Luận văn Giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng của các NHTM trên địa bàn TPHCM

Nội dung text: Luận văn Giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng của các NHTM trên địa bàn TPHCM

1. -0- BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM PHẠM QUỐC LONG GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG CỦA CÁC NHTM TRÊN ĐỊA BÀN TPHCM Chuyên ngành : KINH TẾ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Mã số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS,TS. PHẠM VĂN NĂNG TP. Hồ Chí Minh – Năm 2007 0
2. -1- MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Mục lục Mở đầu 1 Chương 1: Cơ sở lý luận về tín dụng và chất lượng tín dụng 4 1.1. Khái niệm ngân hàng thương mại và hoạt động của NHTM 4 1.2. Nghiệp vụ tín dụng của ngân hàng thương mại 4 1.3. Chất lượng tín dụng 8 1.4. Kinh nghiệm quốc tế về quản lý rủi ro tín dụng 12 Chương 2: Thực trạng chất lượng tín dụng của các NHTM trên địa bàn TPHCM 21 2.1. Tổng quan hoạt động kinh tế trên địa bàn TPHCM 21 2.2. Tình hình thực hiện các nghiệp vụ ngân hàng 23 2.2.1. Huy động vốn 23 2.2.2. Tình hình cho vay 24 2.3. Thực trạng chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM 29 2.3.1. Thực trạng về chất lượng tín dụng 29 2.3.2. Các nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM thời gian qua 34 Chương 3: Các giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM 44 3.1. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực 44 3.2. Nâng cao chất lượng cơng tác chấm điểm phân loại khách hàng 46 3.3. Nâng cao chất lượng cơng tác thẩm định khách hàng 47 3.4. Nâng cao chất lượng cơng tác kiểm tra, giám sát khách hàng 48 1
3. -2- 3.5. Cần cĩ sự đánh giá chính xác về chất lượng và tính thanh khoản của tài sản đảm bảo nợ vay 49 3.6. Nâng cao vai trị của trung tâm thơng tin tín dụng NHNN (CIC) 50 3.7. Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm đối với các khoản nợ xấu phát sinh 52 3.8. Cần cĩ sự hổ trợ của các cơ quan chức năng trong việc xử lý tài sản đảm bảo thu hồi nợ vay 54 3.9. Tăng cường hiệu quả cơ chế kiểm tra, giám sát của NHNN 55 3.10. Tăng cường cơ chế giám sát của cơ quan pháp luật về việc lập báo cáo tài chính của các doanh nghiệp 56 Kết luận 58 Lời cảm ơn 60 Tài liệu tham khảo 2
4. -3- MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam đang từng bước hội nhập vào nền kinh tế thế giới – Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức thương mại thế giới (WTO). Đĩ được xem là bước ngoặt quan trọng khai thơng bế tắc, phá bỏ rào cản giúp kinh tế Việt Nam cĩ những bước nhảy xa hơn trong tương lai. Tuy nhiên, thách thức cũng sẽ là khơng nhỏ khi những cam kết của chúng ta với các nước về việc phá bỏ các hạn chế đối với các doanh nghiệp nước ngồi hoạt động tại Việt Nam và những bảo hộ của Chính phủ đối với các doanh nghiệp trong nước. Trong đĩ tài chính- ngân hàng là lĩnh vực đã được Chính phủ rất thận trọng trong quá trình đàm phán với các nước để đưa ra lộ trình thực hiện quyền bình đẵng giữa doanh nghiệp trong nước và nước ngồi hoạt động tại Việt nam. Để cĩ thể đứng vững và cạnh tranh được với các ngân hàng nước ngồi trong tương lai, ngành ngân hàng cả nước nĩi chung và TPHCM nĩi riêng cần cĩ một sự chuẩn bị thật tốt, phải nâng cao năng lực hoạt động, nâng cao tính chuyên nghiệp và chất lượng của các sản phẩm dịch vụ đang cung cấp cho thị trường. Với đặc điểm hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam là tín dụng vẫn chiếm một tỷ trọng lớn trong cơ cấu thu nhập, vì vậy đây là nghiệp vụ cần ưu tiên chấn chỉnh và nâng cao chất lượng trước khi chúng ta bước vào cuộc cạnh tranh bình đẵng với các ngân hàng nước ngồi. Đề tài nghiên cứu về nâng cao chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM, sẽ phân tích thực trạng về chất lượng tín dụng của hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn thời gian qua, xác định các nguyên nhân, những tồn tại tác động đến chất lượng của cơng tác tín dụng và từ đĩ đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm gĩp phần nâng cao chất lượng, nâng cao tính an tồn và hiệu quả cho hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài: Luận giải cơ sở khoa học liên quan đến các mặt hoạt động của cơng tác tín dụng Nghiên cứu kinh nghiệm của các ngân hàng Thái Lan trong cơng tác nâng cao chất lượng tín dụng, phịng ngừa rủi ro tín dụng 3
5. -4- Phân tích thực trạng hoạt động tín dụng của các ngân hàng thưong mại trên địa bàn TPHCM, phân tích chất lượng tín dụng và các nguyên nhân tác động xấu đến chất lượng tín dụng thời gian qua Đưa ra giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng cơng tác tín dụng của hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu về chất lượng cơng tác tín dụng của các ngân hàng thương mại đang hoạt động trên địa bàn TPHCM Về khơng gian: Đề tài dựa vào các số liệu thống kê báo cáo về tình hình hoạt động, thực trạng của cơng tác tín dụng của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM, từ đĩ phân tích tìm ra các nguyên nhân tác động đến chất lượng tín dụng trong thời gian qua. Về thời gian: Đề tài nghiên cứu chất lượng tín dụng, thực trạng và các nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại TPHCM từ năm 2002 đến nay và xu hướng trong tương lai 4. Phương pháp nghiên cứu: 4.1. Chọn địa điểm nghiên cứu: Đề tài chọn địa điểm nghiên cứu là các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM. Vì TPHCM hiện nay là trung tâm tài chính – ngân hàng lớn nhất nước, tập trung nhiều nhất các ngân hàng thương mại đang hoạt động, vì thế tính đại diện sẽ rất cao. 4.2. Thu thập số liệu, thơng tin nghiên cứu: Đề tài sử dụng nguồn số liệu từ báo cáo tổng kết hoạt động của các ngân hàng thương mại trên địa bàn do Chi nhánh NHNN TPHCM thực hiện hàng năm. Bên cạnh đĩ, đề tài cũng sử dụng các thơng tin liên quan đến hoạt động tín dụng của một số ngân hàng thương mại làm dẫn chứng cụ thể. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài: Đề tài chỉ ra được những mặt cịn hạn chế, kém an tồn và chưa hiệu quả của cơng tác tín dụng hiện nay tại các ngân hàng thương mại TPHCM, qua đĩ cần phải khắc phục và nâng cao chất lượng của cơng tác tín dụng giúp các ngân hàng thương mại hoạt động an 4
6. -5- tồn và hiệu quả hơn trước khi bước vào cuộc cạnh tranh mạnh mẽ với các ngân hàng nước ngồi Với những nội dung nghiên cứu của đề tài này chúng tơi hy vọng kết quả nghiên cứu sẽ mang lại cho các ngân hàng thương mại TPHCM cĩ thêm một tài liệu tham khảo trong việc xây dựng chiến lược cho cơng tác tín dụng để chất lượng ngày càng được nâng cao hơn. Bên cạnh đĩ, với những kiến nghị của đề tài chúng tơi cũng rất mong NHNN và các cơ quan quản lý phải cĩ những chỉ đạo, sự can thiệp cần thiết giúp cho hoạt động của ngành ngân hàng Việt Nam được lành mạnh, hiệu quả và an tồn hơn. 6. Kết cấu của luận văn: Ngồi phần mở đầu, phần kết luận và kiến nghị, kết cấu của đề tài gồm 03 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về tín dụng và chất lượng tín dụng. Trong phần này chúng tơi đề cập Các lý thuyết về hoạt động của NHTM, tín dụng và chất lượng của nghiệp vụ tín dụng. Bên cạnh đĩ, đề tài cũng dẫn chứng kinh nghiệm về phịng ngừa rủi ro tín dụng của các NHTM Thái Lan. Chương 2: Thực trạng chất lượng tín dụng của các NHTM trên địa bàn TPHCM. Trong phần này chúng tơi phân tích thực trạng hoạt động của các NHTM TPHCM, thực trạng về cơng tác tín dụng, về tình hình nợ xấu và phân tích các các nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng hiện nay trên địa bàn. Chương 3: Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng của cơng tác tín dụng tại các NHTM trên địa bàn TPHCM thời gian tới. 5
7. -6- Chương 1: Cơ sở lý luận về tín dụng và chất lượng tín dụng 1.1. Khái niệm ngân hàng thương mại và hoạt động của NHTM: Ngân hàng thương mại là một loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện tồn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động khác cĩ liên quan. Hoạt động ngân hàng là hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung thường xuyên là nhận tiền gởi và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng, cung ứng dịch vụ thanh tốn. 1.2. Nghiệp vụ tín dụng của ngân hàng thương mại: 1.2.1. Khái niệm về tín dụng: Theo từ điển Kinh tế-tài chính Việt Nam, “tín dụng là quan hệ vay mượn, quan hệ sử dụng vốn lẫn nhau giữa người đi vay và người cho vay theo nguyên tắc hoàn trả. Quan hệ này được xác lập trên cơ sở lòng tin hoặc tín nhiệm lẫn nhau giữa các chủ thể trong quan hệ đó”. Chúng ta có thể hình dung quan hệ tín dụng qua sơ đồ sau: Cho vay NGƯỜI CHO VAY NGƯỜI ĐI VAY Thu nợ Theo sơ đồ trên, trong quan hệ tín dụng luôn tồn tại ít nhất hai chủ thể đó là người cho vay và người đi vay. Người cho vay là người có khoản tiền nhàn rỗi sẵn sàng nhường cho người khác sử dụng trong một khoảng thời gian nhất định, sau khoảng thời gian đó, người đi vay phải hoàn trả khoản nợ đã vay và một khoản lãi để bù đắp cho việc nhượng vốn này. Khoản cho vay gọi là nợ gốc, khoản lãi bù đắp gọi là lãi vay hay lợi tức tín dụng. 6
8. -7- Quan hệ tín dụng trong thực tế còn có thể xác lập dựa trên việc đảm bảo tín dụng, bằng các hình thức như đảm bảo bằng tài sản của người đi vay, bảo đảm bằng tài sản hình thành từ vốn vay hoặc bảo đảm bằng tài sản của bên thứ ba. 1.2.2. Các nguyên tắc của tín dụng: Cĩ 2 nguyên tắc cơ bản sau: * Nguyên tắc 1: "Vốn vay phải được sử dụng đúng mục đích đã thỏa thuận trong hợp đồng tín dụng và có hiệu qủa kinh tế" Theo nguyên tắc này, người đi vay phải cam kết sử dụng vốn vay theo đúng mục đích xin vay ban đầu. Ngân hàng phải lấy tiêu chí hiệu qủa kinh tế làm cơ sở để xét duyệt cho vay (không cho vay chỉ dựa trên giá trị của tài sản bảo đảm), đồng thời sau khi phát vay phải tiến hành kiểm tra việc sử dụng vốn vay, đảm bảo vốn vay đã được sử dụng theo đúng mục đích đã cam kết trong hợp đồng tín dụng. Đây là một nguyên tắc rất quan trọng trong tín dụng, nĩ giúp cho các ngân hàng thương mại tránh được rủi ro trong trường hợp khách hàng cĩ ý đồ sử dụng vốn vay vào mục đích khác vượt ngồi tầm kiểm sốt của ngân hàng. Đây cũng là nguyên tắc giúp phân biệt khá rõ ràng giữa nghiệp vụ tín dụng của ngân hàng và dịch vụ cầm đồ của doanh nghiệp cầm đồ. Vì đối với cầm đồ người cho vay chỉ quan tâm đến tài sản mang cầm cố, thế chấp sẽ vay được bao nhiêu tiền chứ khơng quan tâm đến việc người vay sử dụng tiền vay vào mục đích gì. Cịn đối với tín dụng, khi cho vay ngân hàng luơn xác định nguồn thu nợ của khoản vay chính là từ thu nhập của phương án/ dự án vay mang lại cho nên tính hiệu quả, tính khả thi của phương án/ dự án vay là điều kiện tiên quyết được ngân hàng xem xét trong quá trình thẩm định cho vay, chính vì lý do đĩ mà khi khách hàng sử dụng vốn vay vào mục đích khác khơng đúng như phương án/ dự án đã được ngân hàng thẩm định thì rủi ro cho ngân hàng lập tức xảy ra nếu việc sử dụng sai mục đích đĩ khơng mang lại hiệu quả kinh tế cho khách hàng hay sử dụng vào mục đích mà pháp luật ngăn cấm dẫn đến tình trạng khách hàng khơng trả được nợ cho ngân hàng và đối tượng thu nợ của ngân hàng cũng khơng cịn tồn tại. * Nguyên tắc 2: "Vốn vay phải được hoàn trả đầy đủ vốn gốc và lãi vay theo đúng thời hạn đã cam kết trong hợp đồng tín dụng". 7
9. -8- Đây là nguyên tắc thể hiện tính chất đặc trưng của tín dụng phân biệt so với cấp phát ngân sách và cũng là điều kiện "tồn vong" của tín dụng. Hồn trả đúng thời hạn cịn liên quan đến tính kế họach của nguồn vốn. Nhà kinh tế học người Nga Mantranốp cho rằng đây là nguyên tắc trên cả nguyên tắc (over principle) trong hoạt động tín dụng. Nguyên tắc này giúp đảm bảo cho các ngân hàng thương mại khỏi rủi ro mất vốn, đồng thời có lãi để trang trải các chi phí. Thực hiện nguyên tắc này đòi hỏi các ngân hàng phải tính toán đầy đủ, chính xác nhu cầu vốn cần thiết của phương án/dự án vay đồng thời phải xác định rõ chu kỳ sản xuất kinh doanh của khách hàng để làm cơ sở quyết định mức vay và thời hạn cho vay hợp lý. Thực hiện tốt và chính xác điều này ngân hàng sẽ rất dể kiểm sĩat tiền vay sẽ sử dụng hết vào đúng mục đích xin vay ban đầu đồng thời khơng tạo điều kiện cho khách hàng tùy tiện sử dụng vốn vào vịng quay khác rất khĩ kiểm sốt. Để tăng cường thêm trách nhiệm hồn trả nợ vay của khách hàng, các ngân hàng thương mại có thể yêu cầu người đi vay thực hiện một số biện pháp đảm bảo tín dụng như: đảm bảo bằng tài sản của bên đi vay hoặc đảm bảo bằng tài sản của bên thứ ba hoặc đảm bảo bằng tài sản hình thành từ vốn vay, Hai nguyên tắc nói trên chi phối cơ cấu tổ chức, quy trình cho vay và quản lý tín dụng của bất kỳ tổ chức nào có hoạt động tín dụng, bất luận là ngân hàng thương mại, quỹ hỗ trợ phát triển, ngân hàng chính sách xã hội, quỹ tín dụng nhân dân, Thực hiện tốt hai nguyên tắc này sẽ góp phần nâng cao chất lượng tín dụng, đảm bảo bảo toàn và hiệu quả sử dụng vốn 1.2.3. Quy trình tín dụng: Bước 1: Tiếp xúc, hướng dẫn, tiếp nhận, kiểm tra hồ sơ vay vốn từ khách hàng: Khi khách hàng cĩ nhu cầu sử dụng vốn phục vụ cho cho việc sản xuất kinh doanh hay tiêu dùng sẽ đến đặt vấn đề vay vốn với ngân hàng, Cán bộ tín dụng sẽ là người trực tiếp tiếp nhận yêu cầu từ khách hàng và đồng thời hướng dẫn các thủ tục cần thiết theo quy định của ngân hàng về việc cấp tín dụng cho khách hàng. Cĩ 3 loại hồ sơ cần thiết: 8
