Hình tượng con người bản năng trong văn xuôi Việt Nam hiện ðại

Nội dung text: Hình tượng con người bản năng trong văn xuôi Việt Nam hiện ðại

1. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) HÌNH T ƯNG CON NG ƯI B N N ĂNG TRONG V ĂN XUƠI VI T NAM HI N ðI Văn Th Ph ươ ng Trang 1 Nghiên c u sinh, Khoa Ng v ăn, Tr ưng ði h c Khoa h c Hu Email: vanphuongtrang82@gmail.com TĨM T T Vi c ph c sinh hình t ưng con ng ưi b n n ăng trong v ăn h c s ch m vào cõi sâu tâm hn, gĩp ph n ph n ánh m i gĩc khu t bên trong, sâu kín c a con ng ưi. Tuy nhiên, qua tng giai đon v ăn h c, ph thu c vào c ơ s tâm lý, m h c c a t ng th i đi, c ũng nh ư gn v i s v n đng th lo i, ph ươ ng th c t s và quan ni m ngh thu t v con ng ưi, hình t ưng con ng ưi b n n ăng đưc các nhà v ăn th hi n nh ng m c đ ho c s c đ khác nhau. M t trong nh ng bi u hi n rõ nét c a con ng ưi b n n ăng là y u t b n n ăng tính d c. bài vi t này, ng ưi vi t s kh o sát m t s tác ph m trong giai đon v ăn h c t n ăm 1930 đn nay, đ th y s v n đng trong cách bi u hi n hình t ưng con ng ưi b n n ăng, mà c th là b n n ăng tính d c trong v ăn xuơi Vi t Nam hi n đi. Từ khĩa : Con ng ưi b n n ăng, B n n ăng tính d c, Giai đon v ăn h c 1. ðt v n đ Tùy vào m h c t ng th i, hình t ưng con ng ưi khi đi vào tác ph m v ăn h c s mang nh ng dáng v riêng. Ng ưi ta hay nĩi nhi u đn b n n ăng g c, r i con ng ưi b n năng. Nh ưng t khi y h c và v ăn h c th gi i xu t hi n m t con ng ưi cĩ tên là Freud thì c ũng t đĩ v ăn h c th gi i đã b t đu nh n th c m t cách t giác và cĩ ý th c h ơn v m u hình con ng ưi b n n ăng. Th ưng đ s ng và t n t i đưc gi a cu c đi v i c ơ man chính ki n mà h u nh ư chính ki n nào c ũng đưc ph ph c lên đĩ nh ng nhung l a đo đc, đưc m c đnh nh ư nh ng rèm buơng đo đc và giao ti p xã h i, con ng ưi ph i ki m ch s buơng th h n nhiên c a s hoan l c trong sâu th m chính mình. B n n ăng c a con ng ưi thu c v b n th t nhiên nh t, n m ngồi vùng che ch n c a ý th c. Khi xã h i càng c g ng và n l c t o d ng cho mình nh ng m u khuơn v đo đc thì b n n ăng li càng cĩ c đ vùng lên, giãy n y ho c trà tr n vào đo đc. Vi c ph c sinh hình t ưng con ng ưi b n n ăng trong v ăn h c s ch m vào cõi sâu tâm h n, gĩp ph n ph n ánh m i gĩc khu t bên trong, sâu kín c a con ng ưi. Khơng ph i ng u nhiên, qua t ng giai đon v ăn h c, hình t ưng con ng ưi b n n ăng đưc các nhà v ăn th hi n nh ng m c đ ho c s c đ khác nhau, ph thu c vào c ơ s 1 Nghiên c u sinh 74
2. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) tâm lý, m h c c a t ng th i đi, c ũng nh ư g n v i s v n đng th lo i, ph ươ ng th c t s và quan ni m ngh thu t v con ng ưi. M t trong nh ng bi u hi n rõ nét c a con ng ưi b n n ăng là y u t b n n ăng tính d c. ðĩ là s giao thoa gi a c m xúc và tình yêu, là bi u hi n khát v ng h nh phúc chính đáng mang ý ngh ĩa nhân sinh sâu s c. bài vi t này, ng ưi vi t s kh o sát m t s tác ph m trong giai đon v ăn h c t n ăm 1930 đn nay, đ th y s v n đng trong cách bi u hi n hình t ưng con ng ưi bn n ăng, mà c th là b n n ăng tính d c trong v ăn xuơi Vi t Nam hi n đi. 2. N i dung 2.1 Con ng ưi b n n ăng trong v ăn h c giai đon 1930 – 1945 S ti p xúc v i v ăn hĩa ph ươ ng Tây khi n v ăn h c Vi t Nam đu th k nh ư b t nh p v i cu c s ng m i, tân th i, đy khao khát. M t cơ gái khép nép v i qu n m c, áo cánh gi