Luận văn Đặc điểm dịch tễ học sốt rét và một số biện pháp can thiệp cộng đồng cho nhóm dân di cư tự do tại huyện Krông Bông, tỉnh Dak Lak năm 2008
75 trang
3630
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Đặc điểm dịch tễ học sốt rét và một số biện pháp can thiệp cộng đồng cho nhóm dân di cư tự do tại huyện Krông Bông, tỉnh Dak Lak năm 2008", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tài liệu đính kèm:
- luan_van_dac_diem_dich_te_hoc_sot_ret_va_mot_so_bien_phap_ca.pdf
Nội dung text: Luận văn Đặc điểm dịch tễ học sốt rét và một số biện pháp can thiệp cộng đồng cho nhóm dân di cư tự do tại huyện Krông Bông, tỉnh Dak Lak năm 2008
- 1 B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN TR N Đ C TƯƠI Đ C ĐI M D CH T H C S T RÉT VÀ M T S BI N PHÁP CAN THI P C NG Đ NG CHO NHÓM DÂN DI CƯ T DO T I HUY N KRÔNG BÔNG, T NH DAK LAK NĂM 2008. LU N VĂN TH C SĨ: KÝ SINH TRÙNG CÔN TRÙNG Buôn Ma Thu t, năm 2009
- 2 B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O TRƯ NG Đ I H C TÂY NGUYÊN TR N Đ C TƯƠI Đ C ĐI M D CH T H C S T RÉT VÀ M T S BI N PHÁP CAN THI P C NG Đ NG CHO NHÓM DÂN DI CƯ T DO T I HUY N KRÔNG BÔNG, T NH DAK LAK NĂM 2008. CHUYÊN NGÀNH KÝ SINH TRÙNG CÔN TRÙNG MÃ S : 607265 LU N VĂN TH C SĨ: KÝ SINH TRÙNG CÔN TRÙNG NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C: TS H VĂN HOÀNG Buôn Ma Thu t, năm 2009
- 3 L I CAM ĐOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi ,Các s li u và k t qu nghiên c u nêu trong lu n văn là trung th c, ñư c các ñ ng tác gi cho phép s d ng và chưa t ng ñư c ai công b trong b t kỳ m t công trình nào khác. Tr n Đ c Tươi
- 4 L I C M ƠN Đ hoàn thành ñ tài này, tôi bày t lòng bi t ơn sâu s c ñ n: Ban giám hi u trư ng Đ i H c Tây Nguyên Ban giám ñ c Vi n SR Côn Trùng Ký Sinh Trùng Quy Nhơn Phòng sau Đ i h c trư ng Đ i H c Tây Nguyên Khoa Y Dư c , trư ng Đ i H c Tây Nguyên B môn Ký sinh trùng Côn trùng, Trung Tâm Y T D phòng huy n Krông Bông, Đ c bi t tôi bày t long bi t ơn sâu s c ñ n TS – Th y thu c Ưu tú H Văn Hoàng ñã t n tình tr c ti p gi ng d y, hư ng d n và giúp ñ tôi hoàn thành ñ tài này. Xin c m ơn gia ñình và b n bè, ñ ng nghi p ñã chia s , ñ ng viên tôi trong su t th i gian h c t p.
- 6 M c l c Trang Trang ph bìa i L i cam ñoan ii L i cám ơn iii M c l c iv Danh m c các ch vi t t t v Danh m c các b ng bi u vi Tài li u tham kh o Đ t v n ñ 1 1. T ng quan tài li u 3 2. Đ i tư ng và phương pháp nghiên c u 17 2.1 Đ a ñi m và ñ i tư ng nghiên c u 17 2.2 Phương pháp nghiên c u 17 2.3 Phương pháp th ng kê y sinh h c 22 2.4 Th i gian ti n hành nghiên c u: 1 năm (2008) 23 3. K t qu nghiên c u 25 3.1 Đ c ñi m d ch t h c s t rét c a c ng ñ ng dân di cư t do t i 25 huy n Krông Bông 3.2 Đánh giá hi u qu c a bi n pháp giám sát ch ñ ng t i c m dân di cư 36 4. Bàn lu n 46 5. K t lu n 56
- 7 DANH M C CÁC CH VI T T T BNSR : B nh nhân s t rét CSYT : Cơ s y t CSSKBĐ : Chăm sóc s c kh e ban ñ u GDTT : Giáo d c truy n thông KAP : Knowlegde Attitude Practice KST : Ký sinh trùng KSTSR : Ký sinh trùng s t rét MT TN : Mi n Trung Tây Nguyên NVYT : Nhân viên y t P.f : Plasmodium falciparum P.v : Plasmodium vivax PCSR : Phòng ch ng s t rét PH : Ph i h p (P.f +P.v) SL : S lư ng SR : S t rét SRLH : S t rét lưu hành SRLS : S t rét lâm sàng SRAT : S t rét ác tính TDSR : Tiêu di t s t rét TVSR : T vong s t rét WHO : T ch c y t th gi i XN : Xét nghi m YTTB : Y t thôn b n
- 8 DANH M C CÁC B NG Trang B ng 3.1. Đ c ñi m v gi i và dân t c t i các ñi m nghiên c u 25 B ng 3.2. S tháng ñ nh cư trung bình c a dân di cư t do t i các ñi m nghiên c u 26 B ng 3.3. Nơi c a dân di cư t do trư c khi ñ n ñ nh cư t i ñây 26 B ng 3.4. T l m c b nh, KSTSR và giao bào t i 2 c ng ñ ng dân di cư t do 28 B ng 3.5. Phân b nhi m ký sinh trùng s t rét theo gi i t i 2 ñi m nghiên c u 29 B ng 3.6. Phân b nhi m ký sinh trùng theo l a tu i t i 2 ñi m nghiên c 30 B ng 3.7. Trung bình m t ñ KSTSR/ l máu t i các ñi m nghiên c u 30 B ng 3.8. Cơ c u các loài ký sinh trùng s t rét t i các ñi m nghiên c u 31 B ng 3.9: Đ c ñi m v kinh t xã h i t i các h gia ñình ñi u tra. 32 B ng 3.10: T l màn và thói quen ng màn c a dân di cư t do 33 B ng 3.11: Ki n th c thái ñ và hành vi c a dân DCTD 33 34 B ng 3.12. Phân tích các y u t nguy cơ m c s t rét 35 B ng 3.13. Các ho t ñ ng giáo d c truy n thông v s t rét ñi m can thi p 35 B ng 3.14. Ch s lam xét nghi m và KSTSR (5/2008 5/2009). 36 B ng 3.15 : Ho t ñ ng phát hi n b nh ch ñ ng t i thôn b n c a y t c m dân cư 36 B ng 3.16: T l BNSR và KSTSR qua các ñ t ñi u tra c t ngang 37 B ng 3.17 : Cơ c u KSTSR qua các ñ tvii ñi u tra c t ngang 38 B ng 3.18. So sánh t l giao bào các ñi m theo dõi 39 B ng 3.19. So sánh phát hi n b nh ch ñ ng và th ñ ng t i 2 ñi m nghiên c u 39 B ng 3.20: So sánh t l ngư i/màn và thói quen ng màn 40 B ng 3.21: Ki n th c ngư i dân v b nh SR t i hai ñi m qua ñi u tra h gia ñình 41 42 B ng 3.22: S ngư i khám ch a b nh ñi m có nhân viên y t c m và cơ s y t 43 B ng 3.23: Ki n th c ngư i dân v b nh SR t i hai ñi m qua ñi u tra h gia ñình 44 B ng 3.24: S ngư i khám ch a b nh ñi m có nhân viên y t c m và cơ s y t 45
- 9 Đ T V N Đ B nh s t rét là m t b nh xã h i ph bi n trên th gi i, nh hư ng r t l n ñ n s c kh e con ngư i, ñ c bi t các nư c vùng nhi t ñ i. M c dù các ho t ñ ng phòng b nh s t rét ñã có t nh ng năm 1955 nhưng cho ñ n nay b nh v n lưu hành nhi u nơi trên th gi i [24],[34]. Nh các n l c phòng ch ng b nh, cho ñ n nay tình hình s t rét nhi u vùng trên th gi i gi m ñáng k , nhưng nguy cơ m c s t rét m t s khu v c (như Châu Phi), nh t là t i các vùng có dân di cư t do là r t ñáng quan tâm [13], [8]. Theo m t s báo cáo, s t rét ñang gia tăng nhi u nư c và m t s vùng m c dù b nh s t rét ñã h t lưu hành. M t trong nh ng y u t góp ph n vào s gia tăng tr l i này là do s di dân ñ n ñ nh cư nh ng vùng ñ t khác vì nhi u lý do như: kinh t , xung ñ t, thiên tai các nư c ñang phát tri n di dân liên quan ñ n nông nghi p, ñào vàng và nguy cơ m c , t vong s t rét là r t cao. Cũng theo các phân tích này cho th y, s t rét là m t trong nh ng nguyên nhân t vong cao ñ i tư ng di dân m t s vùng c a Thailand, Sudan, Somalia, Burundi, Rwanda, và Congo. V d ch m i ñây nh t x y ra c ng ñ ng dân Burundi di cư ñ n Tây B c Tanzania, ch t do s t rét và thi u máu tr em dư i 5 tu i tăng g p 10 l n so v i trư c khi có d ch; ph n nh s thi u mi n d ch c a nhóm tu i này [25], [28], [29] T i Vi t Nam tình hình dân di cư t do (DCTD) r t ph c t p kéo theo nguy cơ gia tăng m c và t vong do s t rét. Năm 2002, ư c tính có 2 tri u dân DCTD ñ n các khu v c r i rác kh p c nư c. Ph n l n dân DCTD này ñ u có nguy cơ cao nhi m b nh s t rét (SR), ñi u ki n kinh t khó khăn, phương ti n không ñ y ñ ñ b o v cá nhân. M c dù chính quy n ñã m r ng, phát tri n các d ch v y t ñ a phương nhưng khi m c b nh nh ng ñ i tư ng này không ñư c cung c p các d ch v chăm sóc/ b o v vì h ñư c xem là dân di cư b t h p pháp. Tình tr ng này
- 10 m t ph n là do h di chuy n ñ n vùng m i mà không có s xác nh n c a chính quy n. K t qu là, h không ñư c hư ng s chăm sóc y t như dân s t i và ch u thi t thòi v chăm sóc y t cũng như phòng ch ng s t rét (PCSR). Dù s di cư ngày m t gia tăng nhanh do tình hình phát tri n kinh t và s ñô th hoá, nhưng chúng ta còn hi u r t ít v h và nh ng quan ñi m c a h liên quan ñ n y t ñ c bi t là ñ i v i b nh s t rét. Hi n nay Dak Lak là t nh có s DCTD l n nh t, ư c tính hi n có kho ng 100.000 h , 463.000 ngư i dân DCTD ñang s ng trong r ng sâu, tránh s ki m soát c a chính quy n ñ a phương, l n tránh trong r ng sâu nơi có s t rét lưu hành n ng, không th ti p c n v i h th ng y t [5],[6],[7]. Đ ñánh giá nguy cơ m c s t rét và hi u qu m t s bi n pháp phòng ch ng s t rét cho c ng ñ ng dân di bi n ñ ng này, chúng tôi ti n hành nghiên c u ñ tài : “Đ c ñi m d ch t h c s t rét và hi u qu bi n pháp qu n lý b nh ch ñ ng cho nhóm dân di cư t do t i huy n Krông Bông, t nh Dak Lak năm 2008” Nh m các m c tiêu sau: 1. Xác ñ nh m t s ñ c ñi m d ch t h c s t rét c a c ng ñ ng dân di cư t do t i huy n Krông Bông. 2. Đánh giá hi u qu bi n pháp qu n lý b nh ch ñ ng c a y t c m dân cư áp d ng cho nhóm dân di cư t do t i huy n Krông Bông
- 11 Chương 1 T NG QUAN TÀI LI U 1.1. Sơ lư c l ch s nghiên c u và phòng ch ng b nh SR: S ki n quan tr ng trong quá trình nghiên c u nguyên nhân b nh SR ñ u tiên vào 1880, khi Laveran, m t bác sĩ gi i ph u ngư i Pháp khám phá và mô t KSTSR máu ngư i. Tuy nhiên trư c ñó ñã có m t s nghiên c u liên quan b nh SR [21], [22] 1847 Dampster n Đ ñã mô t d u hi u lách sưng tr em như là m t ch s ñ ñánh giá m c ñ lưu hành c a b nh. 1848 Wirchow và Freichs Đ c ñã ghi nh n s hi n di n c a các s c t trong các cơ quan n i t ng có th liên quan ñ n t vong do SR. Laveran phát hi n và mô t KSTSR máu ngư i, ông ñ t tên là Oscillaria malaria vào 1881, và là ngư i ñ u tiên mô t giao bào hình lư i li m. M c dù 1882, Richards ñã xác nh n s quan sát c a Laveran, nhưng ñóng góp c a ông cũng không ñư c công nh n cho ñ n 1885 b i vì ngư i ta tin r ng b nh nguyên c a SR do vi khu n Bacillus malaria (Klebs và Crudeli, 1874) KSTSR ñư c mô t chi ti t và ñ y ñ b i các nhà khoa h c t 1885 – 1890. 1886 Golgi Ý mô t 2 lo i KST ngư i: P.falciparum và P.vivax. 1889 1890 Celli và Marchiafava mô t P.falciparum . 1890 Romanowsky tìm ra phương pháp nhu m KST SR, ñã ch ng minh s hi n di n c a KST SR trên lam máu l y t ngư i b nh là phát minh r t quan tr ng giúp nghiên c u b nh SR. 1895 Ross quan sát hi n tư ng thoát roi thành d dày mu i 1898 Grassi, Biguami và Bastianelli Ý mô t chu kỳ KSTSR ngư i mu i Anophenles. 1922 Stephens xác ñ nh và mô t P.ovale. 1937 Jame mô t s phát tri n vô tính c a P.gallinaceum .
