Kiểm kê đa dạng sinh học và đề xuất các biện pháp bảo tồn vùng dự án bảo tồn đa dạng sinh học ở dãy núi Bắc Trường Sơn (huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh)

Nội dung text: Kiểm kê đa dạng sinh học và đề xuất các biện pháp bảo tồn vùng dự án bảo tồn đa dạng sinh học ở dãy núi Bắc Trường Sơn (huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh)

1. ki m kê đa d ng sinh h c và đ xu t các bi n pháp b o t n vùng d án b o t n đa d ng sinh h c dãy núi b c tr ưng s ơn (huy n h ươ ng s ơn, t nh hà t ĩnh) GS.TSKH. Tr ươ ng Quang H c TS. Tr n ðình Ngh ĩa và TS. Võ Thanh S ơn, I. M đu Bc Tr ưng S ơn là vùng cĩ v trí đc bi t trong nghiên c u b o t n đa d ng sinh h c Vi t Nam. Tính c sơ và n đnh c a đa hình và khí h u B c Tr ưng S ơn đã t o điu ki n cho sinh v t di c ư t các vùng á nhi t đi và ơn đi núi cao xu ng xâu vào vùng nhi t đi Vi t Nam, tìm đưc các c ơ hi s ng sĩt và nâng cao tính đa d ng sinh h c vùng này (Thái V ăn Tr ng,1962, 2000). Vi c phát hi n t i đây các lồi thú l n m i vào các n ăm 1990 đư a B c Tr ưng S ơn thành m t trong các đim nĩng v đa d ng sinh h c và thu hút đưc s quan tâm c a c ng đng khoa h c và các hi p hi b o t n thiên nhiên qu c t . V i ý t ưng xây d ng T hp các khu b o t n thiên nhiên liên qu c gia trên ph n phía b c dãy Tr ưng S ơn (Timmins & Tr nh Vi t C ưng, 1999) n i li n các Vưn Qu c Gia Pù Mát, V ũ Quang c a Vi t Nam v i các khu b o t n Nam Chouan và Nakai-Nam Theun c a Lào nhi u t ch c trong n ưc và qu c t đã ti n hành nhi u đt kh o sát t i vùng núi phía tây huy n H ươ ng S ơn Hà Tĩnh . II. th i gian, đa đim và ph ươ ng pháp nghiên c u 2. 1. Th i gian nghiên c u: Nghiên c u này đưc th c hi n trong khuơn kh là mt h p ph n ca D án B o t n ða d ng Sinh h c Dãy núi B c Tr ưng S ơn do Chính ph ðan M ch tài tr . Kh o sát th c đa đưc ti n hành trong ba đt t tháng 8/2003 đn tháng 6/2004. 2. 2. ða đim nghiên c u Nghiên c u đưc ti n hành ta 4 xã: S ơn Kim 1, S ơn Kim 2, S ơn Tây và Sơn H ng thu c huy n Hươ ng S ơn t nh Hà Tĩnh. ða hình vùng này b chia c t m nh v i các kh i múi cao xen k vi các thung l ũng sâu, s ưn d c cĩ n ơi h ơn 45 o, sơng su i ng n, đ dc lịng sơng l n. ð cao đa hình gi m t phía Tây, Tây-Nam (1000-1900m) sang phía ðơng, ðơng-Bc (23-25m). Khí h u vùng nghiên c u thu c lo i khí h u nhi t đi giĩ mùa cĩ mùa đơng l nh, m ưa mùa hè, khơng cĩ tháng nào khơ chia thành hai mùa khá rõ: t tháng 4 đn tháng 10 nĩng, m ưa nhi u; t tháng 11 đn tháng 3 n ăm sau l nh, ít m ưa. Tuy nhiên khí h u phân hố theo đ cao r t l n, v i đc tính khí h u nhi t đi giĩ mùa đin hình ( các đ cao d ưi 700-800m), á nhi t đi ( đai đ cao 800-1600m) và ơn đi m ( đai đ cao trên 1600m). Vùng nghiên c u là mt trong ba trung tâm mưa nhi u nh t c a t nh Hà Tĩnh và ti đây c ũng chia thành ba phân vùng v i các c p l ưng m ưa khác nhau, bao g m i) d ưi 2400mm/n ăm ; ii) t 2400 đn 3200mm/n ăm và iii) trên 3200mm/n ăm. Mng l ưi thu văn: H th ng sơng su i khá phát tri n. Sơng Ngàn Ph cĩ l ưu v c l n, các nhánh th ưng l ưu c p 1 dài, u n l ưn nhi u. Sơng Con cĩ l ưu v c bao g m tồn b xã S ơn H ng. Nhìn chung các sơng su i vùng nghiên c u đu cĩ đ dc cao, dịng ch y si t, ti m n hi n t ưng l ũ quét vào mùa m ưa hàng n ăm. ðiu ki n kinh t xã h i: vùng nghiên c u cĩ di n tích 75.193 hecta (69,7% di n tích tồn huy n) trong đĩ đt nơng nghi p 908,9ha, đt lâm nghi p 63.869ha v i 59.968 ha r ng t nhiên (bao gm c các r ng th sinh tái sinh t nhiên, phân b ch yu các xã n m tr c ti p trên dãy Tr ưng S ơn là Sơn H ng, S ơn Kim 1 và Sơn Kim 2. Dân s trên 20200 ng ưi ch yu dân t c kinh. Bình quân đt nơng nghi p là 448m 2/ng ưi. Ho t đng kinh t và ngu n thu nh p chính: 76,4% s h làm nơng nghi p, 10% lâm nghi p. Thu nh p c a các h 47,2% t nơng nghi p 25,8% t rng. Xã S ơn H ng cĩ t l thu nh p t rng là 43,2% cịn xã S ơn Tây cĩ t này là 25,8%. 1
