Liên kết vùng trong phát triển du lịch ở khu vực Bắc miền Trung: ý tưởng tiếp cận và gợi ý chính sách

Nội dung text: Liên kết vùng trong phát triển du lịch ở khu vực Bắc miền Trung: ý tưởng tiếp cận và gợi ý chính sách

1. Liên kết vùng trong phát triển du lịch ở khu vực Bắc miền Trung: ý tưởng tiếp cận và gợi ý chính sách trần ngọc ngoạn Hà Huy Ngọc ắc Trung Bộ (BTB) gồm 6 tỉnh thì không gian phát triển và vai trò mới của B (Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh, BTB trong khu vực sẽ có những thay đổi Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế) Hành lang kinh tế Đông Tây (EWEC) dài với diện tích khoảng 51.525,9 km2, dân số khoảng 1.600 km, chạy trên lãnh thổ bốn 10.090,4 người, với bờ biển kéo dài khoảng nước: Myanmar, Thái Lan, Lào, Việt Nam, là hơn 700 km2, có nhiều bãi tắm đẹp. Vùng thông lộ kinh tế duy nhất nối n Độ Dương BTB có nguồn tài nguyên đa dạng, phong với Thái Bình Dương. Điểm đầu của EWEC là phú, có nhiều danh lam, thắng cảnh và di sản cửa khẩu Mawlamyine (bang Mon, Myanmar), văn hoá, di sản thiên nhiên độc đáo. Với vị trí qua biên giới Thái-Myanmar tại Myawaddy địa lí nằm kề bên vùng KTTĐ Bắc bộ và vùng và Mae Sot. Trên lãnh thổ Thái Lan, bắt đầu KTTĐ miền Trung; có vị trí “địa-chiến lược” từ Mae Sot, chạy qua 7 tỉnh: Tak, Sukhothai, nằm trên trục giao thông Bắc-Nam; Hành Kalasin, Phitsanulok, Khon Kaen, Yasothon lang xuyên và Hành lang kinh tế Đông Tây. và Mukdahan (biên giới Thái-Lào tại Tất cả đã tạo nên cho khu vực Bắc Trung Bộ Mukdahan và Savanakhet). Trên lãnh thổ Lào những tiềm năng lớn về phát triển du lịch. EWEC bắt đầu từ Savanakhet đến cửa khẩu Ngành công nghiệp “không khói” đã đóng Dansavanh, khoảng trên 200 km. Qua biên góp lớn cho tăng trưởng kinh tế và nâng cao giới Lào - Việt, EWEC chạy từ cửa khẩu Lao thu nhập cho người dân ở khu vực. Tuy nhiên, Bảo (Quảng Trị), thẳng tới cố đô Huế và từ đó trong thời gian qua sự phát triển du lịch ở xuống Đà Nẵng. BTB vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ, thiếu sự liên Từ những phân tích ở trên, chúng ta thấy kết giữa các địa phương trong vùng. Trên thực vùng Bắc Trung Bộ-Việt Nam có vị trí địa - tế, chính quyền cấp tỉnh hầu như chỉ chú chiến lược vô cùng quan trọng trong Hành trọng phát triển kinh tế địa phương, ít chú lang kinh tế Đông Tây, là điểm nút giao trọng và cũng không biết bắt đầu từ đâu để thông cuối cùng của Hành lang thông ra chú trọng phát triển kinh tế vùng. Cũng vì thế, biển Đông, điều đó sẽ tạo cho vùng BTB du lịch vùng BTB vẫn chưa thực sự phát huy những điều kiện thuận lợi để phát triển. Qua hết được những tiềm năng “trời phú”, chưa phân tích 10 nước (Singapore, Malaysia, Thái tạo được sức cạnh tranh mạnh mẽ. Do đó, Lan, Myanmar, VN, Campuchia, Lào, n Độ, trong giai đoạn tới, việc tổ chức lại ngành du Trung Quốc và Bangladesh) chịu tác động của lịch, nâng cao chất lượng và hiệu quả, đẩy các Hành lang kinh tế Đông - Tây (EWEC), mạnh liên kết kinh tế vùng BTB, cần phải coi Bắc - Nam (NSEC), phía Nam (SEC) và là “đột phá” để tạo nền tảng mới cho sự phát đường cao tốc Châu số 1. Viện Nghiên cứu triển du lịch của Vùng nói riêng và phát triển kinh tế ASEAN và Đông (ERIA) cho kinh tế xã hội của Vùng nói chung. rằng, các tỉnh trong khu vực BTB có lợi thế 1. Những điều kiện tiền đề cho liên kết phát triển đến 100% trên EWEC (Hành lang vùng trong phát triển kinh tế-xã hội và kinh tế liên kết Việt Nam - Campuachia, du lịch ở vùng Bắc Trung Bộ Lào và Đông Bắc Thái Lan trong Tiểu vùng Mê Kông với thế giới qua cửa ngõ ra biển 1.1. Nằm trên vị trí địa - chiến lược trên “ ” Đông ở cảng Tiên Sa - Đà Nẵng). trục giao thông Bắc - Nam; Hành lang xuyên á và Hành lang kinh tế Đông Tây * Trần Ngọc Ngoạn, TS., Viện Địa lí nhân văn; Hà Huy Ngọc, Nghiên cứu viên, Viện Địa lí nhân văn. 3
