải tiến phương pháp đánh giá khách hàng để ra các quyết định cho vay. Tuy nhiên nhiều ngân hàng hiện nay khi cấp tín dụng cho khách hàng vẫn tiếp tục sử dụng chủ yếu phương pháp truyền thống để đánh giá RRTD. Ngày nay bên cạnh phương pháp định tính, ngân hàng đã sử dụng mô hình cho điểm để lượng hóa RRTD. Mô hình này cho phép xử lý nhanh chóng một khối lượng lớn các đơn xin vay nhất là vay cá nhân nhằm mục đích tiêu dùng với chi phí thấp và khách quan, do đó góp phần tích cực trong việc kiểm soát RRTD ngân hàng. Tùy vào từng loại khách hàng mà sử dụng các tiêu chí để tính điểm. Đối với khách hàng cá nhân thì tiêu chí là thu nhập, tuổi tác, trình độ học vấn, nghề nghiệp, nơi ở, tài sản hiện có đối với khách hàng doanh nghiệp thì sử dụng các tiêu chí tài chính như hệ số khả năng thanh toán, hệ số đầu tư tài sản cố định, hệ số lãi (ROA, ROE) Sau khi các tiêu chí đã được xác định, kỹ thuật thống kê sẽ được sử dụng để lượng hóa (cho điểm) và phân hạng RRTD. Một số mô hình lượng hóa RRTD cơ bản thường được sử dụng nhất: Mô hình điểm số Z Mô hình điểm số Z do E.I.Altman hình thành để cho điểm tín dụng đối với công ty sản xuất của Mỹ. Đại lượng Z là thước đo tổng hợp để phân loại RRTD đối với người vay và phụ thuộc vào: _ Trị số các chỉ số tài chính của người vay Trang 18
_ Tầm quan trọng của các chỉ số này trong việc xác định xác suất vỡ nợ của người vay trong quá khứ. Từ đó Altman đi đến mô hình cho điểm như sau : Z = 1,2X1 + 1,4X2 + 3,3X3 + 0,6X4 + 1,0X5 Trong đó : X1 là tỷ số vốn lưu động ròng / tổng tài sản X2 là lợi nhuận giữ lại / tổng tài sản X3 là lợi nhuận trước thuế và tiền lãi / tổng tài sản X4 là tỷ số thị giá cổ phiếu / giá trị ghi sổ của nợ dài hạn X5 là doanh thu / tổng tài sản Trị số Z càng cao thì khả năng vỡ nợ của người vay càng thấp và ngược lại. Theo mô hình Z thì bất kỳ công ty nào cho điểm Z < 1,81 thì được xếp vào nhóm khách hàng có nguy cơ RRTD cao và sẽ có chính sách ngưng cung cấp tín dụng đối với khách hàng này. Bên cạnh các ưu điểm thì mô hình này có nhược điểm : - Mô hình này chỉ cho phép phân biệt khách hàng thành 2 nhóm “vỡ nợ” và không “vỡ nợ”. Trong thực tế thì vỡ nợ được phân thành nhiều loại, từ không trả hay chậm trễ trong việc trả lãi tiền vay đến việc không hoàn trả nợ gốc và lãi tiền vay. Do đó mô hình này chưa đo lường được chi tiết, hàm ý là cần có một mô hình cho điểm chính xác hơn, toàn diện hơn theo nhiều thang điểm để phân loại khách hàng thành nhiều nhóm tương ứng với các mức độ vỡ nợ khác nhau. - Không có lý do để giải thích sự bất biến về tầm quan trọng của các biến số theo thời gian, dù là trong ngắn hạn. Các biến X cũng không phải là bất biến. Ngoài ra mô hình này còn giả thiết các biến X hoàn toàn độc lập, không phụ thuộc lẫn nhau. Trang 19
- Mô hình này không tính tới một số nhân tố quan trọng khó lượng hóa nhưng lại ảnh hưởng không nhỏ để mức độ RRTD của khách hàng như thương hiệu của khách hàng, mối quan hệ giữa khách hàng và ngân hàng hay yếu tố vĩ mô như chu kỳ kinh tế, chu kỳ kinh doanh. Nhìn chung các nhân tố này thường không được đề cập trong mô hình ghi điểm tín dụng Z. Mô hình điểm số tín dụng tiêu dùng Đối với cho vay khách hàng cá nhân phục vụ cho mục đích tiêu dùng thì các yếu tố quan trọng liên quan đến việc sử dụng mô hình cho điểm tín dụng tiêu dùng bao gồm : tuổi đời, trạng thái tài sản, số người sống phụ thuộc, thu nhập, nghề nghiệp, thời gian công tác, trình độ học vấn Tương ứng với từng mức độ của từng hạng mục sẽ cho được điểm tương ứng. Mô hình này là mô hình điểm số đã loại bỏ được sự phán xét chủ quan trong quá trình cho vay và giảm đáng kể thời gian quyết định tín dụng. Tuy nhiên mô hình này cũng có một số nhược điểm như đã không thể tự điều chỉnh một cách nhanh chóng để thích ứng với những thay đổi trong nền kinh tế và những thay đổi trong cuộc sống gia đình. Trong chương 1 đã trình bày tổng quan lý thuyết về tín dụng, RRTD đồng thời nêu ra một số mô hình lượng hóa RRTD trên thế giới nhằm làm cơ sở lý luận, phục vụ cho việc phân tích đánh giá thực trạng hoạt động tín dụng và RRTD của Ngân hàng Công Thương Việt Nam – Chí nhánh NHCT 2 TP.HCM ở chương tiếp theo. Trang 20
Chương 2 : THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG VÀ QUẢN LÝ RỦI RO TẠI NHCT VIỆT NAM - CHI NHÁNH NHCT 2 TP.HCM 2.1 Tổng quan về NHCT Việt Nam (NHCTVN) và chi nhánh NHCT 2 2.1.1 Vài nét về quá trình phát triển của NHCT Việt Nam Tên giao dịch hiện tại là Incombank, là một trong năm ngân hàng quốc doanh cùng nắm giữ khoảng 80% tổng tài sản của ngành ngân hàng và đứng thứ ba trong năm ngân hàng này về mặt tài sản có. Được thành lập đầu tiên vào tháng 07/1975, tiền thân của NHCTVN là một trong những chi nhánh của Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam và chiếm độc quyền về giao dịch bằng tiền đồng tại Việt Nam. Sau cuộc cải cách ngân hàng vào cuối thập niên 80 và đầu thập niên 90 thì NHCTVN được tách ra và một phần hoạt động kinh doanh của ngân hàng được chuyển sang Ngân hàng Nông nghiệp Việt Nam, Ngân hàng Đầu tư và Phát triển, Ngân hàng Cổ phần Sài Gòn Công Thương. Tuy NHCTVN mất dần vị thế độc quyền trong kinh doanh bằng nội tệ nhưng ngân hàng đã được phép tham gia vào lĩnh vực kinh doanh bằng ngoại tệ. Trên địa bàn TP.HCM, NHCT VN có Sở Giao Dịch 2, văn phòng đại diện cùng 16 chi nhánh rải đều ở các quận. Không những có mạng lưới rộng khắp cả nước mà NHCT Việt Nam còn là thành viên sáng lập của các tổ chức tài chính tín dụng: Sài Gòn Công Thương Ngân hàng, Ngân hàng Indovina, Công ty cho thuê tài chính quốc tế VILC, Công ty liên doanh bảo hiểm Châu Á–NHCT. Ngân hàng Công Thương còn là thành viên chính thức của: hiệp hội ngân hàng Việt Nam, hiệp hội các ngân hàng Châu Á, hiệp hội tài chính viễn thông liên ngân hàng (SWIFT), tổ chức phát hành và thanh toán thẻ Visa, Master Card. Trang 21
Với đối ngoại thì NHCT cũng đã ký 8 hiệp định tín dụng khung với các quốc gia như Bỉ, Đức, Hàn Quốc, Thụy Sỉ và có quan hệ đại lý với 600 ngân hàng lớn của hơn 50 nước trên thế giới. 2.1.2 Khái quát về Chi nhánh NHCT 02 TP.HCM Trước năm 1988, NHCT chi nhánh 2 là một đơn vị kinh doanh tiền tệ trực thuộc NHCT TP.HCM. Sự hoạt động của chi nhánh được hình dung như cánh tay nối dài của cấp trung gian (NHCT TP.HCM). Chi nhánh hoạt động trong cơ chế hoàn toàn bị động, tất cả mọi vấn đề đều phải thực hiện theo chương trình của NHCT thành phố, nói cách khác là hoạt động chi nhánh nằm trong sự bảo hộ của NHCT thành phố. Sự năng động nhạy bén trong kinh doanh hầu như bị triệt tiêu và điều này đã ảnh hưởng khá mạnh mẽ cho sự thành đạt của hệ thống NHCTVN tại TP.HCM. Do đó để phát triển hệ thống NHCT trong môi trường kinh doanh tiền tệ tại TP.HCM. Năm 1993, NHCTVN đã quyết định chuyển đổi mô hình hoạt động của các chi nhánh từ trực thuộc NHCT TP.HCM sang phụ thuộc NHCT trung ương tại TP.HCM với 13 chi nhánh hoạt động theo cơ chế mới. Các chi nhánh đã vượt qua những khó khăn ban đầu do các chi nhánh có thêm quyền hạn đồng thời gắn liền với nhiều trách nhiệm. Mô hình mới đã buộc chi nhánh 2 phải động não trong mọi lĩnh vực kinh doanh tiền tệ được NHCTVN cho phép để đạt mục đích cuối cùng là an toàn và hiệu quả tốt. Tại chi nhánh 2, quá trình chuyển đổi đã giúp chi nhánh trưởng thành hữu dụng hơn. Chi nhánh đã từng bước sửa chữa, nâng cấp trang thiết bị cho các bàn tiết kiệm, tạo một hình thức khá tốt cho công tác huy động vốn và cho vay. Chi nhánh cũng đã hoàn thiện và mở rộng mạng lưới kinh doanh đối ngoại tạo tiền đề cho chủ trương đa dạng hóa nghiệp vụ như mở và thanh toán thư tín dụng, kinh doanh ngoại tệ. Từ năm 1994 đến nay, chi nhánh 2 đã thể hiện được tính tích cực của cơ chế mới, chi nhánh đã trưởng thành trong nghiệp vụ cũng như trong phong cách giao dịch với khách hàng. Chi nhánh đã thể hiện được vai trò tích cực trong hoạt động kinh doanh có hiệu quả trong hệ thống NHCTVN. Trang 22
