Hoạt động tiêu chuẩn hóa trong lĩnh vực thông tin thư viện hiện trạng và định hướng phát triển

Nội dung text: Hoạt động tiêu chuẩn hóa trong lĩnh vực thông tin thư viện hiện trạng và định hướng phát triển

1. HO T NG TIÊU CHU N HÓA TRONG L NH V C THÔNG TIN TH Ư VI N HI N TR NG VÀ NH H ƯNG PHÁT TRI N ThS. Phan Huy Qu ế* 1. T ng quan v tiêu chu n hoá trong l nh v c TT-TV 1.1 M t s khái ni m c b n Nh ng n m g n ây ho t ng tiêu chu n hoá (TCH) ưc chú tr ng phát tri n trong các c ơ quan TT-TV. Bên c nh các công vi c c th nh ư xây d ng và công b tiêu chu n, công tác ào t o, b i d ưng ki n th c và các công trình nghiên c u v tiêu chu n c ng ưc chú tr ng. Tuy nhiên, trong các c ơ quan TT-TV n ưc ta, TCH vn còn là ho t ng m i m nên cng ang t n t i nh ng cách ti p c n khác nhau v ho t ng TCH, trong ó n i lên là v n thu t ng . Trong báo cáo này, chúng tôi gi i thi u m t s thu t ng c ơ b n v ho t ng TCH theo Lu t Tiêu chu n và Quy chu n k thu t (Lu t TCQCKT) có hi u l c t 01/01/2007, v i lý do nh ư sau: TCH là ho t ng chung, bao trùm toàn b các ngành kinh t -xã h i. S khác nhau trong ho t ng TCH ca m i ngành ch duy nh t là i t ưng TCH. Trong ph m vi qu c gia, ho t ng TCH các ngành (l nh v c) ch u s iu ph i c a các c ơ quan có th m quy n (c ơ quan tiêu chu n qu c gia) nh m b o m s th ng nh t v c ơ s lý lu n và ph ươ ng pháp lu n trong qu c gia, phù h p v i thông l qu c t . Ho t ng TCH trong ngành TT-TV n ưc ta cng không th n m ngoài t ng th ho t ng TCH c a Vi t Nam và ph i ch u s iu ph i ca c ơ quan tiêu chu n qu c gia là T ng c c Tiêu chu n-o l ưng-Ch t l ưng (thu c B KH&CN). Hi n nay, c ơ quan này iu ph i ho t ng TCH qu c gia b ng công c pháp lu t là Lu t TCQCKT. Vì v y, v nguyên t c, nh ng v n chung nh ư thu t ng , lo i hình tiêu chu n, hi u l c tiêu chu n, quy trình xây d ng và ban hành tiêu chu n c n tuân th quy nh ca Lu t TCQCKT. a) Tiêu chu n: “Tiêu chu n là quy nh v c tính k thu t và yêu c u qu n lý dùng làm chu n phân lo i, ánh giá s n ph m, hàng hóa, d ch v , quá trình, môi tr ưng và các i tưng khác trong ho t ng kinh t -xã h i nh m nâng cao ch t l ưng và hi u qu c a các i tưng này. Tiêu chu n do m t t ch c công b d ưi d ng v n b n t nguy n áp d ng” (Kho n 1 iu 3 Lu t TCQCKT). b) Quy chu n k thu t: “Quy chu n k thu t là quy nh v m c gi i h n c a c tính k thu t và yêu c u qu n lý mà s n ph m, hàng hóa, d ch v , quá trình, môi tr ưng và các i tưng khác trong ho t ng kinh t -xã h i ph i tuân th b o m an toàn, v sinh, s c kho con ng ưi; b o v ng v t, th c v t, môi tr ưng; b o v l i ích và an ninh qu c gia, quy n l i ca ng ưi tiêu dùng và các yêu c u thit y u khác. Quy chu n k thu t do c ơ quan nhà n ưc có th m quy n ban hành d ưi d ng v n b n bt bu c áp d ng” (Kho n 2 iu 3 Lu t TCQCKT). c) Ho t ng trong l nh v c tiêu chu n: “là vi c xây d ng, công b và áp d ng tiêu chu n, ánh giá s phù h p v i tiêu chu n” (Kho n 3 iu 3 Lu t TCQCKT). * Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia
2. d) H th ng tiêu chu n và ký hi u tiêu chu n: “H th ng tiêu chu n và ký hi u tiêu chu n ca Vi t Nam bao g m: 1. Tiêu chu n qu c gia, ký hi u là TCVN 2. Tiêu chu n c ơ s , ký hi u là TCCS” ( iu 10 Lu t TCQCKT) ) Nguyên t c áp d ng tiêu chu n: “Tiêu chu n ưc áp d ng trên nguyên t c t nguy n. Toàn b ho c m t ph n tiêu chu n c th tr thành b t bu c áp d ng khi ưc vi n d n trong v n b n quy ph m pháp lu t, quy chu n k thu t” (Kho n 1 iu 23 Lu t TCQCKT) 1.2 Vai trò và i t ưng TCH trong l nh v c TT-TV a) Vai trò c a TCH trong l nh v c TT-TV TCH là m t trong nh ng ho t ng liên quan n m i v n th c ti n và c nh ng v n ti m n mang tính ch t nh h ưng phát tri n c a t ươ ng lai. Ho t ng TCH ưc tin hành da trên k t qu nghiên c u, ng d ng ti n b khoa h c công ngh và v n d ng các kinh nghi m th c ti n, không ch giúp các ho t ng kinh t -xã h i ưc ti n hành có n n n p, hi u qu mà còn t o ti n cho s phát tri n hài hòa và h p tác trong m i l nh v c c a i s ng kinh t - xã h i. Trong l nh v c TT-TV, vai trò c a TCH ưc th hi n nh ư sau: - Nâng cao hi u qu ho t ng TT-TV trên c ơ s th ng nh t và h p lý hoá quy trình, sn ph m c a dây chuy n ho t ng TT-TV; - Nâng cao hi u su t lao ng c a cán b TT-TV, b o m ch t l ưng lao ng b ng cách thi t l p các nh m c h p lý, các yêu c u và ph ươ ng pháp i v i lao ng thông tin; - Hoàn thi n vi c t ch c qu n lý ho t ng TT-TV; - B o m m i liên h t ươ ng tác gi a các c ơ quan TT-TV t t c các c p trong ph m vi qu c gia và qu c t . Vai trò này ngày càng tr nên quan tr ng trong iu ki n ho t ng TT- TV ang t ng b ưc ưc tin h c hoá, hi n i hoá và nhu c u chia s ngu n thông tin gi a các cơ quan TT-TV trong n ưc và qu c t ngày càng tr nên c p thi t. b) i t ưng TCH trong l nh v c TT-TV Theo nh ngh a tiêu chu n trong Lu t TCQCKT thì i t ưng TCH là các s n ph m, hàng hóa, d ch v , quá trình, môi tr ưng và các i t ưng khác trong ho t ng kinh t -xã h i. Trong l nh v c TT-TV, các i t ưng TCH ưc các nhà nghiên c u chia thành 4 nhóm nh ư sau: a) Thu t ng : bao g m thu t ng chung và thu t ng ph n ánh n i dung c a t ng công on c th trong quy trình ho t ng TT-TV. b) Qu n tr d li u: bao g m các i t ưng liên quan n ho t ng thu th p, x lý, trình bày, l ưu tr , khai thác d li u. c) Quy trình công ngh , m b o quy trình công ngh : bao g m các i t ưng liên quan n ph ươ ng pháp, k thu t, công c , thi t b t ch c các công on c a quy trình ho t ng TT-TV, t o l p các s n ph m và d ch v TT-TV d) Các v n v t ch c: bao g m các i t ưng liên quan n n i dung t ch c, qu n lý, phát tri n và hoàn thi n c ơ quan TT-TV. 2. Hin tr ng ho t ng TCH trong l nh v c TT-TV ánh giá hi n tr ng công tác TCH trong l nh v c TT-TV, có 3 ho t ng chính c n ưc xem xét là:
3. - Ho t ng t ch c công tác TCH, trong ó th hi n s liên k t th ng nh t gi a các c ơ quan trong H th ng th c hi n công tác TCH và m c tiêu cao nh t là thành l p ưc Ban k thu t v TT-TV t i c ơ quan tiêu chu n qu c gia; - Ho t ng xây d ng tiêu chu n Vi t Nam v TT-TV; - Ho t ng áp d ng tiêu chu n v TT-TV. 2.1 Thành l p Ban k thu t v TT-TV trong T ch c TCH qu c gia Có th nói, tr ưc ây vài nm ho t ng TCH trong lnh vc TT-TV nói chung và ho t ng TCH trong lnh vc TT-TV Vi t Nam nói riêng mi ch dng l t, t phát. Vi c xây dng và áp dng tiêu chu n ch yu ph c v cho ho t ng tác nghi p ca tng cơ quan ch ch ưa mang tm vóc ca c h th ng. Nguyên nhân cơ bn là ch ưa có s hi n di n ca mt t ch c i di n cho toàn ngành trong vi c ho ch nh chi n lưc v TCH, lp k ho ch biên so n và áp dng tiêu chu n cho toàn h th ng. Nh n th c ưc iu này, nm 2004, Tng cc TC-L-CL ã ch trì vi c thành lp Ban k thu t (Technical Committee - TC) v TT-TV, có tên là TCVN/TC46 (theo quy nh ca T ch c TCH qu c t ISO, tên các Ban k thu t ca các t ch c thành viên ph i phù hp vi tên Ban k thu t ca ISO v lnh vc tươ ng ng. Ti ISO, tên Ban k thu t v TT-TV là ISO/TC 46) . Thành ph n ca TCVN/TC46 gm i di n ca các cơ quan: - Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia; - Th ư vi n Qu c gia Vi t Nam; - V Th ư vi n, B VH-TT-DL; - Trung tâm Tiêu chu n Ch t lưng Vi t Nam (Tng cc TC-L-CL Vi t Nam); - Trung tâm TT-TV, H Qu c gia Hà Ni; - Hi Thông tin tư li u KH&CN Vi t Nam TCVN/TC46 có nhi m v: ho ch nh chi n lưc xây dng và áp dng tiêu chu n trong lnh vc TT-TV; xây dng k ho ch biên so n và áp dng tiêu chu n tng th i k; t ch c biên so n, ban hành và áp dng tiêu chu n trong lnh vc TT-TV. Vi c thành lp TCVN/TC46 là mt bưc phát tri n mi ca ho t ng TCH lnh vc TT-TV. Bt u t ây, ngành TT-TV ã có mt t ch c i di n cho toàn ngành trong vi c ho ch nh chi n lưc v TCH, lp k ho ch biên so n và áp dng tiêu chu n. 2.2 Ho t ng xây dng tiêu chu n v TT-TV Thi im b t u c a ho t ng TCH trong l nh v c TT-TV Vi t Nam là vào cu i nh ng n m 80 c a th k tr ưc, ánh d u b ng s xu t hi n c a Tiêu chu n qu c gia (TCVN) u tiên do Vi n Thông tin KHKTTW (ti n thân c a Trung tâm TTKH&CNQG hi n nay) xây d ng. Tính n th i im này (tháng 11/2009) ã có các TCVN v TT-TV sau ây ưc xây d ng và ban hành: - TCVN 4523-88: n ph m thông tin . Phân lo i, c u trúc và trình bày; - TCVN 4524-88: X lý thông tin. Bài tóm t t và bài chú gi i; - TCVN 4743-89: X lý thông tin. Mô t th ư m c tài li u. Yêu c u chung và quy tc biên so n; - TCVN 5453-1991: Ho t ng thông tin t ư li u. Thu t ng và khái ni m c ơ b n;