2. Hộp 1: Hành lang Kinh tế Đông Tây (EWEC) 1. Từ Cảng Đà Nẵng dọc theo hàng lang kinh tế Đông Tây đi qua Đường 9 đến cảng biển thuộc bang Mon của Myanmar, qua 7 tỉnh của Thái Lan: Sukhothai, Tak, Phitsanulok, Petchabun, Kaen, Kalasin, Mukdahan, 2 tỉnh của Lào: Khammouane, Savannakhet, 3 tỉnh của Việt Nam: Quảng Thừa Thiên-Huế, Đà Nẵng; 2. Dài 1.450 km: ở Việt Nam 240 km, Lào 330 km, Thái Lan 720 km, 160 3. Từ cảng Đà Nẵng qua cửa khẩu Nam Giang đến Sekông, Paksê và Bangkok; dài 1.100 km, ở Việt 40 km, Lào 395 km, Thái Lan 665 ; Từ cảng Vũng ng (Hà Tĩnh), Cửa Lò (Vinh) đến Sanvannakhet, Paksane, Vientiane qua Đường 8 khẩu Cầu Treo) có lợi thế về cự ly so với cảng Klong Teui và Laem Cha Bang (Bangkok) của Thái Nguồn: Ngân hàng phát triển Châu , năm 2003. Các kịch bản lượng hóa tác động của EWEC đến GDP vào năm 2025 so với kịch bản gốc năm 2005 (nếu cải thiện được thủ tục thông quan) GDP (triệu. USD) Giá trị tăng thêm Vùng Quốc gia Kịch bản gốc EWEC (%) Đà Nẵng Việt Nam 1416 1573 37,3 TT Huế Việt Nam 773 1054 36,3 Kalasin Thái Lan 1311 1751 33,5 Khánh Hoà Việt Nam 1492 1978 32,6 Quảng Ninh Việt Nam 1998 2588 29,5 Bà Rịa-VT Việt Nam 39759 50778 27,7 Mukdahan Thái Lan 524 669 27,7 TP Hồ Chí Minh Việt Nam 36697 46542 26,8 Nguồn: Kumagai et al, 2008 Hành lang kinh tế Đông Tây 4 Nghiên cứu Địa lý nhân văn, số 1(1) - Tháng 6/2013
3. Các kịch bản lượng hóa tác động của EWEC đến GDP vào năm 2025 so với kịch bản gốc năm 2005 (Nếu cải thiện được cơ sở hạ tầng) GDP (triệu. USD) Giá trị tăng thêm Vùng Quốc gia Kịch bản EWEC (%) gốc Đà Nẵng Việt Nam 1313 4057 208,9 TT Huế Việt Nam 854 2471 190,6 Hải Phòng Việt Nam 3856 10636 175,9 Quảng Ninh Việt Nam 2670 7602 184,7 Nguồn: Kumagai et al, 2008. Vùng BTB nằm trên Hành lang phát triển Trong tổng số 14 Khu kinh tế của cả nước kinh tế Đông - Tây của Asian và nối liền rất đã được thành lập, vùng BTB có tới 5 Khu thuận lợi bằng đường hàng không và đường kinh tế (bảng 3). Với sự hình thành và phát biển với châu và thế giới, do đó có thế mạnh triển các khu kinh tế, khu chế xuất ven biển rất to lớn để phát triển kinh tế, tương lai phát đã tạo lợi thế cho các địa phương trong vùng triển của các thành phố là hướng ra biển Đông BTB phát triển. Với vị trí thuận lợi là trung và phát triển các ngành dịch vụ, đặc biệt là điểm của trục giao thông Bắc-Nam, nút cuối dịch vụ du lịch biển, du lịch nghỉ dưỡng. của trục giao thông EWEC, cùng với hạ tầng 1.2. Thành lập các khu chế xuất, khu kinh tương đối đồng bộ sẽ là thời cơ để Đà Nẵng tế ven biển miền Trung là thời cơ thuận lợi phát triển các ngành dịch vụ thương mại và để các tỉnh trong vùng BTB bứt phá phát dịch vụ hậu cần nếu liên kết tốt với các khu triển các ngành dịch vụ thương mại, dịch kinh tế miền Trung và các trung tâm kinh tế vụ logictic trên trục giao thông Hành lang Đông Tây. Các Khu kinh tế miền Trung TT Khu Kinh tế Địa điểm Thời điểm thành lập Quy mô (ha) 1 Nghi Sơn Thanh Hóa 15/5/2006 18.612 2 Đông Nam Nghệ An 11/6/2007 18.826 3 Vũng áng Hà Tĩnh 3/4/2006 22.781 3 Hòn La Quảng Bình 10/6/2008 10.000 5 Chân Mây-Lăng Cô Thừa Thiên-Huế 5/1/2006 27.108 6 Chu Lai Quảng Nam 5/6/2003 27.040 7 Dung Quất Quảng Ngãi 21/3/2005 10.300 8 Nhơn Hội Bình Định 14/6/2005 12.000 9 Nam Phú Yên Phú Yên 29/4/2006 20.730 10 Vân Phong Khánh Hòa 25/4/2006 150.000 Nguồn: Vụ Quản lý các KKT, Bộ Kế Hoạch và Đầu tư, 2008. 1.3. Bắc Trung Bộ với vị trí thuận lợi là chính giữa nước ta. Chữ “miền Trung” có nằm trong “chuỗi ngọc” miền Trung với thể hiểu là miền Trung Việt Nam (từ nhiều di sản du lịch hấp dẫn và độc đáo Thanh Hóa đến Bình Thuận), nhưng do vị Chuỗi ngọc miền Trung là chuỗi các trí địa lý của chuỗi ngọc này, cũng có thể khu du lịch lịch sử, văn hóa và sinh thái hiểu là miền Trung của Đông Dương hay tuyệt vời bên cạnh các đô thị ở khu vực Đông Nam . Nghiên cứu Địa lý nhân văn, số 1(1) - Tháng 6/2013 5