10. -9- - Hồ sơ pháp lý: Quyết định thành lập, đăng ký kinh doanh, điều lệ, quyết định bổ nhiệm người đại diện pháp luật của doanh nghiệp và các giấy tờ khác theo ngành nghề kinh doanh mà pháp luật yêu cầu phải cĩ (đối với khách hàng vay là pháp nhân) hay Chứng minh nhân dân, hộ khẩu, đăng ký kinh doanh (đối với khách hàng vay là thể nhân). - Hồ sơ kinh tế: Giấy đề nghị vay vốn, phương án SXKD, phương án phục vụ đời sống, các tài liệu về báo cáo tài chính, kế họach SXKD, các tài liệu chứng minh thu nhập của khách hàng. - Hồ sơ tài sản bảo đảm: Các giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản dùng làm đảm bảo cho khoản vay. Bước 2: Thẩm định và ra quyết định cho vay Đây là bước quan trọng nhất của quy trình cho vay vì phần lớn các rủi ro trong tín dụng đều xuất phát từ khâu này. Sau khi tiếp xúc và hướng dẫn thủ tục nếu khách hàng đáp ứng được các điều kiện và yêu cầu của ngân hàng về việc vay vốn Cán bộ tín dụng thu thập đầy đủ thơng tin và tài liệu trình Lãnh đạo phịng tín dụng xem xét để quyết định thành lập tổ thẩm định cĩ đầy đủ thành phần (một số ngân hàng cĩ phịng thẩm định thì cơng việc thẩm định này sẽ do phịng thẩm định thực hiện). Tổ thẩm định sẽ trực tiếp làm việc, kiểm tra, đánh giá về năng lực tài chính, đạo đức của khách hàng và tính khả thi của phương án vay, định giá tài sản bảo đảm. Sau khi tổng hợp tất cả các yếu tố, tổ thẩm định sẽ đưa ra kết quả thẩm định để Lãnh đạo phịng tín dụng làm cơ sở đề nghị Lãnh đạo ngân hàng duyệt cho vay. Bước 3: Lập hợp đồng, giải ngân và quản lý khách hàng sau khi vay vốn Sau khi được Lãnh đạo ngân hàng duyệt đồng ý cho vay, Cán bộ tín dụng sẽ lập các hợp đồng thế chấp, hợp đồng tín dụng, hồ sơ đăng ký giao dịch bảo đảm và tiến hành đi cơng chứng và giao dịch bảo đảm tại các cơ quan cĩ thẩm quyền. Sau khi cĩ kết quả cơng chứng và giao dịch bảo đảm, sẽ tiến hành giải ngân cho khách hàng. Khách hàng cĩ thể giải ngân một hoặc nhiều lần theo nhu cầu sử dụng của phương án vay. Sau mỗi lần giải ngân cán bộ tín dụng sẽ tiến hành kiểm tra sử dụng vốn vay để tránh trường hợp khách hàng sử dụng vốn vay sai mục đích. 9
11. -10- Trong suốt quá trình vay vốn cán bộ tín dụng phải thường xuyên kiểm tra, giám sát và cập nhật thơng tin của khách hàng nhằm phát hiện kịp thời những dấu hiệu bất thường cĩ thể dẫn đến rủi ro cho ngân hàng, từ đĩ cĩ những giải pháp can thiệp kịp thời giúp ngân hàng tránh được những thiệt hại 1.2.4. Rủi ro tín dụng: Rủi ro tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại do khách hàng khơng thực hiện hoặc thực hiện khơng đầy đủ nghĩa vụ của mình theo cam kết. 1.3. Chất lượng tín dụng: 1.3.1. Khái niệm: Chất lượng tín dụng là một phạm trù rộng, bao hàm nhiều nội dung, trong đĩ cĩ nội dung quan trọng thể hiện ở tỷ lệ nợ quá hạn trên tổng dư nợ của một NHTM. Do vậy, trong một số trường hợp khi nĩi đến chất lượng tín dụng theo nghĩa hẹp, người ta cĩ thể chỉ nêu lên tỷ lệ nợ quá hạn trên tổng dư nợ 1.3.2. Các tiêu chí đánh giá chất lượng tín dụng 1.3.2.1. Hệ số nợ quá hạn: Dư nợ quáhạn Hệ số quá hạn = x100 Tổng dư nợ Đây là hệ số phản ánh chất lượng tín dụng của một ngân hàng, hệ số này cho thấy tỷ lệ nợ quá hạn trong tổng dư nợ cho vay. Quy định hiện nay của Ngân hàng nhà nước có cho phép dư nợ quá hạn của các ngân hàng thương mại không được vượt quá 5% 1.3.2.2. Phân loại nợ: Ở Việt Nam trước năm 2000 khơng cĩ khái niệm nợ xấu. Ngày 05/10/2001, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 149/2001/QĐ-TTg về việc phê duyệt đề án xử lý nợ tồn đọng của các NHTM, tạo cơ sở pháp lý cho các hoạt động phân loại nợ và xử lý nợ tồn đọng phát sinh trước 31/12/2000. Việc phân loại các khoản nợ xấu tồn đọng khơng căn cứ vào thời gian quá hạn cụ thể mà căn cứ vào tính chất và khả năng thu hồi thơng qua các biện pháp bào đảm của khoản vay và tình trạng pháp lý của khách hàng, theo đĩ cĩ 3 10
12. -11- nhĩm nợ với các cơ chế xử lý khác nhau, bao gồm: Nợ tồn đọng cĩ tài sản bảo đảm; Nợ tồn đọng khơng cĩ tài sản bảo đảm và khơng cịn đối tượng thu hồi; nợ tồn đọng cĩ tài sản bảo đảm nhưng con nợ đang cịn tồn tại, đang hoạt động. Ngày 22/04/2005, Thống đốc NHNN ban hành quyết định số 493/2005/QĐ- NHNN quy định về việc phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phịng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của các tổ chức tín dụng. Theo đĩ nợ xấu của các tổ chức tín dụng được xác định căn cứ vào thực trạng khách hàng mà khơng căn cứ vào thời gian quá hạn của khoản nợ và được phân làm 5 nhĩm định lương như sau: + Nhĩm 1: Là nợ đủ tiêu chuẩn gồm những khoản nợ trong hạn mà tổ chức tín dụng đánh giá là cĩ đủ khả năng thu hồi đầy đủ cả gốc và lãi đúng thời hạn + Nhĩm 2: Là nợ cần chú ý gồm: các khoản nợ quá hạn dưới 90 ngày; các khoản nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ trong hạn theo thời hạn nợ đã cơ cấu lại; trường hợp khách hàng trả nợ đầy đủ cả gốc lẫn lãi theo kỳ hạn đã được cơ cấu lại tối thiểu trong vịng 1 năm (đối với các khoảng nợ trung dài hạn) hoặc 3 tháng (đối với các khoảng nợ ngắn hạn) thì tổ chức tín dụng cĩ thể phân loại khoản nợ đĩ vào nhĩm 1. + Nhĩm 3: Là nợ dưới tiêu chuẩn, gồm các khoản nợ quá hạn từ 90 đến 180 ngày; các khoản nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ quá hạn dưới 90 ngày theo thời hạn đã cơ cấu lại. + Nhĩm 4: Là nợ nghi ngờ, gồm: Các khoản nợ quá hạn từ 180 đến 360 ngày, các khoản nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ quá hạn từ 90 đến 180 ngày theo thời hạn đã cơ cấu lại. + Nhĩm 5: Là nợ cĩ khả năng mất vốn, gồm: Các khoản nợ quá hạn trên 360 ngày, các khoản nợ khoanh chờ Chính phủ xử lý; các khoản nợ đã cơ cấu lại thời hạn trả nợ quá hạn trên 180 ngày theo thời hạn đã cơ cấu lại 1.3.3 Các nguyên nhân dẫn đến tình trạng nợ xấu của NHTM Nợ qúa hạn phát sinh do nhiều nguyên nhân, nhưng có thể chia ra làm ba nhóm nguyên nhân chính như sau: 1.3.3.1. Về phía khách hàng vay vốn - Nhóm nguyên nhân không gian lận 11
13. -12- + Trình độ, năng lực quản lý, điều hành yếu kém: Là một trong những nguyên nhân quan trọng, chiếm tỷ lệ lớn gây nên tình trạng nợ xấu cho ngân hàng. Vì sau khi cho vay, việc sử dụng tiền vay hiệu qủa phụ thuộc rất lớn vào trình độ và năng lực điều hành sản xuất-kinh doanh của khách hàng + Rủi ro thị trường: Ngành nghề mà khách hàng đang kinh doanh gặp bất lợi trên thương trường, khả năng cạnh tranh yếu kém dẫn đến thua lỗ + Rủi ro khách quan: thay đổi cơ chế, chính sách, thiên tai, hỏa hoạn. - Nhóm nguyên nhân do gian lận + Sử dụng vốn vay sai mục đích: khách hàng sử dụng vốn vay không đúng như mục đích đã xin vay, đây là một trong những trường hợp gian lận xảy ra khá phổ biến trong thực tế hiện nay, việc khơng thẩm định kỹ và sự giám sát khơng chặt chẽ sau khi phát tiền vay của ngân hàng đã tạo điều kiện cho khách hàng sử dụng vốn vay khơng đúng mục đích, vượt ngồi tầm kiểm sốt của ngân hàng và dẫn đến rủi ro mất vốn nếu khách hàng sử dụng vốn vay vào mục đích khơng chính đáng hoặc phương án kinh doanh khơng khả thi hay mức độ rủi ro cao. + Gian lận về số liệu, chứng từ, giấy tờ: Với những quy định khá lỏng lẻo về chế độ báo cáo tài chính của hệ thống pháp luật Việt Nam đã tạo điều kiện cho các doanh nghiệp dễ dàng thực hiện gian lận trong những số liệu tài chính cung cấp cho ngân hàng nhằm cĩ được một đánh giá tốt khi đi vay. Điều này đã xảy ra khá phổ biến đối với các doanh nghiệp mà pháp luật quy định khơng phải kiểm tốn định kỳ hàng năm. Lập chứng từ, giấy tờ giả để qua mặt ngân hàng xin vay vốn cũng là nguyên nhân dẫn đến rủi ro cho ngân hàng + Lừa đảo, chiếm đoạt, bỏ trốn, 1.3.3.2. Về phía ngân hàng: + Thiếu thông tin thị trường, thơng tin về khách hàng: thông tin là yếu tố cực kỳ quan trọng quyết định hiệu qủa kinh doanh của cơng tác tín dụng. Việc thiếu thông tin sẽ dẫn đến thẩm định dự án/ phương án vay vốn của khách hàng khơng chính 12
14. -13- xác, đánh giá khơng thực tế năng lực thật sự của khách hàng, tính khả thi của dự án/ phương án và mức độ rủi ro của nĩ, thậm chí không phát hiện được âm mưu lừa đảo của khách hàng. + Trình độ nghiệp vụ của cán bộ tín dụng, cán bộ thẩm định yếu kém, cũng là một trong những nguyên nhân rất dễ xảy ra rủi ro cho ngân hàng. Với chất lượng thẩm định một mĩn vay thấp, việc quản lý lỏng lẻo, khơng khoa học, khơng sâu sát khách hàng thì rủi ro sẽ là điều khơng tránh khỏi. + Thiếu trách nhiệm: Không làm đúng quy trình tín dụng, hạ thấp tiêu chuẩn tín dụng là biểu hiện rõ nhất của việc thiếu trách nhiệm. Đây có thể do nhận thức chưa đúng của cán bộ tín dụng, có thể do tính cẩu thả, qua loa đại khái, cả nể song cốt lõi của vấn đề này là cơ chế thưởng phạt chưa nghiêm minh. + Đạo đức nghề nghiệp kém: Đã cĩ rất nhiều vụ án xảy ra liên quan đến cán bộ tín dụng cĩ hành vi thơng đồng với khách hàng làm lệch lạc hồ sơ, bỏ qua nhiều chi tiết bắt buộc trong quy trình nhằm vụ lợi cá nhân. Thơng thường trường hợp này rất dể xảy ra rủi ro cho ngân hàng do cán bộ tín dụng là người hiểu rõ nhất về tính pháp lý và hiệu quả của khoản vay nhưng đã thơng đồng với khách hàng cho nên bỏ qua những nguyên tắc đĩ dẫn đến khi khách hàng khơng trả được nợ ngân hàng là người chịu thiệt hại 1.3.3.3. Các nguyên nhân khác - Suy thoái kinh tế – chu kỳ kinh tế: Sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia đều có chu kỳ thịnh – suy. Khi nền kinh tế trong giai đoạn thịnh vượng thì việc sản xuất kinh doanh thuận lợi và như vậy việc trả nợ của khách hàng vay vốn đối với ngân hàng dễ dàng nên rủi ro tín dụng thấp, ngược lại lúc kinh tế trong thời kỳ suy thoái thì rủi ro tín dụng cao. - Môi trường pháp lý: Ở đất nước mà hệ thống pháp luật chưa đầy đủ, thiếu đồng bộ và không nghiêm minh thì không thể bảo đảm quyền lợi của bên cho vay. Vì vậy rủi ro tín dụng sẽ lớn 13
15. -14- 1.4. Kinh nghiệm quốc tế về quản lý rủi ro tín dụng: Tín dụng là nghiệp vụ luơn đĩng một vai trị quan trọng trong hoạt động của ngân hàng thương mại và cũng là nghiệp vụ đĩng gĩp rất lớn vào doanh thu và lợi nhuận cho ngân hàng. Đặc biệt đối với những nước cĩ nền tài chính tiền tệ chưa phát triển mạnh như Việt Nam chúng ta thì tín dụng lại cĩ tầm ảnh hưởng càng lớn hơn trong hoạt động của các ngân hàng thương mại, chiếm đến trên 70% thu nhập. Tuy nhiên, tín dụng lại là nghiệp vụ chứa đựng nhiều rủi ro, chất lượng tín dụng là nhân tố ảnh hưởng rất lớn đến sự an tồn và hiệu quả trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Chính vì vậy, các ngân hàng lớn ở các nước phát triển rất quan tâm đến cơng tác phịng ngừa rủi ro tín dụng và ngày càng hạ thấp tỷ trọng của hoạt động tín dụng trong cơ cấu doanh thu để thay vào đĩ là các dịch vụ ngân hàng khác cĩ rủi ro thấp hơn nhằm nâng tính an tồn hoạt động cho đơn vị mình. Thái Lan là quốc gia thuộc khu vực Đơng Nam Á, tuy nhiên nền tài chính tiền tệ của quốc gia này đã phát triển mạnh do sự du nhập khá sớm của các nước tư bản phương tây. Sau cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ năm 1997 thì ngồi việc tái thiết lại hệ thống quản lý ngọai hối của Ngân hàng TW Thái Lan, các ngân hàng thương mại của quốc gia này cũng đã cĩ sự sắp xếp, cơ cấu lại tồn diện hoạt động của mình trong đĩ vấn đề phịng ngừa rủi ro trong cơng tác tín dụng rất được quan tâm Hệ thống ngân hàng Thái Lan cĩ bề dày hoạt động hàng trăm năm, nhưng đứng trước cơn khủng hoảng tiền tệ Châu Á năm 1997 đã bị chao đảo, nhiều cơng ty tài chính và thương mại bị phá sản hoặc buộc phải sát nhập. Tình hình đĩ buộc các ngân hàng Thái Lan phải xem xét lại tồn bộ chính sách, cách thức, quy trình hoạt động, trong đĩ trọng tâm là lĩnh vực tín dụng nhằm giảm thiểu rủi ro. Đi đơi với việc đa dạng hố các sản phẩm tín dụng và dịch vụ, xác định khách hàng mục tiêu, chủ động tiếp thị khách hàng, một loạt thay đổi cơ bản trong tín dụng đã được các Ngân hàng Thái Lan triển khai nhanh chĩng và triệt để. Dưới đây là một số nét đặc trưng của quá trình đĩ. 1- Tách bạch, phân cơng rõ chức năng của các bộ phận và tuân thủ các khâu trong quy trình giải quyết các khoản vay. Hoạt động Ngân hàng bán lẻ là một xu hướng của các Ngân hàng Thái Lan. Hoạt động này trong tín dụng càng phát triển thì sự tách bạch các bộ phận cĩ liên quan trong quy trình tín dụng lại càng cần thiết. 14