2.2 Thực trạng tín dụng tại NHCT Việt Nam, chi nhánh NHCT 2: 2.2.1 Khái quát về điều kiện kinh tế xã hội và một số nét chính trong hoạt động của ngành ngân hàng năm 2006 và 6 tháng đầu năm 2007 Năm 2006 Năm 2006, năm đầu tiên của Chiến lược phát triển 5 năm 2006-2010, Việt Nam đạt được nhiều thành tựu, sự kiện nổi bật về chính trị, kinh tế, xã hội, đối ngoại, với những thành công trong nước cũng như hội nhập quốc tế. Nền kinh tế tiếp tục tăng trưởng cao, đạt xấp xỉ 8,2%, chỉ số giá tiêu dùng tăng 6,6%, vốn đầu tư nước ngoài vượt mốc 10 tỷ USD, xuất khẩu đạt trên 39,6 tỷ USD, sản xuất công nghiệp tăng trưởng 17%. Cũng có nhiều khó khăn tác động ảnh hưởng đến hoạt động ngân hàng như : Sự biến động phức tạp, trái chiều của giá vàng trong nước và thế giới, giá cả xăng dầu điều chỉnh nhiều lần trong năm, lãi suất thị trường quốc tế và trong nước đều tăng, hoạt động chứng khoán sôi động đã ảnh hưởng đến huy động vốn của các ngân hàng, thị trường bất động sản tiếp tục đóng băng, dịch bệnh gia súc, gia cầm, thiên tai, bão lũ diễn ra gây phức tạp gây tổn thất về người và tài sản tại nhiều địa phương. Dù có nhiều khó khăn nhưng phải nói năm 2006 là năm đánh dấu bước tiến bộ vượt bậc của ngành ngân hàng trong việc kiểm soát lạm phát, ổn định tỷ giá hối đoái, tăng nhanh dự trữ ngoại tệ (thêm 2,5 tỷ USD), tích cực cải cách thể chế và hiện đại hoá công nghệ phù hợp hơn với chuẩn mực quốc tế. Đặc biệt, hệ thống các NHTM nhất là NHTM cổ phần đã có những bước tiến lớn về quy mô hoạt động, mạng lưới và năng lực cạnh tranh Tổng tài sản của các NHTM Việt Nam đã đạt xấp xỉ gần 1.200 nghìn tỷ đồng, tăng 33% so cuối năm 2005 và lần đầu tiên vượt mức GDP (gần bằng 120% GDP). Chất lượng tài sản đã được cải thiện đáng kể, tỷ lệ nợ tồn đọng tính trên cùng một chuẩn mực kế toán đã giảm từ khoảng 5% cuối năm 2005 xuống còn 3,5% cuối năm 2006. Hàng loạt sản phẩm ngân hàng mới dựa trên nền tảng công nghệ thông tin đã được áp dụng và hoạt động kinh doanh bán lẻ, dịch vụ ngân hàng điện tử, thanh toán và chuyển tiền Trang 23
Năm 2006 là năm các NHTM đạt mức sinh lời rất cao: tỷ lệ lãi ròng trên vốn tự có bình quân 17%-18%. Một số NHTM cổ phần đạt trên mức 30%. 6 tháng đầu năm 2007 Tình hình kinh tế trong 6 tháng đầu năm 2007 vẫn tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng cao, GDP ước đạt 7,9%. Các lĩnh vực có mức đóng góp nhiều nhất cho tăng trưởng là công nghiệp, xây dựng và các ngành dịch vụ. Để đạt được mục tiêu tăng trưởng GDP cả năm 8,5% thì dự kiến tốc độ tăng trưởng 6 tháng cuối năm 2007 sẽ phải đạt trên 9%, điều này đòi hỏi sự nỗ lực và quyết tâm cao từ các ngành, trong đó có ngành tài chính – ngân hàng. Theo số liệu ước tính của ngân hàng nhà nước thì đến 30/06/2007 tín dụng nền kinh tế toàn ngành ngân hàng tăng 15% cao hơn so với cùng kỳ năm 2006 (7,5%) trong khi tổng phương tiện thanh toán tăng 19% so với đầu năm, chủ yếu do luồng vốn đầu tư nước ngoài vào nhiều làm tăng cung ngoại tệ. Mặt khác chỉ số giá tiêu dùng trong 6 tháng đầu năm lên đến 5,2%, song vẫn còn nhiều yếu tố tác động mạnh đến tốc độ tăng giá tiêu dùng trong những tháng cuối năm cả về nguồn hàng, về giá xuất, nhập khẩu, cả về tiền tệ - tín dụng. Trước tình hình tổng tiền và chỉ số giá tiêu dùng đều có xu hướng tăng, thị trường chứng khoán chưa phát triển bền vững, ngân hàng nhà nước thực hiện chính sách thắt chặt để ổn định tiền tệ, kiểm soát lạm phát, bình ổn thị trường chứng khoán, cụ thể là tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc từ 5% lên 10% đối với tiền gửi VND, từ 8 lên 10% đối với tiền gửi USD của tổ chức tín dụng, khống chế tổ chức tín dụng cho vay đầu tư kinh doanh chứng khoán 3% / tổng dư nợ. Trong môi trường cạnh tranh đầy thử thách, thực hiện định hướng chỉ đạo của Ngân hàng Nhà nước, với quyết tâm đổi mới và phát triển, NHCTVN nói chung và chi nhánh NHCT 02 TP.HCM nói riêng tiếp tục đạt được những thành công cơ bản trong lộ trình cải cách chuẩn bị những điều kiện cần thiết cho cổ phần hoá và hội nhập kinh tế, cụ thể : chất lượng tài sản, danh mục đầu tư được nâng lên, lành mạnh tài chính, phát triển sản phẩm dịch vụ, chuyển đổi củng cố hệ thống mạng lưới, đầu tư ứng dụng công nghệ hiện đại hóa hoạt Trang 24
động ngân hàng, các chỉ tiêu cơ bản đều hoàn thành vượt cao so với kế hoạch do liên bộ và hội đồng quản trị đề ra, các hoạt động kinh doanh đều có tăng trưởng so với năm trước, hiệu quả kinh doanh đạt cao, đóng góp tích cực trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, thực hiện công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. 2.2.2 Thực trạng hoạt động tín dụng của NHCT Việt Nam 2.2.2.1 Về quy mô : Nhìn chung tính đến tháng 6/2007 hoạt động tín dụng của NHCT Việt Nam tăng cao. Dư nợ cho vay đến 30/06/2007 đạt 87,2 ngàn tỷ đồng, so với đầu năm tăng 8 ngàn tỷ đồng, tỷ lệ tăng 10,5%. Thị phần tín dụng chiếm 12% ngành ngân hàng. NHCT Việt Nam chú trọng cho vay đối với tất cả các thành phần kinh tế, đặc biệt tập trung vốn vào các ngành kinh tế trọng điểm như Điện, Bưu chính viễn thông, Xi măng, Than, Dầu khí, các doanh nghiệp vừa và nhỏ. NHCT Việt Nam đã ký kết hợp tác chiến lược toàn diện với một số tập đoàn kinh tế lớn như tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam, Tập đoàn Than khoáng sản Việt Nam, Tập đoàn xi măng Việt Nam để tạo lập liên minh kinh tế, hoạt động đa năng, khai thác tiềm năng thế mạnh của mỗi bên, thu hút vốn và tăng đầu tư tín dụng, tiện ích sản phẩm dịch vụ ngân hàng. 2.2.2.2 Về cơ cấu dư nợ Có sự chuyển dịch theo định hướng an toàn, hiệu quả và bền vững. Đến 30/06/2007 dư nợ cho vay trung dài hạn chiếm tỷ trọng 39,2% / tổng dư nợ, thấp hơn mức hội đồng quản trị đề ra (40%), đảm bảo phù hợp giới hạn về nguồn vốn được sử dụng cho vay trung dài hạn của Ngân Hàng Nhà Nước. Dư nợ cho vay có bảo đảm bằng tài sản chiếm tỷ trọng 76,3% / tổng dư nợ. Dư nợ cho vay doanh nghiệp nhà nước chiếm tỷ trọng 28,6% / tổng dư nợ, giảm 5% so với đầu năm, phù hợp với tiến trình cổ phần hoá DNNN. Dư nợ của NHCT được chuyển dịch tăng đối với các thành phần kinh tế năng động như các doanh nghiệp vừa và nhỏ, khu kinh tế tập trung, cho vay tiêu dùng trong đó cho vay theo các chương trình bằng nguồn vốn quốc tế lên tới 765 tỷ đồng. Trang 25
Bảng 2.1 : Tổng hợp các chỉ tiêu tín dụng của NHCTVN ĐVT : triệu đồng Chỉ tiêu / năm 2003 2004 2005 2006 6T/2007 Tổng dư nợ 61.412 68.516 73.946 78.985 87.263 Ngắn hạn 36.009 40.870 44.460 47.464 53.027 Trung dài hạn 25.403 27.646 29.486 31.521 34.236 Nguồn : Ngân hàng Công Thương Việt Nam Hình 2.1: Diễn biến cho vay trung, dài hạn Triệu đồng Tỷ trọng 40.000 44% 34.236 31.521 29.486 43% 30.000 27.646 25.403 42% 41,4% 20.000 41% 40,3% 39,9% 39,9% 39,2% 40% 10.000 39% - 38% 2003 2004 2005 2006 6T/2007 Năm Trung dài hạn Tỷ trọng cho vay trung dài hạn Hình 2.2 : Diễn biến tỷ trọng cho vay không có bảo Tỷ trọng đảm bằng tài sản 60% 48,5% 50% 40% 36,5% 30,3% 30% 25,4% 23,7% 20% 10% 0% 2003 2004 2005 2006 6T/2007 Năm Trang 26