- 12 1947 Garnham mô t th ngoài h ng c u c a P.kochi nhu mô gan c a kh Đông Phi. 1948 Shortt, Garnham và Malanos Anh mô t th ti n h ng c u (Pre erythrocyte) c a P.cynomolgy. 1976 Trager và Jensen M ñã phát tri n thành công nuôi c y liên t c c a invitro c a P.falciparum V lĩnh v c nghiên c u phòng ch ng SR: 1899 Ross gi i thi u các bi n pháp di t b g y. 1901 1903 chương trình PCSR b ng di t b g y Malaya ñư c ñ ngh b i Malcolm. Chi n d ch PCSR b ng ch ng mu i ñư c th c hi n b i Ross Ismailia, Ai C p. 1904 1914 Chi n d ch PCSR ñư c th c hi n vùng kinh ñào Panama. 1935 – 1939 PCSR trên di n l n b ng phương pháp phun pyrethrum Nam Phi, Hà Lan và n Đ . 1936 1939 : Phát hi n tác ñ ng c a DDT (Đư c t ng h p b i Zeidler năm 1874) có tác d ng di t côn trùng. 1955 : Đ i h i ñ ng y t th gi i l n th VIII ch p nh n nguyên lý tiêu di t s t rét (TDSR) 1957 : WHO ñưa ra khái ni m và th c hành TDSR 1979 : Các chuyên gia WHO chuy n chi n lư c TDSR sang PCSR. 1985 Đ i h i ñ ng y t th gi i l n th 38 ñ xư ng chi n lư c PCSR l ng ghép trong chăm sóc s c kho ban ñ u. 1992 H i ngh b trư ng các nư c v SR t i Amsterdam (Hà Lan) [4]. 1.2 Tình hình SR th gi i và chi n lư c PCSR: 1.2.1 Tình hình SR th gi i và chi n lư c PCSR nh ng năm g n ñây: Tình hình SR trong nh ng năm g n ñây ñang tr nên nghiêm tr ng. Theo thông báo c a WHO (H i ngh b trư ng 1992) m i năm toàn c u có
- 13 kho ng 300 500 tri u ngư i m c b nh, trên 1 tri u ngư i ch t. SR ñe d a kho ng 2.200 tri u ngư i chi m 40% dân s th gi i ñ c bi t nguy hi m tr em và vùng dân cư nghèo ñói [4]. Nh ng nư c có chương trình tiêu di t SR v i n l c trong vòng 25 – 30 năm qua ch y u Châu Á và Châu M . T ng s ca m c b nh trong nh ng khu v c này là kho ng 5 tri u m i năm. Tuy nhiên, theo ư c tính s ca m c b nh trên th c t có th cao hơn 4 l n. Kho ng 80% s ca này là Châu Á (ngo i tr Trung Qu c), tình hình SR ñang x u ñ c bi t bán ñ o Đông Dương là khu v c ch u nh hư ng tr m tr ng c a hi n tư ng kháng thu c. Các chuyên gia y t c a WHO cũng ñánh giá r ng, t i n Đ CTPCSR không có ti n b trong nh ng năm g n qua. Dù cho ph n l n dân cư Châu Á – M ñang s ng trong nh ng vùng nguy cơ SR tương ñ i th p, nhưng tình hình SR khu v c biên gi i v i s phát tri n c a kinh t – xã h i là nh ng v n ñ cho PCSR. nh ng vùng này, bi n ñ ng môi trư ng, di bi n ñ ng dân s , không có cơ s y t làm cho tình hình SR x u ñi [25], [26] Trong nh ng năm c a th p k 30 c a th k XX, ngoài các nghiên c u phát hi n nh ng giai ño n phát tri n c a KSTSR trong cơ th ngư i còn có nh ng phát minh quan tr ng v thu c SR. Nhi u thu c ñã ñư c t ng h p: pamaquine, primaquine, proguanil, nhưng quan tr ng hơn c là chloroquine, m t lo i thu c thu c nhóm 4 amino quinoleine ít ñ c, có th s d ng thay th quinine m t cách r ng rãi trên toàn th gi i. Bên c nh ñó, DDT ñư c tìm th y có giá tr di t mu i v i tính ch t t n lưu kéo dài trên tư ng vách và có th s d ng r ng rãi ñ di t mu i SR. Các lo i thu c SR cùng v i DDT khi ñư c áp d ng r ng rãi ñã làm gi m nhanh chóng b nh SR nhi u nư c. Vì v y t i Đ i h i ñ ng WHO l n th VIII (1955) ñã ch p nh n chi n lư c TDSR trên quy mô r ng l n v i m c tiêu là thanh toán SR toàn c u ñ n m c có th ki m soát t ng trư ng h p b nh. [11], [21] N i dung cơ b n c a chi n lư c tiêu di t SR toàn c u này là:
- 14 Đ i v i vector truy n b nh: S d ng hóa ch t di t mu i truy n b nh SR là DDT phun liên t c r ng kh p cho ñ n khi c t ñ t s lan truy n, gi m m t ñ mu i xu ng ñ n m c không còn ñ kh năng ñ duy trì s lan truy n b nh. Đ i v i m m b nh KSTSR: S d ng chloroquine ñi u tr toàn dân nh m h th p ch s nhi m KSTSR trong c ng ñ ng xu ng 1/10000 so v i lam ñư c xét nghi m Xây d ng m ng lư i y t cơ s r ng kh p có kh năng giám sát, qu n lý ch t ch s ngư i b nh còn l i, ñi u tr tri t căn, ch ng tái phát, ch ng lây lan và b o v ngư i lành. Chương trình TDSR toàn c u ñư c WHO ñ ra và t ng qu c gia ñã c th hoá v i nh ng k ho ch, hành ñ ng riêng cho mình. V m t th i gian, chương trình này ñư c ho ch ñ nh trong vòng 8 10 năm. [21] Chương trình TDSR nh n m nh phát tri n theo chi u d c và chia ra làm 4 giai ño n: 1. Chu n b : th i gian chu n b trong vòng 1 2 năm 2. T n công: các bi n pháp t n công tiêu di t SR t 3 5 năm 3. C ng c : c ng c các thành qu 2 3 năm 4. B o v : b o v các thành qu ñã ñ t ñư c T 1955, h u h t các qu c gia có SR ñã th c hi n chương trình tiêu di t SR (tr Châu Phi). Trong 10 năm ñ u (1956 1965) chương trình ti n hành thu n l i, nhi u qu c gia ñ t k t qu ñáng khích l , các nư c vùng ôn ñ i ñã th c hi n thành công chương trình TDSR như: Châu Âu, Liên Xô (cũ), B c M . Nhưng sau ñó, chương trình TDSR toàn c u b h n ch không ñ t ñư c k t qu mong mu n. Các bi n pháp di t vector và ñi u tr m m b nh b th t b i m t s nư c (nh t là Châu Phi). M t s nư c b nh SR quay tr l i sau khi công b hoàn thành chương trình tiêu di t SR như n Đ , Srilanca. S ca m c b nh SR 1977 tăng g p ñôi 1974. Nguyên nhân c a tình hình này là do gi m các ho t ñ ng ch ng SR nhi u nư c do gi m ngu n kinh phí, gia tăng
- 15 chi phí mua hoá ch t, KSTSR kháng thu c ñi u tr , mu i kháng hoá ch t và làm thay ñ i sinh lý sinh thái Tình tr ng kháng thu c nghiêm tr ng là nguyên nhân c a s gia tăng SR tr l i t i vùng Đông Nam Á và Nam M [21] . Do tình hình SR gia tăng và quay tr l i WHO ñã ph i xác ñ nh l i chi n lư c ch ng SR. Sau tuyên ngôn Alma Ata (1978) chi n lư c PCSR toàn c u d a trên n i dung chăm sóc s c kho ban ñ u ñư c ñ ra v i các n i dung khác so v i Chương trình TDSR [25] 1.2.2 Chi n lư c PCSR toàn c u hi n nay: Do di n bi n ph c t p cũng như nh ng khó khăn ngày càng nhi u, tình hình SR thay ñ i kh p nơi trên th gi i, WHO ñã tri u t p H i ngh B trư ng y t các nư c thành viên vào tháng 10/1992 t i Amsterdam (Hà Lan). M c ñích c a H i ngh là thông báo tình hình SR th gi i, ch p nh n m t chi n lư c toàn c u m i v i s cam k t ch ng SR gi a các nư c thành viên và t ch c qu c t . [4] M c tiêu c a CTPCSR là gi m ch t, gi m m c, gi m thi t h i v kinh t xã h i thông qua vi c c i thi n và c ng c các kh năng c a ñ a phương và qu c gia [25]. B n y u t k thu t c a chi n lư c này là: 1. Cung c p ch n ñoán s m và ñi u tr k p th i. 2. L p k ho ch, th c hi n các bi n pháp phòng b nh ch n l c và có th duy trì ñư c. 3. Phát hi n s m, kh ng ch ho c ngăn ch n d ch S t rét 4. C ng c kh năng c a ñ a phương d a trên các nghiên c u cơ b n và ng d ng cho phép ñánh giá ñ u ñ n tình hình SR c a ñ t nư c, ñ c bi t là y u t sinh thái, xã h i và kinh t có tính quy t ñ nh v i b nh SR. Đ th c hi n chi n lư c này m t cách có hi u qu , chi n lư c PCSR toàn c u ñòi h i ph i có: S ng h chính tr c a t t c các ngành, các c p chính quy n.
- 16 PCSR là m t b ph n c a h th ng y t và ph i k t h p v i các chương trình phát tri n ngoài lĩnh v c y t . C ng ñ ng ph i tham gia ñ y ñ vào các ho t ñ ng PCSR Ph i huy ñ ng ñ y ñ ngu n nhân l c và tài chính ñ y ñ . Trên cơ s ñó t ng qu c gia, t ng khu v c xây d ng m t chương trình phù h p v i tình hình th c t c a ñ t nư c và khu v c. Nh m th c hi n chi n lư c PCSR toàn c u có k t qu , WHO ñ ra các ho t ñ ng cơ b n sau: Qu n lý b nh SR: ch n ñoán s m và ñi u tr k p th i là n n t ng c a PCSR, c n thi t ph i cung c p các phương ti n ch n ñoán, ñào t o xét nghi m viên, ñ ng th i cung c p các lo i thu c ch ng kháng cho nh ng vùng có kháng thu c D phòng b nh SR : B o v ch ng s nhi m b nh SR bao g m các bi n pháp d phòng cá nhân (qu n áo, màn t m ), hoá li u pháp không ñư c khuy n cáo s d ng r ng rãi ngo i tr áp d ng cho ph n có thai có nguy cơ m c SR Phòng ch ng vector: C n xác ñ nh tình hình, ngu n tài chính ñ l a ch n bi n pháp bao g m s d ng hoá ch t phun t n lưu, di t b g y Phòng ch ng d ch m t cách ch ñ ng, h n ch thi t h i do d ch SR gây ra. 1.3. Nh ng khó khăn và n l c kh c ph c trong PCSR hi n nay: M c dù chương trình TDSR trong nh ng năm ñ u có nh ng thành công ñáng k , nhưng công cu c ch ng b nh SR ñã g p nh ng thách th c và nh ng khó khăn m i c n tr chương trình này. Các khó khăn trong PCSR hi n nay là: Khó khăn v chuyên môn k thu t: P.falciparum kháng chloroquine và ña kháng v i hoá li u pháp ch ng SR. Mu i Anopheles kháng hoá ch t di t, thay ñ i sinh lý sinh thái, trú n ngoài nhà nhưng ñ t máu trong nhà. K t 1960 khi P.falciparum kháng chloroquine ñư c công b t i Nam M
- 17 (Brasil), Đông Dương (Thái Lan, Vi t Nam) thì hi n tư ng kháng lan r ng ngày càng nhanh. V kháng hoá ch t c a mu i Anopheles kháng DDT nhưng 1991 có 55 loài kháng hoá ch t. Trong s 55 loài kháng có 53 loài kháng v i DDT, 27 loài kháng v i phospho h u cơ, 17 loài kháng carbamate và 10 loài kháng pyrethroides, 16 loài cho th y kháng v i 3 ho c 4 lo i hoá ch t. Hi n tư ng kháng c a Anopheles xu t hi n c Châu Á, Châu Phi và Châu M . Khó khăn v kinh t , xã h i, tài chính: S n xu t và thu nh p th p, thi u kinh phí cho PCSR, di bi n ñ ng nhân dân cao nh t là vùng biên gi i, di dân ñi xây d ng kinh t m i trong các vùng SR lưu hành n ng. T ch c y t , ñ c bi t y t cơ s còn y u, cán b PCSR ñ a phương không ñ v s lư ng và chưa ñ t v ch t lư ng. Đ i v i b nh SR cán b y t cơ s d a ch y u vào tri u ch ng lâm sàng ñ ch n ñoán, không có xét nghi m ñ phát hi n KSTSR trong máu c a b nh nhân, ñ c bi t khó ch n ñoán khi g p nh ng trư ng h p tri u ch ng lâm sàng không ñi n hình. Tình hình kinh t , xã h i b t n, thay ñ i môi trư ng sinh thái v i nh ng phương án phát tri n kinh t ph bi n kh p m i nơi nh t là các nư c ñang phát tri n. Thu l i, nông nghi p tr ng r ng làm thay ñ i môi trư ng, vi khí h u bi n nh ng vùng trư c ñây không có SR ho c ít nay l i quay tr l i. S di bi n ñ ng dân cư, chi n tranh, di dân ñi khai hoang, kinh t m i, l n chi m r ng, du canh du cư c a ñ ng bào các dân t c, khách du l ch, tìm tr m, ñãi vàng khi không ñư c b o v làm cho tình hình SR càng thêm nghiêm tr ng. Nhi u nư c ph i ch u ch p nh n SR quay tr l i [3], [9], [11], [25] Chi n lư c TDSR toàn c u th t b i bu c ph i chuy n sang chi n lư c PCSR có ñi u ch nh phù h p v i t ng khu v c, qu c gia và ñ a phương theo tuyên ngôn 10 ñi m c a H i ngh B trư ng y t các nư c thành viên t i Amsterdam (Hà Lan) năm 1992. [4] 1.4 Tình hình SR và PCSR Vi t Nam:
- 18 Vi t Nam n m trong vùng khí h u nhi t ñ i, có SR lưu hành cao. B nh SR là m t b nh xã h i Vi t Nam hàng năm có nhi u ngư i m c và ch t do SR. Cũng như các nư c khác, Vi t Nam cũng ñã ti n hành các CTPCSR. CTPCSR Vi t Nam ñư c chia làm ba giai ño n: Tiêu di t SR hai mi n chưa th ng nh t 1958 – 1975. Thanh toán SR không h n ñ nh v th i gian sau th ng nh t ñ t nư c 1976 1990 PCSR t 1991 ñ n nay. 1.5 Tình hình SR và PCSR Vi t Nam sau th ng nh t ñ t nư c ñ n nay: N m trong b i c nh khó khăn chung c a th gi i, Vi t Nam cũng g p ph i nh ng khó khăn trong chương trình ch ng SR. Vi t Nam là m t nư c n m trong vùng nhi t ñ i, có nhi u ñi u ki n ñ a lý, t nhiên và xã h i thu n l i cho b nh SR phát tri n. Theo báo cáo ñánh giá 1995 c a Vi n S t rét Hà N i có kho ng 45% dân s Vi t Nam ñang s ng trong các vùng có SR lưu hành. Thanh toán SR c nư c t 1976 – 1990: Sau th i gian chi n tranh ác li t, c nư c ph i ch u h u qu l n v nhi u m t: Cơ s y t b phá ho i, s c kho nhân dân gi m sút, n n kinh t g p r t nhi u khó khăn. SR b t ñ u quay tr l i, mi n B c nhi u v d ch ñã x y ra, mi n Nam có 87 v d ch x y ra t 1976 – 1977. M c tiêu c a chương trình thanh toán SR (TTSR) 1976 1990: Gi v ng SR các t nh phía B c m c th p ñã ñ t ñư c. Gi m SR các t nh phía Nam, ti n t i ñ t k t qu như các t nh phía B c trư c ñây Ti n t i làm cho b nh SR không còn là m t b nh xã h i n a (thanh toán v cơ b n) Các bi n pháp bao g m: Bi n pháp chuyên môn: Di t mu i, di t KSTSR và b o v ngư i lành.
- 19 Bi n pháp t ch c: Xây d ng c ng c m ng lư i y t cơ s , xây d ng m ng lư i chuyên khoa SR phía Nam. T 1976 1980 chương trình TTSR di n ra thu n l i. Chúng ta ñã hoàn thành ñi u tra SR các t nh phía Nam, phân vùng SR làm cơ s cho TTSR. Theo s li u th ng kê, 1980 c nư c có 508.000 BNSR gi m 16,83% so v i 1976, t vong 1.183 ca, gi m 24,87% so v i 1976, d ch SR ch còn 21 v gi m 67 v so v i 1976 (88 v ). Tuy nhiên t vong và s v d ch v n còn cao, nh ng khó khăn v k thu t như P.falciparum kháng thu c, An.dirus và An.minimus trú n ngoài nhà, y t cơ s còn g p khó khăn, di bi n ñ ng ti p t c x y ra. Đó là nh ng khó khăn mà chương trình TTSR ñã g p ph i trong giai ño n 1981 – 1990. Vì v y trong giai ño n này chương trình TTSR ñã có 1 s ñi u ch nh thích ng v i tình hình m i như sau: Đi u ch nh phân vùng theo nguyên t c d ch t và th c hành, ch n bi n pháp thích h p cho t ng vùng phù h p v i chi n lư c PCSR c a Đ i h i ñ ng y t th gi i 1979. Thu h p di n phun DDT toàn di n nh ng vùng có An.dirus và An.minimus trú n ngoài nhà. Đi u tr SR k t h p theo dõi P.falciparum kháng thu c ñ c bi t các t nh phía Nam Ki n ngh v c ng c y t cơ s nh t là khi TTSR ñư c xem là 1 n i dung c a chăm sóc s c kho ban ñ u. Trong nh ng năm 1980 –1990 s BNSR tăng d n, năm 1990 s BNSR tăng 33,48%, t vong tăng 15,2% so v i 1981, có 85 v d ch SR so v i 47 v 1981. Do tình hình SR di n bi n ph c t p, H i ngh toàn qu c 2/1991 ñã nh n ñ nh tính nghiêm tr ng c a SR và ñã thông qua chi n lư c PCSR hoà nh p vào chi n lư c PCSR toàn c u v i các m c tiêu: Gi m ch t, gi m m c, gi m d ch SR. Trong giai ño n t 1991 ñ n nay ngoài các bi n pháp phát hi n, ch n ñoán và ñi u tr ñư c xem là quan tr ng ñ gi m t vong thì PCSR ñư c xem
- 20 là 1 nhi m v r t quan tr ng ñ gi v ng k t qu ñ t ñư c c a chương trình [11]. 1.6. Th c tr ng s t rét Vi t Nam và khu v c mi n Trung Tây Nguyên nh ng năm g n ñây S t rét (SR) hi n nay v n còn là m t b nh có m c lưu hành n ng, gây t l ch t và m c cao nhi u qu c gia trên th gi i và trong khu v c. Vi t Nam, b nh SR ph bi n và di n bi n ph c t p các t nh mi n núi phía B c, mi n Trung, Tây Nguyên, và ñông Nam b . SR là nguyên nhân chính nh hư ng ñ n s c kho và phát tri n kinh t cho c ng ñ ng dân các vùng núi và cao nguyên Vi t Nam. Sau 5 năm phòng ch ng SR (PCSR) (2000 2005) b nh SR ñã gi m ñáng k [22], [23]. Mi n Trung Tây Nguyên (MT TN) là khu v c có s t rét lưu hành n ng nh t so v i các khu v c khác c a c nư c, s BNSR và TVSR c a khu v c này thư ng chi m t l r t cao. Năm 1990, th ng kê cho th y t i khu v c MT TN có 137.435 BNSR, 1334 TVSR. S li u th ng kê cho th y m c dù b nh nhân s t rét (BNSR), t vong s t rét (TVSR) gi m t 1990 ñ n nay nhưng t l m c và ch t c a khu v c này luôn cao nh t so v i các khu v c khác [22]. Trong nh ng năm g n ñây, nh s ñ u tư kinh phí và áp d ng các bi n pháp ñ c bi t là s ra ñ i c a artemisinine và các d n xu t nên tình hình s t rét có xu hư ng gi m xu ng. Năm 2006, c nư c ch có 41 TVSR, khu v c MT TN có 25 TVSR [22]. M c dù tình hình s t rét gi m nhưng phân tích cho th y, s TVSR khu v c MT TN luôn luôn cao so v i các khu v c khác. T năm 1997 ñ n nay s TVSR khu v c này luôn chi m t l >70% so v i t ng s TVSR c nư c, riêng năm 2002 t l này chi m ñ n 97,73%, năm 2003 chi m 73,08% . Như v y s t rét MT TN, ñ c bi t các t nh Tây Nguyên v n là v n ñ nh hư ng ñ n s c kho c ngư i dân và s phát tri n kinh t xã h i khu v c này n u không có các gi i pháp ưu tiên.