2. 2. 3. Ph ươ ng pháp nghiên c u Trong kh o sát th c đa áp d ng ti p c n sinh thái h c, g n ch t đa d ng sinh h c v i đa d ng sinh c nh, coi đa d ng sinh c nh là điu ki n cho s tn t i và là ti m n ăng t nhiên cho b o t n đa d ng sinh h c. Ph ươ ng pháp nghiên c u th c đa cơ bn áp d ng cho t t c các chuyên mơn là kh o sát theo tuy n. Các tuy n / đim kh o sát đưc ghi l i theo t a đ đa lý đim đu và đim cu i nh thi t b đnh v GPS. Các thơng tin th c đa đưc l ưu gi và s lý b ng H thơng tin đa lí (GIS). Các tài li u kh o sát c a m i đim trên th c đa đưc thu th p theo các n i dung th ng nh t đã đưc thi t k sn. Các ph ươ ng pháp nghiên c u chuyên ngành là các ph ươ ng pháp chu n và thơng d ng hi n nay và đưc s dng ph bi n trong điu tra đa d ng sinh h c c a các nhĩm sinh v t đã đưc mơ t k trong các báo cáo nhĩm. 3. k t qu nghiên c u 3. 1. Th m th c v t và các sinh c nh: Th m th c v t vùng d án phân hĩa đa d ng theo đai cao, m c đ tác đng c a con ng ưi và các điu ki n vi sinh c nh. ðã phát hi n, mơ t và lp b n d các lo i hình th m th c v t sau đây trong vùng d án: 1. Rng kín m ơn đi m núi v a v i ưu th ð quyên (Ericaceae), đ cao ≥1600m. 2. R ng kín th ưng xanh m á nhi t đi núi th p, đ cao 800 đén 1600m 2a. R ng kín, th ưng xanh h n giao cây lá r ng –lá kim m á nhi t đi núi th p, đ cao 1200-1600m 2b. R ng kín th ưng xanh cây lá r ng m á nhi t đi núi th p, đ cao 800-1200m. 3 Rng kín th ưng xanh m ưa m nhi t đi giĩ mùa trên núi th p, đ cao <800m. 4 Rng th sinh tái sinh t nhiên sau khai thác các c p tr ng thái khác nhau: 4. a. R ng tái sinh t nhiên cĩ tr lưng 4.b. R ng tái sinh t nhiên ch ưa cĩ tr lưng 4.c. R ng th sinh nghèo 5 R ng th ưa th sinh ưu th cây lá r ng ưa sáng 5.a. R ng th ưa th sinh ưu th cây lá r ng ưa sáng trên các bãi b i ven sơng su i. 5.b. R ng th ưa th sinh ưu th cây ưa sáng, khơ sau n ươ ng r y 6 R ng th sinh h n giao cây lá r ng-tre n a 6a. R ng th sinh, m h n giao cây lá r ng-tre n a trên các s ưn d c th p ven su i 6b. R ng khơ h n giao tre n a-cây lá r ng trên đi, núi th p 7. R ng tr ng 8. Tr ng cây b i th ưng xanh nhi t đi 9. Tr ng c 10. Th m cây tr ng nơng nghi p & làng b n (H sinh thái nơng nghi p) 3. 2. ða d ng h đng –th c v t: 3. 2. 1. Th c v t: ða d ng lồi: H th c v t c a vùng D án đưc bi t t i 1.381 lồi thu c 769 chi, 206 h , 5 ngành th c v t b c cao cĩ m ch. Trong đĩ H t kín (173 h /695 chi/1.223 lồi), D ươ ng x (24 h /60 chi/125 lồi), H t tr n (6 h /10 chi/18 lồi), Thơng đt (2 h /3 chi/14 lồi), Quy t lá thơng (1 h /1 2
3. chi/1 lồi). Tính ch t c ơ bn c a h th c v t là nhi t đi đin hình. Tuy nhiên c ũng t n t i, dù v i t l nh , các th c v t thu c y u t ca h th c v t ph ươ ng B c ưa l nh nh ư Hồng đàn gi , Pơ-mu, Hng quang, Tn Trung Qu c, Ch p tay, Song d c Trung Hoa. Giá tr bo t n: Các lồi cĩ giá tr bo t n g p đưc t i 65/74 đim kh o sát (87,8%). ðã ghi nh n 42 lồi, trong đĩ E: 2 lồi, T: 6 lồi, V: 9 lồi, R: 12 lồi và K:13 lồi. Trong s 42 lồi trên thì 15 lồi ch mc đ cao trên 700-800 m nh ư Aquilaria crassna , Codonopsis javanica , Dacrydium elatum , Docynia indica , Fokienia hodginsii , Fraxinus chinensis , Hedyosmum orientale , Lithocarpus longipedicellata , Mahonia nepalensis , Ophiopogon tonkinensis , Podocarpus brevifolius , Podophyllum tonkinense , Rhodoleia championii và Rhopalocnemis phalloides ; 18 lồi ch mc đ cao d ưi 700-800 m nh ư Aristolochia indica , Caesalpinia sappan , Chukrasia tabularis , Cibotium barometz , Cycas pectinata , Diallium cochinchinensis , Erythrophloeum fordii , Hopea pierrei , Limnophila rugosa , Markhamia stipulata , Melanorrhea usitata , Platanus