Triệu đồng Hình 2.3 : Diễn biến dư nợ cho vay DNNN Tỷ trọng 40.000 80% 34.636 32.662 30.000 56,4% 28.132 60% 24.968 47,7% 23.673 20.000 38,0% 40% 30,0% 10.000 28,6% 20% - 0% 2003 2004 2005 2006 6T/2007 Năm DNNN Tỷ trọng Nguồn : Ngân hàng Công Thương Việt Nam 2.2.2.3 Về sản phẩm tín dụng : Cho đến nay sản phẩm tín dụng của NHCT Việt Nam đã phát triển khá đa dạng, mở rộng các sản phẩm cho vay truyền thống như cho vay hợp vốn, đồng tài trợ, chiết khấu, bảo lãnh, tài trợ thương mại, ủy thác đầu tư Hiện NHCT Việt Nam đang nghiên cứu để triển khai sản phẩm mới có tính kết hợp về dịch vụ thanh toán, tiền gửi, tín dụng đặc biệt lĩnh vực cho vay tiêu dùng với hình thức như cho vay du học, mua ô tô, mua nhà ở, căn hộ chung cư và các hàng hóa tiêu dùng giá trị, cho vay sản xuất kinh doanh, dịch vụ Có thể thấy rằng mạng lưới rộng khắp toàn quốc và bề dày hoạt động tín dụng, NHCT Việt Nam đã và đang đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách hàng. 2.2.2.4 Về cơ chế chính sách tín dụng Đang được tiếp tục bổ sung, hoàn thiện theo hướng tăng tính cạnh tranh và hạn chế rủi ro, phù hợp với đòi hỏi thực tiễn cũng như yêu cầu của pháp luật. Ngay từ đầu năm 2007 NHCT đã tháo gỡ, giải quyết kịp thời khó khăn, vướng mắc, bất cập của cơ chế bảo đảm tính thông suốt và an toàn trong quá trình kinh doanh. Sửa đổi, bổ sung quy định cho vay, xác định giới hạn tín dụng và thẩm quyền quyết định giới hạn tín dụng, quy định về bảo đảm tiền vay Trang 27
Ban hành văn bản điều chỉnh các trường hợp phải thẩm định rủi ro độc lập, hướng dẫn xác thực tài sản bảo đảm và thu nợ từ chính tài sản bảo đảm đó, hướng dẫn thực hiện cho vay và bảo lãnh vốn vay cho các dự án tiết kiệm và hiệu quả năng lượng. 2.2.3 Thực trạng hoạt động tín dụng của chi nhánh NHCT 2 TP.HCM Nhìn chung công tác tín dụng của chi nhánh năm 2006 đã bám sát chỉ đạo của NHCTVN, đó là đổi mới cơ cấu dư nợ cho vay theo hướng không phân biệt thành phần kinh tế, tăng cường cho vay có TSBĐ, giảm tỷ trọng cho vay không có TSBĐ, không hạ thấp tiêu chuẩn và điều kiện tín dụng. Trong số các doanh nghiệp vay chủ yếu làm hàng may mặc xuất khẩu có thu ngoại tệ, một số đơn vị thương mại xuất khẩu nông sản, thủy sản, kinh doanh phụ tùng ôtô, giấy tập học sinh, xi măng, thiết bị vi tính văn phòng, cơ khí, kinh doanh khách sạn, du lịch biển và một số doanh nghiệp kinh doanh xây dựng hạ tầng khu công nghiệp, xây dựng dân dụng. Chi nhánh cho vay các đơn vị thực hiện kinh doanh ở nhiều ngành hàng phong phú đa dạng và có tính ổn định, năng lực tài chính của đơn vị đủ để thực hiện các phương án kinh doanh (hệ số tự tài trợ đạt trên 20%), có năng lực quản lý sản xuất kinh doanh và có xu hướng quan hệ tín dụng lâu dài tại Chi nhánh, có hoạt động xuất nhập khẩu, thanh toán ngoại tệ qua ngân hàng tạo nguồn thu ngoại tệ cho Chi nhánh, tạo điều kiện để hoạt động kinh doanh ngoại tệ phát triển và cân đối được nguồn ngoại tệ, có nguồn ngoại tệ để cho vay. 2.2.3.1 Về các chỉ tiêu tín dụng Quy mô tín dụng : Tình hình dư nợ tại chi nhánh không có biến động đáng kể trong thời gian qua. Tuy nhiên dư nợ năm từ năm 2004, 2005, 2006 giảm so với năm 2003. Năm 2003 chi nhánh chủ yếu cho vay để đầu tư vào lĩnh vực kinh doanh bất động sản. Các nhà đầu tư này chạy theo xu thế chung của nền kinh tế và không mang tính bền vững. Đầu tư vào bất động sản nhưng hầu hết đều sử Trang 28
dụng vốn ngắn hạn, điều này đã tiềm ẩn rủi ro lớn cho chi nhánh. Tỷ trọng cho vay ngắn hạn trong năm này chiếm tỷ trọng cao (90%). Năm 2004, 2005 khi thị trường này bắt đầu lắng lại thì chi nhánh cũng giảm đầu tư đối với lĩnh vực này, tình hình dư nợ trong 2 năm này giảm đáng kể. Từ năm 2005 mà chủ yếu là năm 2006 chi nhánh đã chuyển hướng đầu tư. Các khách hàng của ngân hàng là những đối tượng kinh doanh thực sự, mang tính bền vững cao hơn như lĩnh vực sản xuất hàng may mặc, kinh doanh nhà hàng, khách sạn và những dịch vụ khác. Vì thế năm 2006 và 6 tháng đầu năm 2007 dư nợ tại chi nhánh đã tăng trưởng trở lại. Bảng 2.2 : Dư nợ tín dụng tại chi nhánh NHCT 02 TP.HCM từ năm 2003 đến 6 tháng /2007 (ĐVT : triệu đồng) Chỉ tiêu / năm 2003 2004 2005 2006 6T/2007 Tổng dư nợ 422.758 298.104 216.964 358.159 458.906 Dư nợ 378.791 268.339 189.657 233.275 313.438 Ngắn hạn Tỷ trọng 90% 90% 87% 65% 68% Trung dài Dư nợ 43.967 29.765 27.307 124.884 145.468 hạn Tỷ trọng 10% 10% 13% 35% 32% Nguồn : Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM Trong năm 2003, thị trường kinh doanh bất động sản phát triển mạnh, nhu cầu đầu tư cho lĩnh vực này tăng cao. Phần lớn khách hàng của chi nhánh vay để kinh doanh nhà, đất nhằm kiếm lợi nhuận từ chênh lệch. Một số cá nhân, tổ chức không có chức năng kinh doanh bất động sản vẫn vay để đầu tư vì mức sinh lợi từ kinh doanh lĩnh vực này tương đối lớn. Nhu cầu về nhà ở không cao nhưng nhu cầu mua bán nhà tăng mạnh, xu hướng đầu tư này càng cao đã đẩy giá cả thị trường bất động sản tăng mạnh, nó được ví như sự tăng trưởng bong bóng vì sự tăng này không phải do nhu cầu mua nhà ở thực sự tăng mà do vấn đề đầu cơ bất động sản. Sự tăng trưởng này không mang tính bền vững. Trang 29
Thực hiện chỉ đạo của Ngân Hàng Nhà Nước nói chung và NHCT Việt Nam nói riêng, chi nhánh đã bắt đầu đi vào chấn chỉnh hoạt động cho vay, hạn chế cho vay đầu tư bất động sản đối với những tổ chức, cá nhân không có chức năng kinh doanh hoặc không có nhu cầu thực sự. Ngoài ra một trong những nội dung quan trọng của nghị định 181/2004/NĐ-CP ngày 29/10/2004 của chính phủ về việc hướng dẫn thi hành Luật đất đai đã hạn chế không cho các tổ chức mua bán đất nền, đất dự án đã khiến phần đông nhà đầu tư lâm vào tình trạng đọng vốn. Đầu tư vào lĩnh vực này mang tính dài hạn nhưng các nhà đầu tư này lại vay vốn ngắn hạn. Nhà, đất chưa bán được trong khi đó nợ ngân hàng đến hạn. Do đó các nhà đầu tư nào không có đủ vốn để trụ phải đóng cửa, một số thì chuyển sang kinh doanh ngành nghề khác. Chính vì thế khi thu hồi được vốn về, chi nhánh đã không tiếp tục đầu tư vào lĩnh vực này nữa, lượng khách hàng cũng như dư nợ tại chi nhánh giảm đáng kể, năm 2004 giảm 125 tỷ đồng so với năm 2003, mức giảm 30%. Năm 2005 giảm 81 tỷ đồng so với năm 2004, mức giảm 27%. Sang năm 2006 chi nhánh chuyển hướng sang đầu tư vào những khách hàng kinh doanh thực sự và có triển vọng. Những khách hàng này có tính ổn định cao, kinh doanh hiệu quả, rủi ro kinh doanh thấp. Với sự kiện Việt Nam được gia nhập WTO đã phần nào khẳng định được năng lực hoạt động và khả năng phát triển của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp sản xuất hàng dệt may và doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực nhà hàng khách sạn đã biểu hiện rõ điều đó. Với lợi thế của các ngành này nên trong năm 2006 và 6 tháng đầu năm 2007 lĩnh vực đầu tư chủ yếu của chi nhánh là sản xuất hàng may mặc, một số khác là kinh doanh nhà hàng, khách sạn Dư nợ năm 2006 đã tăng 141 tỷ đồng so với năm 2005 (tỷ lệ tăng 65%) và 6 tháng đầu năm 2007 tăng 100 tỷ so với năm 2006 (tỷ lệ tăng 28%). Việc chuyển hướng tài trợ tín dụng vào những doanh nghiệp có hoạt động sản xuất, kinh doanh ổn định cùng với việc tăng dư nợ trong năm 2006 và 6 tháng đầu năm 2007 đã cho thấy hướng đầu tư của chi nhánh là đúng đắn. Tuy nhiên chi nhánh vẫn đang muốn mở rộng thêm ngành nghề để đầu tư, một Trang 30