4. Chuỗi ngọc miền Trung xã hội nói chung và du lịch nói riêng còn rất mờ nhạt, chưa được chú trọng. - Hoạt động du lịch ở vùng BTB chưa thu lại được hiệu quả tốt nhất, nguyên nhân là do các tỉnh khai thác du lịch còn mang tính chất tự phát, manh mún. Thiếu sự liên kết giữa các địa phương, các trung tâm du lịch, lữ hành và ban quản lý các điểm du lịch. Các điểm du lịch thiếu sự đồng bộ, chuyên nghiệp trong việc tìm kiếm khách du lịch. Theo kết quả thống kê Vụ Lữ hành - Tổng cục Du lịch Việt Nam (2011) cho thấy, dù lượng khách du lịch đến với khu vực các tỉnh miền Trung trong thời gian qua chiếm khoảng 25-30% so với cả nước, nhưng doanh thu từ du lịch chỉ chiếm Nằm chính giữa chuỗi ngọc này Bắc khoảng 5%. Bên cạnh đó, những nhà quản lý Trung Bộ gồm 6 tỉnh trải dài từ Thanh Hoá và doanh nghiệp có chuyên môn cao ở khu vào đến Thừa Thiên Huế, là nơi có tiềm năng vực lại còn thiếu và yếu. Những con số này đã để phát triển du lịch bền vững. Thế mạnh của phản ánh thực trạng hoạt động du lịch trong Vùng là tiềm năng du lịch di sản, văn hoá, Vùng vẫn chưa phát triển tương xứng tiềm lịch sử và du lịch biển. Tại đây tập trung 4 di năng. sản văn hóa thế giới của Việt Nam đã được - Trong xây dựng chiến lược phát triển du UNESCO công nhận, bao gồm Nhã nhạc lịch các địa phương thiếu sự liên kết và phối cung đình và Quần thể di tích triều Nguyễn hợp dẫn đến sự trùng lặp về sản phẩm du lịch (Thừa Thiên Huế); Phong Nha - Kẻ Bàng trong Vùng, chưa tạo được nét độc đáo riêng (Quảng Bình) và thành Nhà Hồ (Thanh Hóa). để thu hút khách du lịch. Đặc biệt, là các loại Đây cũng là khu vực có nhiều di sản văn hóa, hình dịch vụ vui chơi giải trí còn yếu và thiếu. lịch sử nổi tiếng đan xen như khu di tích làng - Việc phát triển thương hiệu du lịch giữa Sen quê Bác (Nghệ An), Ngã ba Đồng Lộc các địa phương trong Vùng còn yếu kém, (Hà Tĩnh) cùng nhiều lễ hội truyền thống chưa đẩy mạnh công tác quảng bá hình ảnh, đang được bảo lưu. Mặt khác, vùng BTB xây dựng thương hiệu dựa trên thế mạnh riêng cũng nằm trong “Con đường di sản miền của từng tỉnh. Quảng bá, xúc tiến là một trong Trung” con đường di sản này có mục tiêu những khâu yếu nhất của các tỉnh Bắc Trung kết nối các di sản thế giới tại Trung Bộ, bao Bộ. Do toàn Vùng không có một chủ đề - chủ gồm: Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng điểm - hình ảnh thống nhất, không được phân (Quảng Bình); cố đô Huế với hai di sản là công, tổ chức một cách chặt chẽ nên thương Quần thể di tích Cố đô Huế và Nhã nhạc hiệu của các địa phương không tạo được ấn cung đình Huế; tỉnh Quảng Nam với hai di tượng mạnh mẽ. Điều này không chỉ làm cho sản là: Thánh địa Mỹ Sơn và đô thị cổ Hội du khách bối rối mà ngay cả các công ty du An. Tất cả những điều đó tạo điều kiện thuận lịch lữ hành cũng không biết phải bắt đầu từ lợi để các địa phương trong vùng Bắc Trung đâu và tập trung vào đâu. Bộ xây dựng những chương trình liên kết - Liên kết phát triển du lịch ở khu vực Bắc vùng để phát triển du lịch. Trung Bộ, còn phải đối mặt với những “điểm 2. Thực trạng liên kết vùng trong phát nghẽn”, thách thức trong phát triển: như hạ triển kinh tế-xã hội ở Bắc Trung Bộ tầng, dịch vụ du lịch yếu kém, thiếu hụt Dù có nhiều điều kiện thuận lợi về địa lý, nguồn nhân lực du lịch, nguồn lực đầu tư cho nhiều điểm tương đồng về văn hoá và tài phát triển du lịch còn hạn chế, thiên tai và khí nguyên du lịch, nhưng việc xây dựng các hậu khắc nghiệt đang là mối hiểm hoạ đối với chương trình liên kết trong phát triển kinh tế- các di tích, danh lam thắng cảnh. 6 Nghiên cứu Địa lý nhân văn, số 1(1) - Tháng 6/2013