16. -15- - Tại Bangkok Bank, trước đây quy trình tín dụng chỉ cĩ một bộ phận thực hiện, nay đã tách hẳn thành 2 bộ phận độc lập với nhau: bộ phận tiếp nhận, giải quyết hồ sơ và bộ phận thẩm định. Trong đĩ, bộ phận thẩm định phải cĩ báo cáo thẩm định tín dụng, gồm: chiến lược và kế hoạch kinh doanh, báo cáo xếp hạng rủi ro Đây là một thay đổi căn bản của Bangkok Bank nhằm bảo đảm tính độc lập, khách quan trong quá trình cấp tín dụng cho khách hàng. - Tương tự, tại Siam Commercial Bank (SCB) cũng đã xây dựng mơ hình tổ chức triển khai dịch vụ tín dụng theo nguyên tắc phân định rõ trách nhiệm của 3 bộ phận: Marketing khách hàng, bộ phận thẩm định và bộ phận quyết định cho vay. Ngân hàng đã phân loại khách hàng theo từng nhĩm khác nhau: khách hàng tiêu dùng (nhiều nhất), khách hàng kinh doanh, khách hàng cá nhân (giàu, nghèo), từ đĩ nhận rõ tính chất khác nhau làm cơ sở cho việc xác định nhiệm vụ cụ thể cĩ những nét khác nhau cho từng bộ phận nĩi trên trong việc tiếp nhận và giải quyết hồ sơ, thẩm định và quyết định cho vay - Kasikorn Bank đã tổng kết quy trình cho vay cần được tuân thủ như sau: + Tiếp xúc khách hàng + Phân tích tín dụng + Thẩm định tín dụng + Đánh giá rủi ro tín dụng + Quyết định cho vay + Thủ tục giấy tờ hợp đồng, giải ngân + Đánh giá chất lượng, xem xét lại khoản vay. Trong quy trình nĩi trên, việc tiếp thị bán hàng (nhân viên tín dụng gặp khách hàng) và bộ phận quyết định tín dụng là độc lập với nhau. Cũng với quy trình tương tự, trong khâu phân tích tín dụng (phân tích khoản vay), Siam city Bank (SCIB) dựa trên các phương pháp sau: + Phương pháp phân tích truyền thống: đánh giá doanh nghiệp dựa vào danh tiếng, mối quan hệ và tài sản bảo đảm. 15
17. -16- + Phương pháp 5Cs, credit assessment: Tính cách (Character), năng lực trả nợ (Capacity), vốn (Capital), tài sản bảo đảm (Collateral), điều kiện (Conditions); phân tích SWOT (Strength – Weakness/opportunity- Threat) và dự báo dịng tiền, phân tích các chỉ số tài chính chủ yếu. Việc thẩm định tín dụng, SiamCity Bank (SCIB) đã chia khách hàng thành những nhĩm khác nhau, từ đĩ cách thức thẩm định cũng được áp dụng khác nhau. Cĩ 4 nhĩm chính: Doanh nghiệp lớn, là doanh nghiệp cĩ nhu cầu về doanh số tín dụng > 50 triệu baht/năm; Doanh nghiệp vừa và nhỏ, là doanh nghiệp cĩ nhu cầu vay vốn từ 5-50 triệu baht năm; Tín dụng cá nhân, là những khách hàng cá nhân cĩ hưởng lương và chủ doanh nghiệp cĩ nhu cầu vay dưới 5 triệu baht, sử dụng sản phẩm tiêu dùng hoặc thẻ tín dụng dưới dạng các sản phẩm tín dụng tiêu chuẩn của SCIB. - Trong cho vay khách hàng cá nhân, tại Kasikorn Bank (một ngân hàng cĩ thế mạnh cho vay khách hàng cá nhân) đã áp dụng quy trình quyết định tự động: + Nhận đơn xin vay của khách hàng: Từ các kênh trực tiếp, thư, nhân viên trực tiếp tiếp thị, Internet, chi nhánh, + Xử lý, kiểm tra dữ liệu: dữ liệu mới, cơ bản được nhập vào chương trình dữ liệu; kiểm tra hồ sơ đã hồn thiện; kiểm tra thu nhập dữ liệu; bảo đảm dữ liệu đầu vào đầy đủ; gọi người vay để kiểm tra xác nhận sự tồn tại thực của họ; kiểm tra thơng qua cơ quan quản lý tín dụng của Chính phủ. + Ra quyết định tự động: Nhân viên phân tích xác nhận giới hạn tín dụng, phù hợp với chương trình chấm điểm và cho ý kiến về tài trợ. Việc quyết định được thực hiện khi các dữ liệu thơng tin được cập nhật đầy đủ. 2- Tuân thủ nghiêm ngặt các vấn đề cĩ tính nguyên tắc trong tín dụng - Tại KasiKorn Bank, trước đây chỉ quan tâm đến tài sản thế chấp, khơng quan tâm đến dịng tiền của khách hàng vay, vì thế, hậu quả tín dụng là: nợ xấu cĩ lúc lên tới 40% (năm 1997-1999). Ngân hàng tìm ra nguyên nhân là đã khơng tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc tín dụng trong quá trình cho vay. Để khắc phục tình trạng trên KasiKorn Bank đã quan tâm và thực hiện triệt để các nguyên tắc tín dụng. cụ thể, khi khách hàng đến vay 16
18. -17- vốn, các bộ phận liên quan trong ngân hàng phải giải đáp được các vến đề sau đây, mới quyết định cho vay: + Tư cách của khách hàng vay, cĩ tin tưởng họ dược khơng ? + Hiệu quả kinh doanh của khách hàng: cơng việc kinh doanh của khách hàng hoạt động nào thành cơng hoặc khơng thành cơng ? + Mục đích của khoản vay để làm gì ? + Nguồn trả nợ là gì ? (dịng tiền tệ và khả năng trả nợ); + Khả năng kiểm sốt khoản vay: Ngân hàng cĩ kiểm sốt được khách hàng sử dung tiền vay khơng ? + Năng lực quản trị điều hành của khách hàng: Ngân hàng phải biết được năng lực quản trị, điều hành của khách hàng vay (họ cĩ năng lực, kiến thức về quản trị, điều hành doanh nghiệp khơng ?) + Thực trạng tài chính của khách hàng: Ngân hàng phải biết các thơng tin về tài chính của khách hàng vay (số liệu thực tế về tài chính của khách hàng). - Tại Siamcity Bank (SCIB), cũng tương tự các tiêu chí trên, nhưng đặc biệt quan tân đến vấn đề sau: + Tại sao phải vay ngân hàng ? Điều này Bạn cho là quan trọng nhất, nguyên do chính phải vay, ngân hàng cần biết rõ. + Vay để làm gì ? + Nguồn vốn cần trong bao lâu ? + Lấy nguồn nào để trả nợ ? + Trả trong bao lâu ? v.v Để giải đáp được các câu hỏi trên, ngân hàng phải phân tích tài chính, trong đĩ rất coi trong đến vịng chu chuyển dịng tiền và vịng thu hồi vốn đầu tư của khách hàng. Việc phân tích tài chính phải kết hợp với nguyên nhân khách hàng vay, đánh giá được các phương diện: rủi ro ngành, rủi ro kinh doanh. Cơng việc này được thực hiện dựa trên căn cứ sau: 17
19. -18- + Từ báo cáo tài chính của khách hàng để xác định khả năng sinh lời, cơ cấu vốn và điều quan tâm nhất là nợ/ Vốn chủ sở hữu. Ngân hàng rất quan tâm đến cách tính doanh thu, tỷ trọng TSCĐ (vì nĩ ảnh hưởng đến cấu trúc chi phí) + Từ các chỉ tiêu tài chính trọng yếu: vịng quay hàng tồn kho; vịng quay các khoản phải thu, điểm hồ vốn; lợi nhuận/vốn chủ sở hữu; khả năng trả lãi; dịng tiền (các nhân tố ành hưởng đến dịng tiền, yếu tố định tính và những yếu tố làm thay đổi lợi nhuận hoặc tỷ suất lợi nhuận). Cĩ 6 bước trong việc phân tích chỉ số tài chính: xây dựng mục tiêu; tính tốn các chỉ số tài chính chủ yếu; so sánh các chỉ tiêu, lập các nghi vấn và làm rõ; xác định, đánh giá rủi ro; đề ra các biện pháp giảm thiểu rủi ro. Trên cơ sở phân tích, ngân hàng dự báo và nhận định về: rủi ro trong kinh doanh và rủi ro ngành; cấu trúc chi phí; lợi nhuận, kỹ thuật, cơng nghệ; vịng đời sản phẩm; tính độc lập và tính tồn cầu hố; mơi trường hoạt động; rủi ro cĩ tính chu kỳ; mức độ phụ thuộc của doanh nghiệp Tất cả những thơng tin phân tích nĩi trên làm cơ sở để phán đốn mức độ rủi ro, so sánh với xu hướng của ngành sản xuất, của doanh nghiệp tuơng tự. Đối với các dự án, ngân hàng phải tiến hành: dự báo rủi ro; khảo sát độ nhạy, dự báo dịng tiền của dự án. + Về dự báo rủi ro: ngân hàng cần dự báo rủi ro trong tương lai và những rủi ro chính: nhận định và phán đốn những gì xảy ra đối với doanh nghiệp, đưa ra những phương án rủi ro, doanh nghiệp sẽ hoạt động như thế nào khi xảy ra rủi ro. Về rủi ro quản lý: doanh thu, chu kỳ kinh doanh; chi phí cận biên của doanh nghiệp; chu kỳ vốn đầu tư của doanh nghiệp. + Về khảo sát độ nhạy: Phương án doanh nghiệp đưa ra chưa chắc đã là tốt nhất, do đĩ cán bộ thẩm định cần phải phân tích lại độ nhạy của dự án. Cần khảo sát độ nhạy, theo các cách thức sau: theo đề án của ngân hàng; phương án xấu nhất cĩ thể xảy ra, doanh nghiệp hoạt động như thế nào. + Về dự báo dịng tiền của dự án, thơng thường phải qua 3 bước: bước 1, tính luồng tiền của dự án; bước 2, các giả thiết định lượng; bước 3, xem xét tồn diện hoạt động của doanh nghiệp. Tuy nhiên ngân hàng thường quan tâm đến bước 3: nghiên cứu xu hướng 18
20. -19- phát triển của sản phẩm, của ngành; xem xet hoạt động của doanh nghiệp trong quá khứ; xem xét chiến lược quản trị doanh nghiệp. Hiện nay, nhân viên tín dụng khơng cịn coi tài sản thế chấp là số 1 như trước, mà điều đáng quan tâm là “dịng tiền”, gắn với cơ cấu mĩn vay theo thời gian để xem xét doanh nghiệp cĩ thể trả nợ đúng hạn hay khơng. Tài sản thế chấp vẫn phải được coi trọng, nhưng khơng coi đĩ là nguồn trả nợ, mà chỉ là nguồn để xử lý khoản nợ khi khơng thu hồi được. - Việc xem xét cơ cấu mĩn vay (theo thời gian) cũng rất quan trọng, ngân hàng rất quan tâm, vì qua đĩ thấy được khách hàng cĩ bảo đảm được thanh khoản khơng, cĩ nguồn để trả nợ khơng, trong thời gian nào Ngân hàng phải thường xuyên nắm bắt, cập nhật thơng tin về khách hàng, để nhanh chĩng phát hiện các tình huống xử lý kịp thời. 3- Cho điểm khách hàng - SiamCity Bank (SCIB) đã áp dụng việc cho điểm khách hàng (Credit Scoring), để quyết định cho vay đối với tín dụng bán lẻ và để xem xét cho vay đối với tín dụng doanh nghiệp. Hạng uy tín tín dụng được xếp loại theo các hạng từ AAA (chất lượng cao, rủi ro thấp, khả năng trả nợ cao nhất) đến D (nguy cơ vỡ nợ). Trong đĩ hạng cĩ thể xét cho vay được xếp hạng từ AAA+, AAA, AAA- ; A+, A, A-; BBB+, BBB, BBB-. Các hạng cĩn lại là: BB+, BB, BB-, C, D. Các hạng tín dụng này, áp dụng theo tiêu chuẩn của S&P (Standard and Poor). - Kasikorn Bank đã ứng dụng xếp loại tín dụng như là một cơng cụ quyết định tự động đến các khoản vay tiêu dùng (thẻ tín dụng), cho vay cầm cố, thế chấp, cho vay cá nhân, cho vay doanh nghiệp nhỏ. Ngân hàng đã sử dụng mẫu giao dịch của khách hàng hiện cĩ về lịch sử pháp lý, lịch sử giao dịch, lịch sử thanh tốn và số liệu lịch sử khác để dự báo rủi ro, đồng thời ứng dụng chấm điểm. Họ sử dụng các dữ liệu từ các chương trình ứng dụng tín dụng như: giới tính, tuổi tác, tình trạng hơn nhân, kinh nghiệm làm việc, số dư tiền gửi của khách hàng, 4- Tuân thủ thẩm quyền phán quyết tín dụng - Kasikorn Bank quy định việc phán quyết tín dụng theo mức tăng dần; mức phán quyết của một người, một nhĩm người, Hội đồng quản trị: 19
21. -20- a. > 10tr Baht : 1 người chịu trách nhiệm; b. 100tr Baht : phải qua 2 người chịu trách nhiệm; c. 3 tỷ Baht : phải do Hội đồng quản trị ngân hàng quyết định. Những khoản vay vượt quá quy định trên thì phải chuyển cho bộ phận thẩm định độc lập để thẩm định trước khi trình lên cấp trên cĩ thẩm quyền phê duyệt khoản vay. - Tại SiamCity Bank (SCIB), quyền phê duyệt khoản vay được phân cấp từ giám đốc đến HĐQT tại trụ sở chính, tuỳ thuộc vào mức cho vay, điều kiện tín dụng và tài sản bảo đảm, ngân hàng áp dụng chính sách tập quyền trong phê duyệt tín dụng tại trụ sở chính. Cụ thể như sau: a/ Thẩm quyền của lãnh đạo cao cấp của ngân hàng: + Hội đồng quản trị: khơng giới hạn. Tuy nhiên phải tuân thủ mức cao nhất do ngân hàng TW Thái Lan quy định; + Ban điều hành: 500 tr Baht; + Chủ tịch và Tổng giám đốc: 200 tr Baht; + Hội đồng tín dụng: 200 tr Baht; + Ban thường trực HĐTD: 100 tr Baht; + Phĩ TGĐ thường trực: 30 tr Baht; + Phĩ TGĐ điều hành: 20 tr Baht. b/ Thẩm quyền cấp khu vực: + Giám đốc phụ trách khu vực: 20 tr Baht: + Giám đốc chi nhánh: 10 tr Baht. 5- Giám sát khoản vay: Sau khi cho vay phải rất coi trọng việc kiểm tra, giám sát các khoản vay bằng cách: tiếp tục thu thập thơng tin về khách hàng; thường xuyên đánh giá xếp loại khách hàng; cĩ biện pháp xử lý kịp thời các tình huống rủi ro. 20
22. -21- Tại Siam City Bank (SCIB) cĩ 2 bộ phận: bộ phận tác nghiệp và bộ phận tái xét. Bộ phận tác nghiệp (Credit Operation Dept) giám sát sự thay đổi những rủi ro từng khoản vay và cĩ hành động thích ứng kịp thời. Bộ máy này cũng giám sát nhằm bảo đảm tất cả các điều khoản và điều kiện của khoản vay phải được tuân thủ. Bộ phận tái xét (Credit Review Dept): quy định cụ thể các phương pháp tái xét phải thực thi theo các quy định của NHTW Thái Lan. Bộ phận quản lý rủi ro tín dụng (Credit Rish Managerment Dept) quản lý danh mục tín dụng, thường xuyên cập nhật các báo cáo kinh doanh cho danh mục tín dụng, báo cáo xếp hạng tín dụng, các khoản vay cĩ vấn đề và danh mục khoản vay cần giám sát, khoản nợ khơng hoạt động. Ngồi những vấn đề quan trọng nĩi trên, các ngân hàng Thái Lan cịn rất coi trọng việc cập nhật hiểu biết nghề nghiệp cho nhân viên ngân hàng, liên tục đào tạo theo từng loại cơng việc, để nâng cao trình độ, kỹ năng và tạo khả năng thực thi độc lập nhiệm vụ được phân cơng. Các ngân hàng đều áp dụng Sổ tay tín dụng cho các ngân hàng thương mại (gồm 24 chương) được viết rất cơng phu và rõ ràng, dễ áp dụng; cĩ chính sách cho vay riêng đối với bất động sản là lĩnh vực cĩ rủi ro rất cao. Tĩm lại, với những tương đồng về vị trí địa lý, trình độ phát triển, đặc điểm kinh tế xã hội, giữa Việt Nam và Thái Lan, thì những cải cách trong lĩnh vực tín dụng nhằm nâng cao chất lượng, phịng ngừa rủi ro của các ngân hàng thương mại Thái Lan sau cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ Châu Á năm 1997 sẽ là những kinh nghiệm quý báu cho các ngân hàng thương mại Việt Nam trong quá trình chấn chỉnh cơng tác tín dụng của mình. Chúng ta cần tham khảo cách làm của các ngân hàng thương mại Thái Lan ở một số điểm như: - Cách phân loại, chấm điểm khách hàng theo các tiêu chí cụ thể, khách quan - Cĩ sự tách bạch rõ ràng về nhiệm vụ và trách nhiệm giữa các bộ phân trong quy trình cấp tín dụng cho khách hàng. - Phân cấp mức uỷ quyền phán quyết tín dụng cụ thể cho từng chức vụ quản lý - Cơng tác đào tạo nguồn nhân lực, 21