4. - TCVN 5697-1992: Ho t ng thông tin t ư li u. T và c m t ti ng Vi t vi t t t dùng trong mô t th ư m c; - TCVN 5698-1992: Ho t ng thông tin t ư li u. T và c m t ti ng n ưc ngoài vi t t t dùng trong mô t th ư m c. - TCVN 7539:2005: Thông tin và t ư li u-Kh m u MARC 21 cho d li u th ư m c Ngoài ra, có th k n các TCVN khác ưc x p vào l nh v c thông tin t ư li u nh ưng n i dung liên quan n các l nh v c xu t b n, l ưu tr , phát hành. ó là: TCVN 6380:1998 Thông tin và t ư li u. Mã s tiêu chu n Qu c t cho sách (ISBN); TCVN 6381:1998 T ư li u. Mã s tiêu chu n qu c t cho xu t b n ph m nhi u k (ISSN); TCVN 7320:2003 Thông tin và t ư li u - Cách trình bày báo cáo khoa h c và k thu t; TCVN 7420-1:2004 Thông tin và t ư li u - Qu n lý h s - Ph n 1: Yêu c u chung; TCVN 7420-2:2004 Thông tin và t ư li u - Qu n lý h s - Ph n 2: H ưng d n. Nhìn chung, s l ưng TCVN ã xây d ng còn ít i so v i s l ưng các i t ưng ca dây chuy n TT-TV c n ưc TCH. Ph n l n các tiêu chu n ban hành ã quá lâu, không tuân th nguyên t c soát xét nh k i v i tiêu chun. 2.3 Ho t ng áp d ng tiêu chu n v TT-TV Ho t ng áp d ng tiêu chu n v TT-TV c n ưc xem xét trên 2 bình di n: áp dng tiêu chu n Vi t Nam v TT-TV và áp d ng tiêu chu n qu c t , tiêu chu n n ưc ngoài v TT-TV. a. Áp d ng tiêu chu n Vi t Nam v TT-TV Nh ư ã trình bày trên, trong s các TCVN v thông tin tư li u ã ban hành, có 6 TCVN ban hành ã lâu nh ưng ch ưa ưc soát xét theo quy nh. Th c t, ni dung ca các TCVN này ph n ln ã lc hu so vi s phát tri n ca ho t ng TT-TV nưc nhà. H qu là các tiêu chu n này hi n nay ho c không còn ưc bi t n, ho c ã không còn ưc áp dung trong ho t ng TT-TV. iu này ưc ch ng minh qua kt qu kh o sát ca mt tài cp b nm 2004 (*) v vi c áp dng 6 TCVN này ti các cơ quan TT-TV nh ư sau: - 41% cơ quan TT-TV ưc kh o sát có áp dng 6 TCVN v TT-TL - 33% cơ quan ưc kh o sát ã tng áp dng các TCVN v TT-TL nói trên nh ưng hi n ã thay bng các tiêu chu n khác; - 21% cơ quan ưc kh o sát không bi t s hi n di n ca các TCVN này. Th i gian g n ây, cùng v i vi c t ng c ưng áp d ng CNTT trong ho t ng TT-TV, v n c p bách t ra là c n có m t tiêu chu n v biên m c máy các c quan TT-TV có th chia s t ng hoá ngu n thông tin v i nhau. TCVN 7539:2005 Thông tin và t ư li u - Kh m u MARC 21 cho d li u th ư m c ra i ph c v cho nhu (*) Nghiên c u áp d ng các chu n l ưu tr và trao i thông tin trong H th ng TTKHCNQG /Trung tâm TTKHCNQG.-Báo cáo t ng k t tài c p b .-Phan Huy Qu (Ch nhi m tài).-H.: 2004.-a ch l ưu tr : TTTTKHCNQG, 4773/BC