hĩa thành thi u n bi t làm duyên, bi t e p nh ng điu mà x ưa nay nàng khơng dám th l . Cĩ điu, s đu tranh gi a cái m i và n p s ng ngàn đi đâu ch là phút ch c. Chính vì th , v ăn h c đu th k ch dám đu tranh cho tình yêu, cho cái lý l tinh th n thu n túy, trong sáng ch nào đã dám ch m đn nh ng thân th , d c tính, xác th t. Ng ưi đc háo h c tìm đn v i T L c v ăn đồn c m giác nh ư đưc tìm v mt h mát m . Tình yêu gi ng m ch su i ng m mát l nh, mà con ng ưi bao n ăm n trong rng già m i ch t tìm th y và khám phá. Ch c n cái tình bi t nĩi ra thành l i c ũng đ làm rung đng bao tâm h n, làm run r y nh ng ánh m t thèm thu ng khơng dám th l . ðc nh ng Hn b ưm m ơ tiên , ðon tuy t, Băn kho ăn, ta c m giác đưc cái tình trong veo, ch ưa bi t mùi v n đc. đĩ, con ng ưi l n đu tiên bi t đn hai ch ái tình, s địi h i ch d ng l i t do yêu đươ ng và suy ngh ĩ. S th a mãn v tinh th n c ũng đ vu t ve nh ng tâm h n v n b trĩi mình trong khuơn phép và l giáo. Tình yêu t a ra t trong các tác ph m T l c v ăn đồn nh ư th mùi h ươ ng tinh khi t, tho ng nh trong giĩ, mùi h ươ ng d ru con ng ưi trong th a mãn mà quên đi hình nh ư mình ch m i n a vi Cái đích c a ái tình th c s v n cịn xa l c. ðn trào l ưu v ăn h c hi n th c, hình nh ư c m giác ng t ng t c a cái đĩi, mi ng ăn, c a ti ng tr ng thúc thu d n d p, c a c m giác t i đt t i tr i nhi u lúc khi n ng ưi ta khơng cịn nh đn cĩ m t con ng ưi đang gào thét trong h . Qu n qu t, v t vã v i đĩi khát, con ng ưi ta cịn s c đâu đ l ng nghe ti ng g i âm ĩ khác? H u h t nh ng tác ph m hi n th c giai đon 1930 - 1945 t p trung vào đ tài v nơng thơn, v quan h giàu nghèo, giai c p trong xã h i đĩ, ph n ng ưi tr thành ni m kh c kho i và đau đn h ơn là hoan l c, h ưng th . ðc tác ph m ch th y m t màn đêm mt mù bao ph , con ng ưi nh ư nh ng cái bĩng m nh t, v t v ưng, t i nghi p. Trang v ăn xuơi c a Nam Cao, nhìn chung, là nh ng trang v ăn l nh lùng mà nĩng b ng tính ng ưi. ðĩ là nh ng trang v ăn nĩi nhi u v cái nh nhen, đn hèn đ buơng phĩng gi c m ơ v s rng l ưng, cao th ưng trong đi s ng. L m lúc, đ m t khĩc m c, trang v ăn c a Nam Cao d n d i ph ơi bày nh ng n c buơng th . Trong 75
3. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) nh ng l n nh ư th , ng ưi đc tồn c nh đưc m t cu c c ưng tình bên b sơng, mà khơng ph i thi v nh ư ki u “ng ưi h n cùng ta đn bên b su i” c a nh c s ĩ Lê M ng Nguyên. ðĩ là giây phút bùng cháy c a Th N và Chí Phèo- hai con ng ưi b n n ăng cùng lên ti ng. Chí Phèo ng t ng ưng gi a đêm tr ăng tình c , b t g p c nh “ mt ng ưi đàn bà ng i tênh hênh, t a l ưng vào g c chu i”, “m tĩc dài buơng xõa xu ng vai tr n và ng c” T t c l i l l d ưi ánh tr ăng. Nh ng tàu lá chu i c ũng nh ư “ nm ng a, ưn cong lên h ng l y tr ăng xanh v i v i nh ư là ưt n ưc, th nh tho ng b giĩ lay l i gi y lên đành đch nh ư là h ng tình ”. Ngay c thiên nhiên - tr ăng và chu i - ca Nam Cao đêm y c ũng đy b n n ăng, hu ng chi ng ưi! Kho nh kh c, n i khát khao cháy lên trong Chí. Chí Phèo “t nhiên th y mi ng bao nhiêu là n ưc dãi mà c l i khơ, h n nu t ng c, h n th y cái gì r n r o lan kh p ng ưi. B ng nhiên, h n run run ” [1, tr 41]. Xúc c m b quên nay ùa v , vùng lên d d i. Và Th N , ng ưi ph n x u ma chê qu h n, s ng thui th i nh ư m t con h i làm gì cĩ c ơ h i đ đưc làm đàn bà, đưc hi n dâng và th a mãn. S c ưng hi p