phần nhằm phát triển số lượng khách hàng, tăng dư nợ và tạo thêm lợi nhuận cho chi nhánh, mặt khác phân tán rủi ro khi có sự cố nào đó xảy ra ảnh hưởng đến ngành nghề mà chi nhánh đầu tư. Kế hoạch đến cuối năm 2007 dư nợ đạt 500 tỷ đồng. Cơ cấu dư nợ cho vay : + Tỷ lệ vay trung, dài hạn : Hình 2.4: Diễn biến cho vay trung, dài hạn Triệu đồng Tỷ trọng 160.000 90% 145.468 140.000 124.884 75% 120.000 60% 100.000 80.000 45% 35% 60.000 43.967 32% 30% 40.000 29.765 27.307 15% 20.000 13% 10% 10% - 0% 2003 2004 2005 2006 6T/2007 Năm Dư nợ Tỷ trọng Nguồn : Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM Tương ứng với tăng của tổng dư nợ thì dư nợ về cho vay trung dài hạn cũng tăng. Trong năm 2003-2005 thì tỷ trọng cho vay trung dài hạn trong tổng dư nợ vẫn chiếm tỷ trọng thấp. Mặc dù khách hàng đầu tư chủ yếu vào bất động sản nhưng họ chỉ vay ngắn hạn, vì trong thời gian này vấn đề chuyển nhượng bất động sản tương đối nhanh chóng, hơn nữa khi vay ngắn hạn thì khách hàng tiết kiệm được chi phí sử dụng vốn. Sang năm 2006 và 6 tháng đầu năm 2007, một số doanh nghiệp đã gia tăng đầu tư để mở rộng nhà xưởng, trang bị thêm máy móc thiết bị để tăng năng suất nhằm mở rộng thị trường, tăng khả năng cạnh tranh trong thời kỳ hội nhập. Vì thế tỷ trọng cho vay trung dài hạn trong năm 2006 và 6 tháng đầu năm Trang 31
2007 tăng đáng kể so với năm 2005. Năm 2006 tăng 98 tỷ so với năm 2005 (tỷ lệ tăng 357%), 6 tháng đầu năm 2007 tăng 20 tỷ so với năm 2006 (tỷ lệ tăng 16%). + Tỷ lệ cho vay không TSBĐ Bảng 2.3 : Dư nợ và tỷ trọng cho vay không có tài sản bảo đảm từ năm 2003 đến 6 tháng / 2007 (ĐVT : triệu đồng) Chỉ tiêu / năm 2003 2004 2005 2006 6T/2007 Dư nợ cho vay không có TSBĐ 134.159 43.764 1.835 1.891 1.605 Tỷ trọng cho vay không có TSBĐ / Tổng dư nợ 31,73% 14,68% 0,85% 0,53% 0,35% Nguồn : Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM Để tăng mức độ an toàn cho vốn tín dụng, chi nhánh đã hạn chế cho vay không có TSBĐ. Trong năm 2003, 2004 dư nợ cho vay không có TSBĐ chiếm tỷ trọng cao. Đối tượng khách hàng chủ yếu là các doanh nghiệp thuộc khối doanh nghiệp quốc doanh. Sau khi thu hồi hết nợ và xử lý rủi ro (đối với các món nợ quá hạn hơn 12 tháng) thì chi nhánh không còn đầu tư vào các doanh nghiệp nhà nước mà không có TSBĐ. Vì vậy từ năm 2005 dư nợ cho vay không có TSBĐ giảm đáng kể và chỉ chiếm thấp hơn 1% trong tổng dư nợ. Dư nợ chủ yếu của các đối tượng cán bộ công nhân viên trong và ngoài chi nhánh. Đối với cán bộ công nhân viên trong chi nhánh xem như không có rủi ro vì chi nhánh đã kiểm soát được thu nhập của họ. Tuy nhiên đối với cho vay các cơ quan khác thì chi nhánh đã yêu cầu khách hàng mua bảo hiểm trong thời gian vay vốn. Với cách này đã giúp an toàn thêm vốn vay của chi nhánh. Trang 32
+ Cơ cấu giữa cho vay DNNN - doanh nghiệp ngoài quốc doanh Bảng 2.4 : Cơ cấu dư nợ vay giữa khối quốc doanh và ngoài quốc doanh từ năm 2003 đến 6 tháng / 2007 (ĐVT: triệu đồng) Chỉ tiêu / năm 2003 2004 2005 2006 6T/2007 Tổng dư nợ 422.758 298.104 216.964 358.159 458.906 Cho vay DNNN 132.624 52.376 15.264 2.165 2.957 Cho vay ngoài 290.134 245.728 201.700 355.994 455.949 quốc doanh Nguồn : Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM Hình 2.5 : Tỷ trọng cho vay DNNN và cho vay ngoài quốc doanh 7,0% 31,4% 17,6% 82,4% 93,0% 68,6% Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 0,6% 0,6% 99,4% Cho vay DNNN 99,4% Cho vay ngoài quốc doanh Năm 2006 6 tháng đầu năm 2007 Từ năm 2005 trở đi dư nợ cho vay doanh nghiệp nhà nước giảm đáng kể, phần lớn dư nợ giảm là do việc xử lý rủi ro. Các doanh nghiệp nhà nước thuộc Trang 33
tổng công ty đã biểu lộ sự yếu kém trong quản lý cũng như trong hoạt động kinh doanh, lỗ âm vốn chủ sở hữu, không có khả năng trả nợ đến hạn cho ngân hàng, đã phát sinh nợ quá hạn trong thời gian dài mà không có khả năng chi trả, vì thế sau khi quá hạn 12 tháng chi nhánh đã xử lý bằng quỹ dự phòng rủi ro của chi nhánh và chuyển sang theo dõi ngoại bảng. Để phát triển dư nợ, chi nhánh đã mở rộng cấp tín dụng cho các khách hàng ngoài quốc doanh, chủ yếu là công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, doanh nghiệp tư nhân và số khác là cá nhân và hộ kinh doanh cá thể. Vốn kinh doanh chủ yếu là vốn của các nhân và các thành viên, do vậy họ phải ra sức quản lý, phát triển hoạt động kinh doanh của mình nhằm tăng vốn cho bản thân và các thành viên cùng tham gia. Vì thế hiệu quả sử dụng vốn của khối ngoài quốc doanh cao hơn khối quốc doanh mà chi nhánh đã đầu tư. + Loại hình khách hàng : tổ chức kinh tế và cá nhân, hộ gia đình Bảng 2.5: Cơ cấu nợ vay giữa tổ chức kinh tế và cá nhân, hộ gia đình ĐVT : triệu đồng Chỉ tiêu / năm 2003 2004 2005 2006 6T/2007 Tổng dư nợ 422.758 298.104 216.964 358.159 458.906 Cho vay tổ chức kinh tế 265.078 136.579 124.280 193.822 247.871 Cho vay cá nhân, hộ gia đình 157.680 161.525 92.684 164.337 211.035 Nguồn : Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM Việc đầu tư vào các khách hàng là tổ chức kinh tế, hộ kinh doanh cá thể mang tính ổn định và lâu dài. Còn cho vay cá nhân thì mục đích vay chủ yếu là phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng của họ như mua nhà, xây dựng nhà để ở, mua xe Đầu tư vào các đối tượng khách hàng này không mang tính lâu dài. Tuy nhiên chi nhánh đã không ngừng mở rộng đầu tư đối với loại khách hàng này, Trang 34
mở rộng một số sản phẩm về cho vay tiêu dùng như mua nhà, đất ở, xây dựng và sửa chữa nhà, mua ô tô, hỗ trợ du học 2.2.3.2 Sản phẩm tín dụng : Thực hiện theo chỉ đạo của NHCTVN, trong năm Chi nhánh đã mở rộng hoạt động tín dụng một cách thống nhất chủ yếu và cụ thể là mở rộng một số sản phẩm về cho vay tiêu dùng như mua nhà, đất ở, xây dựng và sửa chữa nhà, mua ô tô, hỗ trợ du học Tuy nhiên sản phẩm tín dụng hiện nay chủ yếu vẫn là các sản phẩm truyền thống, còn đơn điệu, thiếu tính liên kết với nhau, không có sự khác biệt để tạo ấn tượng mạnh đối với các khách hàng tiềm năng. Mặt khác khâu quảng bá, khuyếch trương sản phẩm, chăm sóc và phục vụ khách hàng còn có những hạn chế nhất định, bên cạnh đó chi nhánh chỉ mới quan tâm đến dư nợ, số tiền cho vay và lãi suất cho vay mà chưa nhìn nhận hết nhu cầu của khách hàng để cung cấp sản phẩm dịch vụ trọn gói phù hợp với từng khách hàng nên việc triển khai các sản phẩm tín dụng chưa đạt hiệu quả mong muốn. Bên cạnh đó chi nhánh cũng chưa có chính sách riêng đối với các doanh nghiệp đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, các ngành hàng đặc thù, chưa giản tiện hồ sơ và có quy trình phê duyệt nhanh đối với các sản phẩm tín dụng đơn giản, giá trị nhỏ lẻ như cho vay cầm cố sổ tiết kiệm nên phần nào đã hạn chế khả năng cạnh tranh của NHCT Việt Nam nói chung và chi nhánh NHCT 2 nói riêng về các sản phẩm dịch vụ ngân hàng. 2.2.3.3 Về công tác chỉ đạo, điều hành : Công tác chỉ đạo điều hành của chi nhánh đã có nhiều bước chuyển biến mạnh mẽ phù hợp với chính sách chỉ đạo của NHCTVN nhằm tiến dần theo thông lệ về quản trị rủi ro, tăng an toàn và nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng. Cơ chế, chính sách tín dụng tiếp tục được bổ sung, hoàn thiện, từng bước hình thành hệ thống cơ chế tín dụng đồng bộ, rõ ràng, phù hợp với các quy định mới của bộ luật dân sự, luật các tổ chức tín dụng, luật đất đai, các văn bản pháp Trang 35