23. -22- Kết luận chương 1: Rủi ro tín dụng là vấn đề luơn được các ngân hàng thương mại đặc biệt quan tâm trong quá trình hoạt động của mình, vì khi xảy ra rủi ro trong lĩnh vực tín dụng thơng thường sẽ gây nên nhiều tổn thất cho ngân hàng cấp tín dụng, từ hình ảnh, thương hiệu, uy tín cho đến các thiệt hại về mặt kinh tế và đặc biệt quan trọng hơn là tổn hại đến niềm tin của khách hàng. Chính vì tầm quan trọng đĩ mà Ngân hàng trung ương của các quốc gia và bản thân các ngân hàng thương mại vẫn luơn tích cực tìm kiếm các giải pháp hữu hiệu để nhằm hạn chế thấp nhất rủi ro xảy ra trong lĩnh vực tín dụng. Giống như Thái Lan sau cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ 1997 đã cĩ những cải tổ mạnh mẽ trong lĩnh vực ngân hàng trong đĩ chấn chỉnh tín dụng, phịng ngừa rủi ro được ưu tiên hàng đầu, các ngân hàng Việt Nam trong những năm gần đây cũng đã cĩ những nổ lực rất lớn để nâng cao chất lượng của cơng tác tín dụng sau thời gian dài các ngân hàng thương mại quốc doanh gặp những khĩ khăn trong cơng tác này do buơng lỏng quản lý. 22
24. -23- Chương 2: Thực trạng chất lượng tín dụng của các NHTM trên địa bàn TPHCM 2.1. Tổng quan hoạt động kinh tế trên địa bàn TPHCM: Trong năm qua, cùng với sự phát triển của nền kinh tế Quốc gia, kinh tế TPHCM tiếp tục tăng trưởng và phát triển trên nhiều lĩnh vực. Trong đĩ: + Tốc độ tăng trưởng GDP đạt 12,2% + Giá trị sản xuất cơng nghiệp trên địa bàn trong năm đạt 298.517 tỷ đồng , tăng 13,5% so với năm 2005. + Tổng vốn đầu tư xây dựng cơ bản thực hiện được: 66.978 tỷ đồng, tăng 16,7% so với năm 2005 + Đầu tư trực tiếp nước ngồi năm 2006 cĩ 251 dự án được cấp phép với tổng vốn đầu tư là: 1.520,5 triệu USD + Tổng kim ngạch xuất khẩu đạt: 13.694,8 triệu USD, tăng 12,5% so với năm 2005 + Tổng kim ngạch nhập khẩu đạt: 6.621 triệu USD, tăng 4,4% so với năm 2005 (Nguồn: Báo cáo tổng kết của CN NHNN TPHCM) Cùng với sự thắng lợi của kinh tế TPHCM, ngành ngân hàng trên địa bàn cũng cĩ những bước phát triển rất nỗi bật tạo nên những tiếng vang lớn và gĩp phần đáng kể cho sự tăng trưởng của kinh tế thành phố, thể hiện qua: - Năng lực tài chính và khả năng kinh doanh của các ngân hàng thương mại trên địa bàn ngày càng cao, gắn liền với quá trình tăng trưởng liên tục về vốn điều lệ của các ngân hàng thương mại cổ phần. Đến 31/12/2006 tổng vốn điều lệ của các NHTMCP trên địa bàn đạt 13.033 tỷ đồng, tăng 2 lần so với năm 2005. Trong đĩ 1 NHTMCP đạt mức vốn điều lệ trên 2.000 tỷ đồng, 4 ngân hàng trên 1.000 tỷ, 8 ngân hàng trên 500 tỷ và 5 ngân hàng cĩ vốn điều lệ dưới 500 tỷ. - Kết quả kinh doanh của các ngân hàng thương mại trên địa bàn đạt được rất cao, đây là một trong những điểm nỗi bậc nhất của kinh tế thành phố trong năm 2006. Trong 23
25. -24- đĩ nhiều ngân hàng hồn thành sớm các chỉ tiêu lợi nhuận kế hoạch đề ra. Kết thúc năm hoạt động 2006 tổng lợi nhuận trước thuế của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tăng 24,95% so với năm 2005. Kết quả lợi nhuận tăng trưởng cao trong năm của các ngân hàng thương mại xuất phát từ 3 yếu tố sau: Thứ nhất: Quy mơ hoạt động dịch vụ ngân hàng khơng ngừng mở rộng và tăng trưởng. Đặc biệt là quy mơ về huy động vốn và cho vay tăng trưởng khá cao. Tổng thu nhập về dịch vụ và kinh doanh trong năm 2006 đã tăng 42,5% so với năm 2005 điều này tất yếu sẽ dẫn đến kết quả lợi nhuận sẽ tăng mạnh về phương diện hạch tốn kế tốn. Thứ hai: Chất lượng tài sản cĩ từng bước được cải thiện so với những năm trước đây. Trong đĩ chất lượng tín dụng được đảm bảo đã tạo điều kiện cho quá trình khai thác và sử dụng vốn hiệu quả. Bên cạnh đĩ, việc sử dụng tài sản cĩ của các ngân hàng thương mại đã cĩ chuyển biến tích cực theo hướng đa dạng hĩa đầu tư (hoạt động trên thị trường liên ngân hàng, đầu tư chứng khốn, cho thuê tài chính, tiền gửi, ) đã gĩp phần tạo điều kiện cho các ngân hàng thương mại hạn chế rủi ro và tăng hiệu quả sử dụng vốn. Bên cạnh đĩ việc nâng cao trình độ quản trị điều hành, năng động và nhạy bén với thị trường, cĩ kế họach và chiến lược kinh doanh phù hợp đã gĩp phần mang lại thành cơng chung của hệ thống ngân hàng thành phố. Thứ ba: Yếu tố mơi trường: mơi trường pháp lý, mơi trường kinh tế ngày càng hồn thiện và phát triển. Với tốc độ tăng trưởng và phát triển của kinh tế thành phố >12%, các ngành, các lĩnh vực kinh tế phát triển, hoạt động của các doanh nghiệp ngày càng hiệu quả là điều kiện thuận lợi cho hoạt động ngân hàng phát triển trong mối quan hệ ngân hàng – khách hàng và nền kinh tế. - Các hoạt động dịch vụ ngân hàng tiếp tục phát triển. Trong đĩ dịch vụ thẻ ATM đã và đang trở thành người bạn rất thân thiết với mọi người dân thành phố, điều này đã mang lại lợi ích khá lớn cho các ngân hàng được sử dụng một nguồn vốn rẻ. Trong năm 2006 tổng số thẻ phát hành trên địa bàn đạt 1.022.171 thẻ tăng 70,8% so với năm 2005 - Mơ hình giao dịch một cửa đã tiết kiệm được rất nhiều thời gian và thủ tục cho khách hàng cộng với mạng lưới phát triển rộng khắp với trên 697 đơn vị ngân hàng thương mại (bao gồm hội sở, sở giao dịch, chi nhánh, phịng giao dịch, điểm giao dịch, quỹ tiết kiệm) đã đem lại những thuận lợi nhất cho khách hàng khi muốn giao dịch với ngân 24
26. -25- hàng và đây cũng là yếu tố gĩp phần thúc đẩy mở rộng và tăng trưởng nguồn vốn huy động và dư nợ tín dụng ngân hàng trên địa bàn. 2.2. Tình hình thực hiện các nghiệp vụ ngân hàng: 2.2.1. Huy động vốn: Bảng 2.1 Tổng kết tình hình huy động vốn giai đọan 2002-2006 Đvt: tỷ đồng Chỉ tiêu Năm 2002 Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 Tiền gởi VND 52.835 78.094 101.480 124.450 197.554 Tiền gởi ngọai tệ 33.161 38.376 48.857 60.150 87.949 Tổng cộng 85.966 116.470 150.337 184.600 285.503 Tốc độ tăng so với 30,7% 35,9% 29,1% 22,8% 54,7% năm trước TÌNH HÌNH HUY ĐỘNG VỐN 2002 - 2006 300,000 285,503 250,000 200,000 184,600 150,000 150,337 100,000 116,470 85,966 50,000 0 Năm 2002 Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 (Nguồn: Báo cáo tổng kết của CN NHNN TPHCM) Bảng số liệu tổng kết tình hình huy động vốn của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM qua 5 năm cho thấy, tốc độ tăng trưởng nguồn vốn đã tăng trưởng mạnh, điều này xuất phát từ sự tăng trưởng ổn định với tốc độ cao của nền kinh tế đã làm cho các thành phần kinh tế cũng ngày lớn mạnh về quy mơ và tầm vĩc, nguồn vốn dồi dào. Bên cạnh đĩ, thu nhập của người dân thành phố cũng đã được tăng lên đáng kể dẫn đến tiết kiệm được 25
27. -26- nhiều hơn, trong khi thị trường bất động sản vẫn cịn đang trong tình trạng đĩng băng và chưa cĩ dấu hiệu phục hồi thì việc gởi tiền vào ngân hàng để hưởng lãi suất ổn định và an tồn là giải pháp được nhiều người lựa chọn, điều này đã giúp cho các Ngân hàng thương mại dể dàng trong việc tăng trưởng nguồn vốn cho mình. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng nguồn vốn của hệ thống Ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM đã cho thấy sự chưa đồng đều và cĩ chênh lệch khá cao, năm 2005 chỉ đạt tốc tốc độ tăng 22,8% so với năm trước tuy nhiên năm 2006 tốc độ lại tăng rất mạnh 54,7%. Nguyên nhân là do thời điểm các doanh nghiệp rút vốn gởi tại các ngân hàng để đầu tư vào các dự án lớn, trong đĩ đặc biệt năm 2005 đã cĩ rất nhiều dự án thủy điện với nguồn kinh phí lớn được các doanh nghiệp đầu tư và một phần ảnh hưởng khơng nhỏ đến nguốn vốn ngân hàng đĩ chính là sự bùng nỗ của thị trường chứng khốn Việt Nam thời gian qua đã khiến một bộ phận khơng nhỏ nguồn vốn tiết kiệm của người dân được được dịch chuyển sang đầu tư chứng khốn. 2.2.2. Tình hình cho vay của các ngân hàng thương mại trên địa bàn: Bảng 2.2 Tổng kết tình hình dư nợ theo loại tiền tệ giai đọan 2002-2006 Đvt: Tỷ đồng Chỉ tiêu Năm 2002 Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 Dư nợ VND 52.450 67.902 88.512 107.700 159.744 Dư nợ bằng 21.793 32.984 48.112 62.500 70.003 ngọai tệ Tổng dư nợ 74.243 100.886 136.624 170.200 229.747 Tỷ lệ tăng, giảm so với 32,1% 35,9% 35,4% 24,6% 35% năm trước 26
28. -27- TÌNH HÌNH CHO VAY 2002 - 2006 250,000 200,000 229,747 150,000 170,200 136,624 100,000 100,886 50,000 74,243 0 Năm 2002 Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 (Nguồn: Báo cáo tổng kết của CN NHNN TPHCM) Tình hình dư nợ của hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM các năm qua cho thấy tốc độ tăng trưởng dư nợ khá đồng đều, riêng năm 2005 tốc độ tăng cĩ phần thấp hơn các năm cịn lại (tăng 24,6% so với năm trước). Tốc độ phát triển dư nợ đã phản ánh rất sát với tình hình phát triển kinh tế trên địa bàn thành phố, các doanh nghiệp, cá nhân tích cực mở rộng quy mơ sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp mới được thành lập ngày càng nhiều hơn điều này đồng nghĩa với việc phải cĩ một nguồn vốn lớn cho các doanh nghiệp này hoạt động và ngân hàng vẫn là kênh cung cấp vốn chủ lực nhất cho nhu cầu đĩ. Năm 2006, tốc độ tăng trưởng dư nợ đạt 35%, ngồi yếu tố kinh tế thành phố tiếp tục phát triển ổn định thì một nhân tố cũng được xem là quan trọng gĩp phần vào việc phát triển dư nợ đĩ chính là vốn điều lệ của các nhân hàng TMCP liên tục được nâng lên nhờ sự trợ giúp khá đắc lực của thị trường chứng khốn, điều này đã tạo cơ hội cho các ngân hàng thương mại tăng quy mơ hoạt động và đặc biệt là cĩ đủ năng lực tài chính để mở rộng địa bàn kinh doanh của mình. Một tín hiệu cũng gĩp phần khơng nhỏ vào sự tăng trưởng dư nợ đĩ chính là Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 150 của tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và tổ chức thành cơng hội nghị cấp cao APEC lần thứ 14 tại Hà Nội đã tạo niềm tin mạnh mẽ về một sự phát triển tốt đẹp trong tương lai của kinh tế Việt Nam vì vậy một sự chuẩn bị, một sự đầu tư đĩn đầu cơ hội đã được rất nhiều doanh nghiệp thực hiện. Qua bảng tổng hợp tình hình dư nợ cho thấy tốc độ tăng trưởng dư nợ ngọai tệ các năm gần đây đều cao hơn dư nợ VND, cụ thể năm 2005 tốc độ tăng trưởng dư nợ là 24,6% (trong đĩ dư nợ VND tăng 21,7%, thì dư nợ ngọai tệ đã tăng 29,9%); năm 2004 tốc độ tăng 27
29. -28- trưởng dư nợ là 35,4% (dư nợ VND tăng 30,4%, trong khi dư nợ ngọai tệ đã tăng 45,9%); năm 2003 tốc độ tăng trưởng dư nợ là 35,9% (dư nợ VND tăng 29,5%, dư nợ ngọai tệ tăng 51,4%). Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do lãi suất cho vay ngoại tệ rẻ hơn so với VND và các doanh nghiệp cũng đã cĩ được thị trường xuất khẩu cho nên nguồn ngọai tệ thanh tốn nợ cho ngân hàng cũng được đảm bảo tránh được rủi ro về tỷ giá. Riêng năm 2006, với tốc độ tăng trưởng dư nợ là 35% thì tốc độ tăng trưởng dư nợ VND đạt 48,3% trong khi đĩ đối với ngọai tệ là 12%, sự thay đổi về tốc độ tăng trưởng trong cơ cấu tổng dư nợ năm 2006 so với các năm trước là do lãi suất cho vay trong năm tăng đối với VND là từ 0,3% -0,9%/năm cịn ngọai tệ là từ 0,6%-1,5%/năm. Bên cạnh đĩ, trong năm 2006 tình hình an ninh thế giới cũng cĩ những bất ổn liên quan đến vấn đề hạt nhân của Iran, CHDCND Triều Tiên và cuộc chiến ở Iraq, xung đột ở dãi Gaza giữa Israel và Palestine vẫn đang diễn biến phức tạp phần nào đã tác động lên tỷ giá hối đối làm cho các doanh nghiệp ngại vay vốn ngoại tệ vì sợ rủi ro tỷ giá. Bảng 2.3 Dư nợ tín dụng theo thời hạn nợ giai đọan 2002-2006 Đvt: Tỷ đồng Ngắn hạn Tăng /giảm so với Chỉ tiêu Dư nợ Tỷ trọng /Trung dài hạn năm trước 45.186 60,9% 25,9% Năm 2002 74.243 29.057 39,1% 43,1% 59.865 59,3% 32,2% Năm 2003 100.886 41.021 40,7% 41,2% 79.838 58,4% 33,4% Năm 2004 136.624 56.786 41,6% 38,4% 101.260 59,5% 26,8% Năm 2005 170.200 68.940 40,5% 21,4% 139.651 60,8% 37,9% Năm 2006 229.747 90.096 39,2% 30,7% 28