5. Mặc dù, Tổng cục du lịch Việt Nam đã xây Ba là, theo Luật Ngân sách hiện nay, có dựng một chương trình xúc tiến, liên kết hợp tác bốn cấp ngân sách là ngân sách Trung ương, giữa các địa phương trong xây dựng sản phẩm ngân sách cấp tỉnh, ngân sách cấp huyện và liên vùng và xúc tiến quảng bá sản phẩm du lịch, ngân sách cấp xã. Vì vậy, nguồn tài chính nhưng hiện nay ở khu vực Bắc Trung Bộ mới chỉ hiện nay dành cho hoạt động liên kết vùng có tỉnh Thừa Thiên Huế xây dựng chương trình chủ yếu đến từ các chương trình đầu tư phát liên kết với Đà Nẵng và Quảng Nam. triển của Trung ương. - Phát triển du lịch biển đảo hiện đang Bốn là, thiếu một cơ chế chia sẻ thông tin đứng trước nguy cơ suy giảm tài nguyên và sự giữa chính quyền các địa phương trong Vùng. xuống cấp của môi trường. Mặc dù mỗi tỉnh, thành trong Vùng đều xây Các tỉnh tập trung đầu tư quá nhiều cho hệ dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, đều thống dịch vụ lưu trú như khách sạn, resort - có các chương trình đầu tư, xúc tiến thương sân golf (nhưng lại thiếu quy hoạch chung) mại và du lịch Song, vì nhiều lý do khác nên rất manh mún, lãng phí tài nguyên đất tại nhau, những thông tin chính sách quan trọng những khu vực bãi biển đẹp nhất miền Trung. này lại chưa được chia sẻ giữa các địa phương Tại nhiều nơi, hệ thống giao thông và cấp một cách hiệu quả. Khi không có thông tin về thoát nước, vệ sinh chưa theo kịp nên đã gây chính sách của các tỉnh bạn thì rất khó để các khó khăn cho việc thu hút khách cũng như tỉnh có thể cùng nhau thảo luận các chương gây ô nhiễm môi trường nặng nề. trình hợp tác và liên kết. Từ thực tế, liên kết vùng trong thời gian qua Năm là, chưa định hình một cách có hệ chúng ta có thể rút ra một số nhận xét bước đầu thống, có ưu tiên, và có cơ sở khoa học cho như sau: các nội dung liên kết vùng. Hiện nay, các nội Một là: do thiếu “nhạc trưởng” trong hoạt dung liên kết thường mang tính chung chung, động điều phối liên kết Vùng là hạn chế lớn và trong một số trường hợp có tính duy ý chí nhất hiện nay. Các nội dung liên kết là do tự chứ ít dựa trên những luận chứng khoa học và thỏa thuận, chưa có sự chỉ đạo của Chính phủ, thực tiễn thuyết phục. Bên cạnh đó, trong khi không được điều phối và triển khai như mong nguồn lực thì hữu hạn mà nội dung liên kết lại muốn; mặt khác không tạo ra được cơ chế để khá ôm đồm (với khẩu hiệu “Liên kết toàn giải quyết mâu thuẫn về lợi ích giữa các địa diện”), nhưng không có ưu tiên cụ thể trong phương tham gia liên kết. Việc thiếu một cơ từng giai đoạn, cho từng mối quan hệ (vùng, quan đầu mối và một cơ chế điều phối có hiệu tiểu vùng, song phương) nên tính khả thi của quả, hiệu lực để phối hợp hành động, điều hòa các hoạt động liên kết rất thấp. Bên cạnh đó, lợi ích, giải quyết bất cập và làm cầu nối với nội dung và phương thức liên kết chủ yếu xuất Chính phủ khiến cho liên kết vùng ở Việt phát từ ý chí của chính quyền các địa phương Nam khó ràng buộc, ít cơ hội thành công. mà ít tham khảo ý kiến của các đối tượng có Hai là, thiếu cơ chế tài chính cho hoạt liên quan. Trong đó, đặc biệt quan trọng là động liên kết vùng: hoạt động liên kết vùng cộng đồng doanh nghiệp - vốn là “lực lượng về bản chất vượt quá khuôn khổ riêng của vật chất” để thực hiện các nội dung liên kết từng địa phương. Trong bối cảnh các tỉnh hiện được đề ra. nay phải nhận trợ cấp từ Trung ương (một số tỉnh thậm chí còn chưa tự chủ được các khoản Sáu là, tồn tại nhiều xung lực phá vỡ liên chi thường xuyên) khi nguồn lực cho phát kết vùng như: triển tại địa phương còn chưa lo xong thì rất - Lợi thế cạnh tranh của các tỉnh, thành khó nói đến việc cùng nhau đóng góp tài trong Vùng tương tự nhau, do vậy dễ gây ra chính để lo cho sự nghiệp phát triển của toàn tình trạng cạnh tranh (như trong lĩnh vực du Vùng. Vì vậy, các cam kết hợp tác và liên kết lịch và nuôi trồng thủy sản), thậm chí “cạnh hiện nay chủ yếu xuất phát từ ý chí chính trị tranh xuống đáy”, ví dụ điển hình là phá rào chứ chưa có các biện pháp cụ thể và bằng trong ưu đãi đầu tư để cạnh tranh trong thu những lực lượng vật chất cụ thể. hút đầu tư nước ngoài (FDI). Nghiên cứu Địa lý nhân văn, số 1(1) - Tháng 6/2013 7