- 21 T năm 2000 ñ n nay ñ c bi t năm 2003, tình hình dân di bi n ñ ng, r m r nh t là s DCTD c a ñ ng bào dân t c phía B c vào s ng t i các vùng r ng núi Tây Nguyên làm cho tình hình s t rét càng ph c t p, ñ c bi t s t vong tăng cao ñáng k [5], [6], [7], [8], [9]. 1.7. Th c tr ng s t rét, dân DCTD trên th gi i và t i mi n Trung Tây Nguyên Trên th gi i tình hình di cư t do t i m t s vùng ñã làm cho di n bi n s t rét ph c t p, ñ c bi t Châu Phi. Theo báo cáo c a Pim Martens and Lisbeth Hall năm 2000 v “S t rét ñang di chuy n: Bi n ñ ng dân cư và lan truy n s t rét” cho th y s t rét ñang gia tăng nhi u nư c và m t s vùng dù b nh s t rét ñã h t lưu hành. M t trong nh ng y u t góp ph n vào s gia tăng tr l i này là do s di dân ñ n ñ nh cư nh ng vùng ñ t khác do nhi u lý do như: do kinh t , do xung ñ t, do thiên tai Xác ñ nh và hi u ñư c nh hư ng c a s di dân này có th c i thi n ñư c các bi n pháp phòng ch ng s t rét. các nư c ñang phát tri n di dân liên quan ñ n nông nghi p, ñào vàng và nguy cơ m c , t vong s t rét là r t cao. Cũng theo phân tích này cho th y, S t rét là m t trong nh ng nguyên nhân t vong cao ñ i tư ng di dân m t s vùng c a Thailand, Sudan, Somalia, Burundi, Rwanda, và the Democratic Republic of Congo. V d ch m i ñây nh t x y ra c ng ñ ng dân Burundi di cư ñ n Tây B c Tanzania, ch t do s t rét và thi u máu tr em dư i 5 tu i tăng g p 10 l n so v i trư c khi có d ch; ph n nh s thi u mi n d ch c a nhóm tu i này [25], [28], [29]. T i H i ngh Nam Phi (2003) v dân di cư tác gi Marcia Caldas de Castro, Burton Singer ñã cho th y s t rét gây nguy cơ m c và t vong cao nh t c ng ñ ng dân di cư c a Cambodia ñ n Thailan, Mozambic ñ n Malawi, Ethiopi ñ n Đông Sudan [25]. Vi t Nam cũng không n m ngoài tình hình này, tình tr ng dân di cư t do ñã x y ra nhi u năm trư c nhưng r m r nh t trong nh ng năm g n ñây. Trư c ñây di bi n ñ ng dân thư ng có t ch c và ñư c qu n lý ch t ch trư c
- 22 khi ñi và khi ñ n nơi theo d ng dân ñi kinh t m i ho c dân ñi vào các công nông lâm trư ng. Tuy nhiên thư ng nơi ñ n ñ nh cư h u h t thu c các vùng s t rét lưu hành n ng nên nguy cơ m c và x y d ch s t rét r t cao. Theo Vũ Th Phan thì nguy cơ x y d ch r t cao khi dân di bi n ñ ng t các vùng không có s t rét vào vùng s t rét lưu hành, do chưa có mi n d ch ñi vào vùng s t rét ñ xây d ng kinh t m i, khai thác vàng, tr m, ñá quý Trong quá kh các v d ch x y ra: Nông trư ng LT,NM (Đ ng H , B c Thái) tháng 3/1964; H p tác xã khai hoang Quỳnh Lưu, Ngh An; H p tác xã khai hoang TĐ Kỳ Anh, Hà Tĩnh tháng 11/1964; H p tác xã HS, Hà Trung, Thanh Hóa tháng 4/1965. T ng k t 512 v d ch s t rét x y ra mi n B c t 1971 1985 thì các v d ch x y ra vùng kinh t m i chi m 46 v (9%) [12]. Nghiên c u v các v d ch x y ra t i khu v c mi n Trung Tây Nguyên nơi có s t rét n ng nh t nư c cho th y t i khu v c này t 1976 1996 có 155 v d ch, trong ñó d ch vùng kinh t m i có 28 v (17,53%). Tây Nguyên có 25/53 v , mi n Trung 3/102 v [12]. Theo nh ng s li u m i ñây c a T ng c c ñ a chính và B NN&PTNN, t năm 1991 ñ n nay m t s lư ng l n dân di cư t do (DCTD) sinh s ng t i 3 t nh Tây Nguyên (Gia Lai, Kon Tum ,Dak Lak). Đ i tư ng DCTD này ch y u là ñ ng bào mi n núi phía B c (36,7%), vùng ven bi n khu IV cũ (30,9%). Trong ñó t nh có dân DCTD nhi u nh t là là Cao B ng (9.710 h , 48.700 kh u), L ng Sơn (8.500 h , 41.550 kh u), Thanh Hoá (3.500 h , 19.200 kh u), Lào Cai (3.200 h , 20.000 kh u), Hà Giang (1.900 h , 6.600 kh u), Tuyên Quang (860 h , 4.800 kh u). Chia theo dân t c: Nùng: >100.000 ngư i, Tày:>80.000 ngư i, Dao: >31.000ngư i, Thái: >26.000 ngư i, Mông: 134.000 ngư i Ngoài ra th ng kê còn có kho ng 5.000 nhân kh u DCTD qua l i gi a Vi t Nam và Lào [5], [7], [19]. Trong ñó Dak Lak là t nh có s DCTD l n nh t, hi n nay có 100.000 h , 463.000 ngư i. Ph n l n dân DCTD s ng trong r ng sâu, tránh s ki m soát c a chính quy n ñ a phương, vì theo thông báo s 52/TB VPCP ngày
- 23 25/3/2002 c a Văn phòng Chính ph thông báo k t lu n c a nguyên Phó Th tư ng Nguyên Công T ng t i H i ngh bàn bi n pháp gi i quy t tình tr ng dân DCTD ñ n các t nh Tây Nguyên thì n u ñ dân DCTD sau th i ñi m 13/3/2002 thì t nh ph i ñ n nh n v [5], [7], [13]. Vì lý do ñó h u h t dân di cư t do s ng l n tránh trong r ng sâu nơi có s t rét lưu hành n ng, không th ti p c n v i h th ng y t , nên nguy cơ m c b nh và t vong do s t rét r t cao. Như v y, c ng ñ ng DCTD s ng trong vùng r ng sâu, nơi có s lưu hành c a m m b nh s t rét và s hi n di n c a vectơ lan truy n, giao thông khó khăn, khó ti p c n v i h th ng y t , không có nhân viên y t , nguy cơ cao m c b nh và t vong do s t rét. 1.8. Các bi n pháp qu n lý dân di cư t do Cho ñ n nay các bi n pháp phát hi n, qu n lý, và phòng ch ng m c b nh cho nh ng ñ i tư ng này còn g p khó khăn. Dân di cư t do v i lý do không ñư c phép ñ nh cư nên thư ng s ng trong vùng núi r ng, xa khu dân cư c a ngư i dân t i ch , ñi u ki n kinh t và giao thông ñi l i r t khó khăn, vi c ti p c n v y t l i càng khó khăn. T i nh ng vùng núi r ng này ñ u thu c vùng s t rét lưu hành n ng nên nguy cơ m c s t rét, t vong và d ch s t rét có ñi u ki n d dàng phát sinh và lan r ng. M t nghiên c u v xã h i h c c a Dương Chí Thi n t i c ng ñ ng dân di cư t do t i huy n Dak Mil, Dak Lak năm 2002 cho th y vi c phát hi n dân di cư t do r t ch m và khó khăn, trong khi ñó vi c quán lý các h dân r t l ng l o và khó khăn do dân t i các vùng sâu, vùng xa, phá r ng làm nương r y, y t r t khó ti p c n. T l nhi m s t rét dân di cư tư do chi m 78,4% r t cao. Khi m ñâu 35,6% tìm ñ n y t tư, th y lang ; 28% t mua thu c ; 31,2 c g ng ti p c n d ch v c a Tr m y t [16]. Báo cáo c a Ngh An cho th y m i năm có 98.745 lư t ngư i ñi vào Nam và Lào chi m 3,3% dân s . 70,1% s t rét ngo i lai c a t nh do nhi m t các t nh phía Nam. Theo dõi t 2002 2003 v i 269 BNSR cho th y 50,8%
- 24 KSTSR(+) t Nam, 47,4% t Lào. Vi c qu n lý ñ i v i dân di bi n ñ ng này r t khó và chưa có bi n pháp c th h n ch dân di bi n ñ ng. H th ng y t t i nơi ñi, khi ngư i dân quay v chưa ch ñ ng, thi u thu c s t rét [17] . Nghiên c u c a Vi n V sinh D ch t quân ñ i (2001) t i huy n Ng c H i, t nh Kon Tum cho th y s dân m i vào ñây làm ăn sinh s ng dư i 2 năm có t l m c SR cao hơn s dân ñã vào ñây trư c ñó lâu hơn (t l KSTSR: 7,7/1,4, SRLS: 8,8/3,1) và ñã xác ñ nh m t s y u t nguy cơ liên quan ñ n tình hình m c SR nhóm dân này [8]. Ron P. Marchand, Nguy n Th Vi n và CS (ñ i nghiên c u SR c a y ban Y t Vi t Nam Hà Lan MCNV) theo dõi nhóm dân m i ñ n huy n Khánh Phú, t nh Khánh Hoà trong 4 năm, t 1997 ñ n 2000, cho th y nhóm dân m i ñ n n u ñư c áp d ng tri t ñ các bi n pháp PCSR theo qui ư c có th h n ch kh năng m c SR, t l m c SR s th p hơn t 3 ñ n 10 l n so v i nhóm dân ñ a phương. M c dù chương trình PCSR ñã có nh ng thành công, nhưng v n còn nhi u khó khăn khi áp d ng các bi n pháp can thi p t i các vùng có dân di cư t do và bi n ñ ng dân s trong th i gian g n ñây. Vì v y c n có các nghiên c u cho ñ i tư ng di bi n ñ ng này ñ tìm gi i pháp thích h p PCSR có hi u qu .
- 25 Chương 2 Đ I TƯ NG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1. Đ a ñi m và ñ i tư ng nghiên c u 2.1.1. Đ a ñi m: Huy n ñư c ch n cho nghiên c u này là Krông Bông, t nh Dak lak nơi có s t rét lưu hành và nhi u dân di cư t do ñ n ñ nh cư trong th i gian g n ñây. Trong huy n này ch n 02 xã có nhi u dân di cư ñ nghiên c u: Xã Hòa Phong: không can thi p Xã Hòa Phong, thu c huy n Krông Bông, n m trong vùng s t rét lưu hành n ng. Toàn xã có 11 thôn buôn, chi m ña s ngư i dân t c thi u s t i ch Êñê, M’nông, và môt s dân t c thi u s H’mông, Tày, và ngư i Kinh dân di cư t do t mi n B c vào (Tuyên Quang, B c C n, Cao B ng, Thái Nguyên ) v i dân s 7115 ngư i, s h 1444. Trong ñó có 1623 dân di cư t do. Tr m Y t xã có 5 nhân viên trong ñó y s : 2, ñi u dư ng: 3. Hi n t i tr m có ñi m kính hi n vi nhưng không ho t ñ ng. Xã Cư drăm : áp d ng các bi n pháp can thi p. Xã Cư Drăm, thu c huy n Krông Bông, n m trong vùng s t rét lưu hành n ng. Toàn xã có 9 thôn buôn, chi m ña s ngư i dân t c thi u s t i ch Êñê và m t s ngư i dân t c thi u s H’Mông, Tày, Mư ng và ngư i kinh di cư t B c vào (Lào Cai, Hà Giang ) v i dân s 6594 ngư i, s h 1082. Trong ñó có 850 dân di cư t do. Tr m Y t xã có 5 nhân viên trong ñó : Bác s : 1, y s : 2, y tá: 1, k thu t viên: 1. Hi n có ñi m kính hi n vi ñang ho t ñ ng. 2.1.2. Đ i tư ng: Đ i tư ng ñưa vào nghiên c u và theo dõi là nh ng ngư i dân di cư t do ñ nh cư dư i 24 tháng k t lúc nghiên c u. Sinh c nh các ñi m nghiên c u H th ng y t c m dân cư 2.2. Phương pháp nghiên c u:
- 26 2.2.1. Phương pháp mô t d ch t h c: + Thi t k nghiên c u c t ngang: Đi u tra c t ngang xác ñ nh t l m c b nh và mô t ñ c ñi m d ch t s t rét (Ký sinh trùng, b nh, giao bào, lách sưng, l a tu i, ) t i 2 xã ñư c ch n. M c ñích là ñi u tra cơ b n trư c khi can thi p các bi n pháp. K t qu c a ñi u tra cơ b n giúp cho vi c mô t ñ c ñi m c a 2 xã, cũng là cơ s ñ ñánh giá hi u qu các bi n pháp can thi p. + C m u: Theo công th c nghiên c u c t ngang [15], [20], [21]: 2 Z (1 α/2) pq N = x k d2 Trong ñó : Z (1 α/2) là giá tr Z t b ng Z ng v i α=0,05, thì Z (1 α/2) = 1,96 p : là t l KSTSR theo ñi u tra trư c, p= 0,09, q = (1 p) = 1 0,09 = 0,91 d : Đ chính xác là kho ng sai l ch mong mu n gi a t l thu ñư c t m u (p) và t t l qu n th (P). Ch n d=0,04, k : là hi u l c thi t k , ch n k=2 1,96 2. 0,09.0,91 n1=n 2 = x 2 = 394 0,04 2 Đ b sung cho các trư ng h p không thu th p ñư c s li u, công thêm 5% vào m u, vì vây ta có m i xã c n ñi u tra kho ng 410 ngư i. + Phương pháp l y m u: Do dân di cư s ng rãi rác thành các c m nên vi c rút m u cho nghiên c u r t khó khăn. Ch n ch ñích m t s c m dân di cư ñi u tra ñ ñ t ñư c s m u c n thi t. T t c ngư i dân trong các c m này s ñư c ñi u tra. Gi s m i h có 5 ngư i, m i c m có 10 h , 80 h gia ñình m i nhóm s ñư c ch n và c n có 8 c m dân cư ñư c ch n cho c 2 nhóm ch ng và nhóm can thi p.
- 27 Nhóm nghiên c u PCD (th ñ ng) ACD (ch ñ ng) C m dân cư H th ng phát hi n b nh th ñ ng (PCD) là là tr m y t xã, b nh vi n huy n trong ph m vi có ñi m nghiên c u, ngư i dân có th ti p c n trong và gi , NVYT xã ñư c t p hu n v ch n ñoán, ñi u tr , bi t k thu t test nhanh và có ñ d ng c ch n ñoán, thu c ñi u tr ca b nh. 2.2.2 Phương pháp nghiên c u can thi p : + Thi t k nghiên c u can thi p c ng ñ ng: Xã can thi p: áp d ng bi n pháp can thi p b ng qu n lý b nh nhân ch ñ ng t i các c m dân di cư thông qua y t c m ñư c ñào t o. Phát hi n b nh qua 2 h th ng: (a) Ch ñ ng: th c hi n b i nhân viên y t (NVYT) c ng ñ ng, (b) Th ñ ng: b nh nhân khi m/ s t ñ n tr m y t ho c NVYT c ng ñ ng. + Th c hi n các ho t ñ ng giáo d c truy n thông b i NVYT c ng ñ ng v i v t li u thích h p. + Xây d ng h th ng NVYT c ng ñ ng và có ho t ñ ng. Tiêu chu n ch n ñ xây d ng NVYT c ng ñ ng: (1) là ngư i d a phương, s ng cùng v i dân di cư, (2) bi t ñ c, vi t ch ti ng ph thông (Vi t), (3) s c kh e t t, t nguy n và nhi t tình tham gia làm NVYT c ng ñ ng. + NVYT c ng ñ ng ñư c t p hu n cơ b n v : Nguyên nhân và tác h i c a b nh SR, các bi n pháp phòng ch ng mu i, b o v cá nhân, b o v gia ñình và c ng ñ ng, cách phát hi n ngư i b b nh SR, cách x trí/ ñi u tr ñơn gi n, phương pháp th test nhanh, cách ghi chép báo cáo và m t s k năng ph ng v n, truy n thông PCSR t i thôn b n (th i gian ñào t o: 01 tu n).