kerrii , Psilotum nudum , Rauvolfia cambodiana , Scaphium macropodium , Smilax glabra , Strophanthus divaricatus , Vitex sumatrana var. urceolata; 9 lồi g p đưc c hai vùng đ cao nh ư Calamus platyacanthus , Cinnamomum balansae , Drynaria fortunei , Fibraurea recisa , Madhuca pasquieri , Paris polyphylla , Pothos kerrii , Tinospora sinensis và Tournefortia montana . C hai lồi cĩ nguy c ơ b di t ch ng (E, Tr m hươ ng - Aquilaria crassna và Bát giác liên - Podophyllum tonkinense ) đu ch cịn g p đưc trên vùng núi cao 1200m c a xã S ơn Kim 2. Tn su t g p các lồi cĩ ý ngh ĩa b o t n trên các tuy n/ đim kh o sát t 0,0 – 2,66 lồi/1km, đưc s dng làm ch th v giá tr đa d ng và ti m n ăng c a các đa đim đi v i b o t n th c v t quý hi m. 3. 2. 2. Thú ða d ng lồi: ðã th ng kê đưc 77 lồi thú thu c 21 h trong 9 b thú vùng D án, trong đĩ b tê tê ( Pholidota ) 1 lồi, Nhi u r ăng ( Scandenta ) 1 lồi, Cánh da ( Dermoptera ) 1 lồi, Linh tr ưng (Primates ) 8 lồi, Ăn th t ( Carnivora ) 22 lồi, Voi ( Proboscida ) 1 lồi, Thú mĩng gu c ngĩn ch n (Artiodactyla ) 7 lồi, G m nh m ( Rodentia ) 9 lồi, Th (Lagomor pha ) 1 lồi. Trong s các thú nh thì D ơi cĩ 19 lồi, Chu t 6 lồi. Nh ng lồi thú l n đu tiên phát hi n trong vùng D án : Ch n d ơi ( Cynocephalus variegatus ), Cy giơng Tây Nguyên (Viverra tainguensis ), Dúi nâu ( Canomys badius ). Giá tr bo t n: ðã ghi nh n đưc 27 lồi cĩ giá tr bo t n, chi m 50% s lồi thú l n vùng D án (52 lồi) và 32,5% s lồi thú trong Sách ð Vi t Nam (80 lồi). Trong đĩ 10 lồi thu c nhĩm E (Vo c vá chân nâu – Pygathrix nemaeus , V ưn má tr ng – Nomascus leucogenis , Sĩi đ – Cuon alpinus , G u chĩ – Ursus malaynus , G u ng a – Ursus thibetanus , Báo l a – Catopuma temminski , H – Panthera tigris , Bị tĩt – Bos gaurus , S ơn d ươ ng – Naemorhedus sumatraensis , Sao la – Pseudoryx nghetinhensis ). 14 lồi thu c nhĩm V (Cu li nh – Nycticebus pygmaeus , Cu li l n - Nycticebus coucang , Kh mĩc – Macaca assamensis , Kh cc - Macaca arctoides , Vo c xám – Trachypithecus phayrei , RáI cá th ưng – Lutra lutra , Rái cá vu t bé – Aoryx cinerea , C y giơng tay nguyên – Vierra tainguensis , Cy m c – Arctictis binturong , V n b c – Chrotogale owstoni , Báo g m – Pardofelis nebulosa , Voi – Elephas maximus , Mang l n – Megamuntiacus vuquangensis ). Cịn l i 3 lồi thu c nhĩm R (Ch n d ơi – Cynocephalus variegatus , C y g m – Prionodon pardicolor , Sĩc bay l n – Petaurista petaurista ) chi m 11,5%. 3. 2. 3. Chim ða d ng lồi: ðã th ng kê đưc 217 lồi thu c 50 h và 15 b ti vùng D án S lồi c a các h nh ư sau: S Passeriformes (130 lồi/27 h ), S Coraciiformes (16/5), Gõ ki n Piciformes (11/2), Gà Galliformes (9/1), Cu cu Cuculiformes (9/1), C t Falconiformes (8/2), H c Ciconiformes (8/1), 3
4. B câu Columbiformes (7/1), R Charadriformes (6/2), Cú Strigiformes (5/2), S u Gruiformes (2/2), Cú mu i Caprimulgiformes (2/1), Y n Apodiformes (2/1), V t Psittaciformes (1/1 ), Nu c Trogoniformes (1/1). Cĩ 2 lồi ch ưa cĩ trong Danh l c Chim Vi t Nam (Võ Quý, Nguy n C 1995) là Chim manh Anthus rufulus và Kh ưu b i má tr ng Stachyris nigricollis đu quan sát th y t i vùng núi Ba m ũ (S ơn Hng) Giá tr bo t n: Trong t ng s 217 lồi cĩ 36 lồi (chi m 16,58% t ng s lồi chim ghi nh n đưc trong khu v c nghiên c u c a D án) cĩ ý ngh ĩa b o t n các c p đ khác nhau. Trong đĩ 16 lồi đưc ghi trong Sách đ Vi t Nam (b c E: 2 lồi (Gà lơi lam đuơi tr ng - Lophura hatinhensis, Ni c c hung - Aceros nipalensis ), b c T:12 lồi (Gà lơi tr ng - Lophura nycthemera, Tr ĩ sao - Rheinartia ocellata, Ph ưn đt - Carpococcyx renauldi, Bng chanh r ng - Alcedo hercules, Bĩi cá ln - Megaceryle lugubris, Ni c nâu - Ptilolaemu stickelli, Hng hồng - Buceros bicornis, M rng xanh - Serilophus lunatus, ðuơi c t b ng v n - Pitta nipalensis, Kh ưu m dài - Jabouilleia danjoui ), b c R: 2 lồi (Cu xanh Seimun – Treron seimundii , ðuơi c t đu đ - Pitta cyanea )). 