30. -29- CƠ CẤU DƯ NỢ 2002 - 2006 160,000 139,651 140,000 120,000 101,260 100,000 90,096 80,000 68,940 59,865 59,838 DN NH 60,000 56,786 DN TDH 45,186 41,021 40,000 29,057 20,000 0 12345 (Nguồn: Báo cáo tổng kết của CN NHNN TPHCM) Cơ cấu dư nợ giữa ngắn hạn và trung dài hạn các năm qua cho thấy hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM luơn duy trì ổn định ở mức hợp lý với dư nợ ngắn hạn chiếm khoảng 60% - 61%/tổng dư nợ và tỷ lệ này đối với trung dài hạn là 39%- 40%/tổng dư nợ. Cơ cấu trên giúp cho các ngân hàng thương mại hoạt động cân đối và an tồn. Bảng 2.4 Tổng hợp tình hình huy động và sử dụng vốn Đvt: triệu đồng Tỷ lệ sử dụng Sử dụng vốn ngắn Chỉ tiêu Huy động Cho vay nguồn vốn huy hạn cho vay trung động để cho vay dài hạn Năm 2003 116.470 100.886 86,6% 19,6% Năm 2004 150.337 136.624 90,9% 21,3% Năm 2005 184.600 170.200 92,2% 22,1% Năm 2006 285.503 229.747 80,5% 22% 29
31. -30- TỶ LỆ HUY ĐỘNG - CHO VAY 2002-2006 600,000 229,747 500,000 400,000 170,200 300,000 136,624 100,886 285,503 200,000 74,243 184,600 100,000 150,337 116,470 85,966 0 2002 2003 2004 2005 2006 (Nguồn: Báo cáo tổng kết của CN NHNN TPHCM) Trong quá trình hoạt động kinh doanh, các ngân hàng thương mại luơn luơn thực hiện việc khai thác và sử dụng vốn sao cho đạt hiệu quả cao nhất và đảm bảo an tồn. Tuy nhiên qua bảng tổng hợp số liệu về tình hình sử dụng vốn huy động để cho vay của hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM, cho thấy tỷ trọng sử dụng vốn cho cơng tác tín dụng chiếm quá cao, 4 năm gần đây luơn chiếm hơn 80%, riêng năm 2005 đã chiếm đến 92,2%. Với đặc tính vốn cĩ của tín dụng là đi đơi với rủi ro thì việc các ngân hàng thương mại trên địa bàn đã sử dụng hầu như gần hết nguồn vốn huy động của mình cho cơng tác này, thể hiện một sự kém an tồn trong hoạt động kinh doanh, bất kỳ một rủi ro nào xảy ra trong quá trình cho vay lập tức sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn vốn và quyền lợi của tổ chức, cá nhân gởi tiền ở ngân hàng. Vẫn biết tín dụng là lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro nhưng đối với Việt Nam khi mà các sản phẩm dịch vụ phi tín dụng chưa phát triển mạnh và trình độ khai thác của các ngân hàng cịn hạn chế thì tín dụng vẫn là nguồn thu nhập chủ yếu cho các ngân hàng thương mại (trên 70%). Do đĩ để vừa đạt được hiệu quả kinh doanh vừa đảm bảo an tồn vốn, các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM phải hạn chế thấp nhất rủi ro xảy ra trong nghiệp vụ tín dụng, phải cĩ biện pháp phịng ngừa hiệu quả và ngày càng nâng cao chất lượng của cơng tác này. 30
32. -31- Một vấn đề cũng ảnh hưởng rất lớn đến tính an tồn trong kinh doanh của các ngân hàng thương mại TPHCM đĩ là việc sử dụng vốn ngắn hạn để đầu tư trung dài hạn, theo số liệu thống kê hiện nay các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM đang duy trì mức độ sử dụng chỉ tiêu này khoảng từ 19% đến 22%, dù tỷ lệ này nằm trong giới hạn cho phép của Ngân hàng Nhà Nước là khơng quá 40% nhưng cần phải quan tâm đến chỉ tiêu này vì nĩ cĩ thể khiến các ngân hàng mất khả năng thanh tốn nếu quá lạm dụng đặc biệt trong tình hình nguồn vốn huy động trung dài hạn trong thời gian tới khơng cĩ khả năng tăng cao. Hiện nay, mặc dù sự nỗ lực của các ngân hàng trong việc huy động vốn trung dài hạn là rất cao nhưng kết quả mang lại vẫn chưa khả quan (TPHCM tỷ trọng vốn trung dài hạn chỉ trong khoảng từ 19% đến 22%). Trong thời gian tới, nếu tình hình lạm phát tiếp tục gia tăng thì sẽ rất khĩ khăn trong việc huy động nguồn trung dài hạn, hơn nữa nguồn vốn trung dài hạn được tái tạo cho vay từ các khoản thu nợ trung dài hạn trước đây sẽ khĩ khăn hơn, bởi vì hiện nay phần vốn này đã được các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM đầu tư cho vay bất động sản trong thời gian trước(chiếm khoảng 15%/tổng dư nợ) do tình trạng đĩng băng cho nên sẽ rất khĩ cĩ khả năng thu hồi. 2.3 Thực trạng chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM: 2.3.1. Thực trạng về chất lượng tín dụng: Trong quá trình phát triển kinh tế xã hội, giữa hai mặt chất và lượng luơn cĩ quan hệ chặt chẽ và tác động qua lại với nhau. Tăng trưởng và chất lượng tín dụng cũng khơng nằm ngồi quy luật này. Trước yêu cầu cần một nguồn vốn lớn để đầu tư phát triển kinh tế, trong những năm qua hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM đã luơn cố gắng tăng khối lượng cho vay đáp ứng nhu cầu cho các doanh nghiệp và cá nhân trên địa bàn. Tuy nhiên, tăng trưởng nhanh dư nợ tín dụng, nhất là với quy mơ lớn thường đi kèm nhiều rủi ro. Do đĩ, làm thế nào để vừa cung ứng đủ vốn với nhu cầu ngày càng tăng phục vụ tăng trưởng kinh tế vừa đảm bảo được chất lượng tín dụng là vấn đề đã và đang được Ngân hàng Nhà nước, các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM đặc biệt quan tâm. 31
33. -32- Bảng 2.5 Tình hình nợ quá hạn của các NHTM địa bàn TPHCM 2002-2006 Đvt: triệu đồng Trong đĩ Tổng dư Tỷ Nợ quá hạn Tỷ Tỷ Chỉ tiêu nợ quá trọng/Tổng Nợ tồn thơng trọng/Tổng trọng/Tổng hạn dư nợ đọng thường dư nợ dư nợ Năm 2002 3.878 5,2% 2.928 3,9% 950 1,3% Năm 2003 3.625 3,6% 3.151 3,1% 474 0,5% Năm 2004 2.922 2,1% 2.785 1,6% 137 0,08% Nhĩm 2 Nhĩm 3 Nhĩm 4 Nhĩm 5 Năm 2005 13.763 8% 8.602 1.507 827 2.827 Nhĩm 2 Nhĩm 3 Nhĩm 4 Nhĩm 5 Năm 2006 18.540 8% 13.509 2.470 588 1.973 TÌNH HÌNH NỢ QUÁ HẠN 2002 - 2006 20,000 18,540 15,000 13,763 10,000 5,000 3,878 3,625 2,922 0 Năm 2002 Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 (Nguồn: Báo cáo tổng kết của CN NHNN TPHCM) Qua bảng tổng kết về tình hình nợ quá hạn của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM, cho thấy trong ba năm từ 2002 đến 2004 nợ quá hạn cĩ xu hướng giảm từ 5,2% năm 2002 xuống 3,6% năm 2003 và chỉ cịn 2,1% năm 2004. Trong tổng nợ quá hạn 32
34. -33- thì phần lớn là nợ quá hạn thơng thường do khách hàng thực hiện khơng đúng các nghĩa vụ cam kết với ngân hàng, cịn nợ tồn đọng (bao gồm nợ khoanh và nợ chờ xử lý) chiếm tỷ trọng khơng lớn, như năm 2002 nợ tồn đọng là 950 tỷ đồng chiếm 1,3%/ tổng dư nợ và 24%/ tổng nợ quá hạn, con số này liên tục được rút giảm trong năm 2003 và 2004 lần lượt là: năm 2003 nợ tồn đọng 474 tỷ đồng chiếm 0,5%/ tổng dư nợ và 13%/ tổng nợ quá hạn, năm 2004 nợ tồn đọng chỉ cịn 137 tỷ đồng chiếm 0,08%/ tổng dư nợ và 4,7%/ tổng nợ quá hạn. Riêng hai năm 2005 và 2006 theo bảng số liệu thì nợ quá hạn của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM đã tăng khá mạnh cả về số tuyệt đối lẫn tương đối (tương đương 8%/ tổng dư nợ cho vay). Nếu thực tế nợ quá hạn của hai năm này đột ngột tăng mạnh như số liệu trên bảng báo cáo thì đĩ là một điều đáng lo ngại cho chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại TPHCM sau một thời gian rất nỗ lực để chấn chỉnh. Thực tế thì nợ quá hạn trong hai năm này cĩ sự tăng mạnh như vậy là do vấn đề kỹ thuật trong việc phân loại nợ theo quyết định 493 của Ngân hàng Nhà Nước, số liệu về tổng nợ quá hạn trong hai năm 2005, 2006 là bao gồm nợ của 4 nhĩm từ nhĩm 2 đến nhĩm 5, trong đĩ nợ nhĩm 2 cĩ một phần là nợ được cơ cấu lại thời hạn trả nợ mà như quy định trước đây các loại nợ này khơng thuộc diện là nợ quá hạn. Mặt khác, cũng theo quyết định 493 thì các khách hàng cĩ nhiều hơn một khoản nợ tại một ngân hàng thương mại nếu cĩ bất kỳ một khoản nợ nào chuyển sang nhĩm nợ cĩ rủi ro cao hơn thì tất cả các khoản nợ cịn lại của khách hàng này đều phải chuyển sang nhĩm nợ cĩ rủi ro tương ứng đĩ. Vì vậy, bản thân nợ nhĩm 2 theo cách phân loại của quyết định 493 sẽ cĩ sự khác biệt theo như quy định trước đây, đĩ là phần nợ được cơ cấu lại thời hạn trả nợ và các khoản nợ trong hạn bị chuyển sang nhĩm 2 do khách hàng cĩ một khoản nợ chuyển sang nhĩm 2. Vì vậy, mặc dù nợ quá hạn trong hai năm 2005 và 2006 của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM đã tăng mạnh một phần là do kỹ thuật phân loại nợ cĩ sự thay đổi theo quy định mới, nhưng với tỷ lệ nợ quá hạn 8%/ tổng dư nợ (vượt giới hạn cho phép của Ngân hàng Nhà Nước cũng như chuẩn mực của quốc tế là khơng quá 5%) thì đây là vấn đề mà hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn cần đặc biệt quan tâm vì điều này sẽ ảnh hưởng đến đến mức độ an tồn và hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Sau những vụ án lớn liên quan đến lĩnh vực ngân hàng như Minh Phụng – Epco, ngành ngân hàng cả nước nĩi chung và địa bàn TPHCM nĩi riêng đã cĩ những bước chuyển biến tích cực về chất trong lĩnh vực tín dụng, nhiều cuộc hội thảo chuyên đề, nhiều văn bản 33
35. -34- chấn chỉnh, giám sát cơng tác tín dụng của Chính Phủ, Ngân hàng Nhà Nước và các cơ quan ban ngành cĩ liên quan liên tục được ban hành nhằm giúp cho các ngân hàng thương mại hoạt động an tồn và hiệu quả hơn. Để thấy rõ hơn chất lượng tín dụng của hai năm 2005 và 2006 của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM, cần xét thêm một chỉ tiêu cũng nằm trong quyết định 493 về phân loại nợ của Ngân hàng Nhà Nước, đĩ là chỉ tiêu nợ xấu. Nợ xấu là bao gồm các nhĩm nợ: nhĩm 3, nhĩm 4, nhĩm 5, trong đĩ nợ nhĩm 5 là nợ cĩ khả năng mất vốn. Năm 2005 tổng nợ xấu của các ngân hàng thương mại trên đại bàn TPHCM là 5.161 tỷ đồng chiếm 37,5%/ tổng nợ quá hạn và chiếm 3%/ tổng dư nợ cho vay, tương tự năm 2006 nợ xấu là 5.031 tỷ đồng chiếm 27,1%/ tổng nợ quá hạn và 2,2%/ tổng dư nợ cho vay. Nếu chỉ đề cập đến chỉ tiêu nợ xấu từ sau khi áp dụng quyết định 493 của Ngân hàng Nhà Nước (bắt đầu từ năm 2005) cho thấy xu hướng cĩ phần giảm cả về số tuyệt đối lẫn tương đối, nợ cĩ khả năng mất vốn (nhĩm 5) cũng giảm từ 2.827 tỷ đồng năm 2005 xuống cịn 1.973 tỷ đồng năm 2006, với tốc độ tăng trưởng tín dụng năm 2006 là 35% so với năm 2005 thì chỉ tiêu nợ xấu so sánh giữa hai năm này cho thấy các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM đã rất chú trọng đến việc nâng cao chất lượng tín dụng nhằm tạo ra một “bảng cân đối sạch” trước thềm hội nhập và cũng quan trọng khơng kém đĩ chính là tạo hình ảnh ấn tượng trong mắt các tập địan tài chính tiền tệ quốc tế trong việc hợp tác trở thành đối tác chiến lược. Tổng quan về tình hình chất lượng tín dụng của hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM trong những năm qua nhìn chung là cĩ sự chuyển biến tốt về chất, tuy nhiên để hoạt động của ngành ngân hàng trên địa bàn ngày càng an tồn và hiệu qủa hơn địi hỏi chất lượng tín dụng phải được nâng cao hơn nữa. Các ngân hàng thương mại cần phải nỗ lực và quan tâm nhiều hơn đến cơng tác phịng ngừa rủi ro, hạn chế đến mức thấp nhất việc phát sinh nợ quá hạn với bất kỳ nguyên nhân nào. Cĩ hai lý do buộc các ngân hàng thương mại phải tiếp tục thực hiện tốt hơn nữa việc quản lý nợ quá hạn trong thời gian tới: - Thứ nhất, việc đánh giá phân loại nợ hiện nay theo quyết định 493 của Ngân hàng Nhà Nước tuy cĩ những điểm khác so với quy định trước đây về việc phân loại nợ quá hạn dẫn đến nợ quá hạn tăng mạnh như trong 2 năm 2005 và 2006, nhưng trên thực tế so với chuẩn mực quốc tế thì cách phân loại này vẫn cịn thấp về chất. Theo đánh giá của đại diện thường trú IMF tại Việt Nam thì tỷ lệ nợ xấu của các ngân hàng thương mại Việt Nam vào 34
36. -35- khoảng 15%-20%. Do đĩ, trước khi Ngân hàng Nhà Nước cĩ những quy định về phân loại nợ chặt chẽ hơn, chẳn hạn như ngồi phân loại theo thời hạn nợ được quy định trong quyết định 493 thì tiến đến phân loại theo tính chất nợ và tình hình tài chính, tình hình hoạt động, tài sản bảo đảm, của khách hàng vay vốn, thiết nghĩ tỷ lệ nợ quá hạn sẽ cịn cao hơn nữa. Vì vậy, ngay từ bây giờ các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM cần đặt ra những mục tiêu phấn đấu cụ thể cho chất lượng dư nợ của đơn vị mình và xem đĩ là một trong những tiêu chí đánh giá cho hiệu quả hoạt động kinh doanh hàng năm - Thứ hai, mặc dù chỉ tiêu nợ quá hạn chung cho hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM đã cĩ sự chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, xét trên từng đơn vị, từng chi nhánh ngân hàng thương mại trên địa bàn thì cĩ sự khơng đồng đều về chất lượng nợ. Các ngân hàng thương mại cổ phần hiện đang cĩ chất lượng nợ khá tốt phần lớn là ở mức dưới 3% trong khi các ngân hàng thương mại Nhà Nước tỷ lệ này lại khá cao, cĩ nhiều đơn vị trên địa bàn ở mức trên 10% thậm chí cá biệt là 20%. Điều này cho thấy chất lượng nợ của các ngân hàng phụ thuộc khá nhiều vào lĩnh vực hoạt động cũng như đối tượng khách hàng vay vốn. Các ngân hàng thương mại cổ phần thường cho vay khách hàng doanh nghiệp vừa và nhỏ, khách hàng cá nhân với quy mơ tín dụng khơng cao và phần lớn là đều cĩ tài sản đảm bảo cho nên phân tán được rủi ro, trong khi các ngân hàng thương mại Nhà Nước lại nặng về cho vay các doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp nhà nước với quy mơ tín dụng lớn và thơng thường là khơng cĩ tài sản đảm bảo, cho nên việc trong thời gian qua một số các doanh nghiệp nhà nước làm ăn khơng hiệu quả lập tức đã ảnh hưởng ngay đến các ngân hàng cho vay, rủi ro này sẽ tiếp tục đeo bám các ngân hàng thương mại Nhà Nước trong thời gian tới nếu các doanh nghiệp vay vốn cứ tiếp tục lề lối kinh doanh kém tính cạnh tranh như hiện nay khi mà các cam kết về việc gia nhập Tổ chức thương mại Thế Giới (WTO) của Việt Nam được thực hiện. 2.3.2. Các nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM thời gian qua: Tín dụng là nghiệp vụ luơn chứa đựng yếu tố rủi ro, rủi ro cĩ thể xảy ra bất kỳ thời điểm nào trong suốt quá trình quan hệ vay vốn giữa ngân hàng và khách hàng. Chính vì lẽ đĩ nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng cũng rất phức tạp như: rủi ro do thị trường (giá cả biến động; tỷ giá khơng ổn định; chính sách thay đổi ); rủi ro từ phía khách hàng (do dự 35