6. - Chính sách của các địa phương còn nặng Sự phân mảnh về thể chế không chỉ nằm ở tính phong trào chứ chưa thực sự hữu hiệu phạm vi của các tỉnh, thành giữa chính quyền trong việc khai thác các thế mạnh đặc thù hay Trung ương và địa phương, mà còn giữa lợi thế cạnh tranh của địa phương mình. Trên những Bộ, ngành khác nhau của Trung ương. thực tế, mỗi địa phương đều hiểu rằng để phát Mâu thuẫn, chồng chéo, thậm chí xung đột triển kinh tế nhanh và bền vững thì phải dựa giữa các chính sách và các quy định khác vào lợi thế nổi trội của mình. nhau, thiếu sự gắn kết giữa kế hoạch ngắn hạn - Nhiều tỉnh vẫn muốn duy trì cơ cấu sản và chiến lược dài hạn; sự phối hợp liên ngành xuất toàn diện và khép kín. Do vậy, dồn trong xây dựng nội dung cũng như thực hiện nguồn lực cho lĩnh vực mình không có lợi thế chính sách và thiếu cơ chế để buộc các Bộ cạnh tranh, đồng thời từ chối khai thác thế làm việc cùng nhau. mạnh của các tỉnh có lợi thế cạnh tranh. Công 3. Một số gợi ý chính sách tăng cường liên thức “lý tưởng” về cơ cấu kinh tế công nghiệp kết vùng ở Bắc Trung Bộ - dịch vụ - nông nghiệp có thể thích hợp cho 3.1. Cần đẩy mạnh tăng cường nhận thức cả nước nhưng chưa chắc đã phù hợp cho toàn về liên kết vùng cho các cấp lãnh đạo ở các vùng với những thế mạnh sẵn có. Nhiều tỉnh tỉnh vùng Bắc Trung Bộ. muốn khép kín quy trình sản xuất, vì vậy mặc Điều cần quan tâm chính là để lãnh đạo dù không có lợi thế về nuôi trồng con giống các địa phương cần có sự phân biệt một cách song khi thấy tỉnh bạn tự cân đối được con rõ ràng rằng liên kết vùng hoặc hội nhập vùng giống thì mình cũng muốn có. không thể chỉ là kết quả của một quyết định Bảy là, các hạn chế xuất phát từ Trung ương pháp lý, cho dù điều đó là hết sức quan trọng. cấp độ Vùng và địa phương còn tồn tại Tính quyết định của sự liên kết này nằm ở sự phổ biến tình trạng chia cắt về không gian liên kết thực tế (integration de facto) dựa trên kinh tế. Khi tốc độ (chứ không phải chất 3 sự kết nối chủ yếu: a) Kết nối về hạ tầng (cả lượng) tăng trưởng GDP được sử dụng làm hạ tầng cứng và hạ tầng mềm); b) Kết nối thước đo gần như duy nhất cho thành tích doanh nghiệp dựa trên mạng sản xuất và phát triển kinh tế thì một cách tự nhiên, mỗi chuỗi giá trị; và c) Kết nối về thể chế và chính địa phương sẽ chạy theo các lợi ích cục bộ địa sách mà quan trọng nhất chính là cơ chế phối phương, tìm mọi cách để có tốc độ tăng GDP hợp chính sách. Nói cách khác, liên kết vùng cao hơn, trong đó cách đơn giản nhất có lẽ là chỉ có thể có hiệu quả, nếu bản thân quá trình tăng đầu tư từ nguồn xin được của Trung này đạt được sự tương tác hài hoà giữa liên ương. Hơn nữa, do không có cơ chế điều phối kết danh nghĩa, pháp lý (intgration de jude) hữu hiệu giữa các địa phương trong cùng một với liên kết thực tế (integration de facto).1 vùng nên các tỉnh đều "mạnh ai nấy xin 3.2. Cần xúc tiến xây dựng chương trình và Trung ương", "mạnh ai nấy đầu tư", cho dù có chiến lược liên kết phát triển kinh tế-xã hội thể biết rằng làm như vậy sẽ khiến hiệu quả Từ thực tế, quá trình phát triển cho thấy, đầu tư chung của cả vùng giảm sút. Kết quả là nếu chỉ dựa vào "lợi thế tĩnh" về điều kiện tự vô hình chung địa giới hành chính đã trở nhiên mỗi địa phương có được để thực hiện thành biên giới kinh tế giữa các địa phương. chính sách ưu đãi kêu gọi đầu tư, mà thiếu sự Bên cạnh đó, tư duy “nhiệm kỳ” khiến việc liên kết để tạo ra "lợi thế động" nhằm tối ưu chạy đua GDP càng trở nên gấp gáp, và hoá nguồn lực hữu hạn, thì khó có thể đẩy thường thì quyết định càng vội vã, xác xuất mạnh phát triển và nâng cao sức cạnh tranh phạm sai lầm càng lớn, nhất là khi người ra của toàn vùng BTB. Vì vậy, lãnh đạo 06 tỉnh, quyết định nhiệm kỳ sau không còn ở đó để BTB cần thiết phải xây dựng và thực thi các nhận lãnh trách nhiệm cho quyết định của mình. Như vậy, trong bối cảnh thể chế hiện 1. Liên kết phát triển vùng đồng bằng sông Cửu nay, tầm nhìn của lãnh đạo địa phương bị giới Long - Nhân tố quan trọng nhất để bứt phá về thu hạn về cả không gian (địa giới hành chính) và hút đầu tư (2011), Nguyễn Xuân Thắng, Viện Khoa thời gian (nhiệm kỳ 5 năm). học Xã hội Việt Nam. 8 Nghiên cứu Địa lý nhân văn, số 1(1) - Tháng 6/2013
7. cơ chế, chính sách liên kết phát triển chung - Hợp tác bảo vệ môi trường, ứng phó với của toàn vùng. Trong chiến lược liên kết cần thiên tai và biến đổi khí hậu, trong bảo vệ chủ làm rõ các vấn đề sau đây: quyền biển đảo. Thứ nhất, xác định quan điểm và mục Thứ ba, cách thức tổ chức thực hiện các tiêu liên kết chương trình liên kết - Liên kết bình đẳng, các bên cùng có lợi - Mỗi địa phương cử một đồng chí trong trên cơ sở khai thác và phát huy tiềm năng và Thường trực tỉnh uỷ và lãnh đạo Uỷ ban nhân thế mạnh, đặc thù của từng địa phương và dân tỉnh trực tiếp chỉ đạo phối hợp xây dựng toàn Vùng để cùng phát triển; chương trình hành động cụ thể để triển khai - Liên kết trên tinh thần tự nguyện của các thực hiện; địa phương, tổ chức, doanh nghiệp; có bước đi - Thành lập Tổ Điều phối Vùng và Nhóm thích hợp, theo từng giai đoạn, mục tiêu cụ Tư vấn liên kết phát triển Vùng để chuẩn bị thể trên cơ sở ưu tiên lựa chọn những nội nội dung cho các kỳ họp và các vấn đề khác; dung, lĩnh vực thiết thực, trọng điểm cho sự - Thành lập “Quỹ Nghiên cứu phát triển phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương Vùng” để phục vụ kinh phí hoạt động của Tổ và toàn Vùng; Điều phối Vùng, công tác nghiên cứu và triển - Nội dung liên kết được xây dựng thành khai của Nhóm Tư vấn và hoạt động chung các dự án, chương trình cụ thể và có mục tiêu của Vùng. rõ ràng, thời gian triển khai, kinh phí, đơn vị Thứ tư, xây dựng cơ chế điều phối liên kết và đối tác thực hiện; - Định kỳ họp giao ban tại các địa phương - Khai thác và phát huy các tiềm năng, thế để đánh giá tình hình thực hiện các nội dung mạnh của từng địa phương và toàn Vùng. cam kết liên kết trên các lĩnh vực, thống nhất Thứ hai, xây dựng các nội dung liên kết kế hoạch cụ thể cho thời gian tiếp theo, thông Trên cơ sở đặc thù của Vùng, thực tiễn qua các kiến nghị chung đối với Trung ương phát triển và yêu cầu cấp thiết liên kết, lựa và các Bộ, ban, ngành; chọn một hoặc một số nội dung dưới đây để - Định kỳ mỗi năm từ một đến hai lần, lãnh thực hiện liên kết: đạo cấp cao 06 tỉnh BTB luân phiên tổ chức - Cùng nghiên cứu để phân bố lại lực lượng các cuộc họp, hoặc Hội thảo để đánh giá kết sản xuất, điều chỉnh quy hoạch phát triển phù quả triển khai thực hiện; đồng thời tổng hợp hợp với thế mạnh của từng địa phương; xây các ý kiến đa dạng, nhiều chiều từ các nhà dựng được chuỗi giá trị sản xuất và tiêu dùng quản lý, chuyên gia, nhà nghiên cứu và các của Vùng; doanh nghiệp, là cơ sở tham khảo quan trọng - Xây dựng đồng bộ hạ tầng giao thông để các tỉnh, thành phố trong Vùng hoạch định liên tỉnh và quốc tế, nhất là hạ tầng giao thông chính sách phát triển; đường bộ; - Trên cơ sở kết quả nghiên cứu và sự đồng - Thiết lập không gian kinh tế du lịch Vùng thuận của lãnh đạo 6 tỉnh, thành phố trong thống nhất; Vùng, sẽ kiến nghị với Đảng, Nhà nước về - Mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng một số cơ chế tổ chức, chính sách, phân bổ đào tạo