3. 2. 4. L ưng c ư – Bị sát ða d ng lồi: ðã ghi nh n 24 lồi l ưng c ư thu c 4 h . Trong đĩ H ch - Ranidae (16 lồi/5 gi ng), h Nhái b u - Microhylidae (5/2), h Cĩc - Bufonidae (2/1), h ch cây – Rhacơphridae (2/2). Thu c l p Bị sát cĩ 43 lồi thu c 13 h : h Rn n ưc - Colubridae (16 lồi/12 gi ng), h Rùa đm – Emy điae (5/5), h Nhơng - Agamidae (5/4), h Rn h - Elapidae (4/3), h Tc kè - Gekkonidae (2/2), h h Rùa núi – Testudinidae (2/2), h Ba ba - Trionychidae (2/2), h Th n l n bĩng - Scincidae (2/1), h Kỳ đà - Varanidae (1/1), h Rn nùng n c - Xenopeltidae (1/1), h Rn lc - Viperidae (1/1), h Tr ăn - Boidae (1/1), h Rùa đu to - Plastystermidae (1/1). Giá tr bo t n: 18 lồi đưc x p lo i trong S ðVN (1 lồi b c E (Rn h chúa - Ophiophagus hannah ), 8 lồi c p V (R ng đt - Physignathus cocincinus, Kỳ đà hoa - Varanus salvator, Tr ăn đt - Python molurus, Rn ráo trâu - Ptyas mucosus, Rùa h p trán vàng - Cistoclemmys galbinifrons, Rùa h p ba v ch - Cuora trifasciata, Rùa núi vàng - Testudo elongata, Rùa núi vi n - Manouria impressa ),7 lồi c p T (Chàng an đecs ơn - Rana andersoni, ch cây chân đen - Rhacophorus nigropalmatus, Tc kè - Gekko gecko, Ơ rơ v y - Acanthosaura lepidogaster, Rn ráo - Ptyas korros, Rn c p nong - Bungarus fasciatus, Rn h mang - Naja naja ), 2 lồi c p R (Cĩc r ng – Bufo galeatus , Rùa đu to - Platysternum megacephalum )); 10 lồi đưc ghi trong DL ð IUCN (1 lồi c p LR, 5 lồi c p EN, 2 lồi c p CR và 2 lồi c p VU); 3. 2. 5. Cá ða d ng lồi: ðã ghi nh n 81 lồi cá, thu c 20 h , 56 gi ng; trong đĩ 77 lồi b n đa, 3 lồi di nh p (S c b ưm -Trichogaster trichopterus , Rơ phi v n -Oreocromis niloticus , Rơ phi đen - Oreocromis mossambicus ). Các h đa d ng nh t là Chép - Cyprinidae (36 lồi/26 gi ng), Ch ch - Cobitidae (11/4), - Eleotridae (4/2), L ăng - Bagridae (3/2 ), - Gobiidae (3/3 ), - Belontidae (3/2 ), Chình – Anguillidae (2/2), Chiên - Sisoridae (2/2), Nheo – Siluridae (2/1), Rơ phi - Cichlidae (2/1), Channidae (2/1), Thát lát - Notopteridae (1/1), C tr - Claridae (1/1), L ươ n - Synbranchidae (1/1), Mastacembelidae (1/1), Anabantidae (1/1), Gerridae (1/1), - Mugilidae (1/1), Adrianichthydae (1/1) và Bothidae (1/1). ðã ghi nh n 27 lồi m i cho vùng d án trong đĩ 15 lồi l n đu tiên th y Bc Tr ưng S ơn, 13 lồi m i g p l n đu đi v i vùng d án. Giá tr bo t n: 4 lồi cĩ giá tr đưc ghi trong Sách đ Vi t Nam g m: 1 lồi b c E (Chình nh t - Anguilla japonica ), 2 lồi b c V (Mát vàng - Onychostoma laticeps , Ch y đt - Spinibarbus hollandi ) và 1 lồi b c R (Chình hoa - Anguilla marmorata ). 1 lồi đc h u B c Tr ưng S ơn ( Hemibagrus centralus). 4
5. 3. 2. 6. Thu sinh v t: ða d ng lồi: Th c v t n i: ðã ghi nh n 60 lồi th c v t b c th p thu sinh g m 4 ngành: T o lc – Chlorophyta (25lồi), T o Silích - Bacillariophyta (21), T o lam - Cyanophyta (8), T o m t – Euglenophyta (6); ðng v t ni: ðã ghi nh n 18 lồi: Copepoda (7), Cladocera (5), Rotatoria (2), Ostracoda (2), Cơn trùng n ưc (2); ðng v t đáy: 229 lồi trong đĩ Mollusca – Gastropoda (11 lồi), Mollusca - Bivalvia (9) Crustacea – Macrura (7), Crustacea – Brachyura (2); Cơn trùng nưc: đã xác đnh đưc 105 lồi thu c 98 gi ng, 45 h , 8 b (Ephemeroptera , Plecoptera , Tricoptera , Odonâta , Hemiptera , Coleoptera , Megaloptera và Diptera ). 3. 2. 7. Cơn trùng: ða d ng lồi: ðã ghi nh n 549 lồi thu c 59 h , 9 b cơn trùng. Cánh v y - Lepidoptera (158/10), Cánh c ng – Coleoptera (78/7), B nh y -Colembola (74 lồi/14 h ), Cánh đu (M i) – Isoptera (71/3), Cánh khác – Heteroptera (60 lồi/7 h ), Chu n chu n – Odonata (55/13), Cánh gi ng – Homoptera (33/2), Cánh màng - Hymenoptera (19/2), Plasmatodea (1/1). Giá tr bo t n: 3 lồi đưc ghi trong Sách đ VN: b c E: 1 lồi ( Troides helena), bc R: 2 lồi (Troides aeacus, Byasa crassipes ) 3. 