c a Chí đã ch m vào b n n ăng c a Th , đánh th c nĩ d y. Th N “v a r a, v a đp tay lên l ưng h n. Nh ưng đĩ là cái đp yêu b i vì đp xong, cái tay y l i dúi l ưng h n xu ng” [1, tr. 41]. Nh ng con ng ưi kh n kh b tưc đot, bào mịn c quy n đưc s ng đưc yêu, đưc th a mãn dc tính theo cái cách đy b n n ăng c a h . Trong đi s ng v ăn h c hi n th c phê phán1930 - 1945, con ng ưi b n n ăng cĩ l ch ưa chính th c hi n di n. H d ưng nh ư v n cịn b đui ch y rơng trên cánh đng văn h c khơng n ơi n ươ ng náu. Ngày y, V ũ Tr ng Ph ng gn nh ư là ng ưi c m bút duy nh t dám đ cho đám nhân v t b n n ăng c a mình di u hành qua nh ng trang v ăn đy l hi ái tình nh c d c t Ngh Hách, M ch, Long cho đn Xuân tĩc đ, bà Phĩ ðoan, Tuy t và bao nhân v t b o li t khác. ðiu đáng nĩi, trên cái hin tr ưng b dâu khao khát m ưa rào y, hình t ưng con ng ưi b n n ăng hi n lên cịn r t xa v i m t c m h ng nhân v ăn địi h i đi s ng tính d c lành m nh đ con ng ưi tìm l i và b ưc ti p đ cu c đi kh i b ng nh ng đêm h ng V i m t lo t nhân v t hoan lc (nh ưng v n r t khác v i con-ng ưi-hoan-lc ki u Alexis Zorba ca Nikos Kazantzaki), Vũ Tr ng Ph ng v a cĩ cơng v a “cĩ t i” trình làng ki u con ng ưi b n n ăng, con ng ưi t nhiên trong nh ng trang v ăn hi n th c đn nghi t ngã, khai thác sâu và tơ đm tính ch t con đy thú tính nguyên s ơ trong con ng ưi. Qua ý th c ngh thu t c a nhà v ăn, nh ng b c l v a th m kín v a cơng khai c a b n n ăng g c th ưng g n v i típ ng ưi h c p, đu cáng, đĩ thõa và “chĩ đu”, “vơ ngh ĩa lý”. Con ng ưi và sàn di n c a nh ng con ng ưi bn n ăng y tr nên hài l ng, cay đng c a V ũ Tr ng Ph ng v i m t “ni m c ăm u t khơn nguơi” (t dùng c a giáo s ư Nguy n ðă ng M nh). Ti p thu khuynh h ưng t chân, V ũ Tr ng Ph ng đã gĩp ph n t m n gi i thi u đay nghi n lo i con ng ưi b n n ăng gĩc nhìn b n n ăng nh t. Giơng t , nh ng n c, nh ng gĩc khu t b n n ăng d c tính l n đu tiên đưc V ũ Tr ng Ph ng th c s quan tâm. Qua cái b n n ăng thèm thu ng c a ơng Ngh khi b t g p “ hai cái má phúng phính, cp mơi nh và d y, cái c m trịn tr ĩnh, m t b đùi ph p pháp tr ng nõn, trơng đáng yêu ” , nĩ làm “ nhà t ư b n đng trơng cái b đùi thơn n y m t cách t n ng n đn 76
4. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) vài phút ”. Con ng ưi b n n ăng trong Ngh Hách s l ng, l n át c chút t nh táo cịn sĩt li. Tr ơ tráo. Li u l ĩnh. H n m g i Th M ch lên xe trong ti ng gõ búa thình th ch ca hai tên tài x trung thành Y u t b n n ăng đã đưc V ũ Trong Ph ng l ng ghép vào tác ph m nh ư m t s ph ơi bày, và t cáo. m t gĩc khác c a tác ph m, ng ưi đc b t g p c nh ngay trong đêm “tân hơn”, Th M ch đã m ơ màng ngh ĩ đn Long, b t đu bi k ch c a ng ưi đàn bà khơng đưc s ng v i tình yêu, càng khơng đưc th a mãn khao khát tình d c c a mình. “Nh ng c m giác đê mê cu c hãm hi p, cịn đ sĩt l i trong tâm trí M ch nh ng h i c b ăn kho ăn c a m t d c v ng ch ưa đưc th a mãn” Mch tr nên đáng th ươ ng và ti nghi p Hĩa ra, giơng t trong lịng m i đáng s Khơng s m sét, n ào. S âm ĩ tri n miên trong vơ v ng Nh ư đã bàn, h u h t nh ng tác ph m v ăn xuơi thu c giai đon 1930 – 1945 ch yu t p trung ph n ánh con ngưi t tiêu đim giai c p, giàu nghèo. gĩc nhìn b n năng, con ng ưi c ũng đã b t đu ý th c chính mình, khao khát gi i phĩng chính mình. Cĩ điu, hình nh con ng ưi b n n ăng, đc bi t là b n n ăng tính d