5. cu này và ưc áp d ng khá r ng rãi, nh t là t i các c quan TT-TV ang s d ng các ph n m m qu n tr tài li u s d ng kh m u trao i th ư m c máy (MARC) nh ư Libol, Ilib Nhìn chung, ngo i tr TCVN 7539:2005 hi n ưc áp dng tươ ng i ph bi n, các TCVN v thông tin tư li u khác hu nh ư không ưc áp dng ti các cơ quan TT-TV. Có nhi u nguyên nhân, nh ưng theo chúng tôi có th nêu mt s nguyên nhân chính nh ư sau: + Công tác tuyên truy n, ph bi n tiêu chu n ch ưa ưc chú tr ng. Hu ht các TCVN này tr ưc ây u xây dng theo ph ươ ng pháp cơ quan biên so n. Ph ươ ng pháp này có hn ch rt ln là khi tiêu chu n ưc ban hành, nu không có bi n pháp tuyên truy n ph bi n tích cc thì ch có cơ quan biên so n tiêu chu n là bi t có tiêu chu n, các cơ quan liên quan khác thì không; + Ph n l n các TCVN này u ban hành ã khá lâu và hoàn toàn không ưc soát xét nh k theo nguyên t c TCH. Do ó, nhi u quy nh trong các TCVN này ã li th i, không còn phù h p v i hi n tr ng ho t ng TT-TV n ưc ta; + Ý th c áp dng tiêu chu n, hay nói cách khác, nh n th c v vai trò ca tiêu chu n i vi ho t ng TT-TV ca các cơ quan TT-TV nưc ta ch ưa cao, dn n vi c ho c c tình không áp dng, ho c áp dng tiêu chun mt cách chi u l. b. Áp d ng tiêu chu n qu c t , tiêu chu n n ưc ngoài v TT-TV Bên cnh các TCVN v thông tin tư li u, các cơ quan TT-TV nưc ta cng ã áp dng ho c ang nghiên cu áp dng mt s Tiêu chu n qu c t và Tiêu chu n nưc ngoài. Có th k mt s Tiêu chu n cơ bn nh ư: các Tiêu chu n qu c gia (GOST) thu c H th ng Tiêu chu n v thông tin, th ư vi n và xu t bn ca Liên Xô; ISO 2709:1996 ca T ch c TCH qu c t (ISO); ISBD, UNIMARC ca Hip hi th ư vi n qu c t (IFLA); AACR2, ANSI/NISO Z39.50 và gn ây là MARC 21 ca M Trong s các tiêu chu n qu c t và nưc ngoài v thông tin tư li u, có th nói các Tiêu chu n qu c gia (GOST) thu c H th ng Tiêu chu n v thông tin, th ư vi n và xu t bn ca Liên Xô là quen thu c và ưc áp dng ph bi n trong các cơ quan TT-TV nưc ta, c bi t là các cơ quan phía Bc. Tiêu chu n ca các t ch c TCH qu c t và tiêu chu n ca mt s nưc tư bn nh ư M, Pháp ch ưc chú ý áp dng nh ng nm gn ây, khi ho t ng TT- TV ưc hi n i hoá mnh m, ng thi vi vi c hi nh p sâu rng vi khu vc và qu c t. 3. nh hưng phát tri n ho t ng TCH trong lnh vc TT-TV Cn tp trung vào hai vn cơ bn: xây dng tiêu chu n và áp dng tiêu chu n. Chúng tôi s trình bày cách ti p cn và nh hưng xây dng tiêu chu n và áp dng tiêu chu n trong lnh vc TT-TV theo tinh th n ca Lu t TCQCKT 3.1 Quan im ti p cn vn xây dng và áp dng tiêu chu n lnh vc TT-TV a) V xây d ng tiêu chu n Th c t cho th y, trong l nh v c TT-TV, s l ưng các i t ưng c n ưc TCH r t l n (thu t ng , quy trình công ngh , s n ph m, d ch v , thi t b , t ch c ) trong khi s l ưng các TCVN v thông tin t ư li u còn r t khiêm t n. N u so sánh s l ưng TCVN ã ban hành v i s lưng i t ưng c n ưc TCH c a l nh v c TT-TV thì không bi t chúng ta s ph i c n bao