2. 8. ðánh giá chung v đa d ng sinh h c: Vùng d án la m t trong nh ng vùng cĩ đ đa d ng sinh h c cao khu v c B c Tr ưng S ơn, đng th i c ũng th hi n rõ v trí trung gian gi a hai VQG V ũ Quang và Pù Mát c v v trí đa lí, điu ki n t nhiên, t ng s lồi c ũng nh ư s lồi c a m t s nhĩm quan tr ng nh ư th c v t, Cá, Lưng c ư-Bị sát, (B ng 1). Bng 1. So sánh đa d ng sinh h c c a vùng D án v i các vùng xung quanh VQG VQG VQG V ũ VQGPhong KBTTN Bn En Pù Mát Vùng d Quang Nha- Da án K Bàng Krơng ðVKXS - - 594 - - - TV b c th p - - 60 - - - Th c v t 737 2494 1381 865 964 1055 Thú 66 101 77 95 107 67 Chim 195 295 217 274 252 193 Lưng c ư-Bị sát 85 73 68 58 75 49 Cá 68 82 81 65 177 72 Tng s 1151 3045 1824/2477* 1357 1575 1436 Ghi chú: * Bao g m c s lồi ðVKXS và th c v t b c th p Ngu n: Lê Nguyên Ng t, Hồng Xuân Quang, 2001 ; Roland Eve et al, 1998 ; WWF Vietnam ; Tuy nhiên vùng d án l n đu tiên b sung nhi u t ư li u v đa d ng sinh h c đng v t khơng xươ ng s ng nĩi chung, đc bi t là các nhĩm cơn trùng đt (M i và B nh y)- thành ph n r t quan tr ng trong h sinh thái r ng. 3. 3. Giá tr bo t n c a H đng-th c v t vùng d án: 3. 3. 1. S lồi cĩ giá tr bo t n: ð ki m kê các lồi quý hi m và ý ngh ĩa b o t n c a vùng d án chúng tơi d a ch yu vào Sách đ Vi t Nam, theo đĩ s lồi cĩ giá tr bo t n là 110, chi m 4,44% t ng s lồi đng-th c v t c a vùng (B ng 2). Cơng th c giá tr bo t n đưc thi t l p là: T ng s lồi 110 = 17 E + 33 V + 25 T + 22 R + 13 K Bng 2: Giá tr bo t n c a h đng - th c v t vùng D án Giá tr b o t n (theo S ðVN) 5
6. Tính đa d ng khu h sinh S lồi Các nhĩm phân lo i vt cĩ giá tr Phân chia theo tình tr ng bo S S S bo tn tn h Gi ng Lồi E T V K R Trùng bánh xe – 2 2 2 0 Rotatoria Giáp xác – Crustacea 10 19 23 0 Cơn trùng – Insecta 59 358 549 3 1 2 Thân m m – Mollusca 7 13 20 0 ðV khơng x ươ ng s ng 78 392 594 Cá - Fishes 20 56 81 4 1 2 1 Lưng cư – Amphibia 4 10 24 3 2 1 Bị sát – Reptilia 13 35 43 15 1 5 8 1 Chim – Aves 50 140 217 16 2 12 2 Thú – Mammalia 21 43 77 27 10 14 3 ðV cĩ x ươ ng s ng 108 284 442 TV b c th p – 19 40 60 0 Thallophyta TV b c cao – 206 769 1381 42 2 6 9 13 12 Cormophyta Tng s 411 1485 2477 110 17 25 33 13 22 % so v i tng s lồi 4,44 0,6 1,0 1,3 0,5 0,9 8 % so v i s lồi cĩ GTBT 100 15, 22, 30, 11, 20, 4 7 0 8 0 Giá tr bo tn ca vùng d án đc bi t cao đi vi mt s nhĩm nh y cm nh ư Thú, Chim, Bị sát. 1. Thú : s lồi cĩ giá tr bo tn chi m gn 50% t ng s lồi. Cơng th c giá tr bo tn cho nhĩm Thú là: T ng s lồi 27 = 10 E + 14 V + 0 T + 3 R + 0 K. Hi n di n đ 5 lồi thú m i cho th gi i và Vi t Nam: Sao La ( Pseudoryx nghetinhensis ), Mang ln (Megamuntiacus vuquangensis ), C y giơng Tây Nguyên ( Viverra taynguyenensis ), Th vn (Nesolagus timminsi ) và Mang Tr ưng Sơn ( Muntiacus truongsonensis ). Hai lồi cn đc bi t quan tâm trong chi n lưc bo tn, đĩ là Voi ( Elephas maximus ) và Th vn (Nesolagus timminsi ). Các qu n th Linh tr ưng nh ư Vo c vá chân nâu ( Pygathrix nemaneus ) (E), Cu li nh (Nycticebus pygmaeus ), Cu li l n (N. concang ), Kh mc (M. assamensis ), Kh mt đ (M. arctoides ) cịn t n ti trên các vùng núi cao xã S ơn Kim 1, S ơn Kim 2 và Sơn H ng. Khu v c D án là vùng b o tn thú quan tr ng ca Vi t Nam và th gi i. 2. Chim : S lồi cĩ giá tr bo tn 16 (7,37%). Tng s lồi 16 = 2 E + 0 V + 12 T + 2 R + 0 K. Các lồi rt đc tr ưng cho mi n trung và cĩ giá tr bo tn cao là Gà lơi lam đuơi tr ng -Lophura hatinhensis (E), Ni c c hung - Aceros nipalensis (E), Gà lơi tr ng -Lophura nycthemera (T), H ng hồng - Buceros bicornis (T), 3. Lưng cư – Bị sát : S lồi cĩ giá tr bo tn 18 (26,86%). Tng s lồi 18 = 1 E + 8 V + 7 T + 2 R + 0 K. Nguy c ơ rt ln do s đánh b t ráo ri t đ tho mãn nhu c u ca nn kinh t hàng hố. 3. 3. 2. Các vùng cĩ ti m năng b o tn: Tiêu chí c ơ bn đưc cân nh c khi đ xu t các vùng này là: cĩ sinh c nh t nhiên ho c bán t nhiên, cĩ tính đa d ng tươ ng đi cao, t p trung nhi u lồi cĩ giá tr bo tn ho c lồi nguy c p, cĩ nhu c u cp bách ho c tính kh thi cao trong th ưc ti n bo tn. Cĩ 5 vùng đưc đ xu t đ bo tn (Hình 1), đĩ là: 6