quy của chính phủ, bộ ngành có liên quan, các quy định, định hướng của NHCTVN thể hiện rõ nét chính sách không phân biệt các loại hình kinh tế, hướng tới phục vụ tốt các nhu cầu tín dụng của khách hàng, nâng cao điều kiện tín dụng để lựa chọn khách hàng tốt, đưa ra lộ trình cụ thể để xử lý thực tiễn của khách hàng đang còn dư nợ, tăng cường quản lý RRTD phù hợp với thay đổi mô hình tổ chức. Thực hiện chỉ đạo của NHCTVN, NHCT chi nhánh 2 đã chính thức chuyển đổi mô hình tổ chức bộ máy tín dụng hướng tới thông lệ quốc tế về quản trị rủi ro, tách bạch các khâu như kiểm tra giám sát độc lập, quản lý rủi ro, thẩm định rủi ro độc lập nhằm tăng cường kiểm soát lẫn nhau, góp phần giảm thiểu rủi ro trong kinh doanh. 2.3 Thực trạng nợ xấu và quản lý rủi ro tại NHCT Việt Nam, chi nhánh NHCT 2 TP.HCM 2.3.1 Bối cảnh môi trường kinh doanh tương quan với RRTD trong hoạt động kinh doanh của chi nhánh. 2.3.1.1 Môi trường kinh tế Việt Nam đã được gia nhập vào WTO thì áp lực cạnh tranh của nước ta với các nước trên thế giới càng cao. Vấn đề cạnh tranh để tồn tại, để giành thị trường xảy ra trên tất cả các lĩnh vực, lĩnh vực ngân hàng cũng không tránh khỏi. Ngân hàng 100% vốn nước ngoài, văn phòng đại diện của ngân hàng nước ngoài, ngân hàng cổ phần, ngân hàng liên doanh không ngừng được mở rộng. Mạng lưới trở nên dày đặc. Ở khu vực Phú Nhuận trên phạm vi bán kính khoảng 1km đã có khoảng 10 ngân hàng hoạt động. Các ngân hàng này huy động với lãi suất cao hơn hẵn so với các ngân hàng quốc doanh, nên đã thu hút được lượng lớn tiền nhàn rỗi trong dân cư, hơn nữa chính sách cho vay của các ngân hàng này tương đối thoáng, các dịch vụ ngân hàng đa dạng và phục vụ nhanh chóng. Trong khi đó các ngân hàng quốc doanh nói chung, NHCT nói riêng thì lãi suất huy động thấp, dịch vụ ngân hàng còn nghèo nàn, mang tính truyền thống, hoạt động kinh doanh chủ yếu vẫn là tín dụng. Trong hoạt động Trang 36
cho vay thì lãi suất cho vay phải bảo đảm bù đắp được chi phí và kinh doanh có lãi. Để mở rộng cho vay ngân hàng quốc doanh phải linh hoạt và nới lỏng các điều kiện tín dụng. Điều này làm tăng RRTD cũng như hoạt động phòng ngừa, hạn chế RRTD. Ngoài ra còn có những tác động khác sau : - Phần lớn các doanh nghiệp nhà nước là đối tượng khách hàng vay vốn của ngân hàng quốc doanh. Khi vấn đề cạnh tranh trở nên gay gắt, nhà nước không còn bảo hộ thì các doanh nghiệp này bộc lộ những yếu kém trong quản lý cũng như trong hoạt động kinh doanh, chính vì thế đã gây rủi ro cho vốn vay của các ngân hàng quốc doanh. - Năng lực tài chính của doanh nghiệp nhà nước yếu kém, vốn tự có thấp, hầu hết vốn kinh doanh phải đi vay ngân hàng, hoạt động thua lỗ kéo dài, có một số tổng công ty bị âm nguồn vốn chủ sở hữu, không có khả năng thanh toán nợ vay ngân hàng dẫn đến nợ quá hạn. Có thể nói ngày nay cạnh tranh trong mọi lĩnh vực cũng như trong hoạt động tài chính tín dụng càng trở nên gay gắt. Vấn đề này làm rủi ro ngày càng tăng cao mà chủ yếu là RRTD. 2.3.1.2 Môi trường pháp lý Dù môi trường pháp lý cho hoạt động tín dụng luôn được quan tâm hoàn chỉnh, bổ sung ở các góc độ quản lý nhà nước và các NHTM nhưng vẫn tồn tại các văn bản pháp lý liên quan trực tiếp đến phòng ngừa rủi ro trong hoạt động tín dụng. Chúng vừa thiếu, vừa thừa, chồng chéo nhau và có nhiều bất cập. Cụ thể là: Thứ nhất là các quy định pháp lý về quản lý tín dụng và phòng ngừa RRTD không tạo quyền tự chủ cho các NHTM và cũng như không gắn chặt trách nhiệm đến cùng họ, tạo điều kiện cho việc thực hiện tùy tiện của cán bộ ngân hàng, các cơ quan thi hành pháp luật thì lẫn tránh trách nhiệm Thứ hai là hiệu lực pháp lý còn thấp, vấn đề xử lý tài sản bảo đảm còn rất chậm trễ, xử lý các trường hợp cố tình lừa đảo và vi phạm pháp luật còn Trang 37
nhiều bất cập, khi thì quá nương nhẹ không có tính chất ngăn ngừa (chỉ phạt hành chánh hoặc cảnh cáo) hoặc quá khắt khe như việc hình sự hóa các quan hệ tín dụng đã làm hạn chế việc đẩy mạnh áp dụng biện pháp quản lý RRTD. 2.3.1.3 Công nghệ ngân hàng còn lạc hậu So với các ngân hàng nói chung và ngân hàng cổ phần nói riêng thì công nghệ của các ngân hàng quốc doanh còn lạc hậu. Mức độ áp dụng công nghệ thông tin còn bất cập và khá chênh lệch so với các ngân hàng bạn, biểu hiện các dịch vụ ngân hàng còn lạc hậu, chủ yếu là các dịch vụ truyền thống như nhận tiền gửi tiết kiệm, tiền gửi thanh toán, chuyển tiền, cho vay Các dịch vụ hiện đại chưa có hoặc mới áp dụng trong phạm vi hẹp các đối tượng sử dụng, chưa mang tính phổ biến. Khi phát hành thẻ tín dụng quốc tế thì đòi hỏi khách hàng phải có tài sản thế chấp, trong khi đó các ngân hàng cổ phần như ACB, Sacombank thì phát hành thẻ không cần tài sản là một ví dụ điển hình. Trong quản lý tín dụng vẫn theo lối cổ truyền, chưa ứng dụng được những thành tựu của công nghệ thông tin một cách triệt để và sâu rộng vào hoạt động dịch vụ để tránh rủi ro vì hoạt động dịch vụ được xem là hoạt động kinh doanh có rủi ro thấp nhất, thậm chí không có rủi ro. 2.3.1.4 Hoạt động cung cấp thông tin phòng ngừa rủi ro còn hạn chế Trung tâm phòng ngừa rủi ro trực thuộc ngân hàng nhà nước được thành lập từ năm 1993, sau đó được củng cố và thành lập lại từ năm 1999 sau khi luật Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam có hiệu lực thi hành với tên gọi như hiện nay là trung tâm thông tin tín dụng và có chức năng hoàn thiện hơn. Trung tâm này có chức năng thu thập các thông tin về doanh nghiệp. Các thông tin được thu thập và được cung cấp cho các TCTD, các cấp quản lý như: đăng ký kinh doanh, giải thể, sáp nhập, tình hình tài chính (vốn điều lệ, công nợ, quan hệ tín dụng với các TCTD, tình trạng lỗ, lãi ). Tuy nhiên trong một số trường hợp thì trung tâm này chưa phát huy được vai trò của mình. Tình trạng doanh nghiệp vay vốn tại nhiều TCTD hoặc Trang 38
nhiều doanh nghiệp cùng một trụ sở được thành lập trong thời gian ngắn chưa được cập nhật kịp thời. Tuy nhiên RRTD còn do các nguyên nhân sau : - Các ngân hàng chưa có nhận thức đầy đủ về thu thập thông tin phòng ngừa qua trung tâm. - Thiếu hành lang pháp lý ràng buộc các ngân hàng phải cung cấp thông tin và hợp tác với trung tâm trong lĩnh vực này. Hơn nữa trong thông tin trả lời của trung tâm thì có ghi “ các thông tin này chỉ mang tính tham khảo ”, như vậy trách nhiệm pháp lý còn lỏng lẽo, chưa ràng buộc trách nhiệm của trung tâm trong việc cung cấp thông tin, thiếu chế tài cần thiết để phát huy hiệu quả của trung tâm. - Trong cạnh tranh hoạt động tín dụng thì các ngân hàng có xu hướng không muốn cung cấp thông tin cho trung tâm vì sợ lộ thông tin, sợ mất khách hàng - Trình độ công nghệ thông tin phòng ngừa rủi ro còn hạn chế. - Trình độ cán bộ tại trung tâm còn nhiều bất cập. 2.3.1.5 Cạnh tranh trong hoạt động tín dụng Khi Việt Nam gia nhập WTO thì mạng lưới các ngân hàng ngày càng dày đặc. Chính vì thế, để tranh giành khách hàng, giành thị trường thì nhiều ngân hàng đã bỏ qua các quy trình cho vay, hạ thấp tiêu chuẩn đánh giá khách hàng, lẫn tránh hàng rào kiểm soát, thông tin sai lệch đây là những rủi ro tiềm ẩn đe dọa khả năng thu hồi nợ trong tương lai của ngân hàng. 2.3.1.6 Hoạt động bảo hiểm tín dụng chưa phát triển Hoạt động bảo hiểm có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế quốc gia. Từ năm 1964, Hội nghị Liên Hiệp quốc về thương mại và phát triển đã nhấn mạnh một thị trường bảo hiểm và tái bảo hiểm phát triển mạnh trong một quốc gia là một đặc điểm cốt yếu của tăng trưởng kinh tế. Điều này thể hiện qua vai trò hỗ trợ của bảo hiểm đối với nền kinh tế như góp phần ổn định tài Trang 39
