Logic trong ngôn ngữ

Nội dung text: Logic trong ngôn ngữ

1. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Huỳnh Thanh Triều ___ LOGIC TRONG NGÔN NGỮ HUỲNH THANH TRIỀU* TÓM TẮT Giữa logic của thế giới khách quan và các quy tắc của ngôn ngữ không thể không có một mối liên hệ. Điều đó giải thích tại sao có những cách nói được chấp nhận, một số khác thì không, dù đó là ngôn ngữ nào. Tiếng Việt là đối tượng đầu tiên cần được xem xét trên phương diện này, nếu chúng ta quan tâm đến tiếng mẹ đẻ. Từ khóa: logic, thế giới khách quan, cú pháp, quy tắc, vi phạm. ABSTRACT The logic in language There is an undeniable link between the logic of the objective world and the rules of language. This explains the reason why some expressions are acceptable while others are not, no matter what the language is. Vietnamese is the first one to be examined in this way, if we are interested in our mother tongue. Keywords: logic, objective world, syntax, rules, violation. Một logic mang tính phổ quát trên loạt mô hình tư duy được quy định sẵn bình diện nhân loại là điều gần như bị bởi lí lẽ của bản thân cuộc sống mà bất kì bác bỏ ngay trong các câu chuyện ngôn ngôn ngữ nào cũng phải tuân theo, nếu ngữ. Người ta sẽ nói: “Mỗi ngôn ngữ có nó muốn “luận” một cách chính xác logic riêng của nó” và “Không thể lấy những điều xảy ra xung quanh. Những lí quy tắc của ngôn ngữ này để áp đặt cho lẽ đó là nền tảng chung cho tất cả các dân ngôn ngữ khác”. Song, có lẽ đây là một tộc, cho phép các cộng đồng dân tộc giao trong những sơ hở lớn nhất của những tiếp với nhau khi các thông điệp được người quan tâm đến lĩnh vực ngôn ngữ học. chuyển ngữ. Nghe có vẻ vô lí, song đó là Chúng ta sẽ nhanh chóng đồng ý một điều đáng suy ngẫm. Đó là những lí với nhau rằng việc người Việt nói Đợi tôi lẽ nào? với, trong khi người Anh nói Wait for me Thế giới khách quan là một hệ là chuyện không đáng bàn, bởi vì bổ ngữ thống. Trong cái hệ thống đó có các sự trực tiếp hay bổ ngữ gián tiếp là chuyện vật, có những tính chất của sự vật, có tư duy của mỗi cộng đồng, và chung quy những chuyển động, cung cách của cú pháp chỉ là quy ước. chuyển động, có không gian, thời gian, Nhưng mọi việc không hoàn toàn và đặc biệt giữa các sự vật và sự việc có như vậy. những mối quan hệ mang tính biện Nằm ngoài ý muốn của con người, chứng, không do con người tạo ra. Với dù người đó thuộc cộng đồng nào, có một đặc thù của một hệ thống, tự thân cuộc sống đã NÓI về bản thân nó, thông qua * TS, nguyên GV chính cái CÚ PHÁP giữa vạn vật đang tồn tại Trường Đại học Sư phạm TPHCM trong lòng bản thân nó. Khi con người 133