c xu t hi n r t m nh t, nh ư m t ph ươ ng ti n ngh thu t đ ph ơi bày, lên án và t cáo con ng ưi và xã h i. 2.2 Con ng ưi b n n ăng trong v ăn h c giai đon 1945 - 1975 T n ăm 1945, hi n th c chi n tranh đã mang đn cho v ăn h c m t di n m o mi, vai trị và s m nh m i. V ăn h c đã thốt thai t m t l p v b c c h u đ t ưng hình nên nh ng tình c m m i, nh ng m i quan h m i. Cái tơi cá nhân đơ n cơi ngày nào đã ch u hịa vào nhau, cùng s ng trong nh ng tính c m l n c a nhân dân, đt n ưc. Trong dịng ch y c a v ăn h c cách m ng, con ng ưi nhi u lúc lãng quên chính mình đ tìm đn nh ng cái l n lao ngồi mình. Sau n ăm 1954, qua nh ng trang vi t c a Nguy n Thi, Nguy n Kh i, Tơ Hồi, th y r o r c m t khí th m i, m t s t v ưt mình c a con ng ưi m i trong th i đi m i. Nh ng khát khao th m kín h u nh ư b ki m nén đn mc t i đa. Gi a s s ng và cái ch t giành gi t nhau trong gang t c, m i ng ưi ch cịn bi t v t b t t c cùng nhau h ưng đn m t cái gì đĩ th t cao c , th t v ĩ đi, th t cách mng. Hình nh con ng ưi b n n ăng trong giai đon v ăn h c th i k ỳ này h u nh ư vng bĩng. Ngay c tình yêu đơi l a n u cĩ, c ũng ph i g n li n v i tình yêu n ưc thiêng liêng, hùng v ĩ. Tình yêu đĩ v a trong tr o, v a đy ý th c. Giây phút ng t ngây trong tình yêu v n khơng thi u v ng hình nh c a T qu c, c a nhân dân. H u h t các ngịi bút đu ý th c đưc vai trị nhà v ăn - chi n s ĩ c a mình. ðc Mn và tơi ca Phan T , ng ưi đc c m nh n đưc tình yêu trong sáng mà khơng kém ph n mãnh li t gi a ng ưi chi n s ĩ Thiêm và cơ du kích Tam Sa. Tình yêu hịa quy n cùng lý t ưng chi n đu. Gi a khơng khí gian kh ác li t c a chi n tr ưng, tình yêu nh ư dịng su i mát l nh làm d u đi nh ng oi n ng và kh c nghi t. Tình c m y t nhiên, trong tr o, tho ng qua trong giĩ và đng sâu trong lịng ng ưi. Cái giây phút bt ng , c p bách hĩa thành đnh m nh. Ánh m t c u kh n c a M n đã ám nh Thiêm, th p l a tim anh dù bao c g ng “ quên nhanh nh ng rung đng ch t đn tr ưc m t đơi mt b câu nhìn mình đy khuy n khích, đ ngh ĩ t i cây tom x ơn c a ti u đi Ba trúng 77
5. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) đn tốc vành cị. Ng ưi c nh tênh, r t khối. V y mà ma xui, qu khi n th nào mà tơi c nh M n hồi v y”. M n l ng l ng b ưc vào đi Thiêm gi n d và đi th ưng, đúng v i ch t c a th i chi n. Tình yêu t đơi b p chân tr ng đy r y nh ng v t th ươ ng ch ng ch t c a cơ du kích nh . Tình yêu g n v i h ơi th cu c chi n, ngay kho nh kh c lãng m n nh t c ũng liên quan đn th i s nĩng h i c a chi n tr n “ Trong đêm v ng, tơi ng i bên m t cơ gái cĩ ánh tr ăng xoa ph n trên da, nghe cơ th th g i anh, x ưng em cưi r t xinh, k h t tâm tình, nên th ơ nh t r i cịn gì. Nh ưng câu chuy n say s ưa c a đơi trai gái t đu đn cu i v n là chuy n h c làm cách m ng, h c làm ng ưi”. Trong tình yêu y m i khao khát riêng t ư đu nh ưng ch cho nh ng âu lo, tr ăn tr v ph n ng ưi, và cao h ơn là v n m nh dân t c. Th i chi n, ng ưi ta th ưng ng i nĩi v mình. H mu n hĩa thân vào nh ng l n lao, k ỳ v ĩ, mu n dâng hi n đi mình cho đt n ưc. Bao tình yêu th i chi n đu mu n quy n mình vào tình yêu l n c a T qu c. Bao ng ưi đng chí yêu nhau b i s rung đng b t ngu n t l s ng, t ni m tin mà h đang hun đúc. Tình yêu lý t ưng và thu n khi t nh ư “ mt s i ch xanh nh bé và ĩng ánh qua bom đn, qua th i gian v n khơng phai nh t v n khơng h đt”. Tình