nguồn nhân lực; nguồn lực cho sự phát triển chung của Vùng. - Hợp tác trong việc huy động vốn đầu tư 3.3. Xây dựng chiến lược liên kết riêng cho và xây dựng cơ chế, chính sách để đầu tư phát ngành du lịch của vùng BTB. triển chung của Vùng; - Liên kết trong xây dựng và thực thi - Phối hợp xúc tiến đầu tư, thương mại, du chính sách phát triển du lịch: Các tỉnh trong lịch và trong phát triển, quảng bá văn hoá vùng cần có những chiến lược và quy hoạch toàn Vùng; cụ thể; có những chính sách khuyến khích và - Cải thiện môi trường kinh doanh và đầu ưu đãi phát triển du lịch, tham khảo và lồng tư, nâng cao năng lực cạnh tranh của Vùng; ghép với các tỉnh khác trong Vùng. Các tỉnh Nghiên cứu Địa lý nhân văn, số 1(1) - Tháng 6/2013 9
8. cần phát huy kinh nghiệm của nhau nhưng Trong không gian du lịch chung cần lưu ý đồng thời cũng hạn chế sự ganh đua, trùng lắp đến các vấn đề sau đây: và kìm hãm sự phát triển du lịch của mỗi tỉnh. - Cần xây dựng cho du lịch Bắc Trung Bộ Trong vùng, mỗi tỉnh cần tạo điểm nhấn về một thương hiệu về tính độc đáo và tính khác quy mô và tính chất của các hoạt động du biệt cho sản phẩm du lịch. Trong đó, cần có lịch. Vùng Bắc Trung Bộ cần làm nổi bật: một sản phẩm chủ điểm kết nối giữa các điểm đến là, trung tâm du lịch di sản về văn hóa và sinh trong toàn vùng, từ đó mới tạo được thương thái, lịch sử với cố đô Huế, Nhã nhạc cung hiệu dài hạn và đẳng cấp quốc tế, trở thành đình Huế, thành Nhà Hồ, khu di tích Kim một điểm đến ưa thích của du khách trong và Liên; hai là, những điểm nhấn về du lịch sinh ngoài nước. thái, du lịch biển đảo; vườn quốc gia Phong - Các tỉnh BTB cần tập trung phát triển các Nha-Kẻ bàng, Bạch Mã, biển Cửa Tùng-Cửa sản phẩm du lịch đặc trưng, được xem là thế Việt, đảo Cồn Cỏ, Sầm Sơn, Cửa Lò, Thiên mạnh của vùng như du lịch nghỉ dưỡng biển, Cầm hay như là các đô thị du lịch Huế, Thành du lịch văn hóa gắn với di sản, du lịch văn cổ Quảng Trị. hóa tâm linh. - Liên kết xây dựng sản phẩm đặc trưng, - Bên cạnh đó, di sản văn hóa phi vật thể mang phong cách riêng, phát triển thương cũng là một nguồn tài nguyên quan trọng để hiệu du lịch Vùng: liên kết trong huy động phát triển du lịch ở BTB, trong đó cần chú nguồn lực, tạo ra địa bàn du lịch trọng điểm, trọng 4 loại hình là lễ hội (diễn xướng dân thương hiệu du lịch cạnh tranh mạnh trên thị gian) nghề thủ công, làng nghề truyền thống trường du lịch quốc tế. và ẩm thực. Sản phẩm du lịch được hình thành và thiết - Đối với vấn đề đào tạo nguồn nhân lực kết theo ý tưởng riêng đối với từng phân khúc cho ngành du lịch, xây dựng kết cấu hạ tầng, thị trường. Giữa các tỉnh trong vùng cần có sự cơ chế chính sách, sự liên kết giữa các doanh xem xét thống nhất và phân công khi xác định nghiệp du lịch, đại diện các công ty lữ hành sản phẩm đặc trưng của tỉnh mình và của các cho rằng cần thiết phải xây dựng và thực thi khu du lịch cụ thể. Cần có sự xem xét đánh các chính sách và cơ chế liên kết phát triển du giá về sự tương thích giữa sản phẩm du lịch lịch chung của cả vùng BTB; cần hướng tới với yếu tố bản địa và với thị trường mục tiêu. xây dựng một không gian du lịch thống nhất; Trên cơ sở đó mỗi tỉnh xây dựng chuỗi các hoàn thiện cơ sở hạ tầng giao thông với trục sản phẩm đặc trưng và bổ trợ cho các tỉnh bạn đường ven biển phục vụ du lịch, khuyến khích hình thành những sản phẩm đặc trưng của hợp tác giữa các doanh nghiệp lữ hành vùng. - Đồng thời, tạo sự thống nhất giữa hai mặt - Liên kết trong triển khai các chương trình, dự án chung của Vùng: nghiên cứu thị bảo tồn và phát triển, theo đó mỗi tỉnh, thành trường, xúc tiến quảng bá, thông tin du lịch phố cần ý thức được rằng phát triển du lịch (vận hành website chung); phát triển nguồn bền vững phải gắn với bảo tồn di sản văn hóa, nhân lực du