37. -36- án/ phương án kinh doanh kém hiệu quả, khơng khả thi; năng lực quản trị điều hành, năng lực tài chính kém ); rủi ro từ phía ngân hàng do yếu tố kỹ thuật và yếu tố con người bao gồm: rủi ro nghiệp vụ; rủi ro đạo đức nghề nghiệp, rủi ro bảo đảm, rủi ro giao dịch Tuy nhiên đánh giá chung nhất trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, nỗi bật các nguyên nhân chính sau: 2.3.2.1. Các nguyên nhân từ phía khách hàng: * Một là, Năng lực của khách hàng vay vốn yếu kém. Đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng nợ xấu của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM thời gian qua. Ở một đơ thị lớn như TPHCM với tốc độ tăng trưởng kinh tế trên 12%/ năm sẽ là cơ hội rất lớn cho các tổ chức, cá nhân tìm cơ hội đầu tư, mở rộng quy mơ kinh doanh. Tuy nhiên, cơ hội thật sự chỉ dành cho ai cĩ năng lực và trình độ, cĩ tầm nhìn chiến lược “vì càng phát triển thì mức độ cạnh tranh sẽ càng cao”. Thực trạng hiện nay, theo báo cáo của Sở KH&ĐT TPHCM thì mỗi ngày cĩ đến hàng chục doanh nghiệp được cấp phép thành lập tuy nhiên cũng cĩ hàng chục doanh nghiệp nộp đơn xin giải thể. Tình hình trên cho thấy chất lượng các doanh nghiệp chưa cao và khơng được kiểm chứng chặt chẽ về năng lực thật sự khi thành lập, điều này dẫn đến hậu quả là các doanh nghiệp này khơng đủ năng lực hoạt động và tất yếu sẽ khơng thể tồn tại trong mơi trường cạnh tranh. Nguyên nhân chính dẫn đến sự yếu kém của các doanh nghiệp đĩ là năng lực về tài chính, khả năng quản lý điều hành kinh doanh, tầm nhìn chiến lược của lãnh đạo doanh nghiệp kém, để xảy ra tình trạng tham nhũng, thất thốt lớn dẫn đến thua lỗ mất khả năng thanh tốn nợ cho ngân hàng, điển hình như các cơng ty, tổng cơng ty ngành xây dựng, giao thơng cơng chánh, . Hiện nay, phần lớn nợ xấu tại các ngân hàng thương mại Nhà Nước đều là của các doanh nghiệp nhà nước, thực trang này là kết quả cho mối quan hệ giữa họ với các doanh nghiệp nhà nước đã được “gắn chặt” từ rất lâu, từ thời cịn quan điểm “tất cả đều là tiền chung của nhà nước”, cho nên rất khĩ chấm dứt được quan hệ tín dụng vì nợ cịn day dưa kéo dài và lại khơng cĩ tài sản bảo đảm, do đĩ buộc các ngân hàng vẫn cứ tiếp tục cho vay để cĩ cơ may thu được nợ mặc dù rủi ro là rất lớn. * Hai là, sự thiếu trung thực của khách hàng vay vốn. Đây là nguyên nhân rất nguy hiểm và khá phổ biến hiện nay hậu quả là nhiều khả năng dẫn đến tình trạng nợ xấu cho các ngân hàng thương mại. Nguyên nhân trên cịn đặc biệt nguy hiểm hơn khi được kết hợp với 36
38. -37- sự yếu kém, lỏng lẻo, cẩu thả hoặc tiếp sức, thơng đồng, đồng lõa của cán bộ ngân hàng trong khâu thẩm định. Thời gian qua, trên địa bàn TPHCM đã xảy ra khơng ít vụ án liên quan đến tín dụng mà nguyên nhân là do khách hàng thiếu trung thực cĩ hành vi lừa đảo chiếm đoạt vốn ngân hàng, trong đĩ nhiều trường hợp cĩ sự tiếp tay, thơng đồng của cán bộ tín dụng và ngay cả lãnh đạo phê duyệt cho vay. Điển hình như vụ án xảy ra do nhĩm của luật sư Nguyễn Văn Qu ý lập hồ sơ giả vay vốn tại Ngân hàng Cơng Thương Việt Nam – Chi nhánh 5; Vụ án Chi nhánh cơng ty XNK ngành in xảy ra tại Ngân hàng Cơng thương Việt Nam – Chi nhánh 2 hay vụ án xảy ra tại Ngân hàng Nơng Nghiệp & Phát Triển Nơng Thơn Quận 8, . - Sự thiếu trung thực của khách hàng vay vốn thể hiện phổ biến là việc cung cấp số liệu khơng trung thực về tình hình tài chính, tình hình hoạt động kinh doanh của mình. Do luật pháp hiện nay khơng bắt buộc doanh nghiệp nào cũng phải tiến hành kiểm tốn báo cáo tài chính hàng năm theo quy định, chính vì vậy trên thực tế một số doanh nghiệp nằm ngồi quy định này thường tự tạo cho mình một báo cáo tài chính tương đối hồn hảo khi cung cấp cho ngân hàng để được vay vốn, đương nhiên các báo cáo này khơng được một cơ quan pháp luật nào kiểm chứng và chứng nhận về độ chính xác, trong khi ngân hàng rất khĩ kiểm sốt được chất lượng của các báo cáo này vì cĩ quá nhiều quy định khác nhau liên quan đến việc báo cáo tài chính giữa các ngành, các lĩnh vực, các loại hình doanh nghiệp khác nhau, Một trong những khĩ khăn nữa của ngành ngân hàng TPHCM đĩ chính là các doanh nghiệp vay vốn cĩ quá nhiều kinh nghiệm cộng thêm sự lỏng lẻo trong khâu quản lý của ngành thuế cho nên hầu hết các báo cáo thuế phản ánh khơng đúng thực tế (đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp ngồi quốc doanh) vì vậy ngân hàng khơng thể sử dụng những báo cáo này để làm tài liệu cho vay vì hầu như sẽ khơng đủ các điều kiện theo quy định của ngân hàng. Do đĩ, đã cĩ khơng ít trường hợp các doanh nghiệp vay vốn gặp khĩ khăn vế tài chính, mất khả năng thanh tốn dẫn đến phát sinh nợ xấu cho ngân hàng chỉ trong thời gian ngắn sau khi vay vốn nhưng trên các báo cáo tài chính gởi cho ngân hàng trước đĩ vẫn rất tốt, tình hình tài chính lành mạnh, - Một trường hợp cũng xuất phát từ sự khơng trung thực của khách hàng vay vốn xảy ra khá phổ biến hiện nay trên địa bàn TPHCM, đĩ chính là hiện tượng khách hàng sử dụng vốn vay khơng đúng với mục đích xin vay. Tuy nhiên, để thực hiện được trong trường hợp 37
39. -38- này phần lớn cần cĩ sự giúp sức rất đắc lực của cán bộ tín dụng trực tiếp quản lý, một là khơng kiểm tra chặt chẽ, đầy đủ và kịp thời vốn vay sau khi giải ngân, hai là cán bộ tín dụng biết nhưng vẫn tạo điều kiện cho khách hàng sử dụng vốn vay vào mục đích khác khơng đúng với mục đích xin vay ban đầu. Để khách hàng sử dụng vốn vay vào mục đích khác điều này đồng nghĩa với tồn bộ cơng việc thẩm định của ngân hàng đối với khoản vay trước đĩ là vơ tác dụng, đối tượng thu nợ của ngân hàng xem như khơng cĩ, ngân hàng hồn tồn mất khả năng kiểm sốt khoản vay và việc thu nợ phụ thuộc vào sự may rủi đối với sự thành cơng của khoản tiền vay mà khách hàng đã sử dụng sai mục đích đĩ. Trên thực tế, cĩ nhiều trường hợp khách hàng sử dụng vốn vay sai mục đích nhưng vẫn trả nợ được cho ngân hàng, cĩ thể là do khách hàng cĩ nhiều nguồn tiền khác nhau cho nên đủ khả năng tài chính trả nợ cho ngân hàng cũng cĩ thể là việc sử dụng vốn vay tuy khơng đúng mục đích xin vay nhưng vẫn mang lại hiệu quả kinh tế cho khách hàng và họ vẫn đủ khả năng trả nợ cho khoản vay đĩ. Nhưng dù cĩ trả được nợ thì trường hợp này vẫn là rủi ro rất lớn cho các ngân hàng thương mại, vì nĩ trái với nguyên tắc tín dụng, ngân hàng khơng thể kiểm sốt nỗi việc sử dụng tiền vay sau khi giải ngân. - Ở một đơ thị với tốc độ phát triển nhanh như TPHCM, thì bên cạnh đĩ cũng cĩ nhiều hình thức gian lận được khách hàng sử dụng để qua mặt ngân hàng. Một trường hợp khơng mới nhưng đến nay vẫn xảy ra tại các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM là khách hàng sử dụng phương án giả để vay vốn ngân hàng mà ví dụ điển hình nhất là vụ án Minh Phụng – Epco với việc lập ra nhiều cơng ty con trong liên minh này để mua bán khống qua lại nhằm rút tiền ngân hàng đầu tư vào bất động sản. Hiện nay, với việc thị trường bất động sản đang khơng ổn định Ngân hàng Nhà nước đã cĩ chỉ đạo hạn chế các ngân hàng thương mại cho vay kinh doanh bất động sản hoặc sự phát triển quá nĩng của chứng khốn cho nên một số các ngân hàng thương mại vẫn chưa thể triển khai cho vay để kinh doanh chứng khốn. Trong khi trên thực tế tại địa bàn TPHCM việc kinh doanh bất động sản và chứng khốn vẫn cứ diễn ra và tất yếu là phải cần đến nguồn vốn vay từ ngân hàng. Chính vì cĩ sự hạn chế về mục đích cho vay đối với chứng khốn và bất động sản cho nên để cĩ thể vay được các khách hàng phải sử dụng đến phương án khác, họ lập đầy đủ các hồ sơ, chứng từ liên quan đến phương án giả đĩ, thậm chí để cĩ tinh thuyết phục cao hơn phổ biến hiện nay là khách hàng lập những hợp đồng, hĩa đơn khống với một đối tác quen thuộc nào đĩ để làm cơ sở vay vốn rồi sau đĩ sử dụng tiền vào mục đích khác. 38
40. -39- Cho dù sự thiếu trung thực của khách hàng trong quan hệ tín dụng xuất phát từ nguyên nhân chủ quan hay khách quan, lừa đảo hay khơng lừa đảo thì tương lai cũng sẽ để lại hậu quả xấu cho ngân hàng. Trong các trường hợp này ngân hàng đều mất chủ động và khả năng kiểm sốt tình hình là rất kém, ngân hàng sẽ khơng biết được rủi ro đến với khách hàng mà thực chất là đến với mình như thế nào, vì đĩ là những vấn đề khơng phải đã được ngân hàng từng thẩm định từ ban đầu. 2.3.2.2. Các nguyên nhân từ phía ngân hàng: * Một là, do yếu tố nguồn nhân lực: Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến rủi ro trong tín dụng hiện nay trên địa bàn TpHCM, xuất phát từ 2 nhân tố chủ yếu sau: - Trình độ nghiệp vụ và năng lực của cán bộ tín dụng hạn chế: Chính sự hạn chế về năng lực và trình độ nghiệp vụ trong quá trình thẩm định, quá trình phân tích và đánh giá khách hàng, đánh giá doanh nghiệp đã dẫn đến những quyết định cho vay khơng đúng, quyết định đầu tư vào những phương án/dự án kinh doanh kém hiệu quả. Với trình độ phát triển của nền kinh tế ngày càng cao, các phương án kinh doanh, các dự án đầu tư lớn, vịng đời dự án dài địi hỏi sự phân tích, đánh giá và dự báo tốt của cán bộ thẩm định, trong khi hiện nay khả năng “đọc” dự án của cán bộ tín dụng tại các ngân hàng thương mại cịn khá hạn chế. Bên cạnh đĩ, việc thiếu thơng tin vẫn là một hạn chế rất lớn của cán bộ nghiệp vụ tín dụng đối với các ngân hàng thương mại TPHCM – nơi mà dịch vụ tín dụng phát triển khá đa dạng và phong phú địi hỏi cán bộ thẩm định phải cĩ nhiều thơng tin liên quan đến khoản vay thì mới mong hạn chế được những rủi ro tiềm ẩn. - Đạo đức của cán bộ tín dụng: Xem xét đánh giá lại tồn bộ rủi ro tín dụng đã xảy ra trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh thời gian qua, đặc biệt những rủi ro tín dụng cĩ liên quan đến các vụ án lớn như: Vụ án Epco – Minh Phụng; và gần đây nhất là các vụ án lừa đảo của nhĩm khách hàng tại một vài Chi nhánh Ngân hàng thương mại tên địa bàn thành phố đã cho thấy cĩ sự tiếp tay, thơng đồng, trợ giúp của cán bộ tín dụng, từ đĩ cho thấy phẩm chất đạo đức của cán bộ tín dụng hiện nay là vấn đề cần đặc biệt quan tâm, nĩ hiện đã và đang là nguyên nhân dẫn đến các rủi ro tín dụng với mức độ thiệt hại là rất lớn. * Hai là, các nguyên nhân do kỹ thuật xử lý nghiệp vụ, cách thức tổ chức thực hiện và bố trí cơng việc ở một số ngân hàng thương mại chưa khoa học, chưa chặt chẽ đã dẫn đến những kẻ hở làm phát sinh nợ xấu. 39
41. -40- - Cĩ rất nhiều trường hợp nợ xấu của các ngân hàng trên địa bàn phát sinh mà nguyên nhân là do khâu xử lý nghiệp vụ của bộ phận tín dụng khơng đúng, khơng chặt chẽ. Đây là nguyên nhân để phát sinh nợ xấu rất đáng tiếc vì nĩ thuộc về tính chủ quan của ngân hàng, các sai xĩt, thiếu chặt chẽ trong quá trình xử lý nghiệp vụ của bộ phận tín dụng đã gián tiếp đưa ngân hàng vào thế khĩ khăn, mất chủ động và cuối cùng hậu quả là nợ xấu phát sinh. Một số sai xĩt thường gặp hiện nay của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM: + Cán bộ tín dụng khơng tuân thủ chặt chẽ quy trình tín dụng của ngân hàng. Các nguyên nhân này thường được phát hiện khi cĩ thanh, kiểm tra hoặc khi đã xảy ra rủi ro xem xét lại tồn bộ vấn đề mới phát hiện cĩ hiện tượng khơng tuân thủ đúng quy trình tín dụng. Hiện nay, tất cả các ngân hàng đều đã ban hành quy trình cho vay đối với khách hàng của mình, các quy trình này đã được nghiên cứu khá kỹ lưỡng và chặt chẽ trước khi ban hành, vì vậy nếu làm theo đúng các bước của quy trình sẽ hạn chế rất nhiều về khả năng xảy ra rủi ro. Tuy nhiên, trên thực tế các cán bộ tín dụng trong quá trình thực hiện nghiệp vụ đơi lúc đã bỏ qua một số bước hoặc thực hiện nhưng khơng đầy đủ, thiếu chặt chẽ theo quy định của quy trình để dẫn đến khoản vay kém chất lượng, rủi ro cao cho ngân hàng. + Xác định thời hạn khoản vay khơng chuẩn xác. Đây là sai xĩt vẫn thường hay xảy ra trong quá trình cho vay của các ngân hàng, do định thời hạn cho vay khơng khớp với chu kỳ luân chuyển tiền tệ của khách hàng, từ đĩ tạo điều kiện cho khách hàng quay vịng vốn khơng đúng quy định dẫn đến khơng cĩ khả năng thanh tốn khi nợ đến hạn. Trường hợp phổ biến là định thời hạn cho vay dài hơn quá nhiều so với chu kỳ sản xuất kinh doanh của khách hàng cho nên khi tiền kinh doanh quay về khách hàng thường cĩ tâm lý khơng muốn trả nợ trước hạn vì thời hạn cịn dài cho nên cĩ thể đưa tiếp tiền vào một vịng quay mới hoặc cũng cĩ thể sử dụng tiền vào mục đích khác (lúc này ngân hàng khơng thể kiểm sốt được mục đích sử dụng vốn), khi nợ đến hạn tiền vẫn cịn nằm trong chu kỳ kinh doanh mới, chưa kịp quay về dẫn đến khách hàng khơng cĩ khả năng thanh tốn. Một trường hợp khác là tâm lý khơng thích cho vay quá lâu của các ngân hàng vì cho rằng cho vay càng dài càng khĩ quản lý và rủi ro cao, điều này đơi lúc lại ảnh hưởng đến khả năng thanh tốn nợ của khách hàng. Trường hợp trên thường xảy ra đối với cho vay đầu tư các dự án, ví dụ dự án cần vay vốn và cĩ kế hoạch trả nợ trong 15 năm nhưng ngân hàng chỉ muốn cho vay 10 40