yêu y đp, th ơ m ng, lãng m n nh ư th Mnh tr ăng cu i r ng ca Nguy n Minh Châu. Hai con ng ưi yêu nhau ng i c nh nhau mà khơng h bi t. H ch ưa m t l n g p m t. Tình yêu c a h b t đu khơng ph i t ánh m t, n cưi, t cái nhìn nhu m màu nh c d c hay s h u và chi m đot. Nguy t yêu Lãm t nh ng câu chuy n c u tr n nhà đi tuy n b đi, cịn Lãm c m m n Nguy t t hình nh mt cơ gái ngoan ngỗn, d ũng c m, xinh đp v i m t tình yêu trong sáng, thu n khi t, ng nh ư m ơ Nguy n Minh Châu đã hịa quy n tình yêu c a h gi a khơng gian tr ăng m o. S ươ ng b ng b nh. M nh tr ăng khuy t cu i tr i nh ư m t m nh b c l ơ l ng. S gp g tình c gi a Nguy t và Lãm nh ư m t giai điu ng t ngào gi a b n hùng ca trong th i chi n. Hai con ng ưi ch ưa m t l n g p m t đã nhìn v nhau nh ư trong n i ni m say mê và ng ưng v ng. ð r i, khi ng i c nh nhau, h l i nh ư vơ tình ch ng bi t nh ư th “t đu hơm, tơi v n đi gi a đêm tr ăng mà ch ng bi t” Cm xúc d y lên trong lịng nhau v a trong tr o, nh nhàng và man mác: “Khơng hi u sao, lúc y, nh ư cĩ m t ni m tin vơ c mà ch c ch n t trong khơng gian ùa t i tràn ng p c lịng tơi. Tơi tin ch c ch n ng ưi con gái đang ng i c nh mình là Nguy t, chính ng ưi mà ch tơi th ưng nh c đn.” Tình yêu ch tho ng qua t m t cái nhìn, cái li c v i trong th i chi n. Ni m khao khát c ũng ch tho ng qua t mùi th ơm c a tĩc, cái mái tĩc th ơm ngát, dày, và tr trung. S c s ng ch t b ng lên t mái tĩc ng ưi con gái và đơi m t ng ngàng, chống ng p c a chàng trai. V đp khơng ch t khuơn mt t ươ i mát, đang ng i lên, mà cịn t cái nhìn nh ư b t đu t o nh. B t ng và thống v i. Cĩ nh ng cái nhìn ch ưa đưc g i tên, ch ưa th c s nhìn, đan xen c nh ng ng i ngùng, n a mu n nhìn, n a nh ư tr n ch y! H u h t các nhà v ăn giai đon 45 – 75 đu ng i đi vào nh ng khát khao trong gĩc sâu nhân v t. Tình yêu nh ư m t thiên đưng lung linh, khơng nhu m màu nh c d c. Con ng ưi tìm th y nhau v i ph n Ng ưi nh t gi a nh ng ni m tin, lý t ưng. Nh ng xúc c m len l i b t ch t trong lịng Lãm c ũng ch ưa đ hĩa thân thành tình yêu n u nh ư khơng cĩ cái giây phút anh nhìn th y v t máu 78
6. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) bên vai Nguy t, v t máu ch y xu ng đ c cánh tay áo xanh, cái giây phút Lãm h t ho ng khi nhìn th y Nguy t b th ươ ng. Tình yêu dâng lên mãnh li t “ Thú th c, lúc y trong lịng tơi d y lên m t tình yêu Nguy t g n nh ư mê mu i l n c m ph c” . Mi th i ng ưi ta l i cĩ quan ni m và lý t ưng khác nhau v tình yêu và cu c sng. Tình yêu th i chi n ph i g n li n v i lý t ưng. Gi a núi r ng Tây Nguyên b t ngàn tít t p, Tnú và Mai trong Rng xà nu ca Nguy n Trung Thành cùng là hình nh cho nh ng con ng ưi cùng chung lý t ưng Ng ưi ta ng ưng m nhau, tin nhau và yêu nhau. B n n ăng tr nên xa l , l n tránh dù khi ng ưi yêu khơng cịn, trên trang v ăn v n cịn l l n i đau v a tinh th n v a v t th làm Tnú ph i tr n m t lên nh ư nh ng l n b tra t n trong ngày tr l i làng Xơ Man. Con ng ưi b n n ăng h u nh ư v ng bĩng Khĩi la khơng làm ng t ng t nh ng c m giác, nh ưng l i h ưng c m giác theo m t ng r riêng. So v i nh ng tr n tr i c a đi s ng hi n đi, con ng ưi và tình yêu th i chi n mang màu s c lãng m n h ơn nhi u. Tình yêu g n li n v i hi n dâng và lý t ưng. Hi m khi con ng ưi ta ngh ĩ đn b n thân mình. Hình nh ư, s ng ch là cho đã tr thành m t bn n ăng c a th i chi n 2.3 Con