chính, kích thích trao đổi và thương mại, huy động tiết kiệm, quản lý rủi ro có hiệu quả hơn thông qua định giá rủi ro, chuyển đổi rủi ro, tạo quỹ giảm rủi ro, giảm tổn thất cho khách hàng khi họ gặp rủi ro, phân bổ hiệu quả nguồn vốn của đất nước. Đối với hoạt động ngân hàng, do hoạt động tín dụng chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tài sản có nên RRTD cũng là rủi ro lớn nhất. Trong nhiều biện pháp nhằm giảm RRTD thì sự phối hợp giữa ngân hàng và bảo hiểm là một trong những biện pháp quan trọng. Trong thời gian gần đây thì thị trường bảo hiểm của nước ta đã được mở rộng với sự xuất hiện của một số tập đoàn bảo hiểm hàng đầu thế giới và sự ra đời của một số công ty cổ phần bảo hiểm, tuy nhiên nghiệp vụ bảo hiểm trực tiếp cho hoạt động tín dụng hầu như còn rất sơ khai. Chỉ có một vài nghiệp vụ bảo hiểm được thực hiện đối với những tài sản của người đi vay mà pháp luật quy định phải mua bảo hiểm như : tài sản cho thuê tài chính, tài sản bảo đảm là máy móc thiết bị và tàu thuyền đánh bắt xa bờ. Thực tế là bảo hiểm tín dụng, bảo hiểm mùa màng, bảo hiểm thiên tai, bảo hiểm nhân thọ của chủ thể vay vốn chưa có, do đó khó có thể hỗ trợ được cho việc phòng ngừa và hạn chế rủi ro. Vì thế chưa thực sự thiết lập được hàng rào che chắn rủi ro từ góc độ này. Hiện tại chi nhánh mới chỉ yêu cầu khách hàng vay không có tài sản bảo đảm (vay công nhân viên) mua bảo hiểm cho khoản vay, còn hình thức tín dụng có tài sản bảo đảm thì vẫn chưa được triển khai áp dụng. 2.3.2 Thực trạng nợ xấu, nợ gia hạn tại NHCT Việt Nam, chi nhánh NHCT 2 TP.HCM: Trong hoạt động cho vay của ngân hàng, việc chậm hoặc không thu hồi được vốn dẫn đến nợ quá hạn, thậm chí rủi ro mất vốn là điều khó tránh khỏi. Sở dĩ khách hàng không trả được nợ gốc và lãi vay đúng hạn theo các cam kết có thể do sản xuất, kinh doanh chưa hiệu quả, hàng hoá sản xuất ra tiêu thụ chậm hoặc đã tiêu thụ nhưng tiền hàng chưa thu được. Tuy nhiên cũng không Trang 40
loại trừ trường hợp khách hàng thua lỗ, chây ì, không chịu trả nợ cho ngân hàng, Hiện tượng nợ xấu của các tổ chức tín dụng đang là vấn đề đáng quan tâm. Các ngân hàng phải dùng khá nhiều nguồn khác nhau để bù đắp rủi ro, trong đó chủ yếu dùng lợi nhuận để xử lý, bù đắp. Mặc dù tổ chức tín dụng nào cũng có những biện pháp nhằm giảm thấp số nợ này nhưng xem ra kết quả giải quyết vẫn chưa đáng kể, nợ tồn đọng kéo dài. Do vậy giống như các TCTD khác, NHCT Việt Nam nói chung và chi nhánh NHCT 2 TP.HCM cũng luôn tìm mọi biện pháp để giảm thấp tối đa các khoản nợ xấu, nợ gia hạn phát sinh nhằm tăng hiệu quả kinh doanh cho chi nhánh. 2.3.2.1 Thực trạng nợ xấu của NHCT Việt Nam Sự nỗ lực của toàn hệ thống NHCT trong những năm gần đây là việc cải thiện chất lượng tín dụng, từ một ngân hàng có tỷ lệ nợ tồn đọng lớn nhất vào năm 2001 đến nay đã có chất lượng nợ lành mạnh và ổn định. Tỷ lệ nợ quá hạn đến 30/06/2007 chiếm 7,09%/ tổng dư nợ. Kết quả thu hồi nợ tồn đọng trong 6 tháng đầu năm 2007 đạt 400 tỷ đồng, trong đó thu hồi nợ đã xử lý rủi ro bằng nguồn của NHCT đạt 381 tỷ đồng, thu hồi nợ ngoại bảng bằng nguồn vốn chính phủ đạt 19 tỷ đồng. Kết quả thu hồi nợ đạt thấp là do khách hàng đều trong tình trạng rất khó khăn hoặc giải thể, tài sản khó bán mặt khác còn do một số chi nhánh chưa thực sự nỗ lực cũng như quyết tâm sử dụng mọi biện pháp hiệu quả, tích cực thu hồi được các khoản nợ tồn đọng. Trang 41
Hình 2.6 : Diễn biến nợ xấu Triệu đồng Tỷ trọng 2.500 2.350 5% 2.000 4% 3,18% 1.640 1.500 3% 1.098 1,88% 1.000 2% 500 1,39% 1% 0 0% 2005 2006 6T/2007 Năm Nợ xấu Tỷ trọng Nguồn : NHCT Việt Nam 2.3.2.2 Thực trạng nợ quá hạn của Chi nhánh NHCT 2 Năm 2006 và 6 tháng năm 2007 là những năm đánh dấu sự thành công của quá trình tập trung nâng cao chất lượng tín dụng trong nhiều năm. Trong 2 năm 2003, 2004 cũng như những năm trước đó thì nợ quá hạn của chi nhánh ở một con số đáng kể, năm 2003 nợ quá hạn chiếm 8,17% trong tổng dư nợ, năm 2004 là 14,7%, sang năm 2005 trở đi thì tỷ lệ này bằng 0. Điều này không phải do chi nhánh đã tích cực thu hồi các khoản nợ quá hạn mà chi nhánh đã dùng nguồn của mình để xử lý rủi ro. Đã hơn 12 tháng quá hạn nhưng những công ty có nợ xấu vẫn không trả được nợ nên ngân hàng phải xử lý rủi ro, đưa các khoản nợ ra khỏi nội bảng và được theo dõi ở ngoại bảng. Việc xử lý này có tác dụng làm đẹp bảng cân đối của chi nhánh chứ chưa phản ánh trung thực được tình hình nợ xấu tại chi nhánh. Tuy nhiên trong năm 2005 chi nhánh không phát sinh nợ quá hạn dẫn đến không còn có số dư nợ quá hạn ở thời điểm cuối năm, tình hình này được duy trì trong năm 2006 và 6 tháng đầu năm 2007. Điều này đã chứng tỏ rằng chi nhánh đã quan tâm đến việc nâng cao chất lượng tín dụng, theo dõi cũng như kiểm tra hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng thường xuyên nhằm có biện pháp giải quyết kịp thời, đôn đốc khách hàng trả nợ gốc và lãi đầy đủ, đúng hạn, không để xảy ra nợ quá hạn đặc biệt ở thời điểm nhạy cảm như cuối quý, năm. Trang 42
Bảng 2.6 : Tình hình nợ quá hạn tại chi nhánh NHCT 2 (ĐVT: triệu đồng) Chỉ tiêu / năm 2003 2004 2005 2006 6T/2007 Tổng dư nợ 422.758 298.104 216.964 358.159 458.906 Nợ quá hạn (NQH) 34.550 44.181 - - - Tỷ lệ NQH/ Tổng Dư nợ 8,17% 14,82% - - - Nguồn : Chi nhánh NHCT 2 TP.HCM 2.3.2.3 Nguyên nhân nợ quá hạn / nợ xấu Các nguyên nhân thuộc về chủ quan khách hàng: ¾ Yếu tố tài chính: Trong hầu hết các trường hợp phát sinh RRTD trong giai đoạn 2003- 2004 đều cho thấy điều đầu tiên và cốt lõi ảnh hưởng đến khả năng trả nợ của khách hàng là yếu tố tài chính. Các nợ xấu trên là những món nợ của đối tượng khách hàng thuộc khối doanh nghiệp nhà nước hoạt động kinh doanh trong ngành xây dựng công trình giao thông. Các công ty này làm ăn thua lỗ, thi công công trình kém chất lượng, không nghiệm thu được hoặc chậm nghiệm thu dẫn đến việc chậm thanh toán của chủ đầu tư. Vì thế các khoản nợ đến hạn của ngân hàng không được thanh toán kịp thời, phải gia hạn nhiều lần và chuyển sang nợ quá hạn. Biểu hiện một số chỉ tiêu tài chính của các doanh nghiệp này là : + Khả năng thanh khoản < 1 + Vốn lưu động ròng < 0 + Vốn chủ sở hữu < 0 + Khả năng sinh lời: ROA, ROE < 0 Trang 43
+ Dòng tiền: Do không nghiệm thu được công trình nên chậm nhận được tiền thanh toán từ chủ đầu tư, trong khi những chi phí vẫn phát sinh. Do vậy thiếu hụt tiền mặt trong hoạt động kinh doanh gây chậm trễ trong việc trả nợ cho ngân hàng. Hơn nữa các báo cáo tài chính chủ yếu do doanh nghiệp lập và không được kiểm toán nên chưa thực sự phản ánh được hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp. ¾ Yếu tố phi tài chính: - Đạo đức, uy tín của chủ doanh nghiệp : Đây là yếu tố quan trọng nhất trong các yếu tố phi tài chính có tác động đến khả năng hoàn trả nợ. Mặc dù thế nhưng yếu tố này rất khó đánh giá, nguồn cung cấp thông tin ở Việt Nam chỉ là phi chính thức và cán bộ ngân hàng có thể đưa ra quyết định mang tính cảm tính. Chỉ khi đã phát sinh ra RRTD mới phát hiện ra đạo đức và uy tín của chủ doanh nghiệp có vấn đề. Trong trường hợp sáp nhập doanh nghiệp hay thay đổi ban điều hành thì người lãnh đạo sau không có thiện chí trả nợ đối với món vay của những người điều hành trước, tạo ra sự chây lì trong việc trả nợ vay. - Năng lực kinh doanh, quản trị : Năng lực quản trị của doanh nghiệp là yếu tố có tác động rất lớn và là yếu tố cốt lõi ảnh hưởng đến khả năng trả nợ của doanh nghiệp. Trong các doanh nghiệp nhà nước thì những người điều hành hầu hết là “sống lâu lên lão làng”, chưa từng qua các lớp đào tạo về quản trị. Còn trong các doanh nghiệp tư nhân, các công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần thì phần lớn mang tính chất gia đình, còn thiếu kiến thức và phần lớn có trình độ quản trị thấp, môi trường kiểm soát nội bộ còn kém. - Khả năng cạnh tranh : Các doanh nghiệp nhà nước vẫn còn hiện tượng độc quyền nên chưa có ý thức để tạo cạnh tranh thực sự trên thị trường. Còn các doanh nghiệp ngoài quốc doanh thì chủ yếu là doanh nghiệp vừa và nhỏ, có vốn thấp, chưa có uy tín, thương hiệu và khả năng cạnh tranh yếu. Hơn nữa các doanh nghiệp này kinh doanh trong một hay một vài mặt hàng tương tự Trang 44