2. Ý kiến trao đổi Số 52 năm 2013 ___ cảm nhận những quy luật của hệ thống hành động với một cung cách hành động: nói trên, và tìm cách phản ánh chúng qua Cái xe của tôi đắt tiền hơn cái xe của anh hành động NÓI của mình, CÚ PHÁP của ấy/ Cái xe của anh ấy chạy nhanh hơn anh ta hoàn toàn không phải là một thứ cái xe của tôi. Một giả thuyết chỉ có thể “quy ước” như người ta vẫn khẳng định. được tiếp nối bởi một hệ quả, một sự Trên thực tế, nó bị chi phối rất nhiều bởi nhượng bộ phải đi đôi với một thông báo thế giới bên ngoài, và sứ mạng muôn có tính đối kháng: Nếu thời tiết tiếp tục thuở của nó chính là tìm cách “cóp-py” xấu, chuyến bay sẽ bị hủy/ Dù thế nào đi cái logic của thế giới bên ngoài để đừng nữa, nó phải vào đại học. Và một suy “nói sai”, dù nó làm điều đó một cách nghĩ trọn vẹn phải có thành phần chính, hoàn hảo hay không. Sẽ rất đáng ngạc tạo điều kiện cho sự xuất hiện của những nhiên nếu giữa logic của cuộc sống và thành phần phụ: Vở kịch dở đến nỗi nhiều logic của ngôn ngữ không có một mối khán giả bỏ về giữa chừng. liên hệ nào, và các quy tắc cú pháp là một Chắc chắn, những quy tắc nêu trên loại sản phẩm hoàn toàn do con người sẽ cho chúng ta cảm giác rằng chúng quá nghĩ ra. Xin nêu một vài ví dụ. hiển nhiên, và “làm sao mà có thể vi Lí lẽ của cuộc sống không cho phép phạm?”. Cảm giác đó không sai, nhưng chúng ta kết nối một cách bình đẳng một điều đó chỉ càng chứng minh rằng tư duy sự vật và một tính chất: Tôi đã mua một logic không xuất phát từ ý chí của con cuốn tiểu thuyết và rất hay. Nó không người, không phải là sản phẩm của cú cho phép chúng ta so sánh một tính chất pháp, mà là một sự áp đặt của bản thân với một cung cách hành động: Cái xe của cuộc sống. Con người, dù màu da và cội tôi đắt tiền hơn rất nhanh. Nó không cho nguồn của anh ta là gì, vĩnh viễn đứng ở phép chúng ta đặt giả thuyết rồi nhượng vị trí của kẻ tiếp nhận lí lẽ của thế giới bộ: Nếu thời tiết tiếp tục xấu, dù cho trời xung quanh, và bị “ép” phải diễn đạt mưa. Nó không cho phép chúng ta những lí lẽ đó trong chiều sâu ngữ nghĩa. nhượng bộ rồi nêu mục đích: Dù thế nào Còn cái phần mang tính quy ước, kết quả đi nữa, để làm sao nó thi đậu đại học. Và của trí tưởng tượng của anh ta, chỉ là bề nó không cho phép chúng ta hình thành mặt của ngôn từ và gần như không có gì một suy nghĩ mà trong đó chỉ có thành đáng bàn. phần phụ, không có thành phần chính: Vậy, vấn đề được đặt ra ở đây là gì ? Đến nỗi nhiều khán giả bỏ về giữa Vấn đề là ở chỗ, mặc cho một sự chừng. Lí lẽ của cuộc sống chỉ cho phép hiển nhiên hay một sức ép nào đó đến từ chúng ta kết nối một sự vật với một sự thế giới bên ngoài, cảm nhận của con vật, một tính chất với một tính chất: Tôi người về logic đôi khi vẫn “không tới”, đã mua một cuốn tiểu thuyết và một bưu vì vậy nhiều nguyên tắc của logic vẫn bị ảnh/ Đây là một câu chuyện cảm động và vi phạm, thậm chí bị vi phạm trên bình rất hay. Một tính chất chỉ có thể được so diện rộng, đến mức trở thành đường mòn sánh với một tính chất, một cung cách trong ngôn ngữ, và một sự thay đổi là 134
3. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Huỳnh Thanh Triều ___ không dễ dàng. Tiếng Việt có thể được b. Giữa X và Z lấy làm ví dụ. Nếu cho một chuỗi XYZ và chúng a. Chủ ngữ ta phải xác định vị trí của Y, chúng ta sẽ Với một chức năng không khó cảm không lưỡng lự và nói rằng Y nằm giữa X nhận, chế độ cú pháp của chủ ngữ lại bị và Z. Giá trị ngữ nghĩa của giới từ giữa, vi phạm nhiều nhất. Cách nói Thông qua trong trường hợp này, dường như không những hoạt động này đã cho thấy được đặt ra vấn đề: giữa là một kiểu định vị sử dụng phổ biến trên các phương tiện đòi hỏi sự liệt kê đối với những thành thông tin đại chúng, và là đề tài (đàm phần liên quan. Bên cạnh đó, nó không tiếu) cho nhiều câu chuyện ngôn ngữ. Ở nhắc gì đến quan hệ của X với Z và của Z đây, giới từ thông qua không cho phép với X. Vì vậy, sau giữa, cách nói X và Z chúng ta nhìn những hoạt động này như là cách nói đúng. Nhưng trên thực tế, mọi chủ ngữ, vì chủ ngữ là một thành phần việc không diễn ra như vậy. Nếu các không thể có giới từ đứng trước nó. Song thành phần của cấu trúc trên không phải những gì nối tiếp trong câu buộc người ta là các kí hiệu XYZ, mà là một danh từ nhìn cụm danh từ này không khác gì chủ hay một cụm danh từ, ngay lập tức và bị ngữ, vì không còn thành phần nào khác biến thành với, một lỗi rất phổ biến trong có thể chi phối vị ngữ đã cho thấy. Kết cách nói của người Việt: Trận đấu giữa quả là người nghe phải chấp nhận một đội Đồng Tâm Long An với đội Đà Nẵng/ thái độ nước đôi: hoặc phải gán vai trò Mối quan hệ giữa nhà trường với gia chủ ngữ, một cách bất đắc dĩ, cho cụm từ đình/ Cán cân lực lượng giữa quân chính Thông qua những hoạt động này, hoặc phủ với phe nổi dậy (Trên các phương phải quan niệm rằng chủ ngữ của đã cho tiện thông tin đại chúng, chúng ta còn có thấy hoàn toàn khuyết, và người nghe thể bắt gặp một cách nói hết sức lạ lẫm: phải tự đi tìm “danh tánh” của nó. Tương Trận đấu giữa đội Đồng Tâm Long An tự cách nói trên, chúng ta có thể bắt gặp: gặp đội Đà Nẵng). Nếu chúng ta tôn Với phương pháp này đã giúp cho hàng trọng cú pháp và trao cho nó cái quyền trăm hộ nông dân tăng năng suất cây được “quy ước”, chúng ta phải thấy rằng trồng/ Nhờ những sáng kiến kĩ thuật đã trong tiếng Việt, và đã được quy định cho phép xí nghiệp giảm lượng điện tiêu một cách cơ bản như liên từ, với như giới thụ Nếu tôn trọng vai trò tự nhiên của từ. Mặc dù trong một số ngữ cảnh, và - chủ thể và chế độ cú pháp của chủ ngữ, với có thể hoán vị, đặc tính đó không thể chúng ta phải nói: Những hoạt động này là bao trùm, vì trong bản thân tư duy đã cho thấy hay Thông qua những hoạt logic, “kết nối” (chức năng của liên từ) động này, chúng ta có thể thấy / Với và “tạo quan hệ” (chức năng của giới từ) phương pháp này, hàng trăm hộ nông là hai động thái tâm lí rất khác nhau, dân đã tăng năng suất cây trồng, hay không thể bị đồng hóa. Trong trường hợp Phương pháp này đã giúp cho hàng trăm mà chúng ta xem xét ở đây, như đã nêu hộ nông dân tăng năng suất cây trồng trên, sau khi xác định vị trí của Y là “ở 135