ng ưi b n n ăng trong v ăn h c giai đon sau 1975 Nu nh ư trong giai đon v ăn h c 45 – 75, con ng ưi b n n ăng ph i n p kín sau mt cu c chi n tranh v ĩ đi. nh ng khao khát b n n ăng khơng cĩ lý do t n t i thì t sau n ăm 75, khi m i ràng bu c b b t phá, c m xúc v ịa, nh ng n c d n nén đưc gi i t a. Nhu c u đi m i v ăn h c g n li n v i nhu c u gi i phĩng nh ng khát khao, b c bi v n b t ưc đot t ng tr thành c ch . ð đưc s ng, con ng ưi nhi u lúc ph i che gi u mình, g t b ph n b n n ăng đang gào thét, nh ưng r i, đn lúc nào đĩ cĩ th , h l i mu n v t b t t c , ch t th y m i th thành h ư vơ, ch mu n đưc tìm v v i đa tr bn n ăng ngày nào trong mình mà Freud và nh ng ng ưi cùng chung ti ng nĩi v i ơng đã ch ra. Nhà v ăn ít nhi u đã trút b xu ng trên bàn vi t c a mình chi c ba lơ c a th i chi n. ðc bi t t sau n ăm 1986, y u t t nhiên, b n th c a con ng ưi càng đưc đào sâu, kh c h a nh ư m t nhu c u t t y u c n đưc th a mãn. Bên c nh con ng ưi xã h i, con ng ưi b n n ăng c ũng đưc các nhà v ăn t p trung ph n ánh. Tình yêu, tình d c l i tr thành v n đ muơn thu c a ki p ng ưi. Bo Ninh n i lên nh ư là m t trong nh ng nhà văn đã dám m nh d n đã m toang nh ng n c bên trong nh ng con ng ưi lý t ưng, đi tìm con ng ưi b n n ăng b rt l i đâu đĩ trong th i chi n. ðc Ni bu n chi n tranh ng ưi ta ng ngàng tr ưc tình yêu nh ư m t s gi i t a c a phân đi trinh sát v i ba cơ giá Mây, Hbia, Th ơm khu tr i tăng gia huy n 67, bên kia truơng G i H n. Ng ưi c m bút đã v ch nh ng che ch n đy hào quang đ cĩ m t cái nhìn đy đau đn v thân ph n. Nhu c u th a mãn làm s p đ bao b c t ưng thành trong quan ni m, luân lý. B n n ăng thành khát v ng s ng nhen nhĩm trong nh ng con ng ưi đang h p h i, ch ch t. Gi a cái c nh “ cõi khơng nhà, khơng c a, lang thang kh n kh và phiêu b t v ĩ đi, là cõi khơng đàn ơng, khơng đàn bà, là th gi i b t s u vơ c m và tuy t t kh ng khi p nh t c a dịng gi ng con ng ưi”, ng ưi ta cịn bi t ch đi gì ngày mai n a. Cu c s ng trơi d t v mi n xa x ăm, b t t n 79
7. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) và ghê r n. Trong t n cùng c a n i thèm, nh ng chàng trai lý t ưng ch cịn bi t vùi mình trong o giác. H t đánh l a mình trong k ni m và khao khát. ðĩ là hình nh Hà Ni và m i tình đu trong sáng c a Kiên, là ngày v sum h p xa v i mà háu h c trong ni nh trào n ưc m t c a C , là nh ng thân th đàn bà v i nh ng cu c làm tình tham lam, k ỳ thú đày ngĩc ngách, là huy n tho i c a V ĩnh, là n i khát ăn vi nh ng mâm c ăm p trong t ưng t ưng đy m ng m c a T o Hành đng nghi n hút tr thành m t th b n n ăng, đ tìm ki m s s ng ki p ng ưi. Ch ưa bao gi hi n th c chi n tranh l i kh c li t đn th ! ðy con ng ưi b n n ăng t ch l ng sâu tr nên b c b ch, c a qu y, gi y n y Cái giây phút h nh phúc b t ch t gi a đưng v i cơ th ươ ng binh Hi n nh ư th s bù đp, th a mãn cho nh ng gì b chi n tranh c ưp m t. Cái giây phút v i vàng, chĩng vánh, h vùi vào nhau trong s may m n s ng sĩt. Khi b n n ăng lên ti ng và khi ý th c v b n n ăng địi h i, con ng ưi nhi u khi m c k t t c . H mu n quên đi m i th xung quanh mình. Ch cịn nh ng ơm si t, ơm th t ch t, th a s c hơn nhau, qu n ri t vào nhau t n h ưng nh ng giây cu i cùng c a tu i thanh xuân cịn v ươ ng l i. Ng ưi ta ch cịn bi t c m thơng, bi t th ươ ng và xĩt xa cho nh ng ki p ng ưi tàn t tr v trong th i chi n. ðc