nhau, do đó sẽ dễ gặp rủi ro kinh doanh và sẽ khó có khả năng xoay chuyển tình thế và nhanh chóng bị mất khả năng trả nợ vay. ¾ Tài sản bảo đảm cho khoản vay: Các doanh nghiệp nhà nước hầu như vay không có tài sản bảo đảm. Vì thế khi khách hàng khó khăn trong việc trả nợ hoặc không trả được nợ thì ngân hàng cũng không còn chỗ dựa nào để thu hồi nợ, lúc này ngân hàng chỉ còn tin vào triển vọng phát triển của khách hàng để thu hồi nợ hoặc nhờ sự can thiệp của pháp luật. Một số thì có tài sản bảo đảm nhưng là những tài sản thuộc sở hữu của nhà nước, doanh nghiệp được nhà nước giao để thực hiện hoạt động sản xuất kinh doanh. Khi phát sinh phải xử lý các tài sản gặp rất nhiều khó khăn. Một số khác thì được bảo lãnh bằng thư bảo lãnh của các tổng công ty, tuy nhiên khi phát sinh vấn đề đòi hỏi các tổng công ty thực hiện nghĩa vụ thì các tổng công ty cố tình trốn trách trách nhiệm. Các nguyên nhân thuộc về ngân hàng Thứ nhất là trong quá trình thẩm định đầu tư cho vay vốn, một số ít cán bộ tín dụng chưa thực hiện hoặc thực hiện nhưng chưa đúng các quy định của ngành đề ra. Vấn đề này có thể do trình độ, năng lực chuyên môn còn hạn chế; hoặc do chưa có cơ chế ràng buộc; hoặc do bản thân cán bộ tín dụng chưa tận tâm với công việc Thứ hai là do chạy theo chỉ tiêu dư nợ để được hưởng lương kinh doanh cao hơn những người khác. Thứ ba là khi xảy ra nợ quá hạn, nợ tồn đọng thì cán bộ phụ trách còn thiếu cương quyết để đôn đốc khách hàng trả nợ. Các nguyên nhân khách quan Theo đánh giá của các nhà chuyên gia Việt Nam cũng như các nước đang phát triển khác, RRTD ở Việt Nam chịu nhiều tác động của yếu tố rủi ro chính sách. Ở các doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong lĩnh vực xây dựng cơ bản thì đa phần thi công các công trình được rót vốn từ ngân sách nhà nước. Trang 45
Với tình trạng chậm thanh toán, quyết toán của chính phủ đã làm cho các doanh nghiệp này lâm vào cảnh “dở khóc dở cười” do công trình đã thi công xong cả năm trời nhưng vẫn không có tiền để thanh toán nợ cho ngân hàng. Chính vì vậy mà nợ quá hạn năm 2003, 2004 của chi nhánh 2 tăng cao. Vì các khoản nợ xấu hầu hết là của các doanh nghiệp nhà nước thuộc tổng công ty xây dựng công trình giao thông. 2.3.2.4 Hậu quả Biểu hiện của RRTD là tình trạng nợ gốc và lãi không thu được đầy đủ khi đến hạn, phát sinh chi phí lớn hay thu được lãi thấp ngoài dự kiến, kinh doanh kém hiệu quả, lợi nhuận giảm Hậu quả khi RRTD xảy ra đối với ngân hàng thật là to lớn, biểu hiện ở các mặt sau : Thứ nhất là tỷ lệ nợ xấu trên tổng dư nợ cho vay cao. Đây là một trong những chỉ tiêu quan trọng để đánh giá tình hình hoạt động kinh doanh của chi nhánh đối với NHCTVN. Thứ hai là khi có rủi ro xảy ra thì việc truy trách nhiệm là không tránh khỏi. Dù chủ quan hay khách quan thì cán bộ tín dụng trực tiếp quản lý món vay cũng phải liên đới chịu trách nhiệm. Từ đó một mặt sẽ làm mất hàng loạt cán bộ, mặt khác gây tâm lý hoang mang, dao động, co cụm, sợ trách nhiệm của cán bộ tín dụng làm hạn chế việc tăng trưởng tín dụng. Thứ ba là mất nhiều thời gian, nhân lực, vật lực để tập trung giải quyết nợ xấu, xử lý tài sản. 2.3.3 Công tác quản lý RRTD tại chi nhánh NHCT 2 TP.HCM Môi trường kinh doanh ngày càng phức tạp, tiềm ẩn nhiều rủi ro và đặc biệt hiện nay trước xu thế toàn cầu hoá, NHCT Việt Nam đã sớm nhận ra rằng tham gia hội nhập quốc tế nghĩa là tiếp cận với cơ hội nhưng cũng phải đối mặt với nhiều rủi ro. Để có thể chủ động phòng ngừa và hạn chế rủi ro, đảm bảo hoạt động kinh doanh an toàn hiệu quả, NHCT Việt Nam đã thành lập một số phòng chuyên sâu về công tác quản trị rủi ro, bước đầu nghiên cứu tiếp cận hệ Trang 46
thống các tiêu chuẩn quốc tế về quản trị rủi ro ngân hàng (Basel I, Basel II), tổ chức triển khai tập huấn trong toàn hệ thống về “Quy định tạm thời về quản lý rủi ro tác nghiệp”. Các chi nhánh trong đó có chi nhánh 2 cũng bắt đầu thực hiện quy trình này nhằm giảm thiểu được những tổn thất do rủi ro gây ra. Bộ máy kiểm tra, kiểm soát nội bộ tại chi nhánh cũng đã phát huy tác dụng, phát hiện nhiều sai sót trong quá trình thực hiện các quy trình nghiệp vụ, đặc biệt chú trọng vào nghiệp vụ kinh doanh trực tiếp, dễ phát sinh rủi ro như tín dụng, qua đó giúp chi nhánh chấn chỉnh kịp thời. 2.3.3.1 Quy trình xét duyệt cho vay nhằm quản lý rủi ro tín dụng tại chi nhánh : Tại phòng khách hàng : Cán bộ tín dụng sẽ tiến hành hướng dẫn khách hàng về các thủ tục, điều kiện vay vốn, lập hồ sơ đề nghị vay vốn; thu thập và thẩm định thông tin về khách hàng, phương án, dự án, biện pháp bảo đảm tiền vay, kiểm tra tính trung thực, hợp lệ, hợp pháp các tài liệu do khách hàng cung cấp, thẩm định rủi ro tiềm ẩn, lợi ích cho vay nếu được phê duyệt; lập tờ trình thẩm định cho vay và ghi ý kiến đề xuất; soạn thảo hợp đồng tín dụng và hợp đồng bảo đảm tiền vay. Sau đó trình lãnh đạo phòng xem xét. Lãnh đạo phòng sẽ rà soát lại toàn bộ hồ sơ vay vốn, tờ trình thẩm định cho vay và ghi rõ ý kiến đề xuất của mình trên tờ trình thẩm định cho vay. Trình tờ trình thẩm định cho người có thẩm quyền quyết định cho vay hoặc trình hội đồng tín dụng nếu khoản vay thuộc thẩm quyền quyết định cho vay của hội đồng tín dụng. Tại phòng (tổ) quản lý rủi ro : Sau khi toàn bộ hồ sơ được lãnh đạo phòng khách hàng thông qua thì chuyển cho phòng (tổ) quản lý rủi ro để thẩm định RRTD. Cán bộ phòng (tổ) quản lý rủi ro sẽ nghiên cứu hồ sơ, tờ trình do phòng khách hàng cung cấp (có thể phối hợp với phòng này, tiếp xúc khách hàng để thu thập thêm thông tin), Trang 47
thẩm định RRTD, phát hiện các dấu hiệu rủi ro, đánh giá mức độ RRTD và đề xuất biện pháp giảm thiểu RRTD. Sau đó lập báo cáo kết quả thẩm định RRTD kèm toàn bộ hồ sơ cho lãnh đạo phòng. Đồng thời nghiên cứu hợp đồng tín dụng và hợp đồng bảo đảm tiền vay do cán bộ tín dụng soạn thảo để phát hiện RRTD, mặt khác có thể dự thảo văn bản tham gia ý kiến về hợp đồng. Lãnh đạo phòng (tổ) quản lý rủi ro sẽ kiểm tra, rà soát lại toàn bộ hồ sơ và nội dung báo cáo kết quả thẩm định RRTD, ký và trình người có thẩm quyền quyết định cho vay; kiểm soát và ký văn bản tham gia ý kiến về dự thảo hợp đồng gửi lại cho phòng khách hàng. Những người thẩm định RRTD phải bảo đảm tính độc lập, khách quan, chịu trách nhiệm về kết quả thẩm định RRTD và đề xuất biện pháp giảm thiểu RRTD. Người có thẩm quyền quyết định cho vay sẽ quyết định cho vay hay không trên cơ sở nội dung tờ trình thẩm định cho vay, báo cáo kết quả thẩm định RRTD (nếu có) và phê duyệt trực tiếp trên tờ trình thẩm định cho vay. Nếu đồng ý thì sẽ ký hợp đồng tín dụng, hợp đồng bảo đảm tiền vay. 2.3.3.2 Công cụ đánh giá RRTD: Phân tích RRTD - Ngoài việc phân tích đánh giá tình hình sản xuất kinh doanh, tài chính của doanh nghiệp thì cán bộ tín dụng còn phân tích các rủi ro có thể ảnh hưởng tới khả năng trả nợ của khách hàng như rủi ro kinh doanh, rủi ro tài chính, rủi ro chính sách. - Bên cạnh việc phân tích các loại rủi ro thì cán bộ tín dụng, cán bộ thẩm định còn sử dụng các kênh thông tin để khai thác phục vụ việc đánh giá RRTD khách hàng : + Thông tin CIC tại thời điểm xem xét cấp giới hạn tín dụng cho khách hàng. + Thông tin mạng nội bộ của ngân hàng. Trang 48