42. -41- năm, do đĩ buộc khách hàng phải sử dụng nguồn khác ngồi dự án để kết hợp trả nợ hoặc cĩ khi là thay đổi kế hoạch trích khấu hao dẫn đến giá thành sản phẩm khơng cạnh tranh, dự án kém hiệu quả về mặt kinh tế và cuối cùng là khơng cĩ khả năng thanh tốn nợ cho ngân hàng mà lẽ ra với kế hoạch xây dựng ban đầu dự án hồn tồn cĩ thể đáp ứng khả năng trả nợ. + Giám sát nguồn thu nợ khơng chặt chẽ để dẫn đến tình trạng đối tượng thu nợ khơng cịn, ngân hàng khơng thu được nợ. Đây là bài học khá đắt cho các ngân hàng đặc biệt là các ngân hàng quốc doanh trên địa bàn TPHCM thời gian qua khi cho vay các doanh nghiệp ngành xây dựng. Với các doanh nghiệp lớn ngành xây dựng cĩ quan hệ tín dụng cùng lúc ở nhiều ngân hàng thì việc giám sát chặt nguồn thu nợ của mỗi ngân hàng là rất cần thiết. Ở thời điểm khĩ khăn của ngành xây dựng các doanh nghiệp thuộc ngành này thường cĩ rất nhiều chủ nợ từ ngân hàng đến các đối tác cung cấp vật tư đầu vào, vì vậy nguồn thu từ các cơng trình được các chủ nợ “chăm sĩc” rất kỹ. Đã cĩ nhiều trường hợp nguồn thu từ cơng trình của ngân hàng A cho vay nhưng vì khơng cĩ sự giám sát chặt chẽ của cán bộ tín dụng về tiến độ thanh tốn cộng với các mối quan hệ xã hội khác, vì thế tiền thanh tốn lại chuyển về tài khoản của khách hàng khơng phải ở ngân hàng A mà lại ở ngân hàng B và lập tức bị ngân hàng B thu nợ, dẫn đến ngân hàng A mất đối tượng thu nợ và nguy cơ khơng thu được nợ là rất cao. + Kiểm tra sử dụng vốn vay khơng chặt chẽ và thường xuyên. Việc quá lỏng lẻo trong khâu kiểm tra sử dụng vốn vay của các ngân hàng đã tạo điều kiện cho khách hàng sử dụng sai mục đích dẫn đến tình trạng ngân hàng mất kiểm sốt khoản vay. Cán bộ tín dụng thường xem nhẹ việc kiểm sốt sau khi cho vay cho nên chỉ thực hiện kiểm tra hình thức và khơng thường xuyên trong suốt quá trình vay vốn. Điều này dẫn đến 2 tác hại lớn là, thứ nhất ngân hàng khơng kiểm sốt được việc sử dụng vốn của khách hàng; thứ hai trong quá trình quan hệ tín dụng nếu cĩ những bất lợi xảy ra đối với khách hàng ngân hàng cũng khơng biết được và hồn tồn rơi vào thế bị động khơng thể đưa ra giải pháp kịp thời nhằm hạn chế thấp nhất rủi ro cho mình. - Khâu tổ chức, bố trí cơng việc khơng khoa học, thiếu tính khách quan cũng là một trong những nguyên nhân làm phát sinh nợ xấu cho các ngân hàng thương mại. Hiện nay, một số chi nhánh ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM vẫn chưa cĩ bộ phân thẩm 41
43. -42- định độc lập do đĩ tồn bộ cơng việc từ tiếp xúc khách hàng - thẩm định - đề xuất cho vay đều do một bộ phận thực hiện (Phịng tín dụng). Chính vì chỉ do một bộ phận thực hiện từ đầu đến cuối cho nên tính khách quan khơng cao, khơng cĩ sự phản biện cần thiết và đặc biệt nguy hiểm là rất dể xảy ra tiêu cực trong quá trình cho vay, đánh giá khách hàng khơng chính xác từ đĩ làm cho khoản vay kém chất lượng, dẫn đến khơng thu được nợ. 2.3.2.3. Các nguyên nhân khác * Một là, hiện tượng cị tín dụng: Hiện nay hiện tượng “cị” dịch vụ ngân hàng, đặc biệt là “cị” tín dụng trên địa bàn TPHCM vẫn tồn tại và cĩ xu hướng phát triển. Khơng tính đến một vài lợi ích đem lại của cị tín dụng khi nhìn dưới gĩc độ là một dịch vụ, cị tín dụng đã gây ra nhiều tác động tiêu cực, ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động ngân hàng. Phí của “cị” rất cao, điều này làm ảnh hưởng đến chất lượng khoản vay do chi phí sử dụng vốn của người đi vay bị đẩy lên rất lớn dẫn đến hiệu quả kinh doanh thấp – là nguyên nhân của các khoản nợ quá hạn. Các hồ sơ tín dụng thơng qua “cị” thường được làm đầy đủ tới mức hồn hảo phù hợp với quy định của ngân hàng, điều này thường khơng phản ánh đúng thực tế. Chính “cị” tín dụng là nguyên nhân phát sinh những hiện tượng tiêu cực tác động làm tha hĩa đối với cán bộ tín dụng kém phẩm chất đạo đức, cán bộ tín dụng thiếu năng lực và trình độ, từ đĩ làm giảm hiệu quả của cơng tác thẩm định. * Hai là, sự cạnh tranh gay gắt giữa các ngân hàng thương mại trên địa bàn đã dẫn đến vượt giới hạn an tồn trong hoạt động tín dụng và nhiều trường hợp đã phát sinh nợ xấu do sự kém an tồn này. Trong thời gian qua đồng loạt các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn TPHCM đã tăng vốn điều lệ với quy mơ lớn, ngồi mục đích đáp ứng đủ điều kiện theo quy định mới của ngân hàng nhà nước về vốn điều lệ đối với ngân hàng cổ phần đơ thị, các ngân hàng này cịn muốn tận dụng sự khởi sắc của thị trường chứng khốn để phát hành cổ phiếu tăng vốn nhằm thu về nhiều thặng dư vốn. Trên thực tế, các ngân hàng cổ phần đã thực hiện khá dể dàng mục tiêu tăng vốn. Tuy nhiên, đĩ cũng là áp lực rất lớn buộc họ phải tìm đầu ra hiệu quả cho quy mơ vốn mới tăng lên nhằm đảm bảo tỷ lệ lợi nhuận / vốn chủ sở hữu vẫn giữ được ở mức cao. Chính vì áp lực đĩ cho nên tín dụng vẫn luơn là giải pháp đầu ra hàng đầu được các ngân hàng nhắm đến và bắt đầu một cuộc cạnh tranh khá gay gắt, đơi khi dẫn đến khơng lành mạnh xảy ra giữa các ngân hàng thương mại trên cùng địa bàn TPHCM. 42
44. -43- Cạnh tranh để tiến bộ đĩ là quy luật của sự phát triển, nhưng đĩ phải là cạnh tranh lành mạnh. Tuy nhiên đối với thị trường tín dụng hiện nay tại TPHCM thì cần phải xem xét lại chất lượng và tính an tồn của sự cạnh tranh đĩ như thế nào. Sản phẩm tín dụng mà các ngân hàng thương mại TPHCM cung cấp cho thị trường vẫn chưa cĩ sự đa dạng và phong phú mà chủ yếu vẫn là các sản phẩm tín dụng truyền thống và hầu như khơng cĩ sự khác nhau giữa các ngân hàng. Nguyên nhân là do người dân chúng ta vẫn chưa quen với sự hổ trợ về tài chính của ngân hàng trong đời sống xã hội, bên cạnh đĩ chúng ta chưa cĩ được những ngân hàng bán lẻ chuyên nghiệp vì vậy sản phẩm tín dụng vẫn cịn rất hạn chế, chưa đi vào đời sống của người dân. Do các ngân hàng đều cung cấp cùng những sản phẩm tín dụng giống nhau trong khi thị trường thì cĩ hạn và tốc độ tăng lại vừa phải cho nên buộc các ngân hàng phải dành lấy khách hàng của nhau và muốn làm được như vậy thì phải hạ thấp điều kiện tín dụng và tăng ưu đãi cho khách hàng. Với áp lực buộc phải cho vay để cĩ doanh số đặc biệt ở một số chi nhánh của ngân hàng thương mại cổ phần, họ đã khơng ngần ngại lơi kéo khách hàng từ các ngân hàng đối thủ với sự ưu ái đơi khi vượt giới hạn an tồn. Chính sự ưu ái này đã tạo nên một tiền lệ xấu cho hệ thống ngân hàng, khách hàng sẽ ỷ lại và luơn cĩ tâm lý “địi hỏi” đối với ngân hàng hiện đang cho vay, họ đưa ra nhiều “yêu sách” như: muốn được vay nhiều hơn, lãi suất thấp hơn, thời hạn dài hơn, điều kiện dể hơn, điều này đã đưa ngân hàng vào thế khĩ, vì nếu đáp ứng theo yêu cầu khách hàng thì lại kém an tồn, rủi ro cao cịn khơng đáp ứng thì lại mất khách vào tay các đối thủ khác. Đã khơng ít trường hợp ngân hàng phải lãnh hậu quả với những khách hàng mang về từ các ngân hàng khác, khi những ưu đãi được nâng lên quá mức, vượt giới hạn an tồn và khi rủi ro phát sinh đã khơng thu được nợ * Ba là, chức năng kiểm tra, giám sát của NHNN đối với hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại trên địa bàn chưa thật sự hiệu quả, chưa đưa ra được những cảnh báo cần thiết và kịp thời giúp cho các ngân hàng thương mại họat động tốt hơn, an tồn hơn. Trong vụ án Cơng ty dệt may Sao Vàng vay cùng lúc tại 9 chi nhánh ngân hàng thương mại khác nhau trên địa bàn TPHCM, trong đĩ cĩ một số chi nhánh vừa được NHNN kết luận thanh tra là khơng cĩ vấn đề nhưng sau đĩ khơng lâu vụ việc bị đổ bể đã gây tổn thất nặng nề cho các ngân hàng tham gia cho vay. Hiện nay, việc kiểm tra, giám sát của NHNN trên địa bàn vẫn cịn mang tính "hành chính", kiểm tra theo chu kỳ mang tính cục bộ và thơng thường là khi cĩ xảy ra sự cố thì mới tiến hành kiểm tra mà chưa cĩ những cảnh báo mang 43
45. -44- tính định hướng chung nhằm hạn chế rủi ro trong họat động tín dụng cho hệ thống ngân hàng thương mại thành phố như cảnh báo về thị trường, về sự thay đổi của cơ chế chính sách, các thủ thuật âm mưu lừa đảo của khách hàng, . hoặc là đưa ra cảnh báo cho các ngân hàng nào cĩ tốc độ tăng trưởng dư nợ quá nĩng hay cĩ sự cạnh tranh vượt ngưỡng an tồn giữa các ngân hàng trên địa bàn với nhau. Kết luận chương 2: Trong những năm qua các ngân hàng thương mại TPHCM đã cĩ những bước phát triển vượt bậc về doanh số, lợi nhuận, thương hiệu, quy mơ, mạng lưới hoạt động, sự đa dạng của sản phẩm, trình độ của đội ngũ cán bộ và đặc biệt là chất lượng của các sản phẩm cung cấp cho thị trường. Với vai trị cung ứng vốn cho thị trường những năm qua ngành ngân hàng TPHCM đã gĩp phần khơng nhỏ vào tốc độ tăng trưởng GDP của thành phố. Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả đã đạt được các ngân hàng thương mại TPHCM vẫn cịn những hạn chế cần phải được khắc phục ngay trước khi chúng ta bước vào cuộc cạnh tranh với các ngân hàng nước ngồi sau khi Việt Nam chính thức gia nhập WTO. Tín dụng vẫn luơn là nghiệp vụ được quan tâm hàng đầu trong cơng tác chấn chỉnh, nâng cao hiệu quả và chất lượng hoạt động do với đặc điểm của các ngân hàng Việt Nam nghiệp vụ này vẫn chiếm trên 70% thu nhập. Qua các số liệu phân tích thực tế thời gian qua cho thấy các ngân hàng thương mại TPHCM vẫn cịn nhiều việc phải làm để cĩ thể nâng cao chất lượng tín dụng. Cụ thể, các ngân hàng vẫn cịn nhiều thiếu sĩt trong khâu quản lý, tổ chức thực hiện, cơng tác đào tạo nhân sự và phịng ngừa rủi ro, Bên cạnh đĩ, cũng cho thấy chức năng quản lý và hổ trợ của Ngân hàng Nhà Nước và các cơ quan chức năng cĩ liên quan đối với các ngân hàng thương mại trong nghiệp vụ này cũng chưa thật tốt và kịp thời. 44
46. -45- Chương 3: Các giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng của các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM 3.1 Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Theo cam kết mở cửa thị trường dịch vụ khi gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO), từ ngày 01/04/2007 các tổ chức tín dụng nước ngồi sẽ được phép thành lập ngân hàng 100% vốn nước ngồi tại Việt Nam. Dự báo trong những năm tới lĩnh vực ngân hàng cũng như nhiều lĩnh vực dịch vụ tài chính khác sẽ diễn ra sự cạnh tranh hết sức gay gắt. Vậy để cĩ thể tồn tại và phát triển trong tình hình mới, hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam phải nâng cao năng lực cạnh tranh trong đĩ vấn đề nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một trong các yếu tố khơng thể thiếu để tạo ra sự khác biệt dẫn đến thành cơng. - Nâng cao phẩm chất đạo đức của cán bộ: Đã cĩ khơng ít các vụ án kinh tế xảy ra do sự suy thối về đạo đức của cán bộ tín dụng trong lúc thi hành nhiệm vụ của mình, tiếp tay với khách hàng cố tình vi phạm các nguyên tắc, quy định của ngành nhằm trục lợi cá nhân. Để nâng cao chất lượng cơng việc trước tiên địi hỏi phải nâng cao đạo đức nghề nghiệp của cán bộ làm cơng tác tín dụng, phải sàn lọc và lựa chọn ngay từ khâu tuyển dụng ban đầu, thường xuyên theo dỏi, giúp đỡ, rèn luyện và quan tâm đúng mức đến tâm tư, nguyện vọng, đời sống của họ, giúp cho họ yên tâm làm việc và luơn luơn trung thành với nơi họ đang cơng tác. - Nâng cao năng lực chuyên mơn và tính chuyên nghiệp trong cơng việc: Năng lực chuyên mơn của cán bộ tín dụng thể hiện sự tinh thơng về nghiệp vụ ngân hàng và cĩ tầm hiểu biết, cĩ kiến thức rộng ở các lĩnh vực liên quan đến nhĩm khách hàng mà mình phụ trách. Các ngân hàng thương mại phải thường xuyên mở các lớp đào tạo nâng cao kiến thức cho cán bộ tín dụng, thường xuyên cập nhật các thơng tin thay đổi của chính sách, cơ chế, thị trường và các thơng tin liên quan khác để giúp cho cán bộ tín dụng cĩ đầy đủ kiến thức cần thiết khi tác nghiệp. Ngồi ra cán bộ tín dụng cần phải tự học, tự nghiên cứu, bổ sung thêm kiến thức mới để ngày càng nâng cao trình độ chuyên mơn đáp ứng tốt cho yêu cầu của cơng việc. Một trong những yêu cầu đặt ra cho cán bộ ngân hàng nĩi chung trong tình hình mới đĩ chính là tính chuyên nghiệp, để đạt hiệu quả cao nhất và an tồn địi hỏi tính chuyên nghiệp phải cao, điều này chúng ta cần phải học hỏi phong cách làm việc của các đồng nghiệp nước ngồi. 45