- 28 + Cung c p các trang b cơ b n PCSR cho NVYT c ng ñ ng: M i NVYT c ng ñ ng s ñư c trang b 01 túi thu c y t : bao g m các d ng c phát hi n ch n ñoán b nh SR (c p nhi t ñ , test ch n ñoán nhanh, thu c SR tuy n ñ u: chloroquine, artesunate), tài li u y t thôn b n, tài li u tuyên truy n PCSR và s sách ghi chép; bi u m u báo cáo, ñèn pin. Xã ñ i ch ng: không áp d ng các bi n pháp, các bi n pháp phòng ch ng ch ng rét v n theo thư ng quy c a chương trình. + Nhóm này không ñư c tăng cư ng h th ng phát hi n b nh ch ñ ng. + Không xây d ng NVYT c ng ñ ng, ngư i dân khi m s t ñ n các cơ s y t (h th ng phát hi n b nh th ñ ng): tr m y t xã, ñi m kính hi n vi, b nh vi n huy n/ ho c ho c cán b y t ñ ñư c khám, xét nghi m và ñi u tr như các nhóm khác. C 2 nhóm ñ u th c hi n ñi u tr ca b nh cùng m t phác ñ theo quy ñ nh c a Chương trình qu c gia PCSR và B Y t . Bi n pháp truy n thông/ giáo d c s c kh e cũng ñư c áp d ng g ng nhau. + C m u: Theo công th c sau: 2 Z (α,β)[P 1 (1 P1) + P 2 (1 P2)] [0,10(1 0,10) + 0,04(1 0,04)] n = = 10,5 x = 374 d2 (0,10 0,04) 2 2 2 Trong ñó : Z (α,β) ng v i giá tr c a α=0,05 và β=90% thì Z (α,β) =10,5 . P1 : là t l KSTSR cho ñi m ñ i ch ng, P 1=0,10 P2: T l KSTSR cho ñi m can thi p, P 2= 0,04 q = ( 1 p) d : Đ chênh gi a 2 t l M i ñi m ch n m u vào lô nghiên c u n 1=n 2= 374 ngư i. Đ d phòng 5% m t m u nghiên c u ñã ñưa vào m i nhóm 400 ngư i cho ñi u tra. 2.2.3. K thu t và công c thu th p s li u:
- 29 2.2.3.1. K thu t nghiên c u Xét nghi m tìm KSTSR l y lam máu (gi t ñ c và ñàn), nhu m giêm sa soi và ñ m m t ñ KSTSR (theo phương pháp ñ nh lư ng và ñ nh tính). Khám lâm sàng phát hi n b nh nhân s t rét : C p nhi t ñ h nách 15’ n u nhi t ñ cơ th ñ i tư ng nghiên c u ≥ 37,5 oC ñư c ch n ñoán là có s t Quan sát nhà, sinh c nh, ho t ñ ng, thói quen ng màn c a ngư i dân 2.2.3.2. Công c thu th p s li u: Kính hi n vi, lam, kim, v t tư và các d ng c xét nghi m c n thi t. Phi u ñi u tra, phi u xét nghi m. Nhi t k , ng nghe Thu c s t rét và thu c h tr ñi u tra 2.2.4. Thu t ng và ch s ñánh giá. + R y nhà r y và ng r y: R y: là m nh ñ t trong r ng ho c bìa r ng các xa buôn làng ñư c dùng ñ tr ng lúa và các hoa màu khác. Nhà r y: ñư c làm t i r y, có c u trúc sơ sài t m b b ng các nguyên li u như l ô, tre n a ho c g . Ng r y: ngư i dân làm r y l i ng l i nhà r y qua ñêm ho c nhi u ñêm vào các tháng mùa v ñ trông coi và b o v hoa màu. . Di dân t do: Là dân di chuy n t vùng này sang vùng khác ñ làm ăn sinh s ng mà không có s cho phép c a chính quy n ñ a phương . T l m c m i: B nh nhân SR /1000 dân s /tháng t k t qu ki m tra c a nhóm phát hi n ch ñ ng và phát hi n th ñ ng. . T l hi n m c: T l % BNSR trong s ngư i ñi u tra c t ngang. . T l lam dương tính: Là t l % lam có KSTSR(+) trên trên t ng s lam xét nghi m. T ng s lam dương tính T l lam dương tính = x 100 = %
- 30 T ng s lam xét nghi m . Cơ c u ký sinh trùng : Là % t ng lo i KST trên t ng s KST. S lư ng t ng lo i KST % lo i KST = x 100 = % T ng s KST . T l giao bào : Là t l % s giao bào trên t ng s ngư i ñư c xét nghi m. T ng s giao bào T l giao bào = x 100 =% T ng s ngư i xét nghi m . T l BNSR ñư c xác ñ nh có KST : Là t l % s BNSR ñư c xét nghi m có KST trên t ng s BNSR ñư c ñi u tr và theo dõi. T ng s BNSR có KSTSR(+) T l BNSR có KST = x 100 = % T ng s BNSR ñư c ñi u tr . Đ nh nghĩa ca b nh SR d a vào hư ng d n c a B Y t [1] 2.3. Phương pháp th ng kê y sinh h c: Qu n lý s li u bao g m nh p, ki m tra l i (vào s li u 2 l n) và phân tích b ng Stata 8.0. Phương pháp ñ nh tính và ñ nh lư ng, phân tích mô t (t n s , t l trung bình, s trung bình, t l %, χ bình phương). T l m c m i P. falciparum ñư c tính toán t m i nhóm nguy cơ. Hai phơi nhi m ñư c quan tâm chính là: th c tr ng s d ng màn t m và ng l i trong r ng trong vòng 10 ngày g n ñây (10 ngày là th i gian x p s cho KST phát tri n tính t khi nhi m). Thu th p s li u th c hi n gi ng nhau c 2 nhóm nghiên c u. So sánh phát hi n ch ñ ng và th ñ ng s ñư c phân tích b i phép toán χ bình phương.
- 31 Trong ñi u tra c t ngang, t l hi n m c P. falciparum và P. vivax s ñư c so sánh gi a các nhóm trư c và sau can thi p. 2.4. Th i gian ti n hành nghiên c u: 2008 2009. B n ñ Vi t Nam §¨k L¨k
- 32 V trí c a Krông Bông trong t nh Dak lak Cambodia Gia Lai Ea H'leo Ea Sup Krong Nang Krong Buk Buon Don Cu M'gar Ea Kar Krong Pak Buon Ma Thuot M'Drak Dak Nông Khánh Hòa Krong Ana Krong Bong Lak
- 33 Chương 3 K T QU NGHIÊN C U 3.1. Đ c ñi m ñ c ñi m d ch t h c s t rét c a c ng ñ ng dân di cư t do t i huy n Krông Bông. 3.1.1. M t s ñ c ñi m c a nhóm dân di cư t do t i 2 xã ñi u tra. 3.1.1.1.Đ c ñi m v gi i và dân t c c a các nhóm nghiên c u B ng 3.1. Đ c ñi m v gi i và dân t c t i các ñi m nghiên c u Cư Drăm Hòa Phong Tu i trung Tu i trung TT Ch s ñi u tra SL bình (min SL bình (min max) max) 1 Gi i Nam 19,71 ±17,34 14,88 ±14,61 189 196 (0,33 74) (0,17 65) N 17,55 ±16,93 18,19 ±16,36 220 225 (0,08 85) (0,42 70) 2 Dân t c H 409 100% 421 100% Mông Đi u tra cơ b n 830 ngư i H’Mông t i 2 xã có ngư i dân di cư t do t phía B c vào ñ nh cư trong vòng 2 năm, k t qu như sau: Xã Cư Drăm: ñi u tra 409 ngư i, tu i trung bình nam t 19,71 ±17,34, n t 17,55 ±16,93. Xã Hòa Phong: ñi u tra 421 ngư i, tu i trung bình nam t 14,88 ±14,61, n t 18,19 ±16,36. 3.1.1.2. S tháng ñ nh cư trung bình t khi vào ñ n lúc ñi u tra B ng 3.2. S tháng ñ nh cư trung bình c a dân di cư t do t i các ñi m nghiên c u
- 34 TT Xã S ñi u tra Trung bình ±SD Min Max 1 Cư Drăm 409 14,23 ±3,70 3 22 2 Hòa Phong 421 14,09 ±3,41 4 23 T ng 830 14,16 ±3,56 3 23 Phân tích s tháng ñ nh cư t i ñây cho th y ngư i dân ñ nh cư t i ñây trung bình 14,23 tháng, th p nh t 3 tháng cao nh t 23 tháng. 3.1.1.3. Nơi trư c khi ñ n ñ nh cư t i ñi m nghiên c u Dak Lak B ng 3.3. Nơi c a dân di cư t do trư c khi ñ n ñ nh cư t i ñây Cư Drăm Hòa Phong TT Nơi trư c khi ñ n SL % SL % 1 B c C n 8 1,96 0 0 2 Cao B ng 53 12,96 47 11,16 3 Hà Giang 33 8,07 0 0 4 Thái Nguyên 25 6,11 62 14,73 5 Tuyên Quang 290 70,90 154 36,58 6 Lào Cai 0 0 158 37,53 T ng c ng 409 100,00 421 100,00 Dân di cư t do ñ n t các tính phía B c Vi t Nam. T i Cư Drăm dân t Tuyên Quang chi m t l cao nh t chi m 70,90%; t i Hòa Phong dân di cư ch y u ñ n t Tuyên Quang (36,58%) và Lào Cai (37,35%). Ngoài ra dân di cư còn ñ n t các t nh phía B c như Băc C n, Cao B ng, Hà Giang, Thái Nguyên v i t l th p hơn.
- 35 B c C n Thái Nguyên Hà Giang 1.96% 6.11% 8.07% Cao B ng 12.96% Tuyên Quang 70.90% Bi u ñ 3.1. Nơi c a dân di cư t do xã Cư drăm trư c khi ñ n ñ nh cư t i ñây Cao B ng 11% Lào Cai 37% Thái Nguyên 15% Tuyên Quang 37% Bi u ñ 3.2. Nơi c a dân di cư t do xã Hòa Phòng trư c khi ñ n ñ nh cư t i ñây 3.1.2. Đ c ñi m d ch t s t rét t i c ng ñ ng dân di cư t do 3.1.2.1. T l b nh nhân s t rét, ký sinh trùng s t rét
- 36 B ng 3.4. T l m c b nh, KSTSR và giao bào t i 2 c ng ñ ng dân di cư t do S ñi u BNSR KSTSR Giao bào TT Xã tra SL % SL T l %, 95%CI SL % 9,05 1 Cư Drăm 409 41 10,02 37 17 4,16 (6,53 12,36) 8,55 2 Hòa Phong 421 39 9,26 36 15 3,56 (6,14 11,75) 8,80 T ng 830 80 9,64 73 32 3,86 (6,99 10,98) K t qu ñi u tra c t ngang t i 2 c ng ñ ng dân di cư cho th y t l BNSR chi m 9,64%; t l KSTSR chi m 8,80%; t l giao bào chi m 3,86%. T i Cư Drăm, t l nhi m KSTSR là 9,05%; t i Hòa Phong t l này là 8,55%. 12 10.02 9.64 10 9.26 9.05 8.55 8.88 8 6 T l % l T 4.16 3.86 4 3.56 2 0 BNSR KSTSR Giao bào Ch s Cư drăm Hòa Phong Chung Bi u ñ 3.3. T l m c s t rét t i các ñi m nghiên c u qua ñi u tra ban ñ u. 3.1.2.2. T l nhi m ký sinh trùng s t rét theo gi i:
- 37 B ng 3.5. Phân b nhi m ký sinh trùng s t rét theo gi i t i 2 ñi m nghiên c u SL Nam N TT Xã SL % SL % 1 Cư Drăm 37 19 51.35 18 48.65 2 Hòa Phong 36 19 52.78 17 47.22 T ng 73 46 52.05 36 47.95 Phân tích t l nhi m ký sinh trùng s t rét theo gi i cho th y t l nhi m nam là 52,05%; t l nhi m n là 47,95%. T l nhi m ký sinh trùng nam t i Cư Drăm là 51,35%; t i Hòa Phong là 52,78%. T l nhi m ký sinh trùng n t i Cư Drăm là 48,65%; t i Hòa Phong là 47,22%. 120 100 80 47.95 48.65 47.22 60 l T % 40 52.05 51.35 52.78 20 0 Chung Cư Drăm Hòa Phong Đi m nghiên c u N Nam Bi u ñ 3.4. Nhi m ký sinh trùng s t rét theo gi i t i các ñi m nghiên c u 3.1.2.3. T l nhi m ký sinh trùng s t rét theo l a tu i
- 38 B ng 3.6. Phân b nhi m ký sinh trùng theo l a tu i t i 2 ñi m nghiên c u Cư Dr ăm Hòa Phong TT Tuæi Đi u tra KST(+) T l Đi u tra KST(+) T l 1 0-1 11 0 0.00 8 0 0.00 2 1 2 46 3 6.52 42 3 7.14 3 3 4 72 6 8.33 81 6 7.41 4 5 8 83 7 8.43 98 8 8.16 5 9 16 95 10 10.53 94 9 9.57 6 >16 102 11 10.78 98 10 10.20 Tæng 409 37 9.05 421 36 8.55 Nhi m ký sinh trùng x y ra các nhóm tu i, tr nhóm 16. T i Cư Drăm nhi m ký sinh trùng s t rét nhóm tu i 9 16 là 10,53%; nhóm > 16 tu i là 10,78%. T i Hòa Phong nhi m ký sinh trùng s t rét nhóm tu i 9 16 là 9,57%; nhóm > 16 tu i là 10,20%. 3.1.2.2. Phân tích m t ñ ký sinh trùng s t rét B ng 3.7. Trung bình m t ñ KSTSR/ l máu t i các ñi m nghiên c u TT Xã S KSTSR(+) TB ±SD Min Max 1 Cư Drăm 37 3.094 ±1.083 277 4.308 2 Hòa Phong 36 6.143 ±1.038 4.391 8.597 T ng 73 4.598 ±1.862 277 8.597 M t ñ KSTSR trung bình 4.598 ±1.862, th p nh t 277 và cao nh t 8.597. T i xã Cư Drăm m t ñ KSTSR trung bình 3.094±1.083, th p nh t 277 và cao nh t 4.308. T i xã Hòa Phong m t ñ KSTSR trung bình 6.143 ±1.038, th p nh t 4.391 và cao nh t 8.597. 3.1.2.3. Cơ c u ký sinh trùng s t rét :
- 39 B ng 3.8. Cơ c u các loài ký sinh trùng s t rét t i các ñi m nghiên c u S P.falciparum P.vivax PH(P.f+P.v) TT Xã KSTSR SL % SL % SL % 1 Cư Drăm 37 30 81.08 5 13.51 2 5.41 2 Hòa 36 29 80.56 6 16.67 1 2.78 Phong T ng 73 59 80.82 11 15.07 3 4.11 K t qu phân tích t l các loài KSTSR t i các ñi m ñi u tra cho th y, P.falciparum là loài chi m t l cao nh t, 80,82% trong t ng s KSTSR. T l P.vivax là 15,07%, 4,11% là nhi m ph i h p (P.f+P.v). Phân b KSTSR theo t ng xã, P.falciparum cũng chi m ưu th , t l P.falciparum t i xã Cư Drăm là 81,08%; xã Hòa Phong là 80,56% . 90 80.56 81.08 80 70 60 50 Hòa Phong 40 Cư Drăm 30 16.67 20 13.51 10 5.41 2.78 0 P.f P.v Pf+P.v Bi u ñ 3.5. Cơ c u ký sinh trùng s t rét t i các ñi m nghiên c u 3.1.3. M t s y u t nguy cơ liên quan ñ n m c s t rét c a ngư i dân di cư t do 3.1.3.1.M t s ñ c ñi m kinh t xã h i liên quan ñ n m c s t rét qua ñi u tra h gia ñình
- 40 B ng 3.9: Đ c ñi m v kinh t xã h i t i các h gia ñình ñi u tra. Cư drăm Hòa Phong T ng TT Ch s ñi u tra (n=80 h ) (n=80 h ) SL % SL % SL % 1 Gi i Nam 56 70,00 58 72,50 114 71,25 N 24 30,00 22 27,50 46 28,75 3 Trình ñ C p 1 31 38,75 22 27,50 53 33,13 văn hóa C p 2 2 2,59 0 0 2 1,25 C p 3 0 0 0 0 0 0 Không bi t ñ c 11 13,75 3 3,75 14 8,75 Không bi t vi t 0 0 2 2,50 2 1,25 Mù ch 36 45,00 53 66,25 89 55,63 4 Ngh Nương r y 80 100,00 73 91,25 153 95,63 nghi p Ch t cây 0 0 7 8,75 7 4,38 chính 5 Lý do Kinh t khó khăn 69 86,25 51 63,75 120 75,00 chuy n ñ n Thi u ñ t canh tác 7 8,75 29 36,25 36 22,50 ñây Th i ti t x u 4 5,00 0 0 4 2,50 6 Thu nh p 500.000 0 0 0 0 0 0 7 Nhà Tư ng g ch xây 6 7,50 2 2,50 8 5,00 Tư ng ván 70 87,50 77 96,25 147 91,88 Tư ng tre n a t m 4 5,0 1 1,25 5 3,12 b K t qu ñi u tra theo b ng trên cho th y, t l dân di cư t do mù ch ñ n 55,63%, ch 33,13% có trình ñ c p I, 95,63% làm nương r y. Đi u tra cũng cho th y 75% tr l i lý do chuy n ñ n ñây là do kinh t quá khó khăn. Thu nh p bình quân ñ u ngư i dư i 500.000 ñ ng/tháng. Nhà r t t m b , tư ng ván ho c tre n a sơ sài.