6. nhiêu th i gian, công s c và ti n b c có các TCVN c n thi t. Chính vì v y, chúng tôi cho r ng c n ti p c n v n xây d ng tiêu chu n nh ư sau: + Xây d ng tiêu chu n không ơn thu n ch là vi c cho ra i m t tiêu chu n m i, mà ph i bao g m c vi c “làm m i” các tiêu chu n ã ban hành. Theo Lu t Tiêu chu n và Quy chu n k thu t, nh k 5 n m i v i tiêu chu n qu c gia và 3 n m i v i tiêu chu n c ơ s , cơ quan công b tiêu chu n ph i xem xét n i dung tiêu chu n có còn phù h p v i th c t c a i t ưng TCH hay không. N u không còn phù h p, tiêu chu n ph i ưc ch nh s a, b sung ho c thay th . + Xây d ng tiêu chu n không có ngh a là ph i t mình sáng t o ra m t tiêu chu n m i, mà hoàn toàn có th th a h ưng m t tiêu chun ã có s n và s d ng nh ư m t tiêu chu n m i. iu 13 Lu t Tiêu chu n và Quy chu n k thu t có quy nh 4 c n c xây d ng tiêu chu n. ó là: + Tiêu chu n qu c t , tiêu chu n khu v c, tiêu chu n n ưc ngoài; + K t qu nghiên c u KH&CN, ti n b k thu t; + Kinh nghi m th c ti n; + K t qu ánh giá, kh o nghi m, th nghi m, ki m tra, giám nh. Th c t cho th y, a ph n các TCVN l nh v c TT-TV ã ban hành ch y u ưc xây dng trên c ơ s th a h ưng các tiêu chu n qu c t và tiêu chu n n ưc ngoài ã có s n (các ISO, GOST-R c a Liên Xô tr ưc ây và m t s tiêu chu n c a M ) + Cn xã h i hoá ho t ng xây d ng tiêu chu n trong l nh v c TT-TV. Theo Kho n 2 iu 15 Lu t TCQCKT thì t ch c, cá nhân có quy n “ch trì biên so n ho c tham gia biên so n d th o tiêu chu n qu c gia ngh B KH&CN t ch c th m nh, công b ”. Th c hi n ưc iu này, ch c ch n s l ưng các tiêu chu n s t ng nhanh, áp ng ưc yêu c u i v i i t ưng c n ưc TCH trong l nh v c TT-TV. b) V áp d ng tiêu chu n Nh ư ã trình bày các ph n trên, quan ni m khá ph bi n hi n nay trong các c ơ quan TT-TV n ưc ta v ho t ng áp d ng tiêu chu n là: phàm ã là TCVN thì b t bu c ph i áp dng. iu này trái v i b n ch t c a hi u l c tiêu chu n c ng nh ư trái v i quy nh c a Lu t TCQCKT. H ơn na, quan ni m này t o ra s “mi n c ưng” trong ho t ng áp d ng tiêu chu n. Bên c nh ó, các c ơ quan, t ch c có trách nhi m s không tìm ưc b t c c ơ s pháp lý nào có th ưa ra các ch tài i v i hành vi không áp d ng TCVN. Tuy nhiên, trong môi tr ưng ho t ng TT-TV hi n nay, n u vi c áp d ng tiêu chu n ch là khuy n khích, t c là ph thu c ch y u vào tính t giác c a các l nh v c TT-TV, thì có th tiêu chu n s không ưc áp dng do nh ng nguyên nhân ch quan c a các l nh v c TT-TV. Do ó, chúng tôi cho r ng c n ti p c n v n áp d ng tiêu chu n nh ư sau: + Trong iu ki n c ơ s v t ch t và nh n th c v tiêu chu n trong các c ơ quan TT-TV hi n nay, c n k t h p hài hoà gi a khuy n khích áp d ng tiêu chu n v i b t bu c áp d ng tiêu chu n, cho dù iu này s t o ra s ph c t p t vi c ban hành b sung m t s v n b n quy ph m pháp lu t c a các c ơ quan có th m quy n. + Cn xã h i hoá ho t ng tuyên truy n áp d ng tiêu chu n trong l nh v c TT-TV, huy ng tri t vai trò c a các t ch c xã h i-ngh nghi p. 3.2 nh h ưng xây d ng và áp d ng tiêu chu n trong l nh v c TT-TV