7. 1. Vùng ðnh Kh ơ-mu t Rào Bún, Rào àn đn Biên gi i Vi t-Lào (SK2): Vùng núi cao trên 1200m xen k vi các thung l ũng tươ ng đi bng ph ng ti ðnh Kh ơ-mu và sưn phía Rào àn ti đ cao trên 1100m. ði tưng bo tn là : R ng kín th ưng xanh á nhi t đi m ưu th Pơ-mu và các cây h t tr n, H ng quang, S i đá. Các lồi cĩ giá tr bo tn: Th c vt (Pơ-mu, Hồng đàn gi , H ng quang, Thơng trê lá h p, Hồng liên ơ rơ, Bát giác liên, S i đá lá h p); Thú (Sao la, Mang, S ơn d ươ ng ); Chim (H ng hồng, Ni c c hung, Tr ĩ sao, Gà lơi tr ng, Kh ưu m dài), Cá (Cá s nh gai ), Lưng cư: (Chàng andécsen). 2. Vùng giáp gianh ba xã S ơn Tây, S ơn H ng, S ơn L ĩnh: Vùng nh kho ng 5000 hecta bao g m các vùng r ng th sinh ưa sáng và m trên các s ưn đi th p. ði tưng bo tn: Voi châu á, R n h chúa. ðây là vùng đàn voi hoang dã Hươ ng S ơn đã thích ng và cư trú th ưng xuyên trong h ơn 10 n ăm qua trong quan h thân thi n vi cng đng. M i quan h này nay đã xu t hi n nh ng xung đt do nh ng ng ưi t nơi khác đn bn voi, và cĩ th dn đn nh ng tn th t cho c ng đng đa ph ươ ng trong th i gian t i. 3. Vùng th ưng lưu Khe Thì L i: Bao g m tồn b các thung l ũng, đi th p vùng th ưng lưu khe Thì L i ti p giáp v i VQG V ũ Quang. Sinh c nh đc tr ưng là các r ng th sinh kín, th ưng xanh trên s ưn đi th p ven su i vùng tr ũng. ði tưng bo tn : Th vn, Gà lơi lam đuơi tr ng, Kh ưu m dài, Cá chình hoa. ðây là vùng cĩ mt đ Th Vn cao nh t trong khu v c 4. Vùng Khe N ưc lnh-Núi D ăng Màn. ði tưng bo tn: R ng kín th ưng xanh mưa m á nhi t đi trên thung l ũng ph ng vung đnh núi. Các lồi cĩ giá tr bo tn: Th c vt (P ơ-mu , Thơng trê lá h p), Thú (Báo g m, Mang l n), Chim (Gà lơi tr ng, Gà lơi lam đuơi tr ng, Tr ĩ sao, Bĩi cá l n, Kh ưu m dài, Bị sát (R n h chúa), Cá (Cá L u, Chình hoa), 5. Vùng phía tây xã S ơn H ng t Ba M ũ qua Khe Sinh đn biên gi i Vi t Lào. ði tưng bo tn: R ng kín th ưng xanh, m ưa m, á nhi t đi ưu th cây lá r ng trên sưn và giơng núi th p, nhi u mùn; R ng ven su i vùng th ưng ngu n ưu th Chị nưc (M nang). Các lồi cĩ giá tr bo tn chính: Th c vt (Vù h ươ ng, Thơng tre lá hp, Ki n ki n, S n dưa, M nang (Chị n ưc), D cu ng dài), Thú (Mang l n, Sao la ), Chim (Gà lơi lam đuơi tr ng, Tr ĩ sao ), Cá (Cá mát vàng (Cá S nh gai), Bị Sát (T c kè, ơ rơ v y, R n h chúa, Rùa h p trán vàng ), Lưng cư (Chàng andécsen). 7
8. Hình 1. ð xu t các vùng cĩ ý ngh ĩa bo tn trong khu v c nghiên c u. 8
9. 3. 4. Giá tr kinh t : 3. 4. 1. Tài nguyên th c vt: áp dng cách phân nhĩm cơng d ng ca T ch c qu c t v tài nguyên th c vt cĩ ích ðơng Nam á, th c vt ca vùng D án cĩ th xp vào 35 nhĩm cơng d ng. Trong các cơng d ng đưc th ng kê, các nhĩm cĩ t n su t gp cao nh t là cây thu c (336 lồi, 24,25%), cây g (221 lồi, 16,00%) và cây c nh (118 lồi, 8,54%). Cây đa tác d ng gm 268 lồi, chi m 31,86% s lồi đã bi t cơng d ng và 19,4% t ng s lồi cây vùng D án. Trên th c t vi c khai thác giá tr s dng ca h th c vt ti đa ph ươ ng m i ch tp trung vào ba nhĩm cơng d ng chính cĩ giá tr hàng hĩa là g, song mây và cây thu c. G là nhĩm s n vt ch yu đưc khai thác vùng D án liên t c hơn 40 n ăm nay. Theo báo cáo c a Cơng ty Lâm nghi p và Dch v Hươ ng S ơn n ăng l c rng ca cơng ty là 24.000 m 3 g/n ăm, m c khai thác hi n nay (theo k ho