- 41 3.1.3.2. Màn và t l ng màn nh hư ng ñ n phòng ch ng b nh s t rét B ng 3.10: T l màn và thói quen ng màn c a dân di cư t do Cư drăm Hòa Phong T ng TT Ch s ñi u tra (n=80 h ) (n=80 h ) SL % SL % SL % 1 Có màn Có 32 40,00 46 57,50 78 48,75 Không 48 60,00 34 42,50 82 51,25 3 N m màn ng Thư ng xuyên 27 33.75 38 47.50 56 35,00 Không thư ng 53 66.25 51 63.75 104 65,00 xuyên 4 Nguyên nhân Thi u màn 40 75.47 38 74.51 78 75.00 không ng màn Nhà quá nh 6 11.32 10 19.61 16 15.38 thư ng xuyên Không thích 7 13.21 3 5.88 10 9.62 5 Ng l i trong Có 29 36.25 33 41.25 62 38,75 r ng, r y Không 46 57.50 42 52.50 98 61,25 Đi u tra h gia ñình cho th y 51,25% dân DCTD không có màn, 65% không ng màn thư ng xuyên, 38,75% ngư i dân có ho t ñ ng ñi r ng và ng l i trong r ng. Nguyên nhân không ng màn là do thi u màn chi m 75%. 3.1.3.3. K t qu ñi u tra ki n th c, thái ñ và th c hành c a ngư i dân B ng 3.11: Ki n th c thái ñ và hành vi c a dân DCTD Cư drăm Hòa Phong T ng TT Ch s ñi u tra (n=80) (n=80) SL % SL % SL % 1 M c s t rét Có 22 27.50 29 36.25 51 31.88 trư c khi ñ n Không ñây 58 72.50 51 63.75 109 68.13 2 M c s t rét khi Có 55 68.75 49 61.25 104 65.00 ñ nh cư ñây Không 25 31.25 31 38.75 56 35.00 3 Nguyên nhân Nư c b n 2 2.50 0 0.00 2 1.25
- 42 gây b nh s t rét KSTSR 17 21.25 12 15.00 29 18.13 Không bi t 60 75.00 65 81.25 125 78.13 4 Nguyên nhân Mu i ñ t 45 56.25 47 58.75 92 57.50 lan truy n b nh U ng nư c b n 0 0.00 2 2.50 2 1.25 s t rét Không bi t 35 43.75 31 38.75 66 41.25 5 Khi b s t rét Đ n CSYT 38 47.50 32 40.00 70 43.75 làm gì YT tư nhân 0 0.00 0 0.00 0 0.00 Mua thu c 26 32.50 33 41.25 59 36.88 Thu c dân gian 16 20.00 14 17.50 30 18.75 Không bi t 0.00 0.00 0 0.00 6 Lý do không ñ n Quá xa 30 37.50 27 33.75 57 35.63 CSYT Không có ti n 12 15.00 20 25.00 32 20.00 Đ n lang y trong c m dân 25 31.25 22 27.50 47 29.38 cư 7 Bi n pháp PCSR Ng màn 77 96.25 78 97.50 155 96.88 ñư c ñ ngh Phun thu c 8 10.00 39 48.75 47 29.38 U ng phòng 3 3.75 1 1.25 4 2.50 Không bi t 3 3.75 2 2.50 5 3.13 K t qu ñi u tra cho th y 31,88% ngư i dân ñã b s t rét trư c ñây, t i nơi ñ nh cư 65% ngư i dân m c s t rét. Tuy nhiên có ñ n 78,13% ngư i dân không bi t nguyên nhân gây b nh s t rét, 41,20% không bi t nguyên nhân lây lan b nh s t rét là do mu i tru n b nh. Khi b s t rét ngư i dân thư ng mua thu c t ñi u tr (36,88%%) và dùng thu c dân gian t i ch (18,75%). Lý do chính ñ n ñ n 64,04% ngư i dân không ñ n cơ s y t là do nơi quá xa tr m y t xã. 3.1.3.4. Các y u t nguy cơ m c s t rét : 3.1.3.4.1. Nguy cơ m c s t rét c a ngư i dân không ng màn
- 43 B ng 3.12. Phân tích các y u t nguy cơ m c s t rét TT Y u t nguy cơ M c Không T ng 1 Ng màn không thư ng xuyên 56 372 428 2 Ng màn thư ng xuyên 24 378 402 T ng 80 750 830 OR = 2,37 (Kho¶ng tin cËy CI 95% cña OR l (1,40 4,03) χ2 =12,05 ; p <0,001 Ng màn không thư ng xuyên có nguy cơ m c b nh s t rét g p 2,37 l n ngư i có ng màn, s khác bi t có ý nghĩa th ng kê v i p<0,001. 3.1.3.4.2. Nguy cơ m c s t rét c a ngư i có ho t ñ ng ñi r ng ng r y B ng 3.13. Phân tích các y u t nguy cơ m c s t rét ngư i có ho t ñ ng ñi r ng ng r y TT Y u t nguy cơ M c Không T ng 1 Có ho t ñ ng ñi r ng, ng r y 42 272 314 2 Không có ñi r ng, ng r y 38 478 516 T ng 80 750 830 OR =1,94 (Kho¶ng tin cËy CI 95% cña OR l (1,19 3,17) χ2 =8,10 ; p <0,01 Có ho t ñ ng ñi r ng ng r y nguy cơ m c b nh s t rét g p 1,94 l n ngư i không có ñi r ng ng r y, s khác bi t có ý nghĩa th ng kê v i p<0,01. 3.1.3.4.3. Nguy cơ c a ñ i tư ng m i ñ n
- 44 B ng 3.14. Phân tích các y u t nguy cơ m c s t rét c a ñ i tư ng m i ñ n TT Y u t nguy cơ M c Không T ng 1 Đ nh cư < 1 năm 45 323 368 2 Đ nh cư trên 1 năm 35 426 462 T ng 80 750 830 OR=1,70 (Kho ng tin c y OR là 1,04 2,77), χ2 = 5,04 p<005 Đ nh cư dư i 1 năm có nguy cơ m c m c b nh s t rét g p 1,70 l n ngư i ñ nh cư trên 1 năm, s khác bi t có ý nghĩa th ng kê v i p<0,05. 3.2. Đánh giá hi u qu c a bi n pháp giám sát ch ñ ng t i c m dân di cư t do. 3.2.1. Các bi n pháp can thi p t i c ng ñ ng dân di cư t do : 3.2.1.1. Các hình th c truy n thông giáo d c PCSR t i c ng ñ ng dân di cư t do B ng 3.15: Các ho t ñ ng giáo d c truy n thông v s t rét ñi m can thi p Đ i tư ng T Hình th c GDTT S lư ng Ch u trách nhi m T truy n thông 1 T rơi 500 t Nhân viên y t c m dân di cư t do 2 Tranh nh 80 tranh Nhân viên y t c m dân Ngư i dân di cư t do các c m dân 3 Tr c ti p 200 h gia Nhân viên y t c m dân di cư t do. ñình di cư t do và y t xã 4 L ch có n i dung 200 t Nhân viên y t c m dân PCSR di cư t do
- 45 T i c ng ñ ng dân di cư t do có các gi i pháp can thi p ñã cung c p 500 t rơi, 80 tranh nh, truy n thông tr c ti p 200 h gia ñình và phân phát i. Ng trong màn ñ phòng mu i ñ t, không b nhi m b nh s t rét ii. Khi b b nh ñ n y t ñ ñư c khám và u ng thu c s t rét. 200 t l ch có n i dung phòng ch ng sôt rét ñ giáo d c cho ngư i dân v b nh s t rét cũng như các bi n pháp b o v các nhân phòng ch ng b nh s t rét. Truy n thông tr c ti p ngoài các n i dung khác, t p trung vào 2 thông ñi p chính: cho t t c ñ i tư ng nghiên c u. 3.2.1.2 Đào t o y t xã và nhân viên y t c m dân cư Đào t o cho 10 cán b y t g m 2 y t xã và 8 y t c m dân cư t i ñi m can thi p ñ theo dõi tình hình s t rét và phát hi n b nh ch ñ ng t i thôn b n. N i dung ñào t o: Nhi m v c a y t c m dân cư trong phòng ch ng s t rét. Phát hi n b nh s t rét t i c m dân cư: k p nhi t, th c hi n test ch n ñoán nhah phát hi n b nh s t rét. Theo dõi b nh nhân s t rét t i c m dân cư. C p thu c t ñi u tr cho ngư i ñi r ng, ng r y xa cơ s y t . K năng truy n thông tr c ti p giáo d c ngư i dân phòng ch ng s t rét. 3.2.2. Đánh giá hi u qu phát hi n b nh ch ñ ng trong phòng ch ng b nh s t rét 3.2.2.1. So sánh ch s phát hi n b nh t i xã can thi p và xã ñ i ch ng B ng 3.16: Ch s lam xét nghi m và KSTSR (5/2008 5/2009). S dân di Lam xét T ng s API ABER Đi m nghiên c u cư t do nghi m KST(+) % % Cư drăm (Can thi p) 850 478 84 9,88 56,24 Hòa Phong (Đ i ch ng) 1623 176 25 1,54 10,84
- 46 P <0,05 , K t qu phân tích các ch s ho t ñ ng ABER v xét nghi m t i ñi m can thi p là 56,24% so v i ñi m ñ i ch ng ch s này th p ch ñ t 10,84%. Ch s ký sinh trùng hàng năm (API) t i ñi m can thi p là 9,88% so v i ñi m ñ i ch ng là là 1,54%. Ch s ABER cho th y y t c m dân cư ho t ñ ng tích c c, ch ñ ng trong vi c l y lam máu phát hi n b nh s t rét t i cơ s và k t qu là phát hi n nhi u ký sinh trùng s t rét nên ch s API cao hơn so v i ñi m ñ i ch ng. 3.2.2.2. Phát hi n lam máu ch ñ ng t i 2 ñi m nghiên c u B ng 3.17 : Ho t ñ ng phát hi n b nh ch ñ ng t i thôn b n c a y t c m dân cư: TS lam Phát hi n t i c m Phát hi n th ñ ng, Phát hi n ch (que dân cư c a YT b nh nhân ñ n y t ñ ng c a y t x ã Đi m nghiên c u th ) xét c m (que th ) xã (lam máu) t i c m dân cư nghi m SL % SL % SL % Cư drăm (Can 478 362 75.73 57 11.92 59 12.34 thi p) Hòa Phong (Đ i 176 0 0 69 39,00 107 61,00 ch ng) Phân tích t ng s lam và que th ñư c l y t i xã trong th i gian nghiên c u, y t c m dân cư t i ñi m can thi p l y ñ n 75,73% . T i ñi m ñ i ch ng do không có nhân viên y t c m nên không có lam ho c que th ñư c l y t i c m, ch có 69 lam máu chi m 39% ñư c l y khi ngư i dân ñ n Tr m y t khám b nh và 61% lam ñư c cán b tr m y t l y ch ñ ng t i c m dân cư 3.2.2.3. Các ch s s t rét qua ñi u tra trư c và sau can thi p:
- 47 B ng 3.18: T l BNSR và KSTSR qua các ñ t ñi u tra c t ngang L n th 1: L n th 2: TT Đi m theo dõi tháng 5 năm 2008 tháng 5 năm 2009 Đi u tra BNSR KST Đi u tra BNSR KST 1 Cư drăm SL 409 41 37 405 18 15 (Can thi p) T l 10,02 9,05 4,44 3,70 2 Hòa Phong SL 421 39 36 416 35 32 (Đ i ch ng) T l 9,26 8,55 8,41 7,69 Giá tr p p>0,05 p<0,05 K t qu can thi p các bi n pháp phát hi n ch ñ ng k t h p truy n thông giáo d c tr c ti p t i h gia ñình cho th y t l nhi m KSTSR t i ñi m can thi p sau 1 năm áp d ng là 3,70%, gi m khác bi t có ý nghĩa so v i ñi m ñ i ch ng (7,69%) v i p<0,05 3.2.2.4. Cơ c u KST qua các ñ t ñi u tra B ng 3.19 : Cơ c u KSTSR qua các ñ t ñi u tra c t ngang : L n th 1 L n th 2 TT Đi m theo dõi tháng 5 năm 2008 tháng 5 năm 2009 P.f P.v PH P.f P.v PH SL 30 5 2 14 1 0 1 Can thi p T l 81,08 13,51 5,41 93,33 6,67 0 SL 33 2 1 29 2 1 2 Đ i ch ng T l 91,67 5,56 2,77 90,62 6,25 3,125 Qua các l n ñi u tra cách nhau 1 năm theo dõi t i các ñi m nghiên c u, t l loài P.falciparum luôn chi m ưu th c 2 ñi m theo dõi. T i ñi m can
- 48 thi p t l loài P.falciparum t 81,08% ñ n 93,33%; t i ñi m ñ i ch ng t 90,62% ñ n 91,67%. 3.2.2.5. T l giao bào qua các ñ t ñi u tra B ng 3.20. So sánh t l giao bào các ñi m theo dõi L n th 1 L n th 2 Đi m theo TT Tháng 9 năm 2006 tháng 9 năm 2007 dõi Xét nghi m Giao bào T l % Xét nghi m Giao bào T l % 1 Can thi p 409 17 4,16 405 11 2,71 2 Đ i ch ng 421 15 3,56 416 18 4,33 P >0,05 <0,05 K t qu b ng trên cho th y t l giao bào t i ñi m can thi p gi m t 4,16% (ñ t 1) xu ng 2,71% (ñ t 2). T i ñi m ñ i ch ng, t l giao bào không gi m và v n m c cao 4,33% t i ñi u tra ñ t 2. Tuy nhiên s khác bi t chưa có ý nghĩa.