47. -46- - Nâng cao năng lực tư duy chiến lược: Một trong những nhược điểm rất lớn của các ngân hàng thương mại Việt Nam là đội ngũ cán bộ thiếu tư duy chiến lược. Tư duy chiến lược thể hiện ở tư duy khoa học, ở tầm nhìn xa trơng rộng, ở việc nắm bắt thời cơ và thách thức. Các ngân hàng thương mại Việt Nam do tác động của cơ chế cũ nên chậm đổi mới, chậm tiếp thu cơng nghệ, sản phẩm dịch vụ mới, do đĩ sẽ rơi vào thế bị động khi các ngân hàng nước ngồi triển khai áp dụng dịch vụ mới trên nền tảng cơng nghệ tiên tiến. Do đĩ, việc đi tắt đĩn đầu là hết sức cần thiết, các nhà quản trị ngân hàng phải tranh thủ nắm bắt được thời cơ, tranh thủ tiếp thu trình độ quản lý và khoa học hiện đại. Trong thời gian qua, một động thái được xem là rất tiến bộ của một số ngân hàng thương mại đĩ là việc hợp tác chiến lược với các ngân hàng lớn trên thế giới thơng qua đĩ các ngân hàng thương mại của Việt Nam sẽ tranh thủ được tiềm lực cơng nghệ và đặc biệt quan trọng hơn cả là kinh nghiệm quản trị ngân hàng hiện đại từ phía đối tác. - Nâng cao năng lực tư duy tổng hợp: Tư duy tổng hợp là tổng thể của rất nhiều các yếu tố cả về đạo đức xã hội, trình độ học vấn, văn hĩa, kỹ năng giao tiếp, tư duy phân tích, Thực tế cho thấy trong hệ thống các ngân hàng thương mại Việt Nam rất nhiều cán bộ chỉ biết về phần chuyên mơn nghiệp vụ được giao, cịn các nghiệp vụ khác biết rất ít, thậm chí cĩ người cịn khơng biết hoặc khơng quan tâm. Đây sẽ là một hạn chế rất lớn trong xu thế hội nhập mở cửa, bùng nỗ rất nhiều dịch vụ, nghiệp vụ mới, đĩi hỏi cán bộ ngân hàng phải cĩ kiến thức tổng hợp trên nhiều mặt, hiểu biết rộng để tư vấn cho khách hàng. Tĩm lại, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các ngân hàng thương mại Việt Nam để đáp ứng yêu cầu của thời kỳ hội nhập là nhiệm vụ hết sức cấp thiết. Để làm được điều này bên cạnh sự nỗ lực cao của bản thân mỗi cán bộ, tạo điều kiện thuận lợi về mọi mặt của các nhà quản lý ngân hàng là rất cần thiết, nâng cao được chất lượng nguồn nhân lực đồng nghĩa với nâng cao năng lực cạnh tranh giúp cho hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam đủ sức vững bước trên con đường hội nhập 3.2. Nâng cao chất lượng cơng tác chấm điểm phân loại khách hàng: Hiện nay, hầu hết các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM đều đã cĩ áp dụng việc chấm điểm phân loại khách hàng trước khi cho vay. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là số điểm mà các ngân hàng chấm cho khách hàng cĩ phản ánh đúng thực tế năng lực của khách 46
48. -47- hàng đĩ hay khơng. Đã cĩ rất nhiều trường hợp nghịch lý xảy ra là khách hàng đã được ngân hàng chấm điểm khá cao, phân vào nhĩm khách hàng tốt nhưng sau đĩ vẫn mất khả năng thanh tốn nợ cho ngân hàng vì năng lực tài chính yếu hay khả năng điều hành kinh doanh kém hiệu quả, Vì vậy, cần cĩ sự đánh giá nghiêm túc và chính xác hơn trong việc chấm điểm phân loại khách hàng để từ đĩ cĩ thể chọn lọc được những khách hàng tốt, loại bỏ những khách hàng yếu kém ngăn ngừa những rủi ro về sau cho ngân hàng. Để làm tốt việc này các ngân hàng thương mại cần phải thực hiện: - Xây dựng lại hệ thống chấm điểm thật khoa học và sát với thực tế. Các ngân hàng phải thiết lập hệ thống chấm điểm sao cho phù hợp với nhiều loại khách hàng khác nhau, các tiêu chí chấm điểm phải bám sát vào hoạt động của từng đối tượng khách hàng này. Hạn chế của hệ thống chấm điểm hiện nay của các ngân hàng là dùng một thang điểm chung chung để áp dụng cho nhiều loại đối tượng khách hàng cho nên sẽ phản ánh khơng chính xác cho tất cả. - Quy trình chấm điểm phân loại khách hàng phải được thực hiện và tuân thủ nghiêm ngặt, khách quan. Các chỉ tiêu về tài chính phải cĩ phần mềm tự động chấm điểm để cĩ sự chuẩn xác cao. Các chỉ tiêu phi tài chính phải được so sánh với các chuẩn mực thật cụ thể về mức độ đáp ứng của khách hàng, cán bộ tín dụng phải thật chính xác và khách quan trong việc cho điểm đối với chỉ tiêu này. - Phải thường xuyên rà sĩat, chấm điểm và phân loại khách hàng theo định kỳ hoặc đột xuất khi cĩ sự biến động của thị trường hay chính bản thân khách hàng. Điều này là rất cần thiết mà hiện nay các ngân hàng vẫn chưa thường xuyên thực hiện (thơng thường chỉ chấm điểm một lần khi khách hàng đến vay lần đầu) vì nĩ giúp cho ngân hàng nắm bắt được năng lực của khách hàng ở từng giai đọan trong suốt quá trình vay vốn để từ đĩ cĩ những giải pháp điều chỉnh, can thiệp phù hợp nhằm hạn chế thấp nhất rủi ro xảy ra cho ngân hàng. 3.3. Nâng cao chất lượng cơng tác thẩm định khách hàng: Đây là vấn đề "rất cũ" mà hầu hết các văn bản chỉ đạo của NHNN, các bài tham luận của các chuyên gia trong lĩnh vực ngân hàng đều đề cập đến khi nĩi về việc nâng cao chất lượng tín dụng của hệ thống ngân hàng thương mại. Tuy nhiên, với một địa bàn năng động như TPHCM cĩ quá nhiều đối tượng khách hàng với những đặc trưng khác nhau, lĩnh vực hoạt động khác nhau, nghiệp vụ phát sinh đa dạng và ngay cả những thủ thuật lừa đảo cũng 47
49. -48- khác nhau, thì địi hỏi cơng tác thẩm định của ngân hàng phải thật chính xác và hiệu quả. Để nâng cao chất lượng của cơng tác thẩm định các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM cần phải hệ thống lại tồn diện các vấn đề liên quan đến cơng tác thẩm định cho thật khoa học, từ chính sách, chế độ đến quy trình thực hiện và các chế tài cần thiết, để cuối cùng mang lại hiệu quả phịng ngừa rủi ro tốt nhất cho ngân hàng: - Các Hội sở chính của các ngân hàng thương mại cần phải ban hành quy trình và chuẩn mực thẩm định khách hàng riêng cho đối tượng là các ngân hàng thương mại hoạt động trên địa bàn TPHCM. Vì hiện nay, hầu hết các ngân hàng đều ban hành quy trình và các chuẩn mực thẩm định khách hàng chung cho cả hệ thống cho nên những nội dung quy định trong mẫu tờ trình thẩm định thường là "để mở" và tuỳ các mạng lưới ở mỗi địa phương linh hoạt áp dụng cho phù hợp mà khơng cĩ tính bắt buộc về nội dung của tờ trình. Điều này sẽ tạo ra tâm lý ỷ lại của bộ phận thẩm định cho nên dẫn đến nội dung thẩm định rất sơ sài, chất lượng khơng cao. Khơng thể nào một khách hàng đang hoạt động tại TPHCM với nhiều quan hệ kinh tế chi phối, tác động, nhiều nghiệp vụ phát sinh phức tạp mà chỉ được thẩm định sơ sài như một khách hàng ở tỉnh với những nghiệp vụ kinh doanh đơn giản, hết sức bình thường. Sự bất hợp lý này thể hiện qua các kết luận thanh tra của CN NHNN TPHCM thời gian qua về chất lượng thẩm định của các NHTM trên địa bàn nhìn chung là rất sơ sài, chung chung, chất lượng chưa cao. Vì vậy, cần phải ban hành những quy định riêng về nội dung thẩm định của các ngân hàng thương mại đang hoạt động trên địa bàn TPHCM, các tiêu chí thẩm định phải mang tính bắt buộc và cần phải bám sát vào điều kiện, mơi trường, quan hệ kinh tế xã hội của thành phố, loại hình doanh nghiệp, ngành nghề, quy mơ, . Quy định rõ ràng trách nhiệm của cán bộ thẩm định về sự đầy đủ, tính chính xác, trung thực của những nội dung thẩm định - Phải tổ chức lại tồn diện về việc tách bạch ra 2 bộ phận tiếp nhận, giải quyết hồ sơ và bộ phận thẩm định. Hiện nay một số ngân hàng vẫn cịn duy trì chỉ cĩ một bộ phận phụ trách tồn bộ cơng việc từ khâu tiếp nhận đến thẩm định và giải quyết cho vay, cĩ thể một số ngân hàng gặp khĩ khăn về quy mơ hoặc sự thiếu thốn về nhân sự cho nên chưa tách bạch được 2 bộ phận này. Vì sự an tồn và nâng chất lượng của cơng tác thẩm định thì sự phân chia rạch rịi nhiệm vụ và quyền hạn của 2 bộ phận trên là cần thiết, nĩ sẽ hạn chế vấn 48
50. -49- đề tiêu cực, nâng tính khách quan, đặc biệt là sẽ cĩ sự phản biện cần thiết và tạo nên sự kiểm sốt lẫn nhau giữa 2 bộ phận trong quá trình cho vay. - Tăng cường cơng tác thơng tin trong quá trình thẩm định. Ngồi những thơng tin mang tính bắt buộc phải thu thập để làm tài liệu tham khảo như thơng tin từ Trung tâm thơng tin tín dụng của NHNN (CIC), thơng tin lưu trữ của ngân hàng, thơng tin về tình hình tài chính, phương án/dự án sản xuất kinh doanh của khách hàng, thì cán bộ thẩm định cần phải thu thập thêm các thơng tin liên quan đến thị trường, thơng tin ngành, thị phần, mức độ cạnh tranh, vịng đời sản phẩm, nguy cơ bị thay thế của sản phẩm dịch vụ, từ những thơng tin thu thập được cán bộ thẩm định so sánh mức độ đáp ứng và năng lực thực tế của khách hàng so với thị trường, so với ngành như thế nào và triển vọng phát triển ra sao để cuối cùng đưa ra kết luận cĩ nên tài trợ vốn cho khách hàng này khơng. 3.4. Nâng cao chất lượng cơng tác kiểm tra, giám sát khách hàng: Đây là một trong những biện pháp nghiệp vụ giảm thiểu được rất nhiều rủi ro cho ngân hàng nếu cán bộ tín dụng thực hiện nĩ một cách nghiêm túc với chất lượng cao. Nhưng thực tế hiện nay việc kiểm tra, giám sát khách hàng là khâu yếu nhất trong tồn bộ quy trình cho vay của các ngân hàng thương mại vì sự chủ quan, thiếu trách nhiệm của cán bộ nghiệp vụ. Quá trình kiểm tra, giám sát phải được thực hiện thường xuyên, liên tục đặc biệt ở những thời điểm nhạy cảm như: ngay sau khi giải ngân; khi thị trường cĩ sự biến động về sản phẩm, dịch vụ mà khách hàng đang kinh doanh; kết thúc năm tài chính; thanh lý hợp đồng vay; khi tiền bán hàng về; khi khách hàng cĩ hiện tương chậm trả gốc, lãi; khi khách hàng tăng, giảm vốn điều lệ hay cĩ những thơng tin bất thường liên quan đến khách hàng; Việc kiểm tra, giám sát khách hàng kịp thời, nhanh chĩng sẽ giúp cho ngân hàng kiểm sốt được tình hình và nhanh chĩng đưa ra những giải pháp hợp lý nhằm hạn chế thấp nhất rủi ro xảy ra. Bên cạnh đĩ, việc tăng cường cơng tác kiểm ta, giám sát khách hàng cũng sẽ hạn chế được ý đồ khơng trung thực, lừa gạt của khách hàng đối với ngân hàng trong suốt quá trình vay vốn. Việc kiểm tra, giám sát khách hàng phải được lập thành văn bản và cĩ đầy đủ chữ ký của khách hàng và cán bộ tín dụng thực hiện. Các nội dung kiểm tra phải được thực hiện đầy đủ, trung thực phản ánh chính xác tình hình thực tế của khách hàng tại thời điểm kiểm 49
51. -50- tra, những thuận lợi, khĩ khăn và rủi ro tiểm ẩn là những nội dung cần được quan tâm, đặc biệt cán bộ tín dụng phải cĩ kết luận hay ý kiến đề xuất với lãnh đạo ngân hàng đối với khách hàng này sau khi đã tiến nhành kiểm tra và chịu trách nhiệm trước lãnh đạo ngân hàng về về tính trung thực của biên bản kiểm tra cũng như kết luận hay ý kiến đề xuất của mình. 3.5. Cần cĩ sự đánh giá chính xác về giá trị và tính thanh khoản của tài sản đảm bảo nợ vay: Vấn đề này cần được các ngân hàng thương mại mà đặc biệt là các ngân hàng quốc doanh trên địa bàn hết sức quan tâm khi nhận tài sản dùng làm đảm bảo nợ vay của các DNNN. Phần lớn các DNNN khi vay vốn ngân hàng, thì tài sản thơng thường là các máy mĩc, thiết bị sản xuất chuyên dùng mà doanh nghiệp đĩ đang sở hữu, giá trị khi đầu tư cĩ thể là khá lớn. Tuy nhiên, một thực trạng gây cho các ngân hàng nhiều khĩ khăn hiện nay đĩ là cơng tác bán tài sản để thu hồi nợ, cĩ nhiều trường hợp khách hàng vay vốn cĩ tài sản đảm bảo đầy đủ cho nợ vay và được các cơ quan chức năng hồn thành thủ tục cho xử lý nhưng ngân hàng vẫn rất khĩ khăn trong khâu cuối cùng này vì tài sản là các máy mĩc, thiết bị chuyên dùng cĩ giá trị lớn nhưng lại khơng cĩ người mua cho nên tính thanh khoản rất kém. Để khắc phục tình trạng này, trước tiên khi định giá cho vay ngân hàng cần phải đánh giá khả năng xử lý tài sản nếu cĩ rủi ro xảy ra, xem mức độ thanh khoản của tài sản này như thế nào chứ khơng nên chỉ dựa vào giá trị sổ sách mà doanh nghiệp đưa ra rồi so sánh với giá thị trường thì chắc chắn sẽ gặp khĩ khăn trong khâu xử lý. Bên cạnh đĩ, hiện nay với việc đánh giá tài sản đảm bảo là bất động sản đang được các ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM thực hiện một cách quá tự do cũng là một vấn đề cần được quan tâm , vì việc đánh giá hiện nay phụ thuộc khá nhiều vào cảm tính và quyền hạn của người đánh giá mà thiếu cơ sở thực tế và căn cứ thị trường. Vì vậy, việc các ngân hàng quy định tỷ lệ cho vay trên giá trị tài sản đảm bảo là: 50%, 60% hay 70%, để hạn chế rủi ro đơi khi lại khơng cịn nghia gì cả vì giá trị tài sản mà ngân hàng đánh giá khơng phản ánh đúng giá trị thực của nĩ và đĩ cũng chính là lý do một số trường hợp ngân hàng buộc phải xử lý tài sản để thu hồi nợ nhưng khi tiến hành bán tài sản thì lại khơng giải quyết hết khỏan vay mặc dù trước đĩ đã được định giá và cho vay đúng với tỷ lệ ngân hàng quy định. Để khắc phục tình trạng này các ngân hàng thương mại cần phải cĩ sự kết hợp với 50