Ăn mày d ĩ vãng ca Chu Lai, ng ưi ta tìm th y nh ng ngĩc ngách đi th ưng c ph n d c v ng c tr i d y, l n át. n c v đàn bà, v da th t làm c n cào c ơ th Tám Tính. Tâm th n b n lo n. M t nh ư l i ra. Tồn thân nh ư c ng ng c Ch cịn ti ng th , ti ng rên! S m t lý trí, s m m , s v v p b t k ai, b t k h u qu th nào?! Con ng ưi th ưng hay t ra cao ng o, c l n tránh xua đui mình nh ưng r i cĩ ai ng r ng nh ng lúc r t mình y l i là phút giây ta khao khát s ng. B n n ăng s ng c a hn th c s đưc v c d y t cái màu tr ng tr ng, t mùi th ơm t a ra t b ng c cơ y s . Cu c đi cịn đang đp th , th ơm tho th ch t u ng l m ráng mà s ng, s ng què qu t cũng đưc. Cái ý ngh ĩ tr n tr i mà th c, mà đau đn, nh t là khi con ng ưi đang g ưng dy t cõi ch t! Th i bình, b t tr c sinh t d ưng nh ư khơng cịn nh ưng con ng ưi v n dàu dàu ni b t an. Cĩ ng ưi âm th m h ưng đn m t v ưn vơ ưu trên cõi nhân sinh êm đm mà nh c nh n này. Nh ưng c ũng khơng ít ng ưi đã ch n cách s ng h t mình, th a mãn mình, v v mình, làm tình v i chính mình hay th a mãn, v v , làm tình v i ng ưi khác nh ư m t cu c tr n ch y. ðĩ ph i ch ăng đã b t đu m t hành trình đi c a con ng ưi bn n ăng t đi s ng vào v ăn h c. C m t đi s ng b n b nguyên s ơ n c đy náo đng và chân thành da di t đn m c đ s ng s ưng và s sàng đưc ph ơi phĩng vơ t ư và khiêu khích trên nh ng mĩc dây c a đi s ng v ăn h c. ðiu y cĩ th h th p con ng ưi trong v ăn h c, nh ưng cĩ khi l i nâng con ng ưi lên trong cái nhìn đy nhân v ăn v con ng ưi, v i thân ph n và tri t lý v nĩ khi v n đ tính d c th c s ch m vào cõi nhân tính trong m i ng ưi. Hàng lo t nh ng ngịi bút c a v ăn xuơi đươ ng đi nh ư Nguy n Huy Thi p, Nguy n Ng c T ư, H Anh Thái, Y Ban, Nguy n ðình Tú, Võ Th Ho dùng b n n ăng nh ư m t ph ươ ng ti n ngh thu t đ chuy n t i nhi u v n đ trong đi s ng hi n đi. ðc Nháp ca Nguy n ðình Tú, Ng i ca Nguy n Bình Ph ươ ng và rt nhi u tác ph m bây gi , cht xĩt xa cho nh ng ki p ng ưi đang tr ưt dài trong b n 80
8. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) năng vơ th c. Càng tr n ch y cơ đơ n, h càng tr nên b t c, r ơi tõm vào tr ng khơng ca đi s ng. Tình d c, tình yêu, ch t chĩc t t c tr nên qu n quanh nh ư m t cái vịng khơng th tìm ra l i thốt. Ch m đn b n n ăng t c là ch m đn ph n nhân b n nh t c a con ng ưi. Các ngịi bút ti u thuy t đươ ng đi đu cĩ ý th c dùng l p v b n năng đ l hĩa c ph ươ ng di n ngh thu t l n t ư t ưng. Cái tr ơ l i trên trang gi y, cái ám nh ng ưi đc đâu ch là nh ng qu n qu i, rên xi t Khơng nhà v ăn t i nào dành bao nhiêu trang vi t đ ch miêu t l i cái điu mà t nguyên s ơ, con ng ưi đã bi t. ðng sau m ng n ngang, h n t p c a g i ch ăn, qu n áo hình nh ư, hai tâm h n tr ng rng, qu n l y nhau trong kh i cơ đơ n khơng th nào chia s . S l c lõng, sa đa con ng ưi trong th i h u cơng nghi p c ũng là m t đ tài mà các nhà v ăn bây gi mu n khai thác. Cu c đi c nh ư th là Nháp , là Phiên B n (Nguy n ðình Tú) B t giác c m th y hư khơng nh ư th Du v giĩ xĩa (H Anh Thái) M i cu c đi c tri n miên nh ư mu n tìm v m t Cõi ng ưi rung chuơng t n th (H Anh Thái) Khi con ng ưi bi t quan tâm đn mình, s t n t i c a con ng ưi b n n ăng trong văn h c càng khơng th thi u. ðiu này v a mang ý ngh ĩa gi i thiêng, v a mang ý ngh ĩa nhân b n sâu s c th m chí tr thành m t trào l ưu c a s gi i t a, c a khát v ng sng. Ng