- 49 3.2.2.6. K t qu theo dõi d c: phát hi n b nh và KSTSR hàng tháng s dân di cư t do ñư c theo dõi B ng 3.21. So sánh phát hi n b nh ch ñ ng và th ñ ng t i 2 ñi m nghiên c u T1* T ng Đi m theo dõi Ch s T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 T13 * S dân di cư theo 850 850 854 854 854 854 862 862 862 862 871 871 871 dõi* Test nhanh (+) 36 33 31 30 24 20 22 23 22 20 19 18 17 315 Can thi p SRLS 4 2 3 5 1 3 5 6 7 8 3 5 6 58 BNSR 40 35 34 35 25 23 27 29 29 28 22 23 23 373 T l phát hi n 47.0 41.1 39.8 40.9 29.2 26.9 31.3 33.6 33.6 32.4 25.2 26.4 21,81 BNSR/1000 6 8 1 8 7 3 2 4 4 8 6 1 S dân di cư theo 1623 1623 1623 1625 1625 1620 1630 1630 1635 1635 1635 1637 1637 dõi S dân di cư ñư c Đ i ch ng Tr m y t khám, xét 15 21 20 16 12 14 8 14 12 15 14 7 8 176 nghi m KSTSR(+) 2 3 4 2 3 2 1 0 1 1 2 1 3 25
- 50 SRLS 2 2 1 3 1 4 3 4 4 2 3 2 2 33 BNSR 4 5 5 5 4 6 4 4 5 3 5 3 5 58 T l phát hi n 2.46 3.08 3.08 3.08 2.46 3.70 2.45 2.45 3.06 1.83 3.06 1.83 3.05 BNSR/1000 * S theo dõi: Y t thôn b n theo dõi ñư c qua hàng tháng, que th (+); T: tháng theo dõi t khi nghiên c u
- 51 K t qu theo dõi cho th y, nh h th ng nhân viên y t c ng ñ ng v i que th d s d ng t i c ng ñ ng nên ñã theo dõi và qu n lý cho 369 lư t b nh nhân, th test nhanh phát hi n 315 lư t ngư i dương tính, phát hi n 58 trư ng h p s t rét lâm sàng. Trong khi t i các c m dân di cư ñi m ñ i ch ng, vi c khám và phát hi n c a Tr m y t ch có 176 lư t ngư i, qu n lý ñư c 58 BNSR, trong ñó có 25 KSTSR(+) và 33 s t rét lâm sàng. T l BNSR ñư c phát hi n trong c ng ñ ng t i ñi m có y t c m dân cư r t cao t 21,81 ñ n 47,06/1000 dân s so v i t i c m dân cư không có nhân viên y t c m ch phát hi n ñư c t 1,83 ñ n 3,70/1000 dân s . 3.2.3. Đánh giá hi u qu truy n thông giáo d c nâng cao t l ng màn và nh n th c ngư i dân di cư t do v bênh s t rét 3.2.3.1. T l màn và ng màn qua quan sát tr c ti p t i h gia ñình B ng 3.22: So sánh t l ngư i/màn và thói quen ng màn Trư c can thi p (5/2008) Sau can thi p (5/2009) TT Ch s theo dõi Can Đ i ch ng Can thi p Đ i ch ng thi p 1 S h quan sát 40 40 40 40 2 S kh u 257 264 262 275 3 S màn 72 82 126 134 4 S ng màn 146 158 229 167 5 T l ngư i/màn 3,57 3,22 2,08 2,05 6 T l ng màn 56,81 59,84 87,40 60,73 . M i c m quan sát 5 h , 8 c m quan sát 40 h K t qu b ng trên cho th y m c dù t l bao ph màn công ñ ng dân 2 nhóm vào l n ñi u tra th 2 không chênh l ch nhau (2,08 nhóm can thi p và 2,05 nhóm ñ i ch ng) nhưng t l ng màn nhóm can thi p là 87,40%
- 52 cao hơn nhóm ñ i ch ng (60,73%) qua quan sát tr c ti p t i h gia ñình vào ban ñêm. 100 87.4 90 80 70 60.73 56.81 59.84 60 50 % lÖ Tû 40 30 20 10 0 Can thiÖp Đ i ch ng Can thiÖp Đ i ch ng Bi u ñ 3.6. T l ng màn t i các ñi m nghiên c u trư c và sau can thi p Trư c can thiÖp Sau can thiÖp 3.2.3.2.Nâng cao nh n th c ngư i dân v b nh s t rét B ng 3.23: Ki n th c ngư i dân v b nh SR t i hai ñi m qua ñi u tra h gia ñình L n 1: 5/2008 L n 2: 5/2009 Ki n th c Đ a ñi m Đi u tra SL % Đi u tra SL % Can thi p 165 34 20.61 162 144 88.89 V nguyên nhân Đ i ch ng gây b nh s t rét 161 24 14.91 158 70 44.30 P > 0,05 0,05 0,05) nhưng sau khi th c hi n GDTT ñ n l n 2 có 88,89% s ngư i hi u ñúng nguyên nhân gây b nh s t rét các ñi m can thi p so v i 44,30% ñi m ñ i ch ng (p <0,001), s ngư i
- 53 bi t mu i là nguyên nhân lây lan b nh s t rét là 87,65% ñi m can thi p so v i 63,92% các ñi m ñ i ch ng (p 0,05 5/2008 L n 2: 2 162 144 88.89 158 82 51.90 <0,001 5/2009 Vi c ñào t o nhân viên y t c m dân cư và áp d ng bi n pháp giáo d c truy n thông tr c ti p t i h gia ñình ñã thu hút b nh nhân ñ n khám t i y t c m dân cư. K t qu ñi u tra sau khi áp d ng các bi n pháp can thi p cho th y có 88,894% s ngư i ñ n khám b nh t i y t c m dân cư và Tr m y t xã so v i 51,90% cơ s không có nhân viên y t c m dân cư ñư c ñào t o (p<0,001).
- 54 Chương 4 BÀN LU N 4.1. M t s ñ c ñi m d ch t h c s t rét t i c ng ñ ng dõn di cư t do t i huy n Krông Bông, t nh Đak Lak. Nguy cơ m c s t rét cũng như t vong s t rét khu v c mi n Trung Tây Nguyên hi n nay t p trung ch y u các ñ i tư ng di bi n ñ ng (dân di cư t do, ng r y, ñi r ng dài ngày ). Dân di cư t do là nh ng ngư i di cư t do t các t nh phía B c (ch y u t Tuyên Quang và Lào Cai) vào ñ nh cư t i các vùng núi r ng c a Tây Nguyên, h l n tr n chính quy n, y t ti p c n r t khó khăn nên nguy cơ m c s t rét là r t cao, nh t là nh ng ngư i m i vào trong vòng 24 tháng. V i lý do tr n tránh chính quy n, ph n l n ngư i dân vào ñ nh cư t i các vùng r ng sâu, xa cơ s y t , khó ti p c n, c ng ñ ng dân di cư t các t nh phía B c nơi có tình hình s t rét gi m th p và n ñ nh, mi n d ch h u như không có, nên nguy cơ m c s t rét và t vong là r t cao. T i các t nh phía B c như Tuyên Quang, Lào Cai, B c C n, Cao B ng, Thái Nguyên, trong nhi u năm qua tình hính s t rét gi m r t th p. Ngư i dân ñây ít có nguy cơ phơi nhi m v i b nh nên khi vào vùng s t rét lưu hành c a Tây Nguyên, kh năng m c s t rét r t cao. Theo báo cáo c a Vi n S t Rét KST CT Trung ương, t l BNSR/1000 dân s c a t nh Tuyên Quang, nơi có nhi u dân di cư vào huy n Krông Bông năm 2007 là 0,43; năm 2008 là 0,31. Trong khi ñó t i các t nh mi n Trung Tây Nguyên, t l này năm 2007 là 1,68; năm 2008 là 1,23 cao hơn nhi u so v i t nh Tuyên Quang. Qua ph ng v n 160 h cho th y 68,12% ngư i dân chưa bao gi m c b nh s t rét trư c ñây. Đi u này cho th y Tuyên Quang là nơi s t rét lưu hành không cao, ngư i dân không có mi n d ch v i b nh. Phân tích k t qu ñi u tra t i c ng ñ ng dân di cư t do c a 2 ñi m nghiên c u (ñ nh cư dư i 24 tháng) c a huy n Krông Bông vào tháng 5/2008 cho th y t l nhi m KSTSR là là r t cao. T l BNSR chung t i 2 ñi m ñi u
- 55 tra chi m 9,64%; t l KSTSR chi m 8,80%; t l giao bào chi m 3,86%. T i Cư Drăm, t l nhi m KSTSR là 9,05%; t i Hòa Phong t l này là 8,55%. So sánh v i nh ng công ñ ng ho c vùng khác thì t l nhi m KSTSR t i các c ng ñ ng dân di cư t do t phía B c vào là r t cao. M t s ñi u tra c a Vi n s t rét KST CT Quy Nhơn t i c ng ñ ng dân DCTD xã Dak rmang (Dak Glong, Dak Nông) năm 2003 thì t l dân ñ nh cư 16. T i Cư Drăm nhi m ký sinh trùng s t rét nhóm tu i 9 16 là 10,53%; nhóm > 16 tu i là 10,78%. T i Hòa Phong nhi m ký sinh trùng s t rét nhóm tu i 9 16 là 9,57%; nhóm > 16 tu i là 10,20%. Đi u này có th lý gi i là do nhóm trên 9 tu i còn có thêm ho t ñ ng ñi r ng, ng r y, khai thác lâm th s n, ng l i trong r ng mà không có các bi n pháp b o v cá nhân
- 56 Th giao bào trong cơ th ngư i khi ñư c mu i ñ t có kh năng t o nên quá trình lây lan b nh cho ngư i lành trong nghiên c u này cũng chi m t l cao. T l giao bào chung t i 2 ñi m là 3,86%; t i Cư Drăm là 4,16%; t i Hòa Phong là 3,56%. K t qu ñi u tra cũng cho th y loài P.falciparum chi m ưu th ñ n 80,82%, ñây là loài KSTSR có kh năng gây các th s t rét n ng và ác tính d n ñ n t vong do b nh s t rét là r t cao. Các s li u th ng kê cũng ch ng minh ñi u này, năm 2003 trong 15 trư ng h p t vong do s t rét t i Dak Lak thì có 9 ca t vong chi m 60% s t vong do s t rét c năm c a toàn t nh [23], [24], [25] . Nh ng trư ng h p s t rét n ng không ñư c ñi u tr s m, v n chuy n r t khó khăn, thi u ti n nên khi ñã ñư c chuy n ñi thư ng b nh ñã r t n ng, xu t hi n nhi u bi n ch ng vư t quá kh năng ñi u tr c a các tuy n y t . Như v y cho ñ n nay t l m c b nh c a ngư i dân DCTD là r t ñáng lo ng i n u chúng ta không có các bi n pháp tích c c ñ phòng ch ng s t rét. Ngoài các y u t chính: m m b nh, trung gian truy n b nh và ngư i lành; các y u t kinh t xã h i cũng góp ph n thúc ñ y nguy cơ m c b nh c a c ng ñ ng dân di cư t do. Trong t ng s 160 h ñư c ph ng v n t i 2 ñi m nghiên c u có ñ n 55,63% mù ch , 95,63% ngh nghi p chính là nương r y thu nh p r t th p 66,25% dư i 350.000 ñ ng/tháng; nhà c a ngư i dân cũng r t t m b không ñ m b o che kín và hi u qu c a phun hóa ch t di t mu i. Nhà c a ngư i dân r t sơ sài, trong khi ñó t l có màn qua ph ng v n r t th p. Có ñ n 51,25% ngư i dân không có màn; 65% không ng màn. V ki n th c và th c hành c a ngư i dân, qua k t qu ph ng v n cho th y 78,13% không bi t nguyên nhân gây b nh s t rét, 42,25% không bi t mu i là nguyên nhân lan truy n b nh. T l m c b nh cao c a ngư i dân di cư t do so v i ngư i dân ñ a phương có th ñư c lý gi i do các y u t như sau:
- 57 Dân DCTD l n tr n chính quy n, không ñư c s cho phép c a chính quy n nên y t r t khó th c hi n các chương trình chăm sóc s c kho . Ngư i dân s ng thành các c m rãi rác trong các nhà tranh, vách g tre sơ sài t m b , trình ñ văn hóa r t th p. K t qu ñi u tra trình ñ văn hóa c a ngư i dân DCTD cho th y, ch 33,13% ñ t c p 1 và ñ n 55,63% mù ch . Nghiên c u t i Ea súp v i ngư i Tày, Nùng, Thái cho th y t l mù ch cũng ñ n 32% [11]. Kinh t còn khó khăn, không ñ ti n ñ mua các thu c h tr khi ñau m, thu nh p trung bình dư i 350.000 ñ ng/tháng/ngư i. Không có nhân viên y t chăm sóc, h không ñư c phát hi n b nh t ñ u, không ñư c giáo d c truy n thông vì v y r t khó tri n khai chương trình chăm sóc s c kho ñ n t n c ng ñ ng dân. C ng ñ ng dân DCTD s ng trong r ng sâu, nơi có s hi n di n c a các loài vectơ chính, giao thông khó khăn, ch y u ñi b xa tr m y t vì v y n u ñư c phép h cũng khó có ñi u ki n ti p c n. T i nh ng vùng r ng núi này, 2 vectơ chính thư ng xuyên có m t và là nguyên nhân lây lan b nh trong c ng ñ ng. K t qu ñi u tra cho th y t i c ng ñ ng dân DCTD Qu ng Sơn và Dak rmang ñ u có m t 2 vectơ chính và các loài th y u. Phân tích s li u cho th y ngh nghi p chính c a dân DCTD là làm nương r y (95,63%), nhưng do kinh t khó khăn, thu nh p th p (<350.000 ñ/ngư i/tháng) nên thư ng có ho t ñ ng ñi r ng và ng l i trong r ng ho c trong r y chi m ñ n (38,75%). Nghiên c u t i Ea súp v i ngư i Tày, Nùng, Thái cho th y t l ñi r ng, ng l i trong r ng ñ n 98% cao hơn nghiên c u này, thu nh p c a dân di cư t do t i ñây th p hơn h u h t <200.000 ñ/ngư i/tháng [10], [11]. Như v y kinh t và thu nh p c a ngư i dân r t khó khăn, ñi u này còn do dân di cư m i nên không th có thu nh p t ho t ñ ng làm nương r y ñư c. Ho t ñ ng ñi r ng càng làm tăng nguy cơ m c b nh c a nh ng ngư i dân này.
- 58 T l ng màn thư ng xuyên th p ch 35%, lý do chính ngư i dân không ng màn là do thi u màn ( 75%). Các ñi u tra khác cũng cho th y t l ng màn c a ngư i dân DCTD r t th p, t i Ea súp ch 33% so v i dân t i ch này là 70,6%, t i Dak Nông là 51,47% so v i dân t i ch là 71,34% [10], [11]. K t qu ñi u tra cho th y ch có 31,88% ngư i dân DCTD m c s t rét t i nơi trư c khi chuy n ñ n ñây, ñi u này có th gi i thích cho tình tr ng mi n d ch ñ i v i s t rét là r t th p, vì v y khi ñ n ñây ngư i dân có nguy cơ cao nhi m s t rét. Dân di cư sông trong vùng r ng núi, r t khó khăn v giao thông, kinh t , ñi u ki n sinh s ng thu n l i cho s t rét phát tri n, các y u t nguy cơ s t rét ñã thúc ñ y quá trình lây lan b nh. Ki n th c ngư i dân th p (78,13% không bi t nguyên nhân gây b nh s t rét, 41,25% không bi t nguyên nhân mu i làm lây lan b nh), quá xa cơ s y t , Phân tích m t s y u t nguy cơ m c s t rét có th xác ñ nh vi c ng màn không thư ng xuyên nguy cơ m c b nh s t rét cao 2,37 l n so v i không ng màn, m i vào ñ nh cư 2 năm, và có ñi r ng và ng l i trong r ng m c 1,94 l n so v i không ng l i trong r ng. Các phân tích nguyên nhân và các y u t nguy cơ gia tăng s t rét t i khu v c mi n Trung Tây Nguyên cũng ñã gi i thích thêm cho nh ng th o lu n trên. T i khu v c này, m c dù t l m c và t vong gi m, nhưng nguy cơ gia tăng s t rét v n ti m n t i nhi u vùng v n còn cao, ñ c bi t là t i các vùng s t rét lưu hành n ng, vùng có dân di bi n ñ ng (DCTD, ng r y và ñi r ng dài ngày), vùng kinh t khó khăn. T i nh ng vùng này h th ng y t thi u v s lư ng và y u v ch t lư ng không ñ kh năng phát hi n và qu n lý b nh nhân. Trong khi ñó m m b nh và vectơ lan truy n v n t n t i, các bi n pháp b o v khó ñ m b o hi u qu tuy t ñ i b o v cho các c ng ñ ng này.