7. T quan im ti p c n vi c xây d ng và áp d ng tiêu chu n trên, chúng tôi xu t nh hưng xây d ng và áp d ng tiêu chu n trong l nh v c TT-TV nh ư sau: a) Xây d ng tiêu chu n + Nghiên c u, l a ch n các i t ưng c n ưc ưu tiên xây d ng tiêu chu n, tr ưc m t là các i t ưng thu c nhóm thu t ng và qu n tr d li u. + Nhanh chóng rà soát các TCVN v thông tin t ư li u ã ban hành , c bi t là các tiêu chu n v thu t ng và quy trình x lý thông tin vì ây là các i t ưng TCH r t quan tr ng trong ho t ng TT-TV. N i dung rà soát là xem xét các quy nh trong tiêu chu n có còn phù hp v i th c t c a i t ưng TCH hay không. N u không còn phù h p, tùy theo m c s ch nh s a, b sung ho c thay th b ng tiêu chu n khác. ây là công vi c không òi h i nhi u th i gian và c n ưc ưu tiên th c hi n. K t qu c a công vi c này không ch là s có các tiêu chu n m i mà còn góp ph n “n n n p hóa” công tác TCH trong l nh v c TT-TV theo quy nh ca Lu t tiêu chu n và Quy chu n k thu t. + T ng c ưng s d ng tiêu chu n qu c t , tiêu chu n khu v c, tiêu chu n n ưc ngoài làm c ơ s xây d ng tiêu chu n qu c gia , nh m ti t ki m th i gian và công s c xây d ng tiêu chu n. u tiên l a ch n các tiêu chu n c a ISO/TC46 (s l ưng các tiêu chu n do ISO/TC46 công b hi n ã lên t i con s hàng tr m tiêu chu n) và tiêu chu n c a các qu c gia có trình hi n i hóa th ư vi n cao nh ư M . Có th s d ng hai trong s các ph ươ ng pháp áp d ng tiêu chu n qu c t , tiêu chu n khu v c, tiêu chu n n ưc ngoài thành tiêu chu n qu c gia, là: ph ươ ng pháp công b áp d ng (áp d ng tr c ti p) và ph ươ ng pháp so n th o l i (áp d ng gián ti p). Ph ươ ng pháp công b áp d ng òi h i ph i xem xét, l a ch n các tiêu chu n có n i dung phù h p t i a v i trình và iu ki n ho t ng TT-TV Vi t Nam, nh ưng s ti t ki m t i a chi phí th i gian, công s c và tài chính. Ph ươ ng pháp biên so n l i không òi h i yêu c u quá cáo v m c phù h p c a tiêu chu n v i trình và iu ki n ho t ng TT-TV Vi t Nam, nh ưng ng ưc l i, chi phí s t n kém h ơn. + Có bi n pháp khuy n khích các t ch c ngh nghi p (H i Thông tin t ư li u, H i Th ư vi n ) và các cá nhân tham gia xây d ng, xu t d th o tiêu chu n. b) Áp d ng tiêu chu n + T ng c ưng vi c ph bi n, tuyên truy n áp d ng tiêu chu n trong các c ơ quan TT- TV . Trách nhi m này không nên quy nh chung chung mà c n xác nh rõ: vi c ph bi n, tuyên truy n áp d ng tiêu chu n trong l nh v c TT-TV là trách nhi m c a các c ơ quan u ngành v TT-TV. C th là Trung tâm Thông tin