+ Thông tin cán bộ tín dụng tự tích luỹ trong quá trình theo dõi khách hàng . + Thông tin từ các nguồn khác như quy hoạch phát triển ngành, internet, báo chí. Thông qua kết quả phân tích để tổng hợp đánh giá mức độ rủi ro của khách hàng nhằm trả lời các câu hỏi: - Khách hàng kinh doanh có hiệu quả thực hay không? Hiệu quả kinh doanh tăng hay giảm, nguyên nhân. - Những nguy cơ có thể gây rủi ro cho khách hàng trong thời gian sắp tới. - Mức độ ảnh hưởng của các nguy cơ đến khả năng trả nợ của khách hàng là cao, thấp hay không đáng kể. Chấm điểm và xếp hạng khách hàng Sau một thời gian dài nghiên cứu, NHCT Việt Nam đã lượng hóa các RRTD từ đó giúp các chi nhánh có cơ sở để đưa ra quyết định đúng đắn hơn bằng cách ban hành hệ thống chấm điểm và xếp hạng khách hàng. Quy trình đánh giá khách hàng được thực hiện thông qua thang điểm. Hệ thống chấm điểm này được sử dụng rộng rãi trong hệ thống và nó là một quy định bắt buộc, là cơ sở để chi nhánh đưa ra hướng quyết định cho vay hay không, có mở rộng hay ngừng quan hệ tín dụng Trên cơ sở tổng hợp số điểm tính dựa trên tiêu chí ngành nghề, quy mô, chỉ tiêu tài chính – phi tài chính (đối với tính điểm khách hàng doanh nghiệp) hoặc các tiêu chí về cá nhân như tuổi, nghề nghiệp (đối với tính điểm khách hàng cá nhân), chi nhánh sẽ xếp hạng theo quy định của NHCTVN, từ đó có thể đánh giá được mức độ rủi ro cũng như đặc điểm hoạt động của khách hàng để có cơ sở ra quyết định cho vay. Trang 49
2.3.3.3 Một số biện pháp trong công tác quản lý RRTD: Tăng cường kiểm tra sau khi cho vay Ngoài việc kiểm tra trước và trong khi cho vay thì căn cứ tính chất của từng khoản vay, khách hàng vay mà cán bộ tín dụng còn thực hiện kiểm tra, giám sát quá trình vay vốn, sử dụng vốn vay và trả nợ của khách hàng phù hợp với nội dung đã ký trong hợp đồng tín dụng theo quy trình nghiệp vụ cho vay của NHCT Việt Nam nhằm đảm bảo hiệu quả và khả năng trả nợ. Qua đó, phát hiện kịp thời những dấu hiệu ảnh hưởng không tốt đến khả năng trả nợ của khách hàng và báo cáo lên cấp trên để được chỉ đạo thực hiện nhằm có biện pháp xử lý kịp thời. Tăng cường công tác kiểm tra kiểm soát nội bộ Bất cứ ngân hàng nào cũng có bộ phận kiểm tra kiểm soát nội bộ. Trong thời gian qua NHCTVN nói chung và chi nhánh NHCT 2 nói riêng đã khắc phục có hiệu quả các trường hợp sai phạm trong cho vay, hạn chế thấp nhất những rủi ro, tổn thất, đảm bảo hoạt động an toàn, trong đó có sự đóng góp không nhỏ của bộ phận kiểm tra, kiểm soát nội bộ. Trong quá trình kiểm tra đã kịp thời phát hiện những thiếu sót, sơ hở, bất hợp lý trong cơ chế điều hành hoặc những hoạt động vi phạm pháp luật, chế độ của ngành, tham mưu cho lãnh đạo chỉ đạo khắc phục những tồn tại, yếu kém, ngăn chặn các sai phạm và rủi ro tổn thất, đồng thời giúp lãnh đạo hoạch định tốt chiến lược kinh doanh, góp phần đưa hoạt động tín dụng đi vào nề nếp, đúng phạm luật. Đồng thời kiểm tra việc phân loại nợ của phòng khách hàng để tính trích lập dự phòng rủi ro. Nguồn dự phòng này được tính dựa trên tổng dư nợ vay của ngân hàng và việc phân loại nợ cụ thể đối với từng khách hàng cụ thể. Nguồn này được lập nhằm bù đắp những thiệt hại khi RRTD xảy ra. Trang 50
Dùng biện pháp trích lập dự phòng rủi ro Trong hoạt động tín dụng luôn tồn tại một tỷ lệ nợ xấu nhất định. Chính vì vậy, để đảm bảo an toàn trong hoạt động tín dụng chúng ta phải thiết lập các biện pháp dự phòng để xử lý trong trường hợp có nợ xấu xảy ra. Như đã nói trên việc trích lập dự phòng rủi ro nhằm tạo ra nguồn quỹ dự phòng để bù đắp những thất thoát trong quá trình cho vay của ngân hàng. Bao gồm các bước: Bước 1 : Phân loại nhóm nợ Để tiến hành trích lập dự phòng, đầu tiên phải phân loại các khoản nợ theo đúng tính chất của nó. Dựa vào từng nhóm nợ mà có tỷ lệ trích lập dự phòng khác nhau. Theo Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/04/2005 và quyết định số 18/2007/QĐ-NHNN ngày 25/04/2007 về việc quy định về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng của Ngân hàng Nhà nước thì các nhóm nợ được phân thành 5 nhóm có mức độ rủi ro từ thấp đến cao : - Nợ nhóm 1 : Nợ đủ tiêu chuẩn - Nợ nhóm 2 : Nợ cần chú ý - Nợ nhóm 3 : Nợ dưới tiêu chuẩn - Nợ nhóm 4 : Nợ nghi ngờ - Nợ nhóm 5 : Nợ có khả năng mất vốn Bước 2 : Xác định tỷ lệ trích lập dự phòng cụ thể đối với 5 nhóm nợ quy định trên : Nhóm 1 : 0% Nhóm 2 : 5% Nhóm 3 : 20% Nhóm 4: 50% Nhóm 5: 100% Bước 3 : Xác định số tiền dự phòng cụ thể : Được áp dụng theo công thức : R = Max {0,(A - C)} x r Trang 51
Trong đó : R : Số tiền dự phòng cụ thể phải trích A : Số dư nợ gốc của khoản nợ C : Giá trị khấu trừ của tài sản bảo đảm r : Tỷ lệ trích lập dự phòng cụ thể Tỷ lệ khấu trừ để xác định giá trị khấu trừ của tài sản bảo đảm do mỗi ngân hàng tự quy định nhưng không được vượt quá tỷ lệ khấu trừ tối đa quy định của Ngân Hàng Nhà Nước. Tài sản đảm bảo: Nhằm mục tiêu nâng cao trách nhiệm trả nợ của bên vay cũng như tăng biện pháp dự phòng trong trường hợp có rủi ro xảy ra, thời gian qua NHCT Việt Nam nói chung và chi nhánh NHCT 2 TP.HCM nói riêng đã rất tích cực đẩy mạnh phương thức cho vay có tài sản bảo đảm, hạn chế cho vay không có tài sản bảo đảm đối với doanh nghiệp nhà nước. Mặc dù vấn đề xử lý TSBĐ còn gặp nhiều khó khăn phức tạp nhưng việc nâng cao tỷ lệ cho vay có TSBĐ là hướng đi đúng đắn góp phần nâng cao chất lượng danh mục cho vay của chi nhánh và là nguồn dự phòng tốt để xử lý khi có rủi ro xảy ra. 2.4 Những khó khăn tồn tại trong công tác tín dụng và quản lý RRTD tại chi nhánh NHCT 2 TP.HCM: 2.4.1 Khó khăn tồn tại Bên cạnh những mặt mà chi nhánh NHCT 2 TP.HCM đạt được như : - Dư nợ tín dụng tăng trưởng qua các năm; - Danh mục tín dụng của chi nhánh đã được cải thiện, tập trung vào những ngành nghề có triển vọng; - Không để phát sinh nợ quá hạn, nợ xấu trong những năm gần đây; - Công tác đào tạo nhằm nâng cao chất lượng cán bộ tín dụng được quan tâm. Trang 52
Chi nhánh còn có những khó khăn tồn tại như : - Mặc dù hoạt động tín dụng của chi nhánh có tăng trưởng trong những năm qua nhưng nhìn chung chưa thực sự trở thành thế mạnh của chi nhánh, chưa tương xứng với tiềm lực về nguồn vốn và quy mô trên địa bàn cũng như uy tín của NHCTVN trên thương trường. Chất lượng tín dụng có được cải thiện nhưng chưa thực sự an toàn cho vốn vay. - Tăng trưởng dư nợ gặp khó khăn do gặp phải nhiều đối thủ cạnh tranh trên địa bàn. - Sản phẩm tín dụng chưa đa dạng và còn mang tính truyền thống so với các ngân hàng bạn. - Chất lượng thẩm định và kiểm tra vốn vay trước, trong và sau khi cho vay còn hạn chế do thông tin còn thiếu và chưa đáng tin cậy, năng lực của cán bộ tín dụng không đồng đều - Mô hình chấm điểm, xếp hạng tín dụng khách hàng để đánh giá rủi ro còn nặng về cảm tính, mang tính chủ quan của người chấm. 2.4.2 Nguyên nhân tồn tại : 2.4.2.1 Yếu tố khách quan ¾ Một số vướng mắc về pháp lý : Một số vướng mắc về môi trường pháp lý chưa được khắc phục như việc hạn chế mức phán quyết cho vay của phòng khách hàng, phòng giao dịch, các vấn đề liên quan đến đăng ký giao dịch bảo đảm, công chứng đối với giải quyết tài sản hình thành từ vốn vay, nghĩa vụ được bảo đảm, thời hạn bảo đảm, công chứng lại và các vấn đề khác như nhận thế chấp quyền sử dụng đất để cho vay tiêu dùng. Trang 53