lịch; hỗ trợ các hoạt động liên bảo tồn môi trường sinh thái, nhân văn, xã tỉnh và các sự kiện lớn của Vùng. hội, giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống. - Liên kết trong triển khai các chương 3.5. Với thế mạnh có đường bờ biển dài trình hành động của mỗi tỉnh gắn kết với hơn 700 km, cần xây dựng BTB trở thành các tỉnh khác trong Vùng về phát triển hạ điểm đến du lịch biển xanh, hiện đại, hấp tầng du lịch, cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch; dẫn hàng đầu không chỉ của Việt Nam mà bảo tồn, phát huy giá trị tài nguyên du lịch, còn của khu vực và quốc tế. bảo vệ môi trường, nâng cao nhận thức, ý thức - Phát triển sản phẩm du lịch chủ lực là du thân thiện du lịch. bằng việc hình thành một quần thể 3.4. Xây dựng không gian du lịch chung du lịch dưỡng có biển, có rừng nhằm cho khu vực Bắc Trung Bộ. tạo nơi đủ sức giữ du khách với các 1 0 Nghiên cứu Địa lý nhân văn, số 1(1) - Tháng 6/2013
9. dịch vụ cốt lõi là: ngắm biển với phong cảnh kết với con di sản văn hóa thế giới thiên nhiên hữu tình, bơi thuyền, câu thể (Huế - Hội An - Mỹ Sơn); du lịch sinh thái - thao trên biển, dịch vụ cảm giác mạnh trên khám phá hang động của Quảng Bình; du lịch như lướt lặn biển, du thuyền ban về nguồn ở Quảng Trị đêm, du lịch sinh thái khám phá rừng - xây dựng được một số điểm vui chơi giải trí tầm cỡ khu vực và quốc tế phù hợp với tính chất của một thành phố biển hiện đại về công nghiệp - dịch vụ. Đứng từ góc độ này thì việc phát triển một tổ hợp khách sạn - dịch vụ - casino cao cấp và một công viên đại dương với việc ứng dụng các công nghệ xanh, hiện đại và có sức chứa hàng ngàn du khách sẽ là ưu tiên nhằm có được những “điểm nhấn” quan trọng góp phần tạo nên sức hấp dẫn đặc 1. “ Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến biệt của điểm đến du lịch BTB. năm 2020, tầm nhìn đến 2030”, Quyết định số - Đẩy mạnh phát triển sản phẩm du lịch 2473/QĐ-TTg phê duyệt ngày 30/12/2011. đột phá là du công vụ bằng việc 2. Kỷ yếu hội thảo khoa học, “Liên kết phát triển hoàn thiện xây chương trình du lịch 7 tỉnh duyên hải miền Trung”, Đà Nẵng tháng 7/2011. trọn gói và chu đáo với những vụ cao cấp (lưu ăn vận chuyển, hướng 3. Ths. Nguyễn Quốc Nghi, Huỳnh Thị Thuý Loan, “Phát triển du lịch biển đảo duyên hải Nam viên) nhằm đáp ứng đầy đủ các nhu cầu Trung Bộ”, Trường Đại học Cần Thơ. của du 4. Lê Thế Giới, “Xây dựng mô hình hợp tác và trung triển khai nhanh các dự án du liên kết vùng trong phát triển vùng kinh tế trọng lịch tại các tỉnh nhằm hình thành đồng bộ điểm Miền Trung”, Đại học Đà Nẵng; Tạp chí khoa một thống các khu du lịch, cơ sở lưu trú học và công nghệ, Đại học Đà Nẵng - Số 2(25), chất lượng cung cấp nhiều loại hình 2008. dịch vụ du lịch đa tiêu chuẩn quốc 5. Nguyễn Xuân Thắng (2010), Liên kết vùng tế. đồng bằng SCL-Nhân tố quan trọng nhất để thu hút - Đẩy mạnh xây dựng một không gian liên đầu tư. du lịch thống nhất trong khu vực miền 6. Nguyễn Xuân Thắng (2006), Economic - Nguyên; các điểm du lịch trên corridor And East-West Economic corridore. tuyến Hành lang kinh tế Đông Tây; Tiểu vùng 7. Nguyễn Xuân Thắng (2010), Luận cứ về phát Mê Kông mở rộng BTB đóng vai trò là điểm triển bền vững tổng thể tỉnh Thừa Thiên Huế giai chuyển trung tâm điều phối nhằm hỗ đoạn 2011-2020 trong bối cảnh mới quốc tế, khu trợ cho sự phát triển lịch của cả khu vực và Việt Nam, Đề tài khoa học độc lập cấp Nhà nước. cạnh đó cần tăng cường hợp với 8. Nguyễn Hồng Sơn, Nguyễn Mạnh Hùng các tỉnh Quảng Nam, - Huế (2009), Chiến lược tổng thể phát triển ngành dịch thành một mạng du lịch các tuyến, vụ tới năm 2020 và tầm nhìn tới năm 2025, Dự án điểm, du lịch phong phú, đa dạng gắn hỗ trợ thương mại đa biên - Bộ Công thương. Nghiên cứu Địa lý nhân văn, số 1(1) - Tháng 6/2013 11