4. Ý kiến trao đổi Số 52 năm 2013 ___ giữa”, hành động còn lại là “liệt kê” được dành cho việc trồng tiêu/ Nhân viên những thành phần xung quanh. Và “liệt này không chỉ vắng mặt thường xuyên mà kê” thì dẫn đến “kết nối”, chứ không dẫn lãnh đạo công ti còn phải nhận những lời đến “tạo quan hệ”. Vì vậy, cách nói đúng than phiền của khách hàng về anh ta trong tình huống này phải là và, chứ d. Tính động từ và trạng động từ không phải với: Trận đấu giữa đội Đồng Để diễn đạt tính chất của một con Tâm Long An và đội Đà Nẵng/ Mối quan người hay một sự vật, chúng ta sử dụng hệ giữa nhà trường và gia đình/ Cán cân tính từ. Để thể hiện cung cách của hành lực lượng giữa quân chính phủ và phe động, chúng ta dùng trạng từ. Song, có nổi dậy. Những trường hợp cấu trúc những trường hợp tính chất của sự vật giữa và được sử dụng một cách hay cung cách của hành động mà người nghiêm ngặt là không nhiều, và chúng ta nói muốn nêu ra không có tính từ và có thể thấy điều đó qua muôn vàn thông trạng từ ở dạng có sẵn. Trong trường hợp điệp mà chúng ta vẫn tiếp nhận hàng ngày. đó, một trong những phương cách mà c. Không những (không chỉ) mà người ta tìm đến, đó là cấu trúc tính động (còn) từ và trạng động từ. Những cấu trúc này Cấu trúc gồm hai vế song song này, được người nói xây dựng “tại chỗ”, bằng vốn không khác nhiều so với liên từ và, cách sử dụng một động từ và bổ ngữ của buộc chúng ta đưa ra những thành phần nó trong vai trò tính ngữ (hay trạng ngữ) có cùng chức năng sau mỗi cụm từ không để bổ nghĩa cho chủ ngữ (hay vị ngữ) ở những và mà còn: hoặc cùng là chủ ngữ, mệnh đề theo sau. Đặc điểm của cấu trúc hoặc cùng là vị ngữ, hoặc cùng là bổ ngữ, này là không có chủ ngữ riêng, vì vậy nó hoặc cùng một dạng câu: Không những không hình thành một mệnh đề hoàn thanh niên xung phong mà học sinh các chỉnh. Sau đây là một vài ví dụ về tính trường phổ thông cũng tham gia vào hoạt động từ: Xuất thân từ một gia đình giàu động này/ Cô ấy không những am hiểu có, cô ấy lại chọn lối sống giản dị/ Có vẻ nhạc cổ điển, mà còn am hiểu các dòng khó tính, ông sếp của chúng tôi lại là nhạc hiện đại/ Không những nó đi lạc một người rất hài hước/ Hết lòng vì việc đường, mà nó còn bị mất xe nữa Trên thiện, đôi khi họ không tránh khỏi những lí thuyết, sự cân đối về chức năng được cái nhìn ngờ vực. Và một số ví dụ về đề cập ở đây dễ dàng được công nhận. trạng động từ: Vào sân ở phút 80, cầu Song trên thực tế, nó thường xuyên bị vi thủ này đã ghi hai bàn cho đội nhà/ Xuất phạm, nhất là khi hai vế cần được nêu ra phát không được tốt, anh ấy lại về là hai mệnh đề hoàn chỉnh. Những câu nhất chặng/ Gõ cửa khắp nơi, tôi chỉ nói như sau là không hiếm: Cô ấy không nhận được những cái lắc đầu. Vốn không những am hiểu nhạc cổ điển, mà các phải là một mệnh đề hoàn chỉnh, chỉ dòng nhạc hiện đại cũng hết sức quen đóng vai trò tính ngữ hay trạng ngữ, loại thuộc đối với cô ấy/ Không những người cấu trúc này không thể được kết nối một ta trồng cà phê mà hàng trăm héc-ta còn cách bình đẳng với một mệnh đề hoàn 136
5. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Huỳnh Thanh Triều ___ chỉnh bằng các liên từ nhưng, song hay thành ngữ - sẽ (đang, đã) đến - nói về tuy nhiên, không khác gì việc một tính một sự việc cụ thể của cuộc sống, và sự chất không thể kết nối với một sự vật, việc đó sẽ (đang hay đã) xảy ra theo đúng vấn đề mà chúng tôi đã nêu ở đầu bài viết quy luật đã nêu. Vì nói về một sự việc cụ này. Vì vậy, những cách nói như sau là thể, vế thứ hai chứa phạm trù thời gian và không logic: Xuất thân từ một gia đình chỉ ra thời điểm của sự việc. Nếu diễn giàu có, nhưng cô ấy lại chọn lối sống giải thành ngữ này, nó có nghĩa là: Có giản dị/ Có vẻ khó tính, song ông sếp của một quy luật của cuộc sống sẽ (đang, đã) chúng tôi lại là một người rất hài hước/ diễn ra, thông qua một sự việc cụ thể, Hết lòng vì việc thiện, tuy nhiên đôi khi hay Có một việc cụ thể sẽ (đang, đã) xảy họ không tránh khỏi những cái nhìn ngờ ra theo đúng quy luật của cuộc sống. Với vực/ Vào sân ở phút 80, nhưng cầu thủ nghĩa đó, cách nói Chuyện gì phải đến sẽ này đã ghi hai bàn cho đội nhà/ Xuất (đang, đã) đến là hợp lí. Tuy nhiên, vì phát không được tốt, song anh ấy lại về một lí do không dễ xác định, nội hàm này nhất chặng/ Gõ cửa khắp nơi, tuy nhiên được người Việt diễn đạt dưới dạng tôi chỉ nhận được những cái lắc đầu. Chuyện gì đến phải đến, một cách nói Đáng tiếc, cách nói này có một tần số không đúng với nguồn gốc của nó và xuất hiện rất lớn. hoàn toàn “lệch” so với logic. Trường hợp duy nhất mà tính động f. Mặc dù từ hay trạng động từ chấp nhận nhưng đi Mặc dù là một liên từ đi trước mệnh sau, đó là khi nhưng dẫn dắt một tính đề phụ chỉ sự nhượng bộ. Về ngữ nghĩa, động từ hay một trạng động từ khác, có nó báo hiệu rằng có một sự đối kháng đã nội hàm đối kháng với nội dung đã được bị triệt tiêu. Cụ thể: sự việc được nêu nêu trước đó: Xuất thân từ một gia đình trong mệnh đề phụ không cản trở được sự giàu có, nhưng chịu một sự giáo dục việc của mệnh đề chính. Một khi sự đối nghiêm khắc, cô ấy đã chọn lối sống giản kháng đã bị triệt tiêu, chúng ta không còn dị/ Vào sân ở phút 80, nhưng thi đấu với lí do gì để nói nhưng, vốn là một liên từ một ý chí phi thường, cầu thủ này đã ghi chỉ được dùng khi có đối kháng. Nếu hai bàn cho đội nhà. dùng nhưng, chúng ta sẽ rơi vào mâu e. Chuyện gì phải đến sẽ (đang, đã) thuẫn, vì một mặt chúng ta triệt tiêu sự đến đối kháng, mặt khác vẫn duy trì nó. Thậm Đây là ví dụ điển hình cho logic của chí, điều đó có thể tạo ra một thứ “đối Tạo hóa. Trong thành ngữ (mang tính kháng của đối kháng”. Vì vậy, chế độ cú ngoại lai) này, vế thứ nhất - cái gì phải pháp hợp lí của mặc dù là không có đến - được dành để nói về quy luật của nhưng: Mặc dù An đã làm hết sức mình, cuộc sống. Vì mang tính quy luật, nó nó chỉ đạt được một kết quả trung bình/ không chứa phạm trù thời gian như tâm Mặc dù điều kiện thời tiết không thuận điểm của câu nói: phải đến có giá trị ở lợi, người ta đã phóng thành công con bất kì thời điểm nào. Vế thứ hai của của tàu vũ trụ. Để kiểm tra sự cần thiết của 137