ch) là 8.000 m 3/n ăm. Ph ươ ng th c khai thác ch yu ca Lâm tr ưng là ch t ch n theo c p đưng kính. Khai thác g lu vn cịn t n ti, ch yu khai thác ch n mt s lồi cây g cĩ giá tr đc bi t nh ư Pơ-mu, Hồng đàn gi , Tr m, Thơng tre lá ng n. Song mây là nhĩm hi n đang b khai thác khơng cĩ s ki m sốt. Tr m Bào v rng ti Khe (S ơn Kim 2) cho qua kho ng 3-3,5 t n hèo trong m i tháng. Khai thác cây thu c khơng phi là truy n th ng ca ng ưi dân trong vùng D án do ít hi u bi t v vn đ này. Cây thu c ch yu hi n đang khi thác là Hồng đng. M i tháng đim thu mua th tr n cũng nh p đưc ti 5 t n cây t ươ i. N u bi t khai thác h p lí thì ngu n tài nguyên này rt ln cho s phát tri n ca cng đng. 3. 4. 2. Tài nguyên đng vt Tài nguyên đng vt vùng d án là rt quý và đa d ng. Tuy nhiên đang b khai thác quá m c và nguy c ơ b tuy t ch ng cho m t s lồi là rt ln. 3.5. Nh ng thách th c đi vi cơng vi c bo tn 3. 5. 1. Suy thối đa d ng sinh h c và nguyên nhân: S suy gi m đa d ng sinh h c vùng d án th hi n tr ưc ht là s thu h p di n tích r ng, trong 40 năm ranh gi i ca rng đã b đy lùi trên 20km. Cùng v i s mt rng các vùng th p tài nguyên sinh v t rng b suy gi m. Các nguyên nhân c ơ bn là: i) Nh n th c và trách nhi m đi vi phát tri n bn vng th p, ii) Chính sách, c ơ ch qu n lí và s dng tài nguyên thiên nhiên cịn nhi u bt cp, iv) Tình tr ng thi u vi c làm cho thanh niên nơng thơn, và iv) Khai thác tài nguyên r ng bt hp pháp. 3. 5. 2. Nh ng thách th c trong b o tn: Cĩ nhi u thách th c mà cơng tác b o tn ph i đi mt: S c ép c a kinh t hàng hố trên đa bàn phát tri n kinh t năng đng, Tình tr ng đĩi nghèo, Ch t lưng ho ch đnh chính sách và hi u qu th c thi ch ưa cao. 3. 6. Ki n ngh : 3. 6. 1. Ki n ngh v bo tn sinh c nh - M rng ph m vi c a VQG V ũ Quang ch y theo đai cao trên 800m lên phía b c ti giáp Ngh An đ bo tn vùng r ng to hành lang l ưu thơng cho đng vt hoang dã và bo tn các lồi đang s ng ti đa bàn - Xây d ng mt h th ng cơ ch -chính sách s dng ngu n nhân l c ti ch vào các ho t đng kinh t cĩ t ch c ca đa ph ươ ng, k c các ho t đng tu b và khai thác r ng, đ gi m bt sc ép dân s cc b, thun li cho qu n lí và giáo d c (k c nh n th c và k thu t) b o v mơi tr ưng và phát tri n bn vng. 3. 6. 2. Ki n ngh v bo tn lồi 9
10. - Xây d ng khu b o tn lồi voi hoang dã t i vùng ti p giáp ba xã S ơn Tây, S ơn H ng, Sơn L ĩnh (Vùng đ xu t th 2) đ gi m thi u xung đt cho c ng đng và bo đm an tồn cho đàn voi. - Hn ch , d n dn đi đn đình ch các ho t đng săn b n, khai thác ch n theo ch ng lo i nh m vào các lồi cĩ nguy c ơ tuy t ch ng cao (Rùa, g Pơ-mu, ) 10
11. tài li u tham kh o chính 1. B Khoa hoc Cơng ngh và Mơi tr ưng, 1996. Sách ð Vi t Nam. Ph n Th c vt. NXB Khoa h c và K thu t. Hà Ni 2. B Khoa hoc Cơng ngh và Mơi tr ưng, 2001. Sách ð Vi t Nam. Ph n ðng vt. NXB Khoa h c và K thu t. Hà Ni. 3. ðng Huy Hu ỳnh, ðào V ăn Ti n, Cao Van Sung, Ph m Tr ng Anh và Hồng Minh Khiêm, 2001. Danh l c các lồi thú (Mammalia) Vi t Nam. NXB Khoa h c và K thu t. Hà Ni. 157 tr. 4. Dawson S. and Do Tuoc, 1997. Status of Elephants in Nghe An and Ha Tinh Provinces, Vietnam. Gajah 17, p. 23-25 5. Dawson S., 1994. Saola (Pseudoryx nghetinhensis) Studies in Nghe An and Ha Tinh Provinces. Vietnam WWF Indochina Programme, Hanoi, Vietnam. 6. D án Lâm nghi p Xã h i va B o tn Thiên nhiên t nh Ngh An, 2001. ða d ng th c vt Vưn qu c gia Pù Mát. Nhà xu t bn Nơng nghi p. 7. Lê Nguyên Ng t, Hồng Xuân Quang, 2001. K t qu điu tra b ưc đu v thành ph n lồi ch nhái bị sát Khu BTTN Pù Mát, t nh Ngh An). Tp chí Sinh thái, s 23 (3b) : 59-65. 8. Nguy n Quang Tr ưng, 2000. Khu h bị sát, ch nhái H ươ ng S ơn (Hà Tĩnh. Magazine of Ecology, No.22 (1B), p. 195-201. 9. IUCN, 2003. IUCN Red List of Threatened Animals. 