KH&CNQG và Th ư vi n Qu c gia Vi t Nam. Ngoài ra, c n ph i h p v i TCVN/TC46 và các H i ngh nghi p v TT-TV. + T ng c ưng hi u l c áp d ng c a m t s tiêu chu n ch y u trong l nh v c TT-TV. Theo quy nh c a Lu t Tiêu chu n và Quy chu n k thu t, t t c các tiêu chu n u có hi u lc khuy n khích áp d ng. Tuy nhiên, có th thay i hi u l c khuy n khích áp d ng thành b t bu c áp d ng b ng cách vi n d n tiêu chu n trong m t v n b n pháp lu t c a c p có th m quy n. Trong l nh v c TT-TV, th m quy n này thu c lãnh o B V n hóa-Th thao-Du l ch và lãnh o B KH&CN. + ư a môn h c TCH lnh v c TT-TV vào ch ươ ng trình ào t o chính th c b c i h c và cao h c. Vi c này không ch góp ph n ph bi n, tuyên truy n v tiêu chu n mà còn trang b cho sinh viên - nh ng cán b TT-TV t ươ ng lai ki n th c và k n ng c n thi t v xây d ng và áp d ng tiêu chu n, t o trong h “thói quen” v làm theo tiêu chu n i v i các công vi c
8. trong dây chuy n TT-TV, tr thành nh ng ng ưi tiên phong trong ho t ng áp d ng tiêu chu n trong các l nh v c TT-TV sau này. 4. Thay l i k t Trong b i c nh ho t ng TT-TV hi n nay, TCH không còn ch là vi c nói suông mà cn ph i b t u b ng nh ng công vi c c th . Ch có nh ư v y m i b o m ưc s h p lý, tr t t , hi u qu trong ho t ng TT-TV, m b o s t ươ ng h p qu c t và khu v c trong l nh vc TT-TV. Tuy nhiên, ho t ng TCH không ph i là ho t ng có th th c hi n ch b ng ý chí. Vì v y, bên c nh trách nhi m và s n l c c a các c ơ quan TT-TV, các t ch c xã h i, ngh nghi p và các cá nhân ho t ng TT-TV, còn r t c n s h tr c a Nhà n ưc, tr ưc h t là h tr v tài chính cho ho t ng xây d ng và áp d ng tiêu chu n trong các c ơ quan TT-TV. TÀI LI U THAM KH O 1. Lu t Tiêu chu n và quy chu n k thu t (hi u l c t 01/01/2007) 2. C ơ s TCH / T ng c c Tiêu chu n-o l ưng-Ch t l ưng.-Hà N i, 1999.-123 tr. 3. TCVN 6450:1998 (ISO/IEC Guide 2:1996) TCH và các ho t ng có liên quan. Thu t ng chung và nh ngh a. 4. B TCVN v thông tin t ư li u/T ng c c TC-L-CL.-1995 (Bao g m: TCVN 4523-88, TCVN 4524-88, TCVN 4743-89, TCVN 5453-1991, TCVN 5697- 1992 , TCVN 5698-1992) 5. Phan Huy Qu . Ho t ng TCH trong l nh v c thông tin t ư li u /TC Thông tin & T ư li u, s 4/2000.-tr.19-22. 6. Phan Huy Qu . B Tiêu chu n ISO và vn áp d ng trong các t ch c thông tin t ư li u/TC Thông tin&T ư li u, s 4/2002.-tr.13-17. 7. Phan Huy Qu . Chi n l ưc nào cho công tác TCH trong ho t ng thông tin t ư li u? /TC Thông tin&T ư li u, s 3/2003.-tr.9-14. 8. Phan Huy Qu . V n áp d ng tiêu chu n qu c t , tiêu chu n n ưc ngoài l nh v c thông tin tư li u thành TCVN / Báo cáo t i H i th o v “T ng c ưng công tác TCH trong ho t ng thông tin t ư li u” t ch c t i Hà N i t 16-17/11/2006. 9. T ư li u khai thác trên Internet theo a ch : http:/www.iso.ch/