- 59 Đây là m t trong nh ng khó khăn mà công tác PCSR ñang ph i tìm các gi i pháp hi u qu . Nhi u c ng ñ ng ngư i dân t c c a các t nh Khánh Hoà, Qu ng Nam, Gia Lai, Kon Tum, Dak Lak, Dak Nông v n còn ho t ñ ng làm nương r y, làm nhà r y và ng l i ñó trong th i gian mùa v . M t s l n ngư i dân do nhi u kho khăn khác nhau nên ñi vào r ng khai thác lâm th s n, ch t cây, tìm vàng Nh ng ho t ñ ng này làm gia tăng t l nhi m b i vì hi u qu b o v b ng các bi n pháp cho ñ i tư ng này r t khó khăn: Phun t n lưu hoá ch t t i nhà, nhưng h không mà ñi ng trong r y và trong r ng. Thói quen không ng màn trong r ng t i nhà r y càng làm tăng thêm nguy cơ nhi m b nh. Khi b s t rét ác tính v n chuy n và c p c u r t khó khăn, nên t vong là nguy cơ r t cao. V n ñ b o v cho dân di cư ñã khó, h l i còn có ho t ñ ng ñi r ng và ng l i trong r ng mà không có các bi n pháp b o v các nhân các bi n pháp phun hóa ch t di t mu i ch th c hi n ñư c cho nhà c ñ nh trong làng, bi n pháp qu n lý ñi u tr cũng không d th c hi n vì m t s ngư oi dân ñi vào r ng, nhà r y r i rác kh p nơi trong r ng sâu nên nguy cơ m c và t vong do s t rét là r t cao. 4.2. Hi u qu bi n pháp phát hi n ch ñ ng phòng ch ng Cho ñ n nay ñ gi m t l m c và TVSR ñ i tư ng dân DCTD này v n còn quá nhi u thách th c và khó khăn ñ i v i h th ng y t nói chung và chuyên khoa s t rét nói riêng. Vào năm 2003, th i ñi m dân di cư át vào t nh Đak Lak, TVSR t nh này nh ng tháng ñ u năm 2003 gia tăng ñáng k và TVSR t p trung ñ i tư ng dân di cư t do (66,67% so v i t ng s TVSR). Báo cáo c a Trung tâm phòng ch ng s t rét Ngh An cho th y m i năm có 98.745 lư t ngư i ñi vào Nam và Lào chi m 3,3% dân s . 70,1% s t rét
- 60 ngo i lai c a t nh do nhi m t các t nh phía Nam. Theo dõi t 2002 2003 v i 269 BNSR cho th y 50,8% KSTSR(+) t Nam, 47,4% t Lào. Vi c qu n lý ñ i v i dân di bi n ñ ng này r t khó và chưa có bi n pháp c th h n ch dân di bi n ñ ng. H th ng y t t i nơi ñi, khi ngư i dân quay v chưa ch ñ ng, thi u thu c s t rét [16] M t nghiên c u khác t i Dak Mil, Dak lak cho th y vi c phát hi n dân di cư t do cũng r t ch m và khó khăn. Qu n lý dân l ng l o và khó khăn do dân t i các vùng sâu, vùng xa, phá r ng làm nương r y, y t r t khó ti p c n. T l nhi m s t rét dân di cư tư do chi m 78,4% r t cao. Khi m ñâu 35,6% tìm ñ n y t tư, th y lang ; 28% t mua thu c ; 31,2 c g ng ti p c n d ch v c a Tr m y t [15]. Vi c chăm sóc s c kh e cho c ng ñ ng DCTD r t khó khăn, hơn n a h l i s ng trong vùng r ng sâu ñ l n tránh s ki m soát c a chính quy n, nh ng vùng này l i có s lan truy n s t rét r t cao, giao thông khó khăn. Vi c ti p c n v i h th ng y t khó khăn vì nhi u lý do: Dân DCTD không ñư c s cho phép c a chính quy n nên y t r t khó th c hi n các chương trình chăm sóc s c kho . C ng ñ ng dân DCTD s ng trong r ng sâu, giao thông khó khăn, ch y u ñi b xa tr m y t vì v y n u ñư c phép h cũng khó có ñi u ki n ti p c n. Kinh t còn khó khăn, không ñ ti n ñ mua các thu c h tr khi ñau m. Không có nhân viên y t thôn b n ñi theo, h không ñư c phát hi n b nh t ñ u, không ñư c giáo d c truy n thông vì v y r t khó tri n khai chương trình chăm sóc s c kho ñ n t n c ng ñ ng dân. Trong nghiên c u này, nhân viên y t các c m dân di cư ñư c ñào t o cơ b n v phòng ch ng s t rét ñ phát hi n và theo dõi b nh nhân s t rét cũng như th c hi n ho t ñ ng giáo d c truy n th ng t i c ng ñ ng. H th ng phát hi n ch ñ ng t i c ng ñ ng c a y t c m dân cư v i s h tr c a test
- 61 ch n ñoán nhanh cho th y có hi u qu bư c ñ u trong phòng ch ng b nh s t rét tuy nhiên t l m c b nh v n còn cao. Ho t ñ ng phát hi n b nh th hi n ch s l y lam máu ABER r t cao t i ñi m có y t c m. Ch s ho t ñ ng v xét nghi m t i ñi m can thi p là 56,24% so v i ñi m ñ i ch ng ch s này th p ch ñ t 13,25%. Ch s ký sinh trùng hàng năm (API) t i ñi m can thi p là 9,88% so v i ñi m ñ i ch ng là là 1,54%. Ch s ABER cho th y y t c m dân cư ho t ñ ng tích c c, ch ñ ng trong vi c l y lam máu phát hi n b nh s t rét t i cơ s và k t qu là phát hi n nhi u ký sinh trùng sôt rét nên ch s API cao hơn so v i ñi m ñ i ch ng. Nh có nhân viên y t c m ñư c ñào t o nên s que th xét nghi m tăng lên r t nhi u. Phân tích t ng s lam và que th ñư c l y t i xã trong th i gian nghiên c u, y t c m dân cư t i ñi m can thi p l y ñ n 75,73%. T i ñi m ñ i ch ng do không có nhân viên y t c m nên không có lam ho c que th ñư c l y t i c m, ch có 69 lam máu chi m 39% ñư c l y khi ngư i dân ñ n Tr m y t khám b nh và 61% lam ñư c cán b tr m y t l y ch ñ ng t i c m dân cư Nh ho t ñ ng c a nhân viên y t c m nên t l BNSR ñư c phát hi n trong c ng ñ ng t i ñi m có y t c m dân cư ñư c phát hi n r t cao t 21,81/1000 dân s ñ n 47,06/1000 dân s so v i t i c m dân cư không có nhân viên y t c m ch phát hi n ñư c t 1,83 ñ n 3,70/1000 dân s m c dù c 2 ñi m có m c ñ lưu hành n ng như nhau Sau 1 năm áp d ng các bi n pháp t l nhi m s t rét t i ñi m can thi p là 3,70% th p hơn so v i ñi m ñ i ch ng (7,79%), s khác bi t có ý nghĩa th ng kê p<0,01. T l giao bào ñi m can thi p là 2,71% so v i ñi m ñ i ch ng là 4,33% Phân tích v cơ c u ký sinh trùng cho th y loài P.falciparum luôn chi m ưu th c 2 ñi m và 2 th i ñi m ñi u tra. T i ñi m can thi p t l loài P.falciparum t 81,08% ñ n 93,33%; t i ñi m ñ i ch ng t 90,62% ñ n 91,67%.
- 62 Mô hình phát hi n b nh nh nhân viên y t cũng ñư c áp d ng trong nghiên c u “Đi m phát hi n và qu n lý b nh s t rét” cho c ng ñ ng dân di cư ñ n Tây Nguyên. K t qu nghiên c u cho th y ñi m phát hi n này ñã n m ñư c tình hình b nh t t c a dân di cư, phát hi n s m b nh nhân s t rét, gi i thi u b nh nhân n ng chuy n lên tuy n trên và tham gia công tác truy n thông giáo d c phòng ch ng s t rét. Mô hình này ñư c dân di cư ch p nh n. Tuy nhiên ñ duy trì ho t ñ ng c a “Đi m phát hi n và qu n lý b nh s t rét” này c n kinh phí kho ng 6.300.000 ñ ng/năm. Nghiên c u phát tri n m ng lư i y t c m dân di cư t do cũng ñư c tri n khai trong m t ñ tài khác t i huy n Dak Glong, t nh Dak nông. Nghiên c u th c hi n t i 2 xã có dân di cư t do t phía B c vào ñ nh cư c a huy n Dak Glong, g m xã Qu ng Sơn và xã Dakrmang v i 2 thi t k nghiên c u là nghiên c u mô t c t ngang và nghiên c u can thi p (ñào t o y t c m dân cư, truy n thông giáo d c, c p màn và võng có b c võng t m Fendona). K t qu cho th y t l m c s t rét qua ñi u tra ban ñ u t i 2 c ng ñ ng dân di cư t do là 9,72%; t l KSTSR chi m 8,14%; t l giao bào chi m 4,13%. Áp d ng bi n pháp can thi p cho th y t l nhi m KSTSR ñi m can thi p là là 3,64% th p hơn so v i ñi m ñ i ch ng (7,45%), p<0,05; t l b nh nhân m c /1000 dân s sau can thi p 1 năm là 58,08% so v i trư c là 86,21%, gi m 32,62%.; gi m t l nhi m KSTSR nhóm có võng và b c võng t m hóa ch t t 8,00% (9/2006) xu ng 3,03% (9/2007), so v i nhóm ñ i ch ng là 9,60% (p<0,05); tăng t l ng màn lên 84,21% ñi m can thi p cao hơn so v i 66,67% ñi m ñ i ch ng. Hi u qu tuy n thông giáo d c s c kh e tr c ti p nh h th ng y t c m dân cư cũng ñã tăng s ngư i bi t nguyên nhân gây b nh s t rét t i ñi m can thi p tăng lên 88,89% so v i 44,30% t i ñi m ñ i ch ng, bi t nguyên nhân lây lan b nh t i ñi m can thi p lên 87,65% so v i 63,92% ñi m ñ i ch ng.
- 63 Vi c áp d ng bi n pháp truy n thông giáo d c tr c ti p t i h gia ñình ñã thu hút b nh nhân ñ n khám t i y t c m dân cư, có 88,89% s ngư i ñ n khám b nh t i y t so v i 51,90% ñi m ñ i ch ng (p<0,001). M c dù t l màn 2 ñi m không có khác bi t (2,08 và 2,05 ngư i/màn) nhưng t l ng màn ñi m can thi p cao hơn: 87,40% ñi m can thi p so v i 60,73% ñi m ñ i ch ng. Đi u này cho th y thông qua truy n thông tr c ti p ngư i dân d n d n nh n th c ñư c vai trò ng màn trong phòng ch ng mu i ñ t tránh nhi m b nh s t rét. Trong nghiên c u t i các c m dân di cư t do c a t nh Dak Nông, bi n pháp truy n thông giáo d c s c kh e tr c ti p thông qua h th ng y t c m dân cư cũng ñã tăng s ngư i bi t nguyên nhân gây b nh s t rét t i ñi m can thi p lên 84,15% so v i 39,29% t i ñi m ñ i ch ng, bi t nguyên nhân lây lan b nh t i ñi m can thi p lên 85,59% so v i 61,90% ñi m ñ i ch ng. Nh hi u qu c a truy n thông giáo d c nên t i c ng ñ ng dân di cư xã Qu ng Sơn t l ng màn tăng t 58,11% lên 78,14%; trong khi t l ng màn nhóm ñ i ch ng ch tăng t 60,45% lên 66,67%. Vi c áp d ng bi n pháp giáo d c truy n thông ñã thu hút b nh nhân ñ n khám t i y t c m dân cư, có 94,15% s ngư i ñ n khám b nh t i y t c m so v i 52,38% ñ n khám t i tr m y t xã ñi m ñ i ch ng (p<0,001). Tuy nhiên c n ti p t c ñào t o c ng c và nâng cao hơn n a c ki n th c và k năng v phòng ch ng s t rét cho nh ng nhân viên y t này ñ hi u qu qu n lý ca b nh ngày càng t t hơn. Đ c bi t c n ph i ñưa nh ng nhân viên này vào danh sách nh ng cán b y t thôn b n ñư c hư ng ph c p c a chương trình nh m ñ ng viên vai trò ho t ñ ng trong công tác phòng ch ng s t rét . Đ chăm sóc s c kho cho c ng ñ ng dân DCTD c n ph i có nh ng gi i pháp th ng nh t và ñ ng b gi a chính quy n và y t , s h p tác c a t t c ngư i dân cũng như ñ u tư kinh phí ñ nghiên c u các gi i pháp hi u qu gi m t l m c và TVSR.
- 64 K T LU N 5.1. Đ c ñi m ñ c ñi m d ch t h c s t rét c a c ng ñ ng dân di cư t do t i huy n Krông Bông. 5.1.1. T l nhi m ký sinh trùng s t rét t i c ng ñ ng dân di cư t do T l nhi m ký sinh trùng s t rét c ng ñ ng dân di cư t do là 8,80% (CI 95%: 6,99 10,98), t l giao bào chi m 3,86%. T i Cư Drăm, t l nhi m KSTSR là 9,05%; t l nhi m giao bào là 4,16%. T i Hòa Phong t l nhi m KSTSR là 8,55%, t l nhi m giao bào là 3,56%. T l nhi m ký sinh trùng s t rét nam là 52,05%; n là 47,95%. Nhi m ký sinh trùng x y ra các nhóm tu i, tr nhóm 16. tu i. P.falciparum là loài chi m t l cao nh t, 76,25% trong t ng s KSTSR. T l P.falciparum t i xã Cư Drăm là 81,08%; t i xã Hòa Phong là 80,56% . 5.1.2.guy cơ gia tăng m c s t rét t i c ng ñ ng dân DCTD T l m m b nh và giao bào cao trong c ng ñ ng, thành ph n loài mu i phong phú (có c An.minimus, Andirus) là ñi u ki n ñ b nh lây lan d dàng. Đ bao ph c a màn cho c ng ñ ng th p (1 màn b o v cho 3,22 3,57 ngư i), t l ng màn th p (56,81% 59,84) là ñi u ki n thu n l i cho s nhi m b nh. Nguy cơ m c s t rét khi ng màn không thư ng xuyên g p 2,37 l n so v i ng màn thư ng xuyên (OR=2,37), m i vào ñ nh cư 1 năm (OR=1,70), và có ñi r ng và ng l i trong r ng g p 1,90 l n so v i ngư i không ñi r ng, ng r y (OR=1,90 5.2. Đánh giá hi u qu bi n pháp qu n lý b nh ch ñ ng c a y t c m dân cư áp d ng cho nhóm dân di cư t do t i huy n Krông Bông Ch s ho t ñ ng ABER v xét nghi m t i ñi m can thi p là 56,24% cao hơn so v i ñi m ñ i ch ng là 10,84%.
- 65 T l nhi m KSTSR t i ñi m có h th ng giám sát ch ñ ng là 3,70% th p hơn so v i ñi m ñ i ch ng (7,69%), p<0,05. T l BNSR ñư c phát hi n ch ñ ng t i ñi m có y t c m dân cư r t cao t 21,81 ñ n 47,06/1000 dân s so v i t i c m dân cư không có nhân viên y t ( t 1,83 ñ n 3,70/1000 dân s ) Tăng s ngư i bi t nguyên nhân gây b nh s t rét t i ñi m can thi p lên 88,89% so v i 44,30% t i ñi m ñ i ch ng, bi t nguyên nhân lây lan b nh t i ñi m can thi p lên 87,65% so v i 63,92% ñi m ñ i ch ng.(p<0,001) Thu hút b nh nhân ñ n khám t i cơ s y t (y t thôn b n), có 88,89% s ngư i ñ n khám b nh t i y t so v i 51,90% ñi m ñ i ch ng (p<0,001). Tăng t l ng màn ñi m có truy n thông giáo d c tr c ti p lên 87,40% so v i 60,73% ñi m ñ i ch ng.
- 66 TÀI LI U THAM KH O Ti ng Vi t: 1. B y t (2003). Hư ng d n ch n ñoán và ñi u tr s t rét . QĐ 2446/2003/QĐ BYT, 27/6/2003. 2. B y t (2007). Hư ng d n ch n ñoán và ñi u tr s t rét . QĐ 339//QĐ BYT, 31/12/2007. 3. B y t (1998), Qui ñ nh v giám sát d ch t s t rét, Nhà xu t b n y h c, Hà N i, tr.7 51. 4. Lê Nguyên Bình, Nguy n Bá N n, Tr n Văn Chung (1997), “Đ nh y, ñ ñ c hi u và tính kh thi c a test parasight F tuy n cơ s ", KYCTNCKH (1991 1996), Nhà xu t b n y h c, Hà N i , tr.216 221. 5. Lê Nguyên Bình, Nguy n Bá N n, Đ ng C m Th ch (1996), “Parasight F dương tính kéo dài sau khi ký sinh trùng ñã s ch do ñi u tr b ng artemisinin”, Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng, Vi n s t rét KST CT Hà N i, (4), tr.23 35. 6. Lê Đình Công (1992), “Tình hình b nh s t rét trên th gi i và chi n lư c phòng ch ng" , Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng , Vi n s t rét KST CT Hà N i, (1), tr. 1 12. 7. Lê Đình Công (1992), “Các ch s ñánh giá trong chương trình qu c gia PCSR" , Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng , Vi n s t rét KST CT Hà N i, (1), tr. 13 22. 8. Lê Đình Công (1993), “H i ngh Amsterdam và chi n lư c PCSR toàn c u hi n nay”, Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng , Vi n s t rét KST CT Hà N i, (1), tr. 3 14. 9. Lê Đình Công, Tr n Qu c Tuý, Nguy n Đ c Thao (1994), “Th c tr ng s t rét và ñ xu t bi n pháp phòng ch ng áp d ng t i huy n ñi m Krông Bông", Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng, Vi n s t rét KST CT Hà N i, (3), tr. 1 11.