10. Roland Eve, Nguyen Viet Dung and Marianne Meijboon, 1998. Vu Quang Nature Reserve. A Link in the Annannite Chain. Volume 2, No.1. List of Species – Fauna and Flora. 11. Timmins R.J. and Trinh Viet Cuong, 1999. An Assessment of the Conservation Importance of the Huong Son (Annamite) Forest, Ha Tinh Province, Vietnam Based on the Result of a Field Survery for Large Mammals and Birds. 12. Vo Quy and Nguyen Cu, 1995. Checklist of the Birds of Vietnam. Agriculture Publishing House, Hanoi, 132 pp. 13. WWF Vietnam Programme (?). Checklist of Plant Species in Vu Quang Nature Reserve of Ha Tinh Province (Danh l c th c vt Khu B o tn Thiên nhiên V ũ Quang, tnh Hà Tĩnh), WWF, Hanoi. 11
12. Tĩm t t Kim kê đa dng sinh h c và đ xu t các bi n pháp b o tn vùng d án Bo tn ða dng sinh h c dãy núi Bc Trưng Sơn (Hươ ng Sơn, Hà Tĩnh) GS.TSKH. Tr ươ ng Quang H c, TS. Tr n ðình Ngh ĩa và TS. Võ Thanh S ơn, Bc Tr ưng Sơn là đim nĩng v đa d ng sinh h c và bo tn. Nghiên c u đưc ti n hành trong khuơn kh D án b o tn ða d ng sinh h c dãy núi B c Tr ưng Sơn, Hà Tĩnh trên đa bàn 4 xã phía tây huy n Hươ ng S ơn g m Sơn Kim 1, S ơn Kim 2, S ơn Tây và Sơn H ng. Kh o sát th c đa đưc th c hi n t 8/2003 đn 6/2004 theo ph ươ ng pháp kh o sát tuy n. ðã xây d ng bn đ th m th c vt. ðã ghi nh n s hi n di n 2477 lồi, 1486 gi ng, 411 h sinh v t trong đĩ cĩ 110 lồi đưc ghi trong Sách đ Vi t Nam. (Tng s lồi 110 = 17 E + 33 V + 25 T + 22 R + 13 K). ðã đánh giá hi n tr ng đa d ng sinh h c ca các nhĩm sinh v t đưc nghiên c u và đa d ng sinh h c chung c a tồn vùng. ðã ch ra 5 vùng cĩ ti m năng trong cơng tác b o tn ða d ng sinh h c trong vùng D án. ðã ki n ngh : i) M rng ph m vi c a VQG V ũ Quang theo các đ cao trên 800m trên dãy Tr ưng Sơn lên t i đa gi i tnh Ngh An t o hành lang l ưu thơng cho đng vt hoang dã và bo tn các lồi đang s ng ti đa bàn, ii) thành lp khu b o tn lồi Voi vùng giáp gianh ba xã S ơn Tây, S ơn H ng, S ơn L ĩnh và mt s ki n ngh khác v cơ ch -chính sách cho giáo d c mơi tr ưng và phát tri n bn vng. Summary Biodiversity inventory and proposed conservation measures for Biodiversity conservation project in the north Truong Son Mountain Range (HUong Son, Ha Tinh) Prof. Truong Quang Hoc, Dr. Tran Dinh Nghia và Dr. Vo Thanh Son, North Truong Son mountain range is a hot pot on biodiversity and conservation. This study has been carried out in the framework of Biodiversity Conservation project in North Truong Son range, Ha Tinh province in the territory of 4 communes of western Huong Son district, including Son Kim 1, Son Kim 2, Son Tay and Son Hong. The surveys have been carried out in the period from August 2003 to June 2004 by the transects study. The vegetation map has been constructed. 2477 species of 1486 genera, 411 families belonging to 8 different groups of biological organisms (insects, aquatic invertebrates, fish, amphibians, reptiles, birds, mammals, lower aquatic plants and higher vena plants) have been recorded. There are 110 species according to Vietnam Red Book (Total of species in Red Book 110 = 17 E + 33 V + 25 T + 22 R + 13 K). The status of biodiversity of these groups biological organisms and for the whole area has been assessed. 5 zones of potential conservation in the project site have been proposed. Recommendations include: i) expansion of National Parks Vu Quang along the altitude of 800 meters in Truong Son Mountain Range to the limits of Nghe An province, making a corridor for wildlife and conservation of species living inside; ii) establishment of the Reserve for elephants in the limits of 3 communes, Son Tay, Son Hong and Son Linh and other recommendations related to policies on environmental education and sustainable development. 12