6. Ý kiến trao đổi Số 52 năm 2013 ___ nhưng trong một câu nói có quan hệ thuận lợi, nhưng người ta đã phóng nhượng bộ, chúng ta có thể làm một thí thành công con tàu vũ trụ. nghiệm: đặt mệnh đề chính lên đầu câu. g. Mời hãy Khi đó, cách nói đúng là An chỉ đạt được Mời là một động từ thuộc nhóm một kết quả trung bình, mặc dù nó đã làm ngôn trung (illocutionary). Khi chúng ta hết sức mình/ Người ta đã phóng thành nói tôi mời, chúng tôi mời, chúng ta công con tàu vũ trụ, mặc dù điều kiện không chỉ tường thuật hành động phát thời tiết không thuận lợi. Không ai nói ngôn của mình, mà đồng thời chúng ta Nhưng An chỉ đạt được một kết quả trung còn thực hiện hành động “mời”, một cử bình, mặc dù nó đã làm hết sức mình/ chỉ mang tính xã giao, và chúng ta phải Nhưng người ta đã phóng thành công con chịu trách nhiệm về hành động đó. Với tàu vũ trụ, mặc dù điều kiện thời tiết đặc điểm này, một câu nói có mời không không thuận lợi. Rõ ràng, trong một câu khác gì một thông điệp mang tính cầu nói có quan hệ nhượng bộ, nhưng không khiến được bắt đầu bằng hãy. Cụ thể, Tôi phải là thành phần bắt buộc, và không mời các bạn phát biểu cảm tưởng không cùng với mặc dù tạo thành một cặp liên khác gì Các bạn hãy phát biểu cảm từ không thể tách rời. Theo một thói quen tưởng. Vì vậy, khi chúng ta đã nói mời, nào đó, chúng ta có thể cảm thấy cần nêu sau đó lại nói hãy, đó là một cách nói ra sự đối kháng giữa hai sự việc mà mình thừa. Bên cạnh đó, phải thấy rằng hãy là đang trình bày. Khi đó, việc dùng nhưng một dạng cầu khiến trực tiếp, không có là hoàn toàn có thể, với điều kiện không khả năng dẫn dắt một mệnh đề phụ trong dùng mặc dù, nếu chúng ta không muốn lòng một cấu trúc lớn hơn, tức không thể rơi vào tình trạng mâu thuẫn đã nêu trên: tạo ra một sự cầu khiến dưới dạng gián An đã làm hết sức mình, nhưng nó chỉ đạt tiếp. Song, trên thực tế, cách nói vừa được một kết quả trung bình/ Điều kiện thừa vừa sai này rất phổ biến, và những thời tiết không thuận lợi, nhưng người ta người làm công việc dẫn chương trình đã phóng thành công con tàu vũ trụ. Vậy, (MC) là những người mắc lỗi nhiều nhất: công thức cho diễn đạt quan hệ nhượng Chúng tôi trân trọng mời đồng chí bộ là: có mặc dù thì không có nhưng, có trưởng ban tổ chức hãy bước lên sân nhưng thì không có mặc dù. Tuy nhiên, khấu/ Xin mời bạn hãy trở về vị trí của đây sẽ là một trong những điểm gai mình Và còn có một cách nói khác, góc nhất của cú pháp tiếng Việt, vì những phức tạp hơn, cũng thường được nghe lí lẽ nêu trên chưa hẳn đã được nhiều thấy từ những người dẫn chương trình: người chia sẻ, và một sự thay đổi sẽ rất Tôi xin mời các bạn chúng ta hãy vỗ tay khó khăn. Trong những câu chuyện hàng chào mừng sự xuất hiện của ca sĩ Cách ngày, một cách có hệ thống, chúng ta vẫn nói đúng trong những tình huống này là: nghe: Mặc dù An đã làm hết sức mình, Chúng tôi trân trọng mời đồng chí nhưng nó chỉ đạt được một kết quả trung trưởng ban tổ chức bước lên sân khấu/ bình/ Mặc dù điều kiện thời tiết không Xin mời bạn trở về vị trí của mình/ Xin 138
7. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Huỳnh Thanh Triều ___ mời các bạn vỗ tay chào mừng sự xuất tuyệt vời, tuyệt hảo, tuyệt đỉnh, xuất hiện của ca sĩ , hay Bạn hãy trở về vị trí chúng, vô song, siêu việt, thượng hạng, của mình/ Các bạn hãy vỗ tay chào mừng lỗi lạc sự xuất hiện của ca sĩ / Chúng ta hãy vỗ i. Khác nhau tay chào mừng Nghĩa của tính từ khác nhau cho Tương tự, những cách nói sau đây thấy một điều: nó chỉ có thể được dùng cũng cần được xét lại: Tôi mong anh hãy nếu đối tượng được nói đến ở số nhiều. cân nhắc trước khi quyết định/ Ông ấy Họ có những sở thích khác nhau/ Chúng yêu cầu mọi người phải tôn trọng giờ tôi đã đưa ra những ý kiến khác nhau/ giấc làm việc/ Đề nghị các bạn nên tôn Bạn bè tôi có những số phận khác nhau. trọng những phong tục tập quán của Nếu đối tượng được nói đến ở số ít, tính người dân địa phương. chất khác nhau không có lí do gì để được h. Xuất sắc nêu ra và tính từ này không thể xuất hiện. Bất kì ngôn ngữ nào cũng có những Điều này có vẻ hiển nhiên, nhưng trên tính từ ở dạng tuyệt đối. Trong tiếng thực tế việc người ta sử dụng khác nhau Việt, xuất sắc là một tính từ như vậy. Với để bổ nghĩa cho một danh từ ở số ít là rất giá trị ngữ nghĩa của mình, một tính từ ở phổ biến: Mỗi người có một sở thích khác dạng tuyệt đối không thể được nhấn nhau/ Mỗi người có một ý kiến khác mạnh, không thể bị đặt vào dạng so sánh nhau/ Mỗi người có một số phận khác tương đối, và không thể bị “tuyệt đối nhau. Thay vì khác nhau, trong trường hóa” một lần nữa. Ví dụ, chúng ta không hợp này, chúng ta nên dùng tính từ riêng thể nói rất xuất sắc, xuất sắc hơn, hay hay của mình: Mỗi người có một sở thích xuất sắc nhất. Tuy nhiên, đó lại là những riêng/ Mỗi người có ý kiến riêng của cách nói phổ biến trong tiếng Việt: Lần mình/ Mỗi người có số phận của mình. này anh ấy đạt một kết quả rất xuất sắc, j. Một số trường hợp khác xuất sắc hơn tôi. Nhưng đồng đội của tôi Chúng tôi bỏ qua các trường hợp mới là người đạt kết quả xuất sắc nhất. cấm không được và đi khám bác sĩ, vì cái Diễn đạt theo cách này, vô tình chúng ta sai của những cách nói này đã được nhận ngụ ý rất nhất, nhất hơn, nhất nhất, một diện, và đã có những cố gắng trong việc kiểu tư duy chắc chắn không thể tồn tại ở diễn ngôn chính xác hơn hành động cấm cộng đồng ngôn ngữ nào, vì sự vô lí đã và hành động đi khám bệnh. Song, bên thuộc về phạm trù logic. Vì vậy, để tuyệt cạnh những cách nói trên, vẫn tồn tại một đối hóa một tính chất, chúng ta phải chọn số khác không thật sự chặt chẽ, cả về cú một tính từ không ở dạng tuyệt đối (giỏi, pháp, cả về ngữ nghĩa. Nếu không được hay, tốt ): Lần này anh ấy đạt một kết phát hiện, chúng sẽ lại trở thành những quả rất tốt, tốt hơn tôi. Nhưng đồng đội công thức “có vấn đề” trong tiếng Việt. của tôi mới là người đạt kết quả tốt nhất. Xin nêu một vài ví dụ: Xung quanh điểm này, chúng ta có Những gia đình thiếu đói. thể suy nghĩ thêm về những tính từ như Theo tôi, tôi nghĩ là 139