- 67 10. Ph m Công Dũng (1994), “T ch c và xây d ng màng lư i nhân viên s c kho c ng ñ ng trong chương trình PCSR t nh Long An" , Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng, Vi n s t rét KST CT Hà N i, (2), tr. 13 17. 11. Hoàng Hà (1997), “Đào t o s d ng màng lư i v sinh viên y t thôn b n ñ ch n ñoán s m nh m làm gi m s t rét ác tính và t vong t nh Qu ng Tr " , KYCTNCKH (1991 1996), Nhà xu t b n y h c, Hà N i , tr.48 52. 12. H Văn Hoàng, Nguy n Tân và CTV (1996), “Th c tr ng tình hình ho t ñ ng c a các ñi m kính hi n vi ph c v PCSR t i khu v c mi n Trung và Tây Nguyên”, Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng , Vi n s t rét KST CT Hà N i, (4), tr. 11 18. 13. H Văn Hoàng, Nguy n Tân, Lê Văn T i và CTV (2000), “Nghiên c u vai trò c a ñi m kính hi n vi trong chương trình phòng ch ng s t rét t nh Bình Thu n 1994 1998" , Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng, Vi n s t s t rét KST CT Hà N i, (1), tr.8 15. 14. H Văn Hoàng (2003). Th c tr ng và nguy cơ gia tăng s t rét c ng ñ ng dân di cư t do t nh Đak Lak năm 2003. T p chí y h c th c hành, s 477/2004. 15. H Văn Hoàng (2003). Đ c ñi m d ch t h c t vong do s t rét t i khu v c mi n Trung Tây Nguyên năm 2003. T p chí y h c th c hành, s 477/2004. 16. H Văn Hoàng (2006). Di cư t do và nguy cơ gia tăng s t rét Đak Lak và Dak Nông. Y h c thành ph H Chí Minh, t p 10, s 4/2006, tr.348 352. 17. Vũ Quang Huy (2001). K t h p quân dân y, áp d ng các bi n pháp ñ c hi u phòng ch ng s t rét cho ngư i m i di cư vào vùng s t rét n ng t i Ng c H i, Kon Tum. K y u công trình nghiên c u khoa h c phòng
- 68 ch ng s t rét 1997 2002, y ban c ng ñ ng Châu Âu, nhà xu t b n y h c, 2002. 18. Lê Xuân Hùng (2003). K t qu nghiên c u ban ñ u v ñ c ñi m d ch t s t rét c a nhóm dân di cư t i huy n Easup t nh Đak Lak. T p chí phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng. Vi n s t rét KST CT TƯ, s 3/2003. 19. Lê Xuân Hùng (2006). Nghiên c u ñ c ñi m di dân, ñ c ñi m s t rét và các y u t liên quan ñ n d ch t s t rét c a nhóm dân di cư t i huy n Ea Súp t nh Dak lak, 2002 2004. Công trình nghiên c u khoa h c chuyên ngành s t rét KST CT giai ño n 2001 2005, t p I. Vi n s t rét KST CT TƯ, nhà xu t b n Y h c 2006, tr.81 90. 20. Lê xuân Hùng (2007). .Nghiên c u mô hình “ Đi m phát hi n và qu n lý b nh s t rét” cho c ng ñ ng dân di cư ñ n m t vùng s t rét lưu hành n ng Tây Nguyên. T p chí phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng. Vi n s t rét KST CT TƯ, s 1/2007, tr.3 9. 21. Nguy n Văn Nh , Nguy n T n Phúc, Nguy n Ng c L i (1995), “Hi u qu giáo d c phòng ch ng s t rét cho ñ ng bào dân t c ít ngư i t i huy n Chư Sê, t nh Gia Lai" , Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng , Vi n s t rét KST CT Qui Nhơn, (37), tr.79 83. 22. Vũ Th Phan (1991), B nh s t rét, Bách khoa thư b nh h c, Trung tâm qu c gia biên so n t ñi n bách khoa Vi t Nam, I, tr.65 70. 23. Vũ Th Phan, Đ ng Văn Thích, Nguy n duy Sĩ ( 1992), " Nh ng khó khăn k thu t xu t hi n trong quá trình thanh toán s t rét Vi t Nam và bi n pháp gi i quy t" , KYCTNCKH (1986 1990 ), Vi n s t rét KST CT Hà N i, I, tr.9 25. 24. Vũ Th Phan, Nguy n Ti n B u, Bùi Đình Bái, Nguy n Long Giang (1992), “Xây d ng mô hình huy n thanh toán s t rét", KYCTNCKH (1986 1990), Vi n s t rét KST CT Hà N i , I, tr. 34 36.
- 69 25. Vũ Th Phan (1996), D ch t b nh s t rét và phòng ch ng s t rét Vi t Nam, Nhà xu t b n y h c, Hà N i , tr. 142 264. 26. Vũ Th Phan, Lê Đình Công, Tr n Qu c Tuý, Lê Xuân Hùng (1999), D ch và phòng ch ng d ch s t rét Vi t Nam, Nhà xu t b n y h c, Hà N i, tr.22 58. 27. Ngô La Sơn. Di bi n ñ ng dân và tình hình s t rét t i t nh Đak Lak 8 tháng ñ u năm 2003. T p chí phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng. Vi n s t rét KST CT TƯ, s 6/2003. 28. Nguy n Xuân Thao và CTV (1997), “ K t qu ñi u tra KAP trong PCSR trên 7 dân t c ñ nh cư Tây Nguyên" , Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng, Vi n s t rét KST CT Hà N i, (2), tr.17 27. 29. Ph m Nguy n C m Th ch, Lê Toan, Đ ng Ng c Hùng (1996), “ Kh o sát s hi u bi t, nh n th c c a các nhóm ñ ng bào dân t c ñ i v i công tác PCSR t i Qu ng Nam Đà N ng năm 1994" , Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng, Vi n s t rét KST CT Hà N i, (1), tr.18 24 30. Dương Đình Thi n (1992), D ch t h c y h c, Nhà xu t b n y h c, Hà N i, tr.5 191. 31. Dưong Đình Thi n (1997), D ch t h c lâm sàng, Nhà xu t b n y h c, Hà N i, tr.12 32. 32. Dương Chí Thi n (2000). Dân di cư t do và chi n lư c phòng ch ng b nh s t rét t i huy n Dak Mil, t nh Dak lak. K y u công trình nghiên c u khoa h c phòng ch ng s t rét 1997 2002, nhà xu t b n Y h c, 2002. 33. Lê Khánh Thu n, Trương văn Có, Nguy n Văn Trung và CTV (1998), “Đánh giá k t qu áp d ng bi n pháp truy n thông giáo d c 2 huy n Sơn Hoà (Phú Yên) và Mang Giang (Gia Lai)”, Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng, Vi n s t rét KST CT Qui Nhơn, (40), tr. 97 106.
- 70 34. Lê Thu n(2006). Th c tr ng di bi n ñ ng dân cư và qu n lý s t rét ngo i lai Ngh An t 1999 2003. Công trình nghiên c u khoa h c chuyên ngành s t rét KST CT giai ño n 2001 2005, t p I. nhà xu t b n Y h c.2006. tr.122 131. 35. T ch c CARE qu c t t i Vi t Nam (1995), Truy n thông có hi u qu v phòng ch ng s t rét , Hà N i, tr.10 34 36. T ch c y t th gi i khu v c Tây Thái Bình Dương (1993), “M t s ñ c ñi m s t rét vùng Tây Thái Bình Dương" , Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng, Vi n s t rét KST CT Hà N i, (3), tr. 64 66.(Tài li u d ch) 37. T ch c y t th gi i khu v c Tây Thái Bình Dương (1996), “Tóm t t báo cáo c a T ch c y t th gi i khu v c Tây Thái Bình Dương tháng 10/1995 v các bi n pháp phòng ch ng s t rét ñư c tăng cư ng" , Thông tin phòng ch ng b nh s t rét và các b nh ký sinh trùng , Vi n s t rét KST CT Hà N i, (2), tr.71 78.(Tài li u d ch). 38. Tri u Nguyên Trung, Nguy n Tr ng Hưng, Nguy n Ng c San (1992), “ Phân b P.falciparum kháng thu c và bi n pháp ñi u tr ch ng kháng t i mi n Trung Tây Nguyên (1985 1991)”, KYCTNCKH (1986 1990 ), Vi n s t rét KST CT Hà N i , I, tr.89 95. 39. Trư ng Đ i h c Y Hà N i (1996), Th c hành d ch t h c, Nhà xu t b n y h c, Hà N i, tr.136 211. 40. Trư ng Đ i h c Y Hà N i (1997), Ký sinh trùng y h c, Nhà xu t b n y h c, Hà N i, tr.85 118. 41. Trư ng Đ i h c Y Hà N i (1999), D ch t h c và th ng kê ng d ng trong NCKH , tr.98 114. TI NG ANH 42. Agyepong I.A., Aryee B., Dzikunu H., Manderson L. (1955), The malaria mannual, social and economic research, Special programme for research and training tropical diseases (TDR), pp. 31 73.
- 71 43. Belding D.L. (1963), Textbook of parasitology, 3rd edition, Appleton Century Crofts, New York, pp. 9 317. 44. Gilles H.M. (1993), “Historical outlines" , Bruce Chwatt's Essential malariology, 3rd edition , Arnold publisher, London, pp.1 8. 45. Gilles H.M. (1993), “Diagnostic methods in malaria” Bruce Chwatt's Essential malariology , 3rd edition. Arnold publisher, London, pp. 78 85. 46. Gilles H.M. (1993), “Epidemiology of malariology" , Bruce Chwatt's Essential malariology, 3rd edition. Arnold publisher, London, pp.125 163. 47. Long G.W., Fries L., Watt G.H. (1995), "Polymerase chain reaction amplification from Plasmodium falciparum on dried blood spots" , The American journal of tropical medicine and hygiene , pp. 334 346. 48. Marcia Caldas de Castro, Burton Singer. Migration, Urbanization and malaria: A comparative analysis of Dar es Salaam, Tanzania and Machadinho, Rondonia, Brasil.Conference on Africa Migration in Comparative Perspective. Johannesburg, South Africa, 4 7, June, 2003. 49. Mosca D., Wagacha B. Malaria Reduction in mobile populations. The International Organization for Migration (IOM) Supplementary Medical Programme for Sub Saharan Africa. 50. Onori E., Beales P.F., Gilles H.M. (1993), “ From malaria eradication to malaria control: The past, the present and the future" , Bruce Chwatt's Essential malariology , 3rd edition, Arnold publisher, pp. 267 282. 51. Onori E., Beales P.F., Gilles H.M. (1993), “ Rationale and technique of malaria control , Bruce Chwatt's Essential malariology , 3rd edition, Arnold publisher, pp. 196 265. 52. Pim Martens and Lisbeth Hall (2000). Malaria on the Move: Human Population Movement and Malaria Transmission (Project Number FP/3210 96 01 2207), the Dutch National Research Program on Global Air Pollution and Climate Change (Project Number 952257), and the
- 72 Netherlands Foundation for the Advancement of Tropical Research (Project Number WAA 93 312/313). 53. Smith P.G., Morrow R.H. (1996), A " Tool Box" for field trials of interventions against tropical diseases, Special programme for research and training in tropical diseases (TDR), chapter 10 (Social research method). 54. Wernsdorfer W.H. (1991), “The development and spread of drug resistant malaria” , Parasitology today , 7(11), pp. 297 302. 55. WHO (1993), A global strategy for malaria control, pp. 1 30. 56. WHO (1998), Partnerships for change and communication. Guidelines for malaria control , pp.7 30. 57. WHO (1991), Basic malaria microscopy , part I, pp.17 68. 58. WHO (1991), Basic malaria microscopy , part II, pp. 29 63. 59. WHO (1962), Mannual on epidemiological evaluation and surveillance in malaria eradication , pp. 27 88. 60. WHO (2008). World Malaria report 2008, pp:1 2.
- 73 céng hßa x· héi chñ nghÜa viÖt nam §éc LËp Tù Do H¹nh Phóc PhiÕu kh¶o s¸t hé gia ®×nh vÒ bÖnh sèt rÐt cho ®èi t-îng di c- tù do I. Th«ng tin chung vÒ ng êi ® îc pháng vÊn: 1. Hä tªn: 2. Tuæi: Giíi: D©n téc: Tr×nh ®é v¨n ho¸: CÊp 1: CÊp 2: CÊp 3: Kh«ng biÕt ®äc : Kh«ng biÕt viÕt : 3. N¬i sinh: 4. Anh (chÞ) sèng ë ®©u tr íc khi ®Õn ®©y sèng? 5. Lý do chÝnh anh (chÞ) chuyÓn ®Õn ®©y? 6. Anh (chÞ) sèng ë ®©y bao l©u råi: 1: 2 6 th¸ng 2: 6 12 th¸ng 3: >1 n¨m 7. Anh cã nghÒ nghiÖp g× kh«ng? 1: Cã 2: Kh«ng 8. NÕu cã, anh l m nghÒ g×: 9. NghÒ chÝnh ®Ó kiÕm sèng cña chång (hoÆc vî)b¹n l g×? 1: N«ng 2: ChÆt c©y 3: Khai th¸c l©m s¶n 4: Kh¸c ( Ghi râ) 10. Gia ®×nh anh cã ai th êng xuyªn ®i v o rõng kh«ng? 1: Cã 2: Kh«ng 11. NÕu cã, cho biÕt: 1: H ng ng y 2: H ng tuÇn 3: H ng th¸ng 4: Kh¸c (Ghi râ) 12. NÕu anh hoÆc th nh viªn gia ®×nh anh ®i v o rõng, hä cã ngñ l¹i trong rõng kh«ng? 1: Cã 2: Kh«ng 13. NÕu cã, mang theo m n ®Ó ngñ kh«ng: 1: Cã 2: Kh«ng II. Th«ng tin vÒ sèt rÐt tr íc ®©y: 14. Anh cã bao giê bÞ bÖnh sèt rÐt ch a? Cã Kh«ng 15. TriÖu chøng n o sau ®©y anh cã khi bÞ bÖnh sèt rÐt? Th©n nhiÖt cao: RÐt run:
- 74 Nhøc ®Çu: V må h«i, kh¸t n íc: N«n: TriÖu chøng kh¸c: 16. Khi bÞ bÖnh anh cã ® îc xÐt nghiÖm lam m¸u kh«ng? Cã: Kh«ng: 17. Khi bÞ sèt rÐt anh sÏ l m g×? §Õn c¬ së y tÕ: §Õn y tÕ t nh©n: Mua thuèc tù ®iÒu trÞ: §Õn l ¬ng y : Dïng thuèc d©n gian ë nh Kh«ng biÕt: 18. NÕu kh«ng ®Õn c¬ së y tÕ, h y nªu lý do? Kh«ng thÝch: Qu¸ xa: Kh«ng cã thuèc: Kh«ng cã c¸n bé: Kh«ng cã tiÒn: ý kiÕn kh¸c 19. Theo anh chÞ biÖn ph¸p n o sau ®©y cã thÓ ¸p dông ®Ó phßng chèng sèt rÐt:
- 75 B¸o c¸o ho¹t ®éng phßng chèng sèt rÐt T¹i côm d©n c : Th¸ng 1. Tªn côm d©n c : 2. Tªn x : Tªn huyÖn: 3. Tæng sè hé trong côm: 4. Tæng sè d©n trong côm: 5. Tæng sè bÖnh nh©n sèt rÐt trong th¸ng (5 = 6+7+8): 6. Sè bÖnh nh©n sèt rÐt l©m s ng: Trong ®ã cã: Sè trÎ em d íi 5 tuæi sèt rÐt l©m s ng: Sè phô n÷ cã thai bÞ sèt rÐt l©m s ng: 7. Sè bÖnh nh©n sèt rÐt cã ký sinh trïng d ¬ng tÝnh: Trong ®ã cã: Sè trÎ em d íi 5 tuæi cã ký sinh trïng d ¬ng tÝnh: Sè bÖnh nh©n sèt rÐt ¸c tÝnh: 8. Sè ng êi chÕt do sèt rÐt: 9. Tæng sè ng êi ® lÊy lam m¸u: 10. Tæng sè ng êi xÐt nghiÖm b»ng que tÐt chÈn ®o¸n nhanh: 11. Sè phô n÷ cã thai ® îc uèng thuèc phßng sèt rÐt h ng th¸ng: 12. Sè l îng thuèc sèt rÐt hiÖn cßn: 13. Sè lam v kim chÝch s¹ch hiÖn cßn: 14. Sè que thö v kim chÝch hiÖn cßn 15. C¸c ®Ò nghÞ (nÕu cã): Ng y , th¸ng .n¨m Hä v Tªn ng êi b¸o c¸o