ưi đc cĩ th tìm th y đĩ chân giá tr c ũng nh ư nh ng tha hĩa r u r o c a đi s ng hi n đi, cĩ th là n i ni m đng c m, trân tr ng hay nh ng thái đ ph ơi bày, lên án Cu c s ng muơn màu bi n con ng ưi c ũng tr nên ph c t p Ta là ta, nh ưng phút ch c ta ch ng cịn là ta n a 3. K t lu n Làm xu t hi n rõ h ơn, đơng đúc h ơn và cơng khai h ơn hình t ưng con ng ưi b n năng trên trang v ăn xuơi c ũng nh ư trong tâm th c c ng đng là m t trong nh ng điu mà v ăn xuơi hi n đi đã làm đưc trong nhi u chi u chê khen c a d ư lu n, s ti p nh n ca c ng đng lý gi i t nh ng “ng ưi đc n tàng” đn “ng ưi đc ngây th ơ” l n “ng ưi đc lý t ưng”. S t n t i con ng ưi b n n ăng trong v ăn h c là m t t t y u và t t yu đĩ b chi ph i b i nh ng y u t l ch s , xã h i, tâm lý ng ưi đc. Bên c nh con ng ưi lý t ưng, con ng ưi d d ng, s xu t hi n c a hình t ưng con ng ưi b n n ăng cũng gĩp ph n khơng nh trong vi c đánh giá, chi m l ĩnh, th hi n con ng ưi s đa dng, đa đoan c a t n cùng chi u sâu nhân b n. Du đâu đĩ v n cĩ nhi u nh ng tr n tr i, lõa l g i cho ng ưi đc c m giác khĩ ch u h ơn là thích, nh ưng vi c tìm đn b n n ăng đ khám phá con ng ưi v n là m t nét đp nhân v ăn trong sáng t o và th ưng th c v ăn h c. D u l p v ngồi cĩ hào nhống, lung linh v n khơng th xĩa trong ta nh ng khao khát đi th ưng đang d n v n c 81
9. TP CHÍ KHOA H C VÀ CƠNG NGH , TR ƯNG ðH KHOA H C HU TP 1, S 2 (2014) TÀI LI U THAM KH O [1]. Nam Cao (1993). Tuy n t p Nam Cao . NXB V ăn h c, Hà N i. [2]. H Th Hà (1998). Tìm trong trang vi t. NXB Thu n Hĩa, Hu . [3]. H Th Hà (2014). Ti p nh n c u trúc v ăn ch ươ ng. NXB V ăn H c, Hà N i. [4]. Tr n Thanh Hà (2007). Phân tâm h c và tơn giáo. Tp chí Sơng H ươ ng , s 7. [5]. Tr n Thanh Hà (2008). Hc thuy t Freud và s th hi n c a nĩ trong v ăn h c Vi t Nam . NXB ði h c Qu c Gia Hà N i. [6]. Freud S. (2002). Phân tâm h c nh p mơn . NXB ði h c Qu c Gia Hà N i. [7]. Freud S. (2004). Phân tâm h c và v ăn hĩa tâm linh . NXB V ăn hĩa thơng tin, Hà Ni. [8]. Freud S. (2004). Phân tâm h c và v ăn hĩa ngh thu t. NXB V ăn hĩa thơng tin, Hà N i. [9]. Freud S. (2004). Phân tâm h c và tình yêu . NXB V ăn hĩa thơng tin, Hà N i. [10]. Bo Ninh (2009). Ni bu n chi n tranh . NXB V ăn h c, Hà N i. [11]. Vũ Tr ng Ph ng (2006). Giơng t . NXB V ăn h c, Hà N i. [12]. Phan T (1987). Mn và Tơi . NXB Thanh Niên, Hà N i. THE IMAGE OF INSTINCTIVE HUMANS IN VIETNAMESE MODERN PROSE Van Thi Phuong Trang Department of Literature and Linguistics, Hue University of Sciences Email: vanphuongtrang82@gmail.com ABSTRACT The restoration of the instinctive humans’ image in literature will touch our profound soul and contribute to a reflection of hidden and deep angles of human beings. However, this image of instinctive humans has been sketched in different degrees and aspects by writers in various literature periods based on human psychology and aesthetics in each period and linked to genre movements, narrative modes and artistic view-points on humans. One of the most obvious manifestations of instinctive humans is the sexual instinct. The article aims to investigate some literature works since 1930s in order to display the movements related to instinctive humans, particularly the sexual instinct in Vietnamese modern prose. Keywords : Instinctive humans, sexual instinct, literature period. 82