8. Ý kiến trao đổi Số 52 năm 2013 ___ Đối với tôi, tôi cho rằng trong bản chất của sự việc, Cơn bão đã Theo em nghĩ là tàn phá ngôi làng hay Ngôi làng đã bị Như quý vị đã biết là cơn bão tàn phá đều thuộc về thế giới Ước mơ mai sau của em là gì ? khách quan, không có thực tế nào phụ Nhớ về những kỉ niệm. thuộc vào cái nhìn của con người, và Mục đích của hoạt động này là không bao giờ con người có thể biến thực nhắm vào tế đó thành Cơn bão đã làm đẹp ngôi Nguyên nhân của sự việc này xuất làng hay Ngôi làng đã được cơn bão làm phát từ đẹp, với lí do “mình có quyền nhìn sự Nguồn thông tin này là từ việc theo cách của riêng mình”. Thông tin về dự báo thời tiết. Hiển nhiên, các ngôn ngữ trên thế Tình trạng bỏ học đã có khá hơn. giới không giống nhau. Nhưng bên cạnh những sự khác biệt về hình thức, có một Kết luận sự khác biệt lớn hơn mà các nhà nghiên Con đường đi từ thế giới bên ngoài cứu cần lưu tâm: đó là trong chiều sâu đến ngôn ngữ của loài người là một con của ngữ nghĩa, một số ngôn ngữ cố gắng đường bí ẩn. Nó chứa đựng những yếu tố bám sát logic của thế giới khách quan, khách quan lẫn những yếu tố thuộc về trong khi một số khác không lấy đó làm người phát ngôn, và khó có thể xác định trọng, và không khó tính đối với bản thân một cách chính xác đâu là ranh giới giữa mình. Mọi việc trở nên đáng lo ngại hơn hai bên. Song, sự áp đặt của thế giới bên khi người ta luôn luôn tìm cách quy ngoài đối với ngôn ngữ của loài người là những biểu hiện phi logic của tiếng mẹ điều không thể phủ nhận. Không thể có đẻ về một phạm trù “dân tộc” hay “đặc việc con người là một thành phần hữu cơ thù” nào đó, mà không thấy rằng mình của thế giới nhưng ngôn ngữ của anh ta đang làm một điều nguy hiểm. chẳng có liên quan gì đến cái thế giới ấy. Song, ngôn ngữ cũng giống như bất Tính võ đoán của ngôn ngữ là hiện tượng kì thực thể nào của cuộc sống, ở chỗ nó có thật, nhưng nó có bình diện của riêng “động” chứ không “tĩnh”. Và như bất kì nó. Còn tính logic của ngôn ngữ cũng là hoạt động nào của con người, nó có nhu một hiện tượng có thật nhưng thuộc về cầu được hoàn thiện. Trên bình diện lịch một bình diện khác. Ai đó sẽ nói: Cơn sử, người Việt ngày nay sử dụng một thứ bão đã tàn phá ngôi làng hay Ngôi làng tiếng chắc chắn không hoàn toàn giống đã bị cơn bão tàn phá là tùy theo cách thứ tiếng mà cha ông của họ đã dùng nhìn của người phát ngôn, và rằng thực tế cách đây 100 năm. Đó chính là điều may luôn luôn “khách quan”, nó chẳng bao mắn đối với những ai quan tâm đến việc giờ “nói” gì hết. Điều này chỉ đúng trên bảo vệ sự trong sáng của tiếng Việt. phương diện biểu đạt của ngôn ngữ, còn (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 04-9-2013; ngày phản biện đánh giá: 04-10-2013; ngày chấp nhận đăng: 20-11-2